Reliability and Validity of Persian Version of "Quality of Life Index"

Reliability and Validity of Persian Version of "Quality of Life Index" Narges Rafiei 1, Maryam Sharifian Sani 2, Hassan Rafiey 2, Nasser Behnampour 3, Kian Foroozesh 4 1 MSc in Social Welfare, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran 2 Assistant Professor, Department of Social Welfare Management, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran 3 Assistant Professor, Department of Biostatistics, Faculty of Public Health, Golestan University of Medical Sciences, Gorgan, Iran 4 MSc in Social Research, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran (Received May 25,2014; Accepted August 16,2014) Abstract Background and purpose: Quality of life is a very important concept in health care. This study was designed in order to translate and validate the Persian version of the Quality of Life Index (QLI) questionnaire. Material and Methods: Permission was asked and a forward-backward translation procedure was followed to develop the Persian version of the questionnaire. Questionnaire was administered to 130 students in Social Welfare and Rehabilitation Sciences University. These students were selected on the basis of systematic random sampling. The QLI and SF-36 quality of life questionnaire and Vaux social support questionnaire were used in pretest. After two weeks interval only QLI questionnaire was used. Reliability of the questionnaire was estimated using internal consistency. Test re test reliability, concomitant validity and construct validity was assessed using coefficient of concordance and spearman's correlation. Results: The internal consistency for the global score was 0.934 indicating that all domains met the minimum reliability standard, the Cranach's alpha ranged from 0.74 to 0.90 except for family subscale (α= 0.58). Test re test reliability showed good results for global score (spearman's correlation=0.89, ICC= 0.887) and for other domains except for family subscale (ICC= 0.255). The concomitant validity and construct validity revealed significant correlation between QLI with SF-36 questionnaire and Vaux questionnaire, respectively. Confirmatory factor analysis using EQS software also revealed that factor structure of the questionnaire in sample survey is repeated. Conclusion: The Persian version of the Quality of Life Index is a reliable and valid tool. However, further research is required to reduce the problems associated with reliability of family subscale. Keywords: Quality of Life Index, reliability, validity, Persian version J Mazandaran Univ Med Sci 2014; 24(116): 75-83 (Persian). 75

(75-83) دوره بيست و چهارم شماره 116 سال 1393 شهريور ارزيابي پايايي و روايي نسخه فارسي پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي چكيده 1 نرگس رفيعي 2 مريم شريفيان ثاني 3 حسن رفيعي 4 ناصر بهنام پور 5 كيان فروزش سابقه و هدف: كيفيت زندگي يك مفهوم بسيار مهم براي مراقبتهاي بهداشتي است. اين مطالعه با هدف ترجمه و تعيين پايايي و روايي نسخه فارسي پرسشنامه ژنريك "شاخص كيفيت زندگي" براي اولين بار در ايران انجام شد. مواد و روش ها: پس از اخذ اجازه از سازندگان پرسشنامه و ترجمه آن پرسشنامه بر روي 130 نفر از دانشجويان دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي كه بر اساس روش نمونهگيري تصادفي سيستماتيك انتخاب شده بودند اجرا شد. در مرحله اول پرسشنامههاي كيفيت زندگي QLI و SF-36 و حمايت اجتماعي واكس توزيع شد. پس از دو هفته فقط پرسشنامه OLI توسط دانشجويان تكميل شد. جهت بررسي پايايي پرسشنامه از روش تعيين هم خواني دروني و جهت بررسي پايايي در بازآزمايي روايي ملاكي همزمان و روايي سازه از ضريب توافق و ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده شد. يافته ها: در تحليل همخواني دروني آلفاي كرونباخ كل پرسشنامه 0/934 به دست آمد و به جز حوزه خانواده (0/58= ) ساير حوزههاي پرسشنامه از ضرايب استاندارد پايايي بين 0/74 تا 90 /0 برخوردار بودند. در آزمون پايايي در بازآزمايي ضريب همبستگي اسپيرمن و ضريب توافق كل پرسشنامه به ترتيب 0/89 و 0/88 بود. ساير حيطههاي پرسشنامه به جز حوزه خانواده (ICC=0/255) ضرايب قابل قبولي داشتند. روايي ملاكي همزمان و روايي سازه به ترتيب همبستگي مثبت معنيداري بين اين پرسشنامه با پرسشنامه SF-36 و حمايت اجتماعي واكس نشان داد. آزمون تحليل عاملي تا ييدي با استفاده از نرمافزار EQS نيز نشان دهنده اين بود كه ساختار عاملي پرسشنامه در اجرا بر نمونه مطالعه تكرار شده است. استنتاج: نتايج نشان داد گونه فارسي اين پرسشنامه به منظور اندازهگيري كيفيت زندگي از پايايي و روايي لازم برخوردار است. اگرچه تحقيقات بيشتري به منظور رفع نواقص پايايي حوزه خانواده مورد نياز است. واژه هاي كليدي: پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي پايايي روايي نسخه فارسي مقدمه كيفيت زندگي يك مفهوم چند بعدي و ذهني است. تحقيقات نشان داده است كه كيفيت زندگي در تجربيات زندگي نهفته است و تنها خود افراد ميتوانند در مورد كيفيت زندگيشان قضاوت كنند( 1 ). با اين مولف مسي ول: حسن رفيعي- تهران اوين بلوار دانشجو خ كودكيار دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي دفتر فصلنامه رفاه اجتماعي 1. كارشناس ارشد رفاه اجتماعي گروه مديريت رفاه اجتماعي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي 2. استاديار دكتراي علوم اجتماعي (پژوهش)- سياست اجتماعي گروه مديريت رفاه اجتماعي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي 3. استاديار روانپزشك و كارشناس ارشد سلامت همگاني( MPH ) گروه مديريت رفاه اجتماعي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي 4. استاديار دكتراي آمار زيستي گروه آمارزيستي دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي گلستان 5. كارشناس ارشد تحقيقات اجتماعي گروه مديريت رفاه اجتماعي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي E-mail: hassan441015@gmail.com تاريخ دريافت : 1393/3/4 تاريخ ارجاع جهت اصلاحات : 1393/5/5 تاريخ تصويب : 1393/5/25 76

نرگس رفيعي و همكاران حال مشكل تعريف و اندازهگيري كيفيت زندگي منجر به تناقضاتي در تفسير آن شده است( 2 ). زيرا اين مفهوم تحت تا ثير ارزش هاي فرهنگي قوميتي و مذهبي ميباشد( 2-5 ) و از طرف ديگر در هنگام ارزيابي كيفيت زندگي مو لفههاي متعددي ميبايست در نظر گرفته شود مانند سلامت كاركرد آسايش پاسخ عاطفي و اقتصاد( 6 ). همچنين اين اتفاق نظر در حال رشد وجود دارد كه رضايت از زندگي يكي از جنبههاي مهم كيفيت زندگي افراد ميباشد و از آنجا كه رضايت از حوزههاي مختلف براي افراد متفاوت است اهميت حوزهها نيز براي افراد مختلف متفاوت است و تا ثير يكساني بر كيفيت زندگي افراد نخواهد داشت زيرا افراد با توجه به اين كه كدام حوزه از زندگي برايشان اهميت بيشتري دارد متفاوت هستند و مجموع امتيازات رضايت به تنهايي كيفيت زندگي را به درستي نشان نميدهد. با توجه به اين موارد Ferrans كيفيت زندگي را اينگونه تعريف كرده است: "كيفيت زندگي به معني احساس آسايش فرد است كه از رضايت يا نارضايتي او در حوزههايي از زندگي كه برايش اهميت دارد ريشه ميگيرد"( 2 ). از سوي ديگر آگاهي درباره اين كه افراد چگونه شرايطشان را ارزيابي ميكنند براي برنامهريزي و اجراي مداخلات بهداشتي لازم است( 7 ). يكي از ابزارهاي سنجش كيفيت زندگي كه جنبههاي مختلف زندگي فرد را هم از نظر درجه رضايت و هم از نظر درجه اهميت ميسنجد پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي (QLI) (Quality of Life Index ميباشد. وجود نسخههاي مختلف اين پرسشنامه براي بيماريه يا گوناگون و ترجمه پرسشنامه به 20 زبان زنده دنيا( 8 ) امكان مقايسه كيفيت زندگي افراد سالم و بيماران را به وجود آورده است. با توجه به كوتاهي پرسشنامه روان بودن سوالات و دارا بودن سوالات حوزه خانواده كه در پرسشنامههاي كيفيت زندگي ترجمه شده در ايران جاي خالي اين سوالات احساس ميشد اين مطالعه با هدف ترجمه و سنجش پايايي و روايي پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي در بين افراد ايراني طراحي و انجام شد. مواد و روش ها مطالعه حاضر يك مطالعه مشاهدهاي با رويكرد تحليلي و از نوع همبستگي است. جامعه آماري اين پژوهش را كليه دانشجويان دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي تشكيل ميدهند. از جامعه آماري فوق (1300=N) بر اساس روش نمونهگيري تصادفي سيستماتيك (10=k) تعداد 130 نفر از دانشجويان از ميان ليست شمارهگذاري شده دانشجويان انتخاب و در مطالعه شركت داده شدند. پس از كسب مجوزهاي لازم نام دانشجويان از ليست استخراج و به آنها مراجعه شد و پس از توضيح اهداف مطالعه و اخذ رضايت آگاهانه پرسشنامهها در طي دو مرحله در اختيار فرد مورد نظر قرار داده شد. براي افرادي كه تمايل به همكاري نداشتند دانشجوي ديگري با شماره قبلي و يا بعدي انتخاب شد. نمونه اخذ شده شامل دانشجويان كليه رشتهها و كليه ورودي ها و مقاطع تحصيلي بود. در مرحله اول اجرا 3 پرسشنامه كيفيت زندگي QLI كيفيت زندگي SF-36 Short Form ) (Health Survey و پرسشنامه حمايت اجتماعي واكس (Vaux) در بين دانشجويان توزيع شد و در مرحله دوم پس از دو هفته فقط پرسشنامه كيفيت زندگي QLI توسط دانشجويان تكميل شد. تكميل پرسشنامهها به صورت خود اجرايي و در حضور محقق انجام شد و از دانشجويان درخواست شد كه هيچ سوالي را بدون پاسخ نگذارند. پرسشنامه QLI پرسشنامه كيفيت زندگي QLI براي اولين بار توسط Ferrans و Powers در سال 1984 در دانشگاه ايلينويز شيكاگو براي سنجش كيفيت زندگي به معناي 77

پايايي و روايي پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي رضايت از زندگي life) (Satisfaction with ساخته شد( 3 ). اين ابزار داراي 2 قسمت رضايت و اهميت است و هر قسمت شامل 1 4 حيطه سلامت و كاركرد (سوالات 1 2 3 4 5 6 7 11 16 17 18 25 26) روانشناختي/ 2 معنوي (سوالات 33) 27 28 29 30 31 32 اجتماعي 3 و اقتصادي (سوالات 13 15 19 20 21 22 23 24 ) و 4 خانواده (سوالات 8 9 10 12 14) ميباشد. قسمت اول شامل 33 سوال است كه درجه رضايت افراد را در جنبه هاي مختلف زندگي شان مي سنجد و سوالات اين قسمت در يك مقياس 6 نقطه اي ليكرت از 1 (بسيار ناراضيام) تا 6 (بسيار راضيام) پاسخ داده ميشوند. قسمت دوم نيز شامل همان 33 سوال مي باشد ولي اين بار اهميت همان جنبه ها را از نظر فرد ميسنجد و سوالات اين قسمت نيز در يك مقياس 6 نقطهاي ليكرت از 1 (بسيار بي اهميت) تا 6 (بسيار مهم) پاسخ داده مي شوند. درجه بندي اهميت ) Importance (ratings به منظور وزن دهي به پاسخهاي رضايت است كه در نهايت امتيازها منعكس كننده رضايت پاسخدهندگان از جنبههايي از زندگي است كه براي آنها ارزش دارد. حوزههايي كه از نظر افراد مهم تر هستند نسبت به حوزه هايي كه از نظر آن ها اهميت كمتري دارند بر امتيازات تا ثير بيشتري خواهند داشت. امتيازات در اين پرسشنامه هم به صورت كيفيت زندگي ) كلي (Quality of life overall و هم در هر كدام از چهار حيطه به صورت جداگانه محاسبه ميشوند. محدوده امتيازات بين 0-30 ميباشد كه هرچه امتياز بالاتر باشد نشان دهنده كيفيت زندگي بهتر ميباشد. اين پرسشنامه هم براي خود اجرايي و هم براي مصاحبه مناسب است. در حالت خود اجرايي حدودا 10 دقيقه طول ميكشد و به هيچ آموزش خاصي نياز نيست. اين پرسشنامه هم براي افراد سالم و هم در نسخههاي مختلفي براي افراد مبتلا به بيماري هاي گوناگون طراحي شده است و در مطالعات مختلف همخواني دروني پايايي در بازآزمايي روايي محتوا و روايي سازه اين پرسشنامه تاييد شده است( 1 8). 7 3 شيوه ترجمه پرسشنامه QLI پس از اخذ اجازه از سازندگان پرسشنامه به منظور ترجمه و بررسي پايايي و روايي پرسشنامه در ايران براي ترجمه پرسشنامه از روش استاندارد ) ترجمه وارون (forward-backward سازمان جهاني بهداشت استفاده شد( 9 ). در ابتدا نسخه اصلي انگليسي پرسشنامه توسط دو مترجم مستقل به صورت هم زمان به فارسي ترجمه شد. سپس در جلسهاي با حضور مترجم و اساتيدي كه داراي تسلط كافي به زبان انگليسي و تجربه روان سنجي پرسشنامه بودند ترجمه ها مورد بررسي بيشتر قرار گرفت و در نهايت يك نسخه فارسي تهيه گرديد. در مرحله بعدي اين نسخه توسط دو مترجم ديگر به صورت جداگانه به زبان انگليسي برگردانده شد. مجددا به روش مزبور از اين دو نسخه يك نسخه نهايي انگليسي تهيه شد و براي سازنده ابزار Ferrans ارسال شد تا از لحاظ كيفي با نسخه اصلي تطابق داده شود. سازنده پرسشنامه نيز ترجمه را تا ييد نمود و اظهار داشتند كه ترجمه فارسي توانسته است منظور ايشان را به خوبي برساند. سپس مطالعه اي آزمايشي جهت بررسي روايي صوري validity) (Face كيفيت ترجمه و رفع نواقص احتمالي بر روي 25 نفر از دانشجويان دانشگاه انجام و سو الاتي كه از نظر نحوه بيان مبهم به نظر مي آمد مشخص گرديد. طي مكاتبهاي با سازندگان پرسشنامه در مورد نحوه بيان اين سوالات مشورت شد سپس در جلسهاي با حضور مترجم و هم چنين اساتيد صاحب نظر به بررسي نظرات پرداخته شد و تغييراتي در نحوه بيان 1- Health and Functioning 2- Psychological/Spiritual 3- Social and Economic 4- Family 78

نرگس رفيعي و همكاران تعدادي از سوالات داده شد. از جمله در سو ال 12 در نسخه اصلي آن راجع به رضايت از همسر معشوق يا شريك زندگي يا شريك جنسي پرسيده است به دليل مساي ل فرهنگي و مذهبي در نسخه فارسي فقط رضايت از همسر آورده شده هم چنين اين تغيير در نسخه عربي پرسشنامه نيز به دلايل فوق مشاهده مي شود( 7 ). هم زمان با ترجمه پرسشنامه از انگليسي به فارسي ترجمه فرانسه پرسشنامه نيز توسط يكي از مترجمان مورد بررسي قرار گرفت و با ترجمه فارسي مطابقت داده شد. جهت بررسي پايايي پرسشنامه از روش تعيين همخواني دروني استفاده شده و آلفاي كرونباخ محاسبه شد. همچنين به منظور ارزيابي پايايي در باز آزمايي پرسشنامه در دو مرحله پيش آزمون و پس آزمون با فاصله 2 هفته بر روي همه افراد شركت كننده در مطالعه اجرا شده و علاوه بر ضريب توافق ضريب همبستگي اسپيرمن نيز محاسبه شد. جهت بررسي روايي ملاكي همزمان بين نمرات حاصل از پرسشنامه كيفيت زندگي QLI با نمره حاصل از پرسشنامه كيفيت زندگي SF-36 ضريب توافق و ضريب همبستگي اسپيرمن محاسبه شد و براي بررسي روايي سازه از پرسشنامه حمايت اجتماعي واكس استفاده شد. به اين صورت كه مقدار ضريب توافق و ضريب همبستگي اسپيرمن بين نمرات به دست آمده از دو ابزار در سطح نمره كل محاسبه شد. جهت بررسي روايي ساختاري يا عاملي از روش تحليل عاملي تا ييدي با استفاده از نرم افزار EQS استفاده شده است. آلفاي كرونباخ 0/7 و بالاتر مورد قبول بود. ضريب توافق كم تر از 0/4 ضعيف 0/41 تا 0/6 متوسط 0/61 تا 0/8 خوب و بالاتر از 0/8 عالي در نظر گرفته شد( 10 ). يافته ها تحقيق حاضر در بين 130 دانشجوي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي در سال 1389 انجام شد. به طور كلي افراد شركت كننده شامل 48 مرد (36/9 درصد) و 82 زن (63/1 درصد) با ميانگين سني ± 2/67 22/28 سال كه 103 نفر مجرد و 26 نفر متا هل و 1 نفر جزو سايرين بود. در بررسي پايايي با استفاده از آلفاي كرونباخ هم خواني دروني كل پرسشنامه 0/934 حيطه سلامت و كاركرد 0/853 حيطه اجتماعي اقتصادي 0/740 حيطه روانشناختي معنوي 0/905 و حيطه خانواده 0/580 به دست آمد. همانطور كه در جدول شماره 1 مشاهده ميشود در حيطه خانواده با حذف سو ال 9 (رضايت از فرزند) هم خواني دروني به 0/611 ميرسد و با حذف سو ال 12 (رضايت از همسر) همخواني دروني به 0/643 مي رسد. جدول شماره 1: محاسبه آلفاي كرونباخ حيطه خانواده به ترتيب حذف سوالات شوند سوال 8 آلفاي كرونباخ اگر سوال حذف شود 0/443 0/611 0/349 0/643 0/443 سوال 9 سوال 10 سوال 12 سوال 14 همچنين اگر هر دو سو ال 9 و 12 با هم حذف يعني اگر حيطه خانواده را به جاي 5 سو ال با 3 سوال در نظر بگيريم هم خواني دروني برابر 0/76 ميشود. جهت ارزيابي پايايي در بازآزمايي هم ضريب توافق و هم ضريب همبستگي اسپيرمن محاسبه شد. با توجه به نتايج آزمون كلموگروف- اسميرنوف توزيع فراواني همه نمرات پرسشنامه و حيطه هاي آن از توزيع نرمال پيروي نمي كند و چولگي به چپ وجود دارد. به همين دليل از ضريب همبستگي اسپيرمن استفاده شد. ضريب همبستگي اسپيرمن براي كل پرسشنامه 0/893 (> p) به دست آمد. هم چنين حيطه سلامت و كاركرد = 0/860 حيطه اجتماعي اقتصادي = 0/792 حيطه روان شناختي معنوي 0/838 و حيطه خانواده = 0/806 به دست آمد. 79

پايايي و روايي پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي براي سنجش پايايي ابزار در بعد تكرارپذيري از شاخص ضريب توافق نيز استفاده شد. با توجه به جدول شماره 2 ضريب توافق كل پرسشنامه ) 0/887 < (p به دست آمد. هم چنين حيطه سلامت و كاركرد = 0/855 حيطه اجتماعي اقتصادي = 0/813 حيطه روان شناختي معنوي 0/813 و حيطه خانواده = 0/255 به دست آمد. جدول شماره 2: ضريب توافق بين دو بار اجراي آزمون در كل پرسشنامه و در سطح حيطه ها ضريب توافق CI 95% 0/840-0/920 0/887 QLI حيطه سلامت و كاركرد حيطه اجتماعي اقتصادي حيطه روان شناختي معنوي حيطه خانواده سطح معني داري 0/796-0/898 0/739-0/867 0/740-0/868 0/074-0/419 0/855 0/813 0/813 0/255 جهت بررسي روايي ملاكي همزمان از همبستگي نمرات حاصل از پرسشنامه QLI با نمره حاصل از پرسشنامه كيفيت زندگي SF-36 محاسبه شد. ضرايب همبستگي نشان دهنده وجود ارتباط مثبت بين اين دو آزمون است. ضريب همبستگي اسپيرمن= 0/573 و ضريب توافق = 0/477 ) >p) به دست آمد. به منظور بررسي روايي سازه از پرسشنامه حمايت اجتماعي واكس استفاده شد. بدينمنظور مقدار همبستگي بين نمرات به دست آمده از دو ابزار در سطح نمره كل محاسبه شد. همبستگي مثبت معنيداري بين اين دو پرسشنامه وجود داشت. ضريب همبستگي اسپيرمن= 0/594 و ضريب توافق = 0/599 (>p) به دست آمد. براي بررسي روايي ساختاري يا عاملي از روش تحليل عاملي تا ييدي با استفاده از نرم افزار EQS استفاده شده است. شاخصهاي IFI(Incremental Fit Index) و( Index GFI (Goodness Fit به ترتيب 0/654 و 0/661 به دست آمد كه هر چه اين دو شاخص به عدد 1 نزديك تر باشند بهتر است و هم چنين = 0/105 MEAN-SQUARE ROOT به دست آمده است كه اين شاخص نيز هر چه به صفر نزديكتر باشد نشان دهنده اين است كه مو لفه هاي ما را بهتر تا ييد ميكند. بحث اين مطالعه به ارزيابي خصوصيات روانسنجي پرسشنامه QLI در زبان فارسي و منطبق با فرهنگ و شرايط كشوري ميپردازد. در اين مطالعه همخواني دروني كل پرسشنامه و هم چنين هر 4 حيطه با استفاده از شاخص آلفاي كرونباخ بررسي شد. همخواني دروني كل پرسشنامه بسيار بالا بود (آلفاي كرونباخ 0/934) كه با مطالعات ديگر مشابهت دارد. در مطالعه اي كه (1985) Ferrans بر روي دانشجويان و بيماران دياليزي انجام داده است آلفاي كرونباخ كل پرسشنامه در هر دو گروه 0/93 به دست آمد( 2 ). در مطالعه Halabi بر روي افراد عرب زبان آلفاي كرونباخ پرسشنامه در افراد بيمار و سالم بين 0/88 الي 0/97 بوده است( 7 ). در مطالعهاي در تركيه بر روي دانشجويان آلفاي كرونباخ (11) 0/9 و در نروژ بر روي بيماران سرطاني 0/93 به دست آمده است( 12 ). در مطالعه ديگري در تركيه بر روي بيماران مبتلا به سرطات ريه هم خواني دروني 0/89 به دست آمد( 13 ). همچنين آلفاي كرونباخ 3 حيطه سلامت و كاركرد روانشناختي/معنوي اجتماعي و اقتصادي اندازه بسيار خوبي داشت و فقط در حيطه خانواده آلفاي كرونباخ كمتر از 0/7 به دست آمد. در ساير مطالعات نيز هم خواني دورني حيطه ها بالاي 0/7 به دست آمده است( 3 7 11 13 ). در مطالعه اي كه توسط Ferrans (1992)(3) بر روي افراد دياليزي انجام شده است و هم چنين مطالعه اي كه در نروژ بر روي بيماران سرطاني انجام شده است( 12 ) و در مطالعه انجام شده بر روي افراد عرب زبان( 7 ) همبستگي حيطه خانواده كم تر از ساير حيطه ها به دست آمده است. يكي از دلايل كوچك بودن اين شاخص در كشورهاي ديگر اين است كه اين حيطه تنها 5 سوال را در بر ميگيرد و 2 سوال نيز مربوط به افراد داراي همسر يا شريك جنسي و فرزند مي باشدكه افراد مجرد و بدون فرزند قابليت پاسخگويي به آن ها را ندارند. در نمونه حاضر نيز افراد 80

نرگس رفيعي و همكاران متا هل تنها 20 درصد نمونه را تشكيل ميدادند كه در نهايت منجر به كاهش پاسخ ها شد. ضمنا اگر هر دو سو ال رضايت از همسر و رضايت از فرزند با هم حذف شوند يعني اگر حيطه خانواده را به جاي 5 سو ال با 3 سوال در نظر بگيريم همخواني دروني بالاي 0/7 به دست ميآيد كه مناسب نبودن اين 2 سوال را براي افراد مجرد تا ييد ميكند. با توجه به توضيحات فوق ميتوان نتيجه گرفت كه بهتر است هنگام اجراي پژوهش در افراد مجرد 2 سو ال فوق حذف شود و نوع پرسشنامه براي افراد متا هل و مجرد از لحاظ وجود اين 2 سو ال متفاوت باشد. (2000) Ferrans نيز بر اهميت ارزيابي مناسب كيفيت زندگي در گروههاي فرهنگي مختلف تاكيد نموده است( 14 ). همچنين ارزيابي كيفيت زندگي به عنوان يك نتيجه نيازمند توجه صريح تر به فرهنگ قوميت و مذهب و ارزش هاي ديگري كه بر قضاوت در مورد كيفيت زندگي تاثيرگذار هستند( 15 ). بررسي پايايي در بازآزمايي با استفاده از شاخص ضريب توافق انجام شد. همانطور كه در جدول شماره 2 مشهود است اين شاخص در كل پرسشنامه و هم چنين 3 حيطه سلامت وكاركرد روانشناختي/ معنوي اجتماعي و اقتصادي بالاي 0/7 به دست آمد فقط در حيطه خانواده كم تر از 0/7 به دست آمد كه آن هم به دليل كم بودن تعداد متاهلين در نمونه مورد مطالعه ميباشد. در مطالعهاي كه در تركيه براي اعتبار سنجي پرسشنامه انجام شد نيز پايايي در بازآزمايي پرسشنامه در دانشجويان برابر با 0/9 بود( 11 ). در مطالعه انجام شده در نروژ نيز پايايي در بازآزمايي پس از 3 الي 4 هفته 0/78 به دست آمده است( 12 ). روايي ملاكي همزمان پرسشنامه QLI از طريق همبستگي با پرسشنامه SF-36 به دست آمد. مقدار همبستگي بين نمرات به دست آمده از دو ابزار در سطح نمره كل محاسبه شد. شواهد نشان دهنده وجود ارتباط مثبت و معني دار بين اين دو آزمون است. در مطالعهاي كه توسط Ferrans و (1985) Powers انجام شده است براي ارزيابي روايي ملاكي از پرسشنامه رضايت از زندگي Campbell استفاده كردند. همبستگي QLI و پرسشنامه رضايت از زندگي در دانشجويان 0/75 و در بيماران 0/65 بود( 2 ). در مطالعه ديگري كه توسط (2007) Korkut بر روي افراد ترك زبان انجام شده است روايي ملاكي همزمان QLI را با پرسشنامه SF-36 سنجيده است كه در آن جا نيز همبستگي مثبت معنيداري بين نسخه تركي SF- و 6 بعد پرسشنامه QLI 36 وجود داشت( 11 ). از آنجايي كه اين دو ابزار دقيقا يك سازه را اندازهگيري نمي نمايند همبستگي ميان اين دو ابزار ضعيفتر از مقدار قابل انتظار شده است. ولي در هر حال همين مقدار همبستگي نيز معنيدار بوده است. نتايج مطالعه حاضر و مطالعات ديگر نشان مي دهد كه ابزارهايي كه به ارزيابي كيفيت زندگي در موارد مشابه ميپردازند با پرسشنامه QLI رابطه معنيداري دارند. بنابراين ميتوان گفت پرسشنامه QLI داراي روايي ملاكي همزمان ميباشد. در بررسي روايي سازه از همبستگي پرسشنامه QLI با پرسشنامه حمايت اجتماعي واكس استفاده شد. بدين منظور مقدار همبستگي بين نمرات به دست آمده از دو ابزار در سطح نمره كل محاسبه شد. همبستگي مثبت معنيداري بين اين دو پرسشنامه وجود دارد. (2007) Korkut روايي سازه پرسشنامه QLI را در افراد ترك زبان به توسط پرسشنامه (BDE) Beck Depression Inventory سنجيده است و نتايج نشان دهنده اين بود كه پرسشنامه QLI روايي سازه بالايي دارد( 11 ). به طور كلي نتايج حاكي از آن است كه سازهاي كه پرسشنامه QLI ميسنجد به لحاظ نظري رفتاري نظير سازة كيفيت زندگي دارد يعني با سازه حمايت اجتماعي ارتباط دارد و به عبارت ديگر پرسشنامه كيفيت زندگي QLI از روايي سازه مناسب برخوردار است. تحليل عاملي تا ييدي نيز نشان داد روايي ساختاري يا عاملي پرسشنامه تا ييد ميشود. در مطالعهاي كه Ferrans و Powers (1992) به منظور بررسي ويژگيهاي روان سنجي 81

پايايي و روايي پرسشنامه شاخص كيفيت زندگي پرسشنامه QLI انجام دادند به منظور بررسي ساختار عاملي حوزهها از تحليل عاملي استفاده كردند. 4 عامل بهترين تناسب را با دادهها داشتند كه نشان دهنده 4 بعد براي پرسشنامه QLI بودند: سلامت و كاركرد اجتماعي و اقتصادي روانشناختي/ معنوي خانواده( 3 ). همچنين Rannestad و همكاران (2000) بر روي 284 نفر از زنان نروژي تحليل عاملي را انجام دادند كه چهار عامل اصلي در اين پرسشنامه را تا ييد مي كرد( 16 ). در مجموع با توجه به نتايج به دست آمده ميتوان گفت كه ساختار عاملي QLI در اجرا بر نمونه مطالعه تكرار شده است از آنجايي كه اين مطالعه فقط بر روي دانشجويان كه فقط 20 درصد آنان متا هل بودهاند انجام شده است لذا لازم است تعميم نتايج به گروه هاي ديگر با احتياط صورت گيرد و قبل از اجرا بر آن ها در اين گروهها رواسازي شود. در پايان ميتوان نتيجهگيري كرد كه در اين تحقيق با توجه به همخواني دروني و پايايي در بازآزمايي بالاي پرسشنامه و همچنين تا ييد روايي ملاكي روايي سازه و روايي عاملي پرسشنامه ميتوان اظهار داشت كه نسخه فارسي ترجمه شده با ابزار اصلي مطابقت دارد و از آن ميتوان به عنوان يك ابزار سنجش كيفيت زندگي معتبر در ايران استفاده كرد از سوي ديگر سوالات اين پرسشنامه به گونه اي طراحي شده است كه علاوه بر رضايت اهميت همان حيطهها را هم ميسنجد كه تاكنون در پرسشنامه كيفيت زندگي ديگري اين مزيت گنجانده نشده است. همچنين به دليل اين كه تاكنون نسخه اصلي پرسشنامه به 20 زبان ديگر ترجمه شده است و نيز در تحقيقات و پژوهشهاي گوناگوني مورد استفاده قرار گرفته است قابليت مقايسه نتايج تحقيقات داخلي را با تحقيقات كشورهاي ديگر فراهم خواهد كرد. با اين حال توصيه ميشود در تحقيقات آينده 2 سوال حيطه خانواده كه در جامعه ايراني مربوط به افراد متاهل مي باشد از پرسشنامه افراد مجرد حذف گردد. سپاسگزاري اين مقاله حاصل پايان نامه براي اخذ درجه كارشناسي ارشد رفاه اجتماعي از دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي تهران به شماره ثبت 2000-144 ميباشد. با سپاس ويژه از خانم دكتر Ferrans به خاطر راهنماييهايشان در ترجمه پرسشنامه و همراهيشان در تمام مراحل تحقيق و هم چنين با تشكر از آقاي مصطفي اميني راراني و كاركنان محترم آموزش دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي و دانشجويان عزيزي كه در اجراي اين پژوهش نهايت همكاري را داشتند. References 1. Ferrans CE. Development of a Conceptual Model of Quality of Life. Sch Inq Nurs Pract. 1996; 10(3): 293-304. 2. Ferrans CE, Powers MJ. Quality of life index: development and psychometric properties. ANS Adv Nurs Sci. 1985; 8(1): 15-24. 3. Ferrans CE, Powers MJ. Psychometric assessment of the Quality of Life Index. Res Nurs Health.1992; 15(1): 29-38. 4. DeVon H A, Ferrans C E. The psychometric properties of four quality of life instruments used in cardiovascular populations. J Cardiopulm Rehabil. 2003; 23(2): 122 138. 5. Whalen GF, Ferrans CE. Quality of life as an outcome in clinical trials and cancer care: a primer for surgeons. J Surg Oncol.2001; 77(4): 270 276. 6. Ahlberg K, Ekman T, Wallgren A, Gaston- Johansson F. Fatigue, psychological distress, coping and quality of life in patients with 82

فاطمه غفاري سردشت و همكاران uterine cancer. J Adv Nurs 2004; 45 (2): 205 213. 7. Halabi JO. Psychometric properties of the Arabic version of Quality of Life Index. J Adv Nurs. 2006; 55(5): 604-610. 8. Ferrans CE. Quality of Life Index. Available from: http:// www.uic.edu/orgs/qli/. 2014 Feb 12. 9. Process of translation and adaptation of instruments; Available from: http:// www. who.int / substance_ abuse/research_ tools/ translation/ en cited 2014 Feb 12. 10. Bartko JJ. The Intraclass correlation coefficient as a measure of reliability. Psychol Rep 1966; 19(1): 3-11. 11. Korkut Y. The Reliability and Validity Study of the Turkish Version of Ferrans and Powers' Quality of Life Index for Dialysis Patients. Archives of Neuropsychiatry. 2007; 44(1): 14-8 12. Rustoen T, Wiklund I, Hanestad BR, Burckhardt CS. Validity and reliability of the Norwegian version of the Ferrans and Powers Quality of Life Index. Scand J Caring Sci. 1999; 13(2): 96-101. 13. Can G, Durna Z, Aydiner A. The validity and reliability of the Turkish version of the Quality of Life Index [QLI] (Cancer version). Eur J Oncol Nurs. 2010; 14(4): 316-321. 14..Yarbro CH, Frogge MH, Goodman M. Quality of life as an outcome of cancer care. In Cancer Nursing: Principles and Practice, 5th ed, Boston, Jones and Bartlett, 2000. 15. Warnecke RB1, Ferrans CE, Johnson TP, Chapa-Resendez G, O'Rourke DP, Chávez N et al. Measuring quality of life in culturally diverse populations. J Natl Cancer Inst Monogr.1996;20: 29 37. 16. Rannestad, T, Eikeland OJ, Helland H, Qvarnstron U. Quality of life, pain, and psychological well-being in women suffering from gynecological disorders. Journal of Women's Health and Gender-Based Medicine 2000; 9(8): 897-903. 83