ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

1 ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

2 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : Καθηγητής κ.αν ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ της φοιτήτριας :ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΜ : 1340199900299

3 ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ : Η διαχρονικότητα των λόγων του ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ σελ.6 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΟΙΕΣ-ΟΡΙΣΜΟΙ ΟΡΙΣΜΟΣ Κρατικοποίησης. σελ.7 ΟΡΙΣΜΟΣ Ιδιωτικοποίησης σελ.7 ΟΡΙΣΜΟΣ Ιδιωτικών Αγαθών.σελ.7 ΟΡΙΣΜΟΣ ηµόσιων Αγαθών σελ.7 ΟΡΙΣΜΟΣ Αξιόλογων Αγαθών...σελ.7 ΟΡΙΣΜΟΣ Επιχείρησης.....σελ.8 ΟΡΙΣΜΟΣ ηµόσιας Επιχείρησης...σελ.8 ΟΡΙΣΜΟΣ Μικτής Επιχείρησης ή Επιχείρησης Μικτής Οικονοµίας.σελ.9 ΤΡΟΠΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Τα διάφορα συστήµατα οργάνωσης σελ.10 1.ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2.ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ 3. ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ 4. ΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ 5.ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣ Το σύστηµα της Αυτοδιοίκησης..σελ.10 Κριτήρια διάκρισης ΝΠ.σελ.10

4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ 106 3 Σ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΕΞΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ Ν.703/1977 Το άρθρο 106 3 Σ ανάλυση.σελ.12 Η έννοια του µονοπωλίου σελ.12 Σκοπός Ν.703/1977...σελ.14 Εξαγορά Επιχειρήσεων σελ.14 Αναγκαστική εξαγορά ή συµµετοχή του κράτους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις.σελ.15 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Κρατικοποίηση σελ.16 Ιστορική αναδροµή κρατικοποιήσεις στην Ελλάδα. Ν.1386/1983 σελ.16 Λόγοι κρατικοποίησης.σελ.17 Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Ιδιωτικοποίηση.σελ.20 Λόγοι ιδιωτικοποίησης σελ.21 Μορφές ιδιωτικοποίησης.σελ.23 ιαφορά ιδιωτικοποίησης και αποκρατικοποίησης σελ.23 ΙΑΦΟΡΑ ΑΠΟΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑ ΟΧΗΣ..σελ.24

Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΑΕΙ.σελ.26 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ..σελ.30 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.σελ.32 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ σελ.36 Από site ΝΟΜΟΣ..σελ.36 Από site ΙΚ.ΣΥΛΛΟΓΟΥ σελ.40 ΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σελ.42 ΠΕΡΙΛΗΨΗ (ΑΓΓΛΙΚΑ) σελ.45 5

6 ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ «Σε κάθε µεγάλη µοναρχία της Ευρώπης,η πώληση κτηµάτων του Στέµµατος θα απέδιδε πολύ µεγαλύτερα έσοδα από οποιαδήποτε έσοδα έδωσαν ποτέ τα κτήµατα αυτά στο Στέµµα...Όταν τα κτήµατα του Στέµµατος έγιναν ιδιωτικές ιδιοκτησίες µετά την πάροδο λίγων χρόνων βελτιώθηκαν και καλλιεργήθηκαν καταλλήλως.» ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ. Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ (1776) Η ρήση αυτή του θεµελιωτή της σύγχρονης οικονοµικής πολιτικής,µαρτυρά το κύµα των συγκρουόµενων πολιτικών απόψεων που έχουν υποστηριχθεί κατά καιρούς γύρω από το ζήτηµα της ενεργούς ανάµειξης η απο- µάκρυνσης του κράτους από τον οικονοµικό τοµέα.με αλλά λόγια το κράτος οφείλει και πρέπει να ασκεί παρεµβατική πολιτική εκτεινόµενη άνευ ορίων ( πολλές φορές),στο επιχειρηµατικό φάσµα ή το κράτος πρέπει µεν να ασκεί άµεσο έλεγχο σε συγκεκριµένους κλάδους παραγωγής µέσω του δηµόσιου τοµές αφήνοντας δε περιθώρια ανάπτυξης της ιδιωτικής οικονοµικής ελευθέριας.τα ζητήµατα αυτά θα αποτελέσουν τη βάση της εν λόγω συλλογιστικής.

7 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Κρατικοποίηση Εθνικοποίηση : Είναι η ένταξη ιδιωτικών επιχειρήσεων στο δηµόσιο τοµέα. Ιδιωτικοποίηση :Είναι η πώληση εταιριών του δηµόσιου τοµέα στον ιδιωτικό τοµέα. Ιδιωτικά αγαθά :Τα περισσότερα αγαθά είναι ιδιωτικά.ένα ιδιωτικό αγαθό,αν καταναλωθεί από κάποιον δεν µπορεί να καταναλωθεί και από κάποιον άλλο.για παράδειγµα τα ρούχα είναι ιδιωτικά αγαθά.υπάρχουν όµως αγαθά,τα οποία µπορούν να καταναλωθούν από όλους ταυτόχρονα.αυτά ονοµάζονται δηµόσια αγαθά. ηµόσια αγαθά : Είναι τα αγαθά που ακόµα και αν καταναλώνονται από κάποιον,παραµένουν διαθέσιµα για κατανάλωση και από άλλους.για παράδειγµα ο καθαρός αέρας είναι δηµόσιο αγαθό.το ίδιο και η εθνική η ά- µυνα.έχουµε ελάχιστες περιπτώσεις ιδιωτικών στρατών.ένα καθαρό δη- µόσιο αγαθό είναι ένα αγαθό που όταν καταναλώνεται από κάποιων,η διαθέσιµη στους άλλους ποσότητα του αγαθού δεν µειώνεται.μαζί µε την αδυναµία του αποτελεσµατικού αποκλεισµού καταναλωτών από την κατανάλωση του αυτό το γεγονός υποδηλώνει,ότι όλοι καταναλώνουν την ίδια ποσότητα,αν και λόγω των διαφορετικών προτιµήσεων τους µπορεί να α- ντλούν διαφορετική χρησιµότητα από την κατανάλωση του.

Αξιόλογα αγαθά : Είναι τα αγαθά που κατά την κρατούσα άποψη πρέπει να καταναλώνονται από τα µέλη µιας κοινωνίας,ανεξάρτητα από το εισόδηµα τους.σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν οι υπηρεσίες υγείας,εκπαίδευσης,στέγασης κ.λ.π. Υπάρχει όµως δικαιολογία για τον κρατικό παρεµβατισµό,όσον αφορά τα αξιόλογα αγαθά; Κατά κάποια έννοια υ- πάρχει πάντα.επειδή,για παράδειγµα, η εικόνα ενός αστέγου δεν είναι ευχάριστη σε κανέναν,η κυβέρνηση παρέχοντας στέγη σε εκ εκείνους που διαφορετικά θα έµεναν στους δρόµους κάνει τους υπόλοιπους να αισθάνονται καλύτερα. 1 8 Επιχείρηση :Ως επιχείρηση θεωρείται,σύµφωνα µε τον Απ. Σ. Γεωργιάδη,το σύνολο των δικαιωµάτων,αυλών αγαθών,πραγµατικών καταστάσεων η σχέσεων (για παράδειγµα, οργάνωση,φήµη,πελατεία, τεχνογνωσία ) που οργανώνονται γύρω από ορισµένο φυσικό η νοµικό πρόσωπο για την επίτευξη ενός κερδοσκοπικού σκοπού.το κριτήριο δηλαδή, για την ύπαρξη επιχείρησης είναι ποσοτικό και ποιοτικό.η επιχείρηση προϋποθέτει µια συγκεκριµένη επιχειρηµατική ιδέα. ιαφέρει από την περιούσια καθώς η τελευταία έχει στατικό χαρακτήρα ενώ η επιχείρηση αποτελεί σύνολο περιουσιακών στοιχείων που έχουν οργανωθεί για την επίτευξη ορισµένου σκοπού. ηµόσια επιχείρηση (η ηµοτική η Κοινοτική ).Με βάση την οργανική της έννοια η δηµόσια επιχείρηση αποτελεί νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού κατά κανόνα δικαίου (συνήθως Ανώνυµη Εταιρία )το οποίο ιδρύεται ή εξαγοράζεται ή ελέγχεται από το κράτος ή οργανισµούς τοπικής αυτοδιοίκησης ή νοµικό πρόσωπο δηµοσίου δικαίου ή άλλο ελεγχόµενο από το κράτος νοµικό πρόσωπο ( το κράτος συµµετέχει µε µετοχικό κεφάλαιο το ο- ποίο υπερβαίνει το 50 %).Η λειτουργία της διέπεται από τους κανόνες ι- διωτικού δικαίου αλλά τέλει υπό κρατική εποπτεία.με βάση την οικονο- µική της έννοια η δηµόσια επιχείρηση αποτελεί οργανωτική οµάδα η οποία διαθέτει παραγωγικά µέσα του κράτους ή άλλου δηµόσιου νοµικού πρόσωπο,δικό της προσωπικό και ορισµένη επιχειρηµατική δράση.σύµφωνα µε την Ευρυδίκη Μπεσίλα Βήκα 2 οι δήµοι και οι κοινότητες διαθέτουν δικές τους επιχειρήσεις ή µετέχουν σε επιχειρήσεις µε αλλά νοµικά ή φυσικά πρόσωπα ή σε επιχειρήσεις που ήδη υπάρχουν µε σκοπό την εκτέλεση έργων για την εξυπηρέτηση του κοινού,την παραγωγή αγαθών και την ανά- 1 Βλ. << Εισαγωγή στην οικονοµική>>, Τόµος Α, David Begg, εκδόσεις Κριτική 1998 σελ. 611επ. 2 Βλ. << Τοπική αυτοδιοίκηση. Ένας σύγχρονος διοικητικός θεσµός, Ευρυδίκη Μπεσίλα Βήκα, εκδόσεις Σάκκουλα 2001 σελ. 50 επ.

πτυξη δραστηριοτήτων για την προσκόµιση εσόδων.ταυτόσηµο µε το άρθρο 277 παρ. 1 του Π 410 / 95 είναι το άρθρο 75 του Π 30 / 96 περί νοµαρχιακής επιχειρηµατικής δραστηριότητας.μετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο παρατηρήθηκε έντονα το φαινόµενο µετατροπής ηµόσιων Υπηρεσιών 3 (όπως οι ταχυδροµικές και τηλεπικοινωνιακές) ή ΝΠ (όπως οι ΣΕΚ η το ΕΙΡΤ) σε ανώνυµες εταιρίες µε µοναδικό µέτοχο το κράτος (ΕΛΤΑ,ΟΣΕ,ΟΤΕ,ΕΡΤ )ενώ σε άλλες περιπτώσεις ιδρύθηκαν δηµόσιες ανώνυµες εταιρίες (όπως για παράδειγµα η κτηµατική εταιρία του δηµόσιου άρθρο 4παρ.2 του ν. 973/1979). Οι λόγοι που οδήγησαν στην µετατροπή δηµόσιων υπηρεσιών και νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου σε δηµόσιες επιχειρήσεις είναι α) η επιθυµία για προσωπική αυτοτέλεια β) η επιθυµία για διοικητική αυτοτέλεια γ) η αποφυγή ανασταλτικών µεθόδων δηµοσιονοµικού ελέγχου των ΝΠ δ) η απαγκίστρωση της µισθολογίας από τους δηµόσιους υπαλλήλους και ε) η εφαρµογή µεθόδων ιδιωτικής οικονοµίας στην οργάνωση και λειτουργία της δηµόσιας επιχείρησης. 9 Μικτή επιχείρηση ή επιχείρηση µικτής οικονοµίας. Είναι τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ( συνήθως ΑΕ ) στων οποίων το κεφάλαιο συµµετέχει χωρίς να έχει την πλειοψηφία το κράτος ή άλλος δηµόσιος οργανισµός ( για παράδειγµα οργανισµός τοπικής αυτοδιοίκησης ) ή ελεγχόµενος από το κράτος οργανισµός. Όπου η συµµετοχή του κράτους υπερβαίνει το 50% τότε µιλούµε για δηµόσια επιχείρηση. Επιχειρήσεις µικτής οικονοµίας δηµιουργούνται και µε µερική ιδιωτικοποίηση και µε µερική εθνικοποίηση ( άρθρο 106 3 Σ ). Ο φορέας της επιχείρησης µικτής οικονοµίας έχει υποχρεωτικά µορφή ανώνυµης εταιρίας ή εταιρίας περιορισµένης ευθύνης και συνήθως ονοµάζεται Εταιρία Μικτής Οικονοµίας, η οποία µπορεί να ιδρυθεί καταρχήν ή να προκύψει, όταν µέρος των µετοχών ή των µεριδίων µιας υφιστάµενης ιδιωτικής επιχείρησης µεταφερθεί στο δηµόσιο. Μια µικτή επιχείρηση ιδρύεται για λόγους επιβίωσης της επιχείρησης, διατήρησης των εργατικών θέσεων, προµήθειας των παραγόµενων αγαθών και προσφοράς τους στο κοινό σε κοινωνικά εύλογες τιµές. Για τη σύσταση και 3 O Πήτερ Μπλάου κατηγοριοποιεί τους κοινωνικούς οργανισµούς σε 4 είδη οργανισµούς αλληλοβοήθειας επιχειρηµατικούς οργανισµούς οργανισµούς <Υπηρεσιών> κοινωφελείς οργανισµούς : Στους τελευταίους υπάγονται ο στρατός, η ΕΗ, ο ΟΤΕ, και όλοι οι κρατικοί οργανισµοί και σε αυτή την κατηγορία <κοινωφελών οργανισµών >, αναφερόµαστε µε τον όρο ηµόσιες Υπηρεσίες και όχι στην 3) κατηγορία οργανισµούς Υπηρεσιών, οι οποίοι αναφέρονται στην εξυπηρέτηση πελατειακών σχέσεων ( για παράδειγµα ασφαλιστικοί οργανισµοί ). Ν. Χ. ΤΑΤΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ- ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΕΡΓΑΣΙΑ. 6 έκδοση,τόµος 2,ΕΚ ΟΣΕΙΣ Ο ΥΣΣΕΑΣ.

εποπτεία των µικτών επιχειρήσεων ισχύουν mutadis mutandis όσα ισχύουν και για τις δηµόσιες επιχειρήσεις. Συγγενείς µε τις µικτές επιχειρήσεις είναι οι επιχειρήσεις δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα ( Ν. 1247/1991 απλούστευση φορολογικών διατάξεων κτλ. ) 10 ΤΡΟΠΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ιάφοροι τρόποι οργάνωσης της δηµόσιας διοίκησης προβλέπονται : Α) συγκεντρωτικό σύστηµα Β) αποκεντρωτικό σύστηµα Γ) σύστηµα δηµοσιονοµικής αυτοτέλειας ) σύστηµα διοικητικής αυτοτέλειας Ε) σύστηµα αυτοδιοίκησης. Αυτοδιοίκηση 4 είναι η µέθοδος οργάνωσης της δηµόσιας διοίκησης που προϋποθέτει την ίδρυση περισσότερων εκτός από το κράτος, δηµοσίων νοµικών προσώπων( decentralization). Συνεπάγεται µε άλλα λόγια τη σύσταση οργανωτικών µονάδων δηµόσιας διοίκησης µε την ευρεία έννοια του όρου έξω από το νοµικό πρόσωπο του κράτους, οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα νοµικά πρόσωπα. Σύµφωνα µε την Μπεσίλα Βήκα δη- µόσια διοίκηση µε την ευρεία έννοια του όρου απαρτίζουν το κράτος εν στενή εννοία δηλαδή το δηµόσιο και µεγάλος αριθµός άλλων δηµόσιων νοµικών προσώπων στα οποία η έννοµη τάξη έχει αναθέσει την επιδίωξη ποικίλων σκοπών. Η αυτοδιοίκηση οργανώνεται σε νοµικά πρόσωπα δηµοσίου και ιδιωτικού δικαίου. Κριτήρια για τη διάκριση των δηµόσιων νοµικών προσώπων σε ειδικότερες κατηγορίες, είδη και µορφές είναι: α) η κύρια ουσιαστική υπόσταση τους β) ο χαρακτήρας της αρµοδιότητας τους ως ρυθµιστικής ή παραγωγικής γ) το νοµικό καθεστώς τους δηλαδή µε βάση αν η οργάνωση και λειτουργία των νοµικών προσώπων διέπεται είτε από ειδικούς κανόνες διοικητικού δικαίου είτε από διατάξεις ιδιωτικού δικαίου( ΣτΕ 91/33, ΑΠ 649/50 σχετικά µε την αγροτική τράπεζα ως ΝΠΙ ή ως ανώνυµη εταιρεία, ΣτΕ 4 Βλ. << Εγχειρίδιο διοικητικού δικαίου >>, Επ. Π. Σπηλιωτόπουλου, όγδοη έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα 1997, σελ. 80επ.

2214/50 και 921/54 σχετικά µε τον ΟΤΕ, ΣτΕ 2643/67 και 1457/69 σχετικά µε την ΕΗ) είτε µε εξοµοίωση µε ιδιώτες. Νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου µπορούν να χαρακτηριστούν µόνο τα δηµόσια νοµικά πρόσωπα ειδικών σκοπών η οργάνωση και λειτουργία των οποίων διέπεται καταρχήν από ειδικούς κανόνες διοικητικού δικαίου. Άλλα κριτήρια διάκρισης των νοµικών προσώπων είναι το είδος των σκοπών τους, η µοναδικότητα ή πολλαπλότητα τους και η σύνδεση των νοµικών προσώπων µε την εδαφική τους υπόσταση. Τα ΝΠ είναι υποκείµενα συνταγµατικών δικαιωµάτων καθώς κατοχυρώνεται συνταγµατικά ( άρθρο 102 Σ ) η διοικητική τους αυτοτέλεια. Αντίθετα τα ΝΠΙ δεν είναι φορείς συνταγµατικών δικαιωµάτων γιατί αποτελούν µορφές άσκησης δηµόσιας διοίκησης. Στηριζόµενοι στο υπό γ κριτήριο διάκρισης των νοµικών προσώπων µε βάση το νοµικό καθεστώς τους σε ΝΠ και σε ΝΠΙ, παρατηρούµε ότι η ενότητα και η µοναδικότητα της εσωτερικής κυριαρχίας επιτυγχάνεται καλύτερα µε τη µοναδικότητα και ενότητα της κρατικής οργάνωσης, εντός των πλαισίων του συστήµατος της αυτοδιοίκησης η οποία θεωρείται απαραίτητη για λόγους ευελιξίας, προσαρµοστικότητας, συγκέντρωσης, περιουσιακής και διοικητικής αυτοτέλειας καθώς και πειθαρχη- µένου και ειδικευµένου προσωπικού. Όλα αυτά επιτυγχάνονται αποτελεσµατικά µε τη δηµιουργία νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου ειδικών σκοπών. Το κριτήριο διακρίσεως µεταξύ ΝΠ και ΝΠΙ αποτέλεσε για πολύ χρόνο αποτέλεσε για πολύ χρόνο αντικείµενο αµφισβητήσεως στη χώρα µας. χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η περίπτωση της τράπεζας της Ελλάδος ιδιαίτερα όσον αφορά το εκδοτικό της προνόµιο και τη διαχείριση εξωτερικού συναλλάγµατος η οποία συνεπάγεται άσκηση δηµόσιας εξουσίας. Και ενώ είναι αναµφισβήτητο ότι η ΤτΕ αποτελεί κεντρικό όργανο κυβερνητικής πολιτικής παρόλα αυτά το ΣτΕ στις αποφάσεις του 1239-1244-2689-2700/1969, 174/1970 τη χαρακτήρισε ως ΝΠΙ. Ορθός χαρακτηρισµός της τράπεζας της Ελλάδος είναι ΝΠ. 11

12 ΤΟ ΑΡΘΡΟ 106 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ- ΑΝΑΛΥΣΗ. Το άρθρο 106 3 του συντάγµατος προβλέπει τη µε βάση νόµου αυξη- µένης τυπικής ισχύος εξαγορά ιδιωτικών επιχειρήσεων ή αναγκαστική συµ- µετοχή του κράτους σε αυτές ή άλλων δηµόσιων φορέων ( ΟΤΑ, δηµόσια νοµικά πρόσωπα ) εφόσον οι επιχειρήσεις αυτές έχουν χαρακτήρα µονοπωλιακό ή ολιγοπωλιακό ή ζωτική σηµασία για την αξιοποίηση πηγών εθνικού πλούτου ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στο κοινωνικό σύνολο. Εν ολίγοις το άρθρο 106 3 του συντάγµατος αναφέρεται στην έννοια της επιχείρησης µικτής οικονοµίας. Το άρθρο 106 3 του συντάγµατος θέτει ως προϋπόθεση εξαγοράς των ιδιωτικών επιχειρήσεων ή αναγκαστικής συµµετοχής σε αυτές του κράτους, το µονοπωλιακό ή ολιγοπωλιακό χαρακτήρα της επιχείρησης. Το σύνταγµα δεν διακρίνει οπότε ως µονοπώλιο θεωρούµε και το νοµικό και το πραγµατικό. Σύµφωνα µε τον ορισµό του Ανδρέα Γ. ηµητρόπουλου µονοπώλιο είναι η οικονοµική οντότητα έχει συγκεντρώσει την παραγωγή και την εµπορία όλου ή σηµαντικότερου µέρους των προϊόντων ενός ή και άλλων τοµέων της οικονοµίας. Αν η δραστηριότητα αυτή έχει συγκεντρωθεί σε ολιγάριθµες οικονοµικές µονάδες τότε µιλάµε για ολιγοπώλιο. Οι ανταγωνιστικές αγορές γενικά λειτουργούν καλά, αυτό όµως δεν ισχύει για τις αγορές που οι αγοραστές ή οι πωλητές επηρεάζουν τη διαµόρφωση της τιµής. Ειδικότερα σε µια αγορά που µόνο ένας πωλητής ελέγχει την προσφορά θα παραχθεί µικρότερη ποσότητα και η τιµή του θα είναι αρκετά υψηλή.

Μονοπωλητής είναι ο µοναδικός πωλητής ενός αγαθού ή µιας υπηρεσίας. Οι µονοπωλητές επιδιώκουν τα υψηλά κέρδη περιορίζοντας την προσφερόµενη ποσότητα και αυξάνοντας τις τιµές. Επειδή είναι οι µόνοι που πωλούν το προϊόν δεν φοβούνται ότι θα εκτοπιστούν από τους άλλους ανταγωνιστές. Στην περίπτωση αυτή οι καταναλωτές πληρώνουν περισσότερο από ό,τι θα έπρεπε. Η δηµιουργία µονοπωλιακής αγοράς έχει ως αποτέλεσµα την οικονοµική και παραγωγική δυσπραγία και το κλείσιµο των µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Οι µονοπωλιακές οικονοµικές καταστάσεις προσβάλλουν θε- µελιώδη συνταγµατικά δικαιώµατα αν και οι προσβολές αυτές εκπορεύονται από καταρχήν νόµιµη δράση. Η µονοπωλιακή δράση είναι αντίθετη µε το άρθρο 5 1 του συντάγµατος το οποίο ορίζει ότι καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συµµετέχει στην οικονοµική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. Το άρθρο 5 1 του συντάγµατος κατοχυρώνει το δικαίωµα συµµετοχής στην οικονοµική ζωή της χώρας ενεργητικά ( επιχειρήσεις ) καθώς και παθητικά ( καταναλωτές ). Κάποια µονοπώλια είναι σχεδόν αναπόφευκτα. Οι περισσότερες ΕΚΟ είναι δυνητικά µονοπώλια. Η κυβέρνηση ρυθµίζει την λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων ( δυνατότητα συνταγµατικά εκπορευόµενη από το άρθρο 106 του συντάγµατος ), ελέγχοντας τα τιµολόγια τους ή µπορεί να επιλέξει να παράγει η ίδια τις υπηρεσίες που παρέχουν. Άλλα µονοπώλια είναι τεχνητά µε την έννοια ότι δηµιουργούνται µε συγκεκριµένες ενέργειες των επιχειρηµατιών. Στην περίπτωση αυτή η κυβέρνηση παρεµβαίνει µε νόµους που αφορούν τη λειτουργία του ανταγωνισµού ( ν. 703/1977 ) επιδιώκοντας να τον ενισχύσει και να εµποδίσει τη λειτουργία µονοπωλιακών καταστάσεων που ελέγχουν την προσφορά. Κάθε αγοραστής ή πωλητής που έχει δυνατότητα να επηρεάσει την αγοραία τιµή ενός προϊόντος θεωρείται ότι κυριαρχεί στην α- γορά ή ότι έχει µονοπωλιακή δύναµη. Η κρατική παρέµβαση, η οποία συνάδει µε την συνταγµατική υπαγόρευση του άρθρου 106 του Συντάγµατος στοχεύει στον περιορισµό της µονοπωλιακής δύναµης, απαγορεύοντας στις επιχειρήσεις που κυριαρχούν στην αγορά να χρεώνουν υψηλές τιµές και βελτιώνοντας την κατανοµή των πόρων. Στο 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Συνδέσµου Ελλήνων Εµπορικολόγων που πραγµατοποιήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης στις 3-5 Νοεµβρίου,ο Επίκουρος Καθηγητής και Πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισµού, κ. η- µήτρης Τζουγανάτος ασχολήθηκε µε την αντιµετώπιση των εξαγορών από πλευράς δικαίου του ανταγωνισµού.ο εισηγητής σκιαγράφησε καταρχήν την προβληµατική της συγκέντρωσης των επιχειρήσεων και τους λόγους, που ώθησαν στην εισαγωγή ειδικών διατάξεων δοµικού ελέγχου της αγοράς. Μέσα από µια κριτική παρουσίαση της εξέλιξης της ελληνικής αντιµονοπωλιακής νοµοθεσίας στον τοµέα του ελέγχου των συγκεντρώσεων παρουσίασε τις 13

πρόσφατες τροποποιήσεις του Ν 703 / 1977 µε το Ν 2837 / 2000 και διατύπωσε ορισµένες σκέψεις για την αποστολή του δικαίου του ελέγχου των συγκεντρώσεων στο σύγχρονο συνεχώς µεταβαλλόµενο οικονοµικό περιβάλλον. Ο Αν. Καθηγητής κ. Παναγιώτης Μπερνίτσας ασχολήθηκε µε την ι- διωτικοποίηση των επιχειρήσεων ως µορφή εξαγοράς.τα τελευταία χρόνια τι κύµα αποκρατικοποιήσεων έχει δηµιουργήσει µια ειδική «αγορά» επιχειρήσεων η οποία υπόκειται σε ειδικές διατάξεις (βλέπε Ν 2000 / 1991) και παρουσιάζει τη δική της προβληµατική. Σε αυτό το σηµείο είναι πρέπον να αναφερθούµε στο σκοπό του νόµου 703/1977 << περί ελέγχου µονοπωλίων και ολιγοπωλίων και προστασία του ελεύθερου ανταγωνισµού>> σε σχέση µε το σύνταγµα. Σκοπός του νόµου 703/1977 δεν είναι να προστατεύσει την οικονοµική ελευθερία από προσβολές αντίθετες προς τα χρηστά ήθη ( άρθρο 1 του ν. 146/1914 ). Σκοπός του είναι να προστατεύσει την οικονοµική ελευθερία του τρίτου από προσβολές που προέρχονται από σύµβαση ή παρεµφερείς ( αποφάσεις, εναρµονισµένη πρακτική ) οικονοµικές συσπειρώσεις ( άρθρο 1 ν. 703/1977 όπως τροποποιήθηκε µε το ν. 2000/1991). Με άλλα λόγια ο νόµος 703/1977 δηµιουργεί τις προϋποθέσεις προστασίας της οικονοµικής ελευθερίας του τρίτου που δεν συµµετέχει στην απαγορευµένη κατά το άρθρο 1 καρτελλική σύµπραξη ή δεν κατέχει δεσπόζουσα θέση στην αγορά. Ο τρίτος που προστατεύεται είναι ο οικονοµικά ασθενέστερος µε την έννοια ότι ούτε στην οικονοµική συσπείρωση συµµετέχει ούτε δεσπόζουσα θέση κατέχει. Αντίθετο συµπέρασµα δεν δικαιολογείται νοµικά διότι το σύνταγµα του 1975/1986/2001 εγγυάται ένα σύστηµα οικονοµίας της αγοράς µε αρκετές κοινωνικές δεσµεύσεις. Η συνταγ- µατική αυτή επιλογή δεν µπορεί να αναιρεθεί µε αντίθετη ερµηνευτική προσέγγιση του νόµου 703/1977. Εποµένως κατά κύριο λόγο στο νόµο 703/1977 προβλέπεται η καταπολέµηση της υπέρµετρης οικονοµικής δύναµης είτε αυτή οφείλεται στην σύµπραξη του άρθρου 1 είτε στην κατοχή δεσπόζουσας θέσης. Βέβαια µακροπρόθεσµα αυτός ο στόχος οδηγεί στην προστασία του συστήµατος της οικονοµίας της αγοράς µε κοινωνικές δεσµεύσεις. Ένας χώρος όπου το εµπορικό δίκαιο καλείται να αποδείξει την προσαρµοστικότητα του στις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς, είναι εκείνος της εξαγοράς επιχειρήσεων. Η εξαγορά επιχειρήσεων ως µέθοδος επιχειρηµατικής συµπεριφοράς εµφανίσθηκε ήδη από τον 19 ο αιώνα, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, και έχει γνωρίσει µέχρι τώρα διάφορους κύκλους.τα τελευταία χρόνια άρχισε και στην Ευρώπη να δηµιουργείται µία «αγορά» ε- ξαγορών, η οποία εδώ και 5 έτη παρουσίασε ιδιαίτερη κινητικότητα.καινούργιοι όροι,αµερικανικής προέλευσης, όπως Management Buy Out (MBO ),Leveraged Buy Out (LBO ), Tender Offer, Asset Deal κτλ.,έχουν εισβάλλει δυναµικά στην νοµική ορολογία. Στην Ελλάδα η µάχη για την α- πόκτηση της Τράπεζας Εργασίας αποτέλεσε, λόγω έκτασης και σηµασίας την 14

πιο εντυπωσιακή εξαγορά που έχει λάβει χώρα έως τώρα. Κριτήριο για την διενέργεια µιας κεφαλαιακής επένδυσης είναι συνήθως η σύγκριση του ύψους της επένδυσης µε το ύψος των προεξοφλουµένων µε το κατάλληλο επιτόκιο επενδυτικού κύκλου στο παρόν προσδοκώµενων µελλοντικών αποδόσεων. Τα κίνητρα µιας εξαγοράς είναι συνήθως ποικίλα και σε ακραίες περιπτώσεις ακόµα και µη ορθολογικά. Η διαδικασία της εξαγοράς είναι τις περισσότερες φορές αρκετά σύνθετη και απαιτεί τη συµµετοχή ειδηµόνων όπως νοµικών, λογιστών, οικονοµολόγων κτλ. Από µακροοικονοµική σκοπιά οι εξαγορές οδηγούν στη δηµιουργία µεγάλων οικονοµικών µονάδων, οι οποίες φαίνονται πιο αποτελεσµατικές και ικανές να αντεπεξέλθουν στο διεθνή στίβο του ανταγωνισµού, πράγµα το οποίο δεν ισχύει πάντα.χαρακτηριστική είναι η «επιδότηση» εξαγορών από τον Έλληνα νοµοθέτη µέσω φορολογικών κινήτρων και απλουστευµένων διαδικασιών για την συγχώνευση επιχειρήσεων µε τους λεγόµενους «αναπτυξιακούς» νόµους (βλέπε Ν 1297 / 1972,Ν 2166 / 1993 ).Από την άλλη πλευρά η αύξηση της συγκέντρωσης στις σχετικές α- γορές δηµιουργεί πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη µονοπωλιακών ή ολιγοπωλιακών πρακτικών. Η πρόβλεψη του άρθρου 106 3-5 του συντάγµατος περί αναγκαστικής εξαγοράς ιδιωτικών επιχειρήσεων ή αναγκαστικής σε αυτές συµµετοχής του κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων ( κρατικοποίηση, δηµοτικοποίηση κτλ. ) αποτελεί σπουδαία καινοτοµία. Η ρητή αυτή συνταγµατική ρύθµιση ήταν η δέουσα διότι η νοµολογία περιορίζει την αναγκαστική απαλλοτρίωση στην ιδιοκτησία πραγµάτων. Η αναγκαστική εξαγορά ή συµµετοχή δεν αποτελεί σύµβαση ( ούτε διοικητική σύµβαση ) αγοραπωλησίας, αλλά ειδικά περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, µε άλλα λόγια της ολικής ή µερικής κρατικοποιήσεως( εθνικοποιήσεως, κοινωνικοποιήσεως των ιδιωτικών επιχειρήσεων). Όπως και η απαλλοτρίωση έτσι και η κρατικοποίηση αναγκαστική εξαγορά, αποφέρει << στέρηση της ιδιοκτησίας>> του ιδιώτη. Αναγκαστική συµµετοχή του κράτους σε µια ιδιωτική επιχείρηση συντελείται µε την αναγκαστική αύξηση του κεφαλαίου, τη διάθεση νέων µετοχών σε δηµόσιους οργανισµούς και τη µεταβολή µε αυτόν τον τρόπο της πλειοψηφίας των ιδιωτών µετόχων σε µειοψηφία και τη µεταβίβαση του ελέγχου της επιχείρησης στο δηµόσιο το- µέα. Το ΣτΕ µε τις αποφάσεις 1398 και 1400/1987 και 771/1988 δέχθηκε το αντίθετο. Αναγκαστική εξαγορά ή συµµετοχή µπορεί να γίνει εκ µέρους του κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων. Αντικείµενο της εξαγοράς είναι µια επιχείρηση µε την έννοια που την αποδώσαµε ανωτέρω. Μια ακόµα προϋπόθεση που θέτει ο συνταγµατικός νοµοθέτης όσον αφορά την αναγκαστική εξαγορά ή συµµετοχή του κράτους σε ιδιωτική επιχείρηση είναι η καταβολή τιµήµατος εξαγοράς ή ανταλλάγµατος αναγκαστι- 15

κής συµµετοχής. Στην περίπτωση de facto κρατικοποίησης η αποζηµίωση δεν είναι προϋπόθεση αλλά έννοµη συνέπεια του κρατικού παρεµβατισµού. Αναλόγως µε το άρθρο 17 του συντάγµατος το τίµηµα πρέπει να είναι πλήρες, να ανταποκρίνεται δηλαδή στην αξία της εξαγοραζόµενης ιδιωτικής επιχείρησης. Σηµασία έχει η αξία της επιχείρησης ως σύνολο και όχι η αξία των µεµονω- µένων αντικειµένων της. Αντίθετα προς το 17 του συντάγµατος το τίµηµα ορίζεται δικαστικώς όχι κατ ανάγκη από τα πολιτικά δικαστήρια και δεν ορίζεται χρόνος εντός του οποίου πρέπει να γίνει καταβολή. Προ της καταβολής διατηρούνται ακέραια τα δικαιώµατα των µετόχων-εταίρων της επιχείρησης. 16 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ. Κρατικοποίηση : Η κρατική παρέµβαση στην οικονοµία,αν και σήµερα παρατηρείται το αντίστροφο,υπήρξε καθοριστική.έτσι το κράτος από τη µια ρυθµίζει σχέσεις και επιβάλλει υποχρεώσεις ( για παράδειγµα υ- ποβάλλει σε εποπτεία οικονοµικές δραστηριότητες ή επιβάλλει φόρους ) λαµβάνει µέτρα εξυγίανσης επιχειρήσεων και θέτει κανόνες προστασίας του ασθενέστερου και από την άλλη το κράτος, όχι σπάνια,αναλαµβάνει επιχειρηµατική δράση είτε άµεσα είτε µέσω δηµόσιων υπηρεσιών και νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου ή ιδιωτικού δικαίου,που στο σύνολο τους αποτελούν το λεγόµενο δηµόσιο τοµέα. Εθνικοποίηση Κρατικοποίηση είναι η ένταξη ιδιωτικών επιχειρήσεων στο δηµόσιο τοµέα. Οι όροι εθνικοποίηση και κοινωνικοποίηση είναι ιδεολογικά φορτισµένοι. Αντίθετα ο όρος κρατικοποίηση είναι ιδεολογικά ουδέτερος και προτιµάται. Ο όρος κοινωνικοποίηση είναι αόριστος είτε δηλώνει την αύξηση της επιρροής των κοινωνικών φορέων είτε την κρατικοποίηση. Στο Ηνωµένο Βασίλειο, το αυξανόµενο κύµα εθνικοποιήσεων ( κλάδοι όπως οι σιδηρόδροµοι και η παραγωγή χάλυβα ) παρατηρήθηκε επί κυβέρνησης Attlee που ανήλθε στην εξουσία το 1945. Στη δεκαετία 1960, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σηµαντικό µέρος της βιοµηχανικής παραγωγής ανήκε και ελεγχόταν από το δηµόσιο τοµέα. Στην Ελλάδα η εφαρµογή του νόµου 1386/1983 5 δεν επέφερε κοινωνικοποίηση ( πολύ λιγότερο την εξυγί- 5 Ο ΟΑΕ είναι οργανισµός δηµοσίου τοµέα που λειτουργεί ως ΑΕ και ενεργεί υπό κρατική εποπτεία χάριν του κοινού συµφέροντος. Συστάθηκε µε το νόµο 1386/1983 της πέµπτης Αυγούστου του 1983. Σκοπός του ΟΑΕ είναι η συµβολή στην οικονοµική εξυγίανση και στην ίδρυση και εκµετάλλευση κοινωνικοποιηµένων

ανση των επιχειρήσεων που υπάχθηκαν σε αυτόν ), αλλά στην ουσία, µέσω της αύξησης του κεφαλαίου και ιδίως της µετοχοποίησης των χρεών επήλθε κρατικοποίηση τους, µε αποτέλεσµα τα ήδη αυξανόµενα ελλείµµατα του δη- µόσιου τοµέα να αυξηθούν δραµατικά. Με το νόµο 1386/1983 η έννοια της αποκρατικοποίησης νοθεύτηκε λόγω της ατυχούς εξυγίανσης των προβληµατικών επιχειρήσεων, οι οποίες µε την ένταξή τους στον Οργανισµό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων, εµµέσως κρατικοποιούνταν. Η εκ των υστέρων ε- παναφορά των επιχειρήσεων αυτών στον ιδιωτικό τοµέα. Οι επιχειρήσεις που κρατικοποιήθηκαν εν όλω ή εν µέρει ( αρ. 106 3 Σ ) µπορούν να επιστρέψουν στον ιδιωτικό τοµέα. Η ιδιωτικοποίηση αυτή δεν προσκόπτει σε κεκτη- µένα δικαιώµατα. Αποτελεί συνταγµατικώς ανεκτή αναδιάρθρωση και συρρίκνωση του δηµοσίου και τείνει στην αποκέντρωση της οικονοµίας και στην αύξηση του ανταγωνισµού. 17 ΛΟΓΟΙ ΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Στις περισσότερες αγορές η οικονοµική δύναµη δεν είναι κατατµηµένη και διασκορπισµένη σε µεγάλο αριθµό µονάδων αλλά υπάρχει τάση να συγκεντρώνονται όλο ένα και περισσότερο σε ελάχιστο αριθµό ή και σε µία ακόµα µονάδα µέσα στον ίδιο κλάδο.αυτό συνεπάγεται ότι οι τιµές τόσο των µέσων παραγωγής, όσο και των προϊόντων δεν διαµορφώνονται πλέον στην αγορά από τις δυνάµεις της προσφοράς και της ζήτησης αλλά ορίζονται µε διοικητικές πράξεις από το µονοπώλιο ή το ολιγοπώλιο µέσω συµφωνιών. ή µικτής οικονοµίας ο επιχειρήσεων. Ο ΟΑΕ ( άρθρο 2 Ν. 1386/1983) συµµετέχει στο κεφάλαιο των προβληµατικών επιχειρήσεων και µεταβιβάζει µετοχές ιδίως στους εργαζοµένους ή στους φορείς εκπροσωπήσεως τους, στους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης ή σε άλλα ΝΠ ή κοινωφελή ιδρύµατα, κοινωνικούς φορείς ή ιδιώτες. Το άρθρο 8 1 του νόµου 1386/1983 ( όπως τροποποιήθηκε από το νόµο 1472/1984) καθορίζει τις λεπτοµέρειες της ανάληψης της διοίκησης και ρυθµίζει τις σχέσεις µεταξύ των επιφορτισµένων µε τη διοίκηση της επιχείρησης προσώπων. Βάσει της παραγράφου 8 του ίδιου άρθρου ο ΟΑΕ µπορεί να αποφασίζει την αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου κατά παρέκκλιση από τις ισχύουσες διατάξεις περί ΑΕ. Η αύξηση πρέπει να εγκριθεί από τον υπουργό. Οι παλαιοί µέτοχοι διατηρούν το δικαίωµα προτιµήσεως. Το ΕΚ στις υποθέσεις της Μαρίνας και Νικόλαου Καρέλλα κατά του υπουργού βιοµηχανίας, ενέργειας και τεχνολογίας και ΟΑΕ καθώς και στην υπόθεση Σωτηρόπουλου κατά ΟΑΕ µε τις αποφάσεις (c 19/90 και 20/90 και c 381/89) απεφάνθη ότι οι ιδιώτες µπορούν να επικαλούνται ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων το άρθρο 25 1 της οδηγίας 77/91 της ΕΟΚ η οποία ορίζει ότι η αύξηση του κεφαλαίου γίνεται µόνο µε απόφαση της ΓΣ. Οι διατάξεις του άρθρου 25 και 41 1 της οδηγίας έχουν την έννοια ότι αντίκειται στις διατάξεις αυτές η εθνική ρύθµιση η οποία, προς εξασφάλιση της επιβίωσης και συνέχισης της δραστηριότητας προβληµατικών επιχειρήσεων που έχουν ιδιαίτερη σηµασία για το κοινωνικό σύνολο, προβλέπει ότι το εταιρικό κεφάλαιο µπορεί να αυξηθεί µε διοικητική πράξη υπό την επιφύλαξη της διατήρησης του δικαιώµατος προτιµήσεως των παλιών µετόχων κατά την έκδοση νέων µετοχών. Βλ. << Εφαρµογές κοινοτικού δικαίου >>, Β. Α. Χριστιανού, εκδόσεις Σάκκουλα 2002.

18 Εξάλλου σε έναν κόσµο συνεχών και ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων δεν µπορεί να γίνεται λόγος για πλήρη γνώση των συνθηκών της αγοράς εκ µέρους των παραγωγών και των καταναλωτών. Οι καταναλωτές χωρίς εξειδικευµένες γνώσεις, δεν µπορούν να ξέρουν ούτε τη σύνθεση ούτε και τις ιδιότητες των προϊόντων, πολύ περισσότερο να είναι πλήρως ενηµερωµένοι για τις τιµές,την πληθώρα των προϊόντων και ποικιλιών που εισάγονται και κυκλοφορούν καθηµερινά στην αγορά. Καταντούν µε αυτό τον τρόπο έρµαια του πειθαναγκασµού της διαφήµισης των µονοπωλίων. Αλλά ούτε και όλοι οι παραγωγοί µπορούν να είναι απόλυτα ενηµερωµένοι για την πληθώρα των µεθόδων παραγωγής και τις περισσότερες φορές αποκλείονται από τη δυνατότητα χρησιµοποίησης τους λόγω της αυξανόµενης,τον τελευταίο καιρό τάσης µονοπώλησης και νοµοθετικής κατοχύρωσης -διπλώµατα ευρεσιτεχνίας της τεχνολογικής γνώσης από τα µεγάλα επιχειρηµατικά συγκροτήµατα. Ακόµα δεν είναι όλα τα µέσα παραγωγής και προϊόντα απολύτως διαιρετά. Ανέκαθεν υπήρχαν στην οικονοµία αδιαιρετότητες και σε µερικές περιπτώσεις σοβαρές (δρόµοι,γέφυρες, λιµάνια ). Μάλιστα µε την αλµατώδη τεχνολογική ανάπτυξη και την αλλαγή στα καταναλωτικά πρότυπα ( σχετική αύξηση της συλλογικής κατανάλωσης ),οι αδιαιρετότητες στην παραγωγή και στην κατανάλωση γίνονται όλο ένα και µεγαλύτερες ( τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρισµός,τηλεόραση,συγκοινωνίες,κ.τ.λ. ). Εξ άλλου στις κοινωνίες που οι οικονοµικές αξιολογήσεις γίνονται µε ιδιωτικά κριτήρια είναι αναπόφευκτο µέρος του κοινωνικού κόστους ή οφέλους που συνεπάγεται η παραγωγή και η κατανάλωση, να µην ενσωµατώνεται στις τιµές της αγοράς. Η επιχείρηση που λειτουργεί στην ανταγωνιστική αγορά µε τον µηχανισµό των τιµών παρουσιάζει µια αξεπέραστη αδυναµία.αδυνατεί ολοκληρωτικά σχεδόν να εφοδιάζει την κοινωνία µε ορισµένα αγαθά συλλογικής κατανάλωσης,όπως είναι ο νόµος και η έννοµη τάξη, η εθνική άµυνα, η αντιπληµµυρική προστασία, η δηµόσια υγεία, η ρύθµιση της οδικής κυκλοφορίας,και άλλα.η αδυναµία αυτή της αγοράς οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι για τα αγαθά αυτού του είδους δεν ισχύει µια βασική υπόθεση του τέλειου ανταγωνισµού : η δυνατότητα εφαρµογής της αρχής του αποκλει-

σµού. Αντίθετα βασικό χαρακτηριστικό του είδους των αγαθών που αναφέρουµε είναι η πλήρης σχεδόν αγαθών είναι τέτοια ώστε τι όφελος τους να διαχέεται στο σύνολο των κατοίκων της περιοχής ή της χώρας και να µην είναι επιδεκτικό ιδιοποίησης από κανένα.έτσι δεν υπάρχει τρόπος να προσδιοριστεί πόσο ωφελείται ο καθένας από αυτά, αλλά και είναι τεχνικά αδύνατος ή υπερβολικά δαπανηρός ο αποκλεισµός από τα οφέλη των υπηρεσιών τους όσων δεν είναι διατεθειµένοι να πληρώνουν τιµή για αυτές. Αυτό όµως δεν συµβαίνει µε τα συνηθισµένα αγαθά που αγοράζονται και πωλούνται στην αγορά : εκεί αν δεν πληρώσεις το αντίτιµο, ο επιχειρηµατίας µπορεί εύκολα να σε αποκλείσει από την αγορά του συγκεκρι- µένου προϊόντος. Με αγαθά λοιπόν που είναι τεχνικά αδύνατη η είσπραξη τιµής, όπως είναι τα λεγόµενα δηµόσια αγαθά που αναφέραµε ανωτέρω, οι επιχειρήσεις δεν έχουν κίνητρο να αναλάβουν τον εφοδιασµό της κοινωνίας. Τα αγαθά αυτά αποτελούν τα καθαρώς δηµόσια αγαθά. 19 Η αγορά,εξάλλου,αποτυγχάνει να εφοδιάζει µε άριστο τρόπο την κοινωνία µε ορισµένα άλλα αγαθά συλλογικής κατανάλωσης όπως είναι οι εθνική δρόµοι,τα αρδευτικά έργα, η τηλεόραση,και το ρόδιο κ.α. Η αποτυχία αυτή της αγοράς οφείλεται,όχι Τάσο σε αδυναµία εφαρµογής της αρχής του αποκλεισµού, αλλά στο γεγονός ότι για τα αγαθά αυτού του είδους δεν ισχύει µια άλλη βασική υπόθεση του τέλειου ανταγωνισµού : Η διαιρετότητα στην κατανάλωση. Αντίθετα βασικό χαρακτηριστικό των αγαθών αυτών είναι η πλήρης σχεδόν αδιαιρετότητά τους στην κατανάλωση για παράδειγµα ένας σταθµός τηλεόρασης µπορεί να εξυπηρετεί πολλούς συγχρόνους χωρίς η ικανοποίηση του ενός να µειώνει την ικανοποίηση ο- ποιουδήποτε άλλου. εν συµβαίνει το ίδιο όµως µε τα συνηθισµένα αγαθά που αγοράζονται και πωλούνται στην αγορά, όπως το ψωµί, τα τσιγάρα και τα ρούχα. Το ίδιο καρβέλι ψωµί δεν µπορεί να καλύψει την διατροφική ανάγκη πολλών.από την στιγµή όµως που θα κατασκευαστεί µια γέφυρα ή ένα χωριό, µπορεί συγχρόνως να είναι διαθέσιµη σε πολλούς άλλους πολίτες χωρίς πρόσθετο κόστος.για αυτό το λόγο, την ευθύνη για τον εφοδιασµό της κοινωνίας µε αγαθά που παρουσιάζουν πολύ µεγάλες αδιαιρετότητες στην κατανάλωση τους αναλαµβάνει το κράτος.και αυτή η κατηγορία αγαθών συγκαταλέγεται στα καθαρώς δηµόσια αγαθά. Για ορισµένα άλλα αγαθά η ελεύθερη επιχειρηµατική δράση παρουσιάζει µερική αδυναµία εφοδιασµού της κοινωνίας, µε την έννοια ότι την εφοδιάζει µε ποσότητες µικρότερες από τις κοινωνικά επιθυµητές. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις τα ταχυδροµεία, η παιδεία,η έρευνα, η ιατροφαρµα-

κευτική και νοσοκοµειακή περίθαλψη και άλλα. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν ισχύουν εν µέρει, οι υποθέσεις διαιρετότητας ή και του αποκλεισµού. Τα αγαθά αυτά πέρα από το άµεσο όφελος ( η υπηρεσία ) που δίνουν στον αγοραστή και για το οποίο είναι δυνατή η είσπραξη τιµήµατος από την επιχείρηση, επιπλέον παρέχουν όφελος που διαχέεται σε όλη την κοινωνία. Για το µέρος αυτό της ωφέλειας η επιχείρηση δεν µπορεί να εφαρµόσει την αρχή του αποκλεισµού και να εισπράξει τίµηµα ο οποίος συνεπάγεται την τακτική της επιχείρησης να παράγει ποσότητες µικρότερες από της κοινωνικά επιθυµητές. Τα αγαθά αυτά θα µπορούσαν να ονοµαστούν ηµιδηµόσια αγαθά.την α- πώλεια αυτή διορθώνει ο κρατικός παρεµβατισµός. 20 Ιδιωτικοποίηση : Ιδιωτικοποίηση είναι η πώληση εταιριών του δηµόσιου τοµέα στον ιδιωτικό τοµέα. Σηµαντικές ιδιωτικοποιήσεις πραγµατοποιήθηκαν όχι µόνο στο Ηνωµένο Βασίλειο αλλά και σε χώρες τόσο διαφορετικές όπως η Γαλλία 6, η Ιαπωνία, η Ταϊβάν, το Μεξικό, η Ουγγαρία και η Πολωνία. Η διεύρυνση του δηµόσιου τοµέα έλαβε όµως µεγαλύτερες διαστάσεις και διήρκεσε περισσότερο χρόνο στην Ελλάδα. Μετά την µεταπολίτευση του 1989/90 άρχισε η αντίστροφη πορεία στις αποκρατικοποιήσεις και ιδιωτικοποιήσεις των δηµοσίων επιχειρήσεων. Με νοµοθετικές πράξεις ή κανονιστικές πράξεις µε νοµοθετική εξουσιοδότηση ηµόσια Νοµικά Πρόσωπα που ασκούν απλά παραγωγική επιχειρηµατική δραστηριότητα µπορούν να ιδιωτικοποιηθούν, µε την έννοια ότι ο περιουσιακός έλεγχος και η διοίκηση τους ανατίθεται στους ιδιώτες ( φυσικά ή νοµικά πρόσωπα ). Εάν ηµόσια νοµικά πρόσωπα δεν έχουν µορφή Ανώνυµης εταιρίας σε πρώτο στάδιο γίνονται ΑΕ και µετά ακολουθεί η πώληση των µετοχών σε ιδιώτες. Η ιδιωτικοποίηση δύναται να συµβεί και ως µερική, µε την πώληση µέρους των µετοχών, οπότε το ηµόσιο νοµικό πρόσωπο λαµβάνει µορφή Εταιρίας Μικτής Οικονοµίας. Και ηµόσιες Επιχειρήσεις Μικτής Οικονοµίας µπορούν να παραχωρηθούν σε ιδιώτες. Σύµφωνα µε το άρθρο 52 Ν.1842/1990, η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος µπορεί να µεταβιβάσει σε ιδιώτες όλες ή µέρος των µετοχών των ΑΕ στις οποίες µετέχει. Στην Ελλάδα η αποκρατικοποίηση ορίζεται στο Ν.2000/1991(άρθρο 1) περιλαµβάνουσα τη µεταβίβαση σε ιδιώτες, φορέων του ηµοσίου ή περιουσιακών στοιχείων, δικαιωµάτων και προνοµίων των φορέων αυτών ( ιδιωτικοποίηση ) και την εκκαθάριση υπερχρεωµένων φορέων του ηµοσίου. Συχνά η αποκρατικοποίηση µεθοδεύεται µε συλλογικές 6 Από το 1914 έως σήµερα η γαλλική πολιτική χαρακτηρίζεται από αυξηµένα βήµατα εκσυγχρονισµού στην οικονοµία και το εµπόριο αλλά µε παλινδροµική νοµοθεσία σε θέµατα κρατικοποιήσεων ιδιωτικοποιήσεων., Βλ. << η εθνικοποίησις της πίστεως εν Γαλλία>>, Ι. Μανιατόπουλος, εκδόσεις 1946.

διαδικασίες ικανοποίησης πιστωτών ( για παράδειγµα ειδική εκκαθάριση άρθρο 46 και 46 Α του Ν.1892/1990). 21 ΛΟΓΟΙ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Κυριότερος στόχος των ιδιωτικοποιήσεων είναι η αύξηση της αποτελεσµατικότητας των επιχειρήσεων που ήλεγχε το Κράτος και η καλύτερη α- ξιοποίηση των πόρων της κοινωνίας. Αυτό συµβαίνει επειδή τα κίνητρα για την αύξηση της αποτελεσµατικότητας είναι πολύ µεγαλύτερα στις ι- διωτικές επιχειρήσεις από ό,τι στις κρατικές ή κρατικά ελεγχόµενες. Στις κρατικές επιχειρήσεις τα µέλη της διοίκησης διορίζονται από την κυβέρνηση µε κοµµατικά κριτήρια, χωρίς να παίζει καθοριστικό ρόλο η ικανότητα και η εµπειρία και χωρίς να εξαρτώνται η ασφάλεια και οι αποδοχές τους από τα οικονοµικά αποτελέσµατα της επιχείρησης. Αντίθετα οι διοικήσεις στον ιδιωτικό τοµέα εκλέγονται από τη Γενική Συνέλευση των µετόχων τους και οι θέσεις και οι αποδοχές τους συνδέονται άµεσα µε την οικονο- µική επιτυχία των µονάδων που διοικούν. Τα ίδια ισχύουν για τους εργαζοµένους στον ιδιωτικό τοµέα, των οποίων η επαγγελµατική ασφάλεια και εξέλιξη στηρίζονται στην παραγωγή τους και στα οικονοµικά αποτελέσµατα της επιχείρησης. Εξάλλου αν µια ιδιωτική επιχείρηση αποτύχει, πτωχεύει και τίθεται σε καθεστώς εκκαθάρισης ενώ αν µια κρατική επιχείρηση αποτύχει είναι δυνατό να εξακολουθεί έπ αόριστον να λειτουργεί µε κρατικές επιδοτήσεις ( προβληµατικές επιχειρήσεις ).

Ένα ακόµα µεµπτό των δηµόσιων επιχειρήσεων είναι ότι οι επιχειρηµατικές αποφάσεις επηρεάζονται από πολιτικούς και µη οικονοµικούς παράγοντες. Η οικονοµική διαφθορά είναι ένα ακόµα τρωτό των κρατικών επιχειρήσεων. Οι διοικήσεις τους έχουν σύντοµη σχετικά ηµεροµηνία λήξης επειδή αντικαθίστανται συνήθως όταν αλλάξει η κυβέρνηση ή ο εποπτεύων υπουργός. Η βασιλεία τους είναι πολύ µικρή. Είναι όµως µεγάλος ο πειρασµός να προσπαθήσουν να µεγιστοποιήσουν τα ιδιωτικά τους οφέλη, πολλές φορές µε παράνοµους χρηµατισµούς Αντίθετα στις ιδιωτικές επιχειρήσεις το ανθρώπινο δυναµικό είτε επειδή εργάζεται µε σύµβαση είτε διαθέτει µετοχές της επιχείρησης και ελέγχεται από τους άλλους µετόχους, λειτουργεί µε γνώµονα το οικονοµικό συµφέρον της επιχείρησης. 22 Άλλος ένας λόγος ιδιωτικοποίησης είναι ο εκσυγχρονισµός του εξοπλισµού µε ανάληψη µεγάλων επενδυτικών προγραµµάτων που είναι αδύνατον να υλοποιηθούν µε λίγους οικονοµικους πόρους. Η ποιότητα των ανθρώπων που διοικούν ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν είναι απαραιτήτως πιο αξιόλογη από εκείνων που διοικούν τις δηµόσιες επιχειρήσεις. εδοµένου όµως ότι η θητεία τους είναι αορίστου διάρκειας ή ότι οι ίδιοι είναι και ιδιοκτήτες µερικώς ή ολικώς της επιχείρησης έχουν συµφέρον να λειτουργούν για το καλό της επιχείρησης, για να µην υπάρξουν προβλήµατα και κυρίως για µη χάσουν το κεφάλαιο που έχουν επενδύσει. Επιπλέον οι ενέργειες της διοίκησης παρακολουθούνται και ελέγχονται από τους µετόχους, οπότε οι δυνατότητες τους για παράνοµο πλουτισµό εις βάρος της επιχείρησης είναι αρκετά µικρότερες. Επιπλέον αναµένεται ότι µετά την ιδιωτικοποίηση, οι αποδοχές θα στηρίζονται σε ιδιωτικοοικονοµικά κριτήρια όσον αφορά τον προσδιορισµό του µεγέθους του προσωπικού. Όπως είναι γνωστό ένας από τους σοβαρούς παράγοντες που προκαλούν οικονοµικά προβλήµατα στις κρατικά ελεγχό- µενες επιχειρήσεις είναι το υπερβολικό µέγεθος του προσωπικού που οφείλεται σε πολλούς κοµµατικούς διορισµούς. Τα δυσβάσταχτα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα των κρατικών επιχειρήσεων από τις κρατικές επιδοτήσεις παύουν να υφίστανται. Σηµειωτέον ότι η ι-

σχύουσα πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αντίθετη προς την παροχή επιδοτήσεων σε ζηµιογόνες κρατικές επιχειρήσεις. 23 ΜΟΡΦΕΣ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΙΑΦΟΡΑ Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Μορφές ιδιωτικοποίησης εντός ευρύτερων πλαισίων επιτρεποµένων από το άρθρο 1 του Ν. 2000/1991 πρέπει να θεωρηθούν, η απορύθµιση ( deregulation ) όπως για παράδειγµα η απελευθέρωση επιτοκίων, οι θεσµικές µεταρρυθµίσεις στο δηµόσιο τοµές µε την εισαγωγή ρυθµίσεων ιδιωτικού δικαίου ( για παράδειγµα η έξοδος από το δηµόσιο τοµέα, δηµόσιων φορέων ή η µετοχοποίησή τους ) η εγκατάλειψη εκ µέρους του δηµοσίου κάποιων δραστηριοτήτων ( πχ. ορισµένα µονοπώλια ), η θέσπιση παράλληλης δραστηριότητας και από ιδιώτες. Η τελευταία µορφή εκτείνεται κυρίως στις ΕΚΟ. Ο Ν. 2000/1991 στο άρθρο 5 1 περίπτωση ε, (όπως ίσχυε πριν την τροποποίηση του Ν. 3049/ 2002 ),χαρακτηρίζει ως ιδιωτικοποίηση και την απλή εκµίσθωση (και όχι όπως εσφαλµένα,σύµφωνα µε τον Π.. αγτόγλου,αναφέρεται ως «µίσθωση») περιουσιακών στοιχείων ενός φορέα του δηµοσίου. Κατά ορθή αντίληψη πρέπει να διασαφηνιστεί το νόηµα των όρων ιδιωτικοποίηση και αποκρατικοποίηση. Έτσι η ιδιωτικοποίηση συνεπάγεται την πλήρη ή κατά πλειοψηφία πώληση µετοχών µίας δηµόσιας επιχείρησης σε ιδιώτες ή τη µετατροπή δηµόσιας υπηρεσίας που δεν έχει τη µορφή ΑΕ,σε ΑΕ και κατόπιν αυτού την πώληση των µετοχών της. Με τον όρο αποκρατικοποίηση ο νοµοθέτης επιτρέπει την πώληση µετοχών σε ποσοστό έως 49% σε ιδιώτες και την αντίστοιχη παρακράτηση πλειοψηφίας 51% στο δηµόσιο. Ο Ν.2000/1991 (άρθρο 10 1 και 2 ) επιβάλλει την αποκρατικοποίηση ΕΗ,ΟΤΕ, ΟΑ, δηλαδή ότι το κράτος παρακρατεί ΤΟ 51% όσον αφορά τις ΕΚΟ. Το άρθρο 11 του Ν.2000/1991 ορίζει ότι τα έσοδα του ΟΑΕ, που προέρχονται από ιδιωτικοποίηση ή εκκαθάριση επιχειρήσεων του περιέρχονται στο δηµόσιο σε4 ειδικό λογαριασµό µε τίτλο «Λογαριασµός Προγράµµατος Αποκρατικοποίησης», που προβλέπεται στο

µατος Αποκρατικοποίησης», που προβλέπεται στο άρθρο 37 του Ν. 1947/ 1991 και µετονοµάζεται σε «Λογαριασµό Αποκρατικοποίησης Επιχειρήσεων του ΟΑΕ» ενώ τα έσοδα από την ιδιωτικοποίηση ή εκκαθάριση λοιπών φορέων του δηµοσίου,περιέρχονται στο δηµόσιο σε ειδικό λογαριασµό µε τίτλο «Λογαριασµός Αποκρατικοποίησης Φορέων ηµοσίου». 24 ΙΑΦΟΡΑ ΑΠΟΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ (ΑΝΑ ΟΧΗ) Η ανάθεση σε ιδιώτες επιχειρηµατικής δραστηριότητας µε αντικείµενο την παροχή υπηρεσιών και την παραγωγή αγαθών, η οποία αποτελεί δηµόσια υπηρεσία (π.χ. σιδηροδροµικές και αεροπορικές συγκοινωνίες κτλ) και περιλαµβάνεται στους σκοπούς του κράτους ή των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης, ονοµάζεται συνήθως «παραχώρηση δηµόσιας υπηρεσίας» ή απλά «παραχώρηση» και ο φορέας στον οποίο ανατίθεται η δηµόσια υπηρεσία α- ποκαλείται «ανάδοχος»ή «παραχωρησιούχος». Η αναδοχή λαµβάνει χώρα για ορισµένο χρόνο και γίνεται είτε µε σύµβαση είτε µε διοικητική πράξη. Σε πολλές περιπτώσεις προβλέπεται ότι κατά τη λήξη της περιόδου της παραχώρησης η επιχείρηση του ανάδοχου περιέρχεται στο δηµόσιο νοµικό πρόσωπο που έκανε την παραχώρηση.εξειδικευµένη περίπτωση αποτελεί η σύµβαση παραχώρησης δηµόσιων έργων που διαµορφώθηκε από το ΕΚ. Ανάδοχος µπορεί να είναι ιδιώτης και η επιχείρηση µικτής οικονοµίας.η παραχώρηση δηµόσιας υπηρεσίας σε ιδιώτη-ανάδοχο αποτελεί ιδιότυπη µορφή αυτοδιοικήσεως. Ο ανάδοχο δεν ανήκει στη δηµόσια διοίκηση. Ο τρόπος αυτός διεκπεραιώσεως δηµοσίων έργων ήταν παλαιότερα πολύ γνωστός σε εφαρµογή. Η συλλογή των φόρων ή οι ταχυδροµικές υπηρεσίες, αποτελούσαν στη δυτική Ευρώπη µέχρι τον περασµένο αιώνα, χαρακτηριστικά παραδείγµατα αναδοχής σε δηµόσια υπηρεσία. Στη Γαλλία µετά την εθνικοποίηση των επιχειρήσεων της ηλεκτρικής ενέργειας και του φωταερίου, τα δηµόσια νοµικά πρόσωπα στα οποία περιήλθαν οι επιχειρήσεις αυτές συνδέθηκαν µε πράξεις παραχώρησης µε το κράτος και τους οργανισµούς τοπικής αυτοδιοίκησης.

Ελληνικά παραδείγµατα παραχώρησης µε ανάδοχο ΑΕ αποτελούν η Ηλεκτρική εταιρία Αθηνών Πειραιώς 7 και η Ελληνική εταιρία υδάτων. Άλλα παραδείγµατα είναι η χορήγηση άδειας παροχής τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών ( Ν. 2246/1994), η κατασκευή και εκµετάλλευση νέου αεροδροµίου Αθήνας ( Ν.2338/1996), η κατασκευή της γέφυρας Ρίου Αντίρριου ( Ν. 2395/1996 ) και η κατασκευή της λεωφόρου Ελευσίνας Σταυρού (Ν. 2445/1996). Οι λόγοι της παραχώρησης είναι είτε οικονοµικής είτε οργανωτικής φύσης ( έλλειψη κεφαλαίου ή ειδικών γνώσεων ) είτε σκοπιµότητας ( εξοικονόµηση κεφαλαίου ή προσωπικού και αποφυγή γραφειοκρατίας ). Η παραχώρηση αυτή είναι πάντα µονοπωλιακή επί εθνικού ή τοπικού επιπέδου. Από τη µονοπωλιακή αυτή παραχώρηση δηµόσιας υπηρεσίας σε ιδιώτη πρέπει να διακρίνεται η πλήρης ιδιωτικοποίηση αποκρατικοποίηση φορέα του δηµόσιου τοµέα, η οποία συνεπάγεται τη µεταβίβαση του τοµέα σε ιδιώτες µε ταυτόχρονη άρση του µονοπωλίου ( π.χ.των τηλεπικοινωνιών ή των αεροπορικών συγκοινωνιών ). Με τη λύση του µονοπωλίου µέσω της µεταβίβασης από το δηµόσιο τοµέα στον γνήσιο ιδιωτικό, επιδιώκεται η δηµιουργία συνθηκών ανταγωνισµού, ώστε να βελτιωθούν τόσο η παραγωγή όσο και οι όροι διαθέσεως του αγαθού της υπηρεσίας στον καταναλωτή. 25 Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΑΕΙ 7 Μετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο όταν το κράτος απέκτησε σηµαντικότερα προσωπικά και υλικά µέσα λόγοι πολιτικού προσανατολισµού ώθησαν στον αρχικά περιορισµό της πρακτικής της παραχώρησης δηµόσιας υπηρεσίας. Έτσι ενώ είχε παραχωρηθεί η ηλεκτρική ενέργεια σε ιδιωτική ΑΕ ύστερα συγκεντρώθηκε µονοπωλιακά στη δηµόσια επιχείρηση ηλεκτρισµού( ΕΗ). Βλ. αγτόγλου, Γενικό διοικητικό δίκαιο, τέταρτη έκδοση, 1997.

26 Η παιδεία είναι κοινωνικό δικαίωµα. πρόκειται ίσως για το σηµαντικότερο κοινωνικό αγαθό, χωρίς την κατάκτηση του οποίου δεν µπορεί να γίνει λόγος για πρόοδο σε κανένα απολύτως επίπεδο. Στη χώρα µας, η ανώτατη εκπαίδευση διατηρεί µέχρι σήµερα τον κρατικό, µονοπωλιακό της χαρακτήρα καθώς εξακολουθεί να παρέχεται από δηµόσια εκπαιδευτικά ιδρύµατα, σύµφωνα και µε τις επιταγές του ελληνικού Συντάγµατος (άρθρο 16 5 εδ.α και 8 εδ.β). Αυτή η συνταγµατική υπαγόρευση του άρθρου 16 δεν καλύπτει όλους τους τοµείς εκπαίδευσης παρά µόνο την ανώτατη.αυτό συνεπάγεται ότι επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων και η συνύπαρξη τους µε τα κρατικά. Τα ΑΕΙ χαρακτηρίζονται απευθείας από το Σύνταγµα ( άρθρο 16 5 εδ.α ) ως ΝΠ µε πλήρη αυτοδιοίκηση και µπορούν µόνο µε αυτή τη µορφή να οργανωθούν και όχι ως ΝΠΙ. Το ίδιο ισχύει και για το ΙΚΑ. Η ανώτατη εκπαίδευση είναι αξιόλογο αγαθό διότι παρέχεται ανεξαρτήτως του εισοδήµατος των φορέων και δηµόσιο αγαθό καθώς αποτελεί δικαίωνα του συνόλου των πολιτών.h ανώτατη παιδεία δεν είναι «κρατική παιδεία». Σκοπός της οργάνωσης των ΑΕΙ ως ΝΠ είναι σύµφωνα µε τον Α. Γ. ηµητρόπουλο η εξασφάλιση της ελευθερίας της ανώτατης εκπαίδευσης και της αποφυγής των αρνητικών επιδράσεων και αντιδράσεων που σύµφωνα µε τον συντακτικό νοµοθέτη θα είχε προκαλέσει η σύσταση ιδιωτικών πανεπιστηµίων. Το πρόβληµα δεν είναι η ιδιωτικοποίηση ή κρατικοποίηση στην Ελλάδα αλλά η ποιότητα της παιδείας που παρέχεται στους σύγχρονους Έλληνες. Ωστόσο είναι γεγονός ότι τα υπάρχοντα κρατικά πανεπιστήµια δεν ε- παρκούν για να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής πραγµατικότητας κάτι που δυστυχώς έχει πολλές και δυσάρεστες συνέπειες. υσκολίες αντιµετωπίζονται ιδιαίτερα στη δυνατότητα αποκρατικοποίησης ορισµένων εντασσόµενων στο κράτος δραστηριοτήτων όπως για παράδειγµα οι επιχειρήσεις 106 3του Σ και τα ΑΕΙ. Η δηµόσια παιδεία είναι το τέκνο µεγάλων κοινωνικών αγώνων παρόλα αυτά σήµερα συχνά γίνεται λόγος στη χώρα µας για το ενδεχόµενο σύστασης ιδιωτικών πανεπιστηµίων. Βάσει του άρθρου 16 5 δεν είναι δυνατή η ίδρυση και λειτουργία µε οποιαδήποτε µορφή << Παραρτηµάτων>> ή τµηµάτων αλλοδαπών πανεπιστηµίων ή η µε οποιαδήποτε µορφή και ονοµασία ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων σύµφωνα µε τις προτάσεις διαφόρων κοµµάτων υπέρ της σύστασης ιδιωτικώς πανεπιστηµίων στην Ελλάδα προβάλλονται τα εξής τα επιχειρήµατα : Οι Έλληνες φοιτητές που σπουδάζουν αυτή τη στιγµή εκτός συνόρων α- νέρχονται περίπου σε 63.000 και κατ αναλογία πληθυσµού κατέχοντας έτσι παγκόσµιο ρεκόρ.

27 Η ετήσια ιδιωτική δαπάνη για τους φοιτητές αυτούς αγγίζει τα 900 εκατοµµύρια ευρώ Όσον αφορά τα ΑΕΙ της χώρας µας, ο µέχρι σήµερα µονοπωλιακός τους χαρακτήρας και άρα η µη ύπαρξη ανταγωνισµού ούτε την αναβάθµιση των παρεχόµενων σπουδών ευνοεί ούτε συµβάλλει στην βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των απονεµόµενων ακαδηµαϊκών τίτλών. Επο- µένως η ίδρυση µη κρατικών πανεπιστηµίων, µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που θα ιδρύονται και θα λειτουργούν µε σαφείς ποιοτικές προδιαγραφές και µε συγκεκριµένες οικονοµικές προϋποθέσεις ενώ παράλληλα θα υπόκεινται σε ουσιαστικό κρατικό έλεγχο φαίνεται επιβεβληµένη. Τα µη κρατικά αυτά πανεπιστήµια θα εξυπηρετούν δηµόσιο συµφέρον έστω και αν έχουν µορφή νοµικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου. Οι απόψεις αυτές άλλωστε συνάδουν µε την κοινοτική πολιτική ( άρθρα 149 και 150 της συνθήκης Άµστερνταµ του 1997, η οποία συµβάλλοντας στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου και την εφαρµογή πολιτικής επαγγελµατικής εκπαίδευσης, σεβόµενη ταυτόχρονα πλήρως την αρ- µοδιότητα των κρατών µελών για την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήµατος, ευνοεί την κινητικότητα φοιτητών και εκπαιδευτικών µεταξύ άλλων και µέσω της ακαδηµαϊκής αναγνώρισης διπλωµάτων και περιόδων σπουδών προωθώντας τη συνεργασία µεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως. Το πανεπιστήµιο ως θεσµός οφείλει να είναι διαρκώς συνδεδεµένο µε την παραγωγική διαδικασία και την αγορά εργασίας. Το ελληνικό σύνταγµα υπερισχύοντας των κοινοτικών διατάξεων, οι οποίες κινούνται όπως προαναφέραµε έτσι κι αλλιώς σεβόµενες το οργανωτικό σύστηµα των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων στη χώρα µας, καθιερώνοντας δωρεάν δηµόσια παιδεία εφαρµόζει τις αρχές της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το αν θα συµβάλ-

28 λει θετικά η ίδρυση µη κρατικών πανεπιστηµίων ίσως είναι πρέπον να το δούµε στην πράξη έστω εντός των πλαισίων ενός πειραµατικού σταδίου πιθανότατα µε την κατάργηση ή αντικατάσταση του θεσµού του ΙΚΑΤΣΑ.

29

30 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Είναι σαφές ότι η ιδιωτικοποίηση µίας επιχείρησης θίγει τα συµφέροντα της διοίκησης και των εργαζοµένων της που αντιµετωπίζουν την απειλή να χάσουν την θέση τους,εάν η επιχείρηση ιδιωτικοποιηθεί.είναι εποµένως φυσικό να προκαλούνται αντιδράσεις από τους εκπροσώπους των εργαζοµένων.το κόστος από µία ιδιωτικοποίηση επικεντρώνεται σε µία συγκεκριµένη οµάδα ατόµων που αισθάνονται άµεσα τις συνέπειες και για αυτό το λόγο αντιδρούν συνήθως πολύ έντονα.αντίθετα τα οφέλη διαχέονται σε πλατιά µερίδα της κοινωνίας ( καταναλωτές των υπηρεσιών που παράγει η επιχείρηση ) που δεν έχει άµεση επίγνωση για αυτά και συνήθως µένει απαθής, νοµίζοντας ότι δεν την αφορά η ιδιωτικοποίηση.έτσι, πολλές φορές διατυπώνονται πολλές διαµαρτυρίες κατά ιδιωτικοποιήσεων χωρίς ανάπτυξη αντίρροπων επιχειρήσεων.για αυτό είναι σηµαντικό προτού αρχίσει η ιδιωτικοποίηση να πραγµατοποιηθεί συστηµατική ενηµέρωση του κοινού για τους λόγους ιδιωτικοποίησης και τα συγκεκριµένα οφέλη που θα προκύψουν από αυτήν.επίσης είναι αναγκαία η διαφάνεια των διαδικασιών για να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά οι αιτιάσεις που µπορεί να προβληθούν σχετικά µε την εντι- µότητα εκείνων που θα λάβουν τις αποφάσεις για την πώληση των επιχειρήσεων.για να πωληθεί η επιχείρηση σε καλύτερη τιµή και να είναι αυξηµένο το όφελος του ηµοσίου πρέπει προηγουµένως να γίνει προετοιµασία µε το διορισµό κατάλληλης διοίκησης, την εισαγωγή σύγχρονων µεθόδων εργασίας και την ανάληψη δράσης για την αλλαγή της νοοτροπίας των εργαζοµένων.επίσης απαιτείται σοβαρή µελέτη σκοπιµότητας, στην οποία να καταγράφεται σωστά, υφιστάµενη κατάσταση, να αξιολογούνται οι εναλλακτικές µέθοδοι ιδιωτικοποίησης που µπορούν να χρησιµοποιηθούν και να αναλύονται οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν. Παράλληλα, πρέπει να δηµιουργηθεί το κατάλληλο νοµικό και θεσµικό υπόβαθρο για την µεταφορά της επιχείρησης προς τον ιδιωτικό τοµέα.αν µε την πώληση προκληθεί κίνδυνος για τη δηµιουργία ιδιωτικού µονοπωλίου πρέπει να τύχει εφαρµογής η Συνταγµατική πρόβλεψη άρθρο 106 παράγραφοι 2 και 3.Ορισµένοι πιστεύουν εσφαλ-