Σρεδηαζκόο κειέηεο αζζελώλ-καξηύξσλ γηα ηελ απνηίκεζε ηνπ ξόινπ ηεο δηαηξνθήο ζηελ αλάπηπμε θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ Φξηζηίλα-Μαξία Καζηνξίλε 1,2, Φαξάιακπνο Μειηώλεο 1, Ησάλλεο Γνπδέβελνο 1, Γεκνζζέλεο Β. Παλαγησηάθνο 2 1 Ηαηξηθή Σρνιή, Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ, Ησάλληλα, 2 Τκήκα Δπηζηήκεο Γηαηηνινγίαο-Γηαηξνθήο, Φαξνθόπεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα Βξαρύο ηίηινο: Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο θαη θαξδηαγγεηαθή λόζνο Σπγγξαθέαο πξνο επηθνηλσλία: Γεκνζζέλεο Β. Παλαγησηάθνο, PhD Φαξνθόπεην Παλεπηζηήκην Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ 70, ΤΚ 17671 Τει: 210-9549332 Fax: 210-9600719 d.b.panagiotakos@usa.net 1
Πεξίιεςε Σηελ παξνύζα εξγαζία ζα παξνπζηαζηνύλ νη ζηόρνη θαη ν κεζνδνινγηθόο ζρεδηαζκόο κειέηεο αζζελώλ-καξηύξσλ πνπ ζα δηεμαρζεί κε ζηόρν ηελ απνηίκεζε ηνπ ξόινπ ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ θαη ζπκπεξηθνξώλ ζηελ αλάπηπμε νμένο ζηεθαληαίνπ ζπλδξόκνπ θαη εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ. Με βάζε ηελ αλάιπζε ζηαηηζηηθήο ηζρύνο, 1000 ζπκκεηέρνληεο ζα εληαρζνύλ ζηε κειέηε: από απηνύο, 250 δηαδνρηθνί αζζελείο κε νμύ ζηεθαληαίν ζύλδξνκν, 250 δηαδνρηθνί αζζελείο κε ηζραηκηθό εγθεθαιηθό επεηζόδην θαη 500 πγηή άηνκα (σο κάξηπξεο), εμνκνησκέλνη αλά θύιν θαη ειηθία κε ηνπο αζζελείο. Θα γίλεη αμηνιόγεζε ησλ θνηλσληθν-δεκνγξαθηθώλ, θιηληθώλ, ςπρνινγηθώλ θαη άιισλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ ηξόπνπ δσήο. Οη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ζα απνηηκεζνύλ κε ρξήζε εηδηθνύ εξσηεκαηνινγίνπ, ην νπνίν ζρεδηάζηεθε γηα ηνπο ζθνπνύο ηεο κειέηεο. Λέμεηο επξεηεξίνπ: Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο, δηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο, νμύ ζηεθαληαίν ζύλδξνκν, αγγεηαθό εγθεθαιηθό επεηζόδην, κειέηε αζζελώλ-καξηύξσλ 2
Design of a case-control study for the evaluation of the role of dietary habits on the development of cardiovascular disease Christina-Maria Kastorini 1,2, Haralampos J. Milionis 1, John A. Goudevenos 1, Demosthenes B. Panagiotakos 2 1 School of Medicine, University of Ioannina, Ioannina, Greece, 2 Department of Nutrition Science-Dietetics, Harokopio University, Athens, Greece Short title: Dietary habits and cardiovascular disease Summary The aim of this work is to present the methodology of a case-control study that will be conducted for the assessment of the role of dietary habits and behaviours on the development of acute coronary syndrome and stroke. Based on statistical power calculations, 1000 participants will be included in the study; in particular, 250 consecutive patients with a first acute coronary event, 250 consecutive patients with a first ischaemic stroke and 500 population-based, healthy subjects (controls), age and sex matched to the cases. Socio-demographic, clinical, dietary, psychological and other lifestyle characteristics will be examined. Dietary habits and eating behaviours will be assessed using a special questionnaire that has been developed for the study. Key words: dietary patterns, eating behaviors, acute coronary syndromes, stroke, case-control study 3
Δηζαγσγή Τα θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα απνηεινύλ ηελ πξώηε αηηία λνζεξόηεηαο θαη ζλεζηκόηεηαο ζε παγθόζκην επίπεδν, κε ζνβαξέο επηπηώζεηο ζηελ πνηόηεηα δσήο [1]. Γηα ηελ αθξίβεηα, ην 2002, εθηηκάηαη όηη πεξίπνπ 7.2 εθαηνκκύξηα άλζξσπνη απεβίσζαλ από ζηεθαληαία λόζν θαη 5.5 εθαηνκκύξηα από εγθεθαιηθό επεηζόδην, ελώ ζύκθσλα κε ηνλ Παγθόζκην Οξγαληζκό Υγείαο θαη ιόγσ ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνύ, αλακέλεηαη όηη ν αξηζκόο ησλ θαξδηαγγεηαθώλ επεηζνδίσλ ζα απμεζεί αθόκα πεξηζζόηεξν [2]. Σπλεπώο, ε πξόιεςε ησλ θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ απνθηά ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηε δεκόζηα πγεία. Τξόπνη γηα ηελ πξόιεςε ηεο λόζνπ ζε επίπεδν πιεζπζκνύ, πεξηιακβάλνπλ παξεκβάζεηο ζηνλ ηξόπν δσήο θαη ηδηαίηεξα αιιαγέο ζηνλ ηξόπν δηαηξνθήο. Τηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, κειέηεο από όιν ηνλ θόζκν έρνπλ αμηνινγήζεη ηε ζρέζε κεηαμύ ηεο θαηαλάισζεο ηξνθίκσλ θαη δηαηξνθηθώλ πξνηύπσλ κε ηελ αλάπηπμε θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ, θαη εηδηθόηεξα ζηεθαληαίαο λόζνπ [3-8]. Υγηεηλά δηαηξνθηθά πξόηππα, όπσο ην Μεζνγεηαθό πξόηππν δηαηξνθήο, ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαη από απμεκέλε πξόζιεςε ηξνθίκσλ θπηηθήο πξνέιεπζεο, θξνύησλ, ιαραληθώλ, δεκεηξηαθώλ νιηθήο άιεζεο, νζπξίσλ, πνπιεξηθώλ θαη ςαξηώλ, ζπζρεηίδνληαη κε κεησκέλν θίλδπλν εκθάληζεο θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ. Αληίζεηα, δπηηθνύ ηύπνπ δηαηξνθηθά πξόηππα, ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαη από απμεκέλε πξόζιεςε θόθθηλνπ θαη επεμεξγαζκέλνπ θξέαηνο, γιπθώλ θαη επηδνξπίσλ, παηάηαο θαη ξαθηλαξηζκέλσλ δεκεηξηαθώλ ζπζρεηίδνληαη κε απμεκέλν θίλδπλν. Ωζηόζν, ν ξόινο ηεο δηαηξνθήο ζηελ αλάπηπμε ηζραηκηθνύ εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ δελ έρεη πιήξσο κειεηεζεί [9, 10]. Δπηπιένλ, παξόηη ζεκαληηθά επηζηεκνληθά επξήκαηα ππάξρνπλ ζρεηηθά κε ην ξόιν ησλ ηξνθίκσλ ή δηαηξνθηθώλ πξνηύπσλ γηα ηελ αλάπηπμε θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ, ν ξόινο ζπγθεθξηκέλσλ δηαηξνθηθώλ 4
ζπκπεξηθνξώλ θαη πξαθηηθώλ δελ έρεη πιήξσο κειεηεζεί θαη θαηαλνεζεί. Γηα παξάδεηγκα, εθηόο από ην είδνο ησλ ηξνθίκσλ πνπ θαηαλαιώλνληαη, ε ζπρλόηεηα ησλ γεπκάησλ, ε θαηαλάισζε πξσηλνύ, ε θαηαλάισζε ηξνθήο παξάιιεια κε άιιεο δξαζηεξηόηεηεο (όπσο εξγαζία ή παξαθνινύζεζε ηειεόξαζεο), ε ζπζηεκαηηθή θαηαλάισζε πεξηζζόηεξεο πνζόηεηαο ηξνθήο πνπ λα νδεγεί ζε ζηνκαρηθή δπζθνξία ή ε θαηαλάισζε ηξνθήο ρσξίο ζπληξνθηά, όπσο επίζεο θαη νη ζπλήζεηεο ηνπ ύπλνπ ελδερνκέλσο λα παίδνπλ έλα ζεκαληηθό έκκεζν ή άκεζν ξόιν, όζνλ αθνξά ηελ εκθάληζε νμένο ζηεθαληαίνπ ζπλδξόκνπ ή εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ (Σρήκα 1) [11-15]. Δπνκέλσο, ζθνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη ε αμηνιόγεζε ηνπ ξόινπ ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ θαη ζπκπεξηθνξώλ όζνλ αθνξά ηελ πηζαλόηεηα πξώηεο εθδήισζεο θαξδηαγγεηαθνύ επεηζνδίνπ (νμένο ζηεθαληαίνπ ζπλδξόκνπ ή εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ), ιακβάλνληαο ππόςε άιινπο παξάγνληεο ηνπ ηξόπνπ δσήο θαη πεξηβαιινληηθνύο παξάγνληεο, θαζώο επίζεο θαη θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά θαη θιηληθά ραξαθηεξηζηηθά. Μεζνδνινγία Σσεδιαζμόρ Δπηδεκηνινγηθή κειέηε αζζελώλ-καξηύξσλ, κε εμαηνκηθεπκέλε εμνκνίσζε θαηά ειηθία (εύξνο ±3 έηε) θαη θύιν. Γειγμαηολητία Όινη νη δηαδνρηθνί αζζελείο κε πξώηε εθδήισζε νμένο ζηεθαληαίνπ ζπλδξόκνπ (νμύ έκθξαγκα ηνπ κπνθαξδίνπ ή αζηαζή ζηεζάγρε) ή ηζραηκηθνύ εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ θαη ρσξίο θακία ππνςία γηα πξνεγνύκελν ηζηνξηθό θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ, νη νπνίνη ζα εηζαρζνύλ ζηηο θαξδηνινγηθέο, παζνινγηθέο θιηληθέο ή ζηα 5
ηκήκαηα Δπεηγόλησλ πεξηζηαηηθώλ ησλ Ννζνθνκείσλ Γεληθό Παλεπηζηεκηαθό Ννζνθνκείν Ησαλλίλσλ θαη Κνξγηαιέλεην-Μπελάθεην Δξπζξόο Σηαπξόο, από ηελ 1 ε Οθησβξίνπ 2009 έσο ηηο 31 Γεθεκβξίνπ, 2010, ζα πξνζεγγηζηνύλ γηα λα εληαρζνύλ ζηε κειέηε. Αζζελείο κε ηζηνξηθό λενπιαζίαο ή ρξόλησλ θιεγκνλσδώλ λνζεκάησλ, όπσο επίζεο θαη άηνκα κε πξόζθαηεο αιιαγέο ζηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο δελ ζα εληαρζνύλ ζηε κειέηε. Οη κάξηπξεο ζα επηιερζνύλ κε ηπραίν ηξόπν, ζε εζεινληηθή βάζε, θαη ζα είλαη άηνκα ρσξίο θαλέλα ζύκπησκα ή ππνςία θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ ζην ηαηξηθό ηνπο ηζηνξηθό, όπσο απηό ζα αμηνινγεζεί από θαξδηνιόγν. Οη κάξηπξεο ζα πξνέξρνληαη από ην γεληθό πιεζπζκό θαη από ηελ ίδηα πεξηνρή κε ηνπο αζζελείο. Με βάζε ηελ εθ ησλ πξνηέξσλ αλάιπζε ζηαηηζηηθήο ηζρύνο, δείγκα 500 αζζελώλ (250 ΟΣΣ, 250 ΑΔΔ) θαη 500 εμνκνησκέλσλ θαηά ειηθία θαη θύιν πγηώλ αηόκσλ, είλαη επαξθέο γηα ηνλ ππνινγηζκό ζρεηηθνύ ιόγνπ ίζνπ κε 1.20, επηηπγράλνληαο ζηαηηζηηθή ηζρύ κεγαιύηεξε ηνπ 0.80 ζε επίπεδν ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθόηεηαο 0.05 (p-value) ησλ ακθίπιεπξσλ ειέγρσλ ππνζέζεσλ. Γιάγνυζη ΟΣΣ και ΑΔΔ Καηά ηελ εηζαγσγή ζην λνζνθνκείν ηα θιηληθά ζπκπηώκαηα θαη ειεθηξνθαξδηνγξάθεκα 12 ζεκείσλ ζα αμηνινγεζνύλ από θαξδηνιόγν. Δλδείμεηο γηα απόπησζε ησλ θπηηάξσλ ηνπ κπνθαξδίνπ ζα αμηνινγεζνύλ κε εμεηάζεηο αίκαηνο θαη κέηξεζε ησλ επηπέδσλ ηεο ηξνπνλίλεο I θαη ηνπ MB θιάζκαηνο ηεο θσζθνθηλάζεο ηεο θξεαηηλίλεο (CPK). Σύκθσλα κε ην Γηεζλή Οξηζκό γηα ην Ομύ Έκθξαγκα ηνπ Μπνθαξδίνπ (Joint ESC/ACCF/AHA/WHF Task Force) [16], δείγκαηα αίκαηνο ζα ιεθζνύλ θαηά ηελ εηζαγσγή ζην λνζνθνκείν, ζηηο 6 κε 9 ώξεο, θαη μαλά ζηηο 12 κε 24 ώξεο, αλ ηα πην πξόζθαηα δείγκαηα είλαη αξλεηηθά θαη ε θιηληθή ππνςία κεγάιε. Τα νμέα ζηεθαληαία ζύλδξνκα, θαη ηδηαίηεξα ην νμύ έκθξαγκα ηνπ κπνθαξδίνπ (ΟΔΜ) ζα νξηζηνύλ κε αλίρλεπζε ηεο αύμεζεο ή/θαη πηώζεο ησλ επηπέδσλ ηεο 6
ηξνπνλίλεο I ή ηεο CPK κε ηνπιάρηζηνλ κία ηηκή πάλσ από ην 99 ν εθαηνζηεκόξην ηνπ αλώηεξνπ νξίνπ αλαθνξάο, όπσο επίζεο θαη κε παξνπζία ηνπιάρηζηνλ ελόο από ηα επόκελα: (α) ζπλνδά θιηληθά ζπκπηώκαηα, (β) αιιαγέο ζην ειεθηξνθαξδηνγξάθεκα πνπ ππνδεηθλύνπλ λέα ηζραηκία, (γ) εκθάληζε παζνινγηθώλ Q θπκάησλ ζην ειεθηξνθαξδηνγξάθεκα, (δ) ελδείμεηο λέαο απώιεηαο βηώζηκνπ κπνθαξδηαθνύ ηζηνύ ή λέσλ πεξηθεξεηαθώλ αλσκαιηώλ ηεο θίλεζεο ησλ ηνηρσκάησλ ηνπ κπνθαξδίνπ [16]: ε αζηαζήο ζηεζάγρε (ΑΣ) ζα νξηζηεί από ηελ παξνπζία ελόο ή πεξηζζόηεξσλ επεηζνδίσλ ζηεζάγρεο θαηά ηελ εξεκία, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνύκελσλ 48 σξώλ, πνπ αληηζηνηρνύλ ζηελ ηάμε III ηεο ηαμηλόκεζεο θαηά Braunwald [17]. Ζ δηάγλσζε ησλ ηζραηκηθώλ εγθεθαιηθώλ επεηζνδίσλ ζα γίλεηαη κε βάζε ηα ζπκπηώκαηα λεπξνινγηθήο δπζιεηηνπξγίαο νμείαο έλαξμεο, νπνηαζδήπνηε ζνβαξόηεηαο, ζπκβαηά κε εγθεθαιηθή ηζραηκία θαη κε βάζε ηελ απεηθνληζηηθή/εξγαζηεξηαθή επηβεβαίσζε νμείαο αγγεηαθήο ηζραηκηθήο βιάβεο [18]. Ανθπυπομεηπικά σαπακηηπιζηικά Θα κεηξεζνύλ ην ζσκαηηθό βάξνο (ζε kg) θαη ην ύςνο (ζε m) ζύκθσλα κε ζπγθεθξηκέλεο δηαδηθαζίεο (δει. ην ύςνο ζα κεηξεζεί ζην πιεζηέζηεξν 0.5 cm, ρσξίο παπνύηζηα, ε πιάηε λα εθάπηεηαη ζηελ θάζεηε επηθάλεηα ηνπ αλαζηεκόκεηξνπ, ηα καηηά θνηηώληαο επζεία εκπξόο, ελώ ην βάξνο ζα κεηξεζεί κε δπγαξηά, ζηα πιεζηέζηεξα 100 g, ρσξίο παπνύηζηα θαη κε ειαθξηά ελδπκαζία). Λόγσ πηζαλώλ δπζθνιηώλ ζηελ αμηνιόγεζε ησλ αλζξσπνκεηξηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ησλ αζζελώλ, ζα αμηνινγείηαη ην αλ νη παξαπάλσ ηηκέο είλαη απηνδεινύκελεο ή κεηξνύκελεο. Ο Γείθηεο Μάδαο Σώκαηνο ζα ππνινγίδεηαη σο ην βάξνο (ζε kg) πξνο ην ηεηξάγσλν ηνπ ύςνπο (ζε m 2 ) θαη ην ππέξβαξν θαη ε παρπζαξθία ζα νξηζηνύλ σο δείθηεο κάδαο ζώκαηνο 25.0-29.9 kg/m 2 θαη >29.9 kg/m 2, αληίζηνηρα. Δπηπιένλ νη ζπκκεηέρνληεο ζα ξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ην πνην ήηαλ ην ρακειόηεξν θαη πςειόηεξν ζσκαηηθό ηνπο 7
βάξνο κεηά ηελ ειηθία ησλ 20 εηώλ (ζε kg). Οη ζπκκεηέρνληεο ζα ξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ην αλ πήξαλ ή έραζαλ βάξνο ηνπο ηειεπηαίνπο ηξεηο κήλεο. Σε πεξίπησζε πνπ δελ είραλ ζηαζεξό βάξνο, ηα θηιά πνπ έιαβαλ ή έραζαλ ζα θαηαγξαθνύλ, όπσο επίζεο θαη ην αλ ε πξόζιεςε ή ε απώιεηα βάξνπο ήηαλ εθνύζηα ή αθνύζηα. Κοινυνικο-δημογπαθικά σαπακηηπιζηικά Τα θνηλσληθν-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζα απνηηκεζνύλ είλαη: ειηθία θαη θύιν (γηα ηε δηαδηθαζία εμνκνίσζεο), κνξθσηηθό επίπεδν κε βάζε ηα έηε ζπνπδώλ, είδνο απαζρόιεζεο (ζύκθσλα κε ηηο αθόινπζεο θαηεγνξίεο: δεκόζηνο ππάιιεινο, ηδησηηθόο ππάιιεινο, ππάιιεινο κεξηθήο απαζρόιεζεο, ειεύζεξνο επαγγεικαηίαο, εηζνδεκαηίαο, ζπληαμηνύρνο, άλεξγνο, νηθηαθά), ελώ ν ηύπνο ηεο εξγαζίαο ζα αμηνινγεζεί κε 9-βαζκε θιίκαθα (ηηκέο 1-3 αλαθέξνληαη ζε ρεηξσλαθηηθή εξγαζία, ελώ ηηκέο από 7-9 ζε πλεπκαηηθή εξγαζία). Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ζα αμηνινγεζεί σο ειεύζεξνο, παληξεκέλνο, δηαδεπγκέλνο, ρήξνο θαη ζα θαηαγξαθεί ν αξηζκόο παηδηώλ. Ζ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζα αμηνινγεζεί έκκεζα κε: (α) έλα δείθηε απνηίκεζεο ηνπ πόζν επραξηζηεκέλνο είλαη ν ζπκκεηέρσλ από ην εηζόδεκά ηνπ/ηεο (δει, ηηκή 1 ζεκαίλεη θαζόινπ επραξηζηεκέλνο, έσο 9 πνιύ επραξηζηεκέλνο), (β) θαηαγξαθή ηνπ αξηζκνύ απηνθηλήησλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη, (γ) ηνπ αξηζκνύ δσκαηίσλ ζην ζπίηη (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θνπδίλαο θαη κπάληνπ) θαζώο θαη (δ) εξώηεζε ζρεηηθά κε ην αλ ε θαηνηθία είλαη ηδηόθηεηε ή όρη. Χαπακηηπιζηικά ηος ηπόπος ζυήρ Τα επίπεδα θπζηθήο δξαζηεξηόηεηαο ζα αμηνινγεζνύλ κε ρξήζε ηνπ Γηεζλνύο Δξσηεκαηνινγίνπ Φπζηθήο Γξαζηεξηόηεηαο (IPAQ) [19] ην νπνίν έρεη επηθπξσζεί θαη γηα ηνλ ειιεληθό πιεζπζκό [20]. Οη ζπκκεηέρνληεο ζα θιεζνύλ λα αλαθέξνπλ ηνλ αξηζκό εκεξώλ θαη σξώλ ηηο νπνίεο αζρνιήζεθαλ κε θπζηθέο δξαζηεξηόηεηεο δηαθνξεηηθήο έληαζεο γηα ηνπιάρηζηνλ δέθα ιεπηά: έληνλε άζθεζε, κέηξηαο έληαζεο 8
άζθεζε, πεξπάηεκα θαη θαζηζηηθέο δξαζηεξηόηεηεο. Σύκθσλα κε ηα επίπεδα θπζηθήο δξαζηεξηόηεηαο, νη ζπκκεηέρνληεο ζα θαηεγνξηνπνηεζνύλ ζε κε ελεξγά άηνκα, θαη ειάρηζην ελεξγά άηνκα θαη ελεξγά άηνκα κε επίπεδα θπζηθήο δξαζηεξηόηεηαο ηθαλά γηα ηελ πξναγσγή ηεο πγείαο. Δπηπξόζζεηα ζα αμηνινγεζνύλ νη ζπλήζεηεο ηνπ ύπλνπ. Οη ζπκκεηέρνληεο ζα ξσηεζνύλ πόζεο ώξεο θνηκνύληαη ην βξάδπ, αλ μαπιώλνπλ ην κεζεκέξη (ζρεδόλ πνηέ, κόλν ζηηο δηαθνπέο, θάπνηεο θνξέο ηελ εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα), θαη ζε πεξίπησζε πνπ θνηκνύληαη, γηα πόζε ώξα (ζε min). Δπίζεο ζα ξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ηε ζπρλόηεηα ηεο λπρηεξηλήο βάξδηαο ζηελ εξγαζία (ιηγόηεξν από κία θνξά ζηνπο 3 κήλεο, 1-3 θνξέο ην κήλα, 2-4 θνξέο ηελ εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα). Οη ώξεο ηειεζέαζεο ηελ εκέξα επίζεο ζα θαηαγξαθνύλ (ιηγόηεξν από 1 h, 1-2 h, 3-5 h, πάλσ από 5 h), ελώ ζα αμηνινγεζεί θαη ε ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο ηξνθήο κπξνζηά ζηελ ηειεόξαζε (ιηγόηεξν από κία θνξά ζηνπο 3 κήλεο, 1-3 θνξέο ην κήλα, 2-4 θνξέο ηελ εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα). Οη θαπληζηηθέο ζπλήζεηεο ζα αμηνινγεζνύλ θαη νη ζπκκεηέρνληεο ζα θαηεγνξηνπνηεζνύλ ζε (α) θαπληζηέο, (β) πξώελ θαπληζηέο (γ) κε θαπληζηέο. Ωο θαπληζηέο ζα νξηζηνύλ ηα άηνκα ηα νπνία θαπλίδνπλ ηνπιάρηζηνλ έλα ηζηγάξν ηελ εκέξα, σο πξώελ θαπληζηέο νη ζπκκεηέρνληεο πνπ έρνπλ δηαθόςεη ην θάπληζκα γηα πεξηζζόηεξν από έλα έηνο, ελώ νη ππόινηπνη ζπκκεηέρνληεο ζα νξηζηνύλ σο κε θαπληζηέο. Δπηπιένλ, νη λπλ θαη πξώελ θαπληζηέο ζα εξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ηελ ειηθία ζηελ νπνία μεθίλεζαλ ην θάπληζκα, ην ζπλνιηθό αξηζκό εηώλ πνπ θαπλίδνπλ, ηνλ αξηζκό ηζηγάξσλ πνπ θαπλίδνπλ/θάπληδαλ ηελ εκέξα. Οη πξώελ θαπληζηέο ζα ξσηεζνύλ επίζεο ζρεηηθά κε ηνλ αξηζκό ησλ εηώλ πνπ έρνπλ δηαθόςεη ην θάπληζκα. Κη αθόκα νη λπλ θαη πξώελ θαπληζηέο ζα ξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ην είδνο θαπλνύ πνπ πξνηηκνύλ/πξνηηκνύζαλ (δει. βαξηά ηζηγάξα, ειαθξά ηζηγάξα, θαπλόο), αλ 9
θαπλίδνπλ/θάπληδαλ πνύξν ή πίπα, αλ θαπλίδνπλ/θάπληδαλ ζην ρώξν εξγαζίαο ηνπο, ζην ζπίηη ή κπξνζηά ζηα παηδηά ηνπο. Γηα ηελ απνηίκεζε ηνπ παζεηηθνύ θαπλίζκαηνο νη ζπκκεηέρνληεο ζα ξσηεζνύλ αλ νη ζπλάδειθνη ηνπο θαπλίδνπλ κπξνζηά ηνπο ζην ρώξν εξγαζίαο γηα πάλσ από κηζή ώξα ηελ εκέξα, ή αλ άιια άηνκα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπο θαπλίδνπλ κπξνζηά ηνπο γηα πάλσ από κηζή ώξα ηελ εκέξα (ζύληξνθνο, γνλείο, παηδηά, ζπγθάηνηθνη). Αλ δελ εθηίζεληαη ζηελ παξνύζα ζηηγκή ζην παζεηηθό θάπληζκα, νη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ εάλ είραλ εθηεζεί ζην παξειζόλ θαη ζα θαηαγξαθνύλ ηα έηε έθζεζεο ζην παζεηηθό θάπληζκα. Αξιολόγηζη ηυν διαηποθικών ζςνηθειών Οη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ηνπ ηειεπηαίνπ ρξόλνπ ζα αμηνινγεζνύλ δηακέζνπ ελόο έγθπξνπ εκηπνζνηηθνύ εξσηεκαηνινγίνπ ζπρλόηεηαο θαηαλάισζεο ηξνθίκσλ 90 εξσηήζεσλ (ΔΣΚΤ). Όζνλ αθνξά ηελ αμηνιόγεζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ, νη ζπκκεηέρνληεο ζα ξσηεζνύλ πόζν ζπρλά (ιηγόηεξν από κία θνξά ζηνπο 3 κήλεο, 1-2 θνξέο/3 κήλεο, 1-2 θνξέο/κήλα, 2-4 θνξέο/κήλα, 1-2 θνξέο/εβδνκάδα, 3-5 θνξέο/εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα, πάλσ από κία θνξά ηελ εκέξα) θαηαλαιώλνπλ ηα παξαθάησ ηξόθηκα θαη πνηά: θόθθηλν θξέαο, επεμεξγαζκέλν θξέαο, πνπιεξηθά, ςάξηα (θαη πην ζπγθεθξηκέλα ςάξη βξαζηό ή ςεηό, ςάξη ηεγαλεηό, μηθία ή ηόλν θξέζθν), ζαιαζζηλά, όζπξηα, ιαδεξό θαγεηό, ξύδη θαη δπκαξηθά (θαη πην ζπγθεθξηκέλα ιεπθά δπκαξηθά, νιηθήο άιεζεο δπκαξηθά, ιεπθό ξύδη, θαζηαλό ξύδη), παηάηεο, ζαιάηεο θαη ιαραληθά (θαη πην ζπγθεθξηκέλα πξάζηλα θπιιώδε, ζηαπξαλζή, ρξσκαηηζηά ή ακπιώδε ιαραληθά), αβγά, γιπθά (θαη πην ζπγθεθξηκέλα γιπθά ηαςηνύ, γιπθά θνπηαιηνύ, κέιη ή καξκειάδεο, πάζηεο θαη ηνύξηεο, ζνθνιάηα γάιαθηνο ή ιεπθή, ζνθνιάηα πγείαο), θαηαλάισζε έηνηκνπ θαγεηνύ απ έμσ θαη είδνο απηνύ (fast-food, ζάληνπηηο, ηπξόπηηα, ζπαλαθόπηηα, εζηηαηόξην, ηαβέξλα), μεξνύο θαξπνύο αλάιαηνπο, μεξνύο θαξπνύο κε αιάηη, θνλζεξβνπνηεκέλα ηξόθηκα, γάια θαη γηανύξηη 10
(θαη πην ζπγθεθξηκέλα πιήξε ζε ιηπαξά, κα ρακειά ιηπαξά, άπαρα, αξηζκόο κεξίδσλ γάιαθηνο θαη γηανπξηηνύ πνπ θαηαλαιώλνληαη ηελ εκέξα), ηπξί θέηα, αλζόηπξν ή κπδήζξα, θίηξηλν ηπξί, ηπξί κε ρακειά ιηπαξά θαη ν αξηζκόο κεξίδσλ ηπξηνύ πνπ θαηαλαιώλνληαη ζε κία εκέξα. Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ ζα αμηνινγεζεί σο αξηζκόο πξνζιακβαλόκελσλ θξνύησλ ηελ εκέξα. Θα θαηαγξαθεί ε ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο (ζπάληα, κεληαία, εβδνκαδηαία, θαζεκεξηλά) ησλ αθόινπζσλ πεγώλ ιίπνπο: ειαηόιαδν ζηε ζαιάηα ή ην καγείξεκα, ειαηόιαδν γηα ηεγάληζκα, ζπνξέιαην ζηε ζαιάηα ή ην καγείξεκα, ζπνξέιαην γηα ηεγάληζκα, καγηνλέδα ή άιιε sauce, βνύηπξν, καξγαξίλε, θξέκα γάιαθηνο, ειηέο. Δπίζεο, ζα αμηνινγεζεί ν ηύπνο ηνπ ειαηνιάδνπ (έμηξα παξζέλν ειαηόιαδν ηππνπνηεκέλν, παξζέλν ειαηόιαδν ηππνπνηεκέλν, ξαθηλαξηζκέλν ειαηόιαδν ηππνπνηεκέλν, κε ηππνπνηεκέλν ειαηόιαδν ηδίαο παξαγσγήο, κε ηππνπνηεκέλν ειαηόιαδν από ειαηνηξηβείν ή θίινπο) θαη ε εβδνκαδηαία πνζόηεηα θαηαλάισζεο (ζε L). Δπηπιένλ, νη ζπκκεηέρνληεο ζα ξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ηηο θέηεο ςσκί πνπ θαηαλαιώλνπλ ηελ εκέξα (ιηγόηεξν από κηζή θέηα, 0-1, 1-2, 3-4, 5-6, πάλσ από 7 θέηεο) θαη ηηο θξπγαληέο ή παμηκάδηα πνπ θαηαλαιώλνπλ εκεξεζίσο (ιηγόηεξν από 1, 1-2, 3-4, 5-6, 7-8, πάλσ από 9). Τν είδνο (ιεπθό ή νιηθήο άιεζεο) ςσκηνύ, θξπγαληάο θαη παμηκαδηώλ ζα απνηηκεζεί (ζπρλόηεηα: ζπάληα, κεληαία, εβδνκαδηαία, θαζεκεξηλά). Ζ πξνζζήθε αιαηηνύ ζην καγείξεκα, ε ρξήζε επηηξαπέδηνπ αιαηηνύ ή ππνθαηάζηαηνπ αιαηηνύ, επίζεο ζα θαηαγξαθεί. Δπηπξόζζεηα, ε πξόζιεςε λεξνύ, αλαςπθηηθώλ θαη ρπκώλ ζα αμηνινγεζεί σο αξηζκόο πνηεξηώλ ηελ εκέξα, ελώ ζα αμηνινγεζεί θαη ην είδνο ηνπ αλαςπθηηθνύ (ηύπνπ θόια, ζόδα, αλαςπθηηθό ρσξίο δάραξε) θαη ρπκνύ (κε αλζξαθηθό, 100% ρπκόο θξνύησλ ζπζθεπαζκέλνο ή λέθηαξ θξνύησλ, 100% θξέζθνο ρπκόο θξνύησλ). Ζ ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο αιθνόι ζα θαηαγξαθεί ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: ζπάληα, κεληαία, εβδνκαδηαία, θαζεκεξηλά. Οη ζπκκεηέρνληεο ζα 11
εξσηεζνύλ εάλ θαηαλάισλαλ πεξηζζόηεξε πνζόηεηα αιθνόι ζην παξειζόλ ζε ζρέζε κε ηελ παξνύζα θαηαλάισζε. Δπίζεο, ζα θαηαγξαθεί ην είδνο ηνπ πνηνύ (κπύξα, ιεπθό θξαζί, θόθθηλν θξαζί, νπίζθη, βόηθα, νύδν, ηζίπνπξν) θαζώο θαη ε πνζόηεηα αιθνόι πνπ θαηαλαιώλεηαη ζε πνηεξάθηα ηνπ θξαζηνύ ηελ εκέξα (<1, 1-2, 3-4, 5-6, πάλσ από 7 πνηεξάθηα θξαζηνύ, θάζε πνηήξη ηζνδπλακεί κε 12 g αηζαλόιεο). Δπηπιένλ, ηα πξόηππα θαηαλάισζεο αιθνόι ζα θαηαγξαθνύλ: ζπγθεθξηκέλα θαηαλάισζε κεγαιύηεξεο πνζόηεηαο αιθνόι πην ζπάληα (γηα παξάδεηγκα ηα ζαββαηνθύξηαθα), όπσο θαη ε ζπρλόηεηα πνπ ν ζπκκεηέρσλ έηπρε λα κεζύζεη ηνλ ηειεπηαίν ρξόλν (πνηέ, 1-2 θνξέο ην ρξόλν, 1-2 θνξέο ην εμάκελν, 1-2 θνξέο ην κήλα, πάλσ από 2 θνξέο ην κήλα). Θα αμηνινγεζεί ε ζπρλόηεηα πξόζιεςεο θαθέ (ζπάληα, κεληαία, εβδνκαδηαία, θαζεκεξηλά). Οη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ην είδνο ηνπ θαθέ πνπ πξνηηκνύλ λα θαηαλαιώλνπλ (ειιεληθό, ζηηγκηαίν θαθέ, θαθέ θίιηξνπ, εζπξέζν, ρσξίο θαθεΐλε, θαπνπηζίλν), όπσο θαη γηα ηνλ αξηζκό θιηηδαληώλ πνπ θαηαλαιώλνπλ εκεξεζίσο (<1, 1-2, 3-4, 5-6, πάλσ από 7). Θα θαηαγξαθεί ε πνζόηεηα θαθέ ζε θνπηαιάθηα ηνπ γιπθνύ πνπ πξνζηίζεηαη ζε θάζε θιηηδάλη θαη ν ηύπνο ηνπ θαθέ πνπ θαηαλαιώλεηαη (ειαθξύο, κέηξηνο, βαξύο). Δπίζεο, ζα αμηνινγεζεί ε πξνζζήθε δάραξεο ή άιινπ γιπθαληηθνύ ζηνλ θαθέ θαη ε πνζόηεηα πνπ πξνζηίζεηαη ζε θνπηαιάθηα ηνπ γιπθνύ. Θα θαηαγξαθνύλ ε ζπρλόηεηα (ζπάληα, κεληαία, εβδνκαδηαία, θαζεκεξηλά) ηεο θαηαλάισζεο ηζαγηνύ, ν αξηζκόο ησλ θιηηδαληώλ πνπ θαηαλαιώλνληαη εκεξεζίσο ( 0-1, 1-2, 3-5, πάλσ από 5 θιηηδάληα), όπσο θαη ην είδνο ηνπ ηζαγηνύ πνπ θαηαλαιώλεηαη (ηνπ βνπλνύ, πξάζηλν, καύξν, ρακνκήιη). Οη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ αλ πξνζζέηνπλ δάραξε ή άιιν γιπθαληηθό, θαη αλ λαη πόζα θνπηαιάθηα ηνπ γιπθνύ πξνζζέηνπλ. Οη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ, επίζεο, εάλ αθνινπζνύλ θάπνηα δίαηηα θαη αλ έρνπλ αιιάμεη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο ηνλ ηειεπηαίν ρξόλν. Οη ζπκκεηέρνληεο κε ζεκαληηθέο 12
πξόζθαηεο (κέζα ζην ηειεπηαίν έηνο) αιιαγέο ζηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο ζα απνθιεηζζνύλ από ηε κειέηε. Σπλνιηθά ε αμηνιόγεζε ησλ δηαηξνθηθώλ πξνηύπσλ ζα γίλεη κε ρξήζε ηνπ δηαηξνθηθνύ δείθηε MedDietScore [21], πνπ απνηειείηαη από 11 ζπληζηώζεο θαη ν νπνίνο αμηνινγεί ηελ πξνζθόιιεζε ζην Μεζνγεηαθό δηαηξνθηθό πξόηππν. Τν εύξνο ηνπ δείθηε θπκαίλεηαη από 0 55 θαη πςειόηεξεο ηηκέο ππνδειώλνπλ κεγαιύηεξε πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή [21-23]. Αξιολόγηζη διαηποθικών ζςμπεπιθοπών Όπσο έρεη αλαθεξζεί ζηνπο ζηόρνπο ηεο κειέηεο, ε εξεπλεηηθή ππόζεζε πνπ ζα εμεηαζηεί είλαη θαηά πόζνλ νξηζκέλεο δηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο επεξεάδνπλ ηελ πηζαλόηεηα αλάπηπμεο νμένο ζηεθαληαίνπ ζπλδξόκνπ ή αγγεηαθνύ εγθεθαιηθνύ επεηζνδίνπ. Έηζη, έλα εηδηθό εξσηεκαηνιόγην πνπ αλαπηύρζεθε γηα ηνπο ζθνπνύο ηεο παξνύζαο κειέηεο ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ αμηνιόγεζε ησλ δηαθόξσλ ζπκπεξηθνξώλ ησλ ζπκκεηερόλησλ όπσο: ε ζπρλόηεηα ησλ γεπκάησλ, ε θαηαλάισζε πξσηλνύ, ε θαηαλάισζε ηξνθήο παξάιιεια κε άιιεο δξαζηεξηόηεηεο. Ζ ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο (ζπάληα, 1-2 θνξέο/εβδνκάδα, 3-5 θνξέο/εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα) ησλ αθόινπζσλ γεπκάησλ ζα θαηαγξαθεί: πξσηλό, δεθαηηαλό, κεζεκεξηαλό, απνγεπκαηηλό, βξαδηλό, πξν ηνπ ύπλνπ. Ζ θαηαλάισζε νπνηαζδήπνηε ηξνθήο εθηόο από λεξό ζεσξείηαη σο γεύκα. Δπηπιένλ, ζα αμηνινγεζνύλ πηζαλνί ιόγνη γηα ηελ παξάιεςε ελόο γεύκαηνο. Οη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ πόζν ζπρλά (ιηγόηεξν από κία θνξά/3 κήλεο, 1-θνξέο ην κήλα, 2-4 θνξέο ηελ εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα), παξαιείπνπλ θάπνην γεύκα, ιόγσ θόξηνπ εξγαζίαο, επεηδή ζέινπλ λα ράζνπλ βάξνο, επεηδή εθείλε ηελ ώξα δελ πεηλάλε. Πην ιεπηνκεξείο πιεξνθνξίεο ζα θαηαγξαθνύλ ζρεηηθά κε ηελ θαηαλάισζε πξσηλνύ. Σπγθεθξηκέλα, ηα άηνκα ζα ξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ηελ ώξα πνπ θαηαλαιώλνπλ πξσηλό (λσξίηεξα από ηηο 6 π.κ., 6-8 π.κ., 8-10 π.κ., 13
κεηά ηηο 10 π.κ.) θαη ηε ζπρλόηεηα (ζπάληα, 1-2 θνξέο/εβδνκάδα, 3-5 θνξέο/εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα) πνπ θαηαλαιώλνπλ ηα αθόινπζα ηξόθηκα γηα πξσηλό: θαθέ ή ηζάη ρσξίο δάραξε, θαθέ ή ηζάη κε δάραξε, γάια ή/θαη γηανύξηη, ρπκό, δεκεηξηαθά πξσηλνύ ή θξπγαληέο, ηνζη, ςσκί κε κέιη ή καξκειάδα, αξηνπνηήκαηα (θξνπαζάλ, θέηθ θηι), αβγά, νκειέηεο, επεμεξγαζκέλν θξέαο. Δπηπιένλ, ε δηάξθεηα ηνπ κεζεκεξηαλνύ θαη βξαδηλνύ γεύκαηνο (0-15 min, 15-30 min, 30-45 min, 45-60 min, πεξηζζόηεξν από 60 min), ε θαηαλάισζε αιθνόι καδί κε ηα γεύκαηα (κεδεληθή θαηαλάισζε, θόθθηλν θξαζί, ιεπθό θξαζί, κπύξα, άιιν) θαη ν ρξόλνο (ζε min) πνπ κεζνιαβεί κεηαμύ ηνπ βξαδηλνύ γεύκαηνο θαη ηνπ ύπλνπ ζα θαηαγξαθνύλ. Δπηπιένλ, ζα θαηαγξαθεί ε ζπρλόηεηα (ζπάληα, 1-2 θνξέο/εβδνκάδα, 3-5 θνξέο/εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα) θαηαλάισζεο θαγεηνύ θάησ από ζπλζήθεο πίεζεο (πξηλ ην άηνκν έρεη ρξόλν λα εξεκήζεη), ελώ ν ζπκκεηέρσλ παξάιιεια εξγάδεηαη (ρσξίο λα βξίζθεηαη ζε δηάιεηκκα), ελώ ζηέθεηαη όξζηνο ή πεξπαηάεη (όρη θαζηζηόο). Οη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ην πόζν ζπρλά θαηαλαιώλνπλ θάπνην πην βαξύ γεύκα ην νπνίν λα ηνπο πξνθαιεί δπζθνξία (ιηγόηεξν από κία θνξά/3 κήλεο, 1-3 θνξέο/κήλα, 2-4 θνξέο/εβδνκάδα, ζρεδόλ θάζε κέξα), αλ είλαη ππεύζπλνη γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ θαγεηνύ (ζρεδόλ πνηέ, θάπνηεο θνξέο ηελ εβδνκάδα, θάπνην γεύκα ηεο εκέξαο, ζρεδόλ όια ηα γεύκαηα) θαη πόζν ζπρλά θαηαλαιώλνπλ θάπνην γεύκα ρσξίο θαζόινπ ζπληξνθηά (ζρεδόλ πνηέ, θάπνηεο θνξέο ηελ εβδνκάδα, θάπνην γεύκα ηεο εκέξαο, ζρεδόλ όια ηα γεύκαηα). Θα θαηαγξαθεί ην ηειεπηαίν γεύκα πνπ θαηαλαιώζεθε πξηλ ην θαξδηαγγεηαθό επεηζόδην (πξσηλό, δεθαηηαλό, κεζεκεξηαλό, απνγεπκαηηλό, βξαδηλό, πξν ηνπ ύπλνπ) θαη νη αζζελείο ζα εξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ην αλ είραλ θαηαλαιώζεη πεξηζζόηεξε πνζόηεηα ηξνθήο από όηη ζπλήζσο ηελ εκέξα ηνπ επεηζνδίνπ ή ηελ πξνεγνύκελε 14
εκέξα ή πην βαξύ θαγεηό από όηη ζπλήζσο, θαη ην είδνο ηνπ ηξνθίκνπ. Θα εξσηεζνύλ, επίζεο, αλ θαηαλάισζαλ πεξηζζόηεξε πνζόηεηα αιθνόι από όηη ζπλήζσο (θαη πόζα πνηεξάθηα) θαη αλ θαηαλάισζαλ πεξηζζόηεξε πνζόηεηα θαθέ (θαη πόζα θιηηδάληα) ηελ εκέξα ηνπ επεηζνδίνπ ή ηελ πξνεγνύκελε. Θα θαηαγξαθεί ν ρξόλνο κεηαμύ ηνπ ηειεπηαίνπ γεύκαηνο πνπ θαηαλαιώζεθε θαη ηεο εκθάληζεο ηνπ επεηζνδίνπ. Οη αζζελείο ζα εξσηεζνύλ εάλ έλησζαλ πεηλαζκέλνη ή ρνξηαζκέλνη ηελ ώξα εθδήισζεο ηνπ επεηζνδίνπ, βάζεη κηαο 9-βαζκεο θιίκαθαο (1: πνιύ ρνξηαζκέλνο, 9: πνιύ πεηλαζκέλνο). Κη αθόκα ζα ξσηεζνύλ αλ ηελ εκέξα ηνπ επεηζνδίνπ ή ηελ πξνεγνύκελε εκέξα αηζζάλνληαλ: θνβηζκέλνη ή ζπκσκέλνη, ζηξεζαξηζκέλνη ή ζηελνρσξεκέλνη, αλ είραλ αζθεζεί πεξηζζόηεξν από ην ζπλεζηζκέλν, αλ είραλ κείλεη μάγξππλνη, αλ ήηαλ άξξσζηνη θαη αλ είραλ εθηεζεί ζην θξύν. Οη κάξηπξεο ζα εξσηεζνύλ ηηο ίδηεο εξσηήζεηο, αιιά όζνλ αθνξά ηελ εκέξα ηεο ζπλέληεπμεο ή ηελ πξνεγνύκελε εκέξα. Γηα ηελ αμηνιόγεζε ησλ απόςεσλ ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο θαξδηαγγεηαθνύ θηλδύλνπ, ζα θιεζνύλ λα βαζκνινγήζνπλ ηνπο αθόινπζνπο παξάγνληεο κε κηα 9-βαζκε θιίκαθα (1: θαζόινπ ζεκαληηθόο, 9: πνιύ ζεκαληηθόο): θάπληζκα, παζεηηθό θάπληζκα, θαζηζηηθή δσή, ζηξεο, θαθή δηαηξνθή, ππέξβαξν θαη παρπζαξθία, δηαβήηεο, ππέξηαζε θαη ππεξρνιεζηεξνιαηκία, νηθνγελεηαθό ηζηνξηθό. Αμηνιόγεζε ηαηξηθνύ ηζηνξηθνύ Σε όινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζα γίλεη θαηαγξαθή ηνπ νηθνγελεηαθνύ ηζηνξηθνύ θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ, θαζώο επίζεο θαη ηνπ πξνζσπηθνύ ηζηνξηθνύ ππέξηαζεο, ππεξρνιεζηεξνιαηκίαο, ππεξηξηγιπθεξηδαηκίαο θαη ζαθραξώδνπο δηαβήηε. Σε πεξίπησζε ζεηηθήο απάληεζεο όζνλ αθνξά ηελ παξνπζία ησλ παξαπάλσ 15
θαηαζηάζεσλ, ν ζπκκεηέρσλ ζα εξσηεζεί ζρεηηθά κε ηνλ ηξόπν αληηκεηώπηζεο (δίαηηα ή/θαη θάξκαθα) θαη ηε ζπρλόηεηα ηεο ρξήζεο θαξκάθσλ (θαζεκεξηλά, εβδνκαδηαία, κεληαία, ζπάληα) ζε πεξίπησζε πνπ δελ αθνινπζνύλ πηζηά ηελ ηαηξηθή ζύζηαζε γηα ηα θάξκαθα. Οη ζπκκεηέρνληεο ζα εξσηεζνύλ αλ έρνπλ λεθξηθή αλεπάξθεηα (θαη αλ λαη γηα πόζα έηε), πεξηθεξεηαθή αξηεξηαθή λόζν θαη λόζν ηνπ ζπξενεηδνύο (ππνζπξενεηδηζκόο, ππεξζπξενεηδηζκόο, ηξόπνο αληηκεηώπηζεο, έηε γλώζεο ηεο λόζνπ). Οη γπλαίθεο ζα εξσηεζνύλ ζρεηηθά κε ηελ θαηάζηαζε εκκήλνπ ξύζεσο (πξν-εκκελνπαπζηαθέο, εκκελόπαπζε ιηγόηεξν από 2 έηε, εκκελόπαπζε πάλσ από 2 έηε), θαη επίζεο γηα ηελ πηζαλή ιήςε νξκνλώλ (αληηζπιιεπηηθά, ππνθαηάζηαζε νξκνλώλ θαηά ηελ εκκελόπαπζε) θαη γηα πόζα ρξόληα. Τέινο, ηα ζηνηρεία ηεο ζηεθαληνγξαθίαο θαζώο θαη νη αθόινπζνη θιηληθνί θαη βηνρεκηθνί παξάγνληεο ζα θαηαγξαθνύλ από ηνλ πην πξόζθαην ηαηξηθό θάθειν: αξηεξηαθή πίεζε, θαξδηαθή ζπρλόηεηα, γιπθόδε λεζηείαο, νιηθή ρνιεζηεξόιε, LDLρνιεζηεξόιε, HDL-ρνιεζηεξόιε, ηξηγιπθεξίδηα, TSH, αηκαηνθξίηεο, ιεπθά αηκνζθαίξηα, αηκνπεηάιηα, νπξία, θξεαηηλίλε θαη νπξηθό νμύ. Ψςσολογική αξιολόγηζη Γηα ηελ αμηνιόγεζε ησλ θαηαζιηπηηθώλ ζπκπησκάησλ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ην Zung Depression Rating Scale (ZDRS), ην νπνίν έρεη κεηαθξαζηεί θαη επηθπξσζεί γηα ηνλ ειιεληθό πιεζπζκό [24, 25]. Τν ZDRS είλαη κηα απην-ζπκπιεξνύκελε θιίκαθα ε νπνία απνηειείηαη από 20 εξσηήζεηο νη νπνίεο θαιύπηνπλ ζπλαηζζεκαηηθά, ςπρνινγηθά, θαη ζσκαηηθά ζπκπηώκαηα γηα ηελ αμηνιόγεζε ηεο θαηάζιηςεο. Τν άηνκν πξνζδηνξίδεη ηε ζπρλόηεηα κε ηελ νπνία βηώλεη θάζε ζύκπησκα (ζπάληα = 1, κεξηθέο θνξέο = 2, αξθεηέο θνξέο = 3, ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο = 4). Τν ζεσξεηηθό εύξνο ηνπ ζθνξ θπκαίλεηαη από 20-80, κε πςειόηεξα ζθνξ λα ππνδεηθλύνπλ ζνβαξόηεξε θαηάζιηςε [24]. Σθνξ 20-49 ζεσξνύληαη θπζηνινγηθά, ζθνξ 50 59 16
ππνδεηθλύνπλ κέηξηα θαηάζιηςε, ζθνξ 60 69 κέηξηα έσο έληνλε θαηάζιηςε, ελώ ζθνξ 70-80 ζνβαξή θαηάζιηςε [25]. Τν State-Trait Anxiety Inventory form Y είλαη έλα ζύληνκν εξσηεκαηνιόγην γηα ηελ αμηνιόγεζε ηνπ παξόληνο, αιιά θαη ηνπ πην κόληκνπ άγρνπο. Σηελ παξνύζα κειέηε, ην άγρνο ζα αμηνινγεζεί κόλν κέζσ ηνπ κεηαθξαζκέλνπ θαη επηθπξσκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ Spielberger Trait Anxiety Inventory (STAI form Y-2), ην νπνίν κέζσ 20 εξσηήζεσλ αμηνινγεί πσο ν ζπκκεηέρσλ αηζζάλεηαη γεληθά [26, 27]. Οη 20 εξσηήζεηο βαζκνινγνύληαη κε κηα θιίκαθα από 1 έσο 4 αλάινγα κε ηε ζπρλόηεηα ησλ ζπλαηζζεκάησλ (δει. ζρεδόλ πνηέ, κεξηθέο θνξέο, ζπρλά, ζρεδόλ πάληα). Τν ζεσξεηηθό εύξνο ηεο θιίκαθαο είλαη από 20 έσο 80. Βιοηθική Ζ κειέηε έρεη ιάβεη έγθξηζε από ηελ επηηξνπή βηνεζηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ θαη ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζύκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο Γηαθήξπμεο ηνπ Διζίλθη (1989). Πξηλ από ηε ζπιινγή νπνηαζδήπνηε πιεξνθνξίαο, νη ζπκκεηέρνληεο ζα ελεκεξώλνληαη γηα ηνπο ζθνπνύο θαη ηηο δηαδηθαζίεο ηεο κειέηεο θαη ζα παξέρνπλ ηελ ελππόγξαθε ζπγθαηάζεζή ηνπο. Σηαηηζηηθή αλάιπζε Οη κεηαβιεηέο πνπ αθνινπζνύλ ηελ θαλνληθή θαηαλνκή ζα παξνπζηαζηνύλ σο κέζε ηηκή ± ηππηθή απόθιηζε, όζεο δελ αθνινπζνύλ ηελ θαλνληθή θαηαλνκή σο δηάκεζνο θαη ηεηαξηεκόξηα θαη νη θαηεγνξηθέο κεηαβιεηέο σο ζπρλόηεηεο. Οη ζπζρεηίζεηο κεηαμύ ησλ θαηεγνξηθώλ κεηαβιεηώλ ζα ειεγρζνύλ κε ηνλ ππνινγηζκό ηνπ ρ 2 ηεζη. Οη ζπζρεηίζεηο κεηαμύ θαηεγνξηθώλ θαη ζπλερώλ κεηαβιεηώλ πνπ αθνινπζνύλ ηελ θαλνληθή θαηαλνκή ζα πξαγκαηνπνηεζνύλ κε ηνλ ππνινγηζκό ηνπ t-test ηνπ Student. Όζνλ αθνξά ηηο ζπλερείο κεηαβιεηέο νη νπνίεο δελ αθνινπζνύλ ηελ θαλνληθή θαηαλνκή, νη έιεγρνη ππνζέζεσλ ζα πξαγκαηνπνηεζνύλ κε ρξήζε ηνπ κε- 17
παξακεηξηθνύ ειέγρνπ U-test πνπ πξνηάζεθε από ηνπο Mann θαη Whitney. Οη ζπζρεηίζεηο κεηαμύ ζπλερώλ κεηαβιεηώλ ζα αμηνινγεζνύλ κε ρξήζε ησλ ζπληειεζηώλ r ηνπ Pearson ή rho ηνπ Spearman. Ζ θαλνληθόηεηα ησλ κεηαβιεηώλ ζα αμηνινγεζεί γξαθηθά κέζσ ησλ δηαγξακκάησλ P-P. Ζ εθηίκεζε ησλ ζρεηηθώλ πηζαλνηήησλ αλάπηπμεο θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ (ΟΣΣ, ΑΔΔ ή θαη ησλ δύν) ζα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηνλ ππνινγηζκό ηνπ ζρεηηθνύ ιόγνπ θαη ηνπ αληίζηνηρνπ 95% δηαζηήκαηνο εκπηζηνζύλεο κέζσ αλάιπζεο πνιιαπιήο ινγαξηζκηζηηθήο παιηλδξόκεζεο. Τν θξηηήξην Hosmer-Lemeshow ζα ππνινγηζηεί γηα ηελ αμηνιόγεζε ηεο θαιήο πξνζαξκνγήο ησλ ππνδεηγκάησλ. Όια ηα p πνπ παξνπζηάδνληαη ζα βαζίδνληαη ζε ακθίπιεπξνπο ειέγρνπο ππνζέζεσλ. Γηα ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ζα ρξεζηκνπνηεζεί ην ινγηζκηθό SPSS 18.0 (SPSS Inc., Chicago, Il, USA). Πξνζδνθώκελα απνηειέζκαηα Τα επξήκαηα ηεο παξνύζαο κειέηεο αλακέλεηαη λα δώζνπλ λέεο πιεξνθνξίεο θαη ρξήζηκεο απαληήζεηο γηα ην πώο νη δηαηξνθηθέο επηινγέο, από ηελ θαηαλάισζε ζπγθεθξηκέλσλ ηξνθίκσλ κέρξη ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο, επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε νμέσλ ζηεθαληαίσλ ζπλδξόκσλ θαη ηζραηκηθώλ εγθεθαιηθώλ επεηζνδίσλ. Ζ πξόιεςε ησλ θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ απνηειεί ζεκαληηθό ζηόρν γηα ηε δεκόζηα πγεία, ηδηαίηεξα ζηηο ρώξεο ηνπ δπηηθνύ θόζκνπ, ελώ ιηγόηεξν από 50% ηεο αηηηνινγίαο ηεο λόζνπ έρεη εξκελεπηεί κέρξη ζήκεξα από ηνπο γλσζηνύο παξάγνληεο θηλδύλνπ. Τα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηξόπνπ δσήο, όπσο ε δηαηξνθή, ην θάπληζκα θαη ε θπζηθή δξαζηεξηόηεηα, ζεσξνύληαη όηη παίδνπλ ζεκαληηθό ξόιν γηα ηελ πξόιεςε ηεο λόζνπ, γηαηί κπνξνύλ λα ηξνπνπνηεζνύλ. Ωζηόζν, παξά ηηο δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο γηα ζσζηή δηαηξνθή θαη ηξόπν δσήο, νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ζηνλ αλεπηπγκέλν θόζκν, ζε αλαπηπζζόκελεο ρώξεο ζε 18
«δηαηξνθηθή κεηάβαζε», αθόκα θαη ζε ρώξεο ηεο πεξηνρήο ηεο Μεζνγείνπ, αιιάδνπλ πξνο ηελ αληίζεηε θαηεύζπλζε [28, 29]. Γηα ηνπο παξαπάλσ ιόγνπο, ε θαηαλόεζε ηνπ ξόινπ ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ θαη ζπκπεξηθνξώλ όζνλ αθνξά ηελ αλάπηπμε θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ ζα κπνξνύζε λα πξνζθέξεη λένπο ηξόπνπο πξόιεςεο κέζσ έκθαζεο ζε απηνύο ηνπο παξάγνληεο. Γη απηό θαη ε παξνύζα κειέηε ζθνπό έρεη λα εμεηάζεη ην ξόιν όρη κόλν ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ, αιιά θαη ησλ δηαηξνθηθώλ ζπκπεξηθνξώλ ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ. Δπνκέλσο ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο απηήο, ελδέρεηαη λα ππνδείμνπλ λένπο ζηόρνπο ζρεηηθά κε ηελ πξόιεςε ησλ θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ, δίλνληαο πξνζνρή όρη κόλν ζην είδνο θαγεηνύ πνπ θαηαλαιώλεηαη θαη ζηηο δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο, αιιά θαη ζηηο δηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο, όπσο ε ζπρλόηεηα ησλ γεπκάησλ, ε θαηαλάισζε πξσηλνύ, ε πξόζιεςε ελόο γεύκαηνο πνπ είλαη πην βαξύ, ε θαηαλάισζε ηξνθήο ρσξίο ζπληξνθηά, δξαζηεξηόηεηεο πνπ πξέπεη λα αθνινπζνύληαη ή όρη παξάιιεια κε ηελ θαηαλάισζε ηξνθήο, όπσο εξγαζία, πεξπάηεκα ή παξαθνινύζεζε ηειεόξαζεο. Τέινο, πξνζνρή ελδερνκέλσο λα ρξεηάδεηαη λα δνζεί θαη ζρεηηθά κε άιινπο παξάγνληεο ηνπ ηξόπνπ δσήο, όπσο νη ώξεο βξαδηλνύ ύπλνπ ή ν κεζεκεξηαλόο ύπλνο, θαζώο ελδέρεηαη λα παίδνπλ έκκεζν ή άκεζν ξόιν όζνλ αθνξά ηελ εκθάληζε θαξδηαγγεηαθώλ λνζεκάησλ (δειαδή πηζαλώο κέζσ επηξξνήο ζηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο). Δπραξηζηίεο Οη ζπγγξαθείο ζα ήζειαλ λα επραξηζηήζνπλ ην Γηεπζπληή ηνπ Ννζνθνκείνπ «Κνξγηαιέλεην-Μπελάθεην» Δ.Δ.Σ. θαη πξντζηάκελν ηεο Μνλάδαο Δληαηηθήο Παξαθνινύζεζεο Καξδηνπαζώλ (Μ.Δ.Π.Κ.), Βαζίιεην Νηθνιάνπ θαη ην Γηεπζπληή ηεο Μνλάδαο Αγγεηαθώλ Δγθεθαιηθώλ Δπεηζνδίσλ, Θεξαπεπηηθή Κιηληθή 19
Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ, Ννζνθνκείν «Αιεμάλδξα», Κσλζηαληίλν Βέκκν, γηα ηε ζεκαληηθή ηνπο ζπλεηζθνξά, θαζώο θαη λα παξνπζηάζνπλ θαη λα επραξηζηήζνπλ ηνπο επηζηεκνληθνύο ζπλεξγάηεο ηεο κειέηεο: Δθάβε Γεσξγνπζνπνύινπ, Αγγειηθή Ησαλλίδε, Μαξθέιια Σπκενπνύινπ, Δύα Νηδηνύ, Εσή Κνληδάξε, Καιιηξξόε Καιαληδή, Γεκήηξην Κάληα, Δπηπρία Μπίθα, Μηράιε Κσζηαπάλν, Βάηα Σαικά, Αληώλε Κξακβή, Γιπθεξία Παπαγηαλλνπνύινπ, Αιεμάλδξα Ληηζαξδνπνύινπ, Αιεμία Καηζαξνύ, Δηξήλε Τξηρηά, Σηαπξνύια Μπίηζε, Βεζζαξίσλ Δπζπκίνπ, Τδνύιηα Νηεβίηα, Νηθόιαν Εαραξό, Σηεθαλία Σηαζηλνπνύινπ, Βαζηιηθή Βιαράθε, Φαλή Ληόιηνπ, Λάκπξν Παπαδεκεηξίνπ, Ησάλλα Κνύζνπια θαη Κσλζηαληίλα Σηγαλνύ. Ζ Φξηζηίλα-Μαξία Καζηνξίλε έιαβε ππνηξνθία γηα ηε δηεμαγσγή ηεο παξνύζαο κειέηεο από ηελ Διιεληθή Δηαηξεία Αζεξνζθιήξσζεο. 20
Βηβιηνγξαθία 1. AHA. American Heart Association. 2008 Heart and Stroke Statistical Update. Dallas, Tex: American Heart Association; 2007. 2008. 2. World Health Organization, The top 10 causes of death. Available at: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs310/en/index.html. Accessed March 21, 2009. 3. Fung TT, Rexrode KM, Mantzoros CS, Manson JE, Willett WC, Hu FB. Mediterranean diet and incidence of and mortality from coronary heart disease and stroke in women. Circulation 2009;119(8):1093-100. 4. Lee S, Harnack L, Jacobs DR, Jr., Steffen LM, Luepker RV, Arnett DK. Trends in diet quality for coronary heart disease prevention between 1980-1982 and 2000-2002: The Minnesota Heart Survey. J Am Diet Assoc 2007;107(2):213-22. 5. Keys A, Menotti A, Aravanis C, Blackburn H, Djordevic BS, Buzina R, et al. The seven countries study: 2,289 deaths in 15 years. Prev Med 1984;13(2):141-54. 6. de Lorgeril M, Salen P, Martin JL, Monjaud I, Delaye J, Mamelle N. Mediterranean diet, traditional risk factors, and the rate of cardiovascular complications after myocardial infarction: final report of the Lyon Diet Heart Study. Circulation 1999;99(6):779-85. 7. Hu FB, Willett WC. Optimal diets for prevention of coronary heart disease. Jama 2002;288(20):2569-78. 8. Skinner JS, Albers CJ, Goudevenos J, Fraser C, Odemuyiwa O, Hall RJ, et al. Prospective study of patients aged 55 years or less with acute myocardial infarction between 1981 and 1985: outcome 7 years and beyond. Br Heart J 1995;74(6):604-10. 21
9. Cheng TO. Influence of dietary patterns on stroke risk in China. Stroke 2005;36(2):228. 10. Fung TT, Stampfer MJ, Manson JE, Rexrode KM, Willett WC, Hu FB. Prospective study of major dietary patterns and stroke risk in women. Stroke 2004;35(9):2014-9. 11. Lipovetzky N, Hod H, Roth A, Kishon Y, Sclarovsky S, Green MS. Heavy meals as a trigger for a first event of the acute coronary syndrome: a case-crossover study. Isr Med Assoc J 2004;6(12):728-31. 12. Kronenberg F, Pereira MA, Schmitz MK, Arnett DK, Evenson KR, Crapo RO, et al. Influence of leisure time physical activity and television watching on atherosclerosis risk factors in the NHLBI Family Heart Study. Atherosclerosis 2000;153(2):433-43. 13. Campos H, Siles X. Siesta and the risk of coronary heart disease: results from a population-based, case-control study in Costa Rica. Int J Epidemiol 2000;29(3):429-37. 14. Naska A, Oikonomou E, Trichopoulou A, Psaltopoulou T, Trichopoulos D. Siesta in healthy adults and coronary mortality in the general population. Arch Intern Med 2007;167(3):296-301. 15. Qureshi AI, Giles WH, Croft JB, Bliwise DL. Habitual sleep patterns and risk for stroke and coronary heart disease: a 10-year follow-up from NHANES I. Neurology 1997;48(4):904-11. 16. Thygesen K, Alpert JS, White HD. Universal definition of myocardial infarction. J Am Coll Cardiol 2007;50(22):2173-95. 17. Braunwald E. Heart Disease. 5th Edited by W.B. Saunders Company, London, UK. 1997. 22
18. Kidwell CS, Warach S. Acute ischemic cerebrovascular syndrome: diagnostic criteria. Stroke 2003;34(12):2995-8. 19. Craig CL, Marshall AL, Sjostrom M, Bauman AE, Booth ML, Ainsworth BE, et al. International physical activity questionnaire: 12-country reliability and validity. Med Sci Sports Exerc 2003;35(8):1381-95. 20. Papathanasiou G, Georgoudis G, Papandreou M, Spyropoulos P, Georgakopoulos D, Kalfakakou V, et al. Reliability measures of the short International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) in Greek young adults. Hellenic J Cardiol 2009;50(4):283-94. 21. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Stefanadis C. Dietary patterns: a Mediterranean diet score and its relation to clinical and biological markers of cardiovascular disease risk. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2006;16(8):559-68. 22. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Arvaniti F, Stefanadis C. Adherence to the Mediterranean food pattern predicts the prevalence of hypertension, hypercholesterolemia, diabetes and obesity, among healthy adults; the accuracy of the MedDietScore. Prev Med 2007;44(4):335-40. 23. Panagiotakos D, Kalogeropoulos N, Pitsavos C, Roussinou G, Palliou K, Chrysohoou C, et al. Validation of the MedDietScore via the determination of plasma fatty acids. Int J Food Sci Nutr 2009;60 Suppl 5:168-80. 24. Zung WW. A Self-Rating Depression Scale. Arch Gen Psychiatry 1965;12:63-70. 25. Fountoulakis KN, lacovides A, Samolis S, Kleanthous S, Kaprinis SG, St Kaprinis G, et al. Reliability, validity and psychometric properties of the Greek translation of the Zung Depression Rating Scale. BMC Psychiatry 2001;1:6. 23
26. Spielberger. CDGRLLRE: Manual for the State-Trait Anxiety Inventory (Self- Evaluation Questionnaire). Palo Alto, CA, Consulting Psychologists press. 1970. 27. Fountoulakis KN, Papadopoulou M, Kleanthous S, Papadopoulou A, Bizeli V, Nimatoudis I, et al. Reliability and psychometric properties of the Greek translation of the State-Trait Anxiety Inventory form Y: preliminary data. Ann Gen Psychiatry 2006;5:2. 28. Lairon D. Intervention studies on Mediterranean diet and cardiovascular risk. Mol Nutr Food Res 2007;51(10):1209-14. 29. Sofi F, Innocenti G, Dini C, Masi L, Battistini NC, Brandi ML, et al. Low adherence of a clinically healthy Italian population to nutritional recommendations for primary prevention of chronic diseases. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2006;16(6):436-44. 24
Χαξαθηεξηζηηθά ηξόπνπ δσήο Παξάγνληεο ζηξεο Γηαηξνθηθά πξόηππα Σπγθεθξηκέλα ηξόθηκα Γηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο Σπρλόηεηα γεπκάησλ Καηαλάισζε πξσηλνύ Δίδνο πξσηλνύ Βαξύ γεύκα Κιαζζηθνί παξάγνληεο θαξδηαγγεηαθνύ θηλδύλνπ Γηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο Καηαλάισζε ηξνθήο παξάιιεια κε άιιεο δξαζηεξηόηεηεο (εξγαζία, όξζηνη, βιέπνληαο ηειεόξαζε) Γηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο Καηαλάισζε ηξνθήο ππό πίεζε Αλάπηπμε θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ Σρήκα 1. Δλλνηνινγηθό κνληέιν ηνπ ξόινπ ησλ δηαηξνθηθώλ πξνηύπσλ, ζπκπεξηθνξώλ, πξαθηηθώλ, θαη ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ ηξόπνπ δσήο, όζνλ αθνξά ζηελ αλάπηπμε θαξδηαγγεηαθήο λόζνπ. 25
Αζζελήο κε ΟΣΣ ή ΑΔΔ θαηά ηελ εηζαγσγή ζην λνζνθνκείν Αμηνιόγεζε ζηνηρείσλ έληαμεο/απνθιεηζκνύ Αλ ν αζζελήο πιεξνί ηα θξηηήξηα έληαμεο έληαμε ζηε κειέηε Δμαηνκηθεπκέλε εμνκνίσζε θαηά ειηθία θαη θύιν κε άηνκα ειεύζεξα ΚΑΝ Αμηνιόγεζε θνηλσληθνδεκνγξαθηθώλ, θιηληθώλ θαη ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ ηξόπνπ δσήο Δηζαγσγή δεδνκέλσλ Αλάιπζε δεδνκέλσλ Πνηνηηθόο έιεγρνο ηεο πιεξνθνξίαο Αμηνιόγεζε δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ θαη ζπκπεξηθνξώλ Δπηδεκηνινγηθή αλάιπζε Σπγγξαθή άξζξσλ Σρήκα 2. Γηάγξακκα ηνπ ζρεδηαζκνύ ηεο κειέηεο 26