8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 1. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Φύση και έννοια της αναπηρίας Η συνειδητοποίηση της αναπηρίας.. Η στάση της οικογένειας απέναντι στο παιδί με αναπηρία Στάσεις της κοινωνίας απέναντι στην αναπηρία Η κοινωνική θέση του ατόμου με αναπηρία 2. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και στη ζωή για όλα τα παιδιά. Ειδική Αγωγή: Σύγχρονοι ορισμοί. Σκοπός της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Έκταση και μορφές των ειδικών αναγκών.. Προβληματισμοί πάνω στο θέμα του χαρακτηρισμού και της κατηγοριοποίησης παιδιών με αναπηρία ή ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες τάσεις κατηγοριοποίησης των ειδικών αναγκών. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας.. 18 ος αιώνας 19 ος αιώνας 20 ος αιώνας.. Ιστορικοκοινωνική εξέλιξη της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα Η εξέλιξη της ειδικής αγωγής από το 1906 έως το 1985 Η εξέλιξη της Ειδικής Αγωγής από το 1986 έως σήμερα 4. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ - ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΟΝΕΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Συναισθήματα γονέων που έχουν παιδί με αναπηρία.. 18 20 21 23 38 44 45 52 60 64 70 76 78 80 81 82 89 91 91 100 118
9 Στάδια συναισθηματικής προσαρμογής των γονέων. Τα δικαιώματα των γονέων Ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης και αξιοποίηση του δυναμικού... Απαλλαγή από το στρες και διάσωση της αυτοπεποίθησης.. Αποδοχή του παιδιού. 5. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Η διαγνωστική έρευνα στο χώρο της ειδικής αγωγής. Μέθοδοι και τεχνικές διαγνωστικής εκτίμησης. Ατομικό ή εξελικτικό ιστορικό.. Ψυχομετρικές δοκιμασίες (τεστ). Συστηματική και προγραμματισμένη παρατήρηση.. Ανεπίσημα (άτυπα) κριτήρια. Ατομικός φάκελος του μαθητή (portfοlio).... Διαγνωστική ομάδα και σύνταξη διαγνωστικής έκθεσης. Εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης (ΕΠΕ).. Διαδικασίες παραπομπής και διάγνωσης Ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. Κέντρα Διάγνωσης- Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης 6. ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Η σπουδαιότητα της πρώιμης παρέμβασης ως μέτρο πρόληψης της αναπηρίας ή των ειδικών αναγκών. Πρώιμη ανίχνευση αναπηρίας και ειδικών αναγκών.. Πρώιμη παρέμβαση: Σύγχρονες τάσεις... Συνεργασία με την οικογένεια στο πλαίσιο της πρώιμης παρέμβασης: Ρόλος και θέση της οικογένειας. Το δικαίωμα της οικογένειας για σωστή ενημέρωση και συμμετοχή στο πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης. Εξατομικευμένο Σχέδιο Οικογενειακών Υπηρεσιών Προγράμματα εκπαίδευσης γονέων.. Συμβουλευτική και καθοδήγηση γονέων 7. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Σχέσεις αντιπαλότητας και ανταγωνισμού.. Ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ γονέων και ειδικών. Ενδυνάμωση γονέων και ανάπτυξη συνεργατικών μοντέλων 120 128 129 131 135 140 148 149 149 150 154 156 163 164 189 192 195 202 203 210 212 213 214 217 225 238 240
10 παρέμβασης με επίκεντρο την οικογένεια.. Οφέλη που προκύπτουν από τη συνεργασία σχολείουοικογένειας. Εμπόδια στη συνεργασία σχολείου και οικογένειας. Αποτελεσματικοί τρόποι επικοινωνίας σχολείου - οικογένειας 8. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Ή ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Εκπαιδευτικά και υποστηρικτικά προγράμματα για παιδιά σχολικής ηλικίας... Σε συνηθισμένες τάξεις σχολείων γενικής εκπαίδευσης.. Σε ειδικά τμήματα που λειτουργούν μέσα σε γενικά σχολεία.. Σε ξεχωριστές ειδικές εκπαιδευτικές μονάδες.. Σε μη εκπαιδευτικά ιδρύματα.. Σχολικές μονάδες ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης Ελλείψεις και προβλήματα στο χώρο της ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης.. Εξατομικευμένο Σχέδιο Μετάβασης.. 9. ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ Μοντέλα σχολικής ενσωμάτωσης στην Ελλάδα μέχρι το 2012 Έννοια και στόχοι της σχολικής ενσωμάτωσης Μια κοινωνία για όλους - ένα σχολείο για όλους.. Πώς οικοδομείται ένα ενταξιακό σχολείο.. Κτηριακή προσβασιμότητα και υλικοτεχνική υποδομή. Ενταξιακή κουλτούρα. Θετικές στάσεις Διαφοροποίηση του σχολικού προγράμματος. Συνεργασία σχολείου και οικογένειας Συνεργασία με την κοινότητα ΜΕΡΟΣ Β 10. ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Φύση και έννοια της νοητικής υστέρησης.. Συστήματα ταξινόμησης. Συχνότητα νοητικής υστέρησης.. Αιτίες... 241 242 244 253 264 265 271 276 277 278 288 295 302 306 318 327 327 330 330 332 342 343 348 356 361 362
11 Πρόληψη - Έγκαιρη αναγνώριση.. Χαρακτηριστικά παιδιών με νοητική υστέρηση.. Μέτρηση νοητικής υστέρησης. Εκπαιδευτική αξιολόγηση και αντιμετώπιση της νοητικής υστέρησης.. Διδακτικοί στόχοι και μέθοδοι διδασκαλίας.. Τεχνικές ανάλυσης έργου. Διαφοροποίηση του σχολικού προγράμματος. Ενίσχυση της αποφασιστικότητας και του αυτοπροσδιορισμού 11. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Η πολυπλοκότητα της προβληματικής συμπεριφοράς. Πότε η συμπεριφορά ενός παιδιού είναι προβληματική. Κατηγοριοποίηση προβλημάτων συμπεριφοράς Συστήματα ταξινόμησης μέχρι τη δεκαετία του ογδόντα. Κατηγοριοποίηση προβλημάτων συμπεριφοράς σύμφωνα με το DSM και το ICD (κλινική προσέγγιση)... Σύστημα Achenbach και Ερωτηματολόγιο Διαπροσωπικής και Ενδο-προσωπικής Προσαρμογής Συχνότητα προβλημάτων συμπεριφοράς Αιτίες. Η πολυπλοκότητα των αιτιολογικών θεωριών. Αντιμετώπιση προβλημάτων συμπεριφοράς μέσα στην τάξη. Λειτουργική περιγραφή του προβλήματος. Κατάλογος προβλημάτων και θετικών στοιχείων της συμπεριφοράς του παιδιού.. Μέτρηση προβληματικής συμπεριφοράς. Εκπαιδευτική αντιμετώπιση της προβληματικής συμπεριφοράς: Το Α-Β-Γ της συμπεριφοράς Σχεδιασμός του προγράμματος.. Παιδιά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής ή/και υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ) Φύση και έννοια του προβλήματος. Ερμηνεία της ΔΕΠ/Υ: Ιστορική εξέλιξη του προβλήματος Τύποι και μορφές της ΔΕΠ/Υ. Προβλήματα που συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ. Συχνότητα Αιτίες.. 372 375 382 383 389 391 393 400 408 410 414 415 418 419 425 429 434 438 441 443 447 457 459 469 470 475 479 481
12 Αξιολόγηση της ΔΕΠ/Υ.. Προγράμματα παρέμβασης.. Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σχολείου.. Τροποποίηση της συμπεριφοράς.. Γνωσιακή συμπεριφορική προσέγγιση Οργάνωση και αναδόμηση του σχολικού περιβάλλοντος. Αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών.. 12. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΟ ΦΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ Το αυτιστικό φάσμα Φύση και έννοια του αυτισμού Ορισμός. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά παιδιών με ΔΦΔ Συχνότητα του αυτισμού. Πρόγνωση.. Διάγνωση Διαγνωστικά κριτήρια - συμπεριφορά παιδιών με αυτισμό.. Διαφορική διάγνωση.. Αιτιολογικοί παράγοντες. Ψυχοδυναμικές θεωρίες Συμπεριφορικές θεωρίες.. Βιολογικές θεωρίες Γνωστικές θεωρίες. Η θεωρία του νου.. Εκπαιδευτικές και ψυχοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις. Συμπεριφορικές προσεγγίσεις.. Tο πρόγραμμα TEACCH.. Προσεγγίσεις ενίσχυσης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.. 13. ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Έννοια και σημασία των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών Χαρακτηριστικά παιδιών με Μ.Δ.. Κοινά χαρακτηριστικά.. Αντιληπτικές δυσλειτουργίες.. Ελλείμματα ακουστικής αντίληψης.. Ελλείμματα οπτικής αντίληψης.. Ελλείμματα κιναισθητικής αντίληψης. Προβλήματα συγκέντρωσης και προσοχής.. Προβλήματα μνήμης.. Προβλήματα προφορικού λόγου.. 482 485 487 488 495 499 500 505 507 508 513 514 515 516 519 524 524 525 525 528 528 535 536 537 545 550 560 560 561 562 564 567 569 571 574
13 Προβλήματα στο γραπτό λόγο Δυσλεξία Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά.. Πτωχές μεταγνωστικές στρατηγικές Συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες.. Χαρακτηριστικά δυσλεξικών εφήβων. Αιτιολογικοί παράγοντες των Μαθησιακών Δυσκολιών και ειδικότερα της δυσλεξίας Συχνότητα και διαγνωστικές προσεγγίσεις των Μαθησιακών Δυσκολιών... Η απόκλιση μεταξύ Δ.Ν. και σχολικής επίδοσης. Ανταπόκριση στη Διδασκαλία.. Αξιολόγηση της φωνολογικής επίγνωσης Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Παρέμβαση στο μαθησιακό τομέα.. Παρέμβαση στον ψυχοσυναισθηματικό τομέα.. 14. ΣΟΒΑΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΡΑΣΗΣ Ορισμός- κατηγοριοποίηση- συχνότητα.. Στοιχεία ανατομίας και φυσιολογίας του οφθαλμού. Διαθλαστικά σφάλματα και άλλες συνηθισμένες παθήσεις του οφθαλμού: Επιπτώσεις στην εκπαίδευση και στην καθημερινή ζωή του παιδιού. Αιτίες. Ανίχνευση προβλημάτων όρασης. Ανίχνευση προβλημάτων όρασης σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Ανίχνευση προβλημάτων όρασης από τον εκπαιδευτικό.. Χαρακτηριστικά παιδιών με σοβαρό πρόβλημα όρασης. Εννοιολογικής ανάπτυξης.... Γλωσσικής ανάπτυξης.... Κινητικότητας και προσανατολισμού.. Κοινωνικής προσαρμογής και αλληλεπίδρασης.. Εκπαίδευση.. Braille.. Γνωστική - εννοιολογική και γλωσσική ανάπτυξη.. Ανάπτυξη ακουστικών δεξιοτήτων Ανάπτυξη δεξιοτήτων κινητικότητας Ανάπτυξη δεξιοτήτων αφής 575 576 581 593 596 600 602 605 609 611 614 617 618 630 641 645 648 676 681 683 685 688 688 690 692 693 696 697 702 707 708 713
14 Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων Ειδικά μέσα και όργανα. Εκπαιδευτική τοποθέτηση Επαγγελματική εκπαίδευση και απασχόληση 15. ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΟΒΑΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ Στοιχεία φυσιολογίας του νευρικού συστήματος. Μορφές και ταξινόμηση των σωματικών αναπηριών Προβλήματα του ΚΝΣ.. Εγκεφαλική παράλυση Αιτίες Επιπολασμός εγκεφαλικής παράλυσης. Μορφές εγκεφαλικής παράλυσης. Παιδιά με σπαστικότητα: Χαρακτηριστικά, εκπαίδευση.. Διάγνωση Ανίχνευση ενδείξεων ελαφράς εγκεφαλικής παράλυσης από τον εκπαιδευτικό και το γονέα. Πρόληψη... Επιπτώσεις στο σχολικό πρόγραμμα Εκπαίδευση Επιληψία: Χαρακτηριστικά εκπαίδευση. Δισχιδής ράχη: χαρακτηριστικά εκπαίδευση.. Τραυματική εγκεφαλική βλάβη: Χαρακτηριστικά Εκπαίδευση. Ορθοπεδικές ή Μυοσκελετικές Αναπηρίες: Χαρακτηριστικά, αιτιολογία, εκπαιδευτική αντιμετώπιση Μυϊκή Δυστροφία: χαρακτηριστικά εκπαίδευση. Νεανική Ρευματοειδής Αρθρίτις: χαρακτηριστικά εκπαίδευση. Ακρωτηριασμοί: χαρακτηριστικά εκπαίδευση.. Σοβαρά προβλήματα υγείας.. Αιμοφιλία. Συμπληρωματικές οδηγίες για την εκπαίδευση παιδιών με σωματική αναπηρία και σοβαρά προβλήματα υγείας... ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 715 718 724 726 731 737 739 739 741 743 743 747 749 750 752 756 761 763 771 772 773 775 777 777 780 785