ΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ Ο εκσυγχρονισµός και η ανάπτυξη των κοινωφελών υποδοµών της χώρας (τόσο των µεταφορικών υποδοµών, όσο και των υποδοµών «ποιότητας ζωής») αποτελεί σηµαντική προτεραιότητα, η οποία έχει ρητά εκφραστεί και µέσα στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, που συγχρηµατοδοτούνται από Εθνικούς και Κοινοτικούς πόρους. Κατά την τρέχουσα περίοδο σηµαντικά θέµατα κοινού ενδιαφέροντος, που αφορούν στα δηµόσια έργα, αποτελούν, µεταξύ άλλων: οι θεσµικές τοµές για τον εκσυγχρονισµό του Συστήµατος Παραγωγής ηµοσίων Έργων και η υλοποίηση σηµαντικών δηµόσιων έργων µε «Συµβάσεις Παραχώρησης», δηλαδή µε τη συµµετοχή ιδιωτών στην παραγωγή τους και στη λειτουργία και συντήρησή τους. Τα θέµατα αυτά έχουν αποτελέσει αντικείµενο γόνιµης και αποτελεσµατικής συνεργασίας, µεταξύ των αρµόδιων Εθνικών και Κοινοτικών Αρχών, κατά τους τελευταίους επτά µήνες. Θεσµικές τοµές στο Σύστηµα Παραγωγής ηµοσίων Έργων Με στόχους τη διαφάνεια, τον ελεύθερο ανταγωνισµό, την προάσπιση του δηµόσιου συµφέροντος αλλά και την αύξηση της αποτελεσµατικότητας του Συστήµατος Παραγωγής ηµοσίων Έργων, το ΥΠΕΧΩ Ε, σε συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάστηκε και προώθησε δύο σηµαντικότατες νοµοθετικές ρυθµίσεις και µια δέσµη άλλων υποστηρικτικών δράσεων. Νέος νόµος για την ανάθεση δηµοσίων έργων Το Σεπτέµβριο του 2004 ψηφίστηκε από την Βουλή των Ελλήνων και δηµοσιεύτηκε στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως, ο νέος Νόµος 3263/04 «Μειοδοτικό σύστηµα ανάθεσης των δηµοσίων έργων και άλλες διατάξεις». Ο νόµος αυτός αντικατέστησε το Νόµο 2576/98 και έτσι κατήργησε την «Μαθηµατική Μέθοδο» ανάθεσης των έργων, η οποία είχε δηµιουργήσει πολλά προβλήµατα στην παραγωγή των δηµοσίων έργων. Το Ελληνικό Εθνικό ίκαιο περί ανάθεσης ηµοσίων Έργων περιλαµβάνει τρία βασικά νοµικά κείµενα: Το βασικό νόµο 1418/84, το Π.. 609/85 και τον υπόψη νέο Ν. 3263/04, ο οποίος καλύπτει µία από τις περιπτώσεις ανάθεσης των δηµοσίων έργων, δηλαδή την περίπτωση που ανατίθεται µόνο η κατασκευή ενός έργου, όταν όλα τα τεχνικά και 1
οικονοµικά χαρακτηριστικά του είναι πλήρως προσδιορισµένα από την Αναθέτουσα Αρχή. Το θεσµικό πλαίσιο ανάθεσης των ηµοσίων Έργων, απόλυτα εναρµονισµένο και σύµφωνο µε το Κοινοτικό ίκαιο και την Νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου, ολοκληρώνεται µε το νόµο αυτόν, ο οποίος εξασφαλίζει τον ελεύθερο ανταγωνισµό, την διαφάνεια, την ίση µεταχείριση των υποψηφίων αλλά και την χωρίς προβλήµατα ανάθεση και υλοποίηση των έργων. Νέα Τιµολόγια εργασιών δηµοσίων έργων Ταυτόχρονα µε την έκδοση του νέου αυτού νόµου, για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της αντικειµενικότητας των οικονοµικών µεγεθών των δηµοπρατούµενων έργων, εκδόθηκαν και τέθηκαν σε εφαρµογή νέα ενιαία Τιµολόγια εργασιών, για όλες τις κατηγορίες και µεγέθη δηµοσίων έργων. Τα Τιµολόγια αυτά αποτυπώνουν τις πραγµατικές τιµές της αγοράς, έχουν πλήρη και συνεκτική δοµή και δεν σχετίζονται µε τις παλαιές και ξεπερασµένες Αναλύσεις Τιµών ηµοσίων Έργων. Οι επιπτώσεις από την εφαρµογή των νέων Τιµολογίων αναµένεται να είναι σηµαντικές: εκλογίκευση των προσφορών των διαγωνιζοµένων, περιορισµός των υπερβάσεων των προϋπολογισµών και των διαφωνιών µεταξύ των Αναδόχων και της Αναθέτουσας Αρχής και των διεκδικήσεων για αύξηση επιµέρους ποσοτήτων ή για νέες τιµές από τους Αναδόχους κατά την υλοποίηση των έργων. Παράλληλα, τα νέα Τιµολόγια θα αποτελέσουν µια πολύτιµη βάση για τη συγκέντρωση και αξιολόγηση στοιχείων, που θα βοηθήσουν σε επιτελικό επίπεδο τον ορθολογικό σχεδιασµό και προγραµµατισµό της παραγωγής των έργων. Πρότυπα τεύχη ιακηρύξεων και έντυπα Προσφορών δηµοσίων έργων Επίσης εκδόθηκαν και τέθηκαν σε ισχύ Πρότυπα Τεύχη ιακηρύξεων καθώς και Πρότυπα Έντυπα Προσφορών, ώστε οι όροι και προϋποθέσεις συµµετοχής στους διαγωνισµούς των έργων να είναι οµοιόµορφοι σε όλα τα έργα και συνεπώς εντελώς διαφανείς. Με τις ανωτέρω παρεµβάσεις η ανάθεση των δηµοσίων έργων από όλους τους φορείς της χώρας γίνεται διαφανής & δίκαιη και προστατεύεται ο ελεύθερος ανταγωνισµός, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται η αποτελεσµατικότητα του συστήµατος παραγωγής των έργων και προστατεύεται το δηµόσιο συµφέρον. Σχέδιο νέου νόµου για τις µελέτες δηµοσίων έργων Πρόσφατα ολοκληρώθηκε και η σύνταξη ενός σχεδίου νέου νόµου µε τίτλο «Ανάθεση και εκτέλεση δηµοσίων συµβάσεων εκπόνησης µελετών και παροχής συναφών υπηρεσιών και άλλες διατάξεις», µε τον οποίο θα ρυθµίζονται όλα τα θέµατα που αφορούν στις µελέτες δηµοσίων έργων. Με την ψήφιση του νόµου αυτού µέχρι τέλους του 2
2004, ολοκληρώνεται η µεταρρύθµιση του θεσµικού πλαισίου δηµοσίων έργων και ειδικότερα επιτυγχάνονται: Η θεσµική κατοχύρωση της διαδικασίας, που βελτιστοποιεί την ποιότητα των µελετών δηµοσίων έργων, αφού δίδεται στην Αναθέτουσα Αρχή η ευχέρεια να εκτιµήσει ορθότερα τις διαθέσιµες τεχνικές λύσεις και να επιλέξει την καλύτερη και οικονοµικότερη. Η πλήρης προσαρµογή του ελληνικού στο κοινοτικό δίκαιο, συµπεριλαµβανόµενης και της πρόσφατης Οδηγίας 2004/18/ΕΚ. Η θέσπιση κριτηρίων καταλληλότητας των υποψηφίων, σύµφωνων προς την κοινοτική νοµοθεσία και κριτηρίων ανάθεσης της µελέτης πλήρως διακριτών από τα κριτήρια καταλληλότητας, σαφών, επαρκών και αξιολογήσιµων. Η θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για την τροποποίηση της µελέτης κατά τη διάρκεια της κατασκευής του έργου και ο περιορισµός των µέχρι σήµερα ισχυόντων τα οποία διευκόλυναν την αλλαγή της µελέτης και συνακόλουθα την τροποποίηση του φυσικού αντικειµένου του έργου. Η ανάθεση γίνεται στην πλέον συµφέρουσα προσφορά, µε την αξιολόγηση κριτηρίων που έχουν σχέση µε την ποιότητα της µελέτης και την οικονοµική προσφορά των υποψηφίων δίνοντας µεγαλύτερη βαρύτητα στην ποιότητα της µελέτης. Η οικονοµική προσφορά, δεν αποτελεί συνάρτηση του προϋπολογισµού του έργου. Η κωδικοποίηση ολόκληρου του θεσµικού πλαισίου ανάθεσης των µελετών και συναφών υπηρεσιών σε ένα νοµοθέτηµα, το οποίο δεν χρειάζεται οτιδήποτε άλλο για την εφαρµογή του, δεδοµένου ότι είναι αυτάρκες. Το σχέδιο του νέου αυτού νόµου έχει αποσταλεί ήδη στις Υπηρεσίες της Ε. Επιτροπής (Γ.. REGIO και MARKET) προκειµένου να το µελετήσουν και να κάνουν τις παρατηρήσεις τους, ώστε να γίνουν ενδεχόµενες αλλαγές πριν υποβληθεί προς ψήφιση στην Βουλή των Ελλήνων. Λοιπές θεσµικές παρεµβάσεις και ρυθµίσεις Πέραν των ανωτέρω σηµαντικότατων θεσµικών ρυθµίσεων, που αποτελούν την βάση του Πλαισίου παραγωγής δηµοσίων έργων στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της στενής συνεργασίας των αρµόδιων Εθνικών Αρχών (ΥΠΕΧΩ Ε και ΥΠΟΙΟ) και Υπηρεσιών της Ε. Επιτροπής (Γ.. REGIO και MARKET) προωθούνται και άλλες δράσεις µε σηµαντική θετική επίπτωση στο σύστηµα παραγωγής των έργων και ειδικότερα: Α) Ρυθµίσεις που αφορούν στην εξέλιξη των συµβάσεων κατασκευής δηµοσίων έργων και ιδιαίτερα τα θέµατα σχετικά µε την τροποποίηση του φυσικού αντικειµένου τους. Ειδικότερα σχετικά µε την χρησιµοποίηση των επί-έλασσον δαπανών, κατά τη συνάντηση εκπροσώπων των αρµόδιων Εθνικών Αρχών και των Υπηρεσιών της Ε. Επιτροπής στις Βρυξέλλες, την 10-11-2004, διαπιστώθηκαν και συµφωνήθηκαν τα ακόλουθα: 3
Σε ότι αφορά τις συµβάσεις, που καταρτίστηκαν και υπεγράφησαν ή υπογράφονται µε βάση το προηγούµενο νοµοθετικό πλαίσιο περί ανάθεσης έργων και µελετών, διαπιστώνονται τα εξής: Η ισχύουσα κατά την υπογραφή των συµβάσεων αυτών Ελληνική νοµοθεσία θέτει περιορισµούς στα θέµατα των απρόβλεπτων και των υπερβάσεων ή τροποποιήσεων του φυσικού ή οικονοµικού αντικειµένου των έργων, αλλά παράλληλα προβλέπει ότι «Εάν κατά την εκτέλεση εργασιών εργολαβίας προκύπτει µείωση των συµβατικών ποσοτήτων των εργασιών αυτών ή ορισµένων από αυτές, η δαπάνη που εξοικονοµείται από την µείωση αυτή µπορεί να διατεθεί για την εκτέλεση άλλων εργασιών του ιδίου έργου, που είναι αναγκαία για την αρτιότητα ή λειτουργικότητά του ή για την κάλυψη της δαπάνης αναθεώρησης», (άρθρο 8 του Ν.1418/84, όπως ισχύει σήµερα). Κατά συνέπεια γίνεται αποδεκτή η εξέλιξη των συµβάσεων αυτών χωρίς περικοπές στις επιλέξιµες δαπάνες όσον αφορά τη χρήση των επί-έλασσον δαπανών. Σε ότι αφορά τις νέες συµβάσεις, που θα υπογραφούν µε το νέο νοµικό πλαίσιο περί παραγωγής δηµοσίων έργων (ανάθεσης µελετών και έργων), θα γίνει µια συνεργασία µεταξύ Ε.Ε. (Γ.. Εσωτ. Αγοράς και Γ.. Regio) και Εθνικών Αρχών (ΥΠΕΧΩ Ε και ΥΠΟΙΟ), µετά από την εξέταση από τις ανωτέρω υπηρεσίες της Ε.Ε. της νέας Ελληνικής νοµοθεσίας (νόµων περί αναθέσεως έργων και µελετών), επί τη βάσει των ακολούθων αρχών: - Υπό την προϋπόθεση ότι δεν επέρχεται ουσιώδης αλλαγή του συµβατικού φυσικού αντικειµένου δεν θα υπάρξει οριζόντια εφαρµογή ενός ποσοστού µη υπέρβασης της χρήσης των επίέλασσον δαπανών. Θα εξετάζονται µόνον θέµατα ακραίων υπερβάσεων κατά περίπτωση. - Θα καταβληθεί προσπάθεια από Ελληνικής πλευράς για τον περιορισµό της συστηµατικής χρήσης των επί-έλασσον δαπανών σε µεγάλα µεγέθη. - Η δυνατότητα ευελιξίας στις τροποποιήσεις της αρχικής σύµβασης πρέπει να είναι εξ αρχής ορισµένη από τη διακήρυξη των έργων και γνωστή σε όλους τους διαγωνιζόµενους, έτσι ώστε πέραν της διαφάνειας να διασφαλίζεται και η µη-διάκριση µεταξύ των δυνητικά υποψηφίων διαγωνιζοµένων στα ηµόσια Έργα. - Το θεσµικό πλαίσιο πρέπει να ενισχύει τη µείωση της ευελιξίας για ουσιώδεις τροποποιήσεις του φυσικού και οικονοµικού αντικειµένου των συµβάσεων, οι οποίες µπορούν να οδηγήσουν σε καταστρατήγηση της κοινοτικής νοµοθεσίας. Β) Κατάρτιση Πρότυπων Τεχνικών Προδιαγραφών για εργασίες κατασκευής έργων, που είναι εναρµονισµένες µε τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα. Γ) Έκδοση βοηθηµάτων προσδιορισµού του κόστους των έργων, όπως ένας πλήρης κατάλογος µηχανηµάτων τεχνικών έργων µε την 4
ηµερήσια /ωριαία δαπάνη λειτουργίας τους, ένα σύστηµα στατιστικής επεξεργασίας τιµών κατασκευασµένων έργων καθώς και υπολογισµού του µοναδιαίου κόστους ολοκληρωµένων φυσικών αντικειµένων (π.χ. κόστος ανά τετραγωνικό µέτρο κτίσµατος, ανά χιλιόµετρο οδού συγκεκριµένης διατοµής, κλπ). ) Έκδοση Οδηγού κατάρτισης µελετών έργων οδοποιίας. Ε) Έκδοση τυποποιηµένων µελετών µικρών τεχνικών έργων (π.χ. µικρών οχετών, γεφυρών κλπ) ΣΤ) ράσεις για την αναβάθµιση των δηµόσιων εργαστηρίων ελέγχου της ποιότητας των δηµοσίων έργων. Ζ) Έκδοση Οδηγού Ελέγχου της Ποιότητας τεχνικών έργων (όλων των κατηγοριών). Η) Κατάρτιση επιµορφωτικών προγραµµάτων µε θέµατα σχετικά µε την υλοποίηση των δηµοσίων έργων. Θ) Πολλές άλλες. Με το σύνολο των ανωτέρω παρεµβάσεων, που ολοκληρώνονται σταδιακά µέχρι τα µέσα του επόµενου έτους (2005), το πλαίσιο παραγωγής των δηµοσίων έργων στην Ελλάδα βελτιώνεται ριζικά. Πιστεύουµε ότι οι θεσµικές τοµές που προαναφέρθηκαν θα δηµιουργήσουν ένα νέο «ήθος» στα δηµόσια έργα. Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό το γεγονός ότι στη δύσκολη αυτή προσπάθειά της Ελληνικής πλευράς, υπάρχει η πλήρης υποστήριξη και θετική συνεργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συµβάσεις Παραχώρησης Σηµαντικά, µεγάλα έργα υποδοµής, αρµοδιότητας ΥΠΕΧΩ Ε, που συγχρηµατοδοτούνται και από τα Ευρωπαϊκά Ταµεία, κατασκευάζονται ή προωθούνται προς κατασκευή µε Συµβάσεις Παραχώρησης. Η προβλεπόµενη συµµετοχή ιδιωτικών πόρων καλύπτει σηµαντικό µέρος του συνολικού κόστους των µεγάλων έργων, που είναι ενταγµένα στο Γ ΚΠΣ. Η Ελλάδα είναι από τις χώρες µέλη της Ε.Ε. µε τη µεγαλύτερη δραστηριότητα στον τοµέα αυτό. Όµως, οι προσπάθειες για την υλοποίηση έργων µε συµβάσεις παραχώρησης δεν ήταν πάντα επιτυχείς. Τόσο η προετοιµασία του έργου, όσο και ο διαγωνισµός και η ολοκλήρωση των διαδικασιών ανάθεσης της Σύµβασης Παραχώρησης και υπογραφής των δανειστικών συµβάσεων είναι εργασίες επίπονες, µακροχρόνιες και απαιτούν πολλές γνώσεις και εµπειρία. 5
Οι παράµετροι από τις οποίες εξαρτάται η επιτυχία ενός διαγωνισµού είναι πολλές. Από τις µέχρι σήµερα επιτυχίες αλλά και από τις αποτυχίες µας, έχουµε διδαχθεί πολλά και έχουµε καταλήξει σε κάποιες «βέλτιστες» για την Ελλάδα και το περιβάλλον της πρακτικές. Έτσι, σήµερα, είµαστε σε θέση να προωθούµε µε σταθερά βήµατα µιά µεγάλη σειρά έργων µε Συµβάσεις Παραχώρησης. Στην προσπάθειά µας αυτή τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων είναι καλοί συνεργάτες και συµπαραστάτες µας, συµβάλλοντας όχι µόνο στη χρηµατοδότηση των έργων, αλλά και στην ανάπτυξη και εφαρµογή των πιο κατάλληλων διαδικασιών σε όλα τα στάδια ανάπτυξης και εφαρµογής των έργων. Έργα µε Συµβάσεις Παραχώρησης Στο πρόσφατο παρελθόν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του νέου ιεθνούς Αερολιµένα της Αθήνας «Ελευθέριος Βενιζέλος», µε µια σύµβαση συνεργασίας ηµόσιου Ιδιωτικού τοµέα (το Ελληνικό ηµόσιο έχει το 55% των µετοχών της Παραχωρησιούχου εταιρείας, της οποίας η διοίκηση αναλαµβάνεται από τον Ιδιωτικό τοµέα). Ο διαγωνισµός για την υλοποίηση του έργου της Ζεύξης Μαλιακού κόλπου, κατέστη άγονος και το έργο εγκαταλήφθηκε ως ασύµφορο. Κατά την τρέχουσα περίοδο ολοκληρώθηκαν δύο πολύ µεγάλα έργα στο πλαίσιο αντίστοιχων Συµβάσεων Παραχώρησης (BOT): η Ζεύξη Ρίου Αντιρρίου και ο Περιφερειακός ακτύλιος Αττικής. Και τα δύο αυτά έργα συγχρηµατοδοτήθηκαν από τα Ταµεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Σύµβαση Παραχώρησης του Μετρό Θεσσαλονίκης (που είχε υπογραφεί το 1999) ακυρώθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση το 2003 (αφού δεν µπόρεσε να τεθεί σε ισχύ µέχρι τότε) και το έργο αυτό προωθείται προς υλοποίηση ως δηµόσιο έργο. Ο διεθνής διαγωνισµός για την Υποθαλάσσια Οδική Αρτηρία Θεσσαλονίκης, µήκους 6 χλµ., ολοκληρώνεται µε την υποβολή προσφορών από τους υποψήφιους παραχωρησιούχους στις 24-11- 2004. Έξι ακόµα διαγωνισµοί κατασκευής συνολικά περί τα 800 χλµ. αυτοκινητοδρόµων στο ιευρωπαϊκό Οδικό ίκτυο στην Ελλάδα είναι σε εξέλιξη. Και για τις έξι περιπτώσεις έχουν προεπιλεγεί οι υποψήφιοι όµιλοι, αλλά η Β φάση κάθε διαγωνισµού είναι σε διαφορετικό επίπεδο προετοιµασίας, ως εξής: Για το τµήµα «Μαλιακός Κλειδί» του ΠΑΘΕ: Παραδίδονται σύντοµα στους υποψήφιους τα Τεύχη δηµοπράτησης της Β φάσης και αναµένεται η υποβολή των προσφορών τους περί το τέλος του Φεβρουαρίου 2005. Για το υπόλοιπα έργα, τα οποία αφορούν τα τµήµατα: «Αθήνα Κόρινθος Πάτρα του ΠΑΘΕ και Πάτρα Πύργος Τσακώνα του 6
υτικού Άξονα», «Κόρινθος Τρίπολη Καλαµάτα / Σπάρτη», «Αντίρριο Ιωάννινα της Ιονίας Οδού», «Αυτοκινητόδροµος Κεντρικής Ελλάδος» και «Οδικά Αστικά Έργα Αττικής»: Εκπονούνται οι υποστηρικτικές µελέτες και σύντοµα θα οριστικοποιηθεί ένα ρεαλιστικό χρονοδιάγραµµα για την υλοποίησή τους. Τα ανωτέρω επτά οδικά έργα, που ευρίσκονται σε διαγωνιστική διαδικασία, προβλέπεται µε την διαδικασία που ακολουθείται σήµερανα προωθηθούν µε σηµαντικά ταχύτερους ρυθµούς, ενώ η υλοποίηση των συµβάσεων παραχώρησης µετά την υπογραφή τους θα µπορεί να ξεκινήσει αµέσως, αφού θα υπάρχει εκ των προτέρων έγκριση του κάθε ενός έργου εκ µέρους των δανειστριών του Τραπεζών. Σύµφωνα µε το υφιστάµενο σήµερα χρονοδιάγραµµα, εκτιµάται ότι όλες οι ανωτέρω Συµβάσεις Παραχώρησης θα έχουν ανατεθεί µέχρι το πέρας του Γ ΚΠΣ, αλλά η κατασκευή (και συνεπώς η χρηµατοδότησή) τους θα ολοκληρωθεί µέσα στην περίοδο του ΚΠΣ (2007-2013). 7