Βιώσιμη αλιεία στη Μεσόγειο

Βιώσιμη αλιεία στη Μεσόγειο Η «ματιά» των θαλασσοπουλιών Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

INDEX Εισαγωγή: γιατί αυτή η πορεία;...5 Ενσωμάτωση των θαλασσοπουλιών στην εξίσωση...6 1. Θαλάσσιο περιβάλλον: κατανοώντας το πεδίο εφαρμογής της αλιείας...7 1.1.- Θαλάσσια οικοσυστήματα...7 Τι είναι ένα οικοσύστημα;...7 Θαλάσσια οικοσυστήματα...7 Τροφικά πλέγματα και ροή ενέργειας...8 Ωκεανογραφία και πρότυπα παραγωγικότητας...9 1.2.- Μεσόγειος: καταφύγιο θαλάσσιας βιοποικιλότητας...11 Γεωγραφία...11 Βιοποικιλότητα...12 Ωκεανογραφία...12 Σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα στη Μεσόγειο...13 1.3.- Ιστορία της ζωής των θαλασσοπουλιών και οικολογία...16 Τι είναι τα θαλασσοπούλια;...16 Μερικές ιδιαιτερότητες των θαλασσοπουλιών...16 Φώλιασμα σε αποικίες...19 Χαρακτηριστικά της ζωής των θαλασσοπουλιών: πίστη και συντηρητισμός...19 Τροφή στη θάλασσα (αναπαραγωγική και μη περίοδος)...22 Τα θαλασσοπούλια ως δείκτες...24 1.4.- Θαλασσοπούλια της Μεσογείου...25 Μεσογειακά θαλασσοπούλια: πολλά είδη, λίγα άτομα...25 Η κοινότητα των θαλασσοπουλιών: ποικιλία και αξίες...25 Σημαντικές περιοχές για τα θαλασσοπούλια στη Μεσόγειο...30 2. Ωκεανοί και ανθρωπότητα: η ανάγκη εύρεσης ισορροπημένης χρήσης...34 2.1.- Θαλάσσια οικοσυστήματα, ένα κοινό περιβάλλον υπό πίεση...34 Πιέσεις που επηρεάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα...35 Αθροιστικές επιπτώσεις...38 2.2.- Ο ρόλος της αλιείας...40 Ιστορικές τάσεις της αλιείας...40 Επιπτώσεις της αλιείας...42 Έλεγχος αλιείας...46 Παράνομη, μη καταγραμμένη και μη ελεγχόμενη αλιεία (ΠμΚΕ)...49 Αλιεία αναψυχής...50 Υδατοκαλλιέργεια...50 2

Μεσογειακή αλιεία...52 2.3.- Θέματα διατήρησης Θαλασσοπουλιών...53 Έχοντας την πρωτιά στον Κόκκινο Κατάλογο...53 Μείωση ολοταχώς...53 Απειλές για τα θαλασσοπούλια...53 Κατάσταση και απειλές στα θαλασσοπούλια της Μεσογείου...56 2.4.- Αλληλεπιδράσεις θαλασσοπουλιών-αλιείας...57 Θαλασσοπούλια ως δείκτες (αλιείας)...57 Θαλασσοπούλια και απορρίψεις...58 Μείωση των ανταγωνιστών των θαλασσοπουλιών...58 Ανταγωνισμός...59 Τυχαία παγίδευση...60 Συλλογή...60 2.5.- Απορρίψεις και θαλασσοπούλια...61 Πλεονεκτήματα των απορρίψεων για τα θαλασσοπούλια...61 Απορρίψεις και θαλασσοπούλια: η άλλη πλευρά του νομίσματος...63 Τι θα γίνει αν απαγορεύσουμε τις απορρίψεις;...64 Πόσο αυστηρή θα είναι η απαγόρευση των απορρίψεων στη Μεσόγειο;...65 2.6.- Τυχαίες παγιδεύσεις θαλασσοπουλιών...66 Γιατί είναι πρόβλημα η τυχαία παγίδευση θαλασσοπουλιών;...66 Πού συμβαίνουν οι τυχαίες παγιδεύσεις;...68 Τι είδους εργαλεία εμπλέκονται στην τυχαία παγίδευση;...68 Ποιες είναι οι κύριες ανησυχίες για τη Μεσόγειο;...68 Πώς λύνουμε το πρόβλημα της τυχαίας παγίδευσης;...71 Η ανάγκη για συνεργατική προσέγγιση...71 Μέτρα περιορισμού - παραδείγματα...73 3. Σχετικές αλιευτικές και περιβαλλοντικές πολιτικές...77 3.1.- Αλιευτικές πολιτικές...77 Διεθνές πλαίσιο...78 Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης...79 Εθνικό πλαίσιο...81 Κίνητρα για μοντέλο πιο βιώσιμης αλιείας...81 3.2.- Πολιτικές που σχετίζονται με τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς...83 Διεθνές πλαίσιο...83 Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης...84 Εθνικό Πλαίσιο...86 3

Εισαγωγή: γιατί αυτή η πορεία; Οι αλιείς περνούν σημαντικό μέρος της ζωής τους στη θάλασσα. Με αυτόν τον τρόπο, αποτελούν μέρος του θαλάσσιου περιβάλλοντος, εξαρτώμενοι άμεσα από την υγεία του για την (ασφαλή και κερδοφόρα) συνέχιση της δραστηριότητάς τους. Έχουν συνήθως βαθιά γνώση αυτού του περιβάλλοντος, που έχει αποκτηθεί εμπειρικά. Ωστόσο, το θαλάσσιο περιβάλλον είναι πολυσύνθετο και η εμπειρία τους επικεντρώνεται στα θέματα που έχουν άμεση σημασία γι αυτούς, δηλαδή στους αλιευτικούς πόρους. Τα υπόλοιπα στοιχεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (ή οικοσυστήματος) συνήθως τυγχάνουν πολύ λιγότερης προσοχής. Το ίδιο ισχύει και για τα περισσότερα υλικά ενημέρωσης που απευθύνονται στους αλιείς. Το μάθημα αυτό στοχεύει στην ανάδειξη της αξίας του θαλάσσιου οικοσυστήματος, το οποίο μπορεί να περιγραφεί ως μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ των θαλάσσιων οργανισμών και του φυσικού τους περιβάλλοντος (νερό και βυθός). Εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να έχουμε μια περιορισμένη εικόνα αυτού του οικοσυστήματος, καθώς αυτό είναι ένα ξένο περιβάλλον για εμάς. Ωστόσο, αποτελούμε μέρος αυτού, εφόσον ορισμένες ανθρωπογενείς δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα στη θάλασσα. Τα διάφορα στοιχεία του κάθε οικοσυστήματος είναι αλληλένδετα μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους, συχνά όχι εμφανείς, και η μεταβολή ενός στοιχείου μπορεί να έχει (απροσδόκητες) συνέπειες σε κάποια άλλα. Όταν τα οικοσυστήματα είναι σε καλή κατάσταση, έχουν υψηλή ικανότητα να αντιμετωπίζουν τις εξωτερικές πιέσεις και να ανακτούν την ισορροπία τους (αυτό ονομάζεται ομοιόσταση). Ωστόσο, όταν υπάρχουν πάρα πολλές πιέσεις που επηρεάζουν ένα οικοσύστημα, η αντοχή του μπορεί να παρεμποδιστεί. Αυτό αποτελεί την περίπτωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων σήμερα, καθώς οι άνθρωποι ασκούν έντονη πίεση με διάφορους τρόπους οι οποίοι οδηγούν σε σημαντικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα, πιθανώς μη αναστρέψιμες. Οι κύριοι στόχοι του μαθήματος θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής: 1. Να επισημανθεί η αξία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο σύνολό του 2. Να καταδείξει πώς οι ανθρώπινες δραστηριότητες μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία του θαλάσσιου οικοσυστήματος 3. Να τονιστεί η ανάγκη ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων αυτών, παρέχοντας προτάσεις και λύσεις για το πώς θα επιτευχθεί αυτό. Συγκεκριμένα, αυτό το μάθημα απευθύνεται στους αλιείς. Επομένως, επικεντρώνεται κυρίως στην αλιεία και στη σχέση αυτής της δραστηριότητας με το θαλάσσιο περιβάλλον. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αλιεία έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από άλλες δραστηριότητες στο θαλάσσιο περιβάλλον, αλλά είναι το πεδίο όπου οι αλιείς μπορούν να κάνουν την αλλαγή. J.M. Arcos 4

Ενσωμάτωση των θαλασσοπουλιών στην εξίσωση Το μάθημα σκοπεύει επίσης να επισημάνει εκείνα τα στοιχεία του οικοσυστήματος που συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη, μιας και δεν είναι ειδικά στοχευμένα από την αλιεία, αν και τα ίδια επηρεάζονται από αυτή. Τα θαλασσοπούλια λαμβάνονται ως πρότυπο γι αυτό. Πράγματι, όταν ασχολείται κανείς με το περιβάλλον και τους αλιευτικούς πόρους, οι περισσότερες διαθέσιμες πληροφορίες στα προγράμματα κατάρτισης για τους αλιείς επικεντρώνονται στην άμεση σχέση μεταξύ των αλιευτικών δραστηριοτήτων και των ιχθυαποθεμάτων στα οποία στοχεύουν. Η αυξανόμενη πίεση για την επίτευξη μιας βιώσιμης αλιείας και την παροχή μιας ευρύτερης θεώρησης για τον αλιευτικό τομέα με επίκεντρο το θαλάσσιο οικοσύστημα μεταβάλλει σιγά-σιγά αυτή την προσέγγιση, με όλο και περισσότερα κείμενα να αναφέρονται σε μια ευρύτερη θεώρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, τη λειτουργία τους και τη σχέση τους με την αλιεία. Ωστόσο, τα θαλασσοπούλια συχνά αγνοούνται πλήρως, καθώς συχνά αντιμετωπίζονται ως «εισβολείς» στη θάλασσα. Η γενική αντίληψη που επικρατεί γι αυτά, μπορεί να αποδοθεί ως εξής: «Φωλιάζουν στην ενδοχώρα και κινούνται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, οπότε δεν είναι πραγματικά θαλάσσιοι οργανισμοί». Αυτή η εσφαλμένη αντίληψη, που ενστερνίζονται ασυνείδητα πολλοί ψαράδες, επιστήμονες αλιείας, πολιτικοί και το ευρύ κοινό, είναι ακόμη πιο έντονη σε περιοχές όπου τα θαλασσοπούλια δεν είναι ιδιαίτερα άφθονα, όπως η Μεσόγειος. Ωστόσο, τα θαλασσοπούλια περνούν σημαντικό μέρος της ζωής τους στη θάλασσα, τρέφονται με θαλάσσιους οργανισμούς και αλληλεπιδρούν με την αλιεία με μεγάλη ποικίλους τρόπους. Επιπλέον, ως ανώτεροι θηρευτές, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, συνεπώς τυχόν μεταβολές στο θαλάσσιο περιβάλλον έχουν άμεση επίπτωση στους πληθυσμούς τους. Για τον ίδιο λόγο, αποτελούν ιδανικούς δείκτες της κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, παρέχοντας οφέλη που επεκτείνονται στην αλιευτική διαχείριση και λειτουργώντας επίσης ως «κόκκινες σημαίες», αναδεικνύοντας προβλήματα που μπορεί να καταστούν επιζήμια για τους ανθρώπους. Τέλος, τα θαλασσοπούλια αποτελούν την πιο απειλούμενη ομάδα πουλιών και αξίζουν την προσοχή και την άμεση ανάληψη δράσεων διατήρησης από μόνα τους, που ξεκινά από την κατάλληλη γνώση του τρόπου ζωής και απειλών που αντιμετωπίζουν. Για όλους αυτούς τους λόγους, το παρόν μάθημα παρέχει μια οπτική για τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την αλιεία από την πλευρά των θαλασσοπουλιών, με στόχο τη συμπλήρωση των σημερινών προγραμμάτων κατάρτισης για τους αλιείς. J.M. Arcos 5

3. Σχετικές αλιευτικές και περιβαλλοντικές πολιτικές 3.1.- Αλιευτικές πολιτικές Η παραδοσιακή διαχείριση της αλιείας, όταν εφαρμόζεται, εστιάζει στη διατήρηση των ιχθυοαποθεμάτων ενδιαφέροντος, και δεν δίνεται σχεδόν καθόλου προσοχή στις επιπτώσεις της δραστηριότητας αυτής στις υπόλοιπες συνιστώσες του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Η αυξημένη επίγνωση, όμως, των σοβαρών επιπτώσεων της δραστηριότητας αυτής πέραν των ιχθυοαποθεμάτων έχει ωθήσει σε ένα νέο μοντέλο διαχείρισης με ευρύτερη ματιά, υπό μια προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα (διαχείριση με βάση το οικοσύστημα ή EBM). Η προσέγγιση EBM προωθείται κυρίως μέσω του κώδικα των ορθών πρακτικών, όπως ο Κώδικας Συμπεριφοράς για μια Υπεύθυνη Αλιεία του FAO που εκδόθηκε το 1995. Η σωστή τήρηση της προσέγγισης αυτής δεν βασίζεται μόνο στην απλή προώθηση των ορθών πρακτικών, αν και η προσέγγιση EBM ενσωματώνεται σιγά σιγά στους κανονισμούς αλιείας. Η Επιτροπή CCAMLR αποτελεί ένα πρωτοπόρο παράδειγμα σε αυτό τον τομέα. J.M. Arcos 76

Διεθνές πλαίσιο Η διαχείριση της αλιείας είναι ιδιαίτερα περίπλοκη όταν αρκετές χώρες στοχεύουν στους ίδιους πόρους. Με αυτή την έννοια, η εκτεταμένη δημιουργία αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ) στα μέσα της δεκαετίας του 1970 και η υιοθέτηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) το 1982 έδωσε στα κράτη μεγαλύτερο έλεγχο στους πόρους τους και παρείχε καλύτερο πλαίσιο για τη διαχείρισή τους. Η διαχείριση της αλιείας, όμως, έπρεπε να αντιμετωπίσει ακόμα ορισμένες προκλήσεις, ιδιαίτερα στα διεθνή ύδατα, που αποτελούν ουδέτερες ζώνες. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) πρόκειται να βοηθήσει στη διαχείριση της αλιείας σε διεθνές επίπεδο. Η δημιουργία Περιφερειακών Οργανισμών Διαχείρισης της Αλιείας (ΠΟΔΑ) αποτελεί μέρος αυτής της στρατηγικής, καθώς οι οργανισμοί αυτοί προωθούν τη συλλογή στατιστικών αλιείας, την αξιολόγηση των αποθεμάτων, τη λήψη αποφάσεων διαχείρισης και την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων. Οι ΠΟΔΑ παίζουν βασικό ρόλο στη διευκόλυνση της διακυβερνητικής συνεργασίας στη διαχείριση της αλιείας. Με πρόσφατα ενισχυμένες εξουσίες, οι περισσότεροι ΠΟΔΑ έχουν τώρα τη δύναμη να διαχειριστούν την αλιεία με οικοσυστημική προσέγγιση. Στη Μεσόγειο, η Γενική Επιτροπή Αλιείας Μεσογείου (ΓΕΑΜ) είναι η υπεύθυνη ΠΟΔΑ για τη διαχείριση της αλιείας σε διεθνές επίπεδο. Ταυτόχρονα, οι χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπόκεινται στην Κοινή Αλιευτική Πολιτική της ΕΕ (ΚΑΠ, βλέπε παρακάτω). Διεθνές πολιτικές αλιείας και θαλασσοπούλια Υπό την προσέγγιση EBM και λαμβάνοντας υπόψη τα ζητήματα διατήρησης πολλών πληθυσμών θαλασσοπουλιών παγκοσμίως, τα θαλασσοπούλια λαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερης προσοχής διεθνώς από τους φορείς αλιείας. Συγκεκριμένα, οι ΠΟΔΑ αρχίζουν να αντιμετωπίζουν αργά αλλά σταθερά το πρόβλημα της τυχαίας παγίδευσης, ακολουθώντας τη CCΑMLR. Το πρώτο βήμα που υιοθετήθηκε από όλες τις ΠΟΔΑ είναι η αναγνώριση του προβλήματος. Αυτό συνήθως συνοδεύεται από την ενσωμάτωση των θαλασσοπουλιών στα πρωτόκολλα συλλογής αλιευμάτων, καθώς και από τον προκαταρκτικό έλεγχο μέτρων περιορισμού. Τα μέτρα Σχήμα. Πρόοδος των πέντε κορυφαίων ΠΟΔΑ στον κόσμο για τα άκρως μεταναστευτικά ψάρια («επιτροπές τόνων») για την αντιμετώπιση του προβλήματος της τυχαίας παγίδευσης θαλασσοπουλιών, το 2004 και το 2012, σε σχέση με τη CCAMLR στις Νότιες Θάλασσες (πηγή: BirdLife International). 77

αυτά, βελτιώνονται και υλοποιούνται προς τελική αποτίμηση και, αν κριθεί αναγκαίο, τροποποιούνται. Μόνο η CCΑMLR έχει περάσει από όλες αυτές τις φάσεις ενώ η ΓΕΑΜ βρίσκεται στο αρχικό στάδιο αναγνώρισης του προβλήματος, στα πλαίσια της μεσοπρόθεσμης στρατηγικής της (2017-2020) προς τη βιωσιμότητα της Αλιείας της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Συγκεκριμένες ανησυχίες για τις τυχαίες παγιδεύσεις θαλασσοπουλιών και τη σχετιζόμενη μείωση αρκετών πληθυσμών σε όλο τον κόσμο, και πιο συγκεκριμένα των άλμπατρος και των πετρίλων, οδήγησαν στην υπογραφή της Συμφωνίας για τη Διατήρηση των Άλμπατρος και των Πετρίλων (ACAP) το 2004. Η συμφωνία αυτή, υπογραμμένη από 13 χώρες (συμπεριλαμβανομένων 2 Μεσογειακών, της Ισπανίας και της Γαλλίας), παρέχει προστασία σε 31 είδη άλμπατρος και πετρίλων, τα περισσότερα εκ των οποίων βρίσκονται στο Νότιο Ημισφαίριο. Το 2012, όμως, συμπεριελήφθη ο Μύχος των Βαλεαρίδων λόγω του υψηλού κίνδυνου εξαφάνισης και της ευαισθησίας του στην τυχαία παγίδευση. Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης Για τις Μεσογειακές χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑΠ της ΕΕ παρέχει http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/txt/pdf/?uri=celex:32013r1380&from=el το γενικό πλαίσιο για τη διαχείριση της αλιείας. Επιπλέον, υπάρχει ειδικός κανονισμός που αναθεωρήθηκε για τελευταία φορά το 2006. Η ΚΑΠ, όμως, ανανεώθηκε το 2013 και γι αυτό είναι επικρατέστερη. Η νέα ΚΑΠ έχει ισχυρό περιβαλλοντικό περιεχόμενο και προωθεί την προσαρμογή της αλιευτικής δραστηριότητας σε ένα μοντέλο που σέβεται περισσότερο το θαλάσσιο περιβάλλον, υπό την προσέγγιση διαχείρισης με βάση το οικοσύστημα (EMB). Για τη διευκόλυνση αυτών των αλλαγών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ορίσει ένα οικονομικό εργαλείο που έχει ως σκοπό την στήριξη της εφαρμογής της ΚΑΠ, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ). Το ταμείο αυτό είναι βασικό στοιχείο για να προσαρμόσουν οι αλιείς τις πρακτικές τους σε ένα μοντέλο που σέβεται περισσότερο το θαλάσσιο περιβάλλον. Ορισμένα από τα σχετικά μέτρα που έχει υιοθετήσει η νέα ΚΑΠ περιγράφονται εν συντομία παρακάτω. J.M. Arcos 78

Προσέγγιση διαχείρισης με βάση το οικοσύστημα (EBM) Η ΚΑΠ θέτει την προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα στον πυρήνα της διαχείρισης της αλιείας, υποστηρίζοντας ότι ακολουθεί την αρχή της πρόληψης. Με βάση τη φιλοσοφία, αυτή, η ΚΑΠ αναζητά καλύτερο συντονισμό με τις περιβαλλοντικές πολιτικές, όπως η Οδηγία για τα Πουλιά της ΕΕ, η Οδηγία για τους Οικοτόπους, η Οδηγία- Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική και η Οδηγία για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (βλ. παρακάτω). Συγκεκριμένα, υπάρχει έντονη προώθηση των αξιών των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών γενικά, και των περιοχών Natura 2000 ειδικά (βλ. παρακάτω). Μέγιστη Βιώσιμη Απόδοση (ΜΒΑ) Η ΚΑΠ σκοπεύει να αποκαταστήσει σταδιακά (όπου είναι αναγκαίο) και να συντηρήσει τα ιχθυοαποθέματα πάνω από τα επίπεδα βιομάζας που μπορούν να παράγουν τη Μέγιστη Βιώσιμη Απόδοση (ΜΒΑ), όχι αργότερα από το 2020. Πρόκειται για φιλόδοξο στόχο, αν και είναι άκρως απαραίτητος δεδομένης της κακής κατάστασης στην οποία βρίσκονται πολλά ιχθυοαποθέματα στην ΕΕ. Υποχρέωση εκφόρτωσης Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα μέτρα της νέας ΚΑΠ είναι η υποχρέωση εκφόρτωσης όλων των αλιευμάτων, που συχνά αναφέρεται ως απαγόρευση απορρίψεων. Όπως περιγράφηκε με περισσότερη λεπτομέρεια στην ενότητα 2.5, η ελαχιστοποίηση των απορρίψεων μέσω βελτιωμένης επιλεκτικότητας και διαχείρισης των ανώτατων ορίων θα συνεισφέρει σημαντικά στην ανάκαμψη των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η απλή εκφόρτωση, όμως, των ψαριών που μέχρι πρότινος πετιόντουσαν στη θάλασσα ανακτά ένα σημαντικό μέρος της βιομάζας από το θαλάσσιο περιβάλλον και δημιουργεί κινδύνους δημιουργίας νέων αγορών (π.χ. για ιχθυάλευρα) που μπορούν τελικά να αυξήσουν την αλιευτική πίεση σε αποθέματα που τα αγνοούσαμε έως τώρα. Όσον αφορά τα θαλασσοπούλια, θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την αλλαγή αυτή αν επικρατήσει η αρχή της ανάκαμψης των θαλάσσιων οικοσυστημάτων (συμπεριλαμβανομένης της φυσικής τους λείας), αλλά θα υπάρξουν βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιδράσεις που απαιτούν προσεκτική παρακολούθηση και, όπου είναι αναγκαίο, την υιοθέτηση ειδικών μέτρων για την ελαχιστοποίηση των δυσμενών επιπτώσεων. Σχέδιο Δράσης (ΣΔ) για τα Θαλασσοπούλια Σε σχέση με τα θαλασσοπούλια, και υπό την προσέγγιση EBM, το θέμα της τυχαίας παγίδευσης χρήζει ιδιαίτερης προσοχής γι αυτό και εγκρίθηκε το σχετικό Σχέδιο Δράσης για την ελαχιστοποίηση της, το 2012. Το σχέδιο παρέχει στα μέλη κράτη το πλαίσιο για την υιοθέτηση μέτρων αξιολόγησης και ελαχιστοποίησης της τυχαίας παγίδευσης από τους στόλους τους αλλά δεν παρέχει κάποιον υποχρεωτικό κανονισμό. 79 Michael Coghlan_CC BY-NC-ND 2.0

Υδατοκαλλιέργειες Η νέα ΚΑΠ προωθεί την επέκταση των υδατοκαλλιεργειών ως λύση για το πρόβλημα της υπεραλίευσης. Έχουμε πολύ δρόμο, όμως, μπροστά μας, γεμάτο εμπόδια, και η επέκταση των υδατοκαλλιεργειών θα πρέπει να γίνει με προσοχή (δείτε τη ενότητα 2.2 παραπάνω για μια πιο ενδελεχής άποψη των ζητημάτων των υδατοκαλλιεργειών). Εθνικό πλαίσιο Σε εθνικό πλαίσιο, κάθε χώρα έχει τους δικούς της κανόνες αλιείας που υπόκεινται, όμως, σε διεθνείς συνεργασίες, όπως στην περίπτωση της Μεσογείου με τη ΓΕΑΜ. Το κύριο σημείο αναφοράς για τις Ευρωπαϊκές χώρες είναι η ΚΑΠ της ΕΕ αν και κάθε χώρας έχει τον δικό της τρόπο αντιμετάθεσης. Κίνητρα για μοντέλο πιο βιώσιμης αλιείας Η ανάγκη υιοθέτησης μιας προσέγγισης με βάση το οικοσύστημα στη διαχείριση της αλιείας αντιμετωπίζεται συχνά αρνητικά από τον αλιευτικό τομέα, καθώς βλέπουν μόνο περιορισμούς στη δραστηριότητά του. Μόνο με την υιοθέτηση, όμως, μιας προσέγγισης με περισσότερο σεβασμό στην αλιεία θα επιβιώσει η δραστηριότητα αυτή μακροπρόθεσμα, αλλιώς είναι καταδικασμένη σε μια κοινωνικο-οικονομική κρίση (ήδη παρούσα) που θα αφήσει τα θαλάσσια οικοσυστήματα σε πολύ άσχημη κατάσταση. Πέραν της λογικής της βιωσιμότητας ως τον μοναδικό τρόπο προς το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα, οι άνθρωποι τείνουν να νοιάζονται περισσότερο για το άμεσο μέλλον, πράγμα που σημαίνει ότι βλέπουν μόνο αρνητικά την υιοθέτηση οποιουδήποτε περιβαλλοντικού μέτρου. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα οφέλη μιας βιώσιμης δραστηριότητας μπορούν να εμφανιστούν σύντομα. Αλλά, πέραν αυτού, υπάρχουν άλλα δυνητικά οφέλη για όσους προωθούν την υιοθέτηση μιας προσέγγισης με βάση το οικοσύστημα. Ανάμεσά του, είναι οι ακόλουθες. Πρόσβαση σε πόρους Με την εφαρμογή πολιτικών αλιείας που φροντίζουν το θαλάσσιο περιβάλλον, έχουν δημιουργηθεί και επιχορηγήσεις για τη συντήρηση αυτών των πολιτικών. Την ίδια στιγμή, οι παραδοσιακές επιχορηγήσεις που υποστηρίζουν την αύξηση της αλιευτικής προσπάθειας έχουν γίνει περισσότερο επιλεκτικές και διανέμονται πιο προσεκτικά (π.χ. στηρίζοντας την καινοτομία για μηχανές που ρυπαίνουν λιγοτερο αλλά όχι όταν προωθείται η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα του στόλου). Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ) είναι μια τέτοια περίπτωση, καθώς περιλαμβάνει γραμμές χρηματοδότησης που στηρίζει τις προσπάθειες για τη μείωση των επιπτώσεων της αλιείας στο θαλάσσιο περιβάλλον, δίνοντας προτεραιότητα σε δράσεις εντός θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών. Πιστοποιήσεις Οι πιστοποιήσεις παρέχουν μια προστιθέμενη αξία στα προϊόντα που παράγονται ή συλλαμβάνονται υπό συγκεκριμένες επιθυμητές συνθήκες. Στην περίπτωση της αλιείας, προωθούν ψάρια που έχουν συλληφθεί με πρακτικές που προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν την επίδρασή του στο θαλάσσιο περιβάλλον. Οι πιστοποιήσεις 80

αυτές είναι συχνά δύσκολες και υπόκεινται σε δυσδιάκριτα συμφέροντα ή ευνοούν τους στόλους που έχουν περισσότερους πόρους για να πληρώσουν για τη διαδικασία αξιολόγησης. Προσπαθούν, όμως, να εμπλέξουν τον καταναλωτή στη διαδικασία ελέγχου της αλιείας και, αν υπάρχει διαφανής διαδικασία πιστοποίησης, την καλή ιχνηλασιμότητα των ψαριών και μπορούν να καταστούν ένα χρήσιμο εργαλείο προώθησης της βιώσιμης αλιείας. Η πιο εκτεταμένη πιστοποίηση είναι του Συμβουλίου Επιστασίας των Θαλασσών (MSC). Αποτελείται από μία σειρά δεικτών που βασίζονται σε τρεις αρχές: (1) βιώσιμα ιχθυοαποθέματα, (2) ελαχιστοποίηση της επίπτωσης στο περιβάλλον και (3) της αποτελεσματικής διαχείρισης. Οι δείκτες αυτοί ή πρότυπα πρέπει να βρίσκονται πάνω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο για να συνεχίζει να δίνεται η πιστοποίηση. Υπάρχει συνήθως η φάση της προ-πιστοποίησης όπου αναγνωρίζονται όλα τα πιθανά προβλήματα και δίνεται μια χρονική περίοδος στην αλιεία για να τα διορθώσει και να μπει στη διαδικασία της πραγματικής πιστοποίησης. Το MSC δίνει πιστοποιητικά και σε αλυσίδες επιτήρησης, για τη διασφάλιση της ιχνηλασιμότητας των ψαριών και της επαρκούς τους επεξεργασίας. Συμπληρωματικές δραστηριότητες Η προώθηση των αλιευτικών πρακτικών που θα σέβονται το θαλάσσιο περιβάλλον συνοδεύεται συχνά με τη δημιουργία δραστηριοτήτων που μπορούν να διεξαχθούν από τους αλιείς και να φέρουν ορισμένα έσοδα που θα αντισταθμίσουν τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν στην αλιευτική δραστηριότητα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τα μη βιομηχανικά σκάφη που είναι λιγότερο ικανά να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές απ ότι τα βιομηχανικά και για τα οποία μικρά έσοδα μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό συμπληρωματικό εισόδημα. Για παράδειγμα, σε ορισμένες περιοχές οι αλιείς ενθαρρύνονται να μαζεύουν σκουπίδια από το θαλάσσιο περιβάλλον και να τα φέρουν στα λιμάνια, δίνοντας έτσι την εικόνα των φιλικών προς το περιβάλλον ψαράδων αλλά και ορισμένες φορές οικονομική αποζημίωση. Οι αλιείς μπορούν επίσης να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες παρακολούθησης και επιτήρησης, ιδιαίτερα σε προστατευόμενες περιοχές. Τέλος, ο αλιευτικός τουρισμός είναι μια υποσχόμενη δραστηριότητα που μπορεί να φέρει πλούτο σε μικρές αλιευτικές κοινότητες. Αυτός ο τύπος τουρισμού προωθεί την επίσκεψη σε αλιευτικά λιμάνια και άλλες σχετικές εγκαταστάσεις αλλά και την παρουσία τουριστών στα σκάφη για να γνωρίσουν την αλιευτική δραστηριότητα και/ή να απολαύσουν το θαλάσσιο περιβάλλον από μια προνομιακή θέση. J.M. Arcos 81

3.2.- Πολιτικές που σχετίζονται με τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς Η διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος έχει μείνει πίσω σε σχέση με τα χερσαία οικοσυστήματα, αλλά λαμβάνει ολοένα και πιο αυξημένης προσοχής και υπάρχουν αρκετές περιβαλλοντικές πολιτικές για να σταματήσει η υποβάθμιση των θαλασσών του πλανήτη. Επιπλέον, στα πλαίσια μιας προσέγγισης διαχείρισης της αλιείας με βάση το οικοσύστημα, οι αλιευτικές και οι περιβαλλοντικές πολιτικές διασυνδέονται ολοένα και περισσότερο, και είναι ολοένα και πιο βολική η σωστή κατανόηση των περιβαλλοντικών πολιτικών από τον αλιευτικό τομέα. Διεθνές πλαίσιο Σε διεθνές πλαίσιο, υπάρχουν αρκετές συμβάσεις και συμφωνίες για να σταματήσει η υποβάθμιση του (θαλάσσιου) περιβάλλοντος. Η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (ΣΒΠ) είναι πιθανόν μία από τις πιο σχετικές συμφωνίες και περιλαμβάνει πρόγραμμα για τη θαλάσσια και την παράκτια βιοποικιλότητα. Ένας από τους πλέον γνωστούς στόχους της ΣΒΠ είναι ο καθορισμός του 10% της θάλασσας ως προστατευόμενη περιοχή ως το 2020, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών υδάτων. Η Συμφωνία για τη Διατήρηση των Άλμπατρος και των Πετρίλων είναι άλλη μια σχετική συμφωνία που αφορά την αλληλεπίδραση μεταξύ των θαλασσοπουλιών και της αλιείας, όπως περιγράφηκε παραπάνω (ενότητα 3.1). Σε Μεσογειακό επίπεδο, η Σύμβαση της Βαρκελώνης παρέχει τη βάση για τη διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος μέσω του Πρωτοκόλλου για τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας και τη Βιοποικιλότητα στη Μεσόγειο: Πρωτόκολλο ΖΕΠ/ΒΠ. Το πρωτόκολλο περιλαμβάνει κατάλογο με είδη που κατατάσσονται ως απειλούμενα στη λεκάνη της Μεσογείου (Παράρτημα ΙΙ), συμπεριλαμβανομένων 25 θαλασσοπουλιών και πουλιών των ακτών. Προωθεί και τον καθορισμό των Ζωνών Ειδικής Προστασίας και της Βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο (SPAMI). Αυτή η μορφή προστασίας έχει ιδιαίτερη σημασία στα διεθνή ύδατα και/ή περιοχές που ανήκουν σε δύο ή περισσότερες χώρες και χρήζουν προστασίας, καθώς απαιτείται η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών χωρών. J.M. Arcos 82

Πλαίσιο Ευρωπαϊκής Ένωσης Υπάρχουν δύο οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θέτουν το υπόβαθρο για την προστασία του περιβάλλοντος, η Οδηγία για τα Πουλιά (που ψηφίστηκε το 1979, και αλλά αναθεωρήθηκε αργότερα και έγινε 2009/147/EΕ) και η Οδηγία για τους Οικότοπους (92/43/ΕΟΚ). Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι οδηγίες αυτές σπάνια συνδέονταν με άλλους νόμους, αλλά αυτό άλλαξε πρόσφατα και υπάρχει αυξημένη προθυμία εύρεσης συνεργιών μεταξύ των διαφόρων κανονισμών. Δύο νέες οδηγίες είναι τα θεμέλια για τη διασφάλιση της ενσωμάτωσης των πολιτικών στο θαλάσσιο περιβάλλον: η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (2008/56/ΕΕ) και η Οδηγία για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (2014/89/ΕΕ). Με το υπόβαθρο αυτό, η τελευταία αναθεώρηση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής (2013) δίνει ιδιαίτερη προσοχή στα περιβαλλοντικά ζητήματα και προωθεί την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών πολιτικών στους αλιευτικούς κανονισμούς. Οδηγίες για τα Πουλιά και τους Οικοτόπους Οι Οδηγίες για τα Πουλιά και τους Οικοτόπους αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της Ευρωπαϊκής πολιτικής διατήρησης της φύσης. Έχουν χτιστεί γύρω από δύο πυλώνες: Την προστασία των ζώων και φυτών που θεωρούνται ως ιδιαίτερα ευαίσθητα, με την καταγραφή άνω των 1000 ειδών, καθώς και των «τύπων οικοτόπων» ιδιαίτερης σημασίας για τη βιοποικιλότητα, όπως ορισμένα δάση, υγρότοποι, λιβάδια Ποσειδωνίας κλπ, αριθμώντας πάνω από 200 τύπους. Τη δημιουργία ενός δικτύου προστατευομένων περιοχών, το δίκτυο Natura 2000. Το δίκτυο αυτό χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και εξετάζεται ξεχωριστά στην επόμενη υπο-ενότητα. Όσον αφορά τα θαλασσοπούλια της Μεσογείου, υπάρχουν αρκετά είδη στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας για τα Πουλιά, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 14 τακτικά αναπαραγόμενων ειδών. Δίκτυο Natura 2000 Το Natura 2000 παίζει σημαντικό ρόλο στη στρατηγική διατήρησης της ΕΕ. Στόχος του δικτύου είναι η διασφάλιση ης μακροπρόθεσμης επιβίωσης των πιο πολύτιμων και απειλούμενων ειδών και οικοτόπων της Ευρώπης, μέσω της προστασίας των πιο συναφών τους περιοχών. Μέχρι στιγμής έχουν καθοριστεί 27.000 περιοχές στην Ευρώπη, καλύπτοντας γύρω στα 1.150.000 km2. Το δίκτυο περιλαμβάνει διαφορετικούς τύπους περιοχών. Από τη μία, έχουμε τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) με βάση την Οδηγία για τα Πουλιά. Από την άλλη, έχουμε τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) με βάση την Οδηγία για τους Οικοτόπους. Για τις τελευταίες, υπάρχει και η ενδιάμεση κατάσταση, των Τόπων Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (ΤΚΣ). Στόχος του δικτύου Natura 2000 network, ανεξάρτητα του τύπου της περιοχής, είναι η προστασία των αξιών για τις οποίες έχουν δηλωθεί οι περιοχές (ευαίσθητα είδη και οι οικότοποί τους, ή ευαίσθητοι οικότοποι), αλλά την ίδια στιγμή προωθεί τη μέγιστη συμβατότητα με τις υπάρχουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, μέσω σχεδίων διαχείρισης που προσαρμόζονται για κάθε περίπτωση. Τα σχέδια αυτά προωθούν τις χρήσεις που ευνοούν την κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητα, ενώ μπορεί να υπάρξουν περιορισμοί σε δραστηριότητες που έχουν δυσμενή επίδραση στο περιβάλλον. Το δίκτυο Natura 2000 στη ξηρά έχει υλοποιηθεί ευρέως στην ΕΕ και καλύπτει περίπου το 18% της επιφάνειας. Το θαλάσσιο δίκτυο, όμως, έχει μείνει πίσω και οριακά καλύπτει το 6% της θαλάσσιας έκτασης της ΕΕ. Επιπλέον, οι περισσότερες θαλάσσιες περιοχές είναι παράκτιες και μικρές, ενώ τα πελαγικά ύδατα και τα βαθιά υποθαλάσσια ενδιαιτήματα έχουν λάβει μικρής προσοχής. Αυτό, όμως, αλλάζει σιγά σιγά και το θαλάσσιο δίκτυο Natura 2000 εξαπλώνεται υπό την ώθηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 83

Παρά την αξιοσημείωτη πρόοδο στον καθορισμό θαλάσσιων περιοχών Natura 2000 τα τελευταία χρόνια, στις περισσότερες περιοχές εκκρεμούν τα διαχειριστικά σχέδια. Η επόμενη πρόκληση είναι η δημιουργία και εφαρμογή των σχεδίων αυτών που θα πρέπει να γίνουν αποδεκτά από όλους τους άμεσα εμπλεκόμενους και να είναι και αποδοτικά, βρίσκοντας τη σωστή ισορροπία μεταξύ της διατήρησης του περιβάλλοντος και της κοινωνικο-οικονομικής σταθερότητας. Πολλές από τις Ευρωπαϊκές πολιτικές και πόρους που διατίθενται για την προώθηση δραστηριοτήτων που σέβονται το περιβάλλον, δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στο Natura 2000. Το δίκτυο αυτό, επομένως, έχει τη δυναμική ανάπτυξης και προώθησης τέτοιων δραστηριοτήτων, δίνοντας ευκαιρίες στις τοπικές κοινωνίες. Θαλάσσια στρατηγική Η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (ΟΠΘΣ) είναι ο πρώτος Ευρωπαϊκός νόμος που αφορά άμεσα την προστασία της βιοποικιλότητας. Η Οδηγία κατοχυρώνει μέσω νομοθετικού πλαισίου την οικοσυστημική προσέγγιση της διαχείρισης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που έχουν επίπτωση στο θαλάσσιο περιβάλλον, εντάσσοντας τις έννοιες της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιώσιμης χρήσης. Απώτερος στόχος της είναι η επίτευξη της λεγόμενης Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης (ΚΠΚ) σε όλες τις θάλασσες της Ευρώπης έως το 2020. Η ΚΠΚ αποτιμάται μέσω 11 διαφορετικών ποιοτικών περιγραφικών δεικτών (π.χ. βιοποικιλότητα, αλιευτικοί πόροι, θαλάσσια τροφικά πλέγματα, ρυπαντές κ.α.), καθένας εκ των οποίων περιλαμβάνει ομάδα συγκεκριμένων κριτηρίων και δεικτών για τη λεπτομερή αξιολόγηση της ΚΠΚ. 84

Η Οδηγία ορίζει τέσσερις Ευρωπαϊκές θαλάσσιες περιοχές (Βαλτική, Β-ΒΑ Ατλαντικός, Μεσόγειος και Μαύρη Θάλασσα) και κάθε μία υποδιαιρείται σε υπο-περιοχές, με βάση γεωγραφικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ οφείλουν να χαράξουν τη δική τους θαλάσσια στρατηγική, αν και ενθαρρύνεται ο συντονισμός με τα γειτονικά κράτη για μια σταθερή περιφερειακή προσέγγιση. Από την άλλη, κάθε κράτοςμέλος μπορεί να έχει διαφορετική θαλάσσια στρατηγική για κάθε μία από τις περιοχές και/ή υπο-περιοχές που περιλαμβάνονται εντός της επικράτειάς του. Οι θαλάσσιες στρατηγικές αναθεωρούνται κάθε 6 χρόνια. Ο κάθε εξαετής κύκλος, ξεκινώντας από το 2012, αποτελείται από τις ακόλουθες φάσεις: 1. Αρχική αποτίμηση της τρέχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης, καθορισμός της ΚΠΚ και ορισμός των περιβαλλοντικών στόχων και των σχετικών δεικτών για την επίτευξη ΚΠΚ έως το 2020 (2012). 2. Δημιουργία προγραμμάτων παρακολούθησης που θα βοηθήσουν στην αποτίμηση της ΚΠΚ για τους διάφορους περιγραφικούς δείκτες με τα πολλά κριτήρια και δείκτες τους (2014). 3. Δημιουργία προγράμματος μέτρων για τη διασφάλιση της επίτευξης ΚΠΚ έως το 2020 (2015). 4. Επισκόπηση και προετοιμασία του δεύτερου κύκλου (2018-2021). Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός Ο αυξανόμενος αριθμός δραστηριοτήτων που διεξάγονται στο θαλάσσιο περιβάλλον, όπως η αλιεία, οι υδατοκαλλιέργειες, η εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η ναυτιλία και άλλες χρήσεις, υπογραμμίζει την ανάγκη οργάνωσής τους με τρόπο διατεταγμένο, ασφαλή, αποτελεσματικό και βιώσιμο. Η Οδηγία Θαλάασιου Χωροταξικού Σχεδιασμού σκοπεύει στην παροχή συνοχής και τάξης στην χωροταξία. Εγκρίθηκε το 2014 και βρίσκεται στη διαδικασία εφαρμογής της σε εθνικό επίπεδο από τα κράτη-μέλη. Εθνικό Πλαίσιο Όπως και με την αλιεία, κάθε κράτος-μέλος έχει τους δικούς του περιβαλλοντικούς κανόνες οι οποίοι, όμως, αντικατοπτρίζουν την Ευρωπαϊκή νομοθεσία που περιγράψαμε προηγουμένως. Στην Ελλάδα, το δίκαιο του περιβάλλοντος είναι κυρίως κοινοτικής αλλά και διεθνούς έμπνευσης και προέλευσης. Ο τομέας της αλιείας οφείλει να είναι συμβατός με τις επιταγές της περιβαλλοντικής προστασίας. Η νομοθεσία για την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας και η ρύθμιση της αλιείας σύμφωνα με αυτήν Η Ελλάδα έχει ήδη προβεί από τη δεκαετία του 1980 στη θέσπιση του βασικού νόμου για την προστασία του περιβάλλοντος (ν. 1650/1986, έτσι όπως τροποποιήθηκε με το ν. 3937/2011). Η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ (όπως κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ) ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με πράξεις της διοίκησης που εκδόθηκαν το μεν για την αρχική Οδηγία το έτος 1985, το δε για τη νεώτερη Οδηγία το 2010. Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για την προστασία των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας ενσωματώθηκε στην εθνική έννομη τάξη με πράξεις της διοίκησης το έτος 1998 και 2008. Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σκοπός του Δικτύου 85

είναι να διασφαλίζει τη διατήρηση ή την αποκατάσταση σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και ειδών για τα οποία αυτές οι περιοχές έχουν οριστεί. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK «για τη διατήρηση των άγριων πτηνών» τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Για τον προσδιορισμό των ΤΚΣ λαμβάνονται υπόψη οι τύποι οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθώς και τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής. Σήμερα το ελληνικό δίκτυο Natura 2000 περιλαμβάνει 419 περιοχές: 241 ΤΚΣ - ΕΖ και 202 ΖΕΠ, ενώ 24 περιοχές είναι ταυτόχρονα ΤΚΣ και ΖΕΠ. Η έκταση των ΤΚΣ ανέρχεται σε 2.807.512 ha που καλύπτουν 16,3% της Ελληνικής χέρσου και 5,7% των χωρικών υδάτων. Ή έκτασή των ΖΕΠ ανέρχεται σε 2.952.476 ha και καλύπτουν 21,1% της χέρσου και 1,4% των χωρικών υδάτων. Συνολικά, η έκταση του ικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα ανέρχεται σε 4.294.205ha και καλύπτει 27,2% της χέρσου και 6,1% των χωρικών υδάτων. Σημειώνεται ότι 239 ΤΚΣ χαρακτηρίστηκαν ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης με το Ν3937/2011 (ΦΕΚ60/Α/31-3-2011). Το υπουργείο Περιβάλλοντος αναμένεται να συμπληρώσει μέχρι το τέλος του 2017 τον κατάλογο του δικτύου Natura 2000 με περίπου 100 περιοχές. Πρόκειται είτε για νέες περιοχές ή για επεκτάσεις υφισταμένων, με σκοπό την προστασία κάποιου ή κάποιων απειλούμενων ειδών ή οικοτόπων. Στις προτάσεις του ΥΠΕΝ κυριαρχούν οι θαλάσσιες περιοχές (περίπου 19,3 στρέμματα), ενώ οι χερσαίες καταλαμβάνουν 474.000 στρέμματα. Το δίκτυο οφείλει να είναι συμβατό με την εφαρμογή άλλων εργαλείων για το θαλάσσιο χώρο και την αλιεία όπως: - Την Οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα - Την Οδηγία για τη θαλάσσια στρατηγική - Τα Χωροταξικά Σχέδια, Γενικό και Ειδικά - Τη Σύμβαση της Βαρκελώνης για την προστασία του περιβάλλοντος της Μεσογείου - Το Μεσογειακό Κανονισμό για την Αλιεία - Τον Κανονισμό 1198/2006 του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας - Την Οδηγία 78/659/ΕΟΚ όπως τροποποιήθηκε από την 2006/44/ΕΕ Οδηγία για τα Ψάρια - Τη Συνθήκη Ramsar - Τη Σύμβαση της Βέρνης. Πηγές: http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=432&language=el-gr http://www.ypeka.gr/linkclick.aspx?fileticket=un%2fqpdsflos%3d&tabid=710&language=el-gr http://www.spp.gr/fish_biodiversity/gr/ebook.data/04_legal_framework.html http://www.kathimerini.gr/865998/article/epikairothta/perivallon/to-8alassio-diktyo-natura-epekteinetai 86

87