Θεσμοί = οργανωμένες και σταθερές σχέσεις και δραστηριότητες με σκοπό την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών.

4. Κοινωνικοί Θεσμοί 4.1. Τι είναι κοινωνικός θεσμός Λειτουργία και διατήρηση κάθε κοινωνίας ικανοποίηση βασικών αναγκών (αναπαραγωγή, μετάδοση γνώσης, επίλυση συγκρούσεων). Για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών Οικογενειακοί θεσμοί (γάμος, οικογένεια) αναπαραγωγή, φροντίδα νέων μελών. Εκπαιδευτικοί θεσμοί (σχολεία, Πανεπιστήμια) μετάδοση και παραγωγή γνώσεων. Πολιτικοί θεσμοί (βασιλεία, Κοινοβούλιο) εξισορρόπηση συγκρούσεων μεταξύ των ομάδων. Θρησκευτικοί θεσμοί (τόποι λατρείας, ιερατεία) σχέσεις με το θείο. Θεσμοί = οργανωμένες και σταθερές σχέσεις και δραστηριότητες με σκοπό την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών. Βασικά χαρακτηριστικά των θεσμών: Έχουν σημαντικούς κοινωνικούς σκοπούς (μόρφωση, ασφάλεια, παραγωγή αγαθών). Παραμένουν σταθεροί (οικογένεια, σχολείο). 4.2. Αναγκαιότητα των θεσμών Κοινωνία = οργανισμός, θεσμοί = επιμέρους όργανα, άτομα = κύτταρα οργάνων. Μέσα στους θεσμούς κοινωνικοί κανόνες με βάση τους οποίους τα άτομα ασκούν ρόλους που αντιστοιχούν στις εργασιακές τους θέσεις. Με τους θεσμούς: Οργάνωση της κοινωνίας και εξασφάλιση της διάρκειάς της μέσα στο χρόνο. Γνώση των αξιών, κανόνων και ρόλων των ατόμων στην κοινωνία. Εκσυγχρονισμός κοινωνιών δημιουργία νέων θεσμών. Έτσι η εργασία των γυναικών δημιουργία ολοήμερου σχολείου. Είδη θεσμών: Τυπικός θεσμός δημιουργείται με νόμο. Η διαδικασία δημιουργίας του θεσμοθέτηση. Άτυπος θεσμός εφαρμόζεται με πρωτοβουλία ορισμένων ατόμων και αποτελεί συνήθεια. Η διαδικασία δημιουργίας του θεσμοποίηση. Στις σύγχρονες κοινωνίες τυπικοί θεσμοί με εξαίρεση κάποια έθιμα και παραδόσεις. 4.3. Λειτουργίες των κοινωνικών θεσμών Κάθε κοινωνικός θεσμός εξυπηρέτηση συγκεκριμένων λειτουργιών. Παραδοσιακές κοινωνίες λίγοι θεσμοί με πολλές λειτουργίες. Έτσι το 19 ο αι.: εκκλησία θρησκευτική πίστη, εκπαίδευση, φιλανθρωπία. Σήμερα ανάληψη των παραπάνω λειτουργιών από εξειδικευμένους κρατικούς, ιδιωτικούς ή ανεξάρτητους θεσμούς σχολεία, νοσοκομεία, ΜΚΟ, Παιδικά χωριά SOS. Λειτουργίες των θεσμών: 1. κύριες ή δευτερεύουσες: Το σχολείο: κύρια μετάδοση γνώσεων / δευτερεύουσα κοινωνικοποίηση των νέων. 2. φανερές (έκδηλες) ή κρυφές (λανθάνουσες): Τα ΜΜΕ: φανερές ενημέρωση, μόρφωση, ψυχαγωγία / λανθάνουσες καλλιέργεια προτύπων συμπεριφοράς. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 1

4.4. Η αλλαγή των κοινωνικών θεσμών Κοινωνική μεταβολή = αλλαγή των θεσμών. Στην ελληνική κοινωνία αλλαγή των θεσμών της τις τελευταίες δεκαετίες: Εκπαιδευτικοί θεσμοί μαθητικές κοινότητες, Πανελλήνιες εξετάσεις, Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Οικογενειακοί θεσμοί πολιτικός γάμος, κατάργηση της προίκας, ισοτιμία συζύγων. Οικονομικοί θεσμοί μερική απασχόληση. Πολιτικοί θεσμοί κατάργηση βασιλείας, ένταξη στην Ε.Ε. Αλλαγή θεσμών αλλαγή θέσεων = εξουσίας που έχουν τα άτομα μέσα στους θεσμούς, ρόλων, κανόνων. Οι αλλαγές σε ένα θεσμό επηρεάζουν και άλλους θεσμούς (αλλαγή μορφής οικογένειας δημιουργία παιδικών σταθμών, ολοήμερου σχολείου). Αλλαγή θεσμών όταν δεν εξυπηρετούν ικανοποιητικά τους σκοπούς τους αλλαγή θεσμού Πανελλαδικών εξετάσεων με σκοπό την εισαγωγή στα ΑΕΙ μαθητών με τις αναγκαίες γνώσεις. Κατάργηση θεσμών όταν έρχονται σε αντίθεση με τις ανάγκες και τις αξίες της κοινωνίας θεσμός της προίκας ισότητα, θεσμός σχολικής ποδιάς ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας. 4.5. Ο θεσμός της οικογένειας Λειτουργίες δημιουργία, ανατροφή, προετοιμασία της νέας γενιάς για την κοινωνική της ζωή. Δημιουργία οικογένειας με το γάμο (θρησκευτικός ή πολιτικός). Μορφή οικογένειας ανάλογα με το περιβάλλον, την παράδοση, την οικονομία, την κοινωνία. Εκτεταμένη πατριαρχική οικογένεια παραδοσιακές κοινωνίες. Αρχηγός ο μεγαλύτερος άντρας. Περιλαμβάνει πολλές μικρότερες οικογένειες αδελφών που συγκατοικούν με τους γονείς. Εργασία όλων των μελών στην οικογενειακή επιχείρηση. Ισχυροί δεσμοί των μελών. Λειτουργίες οικογένειας παραγωγή, επαγγελματική εκπαίδευση νέων μελών, φροντίδα ασθενών μελών. Πυρηνική οικογένεια σύγχρονες κοινωνίες. Σύζυγοι + παιδιά. Λειτουργίες ανατροφή και κοινωνικοποίηση των νέων, συναισθηματική στήριξη συζύγων. Λειτουργίες παραδοσιακής οικογένειας από άλλους φορείς επιχειρήσεις, νοσοκομεία, σχολεία, γηροκομεία. Μονογονεϊκή οικογένεια τα παιδιά ζουν με τον ένα γονέα λόγω χηρείας, διαζυγίου ή προσωπικής επιλογής. Στις σύγχρονες κοινωνίες υπογεννητικότητα λόγω του κόστους ανατροφής των παιδιών ή της επαγγελματικής καριέρας των συζύγων. Υπογεννητικότητα + υψηλό όριο ζωής κοινωνία γερόντων. 5. Κοινωνικοποίηση και κοινωνικός έλεγχος 5.1. Έννοια και περιεχόμενο της κοινωνικοποίησης Όταν γεννιόμαστε δεν έχουμε διαμορφωμένη προσωπικότητα. Βάδισμα, ομιλία, συμπεριφορά, σχέσεις με άλλους εκμάθηση μέσα από τη συμμετοχή σε κοινωνικές ομάδες. Μεταβίβαση πολιτισμού (σύνολο γνώσεων, αξιών, κανόνων συμπεριφοράς) στο άτομο με τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Κοινωνικοποίηση = αφομοίωση από το άτομο, των προτύπων συμπεριφοράς που κάθε κοινωνία ή κοινωνική ομάδα θεωρεί αποδεκτά. Η κοινωνικοποίηση διαδικασία μάθησης και μεταβίβασης αξιών, προτύπων και γνώσεων από γενιά σε γενιά συνέχεια του πολιτισμού κάθε κοινωνίας. Χαρακτηριστικά κοινωνικοποίησης: 1. Δυναμική αλλάζει, μεταβάλλεται: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 2

Από κοινωνία σε κοινωνία: Αρχαία Αθήνα διαπαιδαγώγηση αυτόνομων ατόμων Σπάρτη κοινωνικοποίηση με στόχο την υποταγή στο κράτος. Από εποχή σε εποχή: τουρκοκρατούμενη Ελλάδα γάμοι σε μικρή ηλικία για οικονομικούς λόγους σημερινή εποχή. Από κοινωνική ομάδα σε κοινωνική ομάδα: Αλλοδαποί κοινωνικοποίηση με βάση τους κανόνες της ελληνικής κοινωνίας + διατήρηση και μεταβίβαση των ιδιαίτερων πολιτισμικών τους στοιχείων. 2. Διαρκής Το άτομο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του εντάσσεται συνεχώς σε θεσμούς και ομάδες εκμάθηση νέων ρόλων και τρόπων συμπεριφοράς. 3. Αλληλεπίδραση Η κοινωνία επηρεάζει το άτομο και δέχεται επιδράσεις από τις συμπεριφορές και πρωτοβουλίες του ατόμου. Με την κοινωνικοποίηση το άτομο «καταπιέζει» κάποιες επιθυμίες του, για να μπορέσει να υπάρξει κοινωνική ζωή. Ταυτόχρονα γίνεται μέρος ενός συνόλου, μοιράζεται πεποιθήσεις, γλώσσα, ιστορία, παράδοση, αποκτά την αίσθηση του «εμείς». Κοινωνία προσπάθεια διαμόρφωσης ομοιόμορφων συμπεριφορών των ατόμων με στόχο την καλύτερη οργάνωσή της. Άτομο περιθώρια για προσωπική δράση, ανάληψη πρωτοβουλιών, ανάπτυξη αυτόνομης προσωπικότητας. 5.2. Φορείς Κοινωνικοποίησης Θεσμοί και ομάδες που επηρεάζουν τη διαδικασία κοινωνικοποίησης ενός ατόμου. Τυπικοί οικογένεια, εκπαίδευση Άτυποι παρέες συνομηλίκων 1. Οικογένεια: Πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης ανάληψη του ατόμου από τη στιγμή γέννησής του και άσκηση επιδράσεων σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το άτομο μέσω των οικογενειακών σχέσεων εκμάθηση για το τι είναι αποδεκτό ή όχι, ταύτιση με ανθρώπους του περιβάλλοντός του, ικανότητα δημιουργίας σχέσεων, συγκρότηση προσωπικότητας. Αγροτικές κοινωνίες αποκλειστική ευθύνη οικογένειας στην κοινωνικοποίηση των νέων. Στις σύγχρονες κοινωνίες ανάληψη λειτουργιών κοινωνικοποίησης από άλλους εξειδικευμένους φορείς (παιδικοί σταθμοί, κέντρα κατάρτισης κ.ά.). 2. Σχολείο: Το παιδί εγκαταλείπει τους κόλπους της οικογένειας και «δοκιμάζει» τα πρότυπα και τις συμπεριφορές που αφομοίωσε μέχρι τώρα. Στις σύγχρονες κοινωνίες απαραίτητη η υποχρεωτική μακρά παραμονή του ατόμου στους εκπαιδευτικούς θεσμούς (εννιάχρονη υποχρεωτική εκπ/ση, μεταπτυχιακές σπουδές, ΚΕΚ, δια βίου εκπ/ση). 3. Θρησκεία: Θρησκευτικά ήθη και έθιμα αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς που επηρεάζουν την κοινωνικοποίηση. Επίδραση της θρησκείας στην κοσμοθεωρία του ατόμου καθορισμός σε μεγάλο βαθμό του τρόπου ζωής των ανθρώπων (διατροφή, ενδυμασία, ζητήματα κοινωνικής οργάνωσης). 4. Κράτος: Επιδρά στο σύνολο της κοινωνικής ζωής. Οι νόμοι του κράτους επιδρούν στην οικογένεια, στην εκπαίδευση, στην εκκλησία, στην οικονομία, στην πολιτική καθοριστική επέμβαση στη διαδικασία κοινωνικοποίησης που ασκούν όλοι οι φορείς. 5. Παρέες συνομηλίκων: Το παιδί προσπάθεια να ξεφύγει από τον έλεγχο των μεγάλων, κοινωνικός χαρακτήρας της συμπεριφοράς του, δοκιμή νέων εμπειριών, διαφορετικών από τα πρότυπα της οικογένειας και του σχολείου, διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης του «εμείς», εκμάθηση του ανταγωνισμού και του συμβιβασμού, της τήρησης των κανόνων του παιχνιδιού, της βίωσης υποχρεώσεων και δικαιωμάτων, κανόνων και ρόλων. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 3

6. Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ): Τύπος, βιβλία, ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφος, διαδίκτυο. Η κοινωνικοποίηση αποτελεί κρυφή λειτουργία τους. Ασκούν αυξημένη επιρροή. Τα ΜΜΕ λειτουργούν: απρόσωπα μεταδίδουν το ίδιο μήνυμα χωρίς διαφοροποίηση φύλου, ηλικίας, μόρφωσης. έμμεσα παρέμβαση του «μέσου» (έντυπο, ραδιόφωνο, τηλεόραση), στη διαμόρφωση του μηνύματος. Τηλεόραση τεράστια εξουσία με τη δύναμη της εικόνας, προβολή προτύπων και αξιών, δυνατότητα ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης, παρεμβάσεις οικονομικών συμφερόντων με στόχο την παραπληροφόρηση, την καθοδήγηση σε αρνητικά πρότυπα (βία, καταναλωτισμός) και τη χειραγώγηση. 5.3. Τρόποι κοινωνικοποίησης 1. Εντολές και συστάσεις εντολή του διευθυντή του σχολείου για τον τρόπο ενδυμασίας των μαθητών, νεύμα επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας ενός φίλου, το «μάλωμα» ή το «μπράβο» που λέει η μητέρα στο παιδί της. 2. Ταύτιση με πρότυπα που προβάλλει η κοινωνία ο άνθρωπος ταυτίζεται με άτομα, ομάδες, ρόλους. Στη σύγχρονη κοινωνία προβολή πολλών και αντιφατικών προτύπων (καταναλωτικό πρότυπο ΜΜΕ αντικαταναλωτικό πρότυπο σχολικών βιβλίων). Η επιλογή προτύπου ταύτισης από το άτομο έκφραση της ιδιαιτερότητας και της μοναδικότητάς του. 3. Κοινωνική κριτική α) άτυπη έκφραση της κοινής γνώμης (σχόλια, κουτσομπολιό) β) τυπική επέμβαση των κοινωνικών θεσμών (έπαινος ή ποινή). Στόχος παρότρυνση ή αποθάρρυνση σε μια πράξη. 5.4. Ο κοινωνικός έλεγχος Σύνολο ποινών και επιβραβεύσεων, το οποίο έχει στόχο να προλάβει ή να επαναφέρει και να διορθώσει κάθε συμπεριφορά αντίθετη με τους αποδεκτούς κοινωνικούς κανόνες και αξίες. Επίπληξη ή επιβράβευση από το διευθυντή του σχολείου γνώση συμπεριφοράς του μαθητή που γίνεται αποδεκτή στο σχολείο. Ένδειξη απόρριψης ή αποδοχής της συμπεριφοράς βλέμμα περιφρόνησης ή φιλοφρόνηση σε περίπτωση παράβασης ή τήρησης των κανόνων. 5.5. Τα είδη του κοινωνικού ελέγχου 1. Τυπικός, άτυπος: Τυπικός κοινωνικός έλεγχος παράβαση νόμων, επιβολή ποινών από επίσημους φορείς (αστυνομία, δικαστήρια). Άτυπος κοινωνικός έλεγχος υποδείξεις, παρατηρήσεις, κριτική από τα μέλη της κοινωνικής ομάδας που ανήκει κάποιος. 2. Θετικός, αρνητικός: Ο θετικός επιβραβεύσεις, ανταμοιβές (έπαινος, καλοί βαθμοί). Ο αρνητικός κυρώσεις, ποινές (αποβολή, τιμωρία). 3. Προληπτικός, κατασταλτικός: Ο προληπτικός πρόληψη παραβίασης των κανόνων. Ο κατασταλτικός επιβολή ποινών στα άτομα που παρανομούν. 4. Αυτοέλεγχος = μορφή εσωτερικού ελέγχου. Με την κοινωνικοποίηση γνώση από το άτομο των κανόνων, απαγορεύσεων, περιορισμών και τύψεις, ντροπή, μεταμέλεια για κάποιες πράξεις του. Η εξέλιξη των κοινωνιών αλλαγή του κοινωνικού ελέγχου. Ξυλοδαρμός μαθητή από γονείς ή δάσκαλο ανεκτικότητα σημερινών εκπαιδευτικών συστημάτων στις διαφορετικές συμπεριφορές. Δημιουργία σύγχρονων δημοκρατικών κρατών γραπτή νομοθεσία (νόμοι), σύστημα δικαιοσύνης και σωφρονισμού (δικαστήρια). Στόχος πρόληψη της εγκληματικότητας. Επιβολή ποινών με σεβασμό στην προσωπικότητα και τα δικαιώματα του παραβάτη. Απαγόρευση βίας. Φυλάκιση με βάση τους νόμους και την ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Οργάνωση προγραμμάτων επανένταξης αποφυλακισμένων, αρωγής και κοινωνικής εργασίας κατάργηση της θανατικής ποινής και των αναμορφωτηρίων στις σύγχρονες κοινωνίες. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 4

6. Κοινωνικά Προβλήματα 6.1. Κοινωνικά προβλήματα: Προσδιορισμός και συνέπειες Στη σημερινή εποχή στέρηση τροφής, στέγης, φαρμάκων, εργασίας, προσωπικής ασφάλειας, διακοπή υποχρεωτικής εκπαίδευσης, βία, χρήση ναρκωτικών, τροχαία ατυχήματα} κοινωνικά προβλήματα. Τα κοινωνικά προβλήματα: Επηρεάζουν αρνητικά ένα σημαντικό τμήμα του κοινωνικού συνόλου: π.χ. η ανεργία προβλήματα διαβίωσης. Ο εντοπισμός ενός κοινωνικού προβλήματος μπορεί να γίνει από τα ΜΜΕ ή τους επιστήμονες παιδική παχυσαρκία. Παραβιάζουν τις αξίες και τα ιδεώδη του κοινωνικού συνόλου: π.χ. παιδική εργασία, αναλφαβητισμός, κακοποίηση των γυναικών. Οφείλονται σε κοινωνικούς και όχι ατομικούς παράγοντες: π.χ. η ανεργία οφείλεται στην εισαγωγή της τεχνολογίας και στις οικονομικές αλλαγές ατομικό πρόβλημα ανεργίας λόγω κακής επιλογής επαγγέλματος. Μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη συλλογική δράση ατόμων και ομάδων και με κοινωνικά μέτρα της Πολιτείας. Οι συνέπειες των κοινωνικών προβλημάτων αφορούν: i) Το άτομο υγεία, ποιότητα ζωής ii) Την κοινωνία αρνητική επίδραση σε όλη την κοινωνική ζωή. 6.2. Αίτια και αντιμετώπιση Οι βασικές αιτίες των κοινωνικών προβλημάτων είναι: 1) Η κοινωνική ανισότητα φτώχεια, ανεργία, βία, μετανάστευση, ρατσισμός. 2) Η κοινωνική μεταβολή: Οι τεχνολογικές επαναστάσεις εξαφάνιση παραδοσιακών επαγγελμάτων, ανεργία επαγγελματικών κλάδων. 3) Οι κοινωνικές αντιλήψεις και νοοτροπίες εγκατάλειψη του σχολείου από τα κορίτσια, κακοποίηση των γυναικών και των παιδιών, ρατσισμός. Για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων: Προσπάθεια αλλαγών στη νοοτροπία των ατόμων (ατομοκεντρική προσέγγιση) εκπαίδευση, κατάρτιση και ενημέρωση των ατόμων, ώστε να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα, ξεπερνώντας αρνητικές νοοτροπίες. Προσπάθεια αλλαγών στην κοινωνική οργάνωση (κοινωνιοκεντρική προσέγγιση) Ανάγκη συνδυασμού και των δύο προσεγγίσεων. Για τη λύση των κοινωνικών προβλημάτων συνεργασία επιστημόνων διαφόρων κλάδων. Έτσι ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι μελετούν τα προβλήματα βίας και κοινωνικού αποκλεισμού στις μεγαλουπόλεις και προτείνουν νέες μορφές σχεδιασμού των πόλεων. Με τη συνεργασία αυτή χάραξη μέτρων κοινωνικής πολιτικής: κοινωνική ασφάλιση, επιδόματα ανεργίας, επαγγελματική κατάρτιση ανέργων, παροχή κατοικίας, επιδότηση θέσεων εργασίας. Για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων δράση Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και κοινωνικών κινημάτων (αντιρατσιστικό, οικολογικό, γυναικείο). Διεθνής χαρακτήρας κοινωνικών προβλημάτων απασχόληση με αυτά διεθνών Οργανισμών (ΟΗΕ, UNICEF) και διεθνών ΜΚΟ και κινημάτων. 6.3. Φτώχεια, ανεργία, καταναλωτισμός, αγωγή καταναλωτή Η φτώχεια κοινωνικό πρόβλημα όλων των κοινωνιών. Προσπάθειες καταπολέμησής της από τις κυβερνήσεις και τους Διεθνείς Οργανισμούς. Είδη φτώχειας: απόλυτη τα άτομα δεν κατέχουν στοιχειώδη αγαθά για την επιβίωσή τους (τροφή, νερό, στέγη). Η απόλυτη φτώχεια Αφρική, Ασία, αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες (άστεγοι μεγαλουπόλεων). ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 5

σχετική τα άτομα διαθέτουν ένα βασικό εισόδημα για την επιβίωσή τους αλλά δεν καλύπτουν το καταναλωτικό πρότυπο της κάθε κοινωνίας. Τα όρια της σχετικής φτώχειας καθορίζονται από κάθε κοινωνία (π.χ. σήμερα η μη κατοχή τηλεόρασης ή τηλεφώνου δείκτης σχετικής φτώχειας στην Ευρώπη). Αίτια της φτώχειας: άνιση κατανομή του εισοδήματος τεχνολογικές αλλαγές προκαταλήψεις ρατσισμός παραοικονομία (φοροδιαφυγή) ανεργία Συνέπειες της φτώχειας: αποκλεισμός ατόμων από αγαθά και δραστηριότητες κοινωνία μετανάστευση, ξενοφοβία, ρατσισμός, εγκληματικότητα, βία. Αντιμετώπιση της φτώχειας μέτρα ενίσχυσης της ισότητας ευκαιριών για όλους τους πολίτες: εκπαίδευση-κατάρτιση, καταπολέμηση ανεργίας, δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος και του παγκόσμιου πλούτου. Καταναλωτισμός δυτικών κοινωνιών παράγοντας που οδηγεί στη φτώχεια. Αίτια καταναλωτισμού: διαφήμιση, τεράστια παραγωγή αγαθών. Το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού υπερκατανάλωση, προβλήματα παχυσαρκίας, ενώ το 75% φτώχεια, υποσιτισμός. Ο καταναλωτισμός υπερεκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος για παραγωγή καταναλωτικών αγαθών εξάντληση φυσικών πόρων φτώχεια και υποσιτισμός αναπτυσσόμενων κοινωνιών. Η αγωγή του καταναλωτή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πολίτη, ώστε να καταναλώνει με βάση τις πραγματικές του ανάγκες. Ο υπεύθυνος καταναλωτής ενδιαφέρον για τη βιώσιμηαειφόρο ανάπτυξη όλου του πλανήτη, πίεση για σωστή χρήση των παραγωγικών πόρων με στόχο την εξασφάλιση της επιβίωσης όλων των ανθρώπων του πλανήτη. 6.4. Τροχαία ατυχήματα, κυκλοφοριακή αγωγή Εξέλιξη της τεχνολογίας μαζική παραγωγή αυτοκινήτων. Ανάπτυξη των πόλεων, αποστάσεις τόπου εργασίας-κατοικίας, ανάπτυξη τουρισμού, καταναλωτισμός αύξηση κυκλοφορίας αυτοκινήτων (στην Ε.Ε. 1,5 αυτοκίνητο / νοικοκυριό) αύξηση τροχαίων ατυχημάτων (θάνατος 120 ευρωπαίων καθημερινά από τροχαία ατυχήματα). Στην Ελλάδα θάνατος 6 ατόμων ημερησίως. Η χώρα μας πρώτη σε θανάτους από τροχαία και σε συνολικό αριθμό τροχαίων ατυχημάτων. Στην Ε.Ε. μείωση θανατηφόρων τροχαίων λόγω: χρήσης της ζώνης ασφαλείας της νέας τεχνολογίας στα αυτοκίνητα αυστηρών ελέγχων και ποινών (έλεγχοι οχημάτων, ταχύτητας, χρήσης αλκοόλ). Οι αιτίες των τροχαίων ατυχημάτων αφορούν: 1. Το κράτος κατάσταση οδοστρώματος, σημάνσεις στις διασταυρώσεις, έλεγχος της κατάστασης των οχημάτων, πιστοποίηση της εκπαίδευσης των οδηγών, επιβολή αυστηρών ποινών σε παραβάσεις. 2. Τον οδηγό και τον πεζό παραβίαση ΚΟΚ, ριψοκίνδυνη και ανεύθυνη συμπεριφορά, χρήση οχημάτων ως μέσων επίδειξης ικανοτήτων. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 6

Συνέπειες τροχαίων ατυχημάτων: Ατομικές τραυματισμοί, αναπηρίες, ψυχικά τραύματα, θάνατος Κοινωνικές αναπηρίες ή μείωση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των νέων, κόστος σε ώρες εργασίας, κόστος για περίθαλψη, νοσηλεία και επανένταξη των αναπήρων. Πρόληψη τροχαίων ατυχημάτων κυκλοφοριακή αγωγή των νέων ατόμων. Στόχος της κυκλοφοριακής αγωγής είναι η ενημέρωση για: Τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας που αφορούν πεζούς και οδηγούς (χρήση κράνους και ζώνης ασφαλείας, έλεγχος διασταυρώσεων, τήρηση ορίων ταχύτητας). Τις ποινές των κυκλοφοριακών παραβάσεων, την κυκλοφορία ατόμων με αναπηρίες κ.ά. 6.5. Αθλητισμός και βία Το παιχνίδι μέσο κοινωνικοποίησης και ψυχαγωγίας οργανωμένος κοινωνικός θεσμός = αθλητισμός. Στην αρχαιότητα αθλητικό ιδεώδες = εκγύμναση του σώματος και συναγωνισμός των αθλητών. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες παγκόσμια ειρήνη και συμφιλίωση των λαών. Στόχοι οργανωμένου αθλητισμού: Σωματική και πνευματική υγεία του πληθυσμού Κοινωνικοποίηση των νέων μέσα από την άμιλλα και τη συνεργασία της ομάδας Ψυχαγωγία των ατόμων Γνωριμία και συμφιλίωση των λαών Στις σύγχρονες κοινωνίες μαζικός αθλητισμός καλή φυσική κατάσταση και υγεία του πληθυσμού. Εμπορευματοποίηση του αθλητισμού σύνδεση με την αγορά και τα συμφέροντα μεγάλων εταιριών πρωταθλητισμός με κάθε μέσον, βία στα ομαδικά αθλήματα. Πρωταθλητισμός: Υπέρτατη αξία ο ανταγωνισμός και η νίκη με κάθε μέσο μικρές ηλικίες έναρξης της προπόνησης, επιβάρυνση υγείας αθλητών, χρήση απαγορευμένων ουσιών, καλλιέργεια φανατισμού στους φιλάθλους από τα οικονομικά συμφέροντα των ΜΜΕ. Φαινόμενα βίας στις τάξεις των φιλάθλων: Εμφανίζονται σε ομαδικά παιχνίδια όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Αίτια: Εμπορευματοποίηση του αθλητισμού και σύνδεσή του με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα (αθλητικές εταιρίες). Υπερπροβολή των αθλημάτων από τα ΜΜΕ Καλλιέργεια του φανατισμού των φιλάθλων από μερίδα του τύπου. Κρίση αξιών, κοινωνικά προβλήματα εκδηλώσεις βίας από οπαδούς εντός κι εκτός των γηπέδων καταστροφές εγκαταστάσεων, συγκρούσεις με αντίπαλους φιλάθλους, απομάκρυνση φιλάθλων από τα γήπεδα, κίνδυνοι για την ασφάλεια των πολιτών. Αντιμετώπιση του φαινομένου αυστηρά μέτρα από την πολιτεία, συνεργασία φιλάθλων και αθλητικών φορέων (αριθμημένα εισιτήρια, ομάδες προστασίας γηπέδων από φιλάθλους, αποκλεισμός οπαδών που βιαιοπραγούν), κοινωνική πολιτική που θα δίνει λύσεις στα προβλήματα των νέων (ανεργία, κοινωνικός αποκλεισμός, αποξένωση στις μεγαλουπόλεις). 8. Τα πολιτεύματα και το Σύνταγμα 8.1. Μορφές Πολιτευμάτων Νόμοι διαμόρφωση σχέσεων των ατόμων με την Πολιτεία / Κράτος. Για τη θέσπιση και εφαρμογή των νόμων λειτουργία μιας εξουσίας. Πολίτευμα = τρόπος οργάνωσης και άσκησης της κρατικής εξουσίας. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 7

Διάκριση πολιτευμάτων: Μοναρχικά όλες οι εξουσίες στο μονάρχη (απόλυτη μοναρχία) ή περιορισμός τους από την ύπαρξη ενός Συντάγματος (Συνταγματική μοναρχία). Ολιγαρχικά άσκηση της εξουσίας από περιορισμένο αριθμό προσώπων. Σήμερα στρατιωτικές δικτατορίες (κατάργηση δημοκρατικών κυβερνήσεων και παραμονή στην εξουσία δια της βίας). Δημοκρατικά ο λαός ανώτατο όργανο της Πολιτείας. Δημοκρατία (δήμος + κρατώ) = ο λαός αποφασίζει άμεσα ή έμμεσα με βάση την αρχή της πλειοψηφίας. Τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα δυσκολίες ως προς την ίδρυση και διατήρησή τους. Ανάγκη για ενεργοποίηση και διαρκή επαγρύπνηση του πολίτη. Διάκριση Δημοκρατικών πολιτευμάτων: A. Άμεση ή συμμετοχική δημοκρατία ο λαός ασκεί άμεσα την εξουσία (αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη, πρώτες Αμερικανικές κοινότητες 18 ου αι.). Σήμερα στοιχεία άμεσης δημοκρατίας δημοψήφισμα, λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, λήψη αποφάσεων μέσω του διαδικτύου. B. Αντιπροσωπευτική δημοκρατία ο λαός ασκεί την εξουσία μέσω των αντιπροσώπων του, των βουλευτών. Τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα αντιπροσωπευτικά. Διαφορές ως προς τον τρόπο εκλογής και τις αρμοδιότητες των πολιτειακών τους οργάνων. Διάκριση αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών: Βασιλευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία εκλεγμένη κυβέρνηση που παίρνει πολιτικές αποφάσεις. Ο βασιλιάς αρχηγός του κράτους, κληρονομικός με συμβολικό ρόλο, πολιτικά ανεύθυνος. Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία εκλεγμένη κυβέρνηση που παίρνει πολιτικές αποφάσεις. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αρχηγός του κράτους, εκλέγεται από τη Βουλή χωρίς ουσιαστικές πολιτικές αρμοδιότητες. Προεδρική Δημοκρατία Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αρχηγός του κράτους με ουσιαστικές πολιτικές αρμοδιότητες και Πρόεδρος της Κυβέρνησης που σχηματίζει ο ίδιος. Εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας άμεσα από το λαό ή από ειδικό σώμα εκλεκτόρων. 8.2. Το πολίτευμα της Ελλάδας 21 Απριλίου 1967 Επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας. 8 Δεκεμβρίου 1974 Κατάργηση της βασιλείας με δημοψήφισμα (69,18%). 11 Ιουνίου 1975 Ψήφιση νέου Συντάγματος Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία: Δημοκρατία λαϊκή κυριαρχία = οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό, υπάρχουν γι αυτόν και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα. Προεδρευόμενη αρχηγός του κράτους ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (εκλογή του από τη Βουλή). Κοινοβουλευτική άσκηση της εξουσίας από το λαό μέσω των αντιπροσώπων του στο Κοινοβούλιο Κυβέρνηση, Πρόεδρος της Δημοκρατίας. 8.3. Τι είναι Σύνταγμα Γαλλική Επανάσταση / Επανάσταση 3 ης Σεπτεμβρίου 1843 αίτημα λαού για ψήφιση Συντάγματος. Το Σύνταγμα σταθερό όριο ασφάλειας / νομική προστασία του πολίτη από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Χαρακτηριστικά Συντάγματος: Θεμελιώδης νόμος της Πολιτείας όλοι οι νόμοι της Πολιτείας στηρίζονται στο Σύνταγμα. Έτσι, η συνταγματική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων αλλαγή Οικογενειακού και Εργατικού Δικαίου. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 8

Ρύθμιση οργάνωσης και λειτουργίας της κρατικής εξουσίας όρια αρμοδιοτήτων κρατικών οργάνων, αποφυγή αυθαιρεσιών. Κατοχύρωση δικαιωμάτων καθορισμός υποχρεώσεων των πολιτών. Ήπια Συντάγματα εύκολη αναθεώρηση ή κατάργηση των άρθρων τους. Αυστηρά Συντάγματα η αναθεώρηση ορισμένων άρθρων τους αδύνατη ή υπό ιδιαίτερες προϋποθέσεις (ευρύτερη συναίνεση, χρονοβόρα διαδικασία). Το Σύνταγμα της Ελλάδας αυστηρό: απαγόρευση αναθεώρησης των διατάξεων που καθορίζουν τη μορφή του πολιτεύματος και των διατάξεων για τα ατομικά δικαιώματα. Αναθεωρήσεις ελληνικού Συντάγματος 1986, 2001. 8.4. Βασικές αρχές του Συντάγματος 1. αρχή της λαϊκής κυριαρχίας 2. αρχή του κράτους δικαίου 3. αρχή του κοινωνικού κράτους 4. αρχή της διάκρισης των λειτουργιών 8.4.1. Λαϊκή Κυριαρχία Λαϊκή κυριαρχία = πηγή όλων των εξουσιών είναι ο λαός. Άρθρο 1 του Συντάγματος όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό και ασκούνται υπέρ αυτού και του έθνους. Λαϊκή κυριαρχία ελευθερία + ισότητα πολιτών. Κατοχύρωση λαϊκής κυριαρχίας στο άρθρο 1 του Συντάγματος, που δεν αναθεωρείται. Άσκηση λαϊκής κυριαρχίας από το εκλογικό σώμα = πολίτες που έχουν το δικαίωμα ψήφου. Η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος εκλέγει τα όργανα του κράτους (αντιπροσωπευτικό σύστημα). Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827) καθιέρωση για πρώτη φορά της λαϊκής κυριαρχίας. Στο Σύνταγμα προβλέπονται διαδικασίες κατοχύρωσης της λαϊκής κυριαρχίας: Εκλογή από το λαό δημάρχων, νομαρχών, βουλευτών κάθε 4 χρόνια. Δυνατότητα όλων των πολιτών να θέτουν υποψηφιότητα για τα αξιώματα εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα. Προκήρυξη δημοψηφίσματος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας έκφραση της γνώμης του λαού για κρίσιμα εθνικά θέματα. Δικαιώματα πολιτών για συλλογική δράση (συγκεντρώσεις, απεργίες, συνδικαλισμός, συνεταιρισμός). Σεβασμός της λαϊκής κυριαρχίας από τα όργανα του κράτους. 8.4.2. Κράτος Δικαίου 19 ος αι. προσπάθεια αστικής τάξης να περιορίσει τις αυθαιρεσίες των μοναρχών και να διασφαλίσει σε ένα Σύνταγμα τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα των πολιτών δημιουργία κράτους δικαίου. Κράτος δικαίου σημαίνει: Αρχή της νομιμότητας κάθε πράξη οργάνου της εξουσίας πρέπει να προβλέπεται από το Σύνταγμα. Οι αποφάσεις Υπουργών, Δημάρχων, υπηρεσιών πρέπει να είναι σύμφωνες με το νόμο. Κατοχύρωση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών στο Σύνταγμα (π.χ. ελευθερία σκέψης). Κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των δικαστών. Οι αρχές του κράτους δικαίου κατοχυρώνονται σε όλα τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη εκτός από τα αστυνομικά-αυταρχικά κράτη. 8.4.3. Κοινωνικό Κράτος Οικονομικές ανισότητες μεταξύ των κοινωνικών τάξεων διεκδίκηση βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου από τα χαμηλά οικονομικά και κοινωνικά στρώματα. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 9

Για τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων κοινωνικό κράτος ή «κράτος πρόνοιας ή ευημερίας» με στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη. Κατοχύρωση του κοινωνικού κράτους στα Συντάγματα των Ευρωπαϊκών κρατών. Το κοινωνικό κράτος παροχή στους πολίτες δωρεάν υπηρεσιών σχετικά με την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση, ασφάλιση, στέγαση των πολιτών = κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών που περιγράφονται στο Σύνταγμα (π.χ. δημόσια δωρεάν παιδεία). Επιπλέον, κατοχύρωση των δικαιωμάτων των πολιτών στο καθαρό περιβάλλον, ενίσχυση της οικογένειας (επιδόματα μητρότητας, πολυτέκνων), προστασία ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (επιδόματα ανεργίας, διευκόλυνση πρόσβασης ατόμων με αναπηρίες). 8.4.4. Αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών Η κρατική εξουσία εκδηλώνεται με 3 διαφορετικές λειτουργίες: 1. νομοθετική 2. εκτελεστική 3. δικαστική Με τη διάκριση των λειτουργιών διανομή της κρατικής εξουσίας σε διαφορετικά όργανα αποφυγή αυθαιρεσιών. Στο ελληνικό πολίτευμα διάκριση των λειτουργιών της εξουσίας. Στο άρθρο 26 του Συντάγματος καθορισμός κρατικών οργάνων που ασκούν αυτές τις λειτουργίες. Ανάγκη για ταχύτερη και αποτελεσματικότερη άσκηση της κρατικής εξουσίας συνεργασία των οργάνων που ασκούν κρατικές λειτουργίες καθιέρωση της αρχής της σχετικής διάκρισης των λειτουργιών. Στο ελληνικό Σύνταγμα σχετική διάκριση των λειτουργιών: Νομοθετική λειτουργία Εκτελεστική λειτουργία Δικαστική λειτουργία Βουλή, Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κυβέρνηση, Πρόεδρος της Δημοκρατίας Δικαστήρια 10. Οι λειτουργίες του κράτους 10.1. Νομοθετική Λειτουργία Νομοθετική λειτουργία Βουλή, Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Η Βουλή το μοναδικό όργανο της Πολιτείας που εκλέγεται απευθείας από το λαό. 10.1.1. Η σύνθεση της Βουλής Προϋποθέσεις εκλογής βουλευτών: Ιδιότητα Έλληνα πολίτη Νόμιμη ικανότητα να εκλέγει Συμπλήρωση του 25 ου έτους της ηλικίας Η Βουλή αποτελείται από 300 βουλευτές. Στο Σύνταγμα αναφέρεται ότι ο αριθμός των βουλευτών δεν πρέπει να είναι <200 και >300. Οι βουλευτές = εθνικοί αντιπρόσωποι. Δικαίωμα να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους και να ψηφίζουν κατά συνείδηση. Βουλευτική περίοδος το χρονικό διάστημα μεταξύ 2 βουλευτικών εκλογών. Σύνοδος της Βουλής οι εργασίες της Βουλής κάθε χρόνο από την πρώτη Δευτέρα Οκτωβρίου τέλος Ιουνίου. Συνεδριάσεις της Βουλής σε ολομέλεια και σε τμήματα. Το καλοκαίρι λειτουργία θερινών τμημάτων νομοθετικού έργου. Οι συνεδριάσεις της Βουλής είναι δημόσιες, αναμεταδίδονται από τα ΜΜΕ και κάθε πολίτης μπορεί να τις παρακολουθήσει από τα θεωρεία του Κοινοβουλίου. Βουλή των εφήβων εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Βουλής από το σχολικό έτος 1995-96. Απευθύνεται στους μαθητές όλων των ελληνικών σχολείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Στόχος καλλιέργεια θετικής στάσης των νέων σχετικά με τη «συμμετοχή στα κοινά», ευαισθητοποίησή τους στις αξίες, τους κανόνες και τη λειτουργία της Δημοκρατίας. Οι μαθητές της ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 10

Β Λυκείου καταθέτουν εργασίες που αξιολογούνται. Επιλέγονται 350 έφηβοι-βουλευτές που συγκροτούν τη Βουλή των Εφήβων και συνεδριάζουν στις αίθουσες του Κοινοβουλίου. 10.1.2. Αρμοδιότητες της Βουλής Η Βουλή σημαντικότερες αρμοδιότητες για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, χώρος διεξαγωγής δημόσιου πολιτικού διαλόγου για τα ζητήματα της χώρας. Αρμοδιότητες: 1) Θέσπιση νόμων Κατάθεση νομοσχεδίου και επεξεργασία του σε μια κοινοβουλευτική επιτροπή που αποτελείται αναλογικά από εκπροσώπους όλων των κομμάτων συζήτηση και ψήφιση του επεξεργασμένου νομοσχεδίου στην ολομέλεια της Βουλής έκδοση του νόμου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ). Οι νόμοι δεν πρέπει να έρχονται σε αντίθεση με το Σύνταγμα. 2) Έλεγχος των πράξεων της Κυβέρνησης Υποχρέωση των Υπουργών να δίνουν πληροφορίες και εξηγήσεις στους βουλευτές για τις πράξεις τους = κοινοβουλευτικός έλεγχος ερωτήσεις βουλευτών, αναφορές για τα προβλήματα πολιτών, σύσταση εξεταστικών επιτροπών σε περιπτώσεις κακοδιαχείρισης Υπουργών. Υποχρέωση του Πρωθυπουργού 2 φορές το μήνα να δίνει εξηγήσεις στους βουλευτές για το κυβερνητικό έργο. 3) Ανάδειξη της Κυβέρνησης Ο αρχηγός του κόμματος που έχει την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών (151) διορίζεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ως Πρωθυπουργός. Εντός 15 ημερών η Κυβέρνηση πρέπει να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, αφού παρουσιάσει το πρόγραμμά της. Δυνατότητα της Βουλής να αποσύρει την εμπιστοσύνη της είτε από έναν Υπουργό είτε από όλη την Κυβέρνηση υποχρέωση της Κυβέρνησης να παραιτηθεί. 4) Ψήφιση του προϋπολογισμού του κράτους Έλεγχος από τους βουλευτές των εσόδων και εξόδων του κράτους. 5) Επικύρωση διεθνών συμβάσεων Γίνονται νόμοι του κράτους οι διεθνείς συμβάσεις που έχει υπογράψει η χώρα μας (π.χ. η έκταση των χωρικών μας υδάτων). 6) Αναθεώρηση του Συντάγματος Τροποποίηση του Συντάγματος, ώστε να ανταποκρίνεται στα νέα πολιτικά ή κοινωνικά δεδομένα. 7) Αρμοδιότητες δικαστικού χαρακτήρα Ποινική δίωξη κατά μελών της Κυβέρνησης για πράξεις σχετικές με τα καθήκοντά τους, καθώς και κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας για εσχάτη προδοσία ή παράβαση του Συντάγματος. 10.2. Εκτελεστική Λειτουργία Κυβέρνηση, Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκτελεστικά όργανα, εφαρμογή του Συντάγματος και των νόμων, διοίκηση της χώρας. 10.2.1. Πρόεδρος της Δημοκρατίας Σύμβολο της ενότητας του έθνους, Αρχηγός του κράτους, ρυθμιστής του πολιτεύματος. Κυρίαρχο όργανο = ο λαός που εκλέγει τη Βουλή και την Κυβέρνηση. Αρμοδιότητες Προέδρου της Δημοκρατίας: 1. Έκδοση και δημοσίευση των νόμων. 2. Προκήρυξη δημοψηφίσματος για κρίσιμο εθνικό θέμα ή για ψηφισμένο νομοσχέδιο, όταν το ζητήσει η Βουλή. 3. Διεθνής εκπροσώπηση της Πολιτείας, κήρυξη πολέμου, συνομολόγηση συνθηκών ειρήνης 4. Έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων Με πρόταση του αρμόδιου υπουργού εκδίδονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας διατάγματα που προσδιορίζουν πως θα εφαρμοστεί και θα εκτελεστεί ο συγκεκριμένος νόμος. Τα Προεδρικά Διατάγματα υπογράφονται από κοινού από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον αρμόδιο υπουργό και δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 5. Διορισμός του Πρωθυπουργού και της Κυβέρνησης Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει ως Πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόμματος που έχει την απόλυτη πλειοψηφία των ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 11

εδρών της Βουλής (151). Αν κανένα κόμμα δεν έχει απόλυτη πλειοψηφία διαδοχικές αναθέσεις διερευνητικών εντολών σχηματισμού κυβέρνησης. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τη Βουλή για 5 χρόνια και μπορεί να επανεκλεγεί μια μόνο φορά. Προϋποθέσεις εκλογής: α) να είναι Έλληνας πολίτης τουλάχιστον πριν από 5 χρόνια β) να έχει ελληνική καταγωγή από πατέρα ή μητέρα γ) να έχει την ικανότητα του εκλέγειν δ) να έχει συμπληρώσει το 40 ο έτος της ηλικίας του. Εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας από τη Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία 200 βουλευτές στις 2 πρώτες ψηφοφορίες ή 180 στην τρίτη. Αν δεν συγκεντρωθεί η πλειοψηφία των 180 βουλευτών διάλυση της Βουλής και διεξαγωγή νέων εκλογών. Η νέα Βουλή εκλέγει Πρόεδρο της Δημοκρατίας με πλειοψηφία 180 ή 151 ψήφων. 10.2.2. Κυβέρνηση Όργανο που κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας. Κυβέρνηση = Υπουργικό συμβούλιο Πρωθυπουργός, Υπουργοί, Υφυπουργοί, Υπουργοί άνευ χαρτοφυλακίου. Πρωθυπουργός Πρόεδρος της Κυβέρνησης, ορίζει τα πρόσωπα που την απαρτίζουν και τα αντικαθιστά όταν το κρίνει σκόπιμο, συντονίζει το έργο των Υπουργών και εξασφαλίζει την ενότητα στις πράξεις και τις αποφάσεις τους. Υπουργοί βουλευτές ή εξωκοινοβουλευτικοί. Διευθύνουν συγκεκριμένους τομείς διοίκησης (παιδεία, υγεία, μεταφορές κ.ά.). Υπουργοί άνευ χαρτοφυλακίου δε διευθύνουν Υπουργείο αλλά ασκούν συγκεκριμένα καθήκοντα που τους αναθέτει ο Πρωθυπουργός. Σε κάθε Υπουργείο ορισμός Υφυπουργών που αναλαμβάνουν ένα συγκεκριμένο τομέα δραστηριοτήτων. Υπουργοί, Υφυπουργοί υλοποίηση κυβερνητικού προγράμματος κατάθεση νομοσχεδίων στη Βουλή, αίτηση για έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων με τα οποία θα εφαρμόσουν τα νομοσχέδια που ψήφισε η Βουλή. 10.2.3. Δικαστική Λειτουργία Δικαστική λειτουργία δικαστήρια = όργανο ανεξάρτητο από τη Βουλή και την Κυβέρνηση που επιλύει τις διαφορές μεταξύ των πολιτών (χρηματικές διαφορές, κλοπές, ανθρωποκτονία) ή μεταξύ του κράτους και των πολιτών (φοροδιαφυγή). Οι Δικαστές είναι ανεξάρτητοι και δικάζουν με βάση τους νόμους. Αν οι νόμοι έρχονται σε αντίθεση με το Σύνταγμα, οφείλουν να μην τους εφαρμόσουν. Είναι υποχρεωμένοι να αιτιολογούν εμπεριστατωμένα οποιαδήποτε απόφαση παίρνουν. Ανεξαρτησία δικαστών: Ισοβιότητα Ειδική μισθολογική μεταχείριση. Διάκριση Δικαστηρίων: Διοικητικά δικαστήρια εκδίκαση διαφορών που προκύπτουν από τις παράνομες πράξεις των οργάνων του κράτους (συντάξεις, φορολογικές διαφορές, κατασκευή δημόσιων έργων κ.λ.π.). Πολιτικά δικαστήρια εκδίκαση ιδιωτικών διαφορών (εμπορικές και εργατικές διαφορές, οικογενειακές διαφορές: διαζύγιο, επιμέλεια παιδιών). Ποινικά δικαστήρια εκδίκαση εγκληματικών πράξεων κι επιβολή ποινών στο δράστη (εγκλήματα κατά της ζωής, της υγείας, της περιουσίας κ.ά.). 12. Δικαιώματα και Υποχρεώσεις 12.1. Αντιστοιχία Δικαιωμάτων και Υποχρεώσεων Σταδιακή κατοχύρωση ατομικών δικαιωμάτων με την εξέλιξη των δημοκρατικών πολιτευμάτων.!8 ος -20 ος αι. κατοχύρωση στα Συντάγματα των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων με στόχο τον περιορισμό της απόλυτης εξουσίας του μονάρχη και την προστασία του ατόμου. Παρέμβαση του σύγχρονου κοινωνικού κράτους για την προστασία του ανθρώπου από τη στέρηση των βασικών όρων ζωής κατοχύρωση κοινωνικών δικαιωμάτων (υγεία, παιδεία, εργασία). Πολίτης δικαιώματα και υποχρεώσεις. Δικαιώματα του πολίτη για σεβασμό των πολιτικών και θρησκευτικών του πεποιθήσεων, του ασύλου της κατοικίας αλλά και υποχρέωσή του για σεβασμό ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 12

και προστασία των αντίστοιχων δικαιωμάτων όλων των άλλων μελών της Πολιτείας. Διαφορετικά κατάχρηση δικαιώματος σε βάρος των άλλων. Κοινωνία Πολιτών ενδιαφέρον και συμμετοχή του πολίτη στην πολιτική και κοινωνική ζωή με αλληλεγγύη και σεβασμό προς τους άλλους. Υποχρεώσεις Πολίτη: 1. Κοινωνική ευθύνη και Αλληλεγγύη άσκηση των δικαιωμάτων με την υποχρέωση σεβασμού προς το κοινωνικό σύνολο (π.χ. παραχώρηση ατομικής ιδιοκτησίας για κατασκευή δρόμου, χρήση του περιβάλλοντος χωρίς εξάντλησή του). 2. Τήρηση του Συντάγματος και των νόμων Το Σύνταγμα και οι νόμοι περιορίζουν τα δικαιώματα των ατόμων προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος. 3. Υπεράσπιση της Δημοκρατίας Τα δικαιώματα του ατόμου = βάση του δημοκρατικού πολιτεύματος Η υπεράσπιση της δημοκρατίας = υπεράσπιση των δικαιωμάτων. 12.2. Προστασία των Δικαιωμάτων Τα ατομικά δικαιώματα προστατεύονται: Από το Σύνταγμα κατοχύρωση ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων του ατόμου. Τα δικαιώματα είναι θεμελιώδη = όλοι οι νόμοι πρέπει να είναι σύμφωνοι με αυτά και απαράγραπτα = δεν μπορούν να καταργηθούν ή περιοριστούν. Από την Ευρωπαϊκή Ένωση Από τον ΟΗΕ διεθνής κατοχύρωση των δικαιωμάτων με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άλλες διεθνείς συμβάσεις. 12.3. Ατομικά Δικαιώματα Υποχρέωση της Πολιτείας να σέβεται και να προστατεύει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου ατομικά δικαιώματα: Ισότητα Προσωπική ελευθερία Ανάπτυξη προσωπικότητας Ατομική ιδιοκτησία Άσυλο κατοικίας Αναφορά στις αρχές Θρησκευτική ελευθερία Ελευθερία του τύπου Η Ισότητα Άρθρο 4 του Συντάγματος κατοχύρωση της ισότητας των πολιτών. Η ισότητα των πολιτών δεσμεύει τη Βουλή, τη διοίκηση και τα δικαστήρια ανάγκη ισότιμης αντιμετώπισης όλων των πολιτών. Αναλογική ισότητα = ισότητα ανάλογη με τα χαρακτηριστικά των ατόμων. Η απόλυτη ισότητα θα ήταν άδικη π.χ. ισότιμη αντιμετώπιση πράξεων ενηλίκων εφήβων, φορολογικές υποχρεώσεις βιομηχάνων εργατών, κοινωνικές παροχές ανέργων-εργαζομένων. Μορφές της ισότητας: 1) Ισότητα φύλων: Δικαίωμα ψήφου στις Ελληνίδες το 1952. Μέχρι το 1983 ο άνδρας θεωρούνταν «κεφαλή της οικογένειας». Διατήρηση ανισοτήτων σε βάρος των γυναικών μέτρα στο Σύνταγμα για κατάργηση τυχόν ανισοτήτων. Τομείς ανισότητας εργασία, πολιτική ζωή. Λήψη μέτρων όπως: α) ποσόστωση γυναικών υποψηφίων στις Δημοτικές εκλογές β) επιχορήγηση εργοδοτών για πρόσληψη γυναικών. 2) Ισότητα στην αμοιβή εργασίας: Αφορά όλους τους Έλληνες και αλλοδαπούς εργαζόμενους ανάλογα με τα προσόντα και την εργασία. 3) Ισότητα φορολογική: Φορολογία των πολιτών ανάλογα με τα εισοδήματά τους. 4) Ισότητα διορισμού στις δημόσιες θέσεις: Ισχύει για όλους τους Έλληνες και τους πολίτες της Ε.Ε. που μιλούν την ελληνική γλώσσα. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 13

5) Ισότητα στράτευσης: Δυνατότητα εναλλακτικής πολιτικής θητείας (διπλάσιος χρόνος μη ένοπλης υπηρεσίας) για θρησκευτικούς ή πολιτικούς λόγους. 6) Ισότητα ευκαιριών: Παρέχονται σε όλους τους Έλληνες πολίτες με ή χωρίς αναπηρίες. Η προσωπική ελευθερία Άρθρο 5 του Συντάγματος η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κατοχύρωση της απόλυτης προστασίας της ζωής, της τιμής και ελευθερίας για όλους όσους βρίσκονται στη χώρα. Απαγόρευση της θανατικής ποινής. Προστασία του δικαιώματος στην υγεία όλων όσων βρίσκονται στην Ελλάδα. Απαγόρευση ιατρικών επεμβάσεων χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου και μεταβολών της γενετικής του ταυτότητας (κλωνοποίηση). Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας Άρθρο 5 του Συντάγματος δυνατότητα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Ο καθένας είναι ελεύθερος να: Επιλέγει επαγγέλματα και να ασκεί οικονομικές δραστηριότητες Εκφράζεται, πληροφορείται, δημιουργεί Προστατεύεται από κάθε αυθαίρετη δίωξη, σύλληψη ή φυλάκιση Αναπτύσσει συλλογική δράση (συνδικαλισμός, απεργίες, συγκεντρώσεις). Η ατομική ιδιοκτησία Στις σύγχρονες κοινωνίες προστασία της ιδιοκτησίας. Περιορισμός της ιδιοκτησίας για λόγους γενικού συμφέροντος ή προστασίας του περιβάλλοντος (απαλλοτριώσεις για διάνοιξη δρόμων, απαγόρευση οικοδομικών εργασιών σε αρχαιολογικούς χώρους, προστασία των παραδοσιακών οικισμών). Το άσυλο της κατοικίας Άρθρο 9 του Συντάγματος απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ατόμου. Δυνατότητα έρευνας στον ιδιωτικό χώρο μόνο με παρουσία δικαστικού εκπροσώπου. Δικαίωμα στην προστασία προσωπικών δεδομένων από την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Η αναφορά στις αρχές Υποχρέωση της Διοίκησης να απαντά στα αιτήματα των πολιτών και να τους παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες. Διαφορετικά επιβολή προστίμου στα διοικητικά όργανα και αποζημίωση του πολίτη. Δυνατότητα του πολίτη να ελέγχει την Πολιτεία μέσω του κοινοβουλευτικού ελέγχου ή της προβολής των αιτημάτων του από τον τύπο. Συνήγορος του Πολίτη ανεξάρτητη αρχή στην οποία μπορεί να καταφεύγει ο πολίτης όταν θεωρεί ότι αδικείται από τη Διοίκηση. Η θρησκευτική ελευθερία Άρθρο 13 του Συντάγματος ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης. Απαγόρευση του προσηλυτισμού. Κατοχύρωση από το Σύνταγμα και της θρησκευτικής ισότητας α) ελευθερία Ελλήνων και αλλοδαπών να έχουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους χωρίς διαφορετική αντιμετώπιση από την Πολιτεία εξαιτίας του διαφορετικού τους θρησκεύματος β) ελευθερία άσκησης των λατρευτικών τους καθηκόντων. Η ελευθερία του Τύπου Στις σύγχρονες κοινωνίες ελευθερία έκφρασης: α) εκφράζονται όλες οι γνώμες και λειτουργεί η κοινωνία των πολιτών β) διαμορφώνεται η κοινή γνώμη που ελέγχει την πολιτική εξουσία. Βασικό μέσο έκφρασης δημόσιας γνώμης ο τύπος. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 14

Στο Σύνταγμα α) Κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου β) Απαγόρευση λογοκρισίας. Η απαγόρευση αυτή δεν ισχύει για το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και τη φωνογραφία όπου η Πολιτεία για λόγους δημοσίου συμφέροντος μπορεί να επιβάλλει περιορισμούς και προληπτικό έλεγχο. Έλεγχος ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών από το ΕΣΡ. 12.4. Τα πολιτικά δικαιώματα Πολιτικά δικαιώματα συμμετοχή του πολίτη λειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος. 19 ος αρχές 20 ου αι. κατοχύρωση πολιτικών δικαιωμάτων από Συντάγματα και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Βασικά πολιτικά δικαιώματα: 1. Εκλογή αντιπροσώπων (βουλευτών, ευρωβουλευτών, νομαρχών, δημάρχων) 2. Εκλογή πολιτών στα διάφορα αξιώματα 3. Συμμετοχή σε δημοψηφίσματα 4. Ίδρυση συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα 5. Διορισμός σε δημόσιες υπηρεσίες 6. Διορισμός ως ενόρκων σε δίκες Οι αλλοδαποί δικαίωμα να ζητούν πολιτικό άσυλο εφόσον διώκονται για την πολιτική δράση ή καταπιέζονται στη χώρα τους. 12.5. Τα κοινωνικά δικαιώματα Με τα κοινωνικά δικαιώματα κατοχύρωση του κοινωνικού κράτους. Η Πολιτεία αναλαμβάνει την υποχρέωση να κάνει παροχές στους πολίτες. Κατοχυρωμένα στο Σύνταγμα κοινωνικά δικαιώματα παιδεία, εργασία, υγεία, περιβάλλον, κοινωνική πρόνοια, στέγαση, κοινωνική ασφάλιση, προστασία οικογένειας και μητρότητας. 12.5.1. Δικαίωμα της παιδείας Η μόρφωση προϋπόθεση για τη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά. Σήμερα απαιτείται ένα επίπεδο εκπαίδευσης πολύ υψηλότερο απ ό,τι στο παρελθόν. Άρθρο 16 του Συντάγματος παροχή δωρεάν παιδείας, κατοχύρωση εννιάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης και επαγγελματικής εκπαίδευσης δωρεάν διανομή βιβλίων, απαγόρευση καταβολής διδάκτρων, ίδρυση βιβλιοθηκών, ίδρυση νέων εκπαιδευτηρίων. 12.5.2 Δικαίωμα της εργασίας Άρθρο 22 του Συντάγματος προστασία δικαιώματος εργασίας από το κράτος. Η Πολιτεία δημιουργία συνθηκών απασχόλησης για όλους, μείωση της ανεργίας, εξασφάλιση της δυνατότητας απασχόλησης για όσους επιθυμούν να εργαστούν επιδοτήσεις θέσεων εργασίας, Προγράμματα Επαγγελματικής Κατάρτισης. Άλλα κοινωνικά δικαιώματα: Κοινωνική Πρόνοια ειδικές παροχές σε ευάλωτες ομάδες (ανάπηροι, πολύτεκνοι, άνεργοι). Υποχρεωτική ασφάλιση όλων των εργαζόμενων (ΙΚΑ, ΟΓΑ κ.ά.). Προστασία του γάμου και της μητρότητας επιδόματα και άδειες στους οικογενειάρχες. Αλληλεξάρτηση δικαιωμάτων: Ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά δικαιώματα συνδέονται μεταξύ τους με στόχο την εξασφάλιση της αξιοπρέπειας του ατόμου. Έτσι ο ενεργός πολίτης εξασφάλιση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του +κάλυψη των βασικών αναγκών του διάθεση χρόνου για τα κοινά. 12.5.3. Προστασία της υγείας Αγωγή Υγείας Υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει σε όλους υπηρεσίες υγείας (ιατρικές, φαρμακευτικές, νοσοκομειακές). Άρθρο 21 του Συντάγματος κατοχύρωση της περίθαλψης και της αποκατάστασης των ασθενών. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 15

Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας = κοινωνικό συμφέρον η καλή κατάσταση της υγείας των πολιτών αντανακλά την πρόοδο της κοινωνίας. Η πολιτεία έχει υποχρέωση για πρόληψη, περίθαλψη, αποκατάσταση και επανένταξη των ασθενών. Αγωγή Υγείας ενημέρωση πολίτη σε θέματα υγείας. Πραγματοποίηση στα σχολεία προγραμμάτων αγωγής υγείας ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα υγιεινής και πρόληψης. 12.5.4. Προστασία του περιβάλλοντος περιβαλλοντική αγωγή Άρθρο 22 του Συντάγματος υποχρέωση του κράτους να προστατεύει το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Ο σύγχρονος πολίτης: Δικαίωμα ενημέρωσης για το περιβάλλον Απαίτηση προστασίας του περιβάλλοντος από την Πολιτεία Σεβασμός και προστασία του περιβάλλοντος από τον ίδιο. Σήμερα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα: α)τοπικά (ρύπανση υδάτινων πόρων από ένα εργοστάσιο, ατμοσφαιρική ρύπανση μιας μεγαλούπολης), β)παγκόσμια (τρύπα του όζοντος). Ανάγκη λήψης διεθνών μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Στη διεθνή Συνδιάσκεψη του Ρίο (1992) αποφυγή της περιβαλλοντικής καταστροφής με υιοθέτηση από τις κοινωνίες του μοντέλου της αειφόρου ανάπτυξης. Επιβολή προστίμων από την Ε.Ε. στα κράτη-μέλη που δεν εφαρμόζουν τα περιβαλλοντικά μέτρα που αποφασίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Περιβαλλοντική αγωγή πρόγραμμα που εφαρμόζεται στα σχολεία με στόχο: Γνωριμία του φυσικού περιβάλλοντος από τους μαθητές Ευαισθητοποίησή τους για τα περιβαλλοντικά προβλήματα Δραστηριοποίησή τους και αναζήτηση λύσεων. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΤΗΣ 16