ΑΡΘΡΟΠΟΓΑ Δξγαζηεξηαθή άζθεζε ίλνο Γθηώθαο Παλεπηζηήκην Παηξώλ Σκήκα Βηνινγίαο Σνκέαο Βηνινγίαο Εώσλ Πάηξα 2015
πζηήλνληαο ηα Αξζξόπνδα Πνηα είλαη ηα Αξζξόπνδα;
Ση είλαη έλα Αξζξόπνδν; Βαζηθέο εξσηήζεηο: Ση είλαη έλα αξζξόπνδν; Γηαηί όια ηα αξζξόπνδα έρνπλ θάπνηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά;
Σα πέληε θιαδηά ηνπ δέληξνπ ησλ Αξζξνπόδσλ Σα ζύγρξνλα αξζξόπνδα πεξηιακβάλνπλ ηα Έληνκα, ηα Υειεθεξαησηά (π.ρ. αξάρλεο, ζθνξπηνί), ηα Μπξηάπνδα (π.ρ. ζαξαληαπνδαξνύζεο), ηα Καξθηλνεηδή (π.ρ. γαξίδεο, θαβνύξηα). Όια ηα αξζξόπνδα είλαη απόγνλνη ελόο κνλαδηθνύ θνηλνύ πξνγόλνπ. Κάζε είδνο πνπ θαηάγεηαη από απηόλ ηνλ πξόγνλν είλαη αξζξόπνδν θαη θάζε είδνο πνπ δελ θαηάγεηαη από απηόλ δελ είλαη αξζξόπνδν.
Κιεξνλνκνύκελα ραξαθηεξηζηηθά Σα πεξηζζόηεξα Αξζξόπνδα εκθαλίδνπλ ηα εμήο 5 ραξαθηεξηζηηθά: Ακθίπιεπξε ζπκκεηξία Μεηακέξεηα θιεξόο εμσζθειεηόο Αξζξσηά πόδηα Πνιιά δεύγε εμαξηεκάησλ Έρνπλ αξζξσηά εμαξηήκαηα (πόδηα, θεξαίεο) θαη κεηακεξή, ζπλήζσο δηαθνξνπνηεκέλα
Μεηακέξεηα θαη ηαγκάησζε Όπσο ηα βαγόληα ηνπ ηξέλνπ ε θάπνην ζηάδην ηεο δσήο ηνπο όια ηα αξζξόπνδα έρνπλ ζώκα εζσηεξηθά ή εμσηεξηθά κεηακεξηθό. Σα κεηακεξή ζπρλά νκαδνπνηνύληαη ζε κεγαιύηεξεο ιεηηνπξγηθέο νκάδεο (ηάγκαηα), όπσο ε θνηιηά ή ν θεθαινζώξαθαο. Απηό ιέγεηαη ηαγκάησζε ε θάζε κεηακεξέο επαλαιακβάλεηαη ε ίδηα νκάδα δνκώλ (π.ρ. δεύγε πνδηώλ, αλαπλεπζηηθά όξγαλα, λεύξα), ζπρλά κε πνηθηιόηεηα θαηά κήθνο ηνπ ζώκαηνο.
Δμέιημε ησλ Αξζξνπόδσλ Κύξηεο εμειηθηηθέο ηάζεηο ζηα αξζξόπνδα: ηαγκάησζε (ζπγρώλεπζε ησλ κεηακεξώλ ζηα δηαθνξεηηθά κέξε ηνπ ζώκαηνο) εμεηδίθεπζε ησλ εμαξηεκάησλ ζηα δηαθνξεηηθά κέξε ηνπ ζώκαηνο.
Δμέιημε ησλ Αξζξνπόδσλ Παξάδεηγκα ηαγκάησζεο θαη εμεηδίθεπζεο: Σα εμαξηήκαηα ζην θεθάιη εμεηδηθεύηεθαλ γηα ηελ αίζζεζε (όπσο νη θεξαίεο) ή γηα ην ρεηξηζκό ηεο ηξνθήο. Σα κεηακεξή ηνπ θεθαιηνύ ζπγρσλεύηεθαλ θαη ζπκπηέζηεθαλ. Σα κεηακεξή ηνπ ζώξαθα κεγεζύλζεθαλ θαη ρξεζηκεύνπλ σο ππνκόριην γηα ηελ θίλεζε ησλ επηκεθπζκέλσλ πνδηώλ. Ζ θνηιηά θηινμελεί εζσηεξηθά όξγαλα θαη ζπρλά ηα εμαξηήκαηα ηεο θνηιηάο έρνπλ πεξηνξηζηεί. Σα πξόηππα ηαγκάησζεο θαη νη ηύπνη ησλ εμαξηεκάησλ (θπξίσο ηνπ θεθαιηνύ) ρξεζηκεύνπλ επίζεο θαη γηα ηε δηάθξηζε ησλ θύξησλ νκάδσλ ησλ αξζξνπόδσλ.
Αξζξσηά πόδηα Πώο ιπγίδεη έλαο ζθιεξόο εμσζθειεηόο; θιεξόο εμσζθειεηόο: πξόβιεκα επιπγηζίαο. Πώο έλα δών κε άθακπην ζώκα θνπλά ηα πόδηα ηνπ; Δμειηθηηθή ιύζε: αξζξώζεηο. Όια ηα αξζξόπνδα έρνπλ αξζξσηά πόδηα. ην κεγαιύηεξν ηκήκα ηνπ πνδηνύ ν εμσζθειεηόο είλαη ζθιεξόο, αιιά ζηηο αξζξώζεηο είλαη καιαθόηεξνο θαη εύθακπηνο, επηηξέπνληαο ηελ θίλεζε. Σν κέινο ειέγρεηαη κέζσ ζπζπώκελσλ γξακκσηώλ κπώλ πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ εμσζθειεηό θαη ζηηο δύν πιεπξέο ηεο άξζξσζεο.
Πνιιά δεύγε εμαξηεκάησλ Σν πξνγνληθό αξζξόπνδν είρε πνιιά κεηακεξή κε έλα δεύγνο εμαξηεκάησλ ζε θάζε κεηακεξέο. Όια ηα αξζξόπνδα θιεξνλόκεζαλ ηα πνιιαπιά εμαξηήκαηα από απηόλ ηνλ πξόγνλν. Χζηόζν ζε θάπνηα αξζξόπνδα κεξηθά εμαξηήκαηα ράζεθαλ θαζώο εμειίρζεθαλ ζην λα είλαη όιν θαη πην κηθξά. ε θάπνηα άιια εμειίρζεθαλ ζε λέα ζρήκαηα θαη εηδηθεύηεθαλ ζε δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο.
Δμέιημε ησλ Αξζξνπόδσλ Σν πξνγνληθό «ζσκαηηθό ζρέδην» ησλ αξζξνπόδσλ απνηεινύληαλ από παλνκνηόηππα κεηακεξή κε παλνκνηόηππα εμαξηήκαηα, όπσο απηά ηα δώα ηνπ Κακβξίνπ. Σα Ολπρνθόξα θαη ηα Βξαδύπνξα είλαη νη θνληηλόηεξνη ζύγρξνλνη ζπγγελείο ησλ αξζξνπόδσλ.
Πώο είλαη ηα αξζξόπνδα; Σξηπινβιαζηηθά, ακθίπιεπξα, πξσηνζηόκηα θιεξόο εμσζθειεηόο Δηδίθεπζε εμαξηεκάησλ Αξζξσηά εμαξηήκαηα Πεξηνξηζκέλν θνίισκα Αηκόθνηιν πνπ ιεηηνπξγεί σο αλνηθηό θπθινθνξηθό ζύζηεκα Όξγαλα απέθθξηζεο θαη αληαιιαγήο αεξίσλ Αηζζεηήξηα όξγαλα πνπ βγαίλνπλ έμσ από ην επηδεξκίδην Αλάπηπμε κέζσ έθδπζεο
Πώο ζηεξίδνληαη θαη θηλνύληαη ηα αξζξόπνδα; Κάζε κεηακεξέο πεξηβάιιεηαη από 4 πιάθεο (ζθιεξίηεο): 1 ξαρηαίν ηεξγίηε, 1 θνηιηαθό ζηεξλίηε θαη 2 πιάγηνπο πιεπξίηεο. Πξόζθπζε δεζκώλ κπώλ. Αξζξσηά εμαξηήκαηα κε εμσηεξηθνύο ή εζσηεξηθνύο κύεο
Πώο ζηεξίδνληαη θαη θηλνύληαη ηα Δμαξηήκαηα κνλνζθειή ή δηζθειή αξζξόπνδα; Γηαθνξνπνίεζε γηα δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο
Σν δέληξν ησλ Αξζξνπόδσλ
Σν δέληξν ησλ Αξζξνπόδσλ Οη θπινγελεηηθέο ζρέζεηο κεηαμύ ησλ νκάδσλ ησλ Αξζξνπόδσλ είλαη αληηθείκελν δηακάρεο. Μεξηθνί ζπλδένπλ ηα Καξθηλνεηδή κε ηα Υειεθεξαησηά, ελ κέξεη γηαηί θαη νη δύν νκάδεο έρνπλ δηζθειή εμαξηήκαηα. Σα Μπξηάπνδα θαη ηα Δμάπνδα ζπλδένληαη ζε κηα νκάδα πνπ νλνκάδεηαη Μνλνζθειή, γηαηί έρνπλ κνλνζθειή εμαξηήκαηα θαη παξόκνηα θεθαιηθά εμαξηήκαηα. Πην ζύγρξνλεο κνξηαθέο θπινγελέζεηο ζπλδένπλ ηα Καξθηλνεηδή κε ηα Δμάπνδα (Έληνκα), θαη θαηόπηλ ηα Μπξηάπνδα θαη ηα Υειεθεξαησηά.
Σν δέληξν ησλ Αξζξνπόδσλ
Αξζξόπνδα - πζηεκαηηθή θαηάηαμε Φύιν: Αξζξόπνδα (Arthrνpνda) Yπόθπιν: Σξηινβίηεο (Σrilνbita). Yπόθπιν: Υειεθεξαησηά (Chelicerata) Οκνηαμία: Αξαρλίδηα (Arachnida) Σάμε: θνξπηνί (Scνrpiνnida) Σάμε: Φεπδνζθνξπηνί (Pseudνscνrpiνnida) Σάμε: Γαιεώδε (Sνlpugida) Σάμε: Αξάρλεο (Araneida) Σάμε: Φαιάγγηα (Οpiliνnes) Σάμε: Αθάξεα (Acarina) Σάμε: Οπξόππγα (Uropygi) Σάμε: ρίδσκα (Schizomida) Σάμε: Ακβιύππγα (Amblypygi) Σάμε: Πνδόγνλα (Ricinulei) Σάμε: Πξνζαθηξηδνπόξα (Palpigrada) Οκνηαμία: Μεξόζηνκα (Merostνmata) Οκνηαμία: Ππθλνγνλίδηα (Pycnνgνnida) 1.300.000 αξηίγνλα είδε Κακηά δσληαλή κνξθή ζήκεξα 105.000 αξηίγνλα είδε 105.000 είδε 1.200 είδε 3.100 είδε 1.100 είδε 40.000 είδε 5.000 είδε 54.000 είδε 100 είδε 180 είδε 130 είδε 45 είδε 70 είδε 5 είδε 1.000 είδε Τπόθπιν: Καξθηλνεηδή (Crustacea) Τπόθπιν: Μπξηάπνδα
Βαζηθά δηαγλσζηηθά ραξαθηεξηζηηθά Κεθαλικά εξαπηήμαηα Χηληκεπαιωηά Καπκινοειδή Μυπιάποδα Εξάποδα Χειεθεξαίεο 1 δεύγνο θεξαηώλ Πνδνπξνζαθηξίδεο Γλάζνη 2 δεύγε θεξαηώλ Γλάζνη 1 δεύγνο θεξαηώλ Γλάζνη Τάγμαηα Κεθαινζώξαθαο Κνηιηά Πνηθίιεη Κεθάιη, Θώξαθαο θαη θνηιηά, αιιά όρη πνιύ δηαθνξνπνηεκέλα Σαθώο δηαθνξνπνηεκέλνη: Κεθάιη, ζώξαθαο, θνηιηά Εξαπηήμαηα Μνλνζθειή (δηζθειή πξωηνγελώο) Δηζθειή Μνλνζθειή Μνλνζθειή Άλλα χαπακηηπιζηικά Ομείδην ηνπ αζβεζηίνπ ζηνλ εμωζθειεηό Φηεξά ζηα πεξηζζόηεξα έληνκα
Τπόθπιν: Σξηινβίηεο Εώα κε ακθίπιεπξε ζπκκεηξία. Σν ζώκα ρσξίδεηαη ζε ηξεηο ινβνύο από δύν επηκήθεηο ξαρηαίεο αύιαθεο. Έλα δεύγνο θεξαηώλ Σν ζώκα απνηειείηαη από ην θεθάιη, ην ζώξαθα, θαη ην ππγίδην. Ζ θεθαιή δηαθξίλεηαη εύθνια. Ζ θνηιηά έρεη 2-29 κεηακεξή. Όια ηα κεηακεξή ηνπ ζώξαθα θαη ηεο θνηιηάο, εθηόο από ην ηειεπηαίν, θέξνπλ 1 δεπγάξη δηζρηδή αξζξσηά εμαξηήκαηα. Μόλν απνιηζσκέλεο κνξθέο Σν ζώκα ρσξίδεηαη ξαρηαία ζε ηξεηο ινβνύο από δύν επηκήθεηο ξαρηαίεο αύιαθεο. Κνηιηαθά ππάξρνπλ εμαξηήκαηα θηλεηηθά θαη ζηα κεηακεξή ηεο θνηιηάο
Σξηινβίηεο Δμαθαληζκέλνη αιιά όρη απνηπρεκέλνη Οη Σξηινβίηεο εμαθαλίζηεθαλ πξηλ 245 εθαηνκκύξηα ρξόληα αιιά ππάξρνπλ άθζνλα απνιηζώκαηά ηνπο. Κπξηαξρνύζαλ ζηα νηθνζπζηήκαηα ηνπ ζαιάζζηνπ ππζκέλα, γηα πεξηζζόηεξα από 250 εθαηνκκύξηα ρξόληα.
Τπόθπιν: Υειεθεξαησηά ώκα πνπ δηαηξείηαη ζε θεθαινζώξαθα (πξόζσκα) θαη θνηιία (νπίζζόζσκα) Όρη θεξαίεο Όρη γλάζνη 6 δεύγε εμαξηεκάησλ: ρειεθεξαίεο θαη πνδνπξνζαθηξίδεο (ζηνλ πξόζζην θεθαινζώξαθα), θαη 4 δεύγε βαδηζηηθώλ πνδηώλ (ζηα Ππθλνγνλίδηα θαη ηα Αξαρλίδηα) ή 1 δεύγνο ρειεθεξαηώλ θαη 5 δεύγε πνδηώλ (Μεξόζηνκα) Γελ έρνπλ θεξαίεο αιιά ρειεθεξαίεο. ηνλ θεθαινζώξαθα πνπ είλαη εληαίνο, εθηόο από ηηο ρειεθεξαίεο έρνπλ 5 δεπγάξηα εμαξηεκάησλ
Υειεθεξαησηά Οκνηαμίεο: Μεξόζηνκα +Δπξππηεξίδηα Ξηθνζνπξίδηα Ππθλνγνλίδηα (ζαιάζζηεο αξάρλεο) Αξαρλίδηα (αξάρλεο, ζθνξπηνί, ςεπδνζθνξπηνί, αθάξεα, θαιάγγηα)
Ξηθνζνπξίδηα (Μεξόζηνκα, Υειεθεξαησηά) Εσληαλά απνιηζώκαηα Θαιάζζηνη νξγαληζκνί Κεθαινζώξαθαο: 5 δεύγε βαδηζηηθώλ πνδηώλ + 1 δεύγνο ρειεθεξαηώλ Κνηιηά: 6 δεύγε πιαηηώλ, ιεπηώλ εμαξηεκάησλ Θπξεόο (ρσξίο κεηακέξεηα) θαη ηέιζνλ Μάηηα: 2 ζύλζεηα + 2 απιά Αλαπλνή: Βηβιηνβξάγρηα Ενπλ ζε αβαζείο ζαιάζζηεο πεξηνρέο ηνπ Αηιαληηθνύ θαη ηνπ Δηξεληθνύ Σξέθνληαη κε δαθηπιηνζθώιεθεο, θύθε θαη καιάθηα Έρνπλ ζρήκα νπιήο αιόγνπ. Ζ θνηιηά θαηαιήγεη ζε καθξύ ηέιζν ζαλ μίθνο
Δπξππηεξίδηα (Μεξόζηνκα, Υειεθεξαησηά) Γηγάληηνη ζαιάζζηνη ζθνξπηνί (3 κέηξα!) Έρνπλ εμαθαληζηεί Κεθάιη: 6 ζπληεγκέλα κεηακεξή, 6 δεύγε εμαξηεκάησλ, απιά θαη ζύλζεηα κάηηα Κνηιηά: 12 κεηακεξή θαη νμύιεθην ηέιζνλ
Ππθλνγνλίδηα (Υειεθεξαησηά) Θαιάζζηεο αξάρλεο Μηθξά, ιεπηά ζώκαηα κε καθξηά πόδηα 4 δεύγε ιεπηώλ θαη καθξηώλ βαδηζηηθώλ πνδηώλ Μνλαδηθό ραξαθηεξηζηηθό (ζε θάπνηεο νκάδεο): δηπιαζηαζκόο κεηακεξώλ 5 ή 6 δεύγε πνδηώλ αληί γηα 4 Υειεθεξαίεο θαη πνδνπξνζαθηξίδεο (ζπρλά) Πξνβνζθίδα (απνκπδνύλ) Υσξίο όξγαλα αλαπλνήο Αξζεληθά κε σνθόξα Εώα ζαιάζζηα. Ενπλ ζε κηθξά κέρξη κεγάια βάζε (3.600 m). Πξνηηκνύλ ηα θξύα λεξά Σξέθνληαη κε ζπόγγνπο θαη θληδόδσα ώκα επίκεθεο, ιεπηό 4 δεπγάξηα καθξηά πόδηα
Αξαρλίδηα (Υειεθεξαησηά) 2 ηάγκαηα: Κεθαινζώξαθαο θαη θνηιηά 4 δεύγε πνδηώλ 1 δεύγνο πνδνπξνζαθηξίδεο 1 δεύγνο ρειεθεξαίεο Οπηζζόζσκα ρσξίο εμαξηήκαηα Βξάγρηα, βηβιηνπλεύκνλεο, ηξαρείεο Κπξίσο δσνηόθα Πξώηα ρεξζαία αξζξόπνδα Πάλσ από 70000 είδε Θεξεπηέο Έρνπλ 1 δεπγάξη ρειεθεξαίεο, 1 δεπγάξη πνδνπξνζαθηξίδεο πνπ δηαθνξνπνηνύληαη αλάινγα 4 δεπγάξηα πόδηα
Φεπδνζθνξπηνί θνξπηνί Αθάξεα Αξάρλεο Φαιάγγηα
Αξάρλεο (Αξαρλίδηα, Υειεθεξαησηά) Σν πξόζσκα θαη ην νπηζζόζσκα ζπλδένληαη κε ζηελό πνδίζθν Οπηζζόζσκα ρσξίο εκθαλή κεηακέξεηα Tν ζώκα θαιύπηεηαη κε ηξίρεο Υειεθεξαίεο κε γακςό λύρη Αξάρληεο ζειέο ζην πίζσ κέξνο ηεο θνηιηάο αξθνθάγνη ζεξεπηέο Ζ θνηιηά μερσξίδεη από ηνλ θεθαινζώξαθα κε εγθόιπσζε. Πνδνπξνζαθηξίδεο κηθξέο
Αξάρλε πνδνπξνζαθηξίδα Υειεθεξαία Κεθαινζώξαθαο ηελή κέζε Κνηιηά
Αξάρλε Κνηιηά Κεθαινζώξαθαο Υειεθεξαία Πνδνπξνζαθηξίδα
Κεθαινζώξαθαο ή πξόζσκα Κνηιηά ή νπηζζόζσκα Δμαξηήκαηα
Υειεθεξαίεο Πνδνπξνζαθηξίδα Πόδη Αξζεληθή πνδνπξνζαθηξίδα
Αξάρλεο Ενπλ ζηε ρέξζν ζε όινπο ζρεδόλ ηνπο βηνηόπνπο Δίλαη δώα ζαξθνθάγα. πιιακβάλνπλ κηθξά έληνκα, είηε παγηδεύνληάο ηα ζηνλ ηζηό ηνπο, είηε κε άικαηα θαη ηα απνκπδνύλ ηνπο πεξηζζόηεξνπο βηνηόπνπο ν αξηζκόο ησλ εηδώλ θαη ησλ αηόκσλ είλαη πνιύ κεγάινο έρνπλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθό ξόιν ζηελ νηθνινγία Δθθξίλνπλ δειεηήξην κε ην νπνίν ζθνηώλνπλ ηα ζύκαηά ηνπο. Σν δειεηήξην απηό ζπάληα είλαη ζαλαηεθόξν θαη γηα ηνλ άλζξσπν. ηελ Διιάδα δελ έρνπκε επηθίλδπλεο γηα ηνλ άλζξσπν αξάρλεο.
Αξάρλεο
Σαξαληνύια
Καζηαλόο Δξεκίηεο Μαύξε Υήξα κε ζήθε απγώλ
θνξπηνί (Αξαρλίδηα, Υειεθεξαησηά) Ο θεθαινζώξαθαο είλαη εληαίνο Οη ρειεθεξαίεο είλαη κηθξέο, ηξηκεξείο Οη πνδνπξνζαθηξίδεο θαηαιήγνπλ ζε ιαβίδα Ζ θνηιηά απνηειείηαη από 12 κεηακεξή. Σα πξώηα 6 έρνπλ ηελ ίδηα δηάκεηξν κε ηνλ ζώξαθα θαη ηα ππόινηπα είλαη ιεπηά, επηκήθε θαη θαηαιήγνπλ ζε θεληξί κε δειεηήξην Δίλαη δώα γνλνρσξηζηηθά Οη πνδνπξνζαθηξίδεο είλαη αλαπηπγκέλεο θαη θαηαιήγνπλ ζε ιαβίδα Ζ θνηιηά ρσξίδεηαη ζε δύν επδηάθξηηεο πεξηνρέο. Σα πξώηα 6 κεηακεξή έρνπλ δηάκεηξν ίζε κε ηνλ ζώξαθα θαη ηα ππόινηπα 6 έρνπλ κηθξή δηάκεηξν θαη θαηαιήγνπλ ζε θεληξί
θνξπηνί
Υειεθεξαία Μάηηα Πνδνπξνζαθηξίδα
θνξπηνί Εώα ρεξζαία Ενπλ ζε πγξνύο ή μεξνύο βηνηόπνπο ζε εύθξαηεο θαη ηξνπηθέο πεξηνρέο Δίλαη λπθηόβηα πλαληώληαη θάησ από πέηξεο ή κέζα ζε μεξά θύιια. Δίλαη ζαξθνθάγα ηελ Διιάδα ππάξρνπλ ιίγα είδε πνπ εμαπιώλνληαη ζε όιε ηε ρώξα Σα είδε απηά έρνπλ δειεηήξην πνπ πξνθαιεί δπλαηό πόλν ζηνλ άλζξσπν, όρη όκσο ζάλαην
Φεπδνζθνξπηνί (Αξαρλίδηα, Υειεθεξαησηά) Έρνπλ ρειεθεξαίεο κηθξέο, απνηεινύκελεο από δύν άξζξα Οη πνδνπξνζαθηξίδεο είλαη θαιά αλαπηπγκέλεο θαη θαηαιήγνπλ ζε ιαβίδα Σα κάηηα είλαη 2 ή 4 Ζ θνηιηά είλαη εληαία θαη δελ θαηαιήγεη ζε θεληξί Δίλαη δώα γνλνρσξηζηηθά Έρνπλ κηθξό κέγεζνο, κέρξη 8 mm Ενπλ ζε όινπο ζρεδόλ ηνπο ρεξζαίνπο βηόηνπνπο, αλάκεζα ζε μεξά θύιια, θάησ από πέηξεο θαη ζε θνξκνύο δέλδξσλ Δίλαη δώα ζαξθνθάγα ηελ Διιάδα ππάξρνπλ δηαθνξνπνηεκέλα πνιιά είδε. Οη πνδνπξνζαθηξίδεο θαηαιήγνπλ ζε ιαβίδεο. Ζ θνηιηά ηνπο είλαη εληαία θαη δελ θαηαιήγεη ζε θεληξί
Φαιάγγηα (Αξαρλίδηα, Υειεθεξαησηά) Ο θεθαινζώξαθαο είλαη εληαίνο κε ηελ θνηιηά, δεκηνπξγώληαο έλα σνεηδέο ζώκα Οη ρειεθεξαίεο απνηεινύληαη από 3 άξζξα Έρνπλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο πνιύ καθξηά θαη ιεπηά πόδηα Γελ ζρεκαηίδνπλ ηζηό Εώα ρεξζαία ζε αγξνύο, δάζε, ζπίηηα Δίλαη ζαξθνθάγα Απνθεύγνπλ ην θσο Έρνπλ εληαίν σνεηδέο ζώκα θαη ιεπηά, πνιύ καθξηά πόδηα
Φαιάγγηα Κεθαινζώξαθαο Κνηιηά
Γαιεώδε (Αξαρλίδηα, Υειεθεξαησηά) Ζ κόλε ηάμε ησλ αξαρληδίσλ πνπ έρεη θεθαινζώξαθα κε θαλεξά κεηακεξή Οη ρειεθεξαίεο είλαη πνιύ αλαπηπγκέλεο, απνηεινύληαη από δύν άξζξα θαη θαηαιήγνπλ ζε δαγθάλεο Οη πνδνπξνζαθηξίδεο κνηάδνπλ κε ηα πόδηα Γνλνρσξηζηηθά Ενπλ ζε ζεξκέο πεξηνρέο κέζα ζε ηξύπεο 3-4 cm ή θάησ από πέηξεο Δίλαη δώα ζαξθνθάγα, αθίλδπλα γηα ηνλ άλζξσπν ηελ Διιάδα ππάξρνπλ ζε μεξέο πεξηνρέο αιιά όρη ζε ππθλνύο πιεζπζκνύο Φαίλνληαη ηα κεηακεξή ηνπ θεθαινζώξαθα. Έρνπλ κεγάιεο ρειεθεξαίεο πνπ θαηαιήγνπλ ζε ιαβίδα
Αθάξεα (Αξαρλίδηα, Υειεθεξαησηά) Έρνπλ κηθξνζθνπηθό ή κηθξό κέγεζνο Σν ζώκα ηνπο είλαη ζπκπαγέο, σνεηδέο. Γελ θαίλνληαη ηα κεηακεξή, νύηε ζηνλ θεθαινζώξαθα, νύηε ζηελ θνηιηά πλήζσο νη πνδνπξνζαθηξίδεο ππνπιάζζνληαη Δίλαη ηα κόλα Αξαρλίδηα πνπ έρνπλ πξνλπκθηθά ζηάδηα Έρνπλ κηθξό κέγεζνο κέρξη 2-3 mm θαη ζπκπαγέο ζώκα. πλήζσο ρσξίο πνδνπξνζαθηξίδεο
Αθάξεα Πνδνπξνζαθηξίδεο & ρειεθεξαίεο θεθαινζώξαθαο θνηιηά
Αθάξεα Δμαπιώλνληαη ζε όινπο ηνπο ρεξζαίνπο βηόηνπνπο αθόκα θαη ζηα γιπθά λεξά Δίλαη ζπλήζσο εμσπαξάζηηα θπηώλ θαη δώσλ ή είλαη ζαπξνθάγα ή πακθάγα Ζ κεγάιε ππθλόηεηα ησλ πιεζπζκώλ ηνπο ηα θάλεη ζεκαληηθή νηθνινγηθή νκάδα, θαη πεγή ηξνθήο γηα άιια κεγαιύηεξα αζπόλδπια
ΚΛΔΗΓΑ ΓΗΑ ΣΟΝ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΣΧΝ ΔΝΖΛΗΚΧΝ ΑΡΘΡΟΠΟΓΧΝ ΣΟΤ ΔΓΑΦΟΤ 1. Με θεξαίεο 2 - Υσξίο θεξαίεο 5 (Αξαρλίδηα) 2. Με δύν δεύγε θεξαηώλ (ην έλα κπνξεί λα είλαη κηθξό). Σν ζώκα ζπλήζσο ρσξίδεηαη ζε δύν ηκήκαηα, ηνλ θεθαινζώξαθα θαη ηελ θνηιηά. Ο θεθαινζώξαθαο θέξεη πνηθίιν αξηζκό πνδηώλ. Ζ θνηιηά κε ή ρσξίο εμαξηήκαηα Ηζόπνδα - Με έλα δεύγνο θεξαηώλ. Ο αξηζκόο ησλ ηκεκάησλ ηνπ ζώκαηνο θαη ησλ πνδηώλ πνηθίιεη 3 3. Με ηξία δεύγε πνδηώλ θαη ζπρλά κε 1 ή 2 δεύγε πηεξύγσλ. Σξεηο μερσξηζηέο πεξηνρέο ηνπ ζώκαηνο: θεθάιη, ζώξαθαο θαη θνηιηά. Ζ θνηιηά ρσξίο πόδηα αιιά κεξηθέο θνξέο κε εμαξηήκαηα Έληνκα - Με 9 ή πεξηζζόηεξα δεύγε πνδηώλ. Σν θεθάιη μερσξηζηό από ην ππόινηπν ζώκα. Υσξίο θηεξά. Δπίκεθεο θαη ζθσιεθόκνξθν ζώκα 4 4. ε θάζε κεηακεξέο ηνπ ζώκαηνο αληηζηνηρεί έλα δεύγνο πνδηώλ Υεηιόπνδα - ε θάζε κεηακεξέο αληηζηνηρνύλ δύν δεύγε πνδηώλ Γηπιόπνδα 5. Οπηζζόζσκα (θνηιηά) ρσξίο κεηακέξεηα ή αλ έρεη κεηακέξεηα, θέξεη θισζηξίδηα ζην νπίζζην θαη θάησ κέξνο ηνπ 6 - Οπηζζόζσκα κε εκθαλή κεηακέξεηα, ρσξίο θισζηξίδηα 7 6. Οπηζζόζσκα ελσκέλν κε κίζρν κε ην ππόινηπν ζώκα Αξάρλεο - Οπηζζόζσκα ρσξίο κίζρν, πιαηηά ελσκέλν κε ην πξόζσκα Αθάξεα 7. Σν νπηζζόζσκα ζπλερίδεηαη ζε κηα επηκήθπλζε πνπ θαηαιήγεη ζε θεληξί θνξπηνί - Οπηζζόζσκα ρσξίο ηέηνηα επηκήθπλζε 8 8. Οη πνδνπξνζαθηξίδεο θαηαιήγνπλ ζε ιαβίδα. ώκα σνεηδέο, πεπιαηπζκέλν, κήθνο κηθξόηεξν ησλ 5 mm Φεπδνζθνξπηνί - Οη πνδνπξνζαθηξίδεο κνηάδνπλ κε πόδηα. Σα πόδηα πνιύ καθξηά θαη ιεπηά Φαιάγγηα
Οκνηαμίεο: Γηπιόπνδα Υεηιόπνδα Παπξόπνδα ύκθπια Τπόθπιν Μπξηάπνδα
Μπξηάπνδα ώκα πνπ απνηειείηαη από θεθάιη θαη καθξύ, επαλαιακβαλόκελν θνξκό Έλα δεύγνο θεξαηώλ (ν αξηζκόο ησλ άιισλ θεθαιηθώλ εμαξηεκάησλ πνηθίιεη) Πνιιά (αιιά όρη 10000!) εμαξηήκαηα ζηνλ θνξκό
Μπξηάπνδα πζηεκαηηθή θαηάηαμε Οκνηαμία: Υεηιόπνδα (Chilνpνda) 3.000 είδε Οκνηαμία: Γηπιόπνδα (Diplνpνda) 10.000 είδε Οκνηαμία: Παπξόπνδα (Paurνpνda) 500 είδε Οκνηαμία: ύκθπια (Symphyla) 180 είδε
Μπξηάπνδα [έλα δεύγνο θεξαηώλ, θεθάιη & θνξκόο, θνξκόο κε πνιιά δεύγε πνδηώλ] Γηπιόπνδα Γύν δεύγε πνδηώλ αλά νξαηό κεηακεξέο, πξνζαξηεκέλα θάησ από ην ζώκα Υεηιόπνδα ύκθπια Εεύγνο γλάζσλ θάησ από ην θεθάιη, έλα δεύγνο πνδηώλ αλά νξαηό κεηακεξέο πξνζαξηεκέλα ζην πιάη ηνπ ζώκαηνο. Όρη γλάζνη, όρη κάηηα, πόδηα πξνζαξηεκέλα ζην πιάη ηνπ ζώκαηνο.
Υεηιόπνδα (Μπξηάπνδα) Έρνπλ ζώκα επίκεθεο, πηεζκέλν λσηνθνηιηαθά κε επδηάθξηηα κεηακεξή (από 15 κέρξη 181) Μήθνο: 3mm-27cm Κεθαιή: 1 δεπγάξη θεξαίεο, 1 δεπγάξη ζηαγόλεο θαη 2 δεύγε ζηνκαηηθώλ εμαξηεκάησλ ε θάζε κεηακεξέο ππάξρεη 1 δεπγάξη πόδηα. Σν πξώην δεπγάξη πίζσ από ην θεθάιη έρεη ηξνπνπνηεζεί ζε ζθιεξά, νμύιεθηα εμαξηήκαηα κε δειεηήξην Δίλαη δώα γνλνρσξηζηηθά. Ζ έμνδνο ηνπ γελλεηηθνύ ζπζηήκαηνο ζε αληίζεζε κε ηα άιια Μπξηάπνδα, βξίζθεηαη ζηα ηειεπηαία κεηακεξή ηνπ ζώκαηνο Ζ αλαπλνή γίλεηαη κε ηξαρείεο. Ζ αλάπηπμε είλαη άκεζε Γλσζηέο κνξθέο: θνιόπελδξα, αξαληαπνδαξνύζα. ώκα επίκεθεο, πηεζκέλν λσηνθνηιηαθά. Πνιιά κεηακεξή, από 15-181, κε έλα δεπγάξη πόδηα ην θάζε έλα
Υεηιόπνδα Γηαγξακκαηηθή πιεπξηθή όςε ηνπ ρεηιόπνδνπ Scutigera, όπνπ θαίλεηαη ε αληηζηνηρία ησλ κεηακεξώλ, ησλ ζθιεξηηώλ θαη ησλ εμαξηεκάησλ. Σα εμαξηήκαηα θαίλνληαη σο ηξίγσλα, ηα κεηακεξή σο νξζνγώληα κε έληνλν πεξίγξακκα, νη ηεξγίηεο σο νξζνγώληα κε ιεπηό πεξίγξακκα, θαη νη ζηεξλίηεο σο καύξα νξζνγώληα. A=θεξαία, F=γλαζνρεηιάξην, G=γνλνπόδην.
Κνηιηαθή όςε θεθαιηνύ Μάηηα Κεραία Οφθαλμοί 1ο μώτο 2ο μώτο 2η κάτω γμάθος 1η κάτω γμάθος Γμαθοπόδιο 1ο πόδι 2ο πόδι
Υεηιόπνδα Σππηθά ρεξζαία δώα, θπξίσο λπρηόβηα πλήζσο ηα ζπλαληάκε θάησ από πέηξεο κέζα ζηε ζηξσκλή, ζε θνξκνύο ή αθόκα θαη κέζα ζηα ζπίηηα Σξέθνληαη θπξίσο κε έληνκα, ζθνπιήθηα, αξάρλεο, αθόκα θαη ζθνξπηνύο. Μεγάιεο ζθνιόπελδξεο ηξέθνληαη θαη κε ζαύξεο θαη κηθξά πνπιηά
θνινπελδξόκνξθν Γεσθηιόκνξθν θνπηηγεξόκνξθν Ληζνβηόκνξθν
Πξαθηηθή αλαγλώξηζε ησλ ηάμεσλ ησλ Υεηινπόδσλ Τάξη Λιθοβιόμοπθα (Lithobiomorpha). ώκα κε 15 άληζα κεηακεξή. Δλαιιαγή κηθξώλ-κεγάισλ κεηακεξώλ. Πόδηα θνληά θαη δπλαηά. Κεθάιη πεπιαηπζκέλν λσηνθνηιηαθά. Τάξη Σκουηιγεπόμοπθα (Scutigeromorpha). 15 δεύγε πνδηώλ. ώκα κε 9 δηαθξηηά κεγάια κεηακεξή. Σα ππόινηπα 6 είλαη κηθξά, ηειείσο θξπκκέλα θάησ από ηα κεγάια. Πόδηα πνιύ καθξηά θαη ιεπηά. Κεθάιη ξαρηαία θπξησκέλν. Τάξη Σκολοπενδπόμοπθα (Scolopendromorpha). ώκα κε 21 ή 23 ηζνκεγέζε κεηακεξή. πλήζσο κεγαιόζσκα (θζάλνπλ κέρξη 30 cm), κε έληνλν ρξσκαηηζκό. Τάξη Γεωθιλόμοπθα (Geophilomorpha). ώκα λεκαηνεηδέο κε πεξηζζόηεξα από 25 κεηακεξή (κέρξη 181).
ΚΛΔΗΓΑ ΓΗΑ ΣΟΝ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΣΧΝ ΣΑΞΔΧΝ ΣΧΝ ΥΔΗΛΟΠΟΓΧΝ 1. Δλήιηθα άηνκα κε 15 δεύγε πνδηώλ. Σα εθθνιαπηόκελα λεαξά άηνκα κε 7 δεύγε πνδηώλ - Δλήιηθα θαη εθθνιαπηόκελα λεαξά άηνκα κε 21 ή πεξηζζόηεξα δεύγε πνδηώλ 2. Δπηά ζηίγκαηα κεκνλσκέλα, ηνπνζεηεκέλα θαηά κήθνο ηεο ξάρεο θνληά ζην πίζσ άθξν ησλ ηεξγηηώλ. Μαθξηέο θεξαίεο κε πνιιά άξζξα. Πόδηα καθξηά. ύλζεηνη νθζαικνί θνπηηγεξόκνξθα - Εεύγε ζηηγκάησλ ηνπνζεηεκέλα πιεπξηθά. Κάζε κεηακεξέο πνπ θέξεη πόδηα έρεη ηεξγίηε. Κεξαίεο θαη πόδηα ζρεηηθά θνληά. Οη νθζαικνί απνηεινύληαη είηε από κεκνλσκέλα νκκαηίδηα είηε από πνιιά καδί ή ειιείπνπλ Ληζνβηόκνξθα 3. Κεξαίεο κε 17 ή πεξηζζόηεξα άξζξα. 21-23 δεύγε πνδηώλ. πλήζσο 4 ή πεξηζζόηεξα νκκαηίδηα ζε θάζε πιεπξά θνινπελδξόκνξθα - Κεξαίεο κε 14 άξζξα. 24 ή πεξηζζόηεξα δεύγε πνδηώλ. Οθζαικνί ειιείπνπλ Γεσθηιόκνξθα 2 3
Γηπιόπνδα (Μπξηάπνδα) ώκα επίκεθεο, ζπλήζσο θπιηλδξηθό Μήθνο: 3mm κέρξη 10 cm Κεθαιή: 1 δεπγάξη θνληέο θεξαίεο πνπ απνηεινύληαη από 7 ηκήκαηα, ζηαγόλεο θαη ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα Σα 4 κεηακεξή κεηά ην θεθάιη απνηεινύλ ην ζώξαθα πνπ είλαη εθνδηαζκέλνο κε 3 δεπγάξηα πόδηα Ζ θνηιηά απνηειείηαη από 9-100 κεηακεξή εθνδηαζκέλα κε 2 δεπγάξηα πόδηα ην θάζε έλα (=Γηπιόπνδα) Ζ έμνδνο ηνπ γελλεηηθνύ ζπζηήκαηνο βξίζθεηαη κπξνζηά ζην 3ν κεηακεξέο ηνπ ζώξαθα Αλαπλένπλ κε ηξαρείεο Ζ αλάπηπμε είλαη άκεζε. Δθηόο από ηα 4 πξώηα κεηακεξή ηνπ ζώξαθα, ηα ππόινηπα θέξνπλ 2 δεπγάξηα πόδηα, ην θάζε έλα. Οη θεξαίεο απνηεινύληαη από 7 ηκήκαηα
Γηπιόπνδα Σππηθά ρεξζαία δώα, θπξίσο λπρηόβηα πλαληώληαη ζε κέξε πνπ ππάξρεη πγξαζία θαη ζεπόκελε θπηηθή νπζία, θάησ από πέηξεο, ζηε ζηξσκλή, ζε θνξκνύο δέλδξσλ Σξέθνληαη απνθιεηζηηθά κε μεξή θπηηθή νπζία Δίλαη δώα βξαδπθίλεηα. Γηα λα απνκαθξύλνπλ πηζαλνύο ερζξνύο εθθξίλνπλ δηάθνξεο νπζίεο.
Γηπιόπνδα
Γηπιόπνδα: ξαρηαία όςε ζειπθνύ Πνιπδέζκνπ Γηπιόπνδνπ. Σν θεθάιη είλαη θξπκκέλν θάησ από ην 1 ν κεηακεξέο ηνπ θνξκνύ
Γηπιόπνδα Οθζαικνί 2ν κεηακεξέο 1ν μεταμερές Κεξαία Άλσ γλάζνο Βάζε γλάζνπ 1ν πόδη
Πνιπμελίδηα Υνξδεπκαηίδηα Πνιπδεζκίδηα Οληζθόκνξθα Ηνπιίδηα Γινκεξίδηα
Πξαθηηθή αλαγλώξηζε ησλ ηάμεσλ ησλ Γηπινπόδσλ Τάξη Πολυξενίδια (Polyxenida) Εώα κηθξνζθνπηθά (3-4 mm). Σα ώξηκα απνηεινύληαη από 11 κεηακεξή. Σν ζώκα ηνπο θαιύπηεηαη από αγθάζηα, πνπ ζην πίζσ άθξν ηνπ ζώκαηνο είλαη καθξηά θαη ζρεκαηίδνπλ δύν ζπζάλνπο. σκαηηθό πεξίβιεκα καιαθό, όρη αζβεζηνπνηεκέλν. Τάξη Γλομεπίδια (Glomerida) Σα Γηπιόπνδα ηεο ηάμεο απηήο έρνπλ ηελ ηθαλόηεηα λα ζθαηξνπνηνύληαη. Σα ώξηκα απνηεινύληαη από 11-12 κεηακεξή. Σν 2ν κεηακεξέο είλαη πνιύ κεγάιν ζε ζρέζε κε ηα άιια. Τάξη Πολυδεζμίδια (Polydesmida) ώκα ζπλήζσο πιαηπζκέλν λσηνθνηιηαθά κε 19-20 κεηακεξή ζηα ώξηκα άηνκα. Γελ ππάξρνπλ κάηηα. Σν ζώκα θέξεη πιεπξηθέο πξνεμνρέο, ζπλήζσο ζε ζρήκα θαξίλαο, πνπ δίλνπλ ηελ όςε επίπεδεο ξαρηαίαο επηθάλεηαο. Τάξη Ιουλίδια (Iulida) ώκα θπιηλδξηθό, κε πεξηζζόηεξα από 30 κεηακεξή ζηα ώξηκα άηνκα. σκαηηθό πεξίβιεκα έληνλα αζβεζηνπνηεκέλν.
ΚΛΔΗΓΑ ΣΧΝ ΣΑΞΔΧΝ ΣΧΝ ΓΗΠΛΟΠΟΓΧΝ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ 1. Κεθάιη θαη δαθηύιηνη θέξνπλ πιεζώξα από νδνλησηά αγθάζηα. ην νπίζζην άθξν ηνπ ζώκαηνο δύν ζύζαλνη από αγθάζηα. Σα ώξηκα άηνκα απνηεινύληαη από 11 δαθηπιίνπο Πνιπμελίδηα - Υσξίο αγθάζηα. Σξηρίδηα ζηνλ θνξκό, όηαλ ππάξρνπλ, απιά. Οη δαθηύιηνη έρνπλ ηνκή εκηθπθιηθή ή θπθιηθή. Φέξνπλ πιεπξηθέο ή λσηνπιεπξηθέο πξνεμνρέο, ή θαζόινπ 2 2. Σνκή δαθηπιίνπ εκηθπιηλδξηθή 3 - Σνκή δαθηπιίνπ ηξία ηέηαξηα ηνπ θύθινπ, κε ή ρσξίο πιεπξηθέο ή λσηνπιεπξηθέο πξνεμνρέο πνπ δίλνπλ κηα όςε ηξαπεδηνεηδή 4 3. Ώξηκα άηνκα κε 11-12 δαθηπιίνπο. Ο δεύηεξνο δαθηύιηνο πνιύ καθξύηεξνο ζε ζρέζε κε ηνλ απρεληθό θαη ηνπο ππόινηπνπο δαθηπιίνπο. Άηνκα ηθαλά λα ζπζπεηξσζνύλ ζε ζθαίξα Γινκεξίδηα - Ώξηκα άηνκα κε 20-25 δαθηπιίνπο. Κεθάιη κπηεξό. Πνιύ ζπάληα ζηελ Διιάδα Πνιπδσλίδηα 4. Γαθηύιηνη ηξαπεδηνεηδείο. Οη κεηαδσλίηεο ζρεκαηίδνπλ πιεπξηθέο ή λσηνπιεπξηθέο πξνεμνρέο, ινβνεηδείο ή ζε ζρήκα θαξίλαο, δίλνληαο κηα όςε ζακαξηνύ ή επίπεδεο ξάρεο 5 - Γαθηύιηνη θπιηλδξηθνί. Ώξηκα άηνκα κε κεγάιν αξηζκό δαθηπιίσλ (>30). Οη κεηαδσλίηεο θέξνπλ θαηά κήθνο, ξαβδώζεηο ή απιαθώζεηο, ηνπιάρηζηνλ θνηιηαθά 6 5. Υσξίο νκκαηίδηα 7 - Με νκκαηίδηα (εθηόο από ην 1ν ζηάδην). Σα κάγνπια είλαη πιεπξηθά πξνηεηακέλα. Ώξηκα άηνκα κε 28-30 δαθηπιίνπο Υνξδεπκαηίδηα 6. ρεκαηίδεηαη ιαηκόο : ν απρεληθόο δαθηύιηνο είλαη κηθξόο θαη ζην πίζσ κέξνο ηνπ θεθαιηνύ ππάξρεη κηα ζηέλσζε. Σν πξόζζην ηκήκα ηνπ θεθαιηνύ ησλ αξζεληθώλ παξνπζηάδεη βαζνύισκα Καιιηπνδίδηα - Γελ ζρεκαηίδεηαη ιαηκόο : ν απρεληθόο δαθηύιηνο είλαη κεγάινο θαη επηθαιύπηεη ην θεθάιη. Σν θεθάιη ησλ αξζεληθώλ δελ παξνπζηάδεη βαζνύισκα Ηνπιίδηα 7. Ώξηκα άηνκα κε 19-20 δαθηπιίνπο Πνιπδεζκίδηα - Ώξηκα άηνκα κε πεξηζζόηεξνπο από 30 δαθηπιίνπο Πιαηπδεζκίδηα
Παπξόπνδα θαη ύκθπια Σα Παπξόπνδα έρνπλ κήθνο κέρξη 2 mm Έρνπλ κάηηα Σν ζώκα ηνπο ξαρηαία θαιύπηεηαη από 6 πιάθεο Έρνπλ 9 δεπγάξηα πόδηα Σξέθνληαη κε λεθξή θπηηθή νπζία. (Μπξηάπνδα) Σα ύκθπια έρνπλ άζπξν ρξώκα, κήθνο κέρξη 6mm Γελ έρνπλ κάηηα Σα ώξηκα άηνκα έρνπλ 12 δεπγάξηα πόδηα Σξέθνληαη θαη απηά κε λεθξή θπηηθή νπζία.
Έληνκα Βαζηθνί δηαγλσζηηθνί ραξαθηήξεο: ώκα πνπ δηαηξείηαη ζε θεθάιη, ζώξαθα θαη θνηιηά 1 δεύγνο θεξαηώλ 3 δεύγε ζηνκαηηθώλ εμαξηεκάησλ 3 δεύγε πνδηώλ ζην ζώξαθα πρλά 1 ή 2 δεύγε θηεξώλ