Λίγα λόγια για ηην παγκόζμια σπημαηοοικονομική κπίζη. , ή κςνηγώνηαρ ηιρ σαμένερ ςποθήκερ

Λίγα λόγια για ηην παγκόζμια σπημαηοοικονομική κπίζη, ή κςνηγώνηαρ ηιρ σαμένερ ςποθήκερ Μέρξη ηα κέζα ηνπ 20 νπ αηώλα ην ρξήκα πνπ θπθινθνξνύζε παγθνζκίσο αληηζηνηρνύζε ζε ρξπζό πνπ δηαθύιαζζαλ ηα θξάηε ζε ηεξάζηηα ρξεκαηνθηβώηηα θξνύξηα (π.ρ. Fort Knox ζηηο ΗΠΑ). Ο ρξπζόο απηόο ήηαλ ν πινύηνο ηεο ρώξαο, πνπ αληηζηνηρνύζε ζηα ρξήκαηα πνπ θπθινθνξνύζαλ. Σηηο ειεύζεξεο νηθνλνκίεο κεγάιν κέξνο ηνπ ρξπζνύ απηνύ αληηζηνηρνύζε ζε θαηαζέζεηο θαη νκόινγα κεγαιν-θαηαζεηώλ θαη απηέο νη θαηαζέζεηο δηακέζνπ ηεο κεηαηξνπήο ηνπο ζε ρξπζό γίλνληαλ δάλεηα γηα όζνπο ηα ρξεηάδνληαλ. Σπλεπώο ην ρξήκα είρε ζπγθεθξηκέλν αληίθξηζκα ρξπζνύ θαη ζε πεξίπησζε έθδνζεο πεξηζζόηεξσλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ δεκηνπξγείην πιεζσξηζκόο κε ηελ έλλνηα ηεο κηθξόηεξεο αμίαο ρξπζνύ αλά κνλάδα λνκίζκαηνο. Λεηηνπξγνύζαλ θαη ηόηε ρξεκαηηζηήξηα αμηώλ θαη πξντόλησλ κε πνιύ ιηγόηεξεο δηθιείδεο αζθαιείαο έλαληη ησλ νξέμεσλ θαθόβνπισλ επελδπηώλ, κε απνηέιεζκα λα θηλδπλεύεη ε «πξαγκαηηθή» νηθνλνκία από ηε ρξεκαηηζηεξηαθή ρξεσθνπία ησλ εηαηξεηώλ (π.ρ. θξαρ ζηηο ΗΠΑ ην 1929). Σεκεηώζηε, όκσο, όηη ε αμία ηνπ ρξήκαηνο δελ θηλδύλεπε, εθηόο θαη αλ ε θπβέξλεζε επέιεγε ην δξόκν ηνπ πιεζσξηζκνύ κε ζηόρν ηελ πξνζσξηλή βειηίσζε ησλ πσιήζεσλ ησλ εγρώξησλ πξντόλησλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο. Καη ιέσ πξνζσξηλή γηαηί ζύληνκα γηλόηαλ αληηιεπηό όηη ε αμία ησλ πξντόλησλ άμηδε ιηγόηεξν ζε ρξπζό θαη νη ηηκέο αλέβαηλαλ. Όκσο, γηα θάπνην κηθξό δηάζηεκα απμάλνληαλ νη πσιήζεηο θαη ε θπβέξλεζε αηζζαλόηαλ όηη έηζη πξνζέθεξε ώζεζε ζηηο επηρεηξήζεηο γηα λα μαλα-νδεγεζνύλ ζε αλαπηπμηαθή πνξεία. Εληέιεη ε ππνηίκεζε ήηαλ έλα θπβεξλεηηθό ξίζθν, πνπ πξνζπαζνύζε λα πεξηνξίζεη ην έιιεηκκα ζην ηζνδύγην πιεξσκώλ (εηζαγσγέο έλαληη εμαγσγώλ), πηζηεύνληαο ζηελ ηαρύηεηα ησλ επηπηώζεσλ ηνπ εγρεηξήκαηνο ζηηο δηεζλείο αγνξέο θαη ζηε βξαδύηεηα ησλ επηπηώζεσλ ζηελ εζσηεξηθή αγνξά (δει., ζηε βξαδεία αλαπξνζαξκνγή ησλ ηηκώλ ζηελ εζσηεξηθή αγνξά). Όκσο, από ηα κέζα ηνπ 20 νπ αηώλα ε ινγηθή ηνπ ρξήκαηνο άιιαμε, κε πξώηε ρώξα πνπ εηζήιζε πιήξσο ζηε λέα ινγηθή ηηο ΗΠΑ (1937). Σην video πνπ βξίζθεηαη ζηε δηεύζπλζε http://video.google.com/videoplay?docid=797510861177311748 γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα εμεγεζεί απιντθά ε ηζρύνπζα κεραληθή ηνπ ρξήκαηνο, κε ηξόπν γεληθά εθιατθεπκέλν θαη θάπνηεο θνξέο ζπλσκνηηθό. Ο ηίηινο ηνπ video είλαη «money as debt», ή ζηα ειιεληθά «ην ρξήκα σο νθεηιή». Σην video απηό γίλεηαη ζαθώο κηα πξνζπάζεηα λα γίλεη επξύηεξα απνδεθηό όηη ην ρξήκα γελληέηαη εθ ηνπ κε όληνο ζηηο ηξάπεδεο ησλ ΗΠΑ όηαλ θάπνηνο δαλείδεηαη ρξήκαηα από απηέο. Επεηδή νη ηξάπεδεο ησλ ΗΠΑ εγνύληαη ηνπ δηεζλνύο ρξεκαηνπηζησηηθνύ ζπζηήκαηνο, ππνζηεξίδεη όηη απηό ζπκβαίλεη ζε όιεο ηηο ρώξεο ηνπ πιαλήηε πνπ εληάζζνληαη ζην δηαζπλδεδεκέλν ρξεκαηνπηζησηηθό ζύζηεκα. Σε όι απηά ην video δελ έρεη άδηθν, όκσο μερλά, κάιινλ ζθνπίκσο λα αλαθέξεη ηελ παξαδνρή ζηελ νπνία ζηεξίρηεθε ε λέα κεραληθή ηνπ ρξήκαηνο. Καη ίζσο λα κελ έρεη θαη άδηθν γηαηί θαίλεηαη όηη θαη ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα ηα ηειεπηαία ρξόληα είραλ μεράζεη απηή ηε βαζηθή παξαδνρή. Η παξαδνρή είλαη όηη όηαλ θάπνηνο δαλείδεηαη βάδεη ηνπιάρηζηνλ ηζόπνζε κε ην δαλεηδόκελν πνζό ππνζήθε, ζπλήζσο θάπνηνπ αθηλήηνπ, ώζηε αλ ην δάλεην 1

απαηηεζεί από ην δαλεηνδόηε θαη ν δαλεηνιήπηεο δε κπνξεί λα ην θαηαβάιεη λα ιεθζεί από ηελ εθπνίεζε ηεο ππνζήθεο. Με άλλα λόγια, οι ηπάπεζερ μεηαηπέποςν ζε σπήμα ηην αξία ηηρ ςποθήκηρ πος πποζθέπει ο δανειζόμενορ. Αληί ινηπόλ λα θπιάζζνληαη ηεξάζηηεο πνζόηεηεο ρξπζνύ πνπ αληηζηνηρνύλ ζηελ αμία ηνπ θπθινθνξνύληνο ρξήκαηνο, κε όζνπο θηλδύλνπο απηό εγθπκνλεί, επηθξάηεζε ε απιή ζθέςε ηεο κεηαηξνπήο ζε ρξήκα ησλ αθηλήησλ αμηώλ (θπξίσο) πνπ δηαζέηνπλ νη πνιίηεο ηεο ρώξαο. Απηό ζεκαίλεη θαηαλνκή ηεο αμίαο ηνπ ρξήκαηνο ζε όιε ηε ρώξα θαη δηαζθάιηζε απηήο ηεο αμίαο κέζα από ηε δηαδηθαζία ηεο ππνζήθεο. Η αιιαγή απηή δελ αιιάδεη ηνλ νπζηαζηηθό ηξόπν ρεηξηζκνύ ηνπ ρξήκαηνο από ην θξάηνο, ην νπνίν κπνξεί θαη πάιη λα δεκηνπξγήζεη πιεζσξηζκό, αλ ην επηζπκεί, απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ θπθινθνξνύλησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ. Τν θξάηνο δηαζέηεη επηπιένλ ηώξα ηε δπλαηόηεηα δηαπξαγκάηεπζεο ηεο ζπλαιιαγκαηηθήο ηζνηηκίαο ηνπ λνκίζκαηόο ηνπ έλαληη ησλ άιισλ λνκηζκάησλ πνπ κεηέρνπλ ζην παγθόζκην ρξεκαηηζηήξην ζπλαιιάγκαηνο θαη έηζη κπνξεί λα επηηύρεη θαη κε άιιν ηξόπν ηελ ππνηίκεζε, δηνιίζζεζε, ή αλαβάζκηζε ηνπ λνκίζκαηόο ηνπ. Καη θηάλνπκε ηώξα ζηα ζπκβάληα ησλ ηειεπηαίσλ εηώλ. Απηό, ινηπόλ, πνπ έγηλε θαη ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη από πνιινύο σο «ηνμηθόο» δαλεηζκόο δελ είλαη άιιν από ηελ παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο ππνζήθεο από πνιιά ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα θαη ηξάπεδεο κε ζηόρν ηελ εμαζθάιηζε δαλεηνιεπηώλ. Τν παηρλίδη ηεο αγνξάο θαη πώιεζεο ρξήκαηνο ρξεηάδεηαη πειάηεο θαη απηνί πνπ ην δηαρεηξίδνληαη νιηγώξεζαλ απέλαληη ζηνπο θαλόλεο ηεο κεραληθήο ηνπ ρξήκαηνο κε ζηόρν ηελ εμεύξεζε πειαηώλ. Τα ζεκαληηθόηεξα ιάζε θαίλεηαη όηη ήηαλ ηα αθόινπζα: - Τα ίδηα αθίλεηα ρξεζηκνπνηνύληαλ σο ππνζήθεο πνιιώλ παξάιιεισλ δαλείσλ, μεπεξλώληαο ζην ζύλνιό ηνπο ηελ αληηθεηκεληθή ηνπο αμία. - Φξεζηκνπνηήζεθαλ σο ππνζήθεο αθίλεηεο αμίεο κε αζαθέο θαζεζηώο ηδηνθηεζίαο θαη πνιιέο θνξέο αδύλαηε δέζκεπζε θαη κεηαπώιεζε (π.ρ. από ρώξεο ηνπ ηξίηνπ θόζκνπ). - Σε θάπνηεο πεξηπηώζεηο έγηλαλ δεθηέο σο ππνζήθεο θηλεηέο αμίεο (π.ρ. ρξεκαηηζηεξηαθά πξντόληα), ηα νπνία θαηέξξεπζαλ θαη δελ κπνξνύζαλ πιένλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο αμία ππνζήθεο. Τν ηξαγειαθηθό είλαη όηη ζε θάπνηεο πεξηπηώζεηο ην ίδην ην δάλεην κεηαθεξόηαλ σο αμία κεηνρήο, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο ζηήξηδε ηελ ππνζήθε. Όηαλ θαηέξξεπζε ην δάλεην, ράζεθε ε κεηνρή θαη εμαλεκίζηεθε ε ππνζήθε. - Σε θάπνηεο πεξηπηώζεηο, αθόκα, δηλόηαλ ζε ζπλέξγεηα κε ηα παξαπάλσ θαη πεξίνδνο ράξηηνο γηα ηελ έλαξμε ηεο πιεξσκήο ησλ δόζεσλ ηνπ δαλείνπ. Επίζεο, πνιινί από ηνπο δηαρεηξηζηέο ησλ ρξεκαηνπηζησηηθώλ ηδξπκάησλ ( golden boys ) πίζηεπαλ όηη ήηαλ αδύλαην λα θαηαπέζνπλ ηαπηόρξνλα όια ηα «ηνμηθά» ηνπο δάλεηα ζηεξηδόκελνη ζε ζηαηηζηηθέο αλαιύζεηο ησλ πξνεγνύκελσλ εηώλ. Τν απαξαίηεην απόζεκά ηνπο ην είραλ κεηαθέξεη ζε ρξεκαηηζηεξηαθέο αμίεο, ώζηε λα έιθνπλ θεθάιαηα από κεηόρνπο θαη λα ζπλερίδνπλ λα ηα ηνπνζεηνύλ ζηα επηθίλδπλα δάλεηα. Άιισζηε, ε ζηαηηζηηθή έιεγε όηη θαη ζην ρξεκαηηζηήξην ήηαλ απίζαλν λα δεηήζνπλ όινη νη κέηνρνη ηα θεθάιαηά ηνπο ηαπηνρξόλσο. Όιεο απηέο 2

νη κεηαθηλήζεηο ρξήκαηνο παξήγαγαλ εμαηξεηηθά πςειέο πξνκήζεηεο θαη κπόλνπο γηα ηνπο δηαρεηξηζηέο ( golden boys ). Κη ελώ ην θαηλόκελν απηό μεθίλεζε από θεθάιαηα πςεινύ θηλδύλνπ, εμαπιώζεθε θαη ζε κεγάια θαη έγθξηηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα, ηα νπνία δήιεςαλ ηε ιακπξή ρξεκαηηζηεξηαθή πνξεία πνπ δηέγξαθαλ γηα πνιιά ρξόληα απηά ηα θεθάιαηα. Σηελ θαιύηεξε πεξίπησζε, απνθάζηζαλ λα κελ θάλνπλ ην ίδην, αιιά λα ηνπνζεηήζνπλ ηα ρξήκαηά ηνπο ζε κεηνρέο απηώλ ησλ θεθαιαίσλ. Καη ην αλακελόκελν έγηλε ην 2008. Υπεξβνιηθά κεγάινο αξηζκόο «ηνμηθώλ» δαλείσλ δε κπνξνύζε λα εμνθιεζεί, ην νπνίν είλαη ινγηθό αθνύ απηνί πνπ ηα είραλ ζπλάςεη κε αλαμηόπηζηεο ππνζήθεο δελ ήηαλ άιινη από απηνύο πνπ απιά δελ είραλ λα εμνθιήζνπλ ηα δάλεηά ηνπο. Επίζεο, νη αλύπαξθηεο ή ειιηπείο ππνζήθεο δε κπνξνύζαλ λα εθπνηεζνύλ από ηνπο δαλεηνδόηεο. Τν λέν δηαδόζεθε θαη ην ρξεκαηηζηεξηαθό απνηέιεζκα ήηαλ ην αλακελόκελν. Οη κέηνρνη δήηεζαλ ηα ρξήκαηά ηνπο (πνύιεζαλ όινη καδί ηηο κεηνρέο ηνπο) θαη ηα επηθίλδπλα ηδξύκαηα θαηέξξεπζαλ. Μαδί ηνπο ζπκπαξέζπξαλ θαη ηα έγθξηηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα πνπ είραλ επελδύζεη ζ απηά, αιιά θαη κία ζεηξά εηαηξεηώλ άιισλ θιάδσλ πνπ είραλ θξίλεη ζθόπηκν λα επελδύζνπλ ζην ρξεκαηνπηζησηηθό ηνκέα. Όζα ηδξύκαηα δελ θαηέξξεπζαλ, είηε δελ είραλ εκπιαθεί ζην θαηλόκελν (ζπάλην), είηε δηαηεξνύζαλ πςειά απνζεκαηηθά, πνπ δελ εκπιέθνληαλ κε ην ρξεκαηηζηήξην αμηώλ. Καη εδώ αξρίδνπλ νη επηπηώζεηο ζηελ νηθνλνκία: - Αζθαιηζηηθέο εηαηξείεο θαη νξγαληζκνί από όινλ ηνλ θόζκν είραλ επελδύζεη ζπληαμηνδνηηθά θαη αζθαιηζηηθά θεθάιαηα εθαηνκκπξίσλ αλζξώπσλ ζε ζεκαληηθό πνζνζηό πάλσ ζε κεηνρέο επηθίλδπλσλ ρξεκαηνπηζησηηθώλ θεθαιαίσλ. Άξα, εθαηνκκύξηα αζθαιηζκέλνη θαη ζπληαμηνύρνη κέλνπλ ρσξίο αζθάιεηα, ζπληάμεηο θαη άιιεο παξνρέο. - Οξηζκέλεο ηξάπεδεο θαη ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα έρνπλ ράζεη κεγάιν κέξνο ησλ ρξεκαηηζηεξηαθώλ δηαζεζίκσλ ηνπο θαη δπζθνιεύνληαη λα θάλνπλ δαλεηζκνύο. Απηό απνθαιέζηεθε πξόβιεκα «ξεπζηόηεηαο» ησλ ηξαπεδώλ. - Άκεζε απόξξνηα ηνπ πξνεγνύκελνπ πξνβιήκαηνο είλαη όηη απμήζεθε ην θόζηνο δαλεηζκνύ θαη ζπλεπώο απνζάξξπλε εθαηνκκύξηα «θαζεκεξηλνύο» αλζξώπνπο από ην λα δαλεηζηνύλ γη απηά πνπ ζπλήζσο δαλείδνληαλ: δειαδή γηα λα αγνξάζνπλ σπίτι ή/θαη αστοκίνητο. Τν απνηέιεζκα νδήγεζε ζε ηεικάησζε ηεο θαηαζθεπαζηηθήο βηνκεραλίαο αθηλήησλ, ζε θαηάξξεπζε ησλ κεζηηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ (real estate) θαη ζε ηεξάζηηα πξνβιήκαηα ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία, πνπ είδε ηηο πσιήζεηο ηεο λα αθνινπζνύλ ειεύζεξε πηώζε. Η πνξεία απηή επεξέαζε θαη εθαηνληάδεο άιινπο θιάδνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε πσιήζεηο b2b (business to business) ζηνπο πξνεγνύκελνπο. Τν άκεζν αληίθηππν ήηαλ νη απνιύζεηο πξνζσπηθνύ θαη ε δξακαηηθή αύμεζε ηεο αλεξγίαο. 3

- Τν ίδην κε ην παξαπάλσ επεξέαζε θαη αξθεηνύο κηθξνκεζαίνπο επαγγεικαηίεο πνπ είδαλ λα απμάλεηαη ππέξκεηξα ην θόζηνο δαλεηζκνύ ηνπο από ηξάπεδεο θαη ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα. - Τόζν ε ςπρνινγία ηνπ θνηλνύ, όζν θαη ε ρξήζε πηζησηηθώλ θαξηώλ (δειαδή ελόο αθόκα κέζνπ δαλεηζκνύ, πνπ έγηλε θη απηό αθξηβόηεξν) νδήγεζε ζε κείσζε ησλ πσιήζεσλ πνιιώλ άιισλ αγαζώλ, κε αληίζηνηρεο ζπλέπεηεο (απνιύζεηο, πησρεύζεηο, θιπ.). Καη ιίγν έσο πνιύ, ζα πεη θάπνηνο, όηη όια ηα παξαπάλσ είλαη γλσζηά θαη πξνζπαζνύλ λα ηα αληηκεησπίζνπλ. Όκσο, εδώ είλαη πνπ μεθηλνύλ ζνβαξά εξσηήκαηα θαη ακείιηθηα ζπκπεξάζκαηα: α. Εάλ ε λενθηιειεύζεξε πνιηηηθή πίζηεπε όηη θάλνληαο ηα ζηξαβά κάηηα ζ απηό πνπ γηλόηαλ ζα δεκηνπξγνύζε επξείαο θιίκαθαο ιατθή θαηνηθία, ηόηε απέηπρε παηαγσδώο θαη ηώξα είλαη αλαγθαζκέλε λα ραξίζεη ηα ρξήκαηα ησλ θνξνινγνύκελσλ πνιηηώλ ζε αθαζόξηζηεο θαηεπζύλζεηο έρνληαο απνηύρεη νηθηξά ζηε δεκηνπξγία ιατθήο θαηνηθίαο. Αλ πάιη δε γλώξηδε ηίπνηα, ηόηε είλαη απιά κηα επηθίλδπλε πνιηηηθή πνπ καθξά απέρεη από ηελ αγνξά θαη ηα δηαδξακαηηδόκελα κέζα ζ απηή απιά θαληαζηώλεηαη όηη ε αγνξά ζα ηα ιύζεη όια από κόλε ηεο κε θάπνην αθαζόξηζην καγηθό ηξόπν. β. Έλα ζνβαξό εξώηεκα πνπ πξνθύπηεη είλαη ην αθόινπζν: Τα επηθίλδπλα θεθάιαηα (hedge funds), ζύκθσλα κε ππνινγηζκνύο βξεηαλώλ εθηηκεηώλ, αλέξρνληαη ζε 10 τρις εσρώ θαη ππεξβαίλνπλ θαηά πνιύ ηηο όπνηεο πξνζπάζεηεο ησλ θξαηώλ γηα αλαπιήξσζή ηνπο. Η ζπιινγηζηηθή έρεη σο εμήο: ηα ρξήκαηα πνπ δόζεθαλ από απηά ηα επηθίλδπλα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα σο δάλεηα κε αλαμηόπηζηε εγγύεζε, νδεγήζεθαλ ζε ηδηνθηήηεο θαη θαηαζθεπαζηέο αθηλήησλ. Απηνί κε ηε ζεηξά ηνπο, ινγηθά ζα έπξεπε, είηε λα ηα επαλαηνπνζεηήζνπλ ζηηο ηξάπεδεο (νπόηε αλ ζπλέβε απηό ηόηε νη ηξάπεδεο δελ αληηκεησπίδνπλ νπζηαζηηθό πξόβιεκα ξεπζηόηεηαο, αθνύ ην πξόβιεκα πεξηνξίδεηαη ζηηο κηθξνκεζαίεο ρξεκαηηζηεξηαθέο απώιεηέο ηνπο), είηε λα ηα έρνπλ δηαζέζεη ζηελ αγνξά (νπόηε ηόηε ζα έπξεπε λα θπθινθνξεί επαξθώο πνιύ ρξήκα ζηελ αγνξά, ην νπνίν όκσο λνκνηειεηαθά θάπνηα ζηηγκή ζα θαηαιήμεη ζηηο ηξάπεδεο, ή ζε ρξεκαηηζηεξηαθά πξντόληα). Αλ εληέιεη θαλείο δε ιέεη ςέκαηα, ηόηε θακία από ηηο παξαπάλσ εθδνρέο δελ ηζρύεη θαη απιά απνδεηθλύεη όηη νη θεθαιαηνύρνη κεζίηεο θαη γαηνθηήκνλεο κεηέθεξαλ ηα ρξήκαηά ηνπο ζε εμσηηθνύο θνξνινγηθνύο παξαδείζνπο όπνπ είηε ηα έθαλαλ ρξπζό, είηε ηα δέζκεπζαλ σο απνζεκαηηθά ησλ εθεί ιεηηνπξγνύλησλ ηδηαδόλησλ ηξαπεδηθώλ ηδξπκάησλ, ή σο θεθάιαηα ησλ επίζεο εθεί εδξεπόλησλ ππεξάθηησλ εηαηξεηώλ (off-shores). Φπζηθά, αλ ζπκβαίλεη ην ηειεπηαίν ηόηε ν πιαλήηεο είλαη θπξηνιεθηηθά ζην ρέξη κεξηθώλ πνλεξώλ θαη νη ζεσξίεο ηνπ νηθνλνκηθνύ θηιειεπζεξηζκνύ πεξί δηαλνκήο πξνο ηα θάησ (trickle down) απηνκάησο θαηαξξένπλ θαη δελ πξέπεη λα ρξεζηκεύνπλ πιένλ σο ηίπνηε άιιν πέξα από ηζηνξηθά θείκελα. Γίνεηαι ενηελώς ζαθές πλέον όηι ο πλούηος ζσζζωρεύεηαι και δεν επενδύεηαι. Τα παξαπάλσ δηθαηνινγνύλ, άξα, ην δεύηεξν κέξνο ηεο επηθεθαιίδαο απηνύ ηνπ άξζξνπ, απνδεηθλύνληαο όηη ίζσο έλα κέξνο ηεο ιύζεο βξίζθεηαη πίζσ από ην 4

θπλήγη ησλ «ρακέλσλ» ππνζεθώλ, ή ζύκθσλα κε ηε λέα κεραληθή ηνπ ρξήκαηνο, απιά ηνπ «ρακέλνπ» ρξήκαηνο. γ. Γηαηί ε ξεπζηόηεηα ησλ ηξαπεδώλ έρεη αλαδεηρζεί ζε ππ αξηζκόλ έλα πξόβιεκα θαη ηόζν απιόρεξα ηνπο ραξίδνληαη πξνο ρξήζε ηα ρξήκαηα ησλ θνξνινγνύκελσλ πνιηηώλ; Με ην κέηξν απηό, ζηελ θαιύηεξε πεξίπησζε ζα βνεζεζνύλ νη κηθξνκεζαίνη επηρεηξεκαηίεο, αλ θαη νη ηξαπεδίηεο ζα ήζειαλ λα πξνσζήζνπλ ην ζύλνιν ησλ πνζώλ ζηνπο κεγάινπο επηρεηξεκαηίεο, νη νπνίνη έρνπλ πξνλνκηαθέο ζρέζεηο καδί ηνπο θαη θαίλεηαη ζηελ παξνύζα πεξίζηαζε λα ρξεηάδνληαη ρξήκαηα. Τα ρξήκαηα, όκσο, ζα θηάζνπλ ζ απηνύο από ην ιάζνο δξόκν. δ. Η θξίζε θαίλεηαη λα πιήηηεη άκεζα ηνπο αζθαιηζκέλνπο θαη ηνπο ζπληαμηνύρνπο, δηακέζνπ ησλ ηακείσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ησλ αζθαιηζηηθώλ θνξέσλ θαη νξγαληζκώλ. Οπδείο αθνύζηεθε λα πξνζθέξεη βνήζεηα πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε πέξαλ ηεο απιήο θηιαλζξσπίαο. Όκσο, ηα ρακέλα απνζεκαηηθά απηώλ ησλ αλζξώπσλ είλαη ακνηβή ηεο εξγαζίαο ηνπο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ ζεκεξηλνύ πινύηνπ ησλ θξαηώλ. Είλαη ηνπιάρηζηνλ άηηκν λα ζεσξεί θαλείο όηη ζα ζηεξηρηνύκε μαλά ζηνλ πινύην πνπ απηνί δεκηνύξγεζαλ γηα λα αλαθάκςεη ε νηθνλνκία, αθήλνληάο ηνπο απέμσ. ε. Ο θαηαζθεπαζηηθόο θιάδνο ησλ αθηλήησλ θαη ε απηνθηλεηνβηνκεραλία απηή ηε ζηηγκή δε δηαζέηνπλ πειάηεο, νπόηε θαηαξξένπλ. Τα εθαηνκκύξηα ησλ «θαζεκεξηλώλ» αλζξώπσλ αδπλαηνύλ λα μαλακπνύλ ζην πειαηεηαθό ζύζηεκα απηώλ ησλ πσιήζεσλ γηα δύν ιόγνπο: (i) πεξηνξηζκέλε ξεπζηόηεηα γηα ιήςε δαλείσλ πνπ ζπλεπάγεηαη θαη πεξηνξηζκέλε αγνξά θαη (ii) αλεξγία, ή θόβνο αλεξγίαο, σο απόξξνηα ηεο πεξηνξηζκέλεο ξεπζηόηεηαο. Η πιήξεο θαηάξξεπζε είλαη ζέκα ρξόλνπ, ε απιή δαλεηνδόηεζε από ηηο ηξάπεδεο ησλ θιάδσλ απηώλ είλαη αδηέμνδε, αθνύ πειάηεο δελ ππάξρνπλ θαη εληέιεη νη θιάδνη ζα ζπξξηθλσζνύλ ζην κέγεζνο πνπ πξαγκαηηθά αληέρεη ε αγνξά. ζη. Η δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο ζε έξγα ππνδνκώλ κπνξεί λα απνξξνθήζεη έλα κέξνο ηεο αλεξγίαο θαη λα επηβξαδύλεη ηελ θαηάξξεπζε ησλ θιάδσλ πνπ πιήηηνληαη. δ. Η ηειηθή ιύζε, όκσο, δελ είλαη άιιε από ηε δεκηνπξγία ππνδνκώλ πνπ ζα εμππεξεηνύλ έλα, ή πεξηζζόηεξα, ζπγθεθξηκέλα παξαγσγηθά ζρέδηα ζε λένπο παξαγσγηθνύο ηνκείο, νη νπνίνη ζα πξνζειθύζνπλ επηρεηξεκαηίεο θαη ζα νδεγήζνπλ ζηελ παξαγσγή θεξδώλ θαη αλάπηπμεο. Σπλνςίδνληαο, άξα, ηα παξαπάλσ πξνθύπηεη ε αλάγθε ζηνρεπκέλεο θαη κόλν θξαηηθήο ελίζρπζεο ζε δξαζηεξηόηεηεο πνπ νδεγνύλ ζε λέα πξντόληα κηθξνύ ή κεζαίνπ κνλαδηαίνπ θόζηνπο θαη επξείαο παγθόζκηαο θαηαλάισζεο, ρσξίο όκσο λα μεραζηεί ε αλάγθε θξαηηθήο ζηήξημεο απηώλ πνπ ππήξμαλ ηα πξαγκαηηθά ζύκαηα απηήο ηεο παγθόζκηαο απάηεο. Οη ηξάπεδεο θαη ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξύκαηα πξέπεη λα νξγαλσζνύλ θάησ από απζηεξά κέηξα ειέγρνπ ηνπ δαλεηζκνύ, πνπ ζα αληηζηνηρεί ζε πξαγκαηηθέο ππνζήθεο. Ο έιεγρνο γηα αξθεηά ρξόληα ζα πξέπεη λα ηειεί ππό ηε επνπηεία ηνπ θξάηνπο, κε ηε βνήζεηα ππνινγηζηηθώλ ζπζηεκάησλ θαη θέληξσλ δεδνκέλσλ, ώζηε λα απνηξαπεί πιήξσο θάζε ελδερόκελν κειινληηθήο επαλάιεςεο ηεο ίδηαο θξίζεο. Τν αλακελόκελν επηρείξεκα ησλ ηξαπεδώλ πεξί 5

αηνκηθήο ειεπζεξίαο ηνπ δαλεηζκνύ, δελ πθίζηαηαη, αθνύ κέζσ ηνπ δαλεηζκνύ επεξεάδνπλ ην κέγεζνο ηνπ ρξήκαηνο πνπ θπθινθνξεί ζηε ρώξα. Όπνηα ηξάπεδα δελ επηζπκεί λα ζπκκεηέρεη, ζα δαλείδεη σο ηδηώηεο δαλεηζηήο θαη δε ζα ζπκκεηέρεη ζην ηξαπεδηθό ζύζηεκα θαη ζηε κεραληθή παξαγσγήο ρξήκαηνο. Τέινο, θαιό ζα ήηαλ θάπνηνη λα αλαδεηήζνπλ ηις «ταμένες» σποθήκες ζε εμσηηθνύο, ή άιινπο, ηξαπεδηθνύο παξάδεηζνπο θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα επηηύρνπλ ηελ επαλέληαμή ηνπο ζην πεδίν ηεο «πξαγκαηηθήο» νηθνλνκίαο. Όια ηα παξαπάλσ αθνξνύλ ζηηο νηθνλνκίεο ησλ κεγάισλ θξαηώλ ηνπ πιαλήηε θαη αθόκε δελ έρνπλ επεξεάζεη ζεκαληηθά ηελ ειιεληθή νηθνλνκία. Η ειιεληθή νηθνλνκία πξνο ην παξόλ πιήηηεηαη έκκεζα από ηελ παγθόζκηα δπζθνιία δαλεηζκώλ, πνπ νδεγεί ζε αθξηβόηεξν ρξήκα ηόζν γηα ην θξάηνο, όζν θαη γηα ηηο ειιεληθέο ηξάπεδεο. Μέζα ζην 2009 είλαη πνιύ πηζαλό λα πιεγνύλ ζεκαληηθά νη κόλνη νπζηαζηηθνί παξαγσγηθνί πόξνη πνπ ηεο έρνπλ απνκείλεη, πνπ δελ είλαη άιινη από ηνλ Τνπξηζκό θαη ηηο Μεηαθνξέο (ζπκπεξηιακβαλόκελεο ηεο λαπηηιίαο). Τν παγθόζκην θύκα αλεξγίαο ζα επεξεάζεη δξακαηηθά ηνλ ηνπξηζκό, ελώ ε ζπξξίθλσζε παξαγσγηθώλ θιάδσλ ηνπ εμσηεξηθνύ ζα νδεγήζεη αληίζηνηρα ζε πεξηνξηζκό ησλ κεηαθνξώλ. Άξα θαη γηα ηελ Ειιάδα ε κόλε ιύζε είλαη ε ζηνρεπκέλε ελίζρπζε λέσλ παξαγσγηθώλ δξαζηεξηνηήησλ κε εγγπεκέλε δηείζδπζε ησλ πξντόλησλ ηνπο, ή ησλ ππεξεζηώλ ηνπο, ζηηο παγθόζκηεο αγνξέο. Ελδεηθηηθά αλαθέξσ όηη ε Ειιάδα κπνξεί λα πξσηνζηαηήζεη ζηηο ππεξεζίεο έξεπλαο θαη κειεηώλ πνπ ζα ρξεηαζηνύλ όια ηα άιια θξάηε, εθόζνλ απνθαζίζνπλ λα εγθαηαζηήζνπλ λένπο παξαγσγηθνύο ηνκείο ζηελ νηθνλνκία ηνπο. Αξθεί, όκσο, ε Ειιάδα λα πξνιάβεη λα ην θάλεη εγθαίξσο θαη πξηλ ράζεη θάζε δηαζέζηκε λέα επθαηξία. Ειπίδσ, ζε θάπνην επόκελν άξζξν λα γξάςσ αλαιπηηθόηεξα γηα ην εηδηθό πξόβιεκα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Κώζηας Χαηζηλσμπέρης A few words about the global financial crisis, or in other words the hunting of the lost mortgages Kostas Hatzilyberis 6