ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΜΕ 0103 «Φυσιολογία της Άσκησης: Αθλητική απόδοση και Επιβίωση σε αντίξοες συνθήκες» 4η Διάλεξη: «Η φυσιολογία της υποθερμίας: έκθεση στο κρύο» The physiology of hypothermia: cold exposure Δρ. Καρατζαφέρη Χριστίνα, Λέκτορας Χ. Καρατζαφέρη 1
Τα θέματα της σημερινής συζήτησης Σύνδεση με τα προηγούμενα: Θερμικό ισοζύγιο μηχανισμοί απώλειας θερμότητας στο κρύο Πηγές θερμικού στρες στο κρύο και άμυνα του οργανισμού Η φυσιολογία της υποθερμίας Φυσιολογικές ανταποκρίσεις στο κρύο Επιπτώσεις του κρύου στον οργανισμό Άλλα προβλήματα Χ. Καρατζαφέρη 2
Θερμικό ισοζύγιο ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΓΩΓΗ ΕΞΑΤΜΙΣΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΩΛΕΙΑ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ Χ. Καρατζαφέρη 3
Θερμοκρασία πυρήνα σώματος ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ (C) <27 ΘΑΝΑΤΟΣ 27-29 ΚΩΜΑ 30 / ΘΕΡΜΟΡΥΘΜΙΣΗΣ 33 ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ 37 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ 42 ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΝΣ 44 ΘΑΝΑΤΟΣ Χ. Καρατζαφέρη 4
Πηγές στρες στο κρύο Θερμοκρασία αέρα χαμηλότερη από θερμοκρασία δέρματος και πυρήνα σώματος Ταχύτητα ανέμου (δείκτης ψυκτικης επίδρασης του αέρα wind chill)- μέχρι 80% απώλειας στο κρύο Χ. Καρατζαφέρη 5
Πηγές στρες στο κρύο Ξηρότητα αέρα ( βρογχοσπασμός ) Έκθεση στο νερό (βύθιση 25 φορές ταχύτερη απώλεια θερμότητας) Χ. Καρατζαφέρη 6
Φυσιολογική άμυνα του οργανισμού Παθητική: Δέρμα Υποδόριο λίπος Ενεργητική: Περιφερική αγγειοσυστολή Παραγωγή θερμότητας: με ή χωρίς ρίγος (εξαρτάται από τη μυϊκή μάζα, φυσική κατάσταση, διαθεσιμότητα οξυγόνου, λίπη & υδατάνθρακες, θυρεοειδείς & στεροειδείς ορμόνες) Άτομα με νευρομυολογικά και ενδοκρινικά προβλήματα είναι πιο ευάλωτα στην υποθερμία Χ. Καρατζαφέρη 7
Κρύο & υποθάλαμος Χ. Καρατζαφέρη 8
Αληθινές Στατιστικές Υποχώρηση του στρατού του Ναπολέοντα από τη Μόσχα, 1812 χειμώνας -30 C. Από τους 136.000 στρατιώτες επέστρεψαν οι 10.000! Στις ΗΠΑ, η υποθερμία συμβάλει στο θάνατο 700 + ανθρώπων κάθε χρόνο Στις ΗΠΑ, τα τελευταία 50 χρόνια, κανένας που είτε θάφτηκε στα 3,5 m σε χιονοστιβάδα + είτε έμεινε θαμμένος για 8 ώρες +, δεν επιβίωσε Αν και αιτίες θανάτου στις πρώτες 1-2 ώρες μπορεί να είναι τραύμα ή και ασφυξία, η κύρια αιτία θανάτου στις επόμενες ώρες είναι η υποθερμία Χ. Καρατζαφέρη 9
Η φυσιολογία της υποθερμίας Ορίζεται ως υποθερμία η θερμοκρασία πυρήνα σώματος (ΘΠΣ) 35 C Σε αυτή τη θερμοκρασία οι αμυντικοί οργανισμοί του οργανισμού (ρίγος και περιφερική αγγειοσυστολή) φθάνουν στο μέγιστο Κάτω από τους 35 C το ΚΝΣ δυσλειτουργεί, με παρενέργειες στη μνήμη, στη κρίση και στην ετοιμότητα Χ. Καρατζαφέρη 10
Η φυσιολογία της υποθερμίας Ακολουθούν, σύγχυση, αποσυντονισμός, αφυδάτωση(λόγω διούρησης) και μείωση παραγωγής θερμότητας από ρίγος Στους 30 C παύει το ρίγος και το σώμα γίνεται ποικιλόθερμο Στους 27-29 C επέρχεται κώμα // ανικανότητα κίνησης, απώλεια αντανακλαστικών Η ΚΣ γίνεται πολύ αργή, πιθανότητα αρρυθμίας Το θύμα μπορεί όμως ακόμα να ανακάμψει με την κατάλληλη αγωγή Χ. Καρατζαφέρη 11
Είδη υποθερμίας Πρωτογενής Ατύχημα:το θύμα εκτίθεται σε κρύο που ξεπερνά τις ικανότητές του να προστατεύσει ή να επαναφέρει τη ΘΠΣ σε φυσιολογικά επίπεδα Συχνό φαινόμενο όταν το θύμα χάσει τις αισθήσεις του και βρεθεί εκτεθειμένο Βασικός στόχος των πρώτων βοηθειών είναι η άμεση αντιμετώπιση ή πρόληψη της υποθερμίας Χ. Καρατζαφέρη 12
Είδη υποθερμίας Δευτερογενής Επιπλοκή άλλης κατάστασης όπως σοκ, εγκεφαλικό, έγκαυμα, σοβαρή μόλυνση, υποσιτισμός, ναρκωτικά ή φάρμακα που εμποδίζουν τη θερμορύθμιση Το αλκοόλ διαταράσσει τη θερμορύθμιση με 3 τρόπους: παρεμποδίζει το ρίγος, διαστέλλει τα αγγεία στο δέρμα και με χρόνια χρήση βλάπτει το θερμορυθμιστικό κέντρο στον υποθάλαμο Αν καταναλώνουμε αλκοόλ στο κρύο αυξάνουμε τη πιθανότητα υποθερμίας Χ. Καρατζαφέρη 13
Παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό απώλειας θερμότητας Σωματικές διαστάσεις (πηλίκο σωματικής επιφάνειας προς μάζα σώματος) και σύσταση του σώματος Θερμοκρασία αέρα Δείκτης ψυκτικής επίδρασης του αέρα wind chill Βύθιση ή έκθεση στο νερό Χ. Καρατζαφέρη 14
Σωματικές διαστάσεις: η σημασία τους στη θερμορρύθμιση Σ. Β. (kg) ΥΨΟΣ (cm) ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΣΩΜΑΤΟΣ (cm 2 ) ΠΗΛΙΚΟ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ : ΜΑΖΑΣ ΕΝΗΛΙΚΑΣ 85 183 210 2.47 ΠΑΙΔΙ 25 100 79 3.16 Χ. Καρατζαφέρη 15
Επιπτώσεις της υποθερμίας Άμεση επίδραση του κρύου στις φυσιολογικές & μεταβολικές διεργασίες Η ανταλλαγή καλίου και νατρίου μειώνεται Μειώνεται η ενεργοποίηση κυττάρων του εγκεφάλου, της καρδιάς, των μυών και των νεύρων Οι μύες γίνονται πιο αργοί και αδύναμοι ηκόπωση επέρχεται νωρίτερα Χ. Καρατζαφέρη 16
Επιπτώσεις της υποθερμίας Άμεση επίδραση του κρύου στις φυσιολογικές & μεταβολικές διεργασίες Οι μύες εργάζονται όχι μόνο για απόδοση αλλά και για παραγωγή θερμότητας με την κόπωση (μείωση ενεργειακών αποθεμάτων) μειώνεται και η μεταβολική παραγωγή θερμότητας Τα ελεύθερα λιπαρά οξέα δεν κινητοποιούνται όσο θα περιμέναμε από την αυξημένη έκκριση κατεχολαμινών κυρίως λόγω αγγειοσυστολής Χ. Καρατζαφέρη 17
Επιπτώσεις της υποθερμίας Μειώνεται η αναπνευστική συχνότητα και ο όγκος αέρα Η κύρια αιτία θανάτου είναι η καρδιακή ανακοπή η υποθερμία επηρεάζει τη λειτουργία του βηματοδότη της καρδιάς Επίσης, κατά τη προσπάθεια επαναθέρμανσης συχνά συμβαίνουν επικίνδυνες αρρυθμίες Χ. Καρατζαφέρη 18
Άλλα προβλήματα Αφυδάτωση Ο κρύος αέρας είναι πιο ξηρός απώλεια ενός λίτρου την ημέρα Κρύο επινεφρίνη διούρηση Μη επαρκής υδάτωση Υπερβολικά ζεστά ντυμένοι κατά την άσκηση Χ. Καρατζαφέρη 19
Άλλα προβλήματα Βρογχοσπασμός η άσκηση σε κρύο και ξηρό αέρα (ιδίως η εισπνοή από το στόμα) δεν ενδείκνυται σε άτομα με προβλήματα του αναπνευστικού Κρυοπάγημα η αγγειοσυστολή δεν επιτρέπει στο ζεστό αίμα να φτάσει στα άκρα, το ενδοκυττάριο υγρό παγώνει ρήξη των κυτταρικών τοιχωμάτων σχηματισμός θρόμβων παραπέρα απόφραξη της κυκλοφορίας νέκρωση Χ. Καρατζαφέρη 20
Πραγματικά περιστατικά 1965, Fairbanks Alaska, θερμοκρασία -40 C, μια γυναίκα οδηγούσε για τη δουλειά. Το αυτοκίνητο έπαθε βλάβη. Αποφάσισε να περπατήσει για 15 λεπτά προς το κοντινότερο βενζινάδικο. Φορούσε παλτό, ταγιέρ και γόβες με λεπτό καλσόν. Πέρασεέναμήναστονοσοκομείολόγω κρυοπαγημάτων. Χ. Καρατζαφέρη 21
Να ξέρουμε ότι Δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια ο χρόνος επιβίωσης στο κρύο Η προσαρμογή της συμπεριφοράς μας είναι η καλύτερη άμυνα Στο κρύο τα ρούχα πρέπει να είναι COLD CLEAN καθαρά OPEN ανοιχτά (κατά την άσκηση για εξάτμιση του ιδρώτα) LAYERS σε στρώσεις DRY - στεγνά Χ. Καρατζαφέρη 22
Μελέτη Euro winter Θνησιμότητα στο κρύο ανδρών & γυναικών 50-74 χρονών Πιο πολύ θάνατοι στις θερμότερες περιοχές της Ευρώπης Οι θάνατοι από το κρύο στην Ελλάδα είναι 8 φορέςπερισσότεροιαπόότιστηνφινλανδία Γιατί; Χ. Καρατζαφέρη 23
Μελέτη Euro winter Με θερμοκρασία περιβάλλοντος 7 C ημέση εσωτερική θερμοκρασία οικίας στην Ελλάδα ήταν 19,2 C και στην Φινλανδία 21,7 C. Με θερμοκρασία περιβάλλοντος 7 C, μόνο το 13% των ανθρώπων στην Ελλάδα έναντι του 72% στη Φινλανδία φορούσε καπέλο! Ίδιες συνθήκες διαφορετική συμπεριφορά! Χ. Καρατζαφέρη 24
Θέματα για συζήτηση/ μελέτη Για ποιους λόγους το κρύο εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία; Τι είναι η υποθερμία; Τι είναι το κρυοπάγημα; Γιατί το κρύο μπορεί να προκαλέσει βρογχόσπασμο; Γιατί τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στην υποθερμία; Ποια προβλήματα έχουν να αντιμετωπίσουν οι αθλητές των χειμερινών αγωνισμάτων μεγάλων αποστάσεων; ΠοιαείναιταευρήματατηςμελέτηςEuroWinter ; Χ. Καρατζαφέρη 25
Αγγλική ορολογία Keywords για Medline: exercise, cold, child asthma, hypothermia, environmental stressors, frostbite, wind chill factor Χ. Καρατζαφέρη 26
Επίλογος Το κρύο εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία, αλλά πολλοί από αυτούς μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη σωστή συμπεριφορά Η υποθερμία είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος από την παρατεταμένη έκθεση στο κρύο, ιδιαίτερα εάν συνδυαστεί με έκθεση στο νερό Χ. Καρατζαφέρη 27
Βιβλιογραφία Σημειώσεις διδάσκοντα Επιλεγμένη διεθνής βιβλιογραφία Armstrong 2000 Έγκυρες Πηγές στο Διαδίκτυο Αμερικανική Ένωση Πνευμονολογίας: American Lung Association http://www.lungusa.org/ Χ. Καρατζαφέρη 28