Λέξεις κλειδιά: Generalkarte, ΓΥΣ, γεωμετρικό περιεχόμενο, σύγκριση χαρτών, σύγκριση τοπωνυμίων.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Συγκριτική μελέτη γεωμετρικού περιεχομένου και τοπωνυμίων στη. Επιμέλεια: ΒΑΣΣΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Επιβλέπουσα: Καθ. ΜΠΟΥΤΟΥΡΑ ΧΡΥΣΟΥΛΑ Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2012

ii Περίληψη Η σειρά χαρτών της αποτελεί μεγάλη κληρονομιά για την ελληνική χαρτογραφία αλλά και την εξέλιξη της χαρτογραφικής επιστήμης γενικότερα. Στην παρούσα εργασία, αναλύεται η γεωμετρική υποδομή και το γεωμετρικό περιεχόμενο των χαρτών της και των αντίστοιχων ελληνικών τους παράγωγων χαρτών που καλύπτουν το νομό Ιωαννίνων. Ακολούθως οι χάρτες αυτοί συγκρίνονται τόσο μεταξύ τους, όσο και με τους σύγχρονους χάρτες της ΓΥΣ για να διαπιστωθούν ομοιότητες και διαφορές στην αποτύπωση της περιοχής. Οι συγκρίσεις αφορούν το γεωμετρικό περιεχόμενο καθώς και τις αλλαγές των τοπωνυμίων τόσο ως προς τη θέση τους, όσο και ως προς την ονομασία τους. Από την μελέτη των ιστορικών αυτών χαρτών προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα όσον αφορά στη ακρίβεια της χαρτογράφησης της συγκεκριμένης περιοχής αλλά και την εξέλιξη της χαρτογραφικής παραγωγής ως προς τις μεθόδους και τις τεχνικές αποτύπωσης. Λέξεις κλειδιά:, ΓΥΣ, γεωμετρικό περιεχόμενο, σύγκριση χαρτών, σύγκριση τοπωνυμίων.

iii Abstract The map sheets of are a great heritage not only for the Greek cartography, but also for the evolution of cartography in general. In this study, the geometric structure and content of the map sheets and their relative Greek products that cover the prefecture of Ioannina are analyzed thoroughly. These maps are compared to each other and to those of the Hellenic Military Geographical Service, in order to identify similarities and differences concerning the representation of the study area. The comparisons are referred to the geometric content of the maps and changes to the positions and names of the toponyms. By studying these historical maps, many interesting conclusions arise regarding the precision of the cartography of the specific area and the evolution of the cartographic production as far as the methods and representation techniques are concerned. Key words:, Hellenic Military Geographical Service, geometric content, map comparison, toponym comparison.

iv Ευχαριστίες Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα της εργασίας, Καθηγήτρια κα. Μπούτουρα Χρυσούλα για την επιλογή του θέματος και τις καταλυτικές συμβουλές και υποδείξεις της κάθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. Θερμές ευχαριστίες στην Αγγελική Τσορλίνη, Δρ. Αγρονόμο και Τοπογράφο Μηχανικό ΑΠΘ για τη βοήθεια, το χρόνο και την υπομονή της τόσο κατά τη διάρκεια της παρούσας εργασίας, όσο και κατά τα δυο αυτά χρόνια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Πολλά περισσότερα από ένα ευχαριστώ οφείλω και θέλω να εκφράσω στην Ελένη Ράντη για όλα όσα έχει κάνει και συνεχίζει να κάνει για μένα όχι μόνο σε επίπεδο σπουδών αλλά και σε προσωπικό επίπεδο. Ελπίζω να μπορέσω να ανταποδώσω κάποια στιγμή και εύχομαι οι πολλές ευχάριστες στιγμές να πολλαπλασιαστούν. Ευχαριστώ πολύ όλα τα παιδιά της κατεύθυνσης για τη γνωριμία και το καταπληκτικό κλίμα συνεργασίας εντός και εκτός πανεπιστημίου, όπως επίσης και όλους τους φίλους μου που με στηρίζουν όλα αυτά τα χρόνια και είναι δίπλα μου συνεχώς. Τέλος, ευχαριστώ ειλικρινά τους γονείς μου για την ηθική και οικονομική στήριξη και την συμπαράστασή τους σε όλες τις επιλογές που έχω κάνει έως σήμερα. Εύχομαι οι κόποι και οι θυσίες τους να πιάσουν τόπο σύντομα.

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... ii ABSTRACT... iii ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... iv 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 1.1. Σκοπός... 8 1.2. Περιοχή μελέτης... 8 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 10 2.1. Οι χάρτες της... 11 3.2. Οι σύγχρονοι χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000... 15 3. Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ... 18 3.1. Εισαγωγικά για την αναγνώριση του χάρτη... 18 3.2. Η γεωμετρική υποδομή των φύλλων χάρτη της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών... 20 3.3. Γεωμετρικό περιεχόμενο των φύλλων χάρτη της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών... 23 4. ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ... 34 4.1. Δεδομένα... 34 4.2. Γεωαναφορά ψηφιακών φύλλων χάρτη της και των ελληνικών τους παράγωγων... 38 4.3. Μετασχηματισμοί γεωαναφερμένων ψηφιακών χαρτών της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών στο κοινό σύστημα αναφοράς... 44 4.4. Γεωαναφορά των σύγχρονων ελληνικών χαρτών της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000... 46 5. ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ... 48 v

vi 5.1. Σύγκριση των χαρτών της με τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες στην αυστριακή προβολή... 49 5.2. Σύγκριση των χαρτών της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών με τους χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000... 57 6. ΠΙΝΑΚΕΣ... 64 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 72 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 74 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 76 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 77

Κεφάλαιο: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χαρτογραφία είναι μια από τις αρχαιότερες επιστήμες του ανθρώπου, που αναπτύχθηκε στην προσπάθειά του να αντιληφθεί τον περιβάλλοντα χώρο. Τα ίχνη της χαρτογραφίας φαίνονται πολλούς αιώνες π.χ. και πάντα ως επιχείρηση περιγραφής τους γήινου χώρου μέσα από μια εικόνα. Κατά την πάροδο των χρόνων η Χαρτογραφία και οι χάρτες συνεχώς αναπτυσσόταν και βελτιωνόταν με κομβικό αιώνα το 18 ο, μετά τον οποίο η Χαρτογραφία μαθηματικοποιείται όλο και περισσότερο, ώστε να ικανοποιεί τις εξελίξεις των νέων δυνατοτήτων μετρήσεων του γήινου χώρου. Σήμερα οι χάρτες αποτελούν ένα εργαλείο όχι μόνο στο πεδίο των τεχνικών εφαρμογών, στην υποστήριξη των έργων υποδομής και ανάπτυξης, όπως συνήθως εννοούν οι τεχνικοί, αλλά και σε εκείνο του πολιτισμού και της καθημερινής ζωής δηλαδή στην επικοινωνία του ανθρώπου με το γεωγραφικό χώρο και ότι συνδέεται άμεσα ή έμμεσα μαζί του (Λιβιεράτος Ε., 1988, 1998). Οι χάρτες παλαιότερων εποχών πέρα από ιστορικής αξίας κειμήλια και πολιτιστική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές, μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο ανάλυσης του χώρου και ειδικότερα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Η μελέτη των χαρτών αυτών είναι χρήσιμη στην διαχρονική εξέλιξη των καλύψεων γης και των αλλαγών που συντελούνται στη πάροδο του χρόνου. Επιπρόσθετα, από την ανάλυση των χαρτογραφικών τεχνικών και μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν στις πρώτες χαρτογραφήσεις του παρελθόντος, μπορεί να γίνει αξιολόγηση του περιεχομένου των χαρτών, της ακρίβειας των μετρήσεων και εν γένει της εξέλιξη της χαρτογραφίας ως επιστήμη από τότε μέχρι σήμερα. Πολύ πριν από την χαρτογράφηση του συνόλου της ελληνικής επικράτειας από την Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, υπήρξε μια συστηματική χαρτογράφηση της Βόρειας Ελλάδας υπό την καθοδήγηση αυστριακού κλιμακίου που καθόρισε τις μετέπειτα εξελίξεις και τις προδιαγραφές στην σύνταξη των ελληνικών χαρτών. Η χαρτογράφηση αυτή αποτέλεσε τμήμα της περίφημης σειράς χαρτών της, κλίμακας 1:200.000, από την οποία μελετώνται τα φύλλα που αντιστοιχούν στο νομό Ιωαννίνων.

Κεφάλαιο: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 1.1. Σκοπός Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας αποτελεί η ανάλυση της γεωμετρικής υποδομής και του περιεχομένου των χαρτών της και των ελληνικών της παράγωγων χαρτών στο Νομό Ιωαννίνων και η σύγκριση μεταξύ τους καθώς και με τους σύγχρονους χάρτες της ΓΥΣ, ως προς την ακρίβεια, το γεωμετρικό περιεχόμενο και τις μεταβολές που παρουσιάζουν τα τοπωνύμια. 1.2. Περιοχή μελέτης Ο Νομός Ιωαννίνων ανήκει διοικητικά στην περιφέρεια της Ηπείρου και καταλαμβάνει σχεδόν τη μισή έκταση του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου. Αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο σε έκταση νομό της Ελλάδας και τοποθετείται στη βορειοδυτική πλευρά της χώρας (Εικόνα 1). Εικόνα 1: Η θέση του νομού Ιωαννίνων στο χάρτη της Ελλάδας. Πηγή: ιδία επεξεργασία

Κεφάλαιο: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 Με βάση το πρόγραμμα Καλλικράτης, ο νομός συνίσταται σε 8 Δήμους, σε 41 Καποδιστριακούς Δήμους και Κοινότητες και 493 οικισμούς (σύμφωνα με την ελληνική απογραφή του 2001). Γενικά, ο νομός Ιωαννίνων μαζί με το νομό Θεσπρωτίας αποτελούν τους πιο αραιοκατοικημένους νομούς της Ηπείρου, καθώς μεγάλο τμήμα του νομού είναι ορεινό και κατά συνέπεια έχει χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού της τάξης των 34 κατ./km 2.

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 10 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι αρχές του 19 ου αιώνα σηματοδοτούν την άνθηση της επιστήμης της χαρτογραφίας, καθώς οι δυνάμεις της κεντρικής Ευρώπης θέλουν να απεικονίσουν σε χάρτες την εδαφική τους επικράτεια, όπως και τους πολιτικούς και γεωστρατηγικούς προσανατολισμούς τους. Οι επιστημονικές καινοτομίες της εποχής, όπως η εισαγωγή του μέτρου ως γραμμικού μεγέθους μέτρησης, η καθιέρωση της μεθόδου του τριγωνισμού, οι κρατικά επιχορηγούμενες γεωδαιτικές εργασίες και η χρήση των αεροφωτογραφιών θα θέσουν τις βάσεις για τις πρώτες προδιαγραφές της χαρτογραφικής παραγωγής. Επιπλέον ώθηση στην διαδικασία της χαρτογράφησης θα δώσουν οι εξελίξεις στα γεωδαιτικά, τοπογραφικά και φωτογραμμετρικά όργανα που μεγιστοποιούν την ακρίβεια των μετρήσεων καθώς και οι νέες μέθοδοι εκτύπωσης που συνεισφέρουν στην ποιότητα των παραγόμενων χαρτών (Λιβιεράτος Ε., 2003) Ήδη από τα μέσα του 17 ου αιώνα η Γαλλία είχε καθιερωθεί ως πρωτοπόρος δύναμη στην χαρτογραφία και το παράδειγμά της ακολούθησαν πολλά κράτη της κεντρικής Ευρώπης στις αρχές του 18 ου αιώνα. Η σημαντικότερη και πιο οργανωμένη προσπάθεια χαρτογράφησης ωστόσο αποτέλεσε η αποτύπωση της Πρωσίας την περίοδο 1767-1787 σε 272 φύλλα κλίμακας 1:50.000 που ονομάστηκε επιτελικός χάρτης (Kabinettkarte). Το παράδειγμα της Πρωσίας ακολούθησε την ίδια ακριβώς εποχή και η Αυστρία που θέλησε να χαρτογραφήσει λεπτομερώς την επικράτεια της αυτοκρατορίας της, αποτυπώνοντας την σε πάνω από 4000 φύλλα χάρτη κλίμακας 1:28.800. Η χαρτογράφηση αυτή πήρε το όνομα του τότε αυτοκράτορα Ιωσήφ Β και ονομάστηκε Ιωσήφειος αποτύπωση. Η πρώτη αυτή αυστριακή χαρτογράφηση αντικαταστάθηκε το 1869 από την Φραγκίσκεια αποτύπωση που ναι μεν είχε μεγαλύτερη ακρίβεια αλλά απεικόνιζε μόνο ένα μέρος της Αυτοκρατορίας σε 2628 φύλλα χάρτη κλίμακας 1:28.800 (Λιβιεράτος Ε., 2003). Στην τρίτη αποτύπωση, ομώνυμη του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ Α, η οποία έγινε σε πρωτογενή κλίμακα 1:25.000 και διήρκησε από το 1869 έως 1887, δημιουργήθηκαν 752 φύλλα κλίμακας 1:75.000 που συνέθεσαν τον Ειδικό χάρτη (Spezialkarte). Από την γενίκευση του συγκεκριμένου χάρτη άρχισε το 1889 η παραγωγή του στρατιωτικού ή Γενικού χάρτη () σε 282 φύλλα κλίμακας 1:200.000, καθώς και του Εποπτικού χάρτη (Übersichtskarte) της κεντρικής Ευρώπης σε 12 φύλλα κλίμακας 1:750.000 (Λιβιεράτος Ε., 2003, 2009).

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 11 Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της χώρας ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος προσκαλεί τον Αντισυνταγματάρχη του Αυστριακού στρατού Heinrich Hartl με σκοπό τη σύνταξη του "Τοπογραφικού και Κτηματικού χάρτη της Χώρας" και τον Αύγουστο του 1889 συγκροτείται η "Γεωδαιτική Αποστολή", η οποία αποτελείται από Αυστριακούς και Έλληνες Αξιωματικούς του Μηχανικού, (www.gys.gr). Η "Γεωδαιτική Αποστολή" μετονομάστηκε το 1891 σε "Γεωδαιτικό Απόσπασμα" και στη συνέχεια με την αποχώρηση της Αυστριακής αποστολής σε "Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού" (μετέπειτα ΓΥΣ). Με την μετονομασία σε "Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού" τέθηκε σε ισχύ και ο πρώτος κανονισμός λειτουργίας της (Λιβιεράτος Ε., 2003 και Livieratos E., 2011). Ο Hartl εργάστηκε στην Ελλάδα μέχρι το 1896 για να οργανώσει και να συντάξει στα πρότυπα της Φραγκίσκο-Ιωσήφειας αποτύπωσης την χαρτογράφηση της Βόρειας Ελλάδας η οποία θα συμπλήρωνε προς νότο τα 282 φύλλα της. Τα 18 φύλλα του υπό οθωμανικής κυριαρχίας ελλαδικού χώρου αποτύπωναν την Μακεδονία και την Θράκη και έφταναν νότια μέχρι τη Λαμία, την Άρτα και την Πρέβεζα (Koussoulakou Α. et al, 2010 και Λιβιεράτος Ε., 2003). Την περίοδο της εν λόγω χαρτογράφησης καθιερώθηκε το πρώτο ελληνικό γεωδαιτικό datum και ορίστηκε ως αφετηρία μέτρησης των γεωγραφικών μεσημβρινών το Αστεροσκοπείο Αθηνών, οι συντεταγμένες του οποίου καθορίστηκαν επακριβώς από τον ίδιο τον Hartl (Tsorlini A. et al, 2010). 2.1. Οι χάρτες της Η σειρά της αποτελείται από 282 φύλλα χάρτη κλίμακας 1:200.000 (Εικόνα 2) εκ των οποίων 18 καλύπτουν το βορειοελλαδικό χώρο χωρίζοντάς τον σε 4 ζώνες (Εικόνα 3). Η περιοχή που απεικονίζουν τα 282 φύλλα εκτείνεται προς δύση από την Κολωνία, το Στρασβούργο και τη Νίκαια, προς ανατολή μέχρι το Κίεβο, την Οδησσό και την Κωνσταντινούπολη, προς βορρά από τις περιοχές του Στετίνου και του Βερολίνου και προς νότο μέχρι τη Ρώμη, την Άρτα, την Πρέβεζα, τη Λαμία και το Βόλο (Σασκαλίδου Μ., 2009). Οι ακρότατες τιμές του γεωγραφικού πλάτους των κεντρικών παράλληλων των φύλλων της διανομής είναι 53 ο στα βόρεια μέχρι 39 ο στα νότια και οι τιμές του γεωγραφικού μήκους των κεντρικών μεσημβρινών είναι 25 ο στα δυτικά μέχρι 48 ο στα ανατολικά (Λιβιεράτος Ε., 2003).

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 12 Τις εργασίες αποτύπωσης ανέλαβε το Στρατιωτικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο (K.u.K. Militaergeographischen Institute) που επέλεξε την τυπική στρατιωτική κλίμακα 1:75.000. Η πρωτογενής χαρτογράφηση έγινε σε κλίμακα 1:25.000 και 1:12.500 για τις αστικές περιοχές σε 2780 φύλλα γεωγραφικής διανομής 7,5 κατά γεωγραφικό πλάτος και 15 κατά γεωγραφικό μήκος και ήταν αποτέλεσμα μιας γεωδαιτικής διαδικασίας που στηρίχτηκε στο τριγωνομετρικό δίκτυο α και β τάξης, στο ελλειψοειδές αναφοράς του Bessel και χωροστάθμηση ακριβείας με αφετηρία το λιμάνι της Τεργέστης (Λιβιεράτος Ε., 2003). Εικόνα 2: Τα 282 φύλλα της. Με κόκκινο χρώμα τα φύλλα που απεικονίζουν τη Βόρεια Ελλάδα. Πηγή: Λιβιεράτος Ε., 2003

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 13 Εικόνα 3: Τα 18 της που καλύπτουν τη Βόρεια Ελλάδα. Πηγή: Κερμανίδου Α., 2009 Από την πρωτογενή κλίμακα (1:25.000) έγινε αναγωγή σε παράγωγες σειρές φύλλων χαρτών για να δημιουργηθούν οι χάρτες διαφορετικής κλίμακας (1:75.000, 1:200.000, 1:750.000) όπως αυτός του Γενικού χάρτη. Τα φύλλα της σειράς αυτής εκτείνονται σε περιοχή 1 ο x 1 ο κατά γεωγραφικό μήκος και πλάτος και αποτελούνται από την σύνθεση οκτώ φύλλων της σειράς 1:75.000 (Λιβιεράτος Ε., 2003). Η διανομή έχει σχεδιαστεί ώστε από κάθε φύλλο ο κεντρικός μεσημβρινός και ο κεντρικός παράλληλος να τέμνονται στο κέντρο του φύλλου σε ακέραιες μοίρες γεωγραφικού μήκους και πλάτους, αντίστοιχα. Η ονομασία του κάθε φύλλου αποτελείται από το κύριο τοπωνύμιο που περιέχεται σε αυτό και του ζεύγους των ακέραιων μοιρών που περνάνε από το κέντρο του. Έτσι για παράδειγμα το φύλλο των Ιωαννίνων που αποτελεί μέρος της περιοχής μελέτης της παρούσας εργασίας θα έχει τον τίτλο 39 ο 40 ο JANINA (Κερμανίδου Α., 2009 και Σασκαλίδου Μ., 2009).

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 14 Το προβολικό σύστημα που χρησιμοποιείται στη είναι μια παραλλαγή της πρωσικής πολυεδρικής απεικόνισης και ονομάζεται αυστριακή πολυεδρική απεικόνιση στην οποία αφετηρία μέτρησης των γεωγραφικών μηκών αποτελεί ο κεντρικός μεσημβρινός αναφοράς που διέρχεται από τη νήσο Φέρρο των Κανάριων Νησιών. Η απόσταση του από το μεσημβρινό του Greenwich είναι 17 ο 39 46 δυτικά και αποτελούσε τον μηδενικό μεσημβρινό αναφοράς των γεωγραφικών μηκών της αυστριακής χαρτογραφίας μέχρι το 1918 (Σασκαλίδου Μ., 2009). Στην προβολή της τα φύλλα χάρτη απεικονίζονται στο ελλειψοειδές εκ περιστροφής του Bessel ως ελλειψοειδή τραπέζια εύρους πλευρών μίας μοίρας. Λόγω των ιδιοτήτων του ελλειψοειδούς εκ περιστροφής (πολική επιπλάτυνση, ελλειπτικοί μεσημβρινοί, κυκλικοί παράλληλοι) τα μήκη τόξων των μεσημβρινών και των παράλληλων μιας μοίρας μεταβάλλονται κατά πλάτος ανάλογα με την γεωγραφική θέση. Τα φύλλα που βρίσκονται βορειότερα παρουσιάζουν μεγαλύτερες τιμές του μήκους των πλευρών τους κατά μεσημβρινό και μικρότερες κατά παράλληλο σε σχέση με τα νοτιότερα φύλλα. Οι διαφορές είναι μεγαλύτερες όσον αφορά στα μήκη των πλευρών κατά παράλληλο και παρατηρώντας τη γεωμετρία της διανομής διαπιστώνεται ότι η έκταση που χαρτογραφείται σε ένα φύλλο χάρτη του βορρά διαφέρει κατά πολύ από εκείνα του νότου (Λιβιεράτος Ε., 2003). Η έκταση που απεικονίζεται στα βόρεια φύλλα είναι έως και 2.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα μικρότερη από τα νότια, όπως φαίνεται και στο ακόλουθο παράδειγμα (Εικόνα 4). Από τα σχήματα προκύπτει ότι η επιφάνεια που καλύπτει το φύλλο του Βερολίνου είναι πολύ μικρότερη από αυτήν του φύλλου του Βόλου. Το μήκος τόξου του κεντρικού μεσημβρινού του φύλλου του Βερολίνου είναι 111,273 χμ (55,6 εκατοστά στο χάρτη) και τα μήκη των βόρειων και νότιων τόξων παραλλήλου είναι 66,351 χμ (33,2 εκατοστά στο χάρτη) και 67,902 χμ (34,0 εκατοστά στο χάρτη) αντίστοιχα, αναπαριστώντας μια επιφάνεια 7469 χμ 2. Στο φύλλο του Βόλου οι αντίστοιχες τιμές είναι 111,003 χμ (55,5 εκατοστά στο χάρτη), 86,003 χμ (43,0 εκατοστά στο χάρτη) και 87,222 χμ (43,6 εκατοστά στο χάρτη), αναπαριστώντας μια επιφάνεια 9614 χμ 2. Η διαφορά των δυο φύλλων είναι 2145 χμ 2.

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 15 Εικόνα 4: Σχηματικές παραστάσεις των φύλλων 31 ο 53 ο Berlin και 41 ο 39 ο Volo (Βερολίνο και Βόλος αντίστοιχα). Πηγή: Λιβιεράτος Ε., 2003 3.2. Οι σύγχρονοι χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000 Η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού παράγει, διαχειρίζεται και διανέμει Γεωγραφικά Υλικά, που καλύπτουν όλη την Ελληνική Επικράτεια. Ανάμεσα σε αυτά, διαθέτει χάρτες κλίμακας 1:25.000, 1:50.000, 1:100.000, 1:250.000, 1:500.000 και 1:1.000.000. Στην παρούσα εργασία οι χάρτες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000. Η διανομή των φύλλων χάρτη 1:50.000 συντάχθηκε από το 1972 έως το 1976 και απαριθμεί 387 έγχρωμα φύλλα διαστάσεων 15 x 15 με βήμα καννάβου 5. Το προβολικό σύστημα που χρησιμοποιείται είναι η UTM (Universal Transverse Mercator) και το datum είναι το ευρωπαϊκό (ED50), ενώ η ονοματολογία των φύλλων γίνεται με βάση τον πιο χαρακτηριστικό οικισμό που απεικονίζεται και έναν κωδικό αριθμό που αντιστοιχεί στον αύξοντα αριθμό του φύλλου, αν γίνει ταξινόμηση των φύλλων κατά αλφαβητική σειρά.

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 16 Εικόνα 5: Η διανομή φύλλων χάρτη της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000. Πηγή: www.gys.gr Η διανομή των φύλλων χάρτη 1:250.000 συντάχθηκε το 1979, απαριθμεί 32 έγχρωμα φύλλα διαστάσεων 1 ο x 1 ο 30 με βήμα καννάβου 15. Το προβολικό σύστημα και το datum είναι ίδια με αυτά της διανομής 1:50.000, όπως αναφέρεται και στον επίσημο διαδικτυακό τόπο της ΓΥΣ. Η ονοματολογία των φύλλων γίνεται με βάση το όνομα της περιοχής που απεικονίζεται και έναν κωδικό αριθμό που αντιστοιχεί στην αρίθμηση των φύλλων που ξεκινά από νοτιοδυτικά, όπως φαίνεται και στην Εικόνα 6.

Κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 17 Εικόνα 6: Η διανομή φύλλων χάρτη της ΓΥΣ κλίμακας 1:250.000. Πηγή: www.gys.gr

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 18 3. Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 3.1. Εισαγωγικά για την αναγνώριση του χάρτη Η πληρότητα και η εγκυρότητα ενός χάρτη εξασφαλίζεται από τα στοιχεία «ταυτότητας» που τον προσδιορίζουν. Ειδικότερα, η συνολική ποιότητα του χάρτη προσδιορίζεται από μια συστηματική έρευνα ενός πλήθους χαρακτηριστικών που συντελεί την αναγνώριση του χάρτη (Λιβιεράτος Ε., 1988). Ο χάρτης μπορεί να αναγνωριστεί από τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, τα οποία είναι άμεσα αναγνωρίσιμα, όπως π.χ. το μέγεθός του, τα γεωγραφικά πρότυπα που εικονίζονται και η σμίκρυνσή τους, η πληρότητα των περιγραφών του περιεχομένου του, δηλαδή το υπόμνημα του (εξήγηση συμβολισμού, χρονολογίες σύνταξης, φορέας που κατασκεύασε το χάρτη, πληροφορίες για το πώς πραγματοποιήθηκε η χαρτογραφική διαδικασία συλλογής, επεξεργασίας και απόδοσης κ.λπ., το προβολικό σύστημα, ο τρόπος εκτύπωσής του κ.ά.). Αναγνωρίζεται όμως και από τα χαρακτηριστικά τα οποία δε διακρίνονται άμεσα, αλλά είναι κατά κάποιον τρόπο «κρυμμένα» μέσα στο χάρτη. Τα εσωτερικά αυτά χαρακτηριστικά, που για να αναγνωριστούν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια καθώς αφορούν το γεωμετρικό περιεχόμενο του χάρτη, διακρίνονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: στα χαρακτηριστικά ακρίβειας, στα χαρακτηριστικά γενίκευσης των πληροφοριών που εμπεριέχονται και τέλος στα χαρακτηριστικά δυνατότητας επικοινωνίας του χάρτη με το χρήστη (Μπούτουρα Χ., 2007 και Λιβιεράτος Ε., 1998).

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 19 Εικόνα 7: Η εξωτερική αναγνώριση του χάρτη, οι πληροφορίες που αναγράφονται είναι ενδεικτικές. Πηγή: Λιβιεράτος Ε., 1988

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 20 3.2. Η γεωμετρική υποδομή των φύλλων χάρτη της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών Η ανάλυση των εξωτερικών χαρακτηριστικών του χάρτη που ακολουθεί παρακάτω, γίνεται ταυτόχρονα για τους χάρτες της και των ελληνικών τους παράγωγων έτσι ώστε να επισημαίνονται οι διαφορές μεταξύ τους και να εξάγονται κάποια πρώτα συμπεράσματα. Το πρώτο αναγνωριστικό που γίνεται αντιληπτό σε ένα χάρτη είναι ο τίτλος του, ο οποίος στα φύλλα της και των ελληνικών τους παράγωγων αναγράφεται στο πάνω και κεντρικό μέρος με κεφαλαία γράμματα. Ο τίτλος αποτελείται, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, από τις συντεταγμένες του κέντρου και του κυριότερου τοπωνυμίου που βρίσκεται εντός του φύλλου, όπως φαίνεται στην Εικόνα 8. Περιμετρικά του χάρτη αναφέρεται ο φορέας σύνταξης του χάρτη, ο οποίος είναι το Στρατιωτικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο της Βιέννης (K.u.k. Militärgeographisches Institut) για τους χάρτες της και η Χαρτογραφική Υπηρεσία (Στρατού) για τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες (Εικόνα 9). Η αναγραφή του φορέα υλοποίησης βρίσκεται σε διαφορετικά σημεία μέσα στον χάρτη για τις δυο κατηγορίες χαρτών, στο κάτω και κεντρικό μέρος του χάρτη για αυτούς της και στο πάνω και αριστερό για τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες. Εικόνα 8: Τίτλοι φύλλων χάρτη Πρέβεζας. Αριστερά της και δεξιά του ελληνικού παράγωγου. Εικόνα 9: Φορείς υλοποίησης των χαρτών. Αριστερά της και δεξιά του ελληνικού παράγωγου. Περιμετρικά των χαρτών είναι σχεδιασμένος κάνναβος με βήμα 10 τόσο κατά μεσημβρινό όσο και κατά παράλληλο, ενώ επιπρόσθετα στην πάνω αριστερή άκρη κάθε φύλλου

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 21 σημειώνεται η συντεταγμένη του παράλληλου από την αρχή μέτρησης των παράλληλων από τη νήσο Φέρρο. Στοιχείο διαφοροποίησης της γεωμετρικής υποδομής μεταξύ της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών είναι η ύπαρξη σκαριφήματος στην πάνω αριστερή άκρη των φύλλων της, που αναπαριστά την περιοχή μελέτης και συνοδεύεται από πανομοιότυπο κείμενο για όλα τα φύλλα (Εικόνα 10). Μια ακόμα διαφορά που παρουσιάζεται είναι ότι στους ελληνικούς παράγωγους χάρτες δεν αναφέρεται στο μέσο κάθε πλευράς του εκάστοτε φύλλου, το γειτονικό φύλλο (αν υπάρχει) με το όνομα και τις συντεταγμένες του κέντρου του (Εικόνα 11). Εικόνα 10: Άνω αριστερό τμήμα χάρτη της (πάνω) και του αντίστοιχου ελληνικού παράγωγου (κάτω). Εικόνα 11: Αποσπάσματα φύλλου χάρτη της (αριστερά) και του αντίστοιχου ελληνικού παράγωγου (δεξιά).

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 22 Η έκφραση της κλίμακας στους χάρτες γίνεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους, με αριθμητική κλίμακα, με κλίμακα μήκους και με γραφική κλίμακα. Η αριθμητική κλίμακα, που στην περίπτωση της είναι 1:200.000, εκφράζεται από τον λόγο σμίκρυνσης μιας μονάδας μήκους. Εν συνεχεία, η κλίμακα μήκους αποδίδεται ανά εκατοστό και αντιστοιχίζει ένα εκατοστό στο χάρτη με ορισμένα μέτρα ή χιλιόμετρα πραγματικού μήκους που όπως φαίνεται και από τους χάρτες ισχύει ότι 1εκ.=2χμ. Η κλίμακα μήκους αναγράφεται μόνο στα φύλλα της. Τέλος, η γραφική κλίμακα εκφράζεται με το μήκος μια γραμμής που αντιπροσωπεύει υπό κλίμακα ένα συγκεκριμένο μήκος μιας γραμμής στην πραγματικότητα. Στους χάρτες της εκτός από την έκφραση της γραφικής κλίμακας σε χιλιόμετρα αναφέρεται και αντίστοιχη έκφραση σε βήματα καθότι η αρχική χρήση των χαρτών ήταν για στρατιωτικούς σκοπούς. Η παρακάτω εικόνα περιγράφει τις διαφορετικές κλίμακες τόσο για την όσο και για τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες. Εικόνα 12: Διαφορετικές εκφράσεις κλίμακας για τους χάρτες της και για τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες. Με κόκκινο χρώμα η αριθμητική κλίμακα, με μπλε η κλίμακα μήκους και με πορτοκαλί η γραφική κλίμακα. Το υπόμνημα της που παρουσιάζεται στην εικόνα 13 είναι τυπικό για όλα τα φύλλα και όπως γίνεται αντιληπτό, περιγράφει μόνο ελάχιστα σημειακά σύμβολα και όχι το σύνολο των χαρακτηριστικών του χάρτη. Τα ελληνικά παράγωγα φύλλα χάρτη που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία δεν διέθεταν καθόλου υπόμνημα καθώς το ψηφιακό αρχείο που δόθηκε απεικόνιζε μόνο την ωφέλιμη επιφάνεια του χάρτη (εκτός του φύλλου της Πρέβεζας που διέθετε τίτλο και κλίμακα) και όχι τα περιβάλλοντα στοιχεία του, δηλαδή κλίμακα, υπόμνημα, τίτλο. Στην εικόνα 13 παρατίθεται παράδειγμα ελληνικού υπομνήματος από το φύλλο χάρτη «41 ο 41 ο Θεσσαλονίκη» το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την επεξήγηση των συμβόλων που ακολουθεί σε επόμενο κεφάλαιο.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 23 Εικόνα 13: Υπόμνημα (πάνω) και ελληνικό υπόμνημα φύλλου χάρτη «41 ο Θεσσαλονίκη» (κάτω). 41 ο 3.3. Γεωμετρικό περιεχόμενο των φύλλων χάρτη της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών Το γεωμετρικό περιεχόμενο ενός χάρτη αποτελείται κυρίως από γεωμετρικά στοιχεία τα οποία κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το φαινόμενο που περιγράφεται. Η αναπαράσταση του φαινομένου είναι η μεταγραφή στην επιφάνεια του χάρτη της γεωμετρικής εξάρτησης των δεδομένων. Σε έναν χάρτη τα δεδομένα χαρακτηρίζει ένα σημείο (x, y), μια γραμμή (2x, 2y) ή μια επιφάνεια (νx, νy) (Σιδηρόπουλος Γ., 2003). Για την σύνταξη του χάρτη ο χαρτογράφος έχει στην διάθεσή του τις δυο διαστάσεις και έξι οπτικές μεταβλητές, οι οποίες είναι το μέγεθος, η διαβάθμιση (τόνος), η μορφή (σύμβολο), το χρώμα, ο προσανατολισμός και η υφή. Κάθε μεταβλητή προσφέρει διαφορετικές δυνατότητες οπτικής διαφοροποίησης και ο σωστός συνδυασμός των οπτικών μεταβλητών αποτελεί κριτήριο της επιτυχούς μορφής ενός χάρτη (Σιδηρόπουλος Γ., 2003).

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 24 Οι προδιαγραφές σύνταξης και απόδοσης των οπτικών μεταβλητών στα φύλλα της στόχευαν στην ευδιάκριτη αναγνώριση στοιχείων καθότι ο κύριος σκοπός χρήσης ήταν στρατιωτικός. Οι οικισμοί, τα διάφορα δίκτυα και τα σημειακά σύμβολα ενδιαφέροντος αποτυπώνονται με μαύρο χρώμα όπως και τα γράμματα. Το μέγεθος των γραμμάτων είναι ανάλογο του μεγέθους του οικισμού που απεικονίζουν και χρησιμοποιούνται δυο γραμματοσειρές για να διαφοροποιηθούν περιοχές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα ύδατα έχουν μπλε χρώμα και τα δάση πράσινο χωρίς να χρησιμοποιείται κάποια συγκεκριμένη τεχνική σχεδίασης για να αποφευχθεί η σύγχυση κατά την ανάγνωση (Λιβιεράτος Ε., 2003). Σημαντική καινοτομία στη σχεδίαση των χαρτών της αυστριακής χαρτογραφίας αποτελεί η γραφική απεικόνιση του ανάγλυφου που εμπλουτίζεται με την τεχνική της γραμμοσκίασης με κατακόρυφο φωτισμό, σε συνδυασμό με τη αιθαλοσκίαση, η οποία δίνει την αίσθηση της συνέχειας της σκίασης. Η τεχνική εφαρμόστηκε ιδιαίτερα στα πρώτα φύλλα της προς τα τέλη του 19 ου αιώνα, ενώ στα ελληνικά παράγωγα φύλλα δεν συναντάται η αντίστοιχη τεχνική και απεικονίζονται μόνον οι ισοϋψείς καμπύλες (Λιβιεράτος Ε., 2003). Πριν την ανάλυση των εσωτερικών στοιχείων των χαρτών, αξίζει να αναφερθεί η παράμετρος της εκτύπωσης των χαρτών που επηρεάζει την ακρίβειά τους. Από την εικόνα 14 γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν προβλήματα στα περιγράμματα των χαρτών καθώς τα στοιχεία που αποτυπώνονται σε εκείνες τις περιοχές βρίσκονται συνήθως εκτός του πλαισίου. Οι αποκλίσεις αυτές είναι μεγαλύτερες για τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες σε σύγκριση με τους χάρτες της. Εικόνα 14: Αποκλίσεις γραμμικών στοιχείων εκτός πλαισίου των χαρτών, αριστερά της και δεξιά των ελληνικών παράγωγων. Η ανάλυση του περιεχομένου των χαρτών της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών γίνεται ανά κατηγορία συμβόλου και εξετάζονται ως προς τις κατηγορίες μεταβλητών που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 25 Όσον αφορά στα σημειακά σύμβολα, βασικό σύμβολο των χαρτών τόσο για την οπτικοποίηση της πληροφορίας όσο και για την ανάλυση των τοπωνυμίων που πραγματοποιήθηκε στην παρούσα εργασία, αποτελούν οι οικισμοί. Αυτοί αποδίδονται με σύμβολα διαφορετικής μορφής και μεγέθους, όπως φαίνεται και στην εικόνα 15, ενώ οι μεγαλύτεροι οικισμοί απεικονίζονται με επιφανειακά σύμβολα που αναφέρονται στη συνέχεια. Εικόνα 15: Αποσπάσματα χαρτών (πάνω) και ελληνικών παράγωγων χαρτών (κάτω) όπου επισημαίνονται οι διαφορετικοί συμβολισμοί των οικισμών. Σημειακά σύμβολα χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουν διάφορα σημεία ενδιαφέροντος όπως εκκλησίες, μοναστήρια, τεμένη, τεκέδες, ερείπια, πανδοχεία, στρατιωτικά φυλάκια, γέφυρες, τριγωνομετρικά σημεία και κορυφές βουνών. Τα μεγέθη των συμβόλων αυτών είναι σταθερά και ενιαία σε όλα τα φύλλα χάρτη και δεν υπάρχει καμία αλλαγή στη χρωματική τους απόδοση. Στα αποσπάσματα χάρτη της εικόνας 16, σημειώνονται με κόκκινο χρώμα τέτοιου είδους σύμβολα με παραπομπή του υπομνήματος για να γίνεται σαφής η αντιστοίχιση. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο υπόμνημα της παρατίθενται μόνο κάποια βασικά σημειακά σύμβολα, ενώ στα ελληνικά παράγωγα φύλλα το υπόμνημα είναι λεπτομερέστερο και αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμο στην αναγνώριση των συμβόλων των χαρτών της.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 26 Τα γραμμικά σύμβολα αποτελούν σημαντικό στοιχείο της συγκεκριμένης χαρτογράφησης, καθώς όπως έχει ήδη αναφερθεί, η χρήση των χαρτών της προοριζόταν κυρίως για στρατιωτικούς σκοπούς. Επομένως, η λεπτομερής και με ιδιαίτερη ακρίβεια απεικόνιση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου ήταν απαραίτητη χωρίς να σημειώνονται ωστόσο, μικρές οδοί για λόγους καλύτερης αναγνωσιμότητας του χάρτη. Στα φύλλα της παρούσης εργασίας το σιδηροδρομικό δίκτυο εμφανίζεται στο ανατολικό τμήμα του φύλλου των Ιωαννίνων και της Άρτας, τα οποία όμως είναι εκτός των ορίων του Νομού Ιωαννίνων και έτσι δεν μελετήθηκαν. Το οδικό δίκτυο όπως φαίνεται και από το υπόμνημα στην εικόνα 17 χωρίζεται σε πέντε κατηγορίες και ο χρωματισμός είναι μαύρος για τα φύλλα της και κόκκινος για τα ελληνικά παράγωγα φύλλα. Οι ισοϋψείς καμπύλες είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία της χαρτογραφικής απεικόνισης, και το μοναδικό μέσο το οποίο καθορίζει γεωμετρικά ποσοτικά τις μορφές του αναγλύφου. Ανήκουν και αυτές στα γραμμικά φαινόμενα και συγκεκριμένα στα φύλλα χάρτη της το ανάγλυφο αποδίδεται με τον σχεδιασμό των ισοϋψών καμπύλων σε συνδυασμό με την τεχνική της γραμμοσκίασης (στα φύλλα που μελετήθηκαν δεν εντοπίζεται η συγκεκριμένη τεχνική). Στα ελληνικά παράγωγα φύλλα δεν συναντάται η αντίστοιχη τεχνική και απεικονίζονται μόνον οι ισοϋψείς καμπύλες. Όπως φαίνεται στο υπόμνημα των ελληνικών παράγωγων χαρτών (Εικόνα 18), οι ισοϋψείς καμπύλες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, τις κύριες, τις δευτερεύουσες και τις βοηθητικές. Οι κύριες ισοϋψείς σχεδιάζονται ανά 500μ. και εμφανίζονται με έντονο μαύρο (χάρτες της ) ή καφέ (ελληνικοί παράγωγοι χάρτες) χρώμα. Οι δευτερεύουσες σχεδιάζονται ανά 100μ. και εμφανίζονται με κανονικό πάχος γραμμής, ενώ οι βοηθητικές ισοϋψείς ανά 50μ. και διακεκομμένη γραμμή. Ανά πέντε δευτερεύουσες ισοϋψείς παρεμβάλλεται μια κύρια αλλά σε καμία ισοϋψή καμπύλη κανενός φύλλου δεν αναφέρεται το υψόμετρο και επομένως ο χρήστης έχει μόνο μια έκφραση της σχετικής θέσης δυο σημείων στο χάρτη χωρίς να ξέρει το υψόμετρο τους σε απόλυτο νούμερο.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 27 Εικόνα 16: Αποσπάσματα χαρτών και ελληνικών παράγωγων χαρτών όπου επισημαίνονται διάφορα σημειακά σύμβολα.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 28 Εικόνα 17: Οι πέντε κατηγορίες οδικού δικτύου για τα φύλλα της (πάνω) και των ελληνικών παράγωγων χαρτών (πάνω).

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 29 Στα γραμμικά σύμβολα περιλαμβάνονται και τα ποτάμια τα οποία αναλόγως του μεγέθους τους σχεδιάζονται με το αντίστοιχο πάχος γραμμής η οποία στους χάρτες είναι χρώματος μπλε. Τέλος, γραμμικά είναι τα διοικητικά όρια των νομών όπως και τα όρια κράτους τα οποία σχεδιάζονται μόνο στα φύλλα της και όχι στα ελληνικά παράγωγα φύλλα. Εικόνα 18: Ισοϋψείς καμπύλες και διοικητικά όρια στα φύλλα της (πάνω) και στα αντίστοιχα ελληνικά τους παράγωγα (κάτω). Με κόκκινο χρώμα διακρίνονται τα δυο είδη διοικητικών ορίων.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 30 Στην κατηγορία των επιφανειακών συμβόλων περιλαμβάνονται οι μεγάλοι οικισμοί καθώς και επιφάνειες που χαρακτηρίζουν δάση, έλη, αμμώδεις εκτάσεις, καλαμώνες, λίμνες και τέλος τη θάλασσα. Αντίστοιχα παραδείγματα φαίνονται στην εικόνα 19. Εικόνα 19: Επιφανειακά σύμβολα στους χάρτες της και στους αντίστοιχους ελληνικούς τους παράγωγους.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 31 Η ονοματολογία των τοπωνυμίων συμπληρώνει την τελική μορφή του χάρτη και περιγράφει λεκτικά τα αντίστοιχα σύμβολα, όπως οι οικισμοί, τα ποτάμια, οι λίμνες, οι κορυφές βουνών, οι γέφυρες και τα κτίρια ενδιαφέροντος. Το μέγεθος της γραμματοσειράς είναι ανάλογο με το μέγεθος του φαινομένου, έτσι για παράδειγμα για τους μεγάλους οικισμούς τα γράμματα είναι μεγάλα και κεφαλαία, ενώ καθώς μειώνεται ο πληθυσμός των οικισμών, μειώνεται αντίστοιχα η γραμματοσειρά και τα γράμματα γίνονται πεζά. Στα φύλλα της οι κατηγορίες οικισμών είναι τέσσερις, ενώ στα ελληνικά παράγωγα φύλλα είναι τρεις, με τις ανάλογες όπως προαναφέρθηκε, διαβαθμίσεις στο μέγεθος των γραμμάτων. Η Ρωμαϊκή γραφή χρησιμοποιείται για τις πόλεις, ενώ η Cursiv για τα χωριά, τα ύδατα και τα λοιπά κτίρια (Λιβιεράτος, 2003). Αποσπάσματα των χαρτών με παραδείγματα φαίνονται στις εικόνες 20 και 21, με κόκκινο χρώμα επισημαίνονται οι ονομασίες οικισμών και τοπωνυμίων. Εικόνα 20: Ονοματολογία οικισμών στα φύλλα της και στα ελληνικά παράγωγα φύλλα. Όπως φαίνεται γίνεται διαβάθμιση της γραμματοσειράς αναλόγως με τον πληθυσμό.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 32 Εικόνα 21: Ονοματολογία τοπωνυμίων στα φύλλα της και στα ελληνικά παράγωγα φύλλα.

Κεφάλαιο: Η GENERALKARTE ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΑΡΤΕΣ 33

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 34 4. ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 4.1. Δεδομένα Για την μελέτη των τοπωνυμίων του Νομού Ιωαννίνων, τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν είναι σε μορφή καννάβου (raster) και διανυσμάτων (vector). Συνοπτικά τα δεδομένα περιλαμβάνουν τα εξής: 4 φύλλα χάρτη 1:200.000 της σε ψηφιακή μορφή 3 φύλλα χάρτη 1:200.000 των ελληνικών παράγωγων της σε ψηφιακή μορφή 19 φύλλα χάρτη 1:50.000 της ΓΥΣ σε ψηφιακή μορφή 1 φύλλο χάρτη 1:250.000 της ΓΥΣ σε ψηφιακή μορφή 4 ψηφιακά διανυσματικά αρχεία με τους καννάβους των φύλλων στην ημιτονοειδή προβολή ανά 15 1 ψηφιακό διανυσματικό αρχείο με κάνναβο σχεδιασμένο ανά 5, σε προβολή UTM, να καλύπτει την ευρύτερη περιοχή του νομού. Στο ίδιο αρχείο, σε διαφορετικά επίπεδα έχουν σχεδιαστεί και οι κάνναβοι των 4 φύλλων της που έχουν μετασχηματιστεί από την ημιτονοειδή προβολή. Αναλυτικότερα, τα τέσσερα φύλλα της είναι της Κέρκυρας (38 ο 40 ο KORFU), των Ιωαννίνων (39 ο 40 ο JANINA), της Πρέβεζας (38 ο 39 ο PREVEZA) και της Άρτας (39 ο 39 ο ARTA). Τα αντίστοιχα ελληνικά παράγωγα φύλλα είναι τρία όπως φαίνεται και στον πίνακα 1, καθώς απουσιάζει το φύλλο χάρτη της Κέρκυρας, το οποίο δεν είναι διαθέσιμο. Πίνακας 1: Κατάλογος φύλλων χάρτη της και των ελληνικών τους παράγωγων. Τίτλος φύλλου Χρονολογία έκδοσης Εκδότης 38 ο 40 ο KORFU (KERKIRA) 1914 K.u.K Militärgeographisches Institut 39 ο 40 ο JANINA 1904 K.u.K Militärgeographisches Institut 38 ο 39 ο PREVEZA 1940 Instituto Geographico Militare 39 ο 39 ο ARTA 1940 Instituto Geographico Militare 39 ο 40 ο ΙΩΑΝΝΙΝΑ 1925 Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού 38 ο 39 ο ΠΡΕΒΕΖΑ Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού 39 ο 39 ο ΑΡΤΑ Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 35 Τα φύλλα χάρτη 1:50.000 της ΓΥΣ τα οποία καλύπτουν την επιφάνεια του Νομού Ιωαννίνων και χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση, είναι αλφαβητικά τα ακόλουθα (σε παρένθεση ο αύξων αριθμός του φύλλου): Αγνάντα (013), Δελβινάκιον (088), Δολιανά (094), Φιλιάται (369), Γράμμος (084), Ιωάννινα (127), Καστανέα (149), Κληματιά (165), Κόνιτσα (171), Μέτσοβον (219), Μπόροβα (226), Παναγιά (283), Παππαδάται (284), Παραμυθιά (288), Πεντάλοφος (293), Πωγωνιανή (320), Πράμαντα (312), Τσεπέλοβον (363), Βασιλικόν (064). Το φύλλο χάρτη 1:250.000 είναι αυτό της Κοζάνης, το οποίο καλύπτει ένα μικρό μέρος του Νομού Ιωαννίνων. Τα ψηφιακά διανυσματικά αρχεία δόθηκαν έτοιμα, ώστε να χρησιμοποιηθούν στην διαδικασία της γεωαναφοράς των χαρτών. Να σημειωθεί ότι η ημιτονοειδής προβολή προσομοιώνει την αυστριακή πολυεδρική προβολή με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια όσον αφορά στο σχήμα και στο μέγεθος των φύλλων (Ντάλλας Γ., 2006), γι αυτό και χρησιμοποιείται για την γεωαναφορά των αυστριακών και των ελληνικών φύλλων της, ενώ ο μεσημβρινός αναφοράς είναι ο ίδιος που εφαρμόζεται και στα φύλλα της και είναι αυτός που περνάει από τη νήσο Φέρρο στα Κανάρια. Όπως αναφέρει ο Μηλιαρέσης (2003), «η Γεωαναφορά (Georeference) αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία προσδίδονται συντεταγμένες του πραγματικού κόσμου σε μία ψηφιακή εικόνα, που έχει προέλθει από σάρωση ενός χάρτη ή μίας αεροφωτογραφίας σε ψηφιακό σαρωτή (scanner)». Η γεωαναφορά της ψηφιακής εικόνας γίνεται με την αναγνώριση πάνω στον χάρτη ορισμένων σημείων, που είτε είναι γνωστές οι συντεταγμένες τους, είτε μπορούν να εντοπιστούν πάνω σε ένα υπάρχον shapefile ή σε μια εικόνα που έχει προηγουμένως αναφερθεί γεωγραφικά και που διαθέτει ήδη συντεταγμένες. Τα χαρακτηριστικά αυτά σημεία καλούνται σημεία επιγείου ελέγχου (ground control points, GCP s) και στην ουσία συνδέουν σημεία του raster αρχείου (ψηφιακή εικόνα) με σημεία γνωστών συντεταγμένων. Ο σκοπός της εργασίας είναι να εξεταστούν οι διαφορές και οι μετατοπίσεις των οικισμών και των γεωγραφικών στοιχείων μεταξύ των χαρτών της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών από τη μια και από την άλλη μεταξύ των προαναφερθεισών και των σύγχρονων χαρτών της ΓΥΣ.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 36 Για να είναι εφικτή η σύγκριση των χαρτών μεταξύ τους είναι απαραίτητο ένα κοινό σύστημα αναφοράς που θα επιτρέπει την υπέρθεση των χαρτών, ώστε να είναι μετρήσιμες οι διαφορές. Καθότι οι χάρτες της και οι ελληνικοί παράγωγοι χάρτες χρησιμοποιούν την αυστριακή προβολή και τα φύλλα της ΓΥΣ την UTM, θα πρέπει να μετασχηματιστούν όλα τα φύλλα στην προβολή της UTM για να γίνει τελικά η σύγκριση.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 37 Εικόνα 22: Η διαδικασία των γεωαναφορών και των μετασχηματισμών που ακολουθήθηκε για την προσαρμογή των φύλλων χάρτη της ΓΥΣ (κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000), της και των ελληνικών τους παράγωγων στο κοινό σύστημα αναφοράς της UTM.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 38 4.2. Γεωαναφορά ψηφιακών φύλλων χάρτη της και των ελληνικών τους παράγωγων Η διαδικασία που πραγματοποιήθηκε αφορά αρχικά την γεωαναφορά των φύλλων της και των ελληνικών τους παράγωγων στην αυστριακή προβολή. Με την χρήση της εφαρμογής I/RAS_C του προγράμματος Microstation, έγινε αντιστοιχία των σταυρονημάτων των χαρτών και των σημείων τομής του καννάβου του γραμμικού αρχείου. Τα σημεία που χρησιμοποιήθηκαν για κάθε γεωαναφορά είναι 15, τα οποία κατανέμονται σε όλη την επιφάνεια του χάρτη, εκτός από τα φύλλα της Άρτας στα οποία δεν υπήρχαν δυο σταυρονήματα και έτσι ο αριθμός των σημείων της γεωαναφοράς μειώθηκε σε 13. Η πλέον διαδεδομένη μέθοδος γεωαναφοράς παλαιών χαρτών και δορυφορικών εικόνων χαμηλής διακριτικής ικανότητας είναι τα πολυώνυμα πρώτου και δευτέρου βαθμού. Με πρώτου βαθμού πολυώνυμα, ο λεγόμενος αφινικός μετασχηματισμός (1 st order polynomial or affine transformation), μπορεί να πραγματοποιήσει μετακίνηση, αλλαγή κλίμακας και στροφή της αρχικής εικόνας. Ο ελάχιστος αριθμός των σημείων που απαιτείται για την πραγματοποίηση του μετασχηματισμού είναι τρία, ενώ για τον υπολογισμό και των σφαλμάτων μετατόπισης τα σημεία αυτά είναι το λιγότερο τέσσερα. Ο προβολικός μετασχηματισμός (2 nd order polynomial or projective transformation), χρησιμοποιεί δευτέρου βαθμού πολυώνυμα, και επιτρέπει την γραμμική αλλά και γωνιακή παραμόρφωση, οπότε σε σχέση με τον αφινικό έχει δύο επιπλέον παραμέτρους και διατηρεί τις ευθείες γραμμές όχι όμως την παραλληλία. Στον μετασχηματισμό αυτό απαιτούνται 6 σημεία (Παρασχάκης Ι., Παπαδοπούλου Μ., Πατιάς Π., 1998). Η ακρίβεια του μετασχηματισμού υπολογίζεται από την τετραγωνική ρίζα του μέσου αθροίσματος των διαφορών των πραγματικών θέσεων των γνωστών σημείων από τις θέσεις που έχουν μετά την αναγωγή (RMS - Root Mean Square). Η τιμή του αποδεκτού σφάλματος εξαρτάται από την κλίμακα του χάρτη σε συνάρτηση με την διακριτική ικανότητα του ανθρώπινου ματιού που είναι 0.25mm. Οπότε για κλίμακα 1:200.000 στην περίπτωση των χαρτών της και των ελληνικών τους παράγωγων, αυτό μεταφράζεται σε 50 m στην επιφάνεια του εδάφους. Μετά την εφαρμογή δεύτερου πολυωνυμικού μετασχηματισμού στα 7 φύλλα, τα αποτελέσματα κρίθηκαν ανεπαρκή με εξαιρέσεις το φύλλο Κέρκυρας της και το

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 39 φύλλο Πρέβεζας από τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες που παρουσίασαν αποδεκτές αποκλίσεις στην προσαρμογή τους. Το μέσο τετραγωνικό σφάλμα ήταν 24,7 m και 23,55 m αντίστοιχα και οι αποκλίσεις των 15 σημείων που μετρήθηκαν ήταν μικρότερες από 50μ. Στα υπόλοιπα φύλλα αν και το μέσο τετραγωνικό σφάλμα ήταν οριακά αποδεκτό, πολλά από τα σημεία ελέγχου παρουσίασαν αποκλίσεις πολύ πάνω από το επιτρεπτό όριο και η μέθοδος απορρίφθηκε. Εναλλακτικά, εφαρμόστηκε ο μετασχηματισμός πεπερασμένων σημείων στον οποίο τα σημεία ελέγχου για τα οποία εισάγονται οι συντεταγμένες παραμένουν σταθερά στην ορισθείσα θέση. Στη συγκεκριμένη μέθοδο δεν υπάρχει περιορισμός στα σημεία ελέγχου, καθώς δεν εφαρμόζεται συνόρθωση και η εικόνα παραμορφώνεται βάσει αυτών. Με τη διαδικασία αυτή τα 5 φύλλα προσαρμόστηκαν ικανοποιητικά και παρότι ο μετασχηματισμός δεν υπολογίζει ένα μέσο τετραγωνικό σφάλμα, οι αποκλίσεις που μετρήθηκαν ήταν πάντοτε κάτω από το όριο των 50 m. Στην εικόνα 23 απεικονίζεται το παράδειγμα του φύλλου των Ιωαννίνων της με την εφαρμογή των δύο διαφορετικών μεθόδων γεωναφοράς. Εικόνα 23: Εφαρμογή αφινικού μετασχηματισμού (αριστερά) και πεπερασμένων στοιχείων (δεξιά) στο φύλλο Ιωαννίνων της. Με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται οι μη αποδεκτές αποκλίσεις. 50 88 44 13 10 15 107 28 49 9 5 14 58 23 35 5 19 15 62 19 40 6 28 20 61 21 40 16 6 17

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 40 Εικόνα 24: Γεωαναφορά του φύλλου Κέρκυρας της.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 41 Εικόνα 25: Γεωαναφορά του φύλλου Ιωαννίνων της (αριστερά) και του αντίστοιχου ελληνικού παράγωγου φύλλου (δεξιά).

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 42 Εικόνα 26: Γεωαναφορά του φύλλου Άρτας της (αριστερά) και του αντίστοιχου ελληνικού παράγωγου φύλλου (δεξιά).

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 43 Εικόνα 27: Γεωαναφορά του φύλλου Πρέβεζας της (αριστερά) και του αντίστοιχου ελληνικού παράγωγου φύλλου (δεξιά).

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 44 4.3. Μετασχηματισμοί γεωαναφερμένων ψηφιακών χαρτών της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών στο κοινό σύστημα αναφοράς Τα φύλλα της και τα αντίστοιχα ελληνικά παράγωγα φύλλα, μετά την γεωαναφορά τους στην ημιτονοειδής προβολή με μεσημβρινό αναφοράς εκείνον της νήσου Φέρρο των Κανάριων, μετασχηματίστηκαν στην προβολή της UTM (με μεσημβρινό αναφοράς, εκείνον του Greenwich) για να μπορέσουν οι χάρτες να είναι συγκρίσιμοι με τους αντίστοιχους της ΓΥΣ. Η διαδικασία του μετασχηματισμού είναι ακριβώς η ίδια με αυτήν της γεωαναφοράς που περιγράφηκε παραπάνω με τη μόνη διαφορά ότι το διανυσματικό αρχείο που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση αυτή περιέχει τους καννάβους σε UTM. Εικόνα 28: Μωσαϊκό των 4 φύλλων της και των αντίστοιχων καννάβων (χρωματισμένοι) προσαρμοσμένα στην προβολή της UTM.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 45 Στα γεωαναφερμένα πλέον φύλλα εφαρμόστηκε 2 ος πολυωνυμικός μετασχηματισμός χρησιμοποιώντας τα ίδια σημεία ελέγχου όπως και στη διαδικασία της γεωαναφοράς. Το μέγιστο επιτρεπτό σφάλμα είναι και σε αυτήν την περίπτωση 50 m και από τις αποκλίσεις που μετρήθηκαν, όλοι οι μετασχηματισμοί κρίθηκαν αποδεκτοί. Στις εικόνες 28 και 29 παρουσιάζονται ως μωσαϊκά τα 4 φύλλα της και τα 3 των ελληνικών παράγωγων φύλλων στην προβολή UTM. Εικόνα 29: Μωσαϊκό των 3 φύλλων των ελληνικών παράγωγων της και των αντίστοιχων καννάβων (χρωματισμένοι) προσαρμοσμένα στην προβολή της UTM.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 46 4.4. Γεωαναφορά των σύγχρονων ελληνικών χαρτών της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000 Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, τα φύλλα χάρτη της ΓΥΣ 1:50.000 που καλύπτουν την περιοχή μελέτης είναι 19 και για να είναι δυνατή η σύγκρισή τους, είναι απαραίτητη η γεωαναφορά τους στον κάνναβο της προβολής UTM, στην οποία είναι σχεδιασμένα. Για τη γεωαναφορά κάθε φύλλου χάρτη 1:50.000 χρησιμοποιούνται 8 σημεία ελέγχου στους κόμβους του καννάβου που είναι σχεδιασμένος ανά 5' (στις τέσσερις γωνίες του φύλλου και στα τέσσερα σταυρονήματα στο εσωτερικό του). Ο μετασχηματισμός που χρησιμοποιήθηκε ήταν ο αφινικός και το μέγιστο αποδεκτό σφάλμα για την κλίμακα 1:50.000 αντιστοιχεί σε 12.5 m στην πραγματικότητα. Όλα τα αποτελέσματα των αποκλίσεων των γεωαναφορών κρίθηκαν επαρκή και δεν χρειάστηκε να εφαρμοστεί διαφορετική μέθοδος, όπως έγινε στην περίπτωση των φύλλων της. Για το φύλλο χάρτη 1:250.000 χρησιμοποιήθηκαν 27 σημεία ελέγχου στους κόμβους του ανά 15 καννάβου. Τα σημεία αυτά καλύπτουν το κάτω μισό τμήμα του χάρτη που βρίσκεται εντός της ελληνικής επικράτειας. Ο μετασχηματισμός που εφαρμόστηκε ήταν δεύτερος πολυωνυμικός και το μέσο τετραγωνικό σφάλμα ανήλθε στα 27.25 m. Για τη συγκεκριμένη κλίμακα, το αποδεκτό σφάλμα ανέρχεται σε 62.5 m και η πλειονότητα των σημείων που χρησιμοποιήθηκαν είχαν απόκλιση πολύ λιγότερη των 50 m, εκτός από την ανατολική πλευρά του χάρτη όπου παρατηρήθηκαν αποκλίσεις οριακά μεγαλύτερες του αποδεκτού. Οι αποκλίσεις αυτές δεν επηρεάζουν την προσαρμογή του χάρτη στην προβολή της UTM, καθώς είναι κατά πολύ εκτός της περιοχής μελέτης που εντοπίζεται στην δυτική πλευρά.

Κεφάλαιο: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 47 Εικόνα 30: Γεωναφερμένο φύλλο χάρτη ΓΥΣ 1:250.000 στην προβολή UTM. Εικόνα 31: Μωσαϊκό των 19 γεωαναφερμένων φύλλων χάρτη ΓΥΣ 1:50.000 στην προβολή UTM που καλύπτουν το Νομό Ιωαννίνων.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 48 5. ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ Στο κεφάλαιο αυτό θα αναλυθεί το τελικό στάδιο της εργασίας που αφορά την μελέτη των συγκρίσεων των χαρτών μεταξύ τους. Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, για να είναι δυνατή η σύγκριση όλα τα φύλλα χάρτη μετασχηματίστηκαν σε κοινό προβολικό σύστημα με την διαδικασία των μετασχηματισμών. Οι χάρτες των τριών κατηγοριών (, ελληνικοί παράγωγοι, ΓΥΣ) καθότι απεικονίζουν την ίδια περιοχή και βρίσκονται στην ίδια προβολή, παρουσιάζουν αλληλεπικαλύψεις επομένως για να είναι εφικτός ο εντοπισμός των ομοιοτήτων και των διαφορών εφαρμόζεται η τεχνική της ψηφιακής διαφάνειας (Livieratos, 2006). Με την βοήθεια της τεχνικής αυτής υπάρχει η δυνατότητα ταυτόχρονης οπτικοποίησης των διαφόρων χαρτών στην οθόνη του υπολογιστή με ανάλογη διαβάθμιση της διαφάνειας. Τα διανυσματικά δεδομένα καθώς και οι γεωαναφερμένοι χάρτες μεταφέρθηκαν στο σχεδιαστικό πρόγραμμα Illustrator της Adobe. Η εισαγωγή των δεδομένων γίνεται σε τυχαία κλίμακα από το πρόγραμμα καθώς η χρήση του είναι γραφιστική και δεν αναγνωρίζει προβολικά συστήματα ούτε διαθέτει λειτουργίες μέτρησης συντεταγμένων. Για να είναι συγκρίσιμες οι σχετικές θέσεις δύο σημείων από διαφορετικά φύλλα χάρτη, θα πρέπει όλα τα δεδομένα να περαστούν στο Illustrator στην ίδια κλίμακα ώστε οι διαστάσεις των φύλλων να διατηρήσουν τις αναλογίες τους. Αυτό συνεπάγεται μια κοινή κλίμακα για τις τρεις διαφορετικές κατηγορίες χαρτών (χάρτες και ελληνικοί παράγωγοι χάρτες κλίμακας 1:200.000, χάρτες ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000 και 1:250.000) ώστε να διατηρηθούν οι αναλογίες χωρίς συγχρόνως να παραμορφώνονται τα στοιχεία του χάρτη. Η κλίμακα που επιλέχτηκε είναι η 1:250.000 που είναι μικρότερη των τριών για να εφαρμοστούν οι κανόνες της γενίκευσης που ως γνωστόν ισχύει ότι όσο μικρότερη είναι η κλίμακα τόσο μεγαλύτερη είναι η γενίκευση. Κατά συνέπεια δεν είναι δυνατή η μετατροπή ενός χάρτη μικρής κλίμακας σε μεγαλύτερη χωρίς να αλλοιωθεί το περιεχόμενό του, παρά μόνο το αντίστροφο (Εικόνα 32).

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 49 Εικόνα 32: Παράδειγμα διαδικασίας χαρτογραφικής γενίκευσης. 1:250.000 1:200.000 1:100.000 1:50.000 Οι συγκρίσεις που ακολουθούν γίνονται ανά δύο κατηγορίες χαρτών, ως εξής: Χάρτες της ελληνικοί παράγωγοι χάρτες Χάρτες της σύγχρονοι χάρτες ΓΥΣ 1:50.000 και 1:250.000 Ελληνικοί παράγωγοι χάρτες σύγχρονοι χάρτες ΓΥΣ 1:50.000 και 1:250.000 5.1. Σύγκριση των χαρτών της με τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες στην αυστριακή προβολή Στη συγκεκριμένη ενότητα θα εξεταστούν οι ομοιότητες και οι διαφορές των χαρτών της και των αντίστοιχων ελληνικών τους παράγωγων. Η αρχική εκτίμηση και υπόθεση είναι ότι οι χάρτες θα παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες καθότι οι ελληνικοί παράγωγοι χάρτες προέρχονται από επεξεργασία των χαρτών της με μόνη ουσιαστική διαφορά την μετάφραση όλων των στοιχείων του χάρτη. Από τις συγκρίσεις που θα παρουσιαστούν στην συνέχεια κρίνεται ότι τελικά οι δύο κατηγορίες έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους, διαφορές στη λεπτομέρεια που απεικονίζουν, διαφορές σε τοπωνύμια και γενικά διαφορές σε σημειακά, γραμμικά, επιφανειακά σύμβολα και ονοματολογίες.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 50 Εξετάζοντας γενικά την πληροφόρηση που παρέχουν οι χάρτες μπορεί να ειπωθεί ότι αυτοί της είναι λεπτομερέστεροι από τους ελληνικούς τους παράγωγους με μερικές ωστόσο εξαιρέσεις. Υπάρχουν περιοχές των χαρτών της που απεικονίζονται περισσότεροι οικισμοί με τα ονόματά τους, ονόματα κορυφών, πρόσθετα σημειακά σύμβολα ενώ και η χάραξη του οδικού δικτύου είναι αναλυτικότερη. Αντίστοιχα σε άλλες περιοχές, στους ελληνικούς παράγωγους χάρτες (Εικόνα 34) μπορεί να συμβαίνει το αντίστροφο. Σε επίπεδο σημειακού συμβολισμού παρουσιάζονται αρκετές διαφορές. Όσον αφορά τους οικισμούς αυτοί απεικονίζονται με διαφορετικά σύμβολα μεταξύ των δυο κατηγοριών χαρτών. Μερικοί φαίνονται σημειακοί στα φύλλα της και επιφανειακοί στα ελληνικά παράγωγα φύλλα. Επίσης, κάποιοι εμφανίζονται ως σύμπλεγμα κτιρίων στη πρώτη περίπτωση και σημειακοί στη δεύτερη. Σαν γενικός κανόνας ως προς τα σημειακά σύμβολα ισχύει ότι στη απεικονίζονται περισσότερες κορυφές βουνών (με την αντίστοιχη ονοματολογία) ερείπια και υδρόμυλοι, ενώ στους ελληνικούς παράγωγους χάρτες περισσότερες εκκλησίες, μοναστήρια και ερημοκκλήσια. Εικόνα 33: Διαφορές στην απεικόνιση των οικισμών μεταξύ χαρτών της και των αντίστοιχων ελληνικών τους παράγωγων.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 51 Εικόνα 34: Διαφορά στο επίπεδο λεπτομέρειας, στο φύλλο της (πάνω) απεικονίζονται λιγότερα σημειακά σύμβολα (κυρίως εκκλησίες και μοναστήρια) από ότι στο αντίστοιχο φύλλο του ελληνικού παράγωγου χάρτη (κάτω). Εικόνα 35: Διαφορά στο επίπεδο λεπτομέρειας, στο φύλλο της (αριστερά) απεικονίζονται περισσότερα σημειακά σύμβολα (οικισμοί, κορυφές, υδρόμυλοι) από ότι στο αντίστοιχο φύλλο του ελληνικού παράγωγου χάρτη (δεξιά).

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 52 Όσον αφορά στην ακρίβεια των χαρτών μεταξύ τους, παρατηρείται ότι στο μεγαλύτερο μέρος των χαρτών υπάρχει πλήρης ταύτιση των στοιχείων που απεικονίζονται με τις αποκλίσεις να θεωρούνται αμελητέες. Στην εικόνα 36 φαίνεται ξεκάθαρα η ταύτιση των οικισμών στις δύο κατηγορίες χαρτών έστω και αν ο συμβολισμός των οικισμών δεν είναι πάντα ο ίδιος. Υπάρχουν ωστόσο περιοχές που εμφανίζουν μετατόπιση των τοπωνυμίων όπως φαίνεται και στην εικόνα 37 στην περιοχή γύρω από τα χωριά Συρράκο και Καλλαρύτες. Οι αποκλίσεις των οικισμών στην προκείμενη περίπτωση κυμαίνονται από 300 μέτρα έως 1.3 χιλιόμετρα και κρίνονται μεγάλες, δεδομένης της ακρίβειας που παρουσιάζεται στο υπόλοιπο κομμάτι του χάρτη. Εικόνα 36: Πλήρης ταύτιση των οικισμών μεταξύ του χάρτη της (αχνή υφή) και του αντίστοιχου ελληνικού του παράγωγου (πλήρης υφή).

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 53 Εικόνα 37: Αποκλίσεις οικισμών μεταξύ των δύο κατηγοριών χαρτών που κυμαίνονται από 300 μέτρα έως 1.33 χιλιόμετρα. Σε πρώτο πλάνο το φύλλο της (πράσινοι κύκλοι) ενώ αχνοφαίνεται και το αντίστοιχο ελληνικό παράγωγο φύλλο (κόκκινοι κύκλοι). Συγκρίνοντας τα γραμμικά σύμβολα των χαρτών εντοπίζεται ταύτιση των περισσότερων στοιχείων με μικρές διαφοροποιήσεις στο επίπεδο λεπτομέρειας. Το οδικό δίκτυο παρουσιάζει πλήρη ταύτιση όπως φαίνεται και στην εικόνα 38, όμως οι χάρτες της έχουν λεπτομερέστερη αποτύπωση σε μερικά σημεία. Οι ισοϋψείς είναι πανομοιότυπες, εμφανίζουν πλήρη αλληλοεπικάλυψη ενώ στα ελληνικά παράγωγα φύλλα η σχεδίαση είναι πιο ξεκάθαρη καθώς αποτυπώνονται πιο έντονα οι κύριες ισοϋψείς και ο χρήστης αντιλαμβάνεται καλύτερα τη διαφορά στο υψόμετρο. Να σημειωθεί ότι παρουσιάζονται διαφορές στο χρωματισμό των στοιχείων όπου στα μεν φύλλα της το οδικό δίκτυο και οι ισοϋψείς είναι μαύρου χρώματος, ενώ στα ελληνικά παράγωγα φύλλα το οδικό δίκτυο σχεδιάζεται με κόκκινο χρώμα και οι ισοϋψείς με καφέ.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 54 Εικόνα 38: Πλήρης ταύτιση ισοϋψών και οδικού δικτύου. Με κόκκινο χρώμα επισημαίνονται δρόμοι οι οποίοι δεν αποτυπώνονται στο ελληνικό παράγωγο φύλλο. Ταύτιση παρουσιάζεται και στη σχεδίαση των ποταμών με ορισμένες όμως διαφορές όσον αφορά στη σχεδίαση των παραποτάμων (εικόνα 39 - δεξιά) αλλά και το επίπεδο λεπτομέρειας των μεγάλων ποταμών. Στην εικόνα 39 (αριστερά) είναι εμφανής η διαφορά στη χάραξη του Αρτινού ποταμού όπου στο ελληνικό παράγωγο χάρτη αποτυπώνεται λεπτομερώς ενώ και το πλάτος του είναι μεγαλύτερο και γίνεται σαφής διαφοροποίηση από τους παραποτάμους. Στο χάρτη της η χάραξη είναι πιο γενικευμένη και για αυτόν τον λόγο παρατηρείται μεγάλη αναντιστοιχία όταν γίνεται η αλληλεπίθεση των χαρτών.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 55 Εικόνα 39: Διαφορές στη σχεδίαση ποταμών και παραποτάμων μεταξύ των χαρτών της και των ελληνικών τους παράγωγων. Στα επιφανειακά σύμβολα, η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο χαρτών είναι η απεικόνιση των δασικών περιοχών όπου απεικονίζεται μόνο στα φύλλα της με πράσινο χρώμα. Πολύ μικρές αποκλίσεις παρατηρούνται στη σχεδίαση της λίμνης των Ιωαννίνων και στις ελώδεις περιοχές χωρίς ωστόσο να διαφοροποιούνται ως προς το σχήμα τους που παραμένει ίδιο και στις δυο περιπτώσεις.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 56 Εικόνα 40: Διαφορές στα επιφανειακά σύμβολα μεταξύ των χαρτών της και των ελληνικών παράγωγών τους. Όριο λίμνης Ιωαννίνων στον ελληνικό παράγωγο χάρτη Η επιφάνεια του δάσους απεικονίζεται μόνο στους χάρτες της Η ονοματολογία των τοπωνυμίων παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση όπου σαν γενικός κανόνας μπορεί να θεωρηθεί ότι οι χάρτες της έχουν πολύ μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Σε αρκετές περιοχές του χάρτη οι ονομασίες βουνοκορφών, ποταμών, οροσειρών καθώς και τα υψομετρικά σημεία απουσιάζουν από τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες όπως φαίνεται και στο παράδειγμα της εικόνας 41.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 57 Εικόνα 41: Διαφορά στη λεπτομέρεια της ονοματολογίας. Με κόκκινο χρώμα επισημαίνονται τα ονόματα των τοπωνυμίων που αναφέρονται στο φύλλο της (πάνω) και δεν αναφέρονται στο ελληνικό παράγωγο φύλλο (κάτω). 5.2. Σύγκριση των χαρτών της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών με τους χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000 Οι συγκρίσεις των χαρτών της και των αντίστοιχων ελληνικών παράγωγών τους με τους σύγχρονους χάρτες της ΓΥΣ, κρίθηκε σκόπιμο να μελετηθούν σε μια ενότητα καθότι ισχύουν οι ίδιες παρατηρήσεις στις περισσότερες περιπτώσεις.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 58 Ξεκινώντας με τη βασική σύγκριση των χαρτών που είναι η μελέτη των τοπωνυμίων, παρατηρούνται μεγάλες μετατοπίσεις των οικισμών που αποτυπώνονται στους χάρτες της και των ελληνικών παράγωγών τους σε σχέση με αυτών της ΓΥΣ. Το εύρος των αποκλίσεων είναι 200-7000 μέτρα στη σύγκριση χάρτες της χάρτες της ΓΥΣ και 150-7000 μέτρα στη σύγκριση ελληνικοί παράγωγοι χάρτες χάρτες της ΓΥΣ. Οι μετατοπίσεις είναι πανομοιότυπες στις δυο περιπτώσεις με μικρές μόνο διαφορές στις αποκλίσεις των οικισμών. Η μελέτη των μετατοπίσεων των τοπωνυμίων μέσα στα όρια του νομού, έδειξε ότι οι κατευθύνσεις τους είναι διαφορετικές και επομένως δεν μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι πρόκειται για συστηματικό σφάλμα. Όπως φαίνεται και στις εικόνες που ακολουθούν, στο νότιο τμήμα του νομού οι μετατοπίσεις έχουν κατεύθυνση κυρίως προς τα ανατολικά ενώ στο βόρειο τμήμα, βόρεια. Με πράσινο χρώμα κάθε φορά επισημαίνονται οι οικισμοί της ή των ελληνικών παράγωγών τους, με κόκκινο οι οικισμοί των χαρτών της ΓΥΣ και με κίτρινα βέλη η κατεύθυνση της μετατόπισης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρότι οι χάρτες της και οι ελληνικοί παράγωγοι χάρτες έχουν μικρότερη κλίμακα (1:200.000) σε σχέση με την κλίμακα των χαρτών της ΓΥΣ (1:50.000), ο αριθμός των οικισμών που αποτυπώνονται είναι σχεδόν ο ίδιος. Η λεπτομερής αυτή αποτύπωση δεν επηρεάζει αρνητικά την αναγνωσιμότητα των χαρτών, αντιθέτως κρίνονται ευανάγνωστοι και ταυτόχρονα πλήρεις ως προς το περιεχόμενό τους.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 59 Εικόνα 42: Αποκλίσεις οικισμών μεταξύ των χαρτών της σε πρώτο πλάνο (σκούρο πράσινο χρώμα) και της ΓΥΣ σε φόντο (κόκκινο χρώμα). Νότιο τμήμα του Νομού Βόρειο τμήμα του Νομού Οι αποκλίσεις των οικισμών κυμαίνονται από 200 m έως 7 km χωρίς να εντοπίζεται συστηματική μετατόπισή τους

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 60 Εικόνα 43: Αποκλίσεις οικισμών μεταξύ των ελληνικών παράγωγων χαρτών σε πρώτο πλάνο (ανοιχτό πράσινο χρώμα) και της ΓΥΣ σε φόντο (κόκκινο χρώμα). Οι αποκλίσεις των οικισμών κυμαίνονται από 150 m έως 7 km χωρίς να εντοπίζεται συστηματική μετατόπισή τους Από τις συγκρίσεις του οδικού δικτύου προκύπτει ότι υπάρχουν μετατοπίσεις ενώ όπως είναι λογικό στα φύλλα χάρτη της ΓΥΣ οι κατηγορίες οδών είναι περισσότερες και αποτυπώνονται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια λόγω κλίμακας. Αλλαγές παρατηρούνται σε ορισμένες περιοχές όπου δημιουργήθηκαν νέοι δρόμοι (χάρτες ΓΥΣ) για να εξυπηρετούν νέους οικισμούς. Στις εικόνες 44 και 45 παρατίθενται οι συγκρίσεις των χαρτών της χάρτες της ΓΥΣ και ελληνικοί παράγωγοι χάρτες χάρτες της ΓΥΣ όσον αφορά στο οδικό δίκτυο. Οι αποκλίσεις στη πρώτη περίπτωση είναι της τάξης των 2 χιλιόμετρων ενώ στη δεύτερη περίπτωση των 2,3. Νέα τμήματα οδών εμφανίζονται νοτιοδυτικά και βορειοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων και παρατηρείται γενικά μεγαλύτερη ομοιότητα μεταξύ ελληνικών παράγωγων χαρτών και χαρτών της ΓΥΣ στη χάραξη του οδικού δικτύου.

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 61 Εικόνα 44: Σύγκριση οδικού δικτύου μεταξύ χαρτών της (σκούρο πράσινο χρώμα) και των σύγχρονων χαρτών της ΓΥΣ (κόκκινο χρώμα). Εικόνα 45: Σύγκριση οδικού δικτύου μεταξύ ελληνικών παράγωγων χαρτών της (ανοιχτό πράσινο χρώμα) και των σύγχρονων χαρτών της ΓΥΣ (κόκκινο χρώμα).

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 62 Η απόδοση των ποταμών στους χάρτες της και των ελληνικών τους παράγωγων έχει γίνει με εξαιρετική ακρίβεια σε σύγκριση με τους χάρτες της ΓΥΣ. Παρά τη διαφορά στην κλίμακα τα ποτάμια παρουσιάζουν μεγάλη ομοιότητα στη χάραξη τους όπως και στη σχεδίαση των παραποτάμων που προφανώς είναι λιγότεροι σε αριθμό στους χάρτες 1:200.000. Ενδεικτικά όπως φαίνεται και στην εικόνα 46, οι αποκλίσεις των ποταμών στη σύγκριση χάρτες της χάρτες της ΓΥΣ είναι της τάξης των 350 μέτρων και στη σύγκριση ελληνικοί παράγωγοι χάρτες χάρτες της ΓΥΣ είναι 150-200 μέτρα. Αρκετά μεγάλη αναντιστοιχία παρατηρείται στη σχεδίαση των ορίων του νομού Ιωαννίνων καθώς και στην απόδοση των ορίων της λίμνης. Τα όρια του νομού όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενες ενότητες αποτυπώνονται μόνο στους χάρτες της και όπως παρατηρείται στην εικόνα 47 υπάρχει μια μετατόπιση τους που φτάνει μέχρι και τα 5 χιλιόμετρα. Όσον αφορά στη σχεδίαση της λίμνης, εντοπίζεται αλλαγή στο σχήμα και στο μέγεθός της καθώς και μια μετατόπιση που κυμαίνεται από λίγα μέτρα μέχρι και 1,5 χιλιόμετρα. Η εικόνα 48 στην οποία εφαρμόζεται ψηφιακή διαφάνεια μεταξύ των χαρτών της και των χαρτών της ΓΥΣ, συνοψίζει τις παραπάνω παρατηρήσεις που ισχύουν και στη σύγκριση μεταξύ των ελληνικών παράγωγων χαρτών χαρτών της ΓΥΣ. Εικόνα 46: Διαφορές στη σχεδίαση των ποταμών και παραποτάμων μεταξύ των χαρτών της ΓΥΣ (αριστερά) και των ελληνικών παράγωγων χαρτών ΓΥΣ (δεξιά).

Κεφάλαιο: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ 63 Εικόνα 47: Απόδοση των ορίων του νομού Ιωαννίνων στους χάρτες της και των αντίστοιχων της ΓΥΣ. Εικόνα 48: Διαφορά στο σχήμα, το μέγεθος και τη θέση της λίμνης των Ιωαννίνων μεταξύ των ελληνικών παράγωγων χαρτών της (μπλε γραμμή) και των αντίστοιχων της ΓΥΣ (γαλάζια επιφάνεια).

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 64 6. ΠΙΝΑΚΕΣ Όπως αναφέρεται και στον τίτλο της παρούσας εργασίας, εκτός από τη μελέτη του γεωμετρικού περιεχομένου των χαρτών της μελετώνται και τα τοπωνύμια. Η μελέτη αυτή γίνεται για να εξαχθούν συμπεράσματα που αφορούν την ακρίβεια της απόδοσης των διάφορων τοπωνυμίων στις διαφορετικές κατηγορίες χαρτών (, ελληνικοί παράγωγοι, ΓΥΣ) καθώς και την εξέλιξη των οικισμών ως προς την ονομασία και την θέση τους διαχρονικά. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν πίνακες με τις ονομασίες των σημερινών οικισμών του νομού Ιωαννίνων όπως αυτοί αναφέρονται στον πίνακα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής που δημιουργήθηκε για την διοικητική διαίρεση του προγράμματος Καλλικράτης. Συμπληρώνονται με τη σειρά ο νέος Καλλικρατικός δήμος, ο παλιός Καποδιστριακός δήμος, ο οικισμός και εν συνεχεία το αντίστοιχο όνομα του οικισμού στα φύλλα της και στα ελληνικά παράγωγα φύλλα. Η αντιστοίχιση των ονομάτων έγινε με τη βοήθεια ηλεκτρονικών πηγών όπου αναφέρονται ιστορικά στοιχεία για την εξέλιξη της ονοματολογίας των οικισμών. Στους πίνακες αναφέρεται πάντα σε ποιο φύλλο χάρτη της εντοπίζεται ο οικισμός και σημειώνονται οι γεωγραφικές του συντεταγμένες (λ και φ) στο συγκεκριμένο προβολικό σύστημα. Στις τελευταίες στήλες κάθε πίνακα καταγράφονται οι διαφορές των γεωγραφικών συντεταγμένων του οικισμού μεταξύ των διαφορετικών κατηγοριών χαρτών. Οι τελικοί πίνακες που δημιουργούνται είναι όσοι και οι συγκρίσεις που μελετώνται. Έτσι προκύπτουν οι εξής πίνακες, οι οποίοι παρατίθενται αναλυτικά στο παράρτημα της εργασίας: Σύγκριση μεταξύ χαρτών της και των ελληνικών τους παράγωγων στην αυστριακή προβολή (Πίνακας 4) Σύγκριση χαρτών ΓΥΣ και ελληνικών παράγωγων χαρτών ΓΥΣ στην προβολή UTM (Πίνακας 5) Σύγκριση μεταξύ χαρτών της και των ελληνικών τους παράγωγων στην προβολή UTM (Πίνακας 6)

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 65 Από τη μελέτη των πινάκων προκύπτουν συμπεράσματα ως προς την ακρίβεια των χαρτών που συγκρίνονται κάθε φορά. Παρατηρούνται οι μέγιστες και ελάχιστες αποκλίσεις οικισμών στο σύνολο της επιφάνειας του νομού και εντοπίζονται ποιοι οικισμοί δεν αποτυπώνονται σε κάποια κατηγορία χάρτη ή αποτυπώνονται σε τελείως διαφορετική θέση. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί και η παρατήρηση οικισμών που ερημώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου και επομένως απουσιάζουν από τους χάρτες της ΓΥΣ, καθώς και η δημιουργία νέων που απουσιάζουν προφανώς από τους χάρτες της και των ελληνικών τους παράγωγων. Τέλος, από τις συγκρίσεις προκύπτουν ενδιαφέροντες παρατηρήσεις για την εξέλιξη της ονομασίας κάθε οικισμού από την εποχή της αυστριακής χαρτογράφησης στις αρχές του 20 ου αιώνα, μέχρι την εποχή της δημιουργίας των νέων χαρτών της ΓΥΣ (δεκαετία του 70). Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι διαφορές των τοπωνυμίων ως προς τη θέση τους και συνοψίζονται οι παρατηρήσεις με κάποια παραδείγματα που περιγράφουν τη γενική εικόνα της εκάστοτε σύγκρισης. Τα αποτελέσματα των συγκρίσεων των χαρτών της και των ελληνικών τους παράγωγων τόσο στην αυστριακή προβολή όσο και στην προβολή UTM είναι παρόμοια οπότε θεωρείται ότι με την παρουσίαση των διαφορών της αυστριακής προβολής καλύπτεται και η σύγκριση στην προβολή UTM. Στον Πίνακα 2 παρατίθενται ενδεικτικά κάποιες αποκλίσεις τοπωνυμίων για κάθε ζεύγος φύλλων χάρτη ( - ελληνικός παράγωγος). Στις τελευταίες στήλες του πίνακα φαίνονται οι διαφορές των τοπωνυμίων όπου με πράσινο χρώμα αποδίδονται οι ελάχιστες αποκλίσεις και με κόκκινο οι μέγιστες. Από την παρατήρηση του πίνακα προκύπτει ότι στους οικισμούς των φύλλων της Άρτας εμφανίζονται οι μεγαλύτερες τιμές στις ελάχιστες αποκλίσεις, ενώ μεγάλες είναι οι τιμές και στις μέγιστες αποκλίσεις σε σχέση με τα υπόλοιπα φύλλα. Οι οικισμοί των φύλλων της Πρέβεζας εμφανίζονται με την καλύτερη δυνατή ταύτιση, ενώ στα φύλλα των Ιωαννίνων οι μέγιστες αποκλίσεις αφορούν την περιοχή που προαναφέρθηκε γύρω από τα χωριά Συρράκο και Καλλαρύτες. Γενικά οι αποκλίσεις όλων των οικισμών παρουσιάζουν μικρές μετατοπίσεις που σπάνια ξεπερνούν τα 30 όπως φαίνεται και στον πίνακα 4 του παραρτήματος.

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 66 Πίνακας 2: Ενδεικτικές αποκλίσεις οικισμών (Δλ, Δφ) μεταξύ και ελληνικών παράγωγων χαρτών. Με πράσινο χρώμα οι ελάχιστες αποκλίσεις και με κόκκινο χρώμα οι μέγιστες. Σημερινή ονομασία Φύλλο χάρτη Κατηγορία τοπωνυμίου Ελληνικοί παράγωγοι Διαφορές - Ελληνικών παράγωγων Δλ Δφ ⁰ ⁰ Δίστρατον Ιωαννίνων οικισμός Brjaza Μπριάξα 0 0-0.05 0 0 0.75 Ελεύθερον Ιωαννίνων οικισμός Grizbani Γκρίσμπανι 0 0 1.10 0 0-0.18 Νέον Μπιζάνιον Ιωαννίνων οικισμός Bežani Μπεζάνι 0 0 0.48 0 0-0.20 Βαργιάδες Πρέβεζας οικισμός Variazes Βαριάζες 0 0 1.04 0 0-0.16 Μπεστιά Πρέβεζας οικισμός Vestia Βέστια 0 0 0.62 0 0 0.52 Καταμάχη Πρέβεζας οικισμός Grazdani Γκρασδάνι 0 0-0.27 0 0 1.15 Πηγάδια Άρτας οικισμός Valčora Βαλκόρα 0 0 8.87 0 0-0.12 Βαρλαάμ Άρτας οικισμός Varlum Βαρλάμ 0 0 7.61 0 0-1.74 Σκλίβανη Άρτας οικισμός Sklivani Σκλιβάνεϊ 0 0 6.31 0 0-2.59 Ιωαννίνων οικισμός Kusomica Κοσοβίτσα 0 0 35.69 0 0-46.51 Καλαρρύται Ιωαννίνων οικισμός Kalarite (Kalariji) Καλαρρύται 0 0 58.22 0 0-13.14 Ανθοχώριον Ιωαννίνων οικισμός Devrendišta Ντιβιρντίστα 0 0 29.12 0 0-35.52 Έλαφος Πρέβεζας οικισμός Dragoveci Δράγο 0 0-9.36 0 0 1.75 Γεωργάνοι Πρέβεζας οικισμός Jorganu Γιοργιάνον 0 0-10.19 0 0 0.60 Παρδαλίτσα Πρέβεζας οικισμός Prazala Πράδανα 0 0 1.87 0 0 13.69 Πλατανούσσα Άρτας οικισμός Rapsista Ραψίστα 0 0 49.92 0 0-6.52 Δάφνη Άρτας οικισμός Zainis Δαφνίς 0 0 40.85 0 0-0.34 Άρτας οικισμός Vorao (Plaka) Βρόδο (Πλάκα) 0 0 47.79 0 0-10.16 Οι παραπάνω παρατηρήσεις αν γενικευτούν για όλο το νομό μπορούν να δώσουν μια εικόνα για το ποιες περιοχές έχουν μικρή ή μεγάλη ταύτιση όσον αφορά στη θέση των οικισμών.

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 67 Στην εικόνα 49 δίνονται σχηματικά οι μεγάλες και οι μικρές διαφορές στη θέση των τοπωνυμίων στο μωσαϊκό των φύλλων της στην αυστριακή προβολή σε σχέση με τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες. Με πράσινο χρώμα επισημαίνονται οι περιοχές που εμφανίζουν μικρές αποκλίσεις στις δύο σειρές και με κόκκινο χρώμα οι περιοχές που εμφανίζουν μεγάλες αποκλίσεις. Εικόνα 49: Μωσαϊκό των φύλλων χάρτη της στην αυστριακή προβολή, όπου σημειώνονται οι μικρότερες (πράσινο χρώμα) και οι μεγαλύτερες αποκλίσεις (κόκκινο χρώμα) των οικισμών σε σχέση με τους ελληνικούς παράγωγους χάρτες.

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 68 Πίνακας 3: Ενδεικτικές αποκλίσεις οικισμών (Δλ, Δφ) μεταξύ και χαρτών ΓΥΣ. Με πράσινο χρώμα οι ελάχιστες αποκλίσεις και με κόκκινο χρώμα οι μέγιστες. Σημερινή ονομασία Φύλλο χάρτη Κατηγορία τοπωνυμίου Διαφορές Σύγχρονου χάρτη - Δλ Δφ ⁰ ⁰ Πεδινή Ιωαννίνων οικισμός Rapsista 0 0-13.45 0 0 2.75 Κωστήτσιον Ιωαννίνων οικισμός Kostici 0 0-2.10 0 0-0.20 Χρυσοβίτσα Ιωαννίνων οικισμός Hrisovica 0 0-18.07 0 0 3.88 Ζωοδόχος Κέρκυρας οικισμός Cuzila 0 0-4.34 0 0 3.85 Περάτης Κέρκυρας οικισμός Perati 0 0 7.36 0-1 -7.82 Ρίζον Κέρκυρας οικισμός Rizo 0 0 0.94 0 0-13.27 Καλέντζιον Άρτας οικισμός Kalen 0 0-6.15 0 0-8.92 Πηγάδια Άρτας οικισμός Valčora 0 1 39.94 0-1 -4.98 Δάφνη Άρτας οικισμός Zainis 0 0 17.94 0 0 32.95 Σεριζιανά Πρέβεζας οικισμός Serižana 0 0 47.28 0 0 18.11 Παρδαλίτσα Πρέβεζας οικισμός Prazala 0 1 32.18 0 0 2.26 Λίππα Πρέβεζας οικισμός Lipa 0 0 39.38 0-1 -1.68 Ελατοχώριον Ιωαννίνων οικισμός Černeši 0-4 -12.39 0 1 45.88 Φλαμπουράριον Ιωαννίνων οικισμός Flamburari (Floro) 0-4 -4.27 0 2 6.78 Μακρίνον Ιωαννίνων οικισμός Makrini 0-4 -28.48 0 1 28.01 Ελαφότοπος Κέρκυρας οικισμός Cenuari 0-2 -38.31 0-1 -11.09 Κάτω Πεδινά Κέρκυρας οικισμός Kato Suzena 0-2 -47.04 0-1 -0.76 Πηγάδια Άρτας οικισμός Valčora 0 1 39.94 0-1 -4.98 Μυροδάφνη Άρτας οικισμός Lagatora 0 2 7.52 0 0-0.52 Πεστά Άρτας οικισμός Pešta 0 1 29.13 0-1 -19.38 Ρωμανός Πρέβεζας οικισμός Romano 0 2 42.85 0-2 -8.82 Σιστρούνιον Πρέβεζας οικισμός Sistrunion 0 3 9.45 0-2 -10.20 Γεωργάνοι Πρέβεζας οικισμός Jorganu 0 2 44.05 0-1 -36.80 Συγκρίνοντας τις ελάχιστες και μέγιστες μετατοπίσεις ανά φύλλο παρατηρείται ότι στη σύγκριση χαρτών ΓΥΣ (Πίνακας 3), το φύλλο της Κέρκυρας παρουσιάζει τις μικρότερες ελάχιστες μετατοπίσεις και μέσες μέγιστες. Το φύλλο των Ιωαννίνων παρουσιάζει

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 69 αρκετά μικρές ελάχιστες μετατοπίσεις αλλά και μεγάλες μέγιστες, στο φύλλο της Άρτας συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο ενώ το φύλλο της Πρέβεζας εμφανίζει συγκριτικά τις μεγαλύτερες αποκλίσεις σε οικισμούς καθώς έχει μεγάλες ελάχιστες και μέγιστες αποκλίσεις. Παρόμοια κατάσταση παρατηρείται και στη σύγκριση χαρτών ελληνικοί παράγωγοι ΓΥΣ με τη διαφορά ότι απουσιάζει το φύλλο της Κέρκυρας και έτσι δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για την περιοχή αυτή. Η κατανομή των ελάχιστων και μέγιστων αποκλίσεων των φύλλων της και των ελληνικών τους παραγώγων σε σχέση με τα φύλλα χάρτη της ΓΥΣ φαίνονται παρακάτω στις εικόνες 50 και 51. Σαν γενική παρατήρηση μπορεί να ειπωθεί ότι οι αποκλίσεις των οικισμών στις συγκρίσεις χαρτών ΓΥΣ και ελληνικοί παράγωγοι ΓΥΣ είναι σαφώς μεγαλύτερες από αυτές στη σύγκριση χαρτών ελληνικοί παράγωγοι και κυμαίνονται από 0,2 μέχρι και 4 30. Σε πραγματικές αποστάσεις, οι αποκλίσεις μεταφράζονται σε 100-120 μέτρα μέχρι και 6,5 χιλιόμετρα το μέγιστο. Οι περιοχές που εμφανίζουν τις μικρότερες αποκλίσεις εντοπίζονται περιμετρικά της πόλης των Ιωαννίνων με εξαίρεση την περιοχή που βρίσκεται βόρεια, η οποία παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις. Επίσης, όλοι οι οικισμοί που περιλαμβάνονται στο φύλλο Πρέβεζας (κάτω και αριστερά τμήμα του νομού) της και των ελληνικών παράγωγων χαρτών, παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις κυρίως στην περιοχή που επισημαίνεται με κόκκινο χρώμα στις ακόλουθες εικόνες.

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 70 Εικόνα 50: Μωσαϊκό χαρτών της στην προβολή UTM, όπου σημειώνονται οι μικρότερες (πράσινο χρώμα) και οι μεγαλύτερες αποκλίσεις (κόκκινο χρώμα) των οικισμών σε σχέση με τους χάρτες της ΓΥΣ.

Κεφάλαιο: ΠΙΝΑΚΕΣ 71 Εικόνα 51: Μωσαϊκό χαρτών των ελληνικών παραγώγων της σειράς στην προβολή UTM, όπου σημειώνονται οι μικρότερες (πράσινο χρώμα) και οι μεγαλύτερες αποκλίσεις (κόκκινο χρώμα) των οικισμών σε σχέση με τους χάρτες της ΓΥΣ.