Προστασία του Ελεύθερου Ανταγωνισμού: Βασικές Έννοιες Απαγορευμένες Συμπράξεις και Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης Περιεχόμενα 1. Προϋποθέσεις, στόχοι και ιστορική αναδρομή της πολιτικής ανταγωνισμού... 2 2. Σχολές μεθοδολογικής ανάλυσης... 4 3. Ευρωπαϊκό Δίκαιο Ανταγωνισμού... 5 4. Απαγορευμένες Συμπράξεις... 6 6. Κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης... 13
1. Προϋποθέσεις, στόχοι και ιστορική αναδρομή της πολιτικής ανταγωνισμού Βασικότερη προϋπόθεση της πολιτικής ανταγωνισμού: Οικονομία της ελεύθερης αγοράς (free market economy) Με τον όρο «αγορά» εννοούμε το σύστημα στο οποίο η απόφαση για το τι θα παραχθεί, σε ποιες ποσότητες και με ποια τιμή καθορίζεται από τον αυτόνομο μηχανισμό της προσφοράς και της ζήτησης Στόχοι της Πολιτικής Προστασίας του Ελεύθερου Ανταγωνισμού: Η ύπαρξη ανταγωνισμού εγγυάται την πιο αποτελεσματική κατανομή οικονομικών πόρων (efficient allocation of resources) και την προστασία των καταναλωτών Επίσης προτείνονται ως στόχοι (αμφιλεγόμενοι): Προστασία της ελευθερίας (με την εξαίρεση της υπερβολικής δύναμης αγοράς) Προστασία των ανταγωνιστών (προστασία μικρών εταιρειών) και του θεμιτού ανταγωνισμού Τρεις βασικές λειτουργίες Άρση της αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς Επανόρθωση και επιστροφή στην ανταγωνιστική κατάσταση Τιμωρία και αποτροπή για το μέλλον Βασικά εργαλεία Remedies μέτρα αποκατάστασης γενική υποχρέωση παύσης της αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς Αποζημίωση επανορθωτικά μέτρα Πρόστιμα - ποινές Προσοχή: προστασία από αθέμιτο ανταγωνισμό διαφορετικό ζήτημα! (Ν. 146/1914)
Ιστορική Αναδρομή ΗΠΑ: η πρώτη χώρα που υιοθέτησε ένα σύγχρονο σύστημα προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ ψήφισε τον νόμο «Sherman Act» το 1890 ο οποίος είναι εν ισχύ ως σήμερα. Το άρθρο 1 κήρυξε παράνομη κάθε συμφωνία που περιορίζει τον ανταγωνισμό. Το άρθρο 2 κήρυξε παράνομη την κατάχρηση «μονοπωλιακής θέσης» (σήμερα θα λέγαμε δεσπόζουσας θέσης) και την απόπειρα κατάχρησης αυτής. Τη χρονική εκείνη στιγμή υπήρχαν συμφωνίες ανταγωνιστών που μεταβίβαζαν τις μετοχές τους σε trust τα οποία με τη σειρά τους έλεγχαν τη συμπεριφορά των ανταγωνιστών και μείωναν τον ανταγωνισμό (έτσι και «anti-trust»). Προστασία μικρομεσαίων εταιρειών από την υπερβολική ανάπτυξη των πρώτων τότε γιγαντιαίων εταιρειών
2. Σχολές μεθοδολογικής ανάλυσης Οι στόχοι και η μεθοδολογία για την εφαρμογή της νέας αυτής πολιτικής έτυχαν εκτεταμένης ανάλυσης από τις αμερικανικές σχολές The Harvard School The Chicago School Post-Chicago Αφορούν αναλύσεις της λειτουργίας της αγοράς και αποτελούν την θεωρητική θεμελίωση του δικαίου του ανταγωνισμού από οικονομική σκοπιά The Harvard School Η μεγάλη συγκέντρωση σε μια αγορά (δηλαδή ο μικρός αριθμός ανταγωνιστικών επιχειρήσεων σε αυτήν), επιτρέπουν επιχειρησιακές συμπεριφορές που οδηγούν σε κακή οικονομική απόδοση, ιδιαίτερα μείωση της παραγωγής και χρέωση μονοπωλιακών τιμών. Για το λόγο αυτό, έμφαση δίνεται στην υιοθέτηση δομικών μέτρων (σε αντιπαραβολή με τα λεγόμενα «μέτρα συμπεριφοράς»), που στοχεύουν στην κατάργηση της μεγάλης συγκέντρωσης σε μια αγορά. Παρόλο που πλέον αμφισβητείται ότι η δομή μιας αγοράς προκαθορίζει την οικονομική απόδοση, γίνεται ωστόσο δεκτό ότι η δομή μιας αγοράς είναι καθοριστικός παράγοντας στη δυνατότητα των εταιρειών να συμπεριφερθούν αντιανταγωνιστικά. The Chicago School Η αναζήτηση της καλλίτερης απόδοσης και κυρίως της καλλίτερης / πιο αποτελεσματικής κατανομής των οικονομικών πόρων (allocative efficiency: τα προϊόντα παράγονται στις ποσότητες που έχουν μεγαλύτερη αξία για την κοινωνία) θα πρέπει να θεωρείται ως μοναδικός στόχος της αντιμονοπωλιακής πολιτικής. Προτείνεται έτσι να υπάρχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στη δυνατότητα «αυτορρύθμισης» της αγοράς και να μη λαμβάνεται υπόψη το κόστος για «το μαγαζάκι της γωνίας». Τοποθέτησε την οικονομική ανάλυση στην καρδιά της αντιμονοπωλιακής πολιτικής.
3. Ευρωπαϊκό Δίκαιο Ανταγωνισμού Η Συνθήκη της Ρώμης του 1958 για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συμπεριέλαβε για πρώτη φορά κανόνες προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού Ευρωπαϊκοί κανόνες προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού για επιχειρήσεις Άρθρο 101 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης «ΣΛΕΕ» (πρώην 81 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας «ΣυνθΕΚ»): απαγόρευση συμπράξεων μεταξύ επιχειρήσεων Άρθρο 102 ΣΛΕΕ (πρώην 82 ΣυνθΕΚ): απαγόρευση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης Κανονισμός 139/2004: Έλεγχος συγκεντρώσεων επιχειρήσεων (πρώτος Κανονισμός: 1989) Ελληνικός νόμος για την Προστασία του Ελεύθερου Ανταγωνισμού Ν. 3959/2011 (Ν. 703/1977) Άρθρο 1 Ν. 3959/2011: απαγόρευση συμπράξεων μεταξύ επιχειρήσεων Άρθρο 2 Ν. 3959/2011: απαγόρευση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης Άρθρα 5-10 Ν. 3959/2011: Έλεγχος συγκεντρώσεων επιχειρήσεων Συνύπαρξη ελληνικών και ευρωπαϊκών κανόνων προστασίας του ανταγωνισμού Ευρωπαϊκοί κανόνες εφαρμόζονται όταν (πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής τους και) υπάρχει επηρεασμός του διακοινοτικού εμπορίου Ελληνικοί κανόνες εφαρμόζονται (όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής τους) και υπάρχει επηρεασμός της ελληνικής αγοράς Τα δύο είδη κανόνων εφαρμόζονται παράλληλα όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις τους (Κανονισμός 1/2003)
4. Απαγορευμένες Συμπράξεις Άρθρο 1 Ν. 3959/2011 (παλαιό άρθρο 1 Ν. 703/77) και 101 ΣΛΕΕ (πρώην 81 ΣυνθΕΚ) Άρθρο 1: Απαγορευμένες συμπράξεις Παρ. 1 εδ. 1: Απαγόρευση συμπράξεων που περιορίζουν τον ανταγωνισμό και ενδεικτικές περιπτώσεις 1. Με την επιφύλαξη της παραγράφου 3, απαγορεύονται όλες οι συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων και όλες οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, οι οποίες έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού στην Ελληνική επικράτεια, και ιδίως εκείνες οι οποίες συνίστανται: α) στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πώλησης ή άλλων όρων συναλλαγής, β) στον περιορισμό ή στον έλεγχο της παραγωγής, της διάθεσης, της τεχνολογικής ανάπτυξης ή των επενδύσεων, γ) στην κατανομή των αγορών ή των πηγών εφοδιασμού, δ) στην εφαρμογή στο εμπόριο άνισων όρων για ισοδύναμες παροχές, ιδίως στην αδικαιολόγητη άρνηση πώλησης, αγοράς ή άλλης συναλλαγής, κατά τρόπο που δυσχεραίνει τη λειτουργία του ανταγωνισμού, ε) στην εξάρτηση της σύναψης συμβάσεων από την αποδοχή, εκ μέρους των συναλλασσόμενων, πρόσθετων παροχών, οι οποίες από τη φύση τους ή σύμφωνα με τις εμπορικές συνήθειες δεν συνδέονται με το αντικείμενο των συμβάσεων αυτών. Παρ. 2: Νομική συνέπεια (ακυρότητα) 2. Συμφωνίες και αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων που εμπίπτουν στην παράγραφο 1 και στις οποίες δεν εφαρμόζεται η παράγραφος 3 είναι αυτοδικαίως άκυρες. Παρ. 3: Κριτήρια βάση των οποίων μπορούν να εξαιρεθούν από την απαγόρευση συγκεκριμένες συμπράξεις 3. Συμφωνίες, αποφάσεις και εναρμονισμένες πρακτικές, που εμπίπτουν στην παράγραφο 1, δεν απαγορεύονται, εφόσον πληρούν αθροιστικά τις κατωτέρω προϋποθέσεις: α) συμβάλλουν στη βελτίωση της παραγωγής ή της διανομής των προϊόντων ή στην προώθηση της τεχνικής ή οικονομικής προόδου, β) εξασφαλίζουν συγχρόνως στους καταναλωτές εύλογο τμήμα από το όφελος που προκύπτει, γ) δεν επιβάλλουν στις οικείες επιχειρήσεις περιορισμούς μη απαραίτητους για την επίτευξη των στόχων αυτών και δ) δεν παρέχουν τη δυνατότητα ολικής κατάργησης του ανταγωνισμού ή κατάργησης αυτού σε σημαντικό τμήμα της σχετικής αγοράς.
4. Κατά την εφαρμογή της παραγράφου 3 εφαρμόζονται αναλόγως οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί εφαρμογής της παραγράφου 3 του άρθρου 101 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 1 και 2 Συνθήκης της Λισσαβόνας, ν. 3671/2008 - Α' 129) σε ορισμένες κατηγορίες συμφωνιών, αποφάσεων ενώσεων επιχειρήσεων ή εναρμονισμένων πρακτικών (κανονισμοί ομαδικής απαλλαγής). Αυτό ισχύει και στην περίπτωση που οι πιο πάνω συμφωνίες, αποφάσεις και εναρμονισμένες πρακτικές δεν είναι πιθανό να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών κατά την έννοια της παραγράφου 1 του άρθρου 101 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Απαγορευμένες συμπράξεις Απαγορεύονται: οι συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και η εναρμονισμένη πρακτική επιχειρήσεων που έχουν ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα την παρακώλυση ή τον περιορισμό του ανταγωνισμού Οι Συμπράξεις μπορεί να είναι: Οριζόντιες: μεταξύ επιχειρήσεων που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο της αγοράς δηλαδή μεταξύ ανταγωνιστών (καρτέλ) ή Κάθετες: μεταξύ επιχειρήσεων που βρίσκονται σε διαφορετικό επίπεδο του εμπορίου δηλαδή σε σχέση προμηθευτή-προμηθευόμενου Περιπτώσεις συμφωνιών (άρ.1 παρ.1 εδ. 2) (ενδεικτική) Οι συμφωνίες μπορούν να συνίστανται: 1. στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πωλήσεως ή άλλων όρων συναλλαγής. 2. στον περιορισμό ή τον έλεγχο της παραγωγής, της διαθέσεως, της τεχνολογικής ανάπτυξης ή των επενδύσεων. 3. στην κατανομή των αγορών ή των πηγών εφοδιασμού. 4. στην, κατά τρόπον δυσχεραίνοντα τη λειτουργία του ανταγωνισμού, εφαρμογή στο εμπόριο άνισων όρων για ισοδύναμες παροχές, ιδιαίτερα την αδικαιολόγητη άρνηση πώλησης, αγοράς ή άλλης συναλλαγής. 5. στην εξάρτηση συνάψεως συμβάσεων με πρόσθετους όρους παροχής οι οποίοι, κατά την φύση τους ή σύμφωνα με τις εμπορικές συνήθειες, δεν συνδέονται με το αντικείμενο των συμβάσεων αυτών.
Χαρακτηριστικά που υποδεικνύουν ότι μια αγορά μπορεί να προβεί σε καθορισμό τιμών Συγκέντρωση στην αγορά (όσο πιο λίγοι οι παίκτες στην αγορά τόσο πιο μεγάλη η ροπή προς τη δημιουργία καρτέλ (2-8 παίκτες) Εμπόδια εισόδου (κόστος εισόδου, χρόνος εισόδου (σχεδιασμός, παραγωγή προϊόντος κτλ), νομικά εμπόδια εισόδου, πατέντες κτλ.). Όσα περισσότερα εμπόδια εισόδου υπάρχουν τόσο μεγαλύτερη δυνατότητα θα έχουν τα μέλη του καρτέλ να επωφεληθούν των μονοπωλιακών τιμών και αντίστοιχων κερδών Μέθοδοι πωλήσεων (ορισμένοι μέθοδοι πωλήσεων καθιστούν δύσκολη τη δυνατότητα «εξαπάτησης» από ένα μέλος του καρτέλ των άλλων μελών του και έτσι υποβοηθούν τη συνέχιση αυτού, π.χ. όταν οι τιμές πώλησης δημοσιοποιούνται δεν υπάρχει η δυνατότητα αυτή) Ομοιογένεια προϊόντος (δυσκολία να καταλήξουν τα μέρη του καρτέλ σε μία τιμή όταν η προτίμηση του πελάτη εξαρτάται από τα διαφορετικά προϊόντα) Συμφωνίες καθορισμού τιμών μεταπώλησης (Resale Price Maintenance) ή καθετοποιημένες αγορές, βοηθούν στη διατήρηση των συμφωνημένων τιμών
Εξαιρέσεις συμφωνιών Εξαίρεση των συμφωνιών από την απαγόρευση της παρ. 1 του άρθρου 1 υπό τις παρακάτω προϋποθέσεις: 1. συμβάλλουν στη βελτίωση της παραγωγής ή της διανομής των προϊόντων ή στην προώθηση της τεχνικής ή οικονομικής προόδου, 2. εξασφαλίζουν συγχρόνως στους καταναλωτές εύλογο τμήμα από το όφελος που προκύπτει, 3. δεν επιβάλλουν στις οικείες επιχειρήσεις περιορισμούς μη απαραίτητους για την επίτευξη των στόχων αυτών και 4. δεν παρέχουν τη δυνατότητα ολικής κατάργησης του ανταγωνισμού ή κατάργησης αυτού σε σημαντικό τμήμα της σχετικής αγοράς. Κατηγορίες εξαιρέσεων Ομαδικές Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί ομαδικής απαλλαγής που εφαρμόζονται και στο πλαίσιο εφαρμογής του άρθρου 1 παρ. 3 του Ν. 3959/2011 (όπως και του παλαιού άρθρου 1 παρ. 3 του Ν. 703/77) και προσφέρουν «safe harbors» σε επιχειρήσεις π.χ. ποσοστό αγοράς 30% για τις κάθετες συμφωνίες υπό την προϋπόθεση ότι δεν περιέχουν συγκεκριμένους όρους (δέσμευση τιμών μεταπώλησης, απόλυτη εδαφική προστασία κτλ.) Ατομικές Κατόπιν εξέτασης της κάθε σύμβασης ξεχωριστά με βάση τα αναφερόμενα στο άρθρο 1 παρ. 3 κριτήρια Παραδείγματα συμπράξεων (συμφωνιών) που εμπίπτουν στο πλαίσιο των εξαιρέσεων: «Κάθετες» συμφωνίες: Συμβάσεις αποκλειστικής/επιλεκτικής διανομής, franchising, προμήθειας, κτλ., υπό την προϋπόθεση ότι δεν περιέχουν συγκεκριμένους όρους (δέσμευση τιμών μεταπώλησης, απόλυτη εδαφική προστασία κτλ.) «Οριζόντιες» συμφωνίες: Εξαίρεση για κοινές επιχειρήσεις συμπραξιακού χαρακτήρα (joint venture)
Δεν εξαιρούνται συμφωνίες που περιέχουν όρους όπως: Απόλυτη εδαφική προστασία Απαγόρευση εξαγωγών Εξαγωγές επιτρεπόμενες μετά από έγκριση παραγωγού Μαρκάρισμα προϊόντων ώστε να καθίσταται δυνατός ο εντοπισμός των παράλληλων εξαγωγέων Περιορισμός ισχύος εγγύησης μόνο στη χώρα αγοράς προϊόντος Διακριτικές τιμές (dual pricing) Απαγόρευση παθητικών πωλήσεων (passive sales) Προώθηση από το διανομέα παραγγελιών που προέρχονται εκτός της περιοχής ευθύνης του στον παραγωγό Κατάθεση εγγύησης από ξένους πελάτες για την αγορά προϊόντος όταν αυτό δε ζητείται από τους εγχώριους πελάτες Καθορισμός λιανικών τιμών πώλησης Υποχρέωση μεταπώλησης σε ελάχιστες τιμές (resale price maintenance) Καθορισμός περιθωρίου κέρδους διανομέα Καθορισμός ανωτάτου επιπέδου έκπτωσης που ο διανομέας μπορεί να χορηγήσει από ένα καθορισμένο επίπεδο τιμών Εξάρτηση της χορήγησης εκπτώσεων ή της επιστροφής των δαπανών προώθησης, από τον προμηθευτή, από την τήρηση συγκεκριμένου επιπέδου τιμών Σύνδεση της καθορισμένης τιμής μεταπώλησης με τις τιμές μεταπώλησης των ανταγωνιστών Απειλές, εκφοβισμοί, προειδοποιήσεις, επιβολή κυρώσεων, καθυστέρηση ή αναβολή παραδόσεων, καταγγελία συμβάσεων σε συνάρτηση με την τήρηση συγκεκριμένου επιπέδου τιμών.
Παράδειγμα καρτέλ (οριζόντια μυστική συμφωνία) Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Σούπερ Μάρκετ Ελλάδος (Ε.Α.277/IV/2005) Σε αίθουσα ξενοδοχείου έγιναν μυστικές συναντήσεις μεταξύ ορισμένων αλυσίδων σούπερ-μάρκετ και βασικών προμηθευτών του λιανεμπορίου για χειραγώγηση τιμών. o Με ευθύνη του ΣΕΣΜΕ εφαρμοζόταν «κατάλογος» βάσει του οποίου ορίζονταν τα ποσοστά εκπτώσεων που έπρεπε να εφαρμόζονται επί τιμολογίου. o Υπήρξε έτσι έμμεσος καθορισμός του ανώτατου ορίου εκπτώσεων δηλαδή καθορισμός ελάχιστης λιανικής τιμής πώλησης των προϊόντων στα σούπερ μάρκετ. Στόχος μεμονωμένες εκπτωτικές αλυσίδες του λιανικού εμπορίου. Επ.Αντ. επέβαλλε στο ΣΕΣΜΕ πρόστιμο ύψους 15 εκατ. (μειώθηκε στα 3 εκατ. στο Διοικητικό Εφετείο) και πρόστιμα σε κάθε μία από τις επιχειρήσεις Παράδειγμα κάθετων συμπράξεων Yamaha 2003 Στόχος: διατήρηση συγκεκριμένου επιπέδου τιμών Εμπορικές πολιτικές: Υποχρέωση διανομέων να χρησιμοποιούν στα καταστήματά τους τον προτεινόμενο τιμοκατάλογο λιανικής Χορήγηση bonus μόνο αν οι εκπτώσεις δεν ξεπερνούν το 15% Απαγόρευση ανακοίνωσης τιμών (περιλαμβανομένης της διαφήμισης) διαφορετικών από τις επίσημες τιμές Delimitis Henniger 1989 Στόχος: διατήρηση μεριδίων αγοράς - μη χρήση επενδύσεων προς όφελος ανταγωνιστών Εμπορική πρακτική: Outlet exclusivity: το κατάστημα απαγορεύεται να πωλεί άλλη μάρκα μπύρας Consten Grundig 1964 (απόλυτη εδαφική προστασία) Στόχος: απάλειψη οποιασδήποτε δυνατότητας ανταγωνισμού σε επίπεδο χονδρεμπορίου για τα προϊόντα Grundig στη Γαλλία προστασία αντιπροσώπου από παράλληλες εισαγωγές πλήρης έλεγχος τιμών Εμπορικές πολιτικές: Η Grundig δε θα προμήθευε ούτε έμμεσα οποιονδήποτε στη Γαλλία με τα προϊόντα της Απαγόρευση εξαγωγών στους λοιπούς αντιπροσώπους και χονδρεμπόρους της Grundig στην ΕΕ Κατοχύρωση σήματος Gint στη Γαλλία για έλεγχο των παράλληλων εισαγωγών
6. Κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης Άρθρο 2 Ν. 3959/2011 (παλαιό άρθρο 2 Ν. 703/77) και 102 ΣΛΕΕ (πρώην 82 ΣυνθΕΚ) Άρθρο 2:Καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης 1. Απαγορεύεται η καταχρηστική εκμετάλλευση από μία ή περισσότερες επιχειρήσεις της δεσπόζουσας θέσης στο σύνολο ή μέρος της αγοράς της Ελληνικής επικράτειας. 2. Η καταχρηστική αυτή εκμετάλλευση μπορεί να συνίσταται ιδίως: α) στην άμεση ή έμμεση επιβολή μη εύλογων τιμών αγοράς ή πωλήσεως ή άλλων όρων συναλλαγής, β) στον περιορισμό της παραγωγής, της διάθεσης ή της τεχνολογικής ανάπτυξης με ζημία των καταναλωτών, γ) στην εφαρμογή στο εμπόριο άνισων όρων για ισοδύναμες παροχές, ιδίως στην αδικαιολόγητη άρνηση πώλησης, αγοράς ή άλλης συναλλαγής, με αποτέλεσμα να περιέρχονται ορισμένες επιχειρήσεις σε μειονεκτική θέση στον ανταγωνισμό, δ) στην εξάρτηση της σύναψης συμβάσεων από την αποδοχή, εκ μέρους των συναλλασσόμενων, πρόσθετων παροχών, οι οποίες από τη φύση τους ή σύμφωνα με τις εμπορικές συνήθειες δεν συνδέονται με το αντικείμενο των συμβάσεων αυτών. Απαγορεύεται η από μία ή περισσότερες επιχειρήσεις καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης τους επί του συνόλου ή μέρους της αγοράς της χώρας. Προϋποθέσεις εφαρμογής μία τουλάχιστον επιχείρηση με δεσπόζουσα θέση επί του συνόλου ή μέρους της αγοράς καταχρηστική εκμετάλλευση αυτής
Έννοια της επιχείρησης κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ασκεί οικονομική δραστηριότητα ανεξάρτητα από τη νομική μορφή και τον τρόπο χρηματοδότησής του (λειτουργικό και όχι τυπικό κριτήριο) Δεσπόζουσα θέση «Δυνατότητα μιας επιχείρησης να συμπεριφέρεται σε σημαντικό βαθμό ανεξάρτητα απ τους ανταγωνιστές της» Κριτήρια: δομή της αγοράς αριθμός και μέγεθος άλλων ανταγωνιστών εμπόδια εισόδου κτλ. Σημαντική ένδειξη: τα ποσοστά 40%, 40-50%, 50%, 70% της σχετικής γεωγραφικής αγοράς προϊόντων ή υπηρεσιών Σημασία οριοθέτησης της γεωγραφικής και προϊοντικής αγοράς (SSNIP Test)
Έννοια Σχετικής Αγοράς Σχετική γεωγραφική αγορά (relevant geographic market): Το εύρος της σχετικής γεωγραφικής αγοράς προσδιορίζεται από τη δυνατότητα των καταναλωτών να μετακινηθούν από την περιοχή Χ στην περιοχή Υ όταν αλλάξει η τιμή ενός ή περισσότερων υποκατάστατων προϊόντων. Η σχετική αγορά προϊόντων (relevant product market) περιλαμβάνει προϊόντα που είναι υποκατάστατα μεταξύ τους (ή «εναλλάξιμα») είτε από την πλευρά της ζήτησης (δυνατότητα των αγοραστών να υποκαταστήσουν το προϊόν Α με το προϊόν Β) είτε από την πλευρά της προσφοράς (δυνατότητα των κατασκευαστών του προϊόντος Β να κατασκευάσουν και προϊόντα Α). SSNIP test - τεστ υποθετικού μονοπωλίου (Hypothetical Monopolist Test HMT ή Small but Significant Nontransitory Increase in Price SSNIP test ) καθορίζει τη σχετική αγορά προϊόντων από την πλευρά της ζήτησης (demand substitution) ως εξής: Υποθέτουμε μια μικρή αύξηση (5-10%) στην τιμή του προϊόντος Α. Εάν η αύξηση αυτή θα οδηγήσει τους αγοραστές του προϊόντος Α στην αγορά των προϊόντων Β ώστε να είναι τελικά ασύμφορη για τον παραγωγό των προϊόντων Α, τότε τα προϊόντα Α και Β ανήκουν στην ίδια αγορά. Διαφορετικά ανήκουν σε ξεχωριστή αγορά. Cellophane Fallacy (Η τιμή αναφοράς παίζει σημαντικό ρόλο) Πραγματική περίπτωση που δείχνει ότι η τιμή αναφοράς κατά την υποκατάσταση από την πλευρά της ζήτησης παίζει σημαντικό ρόλο και η σημαντικότερη δυσκολία στην εφαρμογή του SSNIP test. Όταν μια τιμή είναι μονοπωλιακή θα βρίσκεται ήδη στα ανώτατα δυνατά επίπεδα. Το μονοπώλιο έχει κίνητρο να αυξήσει την τιμή του προϊόντος μόνο ως το σημείο που δε θα οδηγήσει σε δημιουργία εναλλάξιμων προϊόντων και διεύρυνση της αγοράς. Όταν εφαρμόζοντας το παραπάνω τεστ υποθέσουμε μια περαιτέρω αύξηση, αυτή μπορεί πραγματικά να οδηγήσει τους αγοραστές των προϊόντων Α στην αγορά των προϊόντων Β και στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι πριν την αύξηση η αγορά δεν ήταν μονοπωλιακή. Γι αυτό ως τιμή αναφοράς στο τεστ υποθετικού μονοπωλίου θα πρέπει να λαμβάνεται πάντα η τιμή σε ανταγωνιστικές συνθήκες και όχι αυτή την οποία επιβάλλει το μονοπώλιο.
Καταχρηστική Εκμετάλλευση Η καταχρηστική αυτή εκμετάλλευση μπορεί να συνίσταται ιδιαίτερα: 1. στον άμεσο ή έμμεσο εξαναγκασμό προς καθορισμό είτε των τιμών αγοράς ή πωλήσεως είτε άλλων μη εύλογων όρων συναλλαγής 2. στον περιορισμό της παραγωγής, της κατανάλωσης ή της τεχνολογικής ανάπτυξης, επί ζημία των καταναλωτών, 3. στην εφαρμογή άνισων όρων για ισοδύναμες παροχές, ιδιαίτερα στην αδικαιολόγητη άρνηση πωλήσεως, αγορών ή άλλων συναλλαγών, κατά τρόπον ώστε κάποιες επιχειρήσεις να τίθενται σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση 4. στην εξάρτηση της συνάψεως συμβάσεων από την αποδοχή προσθέτων παροχών, ή τη σύναψη πρόσθετων συμβάσεων που από τη φύση τους δε συνδέονται με το αντικείμενο των συμβάσεων αυτών. Καταχρηστικές πρακτικές: Διακρίσεις Η κατάχρηση μπορεί να επιτυγχάνεται με μονομερή πράξη της δεσπόζουσας επιχείρησης ή με τη σύναψη συμβάσεων Κατηγορίες κατάχρησης: Καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης στις συναλλαγές με τους πελάτες ή προμηθευτές με τη μορφή της επιβολής μη εύλογων όρων (exploitative abuses) και Εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης με σκοπό τον αποκλεισμό των ανταγωνιστών (exclusionary abuses)
Καταχρηστικές πρακτικές μη εύλογων όρων (Exploitative Αbuses) Καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης στις συναλλαγές με τους πελάτες ή προμηθευτές με τη μορφή της επιβολής μη εύλογων όρων: επιβολή μη εύλογων τιμών / unfair pricing σταυροειδής επιδότηση / cross subsidization επιβολή υπερβολικών τιμών / excessive pricing επιβολή πρόσθετων όρων ή παροχών συνδεδεμένες πωλήσεις / tying δεσμευμένες πωλήσεις / bundling επιβολή αγοράς ελάχιστων ποσοτήτων / quantity forcing διακριτική μεταχείριση (applying dissimilar conditions to equivalent transactions) Καταχρηστικές πρακτικές αποκλεισμού ανταγωνιστών (Exclusionary Αbuses) Εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης της με σκοπό τον αποκλεισμό των ανταγωνιστών: άρνηση πώλησης / refusal to deal χωρίς εμπορική αιτιολογία κάποιες φορές αφορά ουσιώδη διευκόλυνση / essential facility στρατηγικές τιμολόγησης, π.χ. εκπτώσεις πίστης / fidelity discounts πωλήσεις κάτω του κόστους / predatory pricing επιβολή αποκλειστικοτήτων επιβολή ρήτρας μη ανταγωνισμού / non-compete clause επιβολή ρήτρας αποκλειστικής προμήθειας / requirements contract
Παραδείγματα Απόφαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού 207/IIΙ/2002 Coca-Cola 3E Σχετική αγορά: αεριούχα αναψυκτικά τύπου κόλα Δεσπόζουσα θέση της 3Ε με μερίδιο αγοράς 90% και δυνατότητα διαμόρφωσης αυτόνομης επιχειρηματικής συμπεριφοράς Καθορισμός επιθετικών εκπτώσεων στόχου από δεσπόζουσα επιχείρηση (εκπτώσεις πίστης) Διακριτική μεταχείριση εναντίων μη αποκλειστικών λιανοπωλητών έλλειψη διαφάνειας και προσφορά επιπρόσθετων παροχών στους λιανοπωλητές που δεν πωλούσαν ανταγωνιστικά προϊόντα Όρος αποκλειστικότητας ψυγείων σε σημεία που δεν μπορούσαν να τοποθετήσουν πρόσθετο ανταγωνιστικό ψυγείο καταχρηστικός (έμμεση επιβολή ρήτρας αποκλειστικής προμήθειας). Παράβαση άρθρου 2 και επιβολή προστίμου ύψους 3 εκατ. Ευρώ. Απόφαση Microsoft, ΠΕΚ Τ-201/04 της 17 Σεπτεμβρίου 2007 Σύνδεση/δέσμευση (tying/bundling) του προγράμματος Windows Media Player με το λειτουργικό σύστημα Windows στο οποίο έχει δεσπόζουσα θέση με ποσοστό αγοράς πάνω από 90% exploitative abuse αλλά και exclusionary effect Παρακράτηση πληροφοριών δια-λειτουργικότητας του συστήματος Windows exclusionary effect σε μια άλλη αγορά, αυτή των λειτουργικών συστημάτων work group servers / αύξηση ποσοστού αγοράς της Microsoft στα λειτουργικά συστήματα work group servers από 35% σε 60% σε δύο χρόνια και τώρα υπολογίζεται σε 80% Κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης της Microsoft προσπάθεια απόκτησης δεσπόζουσας θέσης σε δύο γειτονικές αγορές, αυτές των media player και των work group server Αποδέσμευση του Windows Media Player και επιβολή υποχρέωσης παροχής πληροφοριών δια-λειτουργικότητας σε πιθανούς ανταγωνιστές στην αγορά των λειτουργικών συστημάτων work group servers ή προγραμμάτων εφαρμογής Ενέκρινε το πρόστιμο των 497 εκ. Ευρώ που της επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Απόφαση ΑΚΖΟ Chemie ΔΕΚ C-62/86 [1991] H ECS ήταν μια μικρή εταιρεία παραγωγής benzoyl peroxide που χρησιμοποιείτο ως καταλύτης στην παραγωγή πλαστικών και στη λεύκανση άλευρου. H ECS επικεντρωνόταν στον τομέα των άλευρων. Η Akzo, μια πολυεθνική εταιρεία επίσης παρήγαγε το προϊόν αυτό αλλά επικεντρωνόταν στα πλαστικά. Όταν η ECS αποφάσισε να επεκταθεί στον κλάδο των πλαστικών με την απόσπαση ενός από τους μεγάλους πελάτες της Akzo, εκείνη πραγματοποίησε τις απειλές της για δραματική μείωση των τιμών της στην αγορά λεύκανσης των άλευρων με εδικές προσφορές στους πελάτες της ECS. Το ΔΕΚ αποφάνθηκε ότι η Akzo είχε δεσπόζουσα θέση στην παραγωγή ben.per. και ότι μείωσε τις τιμές της σε επίπεδα κάτω του κόστους με σκοπό να αποκλείσει την ανταγωνίστρια εταιρεία από την αγορά. Όσον αφορά το επίπεδο των τιμών που θεωρείται κάτω του κόστους, το δικαστήριο χρησιμοποίησε το κριτήριο του Average Variable Cost (και όχι του Average Total Cost που θα είναι πάντα κατά τι υψηλότερο) Το ΔΕΚ δεν εξέτασε το θέμα της επανάκτησης κερδών (recoupment). Average Total Cost: Το συνολικό κόστος παραγωγής μιας μονάδας (δηλαδή το συνολικό κόστος παραγωγής διαιρεμένο με τον αριθμό των παραγόμενων μονάδων Average Variable Cost: Tα κυμαινόμενα κόστη παραγωγής μιας μονάδας (δηλαδή τα κυμαινόμενα κόστη παραγωγής διαιρεμένα με τον αριθμό των παραγόμενων μονάδων) Υπόθεση Δρίτσα κατά Nestle (ΕΑ 434/V/2009) Παραβάσεις άρθρων (1 και) 2 ν.703/77 και (101 και) 102 ΣΛΕΕ στις αγορές λιανικής πώλησης, χονδρικής πώλησης και μαζικής εστίασης στιγμιαίου καφέ κατά τα έτη 2001-2006 Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης: o εκπτώσεις στόχων (target discounts) / εκπτώσεις πίστης (loyalty rebates) o παρεμπόδιση παράλληλων εισαγωγών o μη εύλογοι όροι συναλλαγής (απαγόρευση ανταγωνιστικών προωθητικών ενεργειών) o ρήτρες μη ανταγωνισμού o παροχές πίστης / ομαδικές πωλήσεις (bundling) o όρος ενημέρωσης ανταγωνιστικών πωλήσεων (παραλλαγή της «αγγλικής ρήτρας») o απαγόρευση παθητικών πωλήσεων-«στεγανοποίηση» της ελληνικής αγοράς Πρόστιμο ύψους περίπου 30 εκ. ευρώ