WHOLE: Ευζωία και υγιεινές επιλογές για ηλικιωμένους και τους φροντιστές τους Διαχείριση της διατροφής στη περίπτωση δυσφαγίας σε μεγάλη ηλικία Αυτό το δελτίο διατροφικών πληροφοριών προορίζεται μόνο για ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν είναι υποκατάστατο κατάλληλης ιατρικής διάγνωσης ή διαιτητικών συμβουλών που δίνονται από τους επαγγελματίες υγείας. Οι πληροφορίες ήταν σωστές κατά το χρόνο της δημοσίευσης το 2016. Περιεχόμενα για τη διατροφή από Aisling Snedkar RD Έκδοση και σχεδιασμός από Emma Murtagh Επιμέλεια από Amanda Ramirez και Rose Snyder Εκ μέρους της ProActivate Ireland Αριθμός προγράμματος: 2015-1-DE02-KA204-002418 Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκτη της και ούτε η Επιτροπή, ούτε η Εθνική Υπηρεσία μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτό.
WHOLE: Ευζωία και υγιεινές επιλογές για ηλικιωμένους και τους φροντιστές τους Διαχείριση της διατροφής στη περίπτωση δυσφαγίας σε μεγάλη ηλικία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δυσφαγία (επίσης γνωστή ως στοματο-φαρυγγική δυσφαγία) είναι το όνομα που έχει δοθεί σε μια διαταραχή της διαδικασίας κατάποσης που εμποδίζει την ασφαλή διέλευση της τροφής και των υγρών από το στόμα στο στομάχι. Δεν είναι μια ασθένεια αλλά συχνά είναι ένα σύμπτωμα μιας υποκείμενης κατάστασης. Η δυσφαγία μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά οι ηλικιωμένοι και αυτοί που πάσχουν από χρόνιες ασθένειες είναι πιο πιθανοί να νοσήσουν. Μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στη συνολική υγεία του ατόμου. Εξαιτίας του σημαντικού ρόλου που το φαγητό παίζει στη ζωή μας και ιδιαίτερα στη κοινωνική μας ζωή, μπορεί να γίνει ένας παράγοντας απομόνωσης. Η αναγνώριση των σημαδιών και των συμπτωμάτων της δυσφαγίας και η παροχή των κατάλληλων στρατηγικών αντιμετώπισης, μπορεί να αποφέρει ένα πολύ δυνατό, θετικό αντίκτυπο στη ποιότητα ζωής του πάσχοντα και τη συνολική του υγεία. τις κατάλληλες στρατηγικές αντιμετώπισης μπορεί να έχει Αυτό το εγχειρίδιο σκοπεύει να σε βοηθήσει να αναγνωρίσεις τα συμπτώματα της δυσφαγίας και να σου προσφέρει αρχικές κατευθύνσεις ως προς το τι να κάνεις αν προσβληθείς. 1
ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΦΑΓΙΑΣ Ο μηχανισμός κατάποσης μας είναι πολύπλοκος. Προστατεύει τον αεραγωγό και μας επιτρέπει να τρώμε και να πίνουμε με ασφάλεια μέσω ενός κοινού σωλήνα που διαμοιράζεται και στους πνεύμονες. Σε ένα κανονικό μοτίβο κατάποσης: Τρόφιμα ή ρευστό εισέρχονται στο στόμα μασιούνται και αναμιγνύονται με το σάλιο για να σχηματίσουν ένα βλωμό Ο βλωμός προωθείται στο πίσω μέρος του λάρυγγα με τη βοήθεια της γλώσσας Ο λάρυγγας (κιβώτιο φωνής) ενεργοποιείται για να κλείσει (προστασία των πνευμόνων μας από την επιβλαβή είσοδο της τροφής, υγρών ή ξένων σωμάτων) και ο βλωμός προωθείται στο στομάχι πηγαίνοντας προς τα κάτω μέσω του οισοφάγου. 2
Το ακόλουθο γράφημα απεικονίζει αυτή τη διαδικασία: 3 By Boumphreyfr (Own work) [CC BY-SA 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0) or GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html)], via Wikimedia Commons Στα άτομα με δυσφαγία, επεισόδια που απειλούν την υγεία συμβαίνουν όταν ξένα σώματα εισέρχονται στα πνευμόνια. Αυτό αναφέρεται ως αναρρόφηση ΠΟΙΟΣ ΠΑΣΧΕΙ ΑΠΟ ΔΥΣΦΑΓΙΑ? Στην Ευρώπη, έχει βρεθεί ότι η δυσφαγία είναι ελλιπώς αναγνωρισμένη, και φτωχά διαχειρίσιμη. Η δυσφαγία έχει αρνητικό αντίκτυπο στη ποιότητα ζωής για αυτούς που υποφέρουν από αυτή. (Ekberg, O. et al, 2002) 66% των ατόμων που έχουν υποστεί εγκεφαλικό Ευάλωτοι ηλικιωμένοι Άτομα με άνοια ή Alzheimer Άτομα με καρκίνο στο κεφάλι ή το λαιμό Άτομα με κακώσεις ή βλάβη στη στοματική δομή Άτομα με νευρολογικές διαταραχές όπως Parkinson, ασθένεια των κινητικών νευρώνων, σκλήρυνση κατά πλάκας, ή νόσο του Huntington Άτομα με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Μέσα σε αυτές τις ομάδες, εκείνοι που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο αναρρόφησης χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες πρόβλεψης:
Κακή κατάσταση κλινικής υγείας Γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση Κακή στοματική ή οδοντική υγιεινή Όσοι έχουν ανάγκη βοήθειας για να φάνε λόγω μειωμένης λειτουργικής κατάστασης. ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΓΝΩΡΙΣΕΤΕ ΠΟΤΕ ΚΑΠΟΙΟΣ ΕΧΕΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΠΟΣΗΣ Κακή ικανότητα στο μάσημα ή κρατά τα τρόφιμα στο στόμα Περνά μεγάλο χρονικό διάστημα μασώντας το φαγητό Τρόφιμα που διαφεύγουν από το στόμα λόγω μη καλού κλεισίματος των χειλιών ή συντονισμού Αδυναμία ελέγχου του σάλιου που οδηγεί σε υπερβολική έκκριση σάλιου Το φαγητό κρατείται στο στόμα ή παραμένει στο εσωτερικό της παρειάς Βήχας και πνιγμός όταν προσπαθεί να καταπιεί ή να πιει Βήχας κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τα γεύματα (καθυστερημένες απαντήσεις μπορεί να συμβούν) Η σίτιση είναι πιο αργή από ό, τι συνήθως ή εμφανίζει απροθυμία να φάει ή να πιει Άγχος γύρω από το φαγητό, λόγω των προηγούμενων αρνητικών εμπειριών με την αίσθηση του βήχα ή του πνιγμού Υγρή ή «λαρυγγώδης» φωνή Αίσθηση αδιαθεσίας. Άλλα πιο λεπτά σημάδια της δυσφαγίας περιλαμβάνουν την αφυδάτωση και την απώλεια βάρους. Μερικά άτομα αντιμετωπίζουν επίσης αύξηση των γαστρο-οισοφαγικών συμπτωμάτων και της καούρας, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, πονόλαιμο, παλινδρόμηση οξέων, ή ένα αίσθημα τροφής να έχει κολλήσει στο λαιμό. 4
ΟΙ ΔΙΑΤΟΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΥΣΦΑΓΙΑΣ 5 Η αναρρόφηση είναι ένας από τους κύριους κινδύνους για την υγεία που συνδέονται με δυσφαγία. Μπορεί να προκαλέσει πνευμονία, οδηγώντας σε πιο συχνές και μακρόχρονες εισαγωγές στο νοσοκομείο και υψηλότερα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας. Ο υποσιτισμός μπορεί επίσης εύκολα να συμβεί σε άτομα με δυσφαγία, καθώς η διαδικασία του φαγητού μπορεί να γίνει πιο επίπονη, αργή και κουραστική. Επιπλέον, τα τρόφιμα και τα υγρά μπορούν να γίνουν λιγότερο ελκυστικά και να έχουν διαφορετική γεύση. Εάν στη διατροφή του ατόμου γίνεται «αναδιάταξη» ως μέσο για την αγωγή της δυσφαγίας, τα υγρά συμπυκνώνονται, πράγμα που το άτομο μπορεί να μην απολαμβάνει εξίσου. Επιπλέον, αυτή η διαδικασία αλλάζει την κανονική γεύση του φαγητού, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη πρόσληψη. Η ίδια η διαδικασία της τροποποίησης της υφής και της ρευστότητας του υγρού μπορεί επίσης να μειώσει σημαντικά την θρεπτική πυκνότητα τους. Η αφυδάτωση αναφέρεται στο περίπου 75% των ατόμων με δυσφαγία, αυξάνοντας τον κίνδυνο: Ζάλης και πτώσεων Λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος Μειωμένης μυϊκής δύναμης Σύγχυσης Μειωμένης νοητικής κατάστασης Η ποιότητα ζωής, κυρίως οι κοινωνικές επαφές, μπορεί επίσης να επηρεαστούν αρνητικά. Μελέτες σε ανθρώπους που παλεύουν με τη δυσφαγία δείχνουν ότι είναι πού λιγότερο δεκτικά να φάνε με τη συντροφιά άλλωνανθρώπων. ΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ? Είναι ζωτικής σημασίας να παραπεμφθείτε σε λογοθεραπευτή, αν πάσχετε από δυσφαγία. Αυτός θα είναι σε θέση να αξιολογήσει τη δύναμη των μυών του στόματος και του λαιμού, καθώς και τον τρόπο που μπορεί να γίνει με ασφάλεια η κατάποση. Εάν είναι απαραίτητο, μπορεί να συστήσει περαιτέρω εξετάσεις. Μπορεί να παρέχει ασκήσεις και να προτείνει διαφορετικές θέσεις για να κρατάτε το κεφάλι ή το πηγούνι σας ώστε
να κάνετε την κατάποση ευκολότερη και ασφαλέστερη. Θα είναι επίσης σε θέση να συστήσει υφές τροφών και ποτών που είναι ευκολότερα και ασφαλέστερα για το προσβεβλημένο άτομο να καταπιεί. Αφού αξιολογηθείτε από ένα λογοθεραπευτή, είναι επίσης σημαντικό να απευθυνθείτε σε ένα κλινικό διαιτολόγο, καθώς αυτοί που διαγιγνώσκονται με δυσφαγία μπορεί να έχουν αυξημένο κίνδυνο υποσιτισμού. Ο διαιτολόγος θα αξιολογήσει την ικανότητα του ατόμου να καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες του και θα δώσει συμβουλές για την αύξηση της διατροφικής πρόσληψης. Μπορούν επίσης να βοηθήσει στη κατάρτιση ενός σχεδίου για την καθημερινή τροφή και ενυδάτωση και μπορεί να συστήσει συμπληρώματα διατροφής σε περιπτώσεις όπου οι διατροφικές ανάγκες δεν μπορούν να καλυφθούν μέσα από μια κανονική διατροφή. Είναι σημαντικό μια διεπιστημονική ομάδα να εμπλέκεται στη διάγνωση και τη θεραπεία της δυσφαγίας. ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΥΦΗ ΤΩΝ ΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΓΡΩΝ Οι άνθρωποι που πάσχουν από δυσφαγία μπορεί να συμβουλευθούν να αλλάξουν την υφή των ποτών και των τροφών τους. Υπάρχει μια διεθνής πρωτοβουλία τυποποίησης της Διατροφής για Δυσφαγία, που ξεκίνησε το 2016, που περιγράφει τη κατάλληλη πυκνότητα για τα φαγητά και τα ποτά. Ένας λογοθεραπευτής θα παραπέμψει τους ανθρώπους με δυσφαγία σε αυτή τη πρωτοβουλία και θα παράσχει συμβουλές ποια επίπεδα της τροφής και υγρών είναι κατάλληλα. 6
(c) Διεθνής Πρωτοβουλία Τυποποίησης της Διατροφής για Δυσφαγία @http://iddsi.org/resources/framework/ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ Μέχρι και 75% των ατόμων με δυσφαγία υποφέρουν από κάποιου βαθμού αφυδάτωση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συμπυκνωμένα πτύελα και, κατά συνέπεια, σε δυσκολίες στην αναπνοή. Η αφυδάτωση μπορεί να προκαλέσει: Λήθαργο Μειωμένη ικανότητα συμμετοχής στις συνήθεις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής 7
Μειωμένη ικανότητα για εργασία ή κοινωνικοποίηση Μειωμένη κινητικότητα ΠΡΟΩΘΩΝΤΑΣ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΠΟΣΗ ΥΓΡΩΝ Κρατήστε τα συμπυκνωμένα ποτά φρέσκα. Αν τα ποτά δεν τελειώσουν μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, να τα αντικαταστήσετε και να μην τα αφήνετε Επιλέξτε υγρά με γεύσεις (συμπεριλαμβανομένου του αρωματισμένου νερού) που είναι του γούστου του ατόμου Πίνετε υγρά που έχουν καλή ψύξη, γιατί αυτά είναι τα πιο συχνά αποδεκτά και μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της διέγερσης και τη βελτίωση των ανακλαστικών Βεβαιωθείτε ότι τα φλιτζάνια και τα ποτήρια είναι προσαρμοσμένα για να βοηθούν την ανεξάρτητη πόση Οι λογοθεραπευτές μπορεί να διατυπώσουν συστάσεις για μια συγκεκριμένα πυκνότητα του ποτού. Βεβαιωθείτε ότι όλοι όσοι είναι στην προετοιμασία των ποτών έχουν εκπαιδευτεί σχετικά με το πώς το κάνουν σωστά. ΘΡΕΨΗ Για περισσότερες συμβουλές στην αντιμετώπιση της μειωμένης όρεξης, συμβουλευτείτε τα εγχειρίδιά μας Διαχείριση της διατροφής στην άνοια και το Alzheimer, Υποσιτισμός σε μεγαλύτερη ηλικία και Αυξάνοντας τη πρόσληψη θερμίδων! 8
ΠΡΟΩΘΩΝΤΑΣ ΤΗ ΚΑΛΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Να τρώτε μικρά και συχνά γεύματα και θρεπτικά σνακ, καθώς τα άτομα με δυσφαγία μπορεί να υποφέρουν από κόπωση, συμπεριλαμβανομένης της κούρασης κατάποσης Ένα κρύο ποτό ή ο άφθονος φρέσκος αέρας πριν από το φαγητό μπορεί να βοηθήσει το άτομο να φάει καλά Για τους φροντιστές, είναι σημαντικό να είναι έτοιμοι και προετοιμασμένοι για να βοηθήσουν και να συνεργαστούν στο θέμα της ασφαλούς διατροφής Βεβαιωθείτε ότι όλα τα τρόφιμα και τα υγρά που προσφέρονται είναι εμπλουτισμένα με επιπλέον θερμίδες και πρωτεΐνες για να αντισταθμίσετε οποιαδήποτε αραίωση εξαιτίας της ανασύστασης Η καλή παρουσίαση του γεύματος είναι απαραίτητη. Τα περισσότερα γεύματα που είναι πολτοποιημένα γίνονται συνήθως καφέ ή πράσινα και δεν βοηθούν στην όρεξη. Σε μια διατροφή τροποποιημένης υφής, τα τρόφιμα που είναι τραγανά, σε νιφάδες, λαστιχωτά ή κολλώδη αφαιρούνται συχνά από τη διατροφή, πράγμα το οποίο μπορεί να κάνει τη γεύση και την εικόνα των τροφίμων πολύ λιγότερο ορεκτική και γι 'αυτό είναι σημαντικό να βεβαιωθείτε ότι το φαγητό φαίνεται τόσο ελκυστικό όσο το δυνατόν για να ενθαρρύνει τη σίτιση Μπορεί να βοηθήσει η χρήση ισχυρών, πικάντικων, ξινών ή έντονων γεύσεων καθώς το άρωμα μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από την ανασύσταση Οι τροφές με ισχυρή γεύση, όπως τα λιπαρά ψάρια, μπορεί επίσης να βοηθήσουν στην απόλαυση των γευμάτων Μια άλλη καλή επιλογή είναι τα φρούτα που έχουν πολτοποιηθεί, με επιπλέον κανέλα ή τη προσθήκη τζίντζερ για να αυξηθεί η γεύση. 9
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΣ Η τοποθέτηση και στάση του σώματος κατά τη διάρκεια των γευμάτων, όπως ορίζεται από το Σημαντικό λογοθεραπευτή, είναι σημαντικό για να βελτιώσει την ασφαλή κατάποση. Εκείνοι Μην χρησιμοποιείτε που επηρεάζονται από δυσφαγία πρέπει να κάθονται σε καλαμάκι όταν πίνετε! Τα όρθια θέση και να παραμείνουν κάθετοι και να καλαμάκια αμβλύνουν την συνεχίσουν να κάθονται θέση για τουλάχιστον 30 απόδοση της κατάποσης. λεπτά μετά από κάθε γεύμα ή ποτό. Αποφύγετε τον ύπνο μετά από τα γεύματα, καθώς το φαγητό που μπορεί να έχει μείνει στο στόμα ή το λαιμό μπορεί να πέσει στον ανοιχτό αεραγωγό κατά τη χαλάρωση ή τον ύπνο, οδηγώντας σε αναρρόφηση. Επίσης, συνιστάται να μην μιλάει τρώγοντας ή πίνοντας δεδομένου ότι θα θέσει σε κίνδυνο το αντανακλαστικό κατάποσης. Διπλή κατάποση σε κάθε μπουκιά μπορεί να είναι χρήσιμη. Αν η φωνή του ατόμου ακούγεται υγρή ή λαρυγγική μετά την κατάποση, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να βήξει και να καταπιεί και πάλι. Ο θεραπευτής λόγου και ομιλίας μπορεί να συστήσει τη θέσπιση διαφορετικών θέσεων του κεφαλιού ή του αυχένα κατά την κατάποση. Η υιοθέτηση αυτής της θέσης θα καταστήσει ασφαλέστερη και πιο εύκολη τη κατάποση. Επιλέξτε φλιτζάνια και ποτήρια που δεν σας αναγκάζουν να γείρετε το κεφάλι σας εντελώς προς τα πίσω. Το φαγητό είναι κεντρικής σημασίας για την απόλαυση της ζωής μας και είναι ένα σημαντικό συστατικό της κοινωνικής μας ζωής. Είναι ως εκ τούτου σημαντικό, το αντίκτυπο της δυσφαγία στον τρόπο ζωής του ατόμου να αναγνωρίζεται, να ελαχιστοποιείται και να διαχειρίζεται καλά. 10