Στα συμβατικά τεύχη κάθε δημοσίου έργου πρέπει να περιγράφεται με. ακρίβεια και σαφήνεια το αντικείμενό του, προκειμένου αφενός να

Περίληψη Α)Περιεχόμενο συμβατικών τευχών Στα συμβατικά τεύχη κάθε δημοσίου έργου πρέπει να περιγράφεται με ακρίβεια και σαφήνεια το αντικείμενό του, προκειμένου αφενός να καθίσταται δυνατός ο ακριβής προσδιορισμός του προϋπολογιζόμενου κόστους αυτού, αφετέρου να διασφαλίζεται τόσο η διαφάνεια στην ανάθεση κατασκευής όσο και η νόμιμη διάθεση του δημοσίου χρήματος. Έχει εντούτοις κριθεί ότι ειδικώς στη δημοπράτηση έργου που περιλαμβάνει επεμβάσεις συντηρήσεις στο οδικό δίκτυο, δεν είναι αναγκαίος ο προσδιορισμός επακριβώς των συγκεκριμένων σημείων του οδοστρώματος στα οποία θα πραγματοποιηθούν αυτές, καθόσον τούτο δύναται να αξιολογηθεί και να υποδειχθεί από την αναθέτουσα αρχή κατά το χρόνο της επέμβασης (επιλογή συγκεκριμένων στοχευμένων σημείων, ανάλογα με την ύπαρξη προβλημάτων, την τυχόν προτεραιότητα που επιβάλλεται να δοθεί έναντι άλλων, τη σημασία αυτών για την εξυπηρέτηση των τοπικών ή ευρύτερων αναγκών της αναθέτουσας αρχής κλπ) (βλ. ad hoc Ε.Σ. Τμ. VI 244/2014 και Ε Κλ. 427/2012, 52, 359/2014, 269, 409/2015, 393/2016, πρβλ. Ε.Σ. Τμ. VI 285/2012, 6064/2015). Επομένως, στην περίπτωση αυτή, επιτρεπτώς το αντικείμενο της σύμβασης προσδιορίζεται με αναφορά στις ποσότητες των ομοειδών

2 εργασιών που θα εκτελεστούν στο οδικό δίκτυο της ευρύτερης περιοχής εκτέλεσης του έργου, στο μέτρο βεβαίως που από τα λοιπά στοιχεία της σύμβασης δεν προκύπτει ότι η ακριβής γνώση του χώρου κατασκευής και των ειδικών συνθηκών που επικρατούν σε αυτήν είναι αναγκαία για την υποβολή από τους ενδιαφερόμενους παραδεκτής και ορισμένης προσφοράς. Β) Ασυνήθιστα χαμηλή τιμή Όρια διακριτικής ευχέρειας Αναθέτουσας Αρχής Όταν οι προσφορές φαίνονται ασυνήθιστα χαμηλές σε σχέση με το δημοπρατούμενο έργο, οι αναθέτουσες αρχές υποχρεούνται να καλέσουν τους προσφέροντες οικονομικούς φορείς να εξηγήσουν την τιμή ή το κόστος που προτείνουν στην προσφορά τους. Εντούτοις, στο μέτρο που δεν έχει ακόμη εκδοθεί η προβλεπόμενη στην παρ. 6 του άρθρου 88 Ν.4412/16 εγκύκλιος (δεδομένου ότι το προσχέδιο εγκυκλίου που γνωστοποιήθηκε τον Φεβρουάριο 2017 ουδέποτε οριστικοποιήθηκε), η αναθέτουσα αρχή έχει ευρέα περιθώρια εκτίμησης μιας προσφοράς ως ασυνήθιστα χαμηλής, τα οποία ελέγχονται μόνο στο πλαίσιο της υπέρβασης των άκρων ορίων διακριτικής της ευχέρειας. Η προσφορά της εργοληπτικής επιχείρησης που αναδείχθηκε μειοδότρια, ανερχόμενη σε ποσοστό έκπτωσης 74,15 % επί των τιμών του προϋπολογισμού υπήρξε, κατά κοινή εμπειρία, ασυνήθιστα χαμηλή, κατά τούτο δε, η αναθέτουσα αρχή που έκρινε παραδεκτή την προσφορά της χωρίς

3 να ζητήσει διευκρινίσεις για το προτεινόμενο κόστος, υπερέβη τα άκρα όρια της διακριτικής της ευχέρειας. Επισημαίνεται ωστόσο ότι, παρά το γεγονός ότι η προσφερόμενη έκπτωση εμφανίζεται πράγματι εξαιρετικά υψηλή, εντούτοις, στο μέτρο που δεν έχει οριστεί συγκεκριμένο όριο (κατώφλι) από το νομοθέτη για το χαρακτηρισμό μιας προσφοράς ως υπερβολικά χαμηλής, ο προσδιορισμός μιας τέτοιας τιμής (ως ποσοστό επί τοις εκατό) από τον ελεγκτή εμφανίζεται κατά κανόνα αυθαίρετος, δεδομένου ότι η εν λόγω εκτίμηση προϋποθέτει τεχνικές, οικονομικές και νομικές παραδοχές και εκτίμηση πραγματικών στοιχείων, στα οποία ο προσυμβατικός έλεγχος, ως εκ της φύσης του, δεν υπεισέρχεται. Εξάλλου, στην προκειμένη περίπτωση, διαπιστώνεται ότι α) το αντικείμενο της σύμβασης συνίσταται σε συντηρήσεις οδών, όπου, όπως είναι γνωστό από προηγούμενες ελεγκτικές ενέργειες των ελεγκτικών σχηματισμών του Δικαστηρίου, είναι συνήθης η υποβολή προσφορών με υψηλές εκπτώσεις (βλ. Ε.Σ. Κλ. Ε 257/2011, 136, 269/2015, 250, 324/2016, 189/2017), β) αναπτύχθηκε επαρκής ανταγωνισμός, με τη συμμετοχή στο διαγωνισμό εννέα εργοληπτών, οι οποίοι προσέφεραν ομοίως υψηλά ποσοστά έκπτωσης (62,92% - 74,15%), και γ) δεν υποβλήθηκαν ενστάσεις, ώστε να δημιουργήσουν στην αναθέτουσα αρχή αμφιβολίες ως προς τη φερεγγυότητα της υποβληθείσας οικονομικής προσφοράς (βλ. Ε.Σ. Τμ. VI). Με τα δεδομένα αυτά, ο Δήμος, ο οποίος δεν εκτίμησε την προσφορά της μειοδότριας επιχείρησης ως

4 ασυνήθιστα χαμηλή, δεν υπερέβη τα άκρα όρια της διακριτικής του ευχέρειας, όπως βάσιμα υποστηρίζει ο αιτών. Δείτε το πλήρες κείμενο : ΤΜΗΜΑ VΙ Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 10 Νοεμβρίου 2017 με την εξής σύνθεση: Γεωργία Μαραγκού, Αντιπρόεδρος, Πρόεδρος του VI Τμήματος, Γεώργιος Βοϊλης και Βασιλική Ανδρεοπούλου, Σύμβουλοι, Γρηγόριος Βαλληνδράς και Αριστοτέλης Σακελλαρίου (εισηγητής), Πάρεδροι με συμβουλευτική ψήφο. Γενικός Επίτροπος της Επικρατείας στο Ελεγκτικό Συνέδριο: Κωνσταντίνος Τόλης, Αντεπίτροπος της Επικρατείας, κωλυομένου του Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας. Γραμματέας: Θεοδώρα Τακιτζίδου, Προϊσταμένη του VI Τμήματος. Για να αποφασίσει σχετικά με την από.. (Α.Β.Δ ) αίτηση του Δήμου.., που εδρεύει στη.., εκπροσωπείται νόμιμα και παραστάθηκε δια της πληρεξουσίας δικηγόρου του, Καλλιόπης Κοντογιάννη (ΑΜ/ΔΣΑ 11176). Με την αίτηση αυτή επιδιώκεται η ανάκληση της πράξης της Επιτρόπου της Υπηρεσίας Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Δήμο..

5 Υπέρ της αιτούσας και κατά του κύρους της προσβαλλόμενης πράξης παρεμβαίνει ο, εργολήπτης δημοσίων έργων, κάτοικος.., ο οποίος παραστάθηκε δια του πληρεξουσίου δικηγόρου του, Χρήστου Στεφάνου (ΑΜ/ΔΣΑ 15935). Κατά τη συνεδρίαση το Δικαστήριο άκουσε: Τους πληρεξούσιους δικηγόρους του αιτούντος Δήμου και του παρεμβαίνοντος, οι οποίοι ανέπτυξαν προφορικά τους προβαλλόμενους λόγους και ζήτησαν να γίνει δεκτή η αίτηση ανάκλησης και Τον Αντεπίτροπο της Επικρατείας στο Ελεγκτικό Συνέδριο, ο οποίος πρότεινε ομοίως την παραδοχή της αίτησης ανάκλησης. Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το Δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα αυτού με την παρουσία όλων των ανωτέρω μελών του. Αφού μελέτησε τα σχετικά έγγραφα Σκέφθηκε κατά το Νόμο και Αποφάσισε τα ακόλουθα 1. Με την υπό κρίση αίτηση, για την οποία δεν απαιτείται η καταβολή παραβόλου (βλ. άρθρο 73 παρ. 1 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 4129/2013, Φ.Ε.Κ. Α 52), ζητείται η ανάκληση της πράξης της Επιτρόπου στην Υπηρεσία Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο.., με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή της σύμβασης μεταξύ του Δήμου. και του, για την εκτέλεση του έργου «Συντήρηση

6 ασφαλτοταπήτων δημοτικών οδών έτους...», προϋπολογισμού 403.225,81 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ). Η αίτηση αυτή, έχει ασκηθεί εμπρόθεσμα και κατά τα λοιπά νομότυπα, είναι δε τυπικά δεκτή και πρέπει να ερευνηθεί περαιτέρω ως προς την ουσιαστική βασιμότητά της. Περαιτέρω, παραδεκτώς και με προφανές έννομο συμφέρον παρεμβαίνει υπέρ του αιτούντος και κατά του κύρους της προσβαλλόμενης πράξης ο ανάδοχος της σύμβασης,... 2. Το ελεγχόμενο έργο, το οποίο έχει ενταχθεί στο Τεχνικό Πρόγραμμα του Δήμου και χρηματοδοτείται από ίδιους πόρους, δημοπρατήθηκε με ανοιχτό διαγωνισμό στις., σύμφωνα με τη διακήρυξη που εγκρίθηκε με την. απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου., με κριτήριο ανάθεσης την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά αποκλειστικά βάσει τιμής (χαμηλότερη τιμή) και σύστημα υποβολής προσφορών αυτό με επιμέρους ποσοστά έκπτωσης κατά ομάδες τιμών (άρθρο 95 παρ. 2 α του ν. 4412/2016). Το έργο ορίστηκε ότι θα περαιωθεί σε οκτώ ημερολογιακούς μήνες από την υπογραφή της σύμβασης. Κατά την ημερομηνία διεξαγωγής του διαγωνισμού (..), υπέβαλαν προσφορά εννέα (9) εργοληπτικές επιχειρήσεις. Μετά από αξιολόγηση των προσφορών τους από την Επιτροπή Διαγωνισμού, διενεργήθηκε κλήρωση μεταξύ των τριών πρώτων μειοδοτών, που κατέθεσαν ισότιμες προσφορές, κατά την οποία προσωρινός μειοδότης αναδείχθηκε ο, ο οποίος προσέφερε μέση έκπτωση 74,15% (βλ. απόφαση Οικονομικής Επιτροπής.).

7 Κατόπιν δε ελέγχου των δικαιολογητικών που προσκόμισε ο τελευταίος, με την.. απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου.., κατακυρώθηκε το αποτέλεσμα του διαγωνισμού σε αυτόν, έναντι ποσού 104.224,27 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ). 3. Με την προσβαλλόμενη πράξη, η Επίτροπος στην Υπηρεσία Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο.., έκρινε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης για τους ακόλουθους λόγους: α) Το αντικείμενο της εργολαβίας δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια στη διακήρυξη και τα λοιπά τεύχη δημοπράτησης, καθόσον δεν προκύπτει σε ποιες οδούς θα πραγματοποιηθούν οι εργασίες οδοποιίας και συντήρησης ασφαλτοταπήτων, δεν αποτυπώνονται οι συγκεκριμένες ή ευρύτερες περιοχές όπου θα λάβει χώρα το έργο, δεν αναφέρονται τα κύρια λειτουργικά στοιχεία ή ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έργου ή της περιοχής, τυχόν δεσμεύσεις για τον σχεδιασμό ή τυχόν διαθέσιμες υποστηρικτικές μελέτες (γεωτεχνικές κλπ). β) Δεν ζητήθηκε από τον ανάδοχο να αιτιολογήσει την ασυνήθιστα χαμηλή προσφορά του. γ) Στη διακήρυξη και τα τεύχη δημοπράτησης, καθώς και στο κείμενο της σύμβασης δεν προβλέπονται αναλυτικά οι περιπτώσεις και οι προϋποθέσεις έκπτωσης του αναδόχου. δ) Δεν προκύπτει ότι ο Δήμος έχει εξασφαλίσει ότι ο προσωρινός ανάδοχος συμμορφώνεται με τους όρους που τίθενται στο άρθρο 18 του ν. 4412/2016 περί περιβαλλοντικής, κοινωνικοασφαλιστικής και εργατικής νομοθεσίας. ε) Τέλος, παρότι το κείμενο της σύμβασης είναι ασυνήθιστα λακωνικό, εντούτοις μνημονεύει τη δυνατότητα τροποποίησης της

8 σύμβασης σύμφωνα με τα άρθρα 132 και 156 του ν. 4412/2016, όπου προβλέπεται, μεταξύ άλλων η δυνατότητα αυξομείωσης των συμβατικών ποσοτήτων μιας σύμβασης με χρησιμοποίηση της δαπάνης που εξοικονομείται για την εκτέλεση άλλων εργασιών της ίδιας εργολαβίας (άρθρο 156 παρ. 3β), τούτο δε, «σε συνδυασμό με την έλλειψη αναλυτικής παράθεσης των τεχνικών προδιαγραφών του έργου, εγείρει ερωτήματα ως προς τη διαφάνεια της διαγωνιστικής διαδικασίας». 4. Στο Ν. 4412/2016 «Δημόσιες Συμβάσεις Έργων, Προμηθειών και Υπηρεσιών (προσαρμογή στις Οδηγίες 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ)» (Α 147) ορίζεται στο άρθρο 53 με τίτλο «Περιεχόμενο εγγράφων της σύμβασης» ότι «1. Οι όροι των εγγράφων της σύμβασης πρέπει να είναι σαφείς και πλήρεις ώστε να επιτρέπουν την υποβολή άρτιων και συγκρίσιμων μεταξύ τους προσφορών. 2. Τα έγγραφα της σύμβασης ( ) περιέχουν ιδίως: ( ) ε) ακριβή περιγραφή του φυσικού αντικειμένου της σύμβασης ( ) ια) τα τεχνικά χαρακτηριστικά (προδιαγραφές), την ποσότητα και την περιγραφή των αγαθών, υπηρεσιών ή έργων, τον τρόπο της εκτέλεσης του ελέγχου και της διασφάλισης της ποιότητας, την προθεσμία για την εκτέλεση της σύμβασης, τον τόπο και χρόνο εκτέλεσης, καθώς και άλλα χαρακτηριστικά, ανάλογα με το αντικείμενο της σύμβασης ( ) 7. Ειδικά για τις δημόσιες συμβάσεις έργων, πέραν των ανωτέρω, κατά τη σύνταξη των εγγράφων της σύμβασης, ισχύουν και τα ακόλουθα: ( ) δ) Η διακήρυξη μνημονεύει τα τεχνικά τεύχη και σχέδια που μαζί με αυτήν αποτελούν τη βάση για την κατάρτιση της σύμβασης. ( )

9 ε) Τα τεχνικά τεύχη είναι σχέδια και κείμενα που δίνουν εικόνα του έργου που πρόκειται να κατασκευαστεί και των υποχρεώσεων που αναλαμβάνει ο ανάδοχος με τη σύμβαση (τεχνική περιγραφή, συγγραφές υποχρεώσεων κ.λπ.)» και στο άρθρο 122 με τίτλο «Προκηρύξεις σύμβασης» (για συμβάσεις κάτω των ορίων) ότι «( ) Οι προκηρύξεις σύμβασης ( ) περιέχουν κατ ελάχιστον τις πληροφορίες που προβλέπονται στο Μέρος Γ του Παραρτήματος V του Προσαρτήματος Α, εφόσον οι εν λόγω πληροφορίες προσιδιάζουν στις συμβάσεις αυτές ( )», στο εν λόγω δε Παράρτημα προβλέπεται ότι μεταξύ των πληροφοριών που πρέπει να περιλαμβάνονται στις προκηρύξεις δημοσίων συμβάσεων περιλαμβάνονται και «7. Περιγραφή της δημόσιας σύμβασης: φύση και έκταση των έργων, φύση και ποσότητα ή αξία των προμηθειών, φύση και έκταση των υπηρεσιών ( )». Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι στα συμβατικά τεύχη κάθε δημοσίου έργου πρέπει να περιγράφεται με ακρίβεια και σαφήνεια το αντικείμενό του, προκειμένου αφενός να καθίσταται δυνατός ο ακριβής προσδιορισμός του προϋπολογιζόμενου κόστους αυτού, αφετέρου να διασφαλίζεται τόσο η διαφάνεια στην ανάθεση κατασκευής όσο και η νόμιμη διάθεση του δημοσίου χρήματος. Έχει εντούτοις κριθεί ότι ειδικώς στη δημοπράτηση έργου που περιλαμβάνει επεμβάσεις συντηρήσεις στο οδικό δίκτυο, δεν είναι αναγκαίος ο προσδιορισμός επακριβώς των συγκεκριμένων σημείων του οδοστρώματος στα οποία θα πραγματοποιηθούν αυτές, καθόσον τούτο δύναται να αξιολογηθεί και να υποδειχθεί από την αναθέτουσα αρχή κατά

10 το χρόνο της επέμβασης (επιλογή συγκεκριμένων στοχευμένων σημείων, ανάλογα με την ύπαρξη προβλημάτων, την τυχόν προτεραιότητα που επιβάλλεται να δοθεί έναντι άλλων, τη σημασία αυτών για την εξυπηρέτηση των τοπικών ή ευρύτερων αναγκών της αναθέτουσας αρχής κλπ) (βλ. ad hoc Ε.Σ. Τμ. VI 244/2014 και Ε Κλ. 427/2012, 52, 359/2014, 269, 409/2015, 393/2016, πρβλ. Ε.Σ. Τμ. VI 285/2012, 6064/2015). Επομένως, στην περίπτωση αυτή, επιτρεπτώς το αντικείμενο της σύμβασης προσδιορίζεται με αναφορά στις ποσότητες των ομοειδών εργασιών που θα εκτελεστούν στο οδικό δίκτυο της ευρύτερης περιοχής εκτέλεσης του έργου, στο μέτρο βεβαίως που από τα λοιπά στοιχεία της σύμβασης δεν προκύπτει ότι η ακριβής γνώση του χώρου κατασκευής και των ειδικών συνθηκών που επικρατούν σε αυτήν είναι αναγκαία για την υποβολή από τους ενδιαφερόμενους παραδεκτής και ορισμένης προσφοράς. Μειοψήφησε η Πρόεδρος του Τμήματος, Γεωργία Μαραγκού, κατά τη γνώμη της οποίας, ο προσδιορισμός των συγκεκριμένων οδών του Δήμου, στις οποίες πρόκειται να γίνουν οι σχετικές παρεμβάσεις είναι αναγκαίος για την περιγραφή του αντικειμένου της σύμβασης, αφού το στοιχείο αυτό καθορίζει την ακρίβεια των προμετρήσεων και των προϋπολογιζόμενων ποσοτήτων και επιτρέπει τον έλεγχο της ολοκλήρωσης του τεχνικού αντικειμένου της σύμβασης. 5. Στην προκειμένη περίπτωση, στη διακήρυξη του διαγωνισμού, στο άρθρο 11 αναφέρεται ότι «οι εργασίες θα γίνουν σε δημοτικές οδούς του

11 Δήμου., για τη συντήρηση του ασφαλτοτάπητα του οδοστρώματος». Περαιτέρω, στον Προϋπολογισμό Μελέτης καταγράφονται οι τεχνικές προδιαγραφές ανά είδος εργασίας, η προϋπολογιζόμενη τιμή μονάδος καθώς και οι εκτιμώμενη ποσότητα των επιμέρους εργασιών. Εξάλλου, ο αιτών Δήμος υποστηρίζει ότι, ανεξαρτήτως του ότι οι ανάγκες του Δήμου για συντήρηση του εκτεταμένου οδικού δικτύου του έχουν καταγραφεί και συνυπολογίστηκαν για την προμέτρηση των εργασιών, σε κάθε περίπτωση το έργο αφορά σε επιφανειακές εργασίες συντήρησης (απόξεση αφαίρεση παλαιού οδοστρώματος σε βάθος μέχρι 4 cm, διάστρωση νέου ασφαλτοτάπητα, διαγραμμίσεις, τοποθέτηση στηθαίων κλπ), με κοινά κατασκευαστικά χαρακτηριστικά και χωρίς ανάγκη ειδικών γεωτεχνικών ή άλλων μελετών ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες θέσεις επέμβασης, η υπόδειξη των οποίων θα γίνει από την αρμόδια υπηρεσία του Δήμου κατά την εκτέλεση του έργου, με βάση τις προτεραιότητες και τις ειδικότερες ανάγκες του Δήμου. Με τα δεδομένα αυτά, και σύμφωνα με όσα κατά πλειοψηφία έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, η περιγραφή του αντικειμένου της σύμβασης είναι επαρκώς προσδιορισμένη, απορριπτομένης ως αβάσιμης της σχετικής πλημμέλειας που ανέδειξε η προσβαλλόμενη πράξη. 6. Στο ν. 4412/2016, στο άρθρο 88 με τίτλο «Ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές» ορίζεται ότι «1. Όταν οι προσφορές φαίνονται ασυνήθιστα χαμηλές σε σχέση με τα έργα, τα αγαθά ή τις υπηρεσίες, οι αναθέτουσες αρχές απαιτούν από τους οικονομικούς φορείς να εξηγήσουν την τιμή ή το κόστος

12 που προτείνουν στην προσφορά τους, εντός αποκλειστικής προθεσμίας, κατά ανώτατο όριο δέκα (10) ημερών από την κοινοποίηση της σχετικής πρόσκλησης της αναθέτουσας αρχής. 2. Οι εξηγήσεις που αναφέρονται στην παράγραφο 1 μπορεί να αφορούν ιδίως: α) τα οικονομικά χαρακτηριστικά της μεθόδου κατασκευής, της διαδικασίας παρασκευής ή των παρεχόμενων υπηρεσιών, β) τις επιλεγείσες τεχνικές λύσεις ή τις εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες που διαθέτει ο προσφέρων για την παροχή των προϊόντων ή την παροχή των υπηρεσιών ή την εκτέλεση του έργου, γ) την πρωτοτυπία του έργου, των αγαθών ή των υπηρεσιών που προτείνονται από τον προσφέροντα, δ) τη συμμόρφωση προς τις υποχρεώσεις της παρ. 2 του άρθρου 18, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 89, ε) τη συμμόρφωση προς τις υποχρεώσεις του άρθρου 131, στ) το ενδεχόμενο χορήγησης κρατικής ενίσχυσης στον προσφέροντα, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 89. 3. Η αναθέτουσα αρχή αξιολογεί τις παρεχόμενες πληροφορίες, σε συνεννόηση με τον προσφέροντα. Μπορεί να απορρίψει την προσφορά μόνο εάν τα παρεχόμενα στοιχεία δεν εξηγούν κατά τρόπο ικανοποιητικό το χαμηλό επίπεδο της τιμής ή του κόστους που προτείνεται, λαμβανομένων υπόψη των στοιχείων που αναφέρονται στην παράγραφο 2. Οι αναθέτουσες αρχές απορρίπτουν την προσφορά, εάν διαπιστώσουν ότι η προσφορά είναι ασυνήθιστα χαμηλή, διότι δεν συμμορφώνεται με τις ισχύουσες υποχρεώσεις της παραγράφου 2 του άρθρου 18. ( ) 6. Στις δημόσιες συμβάσεις έργων, μελετών, παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών, μπορεί να

13 εκδίδονται εγκύκλιοι του Υπουργού Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων για την εξειδίκευση των όρων χαρακτηρισμού μίας οικονομικής προσφοράς ως ασυνήθιστα χαμηλής ανά κατηγορία έργου και μελέτης και ανά εκτιμώμενη αξία σύμβασης και για την εκτίμηση των παρεχόμενων κατά τα ανωτέρω εξηγήσεων. Η αναθέτουσα αρχή μπορεί να αποκλίνει από τα οριζόμενα στις ανωτέρω εγκυκλίους, έπειτα από σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου τεχνικού συμβουλίου». Από τις ανωτέρω διατάξεις προκύπτει ότι όταν οι προσφορές φαίνονται ασυνήθιστα χαμηλές σε σχέση με το δημοπρατούμενο έργο, οι αναθέτουσες αρχές υποχρεούνται να καλέσουν τους προσφέροντες οικονομικούς φορείς να εξηγήσουν την τιμή ή το κόστος που προτείνουν στην προσφορά τους. Εντούτοις, στο μέτρο που δεν έχει ακόμη εκδοθεί η προβλεπόμενη στην παρ. 6 του εν λόγω άρθρου εγκύκλιος (δεδομένου ότι το προσχέδιο εγκυκλίου που γνωστοποιήθηκε τον Φεβρουάριο 2017 ουδέποτε οριστικοποιήθηκε), η αναθέτουσα αρχή έχει ευρέα περιθώρια εκτίμησης μιας προσφοράς ως ασυνήθιστα χαμηλής, τα οποία ελέγχονται μόνο στο πλαίσιο της υπέρβασης των άκρων ορίων διακριτικής της ευχέρειας. 7. Με την προσβαλλόμενη πράξη κρίθηκε, κατ εκτίμηση των λόγων της, ότι η προσφορά της εργοληπτικής επιχείρησης που αναδείχθηκε μειοδότρια, ανερχόμενη σε ποσοστό έκπτωσης 74,15 % επί των τιμών του προϋπολογισμού υπήρξε, κατά κοινή εμπειρία, ασυνήθιστα χαμηλή, κατά τούτο δε, η αναθέτουσα αρχή που έκρινε παραδεκτή την προσφορά της χωρίς

14 να ζητήσει διευκρινίσεις για το προτεινόμενο κόστος, υπερέβη τα άκρα όρια της διακριτικής της ευχέρειας. Επισημαίνεται ωστόσο ότι, παρά το γεγονός ότι η προσφερόμενη έκπτωση εμφανίζεται πράγματι εξαιρετικά υψηλή, εντούτοις, στο μέτρο που δεν έχει οριστεί συγκεκριμένο όριο (κατώφλι) από το νομοθέτη για το χαρακτηρισμό μιας προσφοράς ως υπερβολικά χαμηλής, ο προσδιορισμός μιας τέτοιας τιμής (ως ποσοστό επί τοις εκατό) από τον ελεγκτή εμφανίζεται κατά κανόνα αυθαίρετος, δεδομένου ότι η εν λόγω εκτίμηση προϋποθέτει τεχνικές, οικονομικές και νομικές παραδοχές και εκτίμηση πραγματικών στοιχείων, στα οποία ο προσυμβατικός έλεγχος, ως εκ της φύσης του, δεν υπεισέρχεται. Εξάλλου, στην προκειμένη περίπτωση, διαπιστώνεται ότι α) το αντικείμενο της σύμβασης συνίσταται σε συντηρήσεις οδών, όπου, όπως είναι γνωστό από προηγούμενες ελεγκτικές ενέργειες των ελεγκτικών σχηματισμών του Δικαστηρίου, είναι συνήθης η υποβολή προσφορών με υψηλές εκπτώσεις (βλ. Ε.Σ. Κλ. Ε 257/2011, 136, 269/2015, 250, 324/2016, 189/2017), β) αναπτύχθηκε επαρκής ανταγωνισμός, με τη συμμετοχή στο διαγωνισμό εννέα εργοληπτών, οι οποίοι προσέφεραν ομοίως υψηλά ποσοστά έκπτωσης (62,92% - 74,15%), και γ) δεν υποβλήθηκαν ενστάσεις, ώστε να δημιουργήσουν στην αναθέτουσα αρχή αμφιβολίες ως προς τη φερεγγυότητα της υποβληθείσας οικονομικής προσφοράς (βλ. Ε.Σ. Τμ. VI). Με τα δεδομένα αυτά, ο Δήμος, ο οποίος δεν εκτίμησε την προσφορά της μειοδότριας επιχείρησης ως ασυνήθιστα χαμηλή, δεν υπερέβη τα άκρα όρια της διακριτικής του ευχέρειας, όπως βάσιμα υποστηρίζει ο αιτών.

15 8. Περαιτέρω, στην προσβαλλόμενη πράξη επισημαίνεται, ως πλημμέλεια του σχεδίου σύμβασης και των συμβατικών τευχών, η παράλειψη ειδικότερης αναφοράς στις περιπτώσεις έκπτωσης του αναδόχου. Εντούτοις, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι περιπτώσεις έκπτωσης του αναδόχου καθορίζονται αναλυτικά στο ν. 4412/2016, στις διατάξεις του οποίου παραπέμπει ευθέως και σαφώς «για τη δημοπράτηση του έργου, την εκτέλεση της σύμβασης και την κατασκευή του» τόσο η διακήρυξη (άρθρο 7) όσο και το υποβληθέν σχέδιο της σύμβασης, το Τμήμα κρίνει ότι η παράλειψη αυτή δεν είναι ουσιώδης και δεν κωλύει την υπογραφή του σχεδίου σύμβασης. 9. Ακολούθως, στην προσβαλλόμενη πράξη επισημαίνεται ότι «από τα δικαιολογητικά που συνοδεύουν το φάκελο του διαγωνισμού δεν απορρέει ότι ο Δήμος έχει εξασφαλίσει ότι ο προσωρινός ανάδοχος συμμορφώνεται με τους όρους που τίθενται στο άρθρο 18 του ν. 4412/2016 περί περιβαλλοντικής, κοινωνικοασφαλιστικής και εργατικής νομοθεσίας». Εντούτοις, η προβαλλόμενη πλημμέλεια είναι αόριστη, στο μέτρο που δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια η παράλειψη του Δήμου. Σε κάθε περίπτωση, η διακήρυξη του διαγωνισμού, η οποία ακολουθεί τα εγκεκριμένα από την Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων πρότυπα (ΦΕΚ Β 4269/30.12.2016), προβλέπει μεταξύ άλλων την προσκόμιση από τους υποψηφίους δικαιολογητικών που να αποδεικνύουν ότι συμμορφώνονται προς τους όρους αυτούς (άρθρο 22.Α), τα δικαιολογητικά δε αυτά (ποινικό μητρώο, πιστοποιητικό ασφαλιστικής ενημερότητας, υπεύθυνη δήλωση ότι δεν έχει αθετήσει τις υποχρεώσεις του

16 στους τομείς του περιβαλλοντικού, κοινωνικού και εργατικού δικαίου κλπ) έχουν ήδη προσκομιστεί από τον μειοδότη. Τέλος, ως προς την αιτίαση της προσβαλλόμενης πράξης, σχετικά με την ειδική αναφορά στο σχέδιο της σύμβασης, της δυνατότητας χρησιμοποίησης των επί έλασσον δαπανών, υπό τους όρους της παρ. 3β του άρθρου 156 ν. 4412/2016, το Τμήμα κρίνει ότι ο όρος αυτός δεν είναι παράνομος, κατά συνέπεια, νομίμως συμπεριλαμβάνεται στο σχέδιο σύμβασης, η δε νομιμότητα της εφαρμογής του θα ελεγχθεί κατά το στάδιο της εκτέλεσης της σύμβασης αυτής. 10. Κατόπιν των ανωτέρω, η κρινόμενη αίτηση ανάκλησης και η σχετική παρέμβαση, πρέπει να γίνουν δεκτές, να ανακληθεί η προσβαλλόμενη πράξη και να κριθεί ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος σχεδίου σύμβασης. Για τους λόγους αυτούς Δέχεται την αίτηση ανάκλησης του Δήμου και την παρέμβαση του... Ανακαλεί την πράξη της Επιτρόπου της Υπηρεσίας Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο.. Αποφαίνεται ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης μεταξύ του Δήμου. και του.. για την κατασκευή του έργου «Συντήρηση ασφαλτοταπήτων δημοτικών οδών, έτους.», αντίγραφο του οποίου τηρείται στο αρχείο της Γραμματείας του Δικαστηρίου. Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στην Αθήνα στις 24 Νοεμβρίου 2017.

17 Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΠΑΡΕΔΡΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΑΚΙΤΖΙΔΟΥ Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριο του Δικαστηρίου στις 29 Νοεμβρίου 2017. Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΑΚΙΤΖΙΔΟΥ