INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA E SOLO. ANEXO III.1.3 Área Funcional de Ourense. Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

ANEXO III.1.3 Área Funcional de Ourense Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

1 Medio Físico... 4 1.1 Medio físico...5 2 Estrutura socioeconómica... 7 2.1 Poboación...8 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade...8 2.1.2 Caracterización da poboación... 10 2.1.3 Dinámica da poboación... 12 2.2 Economía e emprego... 16 2.2.1 Estrutura económica... 16 2.2.2 Índice de dinamicidade... 18 3 Estrutura Territorial... 19 3.1 Modelo Territorial... 20 3.1.1 A estruturación do territorio... 20 3.2 Sistema de comunicacións... 21 3.2.1 Comunicacións... 21 3.3 Infraestruturas básicas... 22 3.3.1 Abastecemento... 22 3.3.2 Saneamento... 23 3.3.3 Gas... 23 3.3.4 Electricidade... 23 3.3.5 Telecomunicacións... 24 4 Planeamento urbanístico... 25 4.1 Planeamento vixente... 26 4.1.1 Planeamento vixente por concello... 26 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento... 27 4.1.3 Planeamento en tramitación... 28 5 Dinámica Residencial... 31 5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas... 32 5.1.1 Cuantificación e evolución.... 32 5.1.2 Análise do parque residencial por usos... 33 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables... 36 5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007)... 38 5.2.1 Cuantificación e evolución... 38 5.2.2 Vivenda libre e protexida... 41 5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda... 42

5.3 Fogares... 46 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares... 46 5.3.2 Evolución do esforzo no acceso á vivenda... 47 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda... 49 6.1 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda... 50 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda protexida... 50 6.1.2 Proxeccións de poboación... 52 6.1.3 Proxeccións de fogares... 54 6.1.4 Determinación das necesidades de vivenda... 54 6.1.5 Determinación das necesidades de vivenda de protección pública... 56 Anexo Cartográfico... 59

Medio Físico 1

1.1 Medio físico Comprende un total de 67 municipios, e é a área funcional que agrupa a máis concellos e a de maior extensión con máis de 4.100 km2. Abrangue gran parte da provincia de Ourense. A área caracterízase principalmente polo abundante número de serras que a forman, cabe destacar os sistemas montañosos da dorsal meridional ao oeste e as serras surorientais. Entre estes dous grandes sistemas localízase a depresión de Ourense pola que discorre o río Miño. A localización no interior de Galicia, unida aos sistemas montañosos de certa entidade, que encerran a este sector máis deprimido, deixan unha gran influencia nas súas características climáticas. Pódese falar dun clima con certos matices de continentalización, que chegan a marcar as temperaturas máis altas da comunidade, pero tamén temperaturas bastantes baixas, o que favorece unha amplitude térmica bastante elevada. As maiores densidades de poboación sitúanse en Ourense e nos municipios máis próximos, aproveitando esta área deprimida comentada anteriormente. Estas áreas máis dinámicas están comunicadas por vías de alta capacidade que nos veñen a marcar os espazos con maior dinamismo socioeconómico. A autovía que comunica a cidade de Ourense con Vigo vese obrigada a atravesar a dorsal meridional pola Serra do Faro de Avión onde se alcanzan alturas de arredor dos 1.000 metros. A continuación comentamos as principais características da área funcional. A depresión de Ourense: sector deprimido fronte aos relevos circundantes tamén coñecido como focha de Ourense. Este accidente corresponde a unha evolución xeomorfolóxica complexa a partir dunha antiga penechaira fragmentada e desnivelada ao longo dos tempos xeolóxicos cun forte contraste cos sectores elevados que a rodean. Caracterízase polas súas débiles altitudes, cun relevo pouco accidentado e bastante uniformidade nas súas alturas. A depresión está formada basicamente por rochas metamórficas mentres que os sistemas que a bordean son depósitos de rochas graníticas. O punto máis alto encontrámolo en couto Novelle de 714 metros. Neste punto o río Miño cambia o seu curso debido á confluencia de fallas. A depresión está atravesada polo Miño, cuxo curso segue unha dirección leste-oeste. Depresión da Limia: esténdese de leste a oeste cunha morfoloxía aplanada no seu fondo onde se localizan arxilas, areas, gravas do terciario e cuaternario. A rede fluvial labrou un relevo suave e ondulado e con áreas aplanadas. Serra de San Mamede: forma parte do macizo de Manzaneda que tamén o comprenden as serras da Queixa, O Burgo etc. En conxunto presenta un aspecto pesado. A Serra de San Mamede ten unha dirección noroeste-sureste, composta fundamentalmente por migmatitas e area miúda. No modelado da serra interviñeron dous factores fundamentais, por un lado a rede fluvial que aproveita o entramado das fracturas e por outro lado a erosión glaciar, máis presente no modelado dos cumes, especialmente nos tramos graníticos, onde podemos falar dun relevo achaparrado, no que se acumularon, nalgúns sectores, importantes cantidades de depósitos de diversos tipos. Serra do Xurés e Serra de Larouco: están situadas no sur de Galicia, marca de límite fronteirizo con 5 1. Medio Físico

Portugal. As serras do Xurés e de Larouco roldan os 1.500 metros de altitude e ofrecen unhas características morfolóxicas similares. Desenvolvéronse importantes manifestacións glaciares durante o cuaternario, máis presentes na Serra do Xurés que na Serra de Larouco. As dúas se encontran constituídas por materiais graníticos afectadas por fracturas con dirección NNE-SSO e NNO-SSE. Serra do Suído: está composta no seu conxunto, coa excepción do tramo nororiental, por materiais graníticos e só o sector nordeste se compón de materiais xistosos. A dita serra presenta unha dirección paralela á Serra do Faro de Avión e a súa cota máxima alcanza os 1.032 metros. Montes do Testeiro: teñen unha dirección noroeste-sureste e marcan o límite administrativo entre Pontevedra e Ourense. O seu volume actual e a súa dirección débense a Horsts erosionados na época terciaria ou cuaternaria, que orixinaron unha morfoloxía aplanada nos cumes. A súa orixe está relacionada cos sistemas de fracturas e fallas, como se pode apreciar no aliñamento e a disposición da súa rede hidrográfica con numerosos ríos curtos e rápidos. Componse basicamente de rochas graníticas, concretamente, granito de dúas micas. 6 1. Medio Físico

Estrutura socioeconómica 2

2.1 Poboación 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade Mapa 2.1. Distribución da poboación en 2007. Fonte: IGE Mapa 2.2. Densidade de poboación en 2007. Fonte: IGE. Cuantificación e distribución da poboación A área funcional de Ourense está composta por un total de 67 municipios. Conta cunha poboación de 267.262 habitantes, dos que máis do 40% se concentran nun territorio que apenas supón o 2% da extensión territorial total da área funcional. Este feito revela que se está a producir unha elevada concentración da poboación na capital de provincia. De toda a área funcional só o concello de Ourense supera os 15.000 habitantes, e a gran maioría de concellos ten unha poboación inferior incluso aos 2.500 habitantes. Densidade de poboación por Km2 A área funcional de Ourense presenta no ano 2007 unha densidade de poboación de 65 hab/km 2. Este é un valor inferior á media galega, que no ano 2007 tiña unha densidade de 93,7 hab/km 2, pero é superior ao valor da provincia de Ourense, de 46,3 hab/km 2. Este valor da área funcional de Ourense está moi condicionado pola poboación do concello de Ourense, que representa o 40% da poboación de toda a área funcional de 67 concellos. Así, se se calculase a densidade de poboación da área funcional só tendo en conta a poboación do concello de Ourense, esta situaríase nun valor próximo a 26 hab/km 2, cando hai moitos concellos que non acadan a dita cifra. No mapa 2.2 pódese observar a densidade de poboación nos diferentes concellos. Salta a simple vista como no concello de Ourense e os seus concellos máis próximos é onde se produce a maior densidade da poboación, e naqueles concellos máis afastados da centralidade de Ourense e peor comunicados, esta densidade redúcese, sendo incluso inferior aos 25 habitantes/km 2. A nivel de concellos, destacan o concello de Ourense, o máis densamente poboado, cunha densidade superior aos 1.250 hab/km 2, e o concello de Montederramo, que presenta a menor densidade de poboación ao non acadar nin os 8 hab/km 2. Poboación en núcleos maiores e menores de 5.000 habitantes A continuación delimítanse os núcleos poboacionais tendo maior relevancia a diferenciación entre maiores ou menores de 5.000 habitantes. Ourense, O Carballiño e Xinzo de Limia destacan coma os de maior poboación, superior nos tres aos 10.000 habitantes. Barbadás, Celanova, O Pereiro de Aguiar, Allariz e Ribadavia completan o grupo de municipios entre os 5.000 e 10.000 habitantes. O resto está por debaixo desta cifra. 8 2. Estrutura socioeconómica:

Mapa 2.3. Distribución da poboación en 2007. Identificación dos núcleos de máis de 5.000 habitantes. Fonte: IGE. Dinámica poboaciónal Analizando a evolución da poboación 1991-2007 observada na gráfica 2.1 obsérvase como a gran maioría de concellos están perdendo poboación só 11 concellos de 67 non perden poboación-. A perda de poboación é explicada en parte pola diminución da natalidade e por outra banda polo transvase de poboación a núcleos ou vilas máis dinámicas pertencentes ao eixo de comunicación da A-52 e concellos próximos da centralidade que representa Ourense. Deste xeito pódese explicar o grande crecemento poboacional de concellos coma o de Allariz, O Carballiño ou Xinzo de Limia. O grande incremento poboacional de Barbadás de 4.834 habitantes, que en termos relativos é dun 126%, é explicado pola proliferación dunha cidade dormitorio neste concello, A Valenzá, moi próxima á cidade de Ourense. Os restantes concellos limítrofes a Ourense con aumentos poboacionais correspóndense co fenómeno da desconcentración metropolitana que vén sendo habitual en España dende a década dos 90. Pode apreciarse como non existe unha correlación perfecta entre incrementos de poboación en termos absolutos e relativos, o que cabería esperar. Deste feito vén a importancia de contemplar as dúas variables. Por exemplo, Ourense é o concello co segundo incremento de poboación máis destacado en termos absolutos no período 1991-2007 detrás de Barbadás- cun incremento de poboación de 4.428 habitantes. En cambio, en termos relativos o incremento de poboación nese período é dun 4%. No extremo oposto, o concello cun decrecemento de poboación máis acusado en termos absolutos é o de Castrelo de Miño, cunha perda poboacional de 1.608 habitantes no período 1991-2007. En cambio, en termos relativos a perda poboacional que representa é un 45%, cando o concello de Calvos de Randín é o que en termos relativos presenta un valor superior cunha perda poboacional dun 46% no período 1991-2007. 9 2. Estrutura socioeconómica:

7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0-1.000-2.000 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% >85 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % Mulleres 1996 Homes 1996 Homes 2007 Mulleres 2007 Gráfica 2.2. Pirámide de poboación 1996-2007. Fonte: IGE -3.000 Barbadás Ourense (Capital) Carballiño (O) Pereiro de Aguiar (O) Xinzo de Limia San Cibrao das Viñas Allariz Celanova Arnoia (A) Coles Amoeiro Vilamarín Toén Ramirás Pontedeva Punxín Porqueira Blancos (Os) Taboadela Esgos Xunqueira de Espadanedo Paderne de Allariz Teixeira (A) Melón Quintela de Leirado Maceda Bola (A) Cortegada Carballeda de Avia San Amaro Entrimo Nogueira de Ramuín Beade Parada de Sil Gomesende Lobeira Leiro Cenlle Piñor Muíños Sandiás Castro Caldelas Montederramo Merca (A) Vilar de Santos Padrenda Beariz Xunqueira de Ambía Peroxa (A) Bande Verea Trasmiras Maside Rairiz de Veiga Cartelle Irixo (O) Ribadavia Baltar Boborás Avión Vilar de Barrio Calvos de Randín Lobios San Cristovo de Cea Sarreaus Baños de Molgas Castrelo de Miño 2.1.2 Caracterización da poboación Estrutura da poboación Absoluto Poboación % Poboación Gráfica 2.1 Evolución da poboación de 1991 a 2007. Fonte: IGE. A pirámide poboacional, para o ano 1996, amósanos como a área funcional de Ourense é unha área no que tivo gran importancia e peso o fenómeno migratorio, xa que as franxas de idade centrais da pirámide correspondente coas franxas en idade de traballar- son as máis estreitas. Tamén se observa o fenómeno dos emigrantes retornados, xa que a partir da franxa de idade de 60-64 anos, ensánchase considerablemente a pirámide. A base estreita en relación aos estratos superiores débese ao descenso da natalidade, que se empeza a producir, despois do 1977 -prodúcese a fin do denominado baby boom- como o fenómeno migratorio anteriormente descrito. Na pirámide de 2007 pode observarse como o fenómeno migratorio en idade laboralcobra menor protagonismo, mesmo o saldo se volve positivo como posteriormente se comprobará. Cabe mencionar o pequeno incremento de nacementos, provocado en grande medida porque as franxas en idade reprodutiva se volven as máis importantes da pirámide. -60% 10 2. Estrutura socioeconómica:

Mapa 2.4. Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. Pódese observar na gráfica 2.2, nas pirámides tanto de 1996 como 2007, que a poboación se atopa moi envellecida, e que este fenómeno continúa polo aumento da esperanza de vida Índice de envellecemento 1 No que respecta ao índice de envellecemento, a área funcional de Ourense está moi envellecida. Coa excepción do concello de Barbadás, todos os concellos presentan índices elevados superiores a 100. Un índice maior que 100 está a indicar que a poboación maior de 64 anos é superior á poboación menor de 20 anos, polo que canto maior sexa o valor do índice de envellecemento, a proporción que representa a poboación envellecida é moi superior á proporción de xente moza. Só existen 6 concellos dos 67 cun índice de envellecemento inferior a 200 (que xa é un valor elevado) que son, Barbadás, Ourense, Xinzo de Limia, O Carballiño, San Cibrao das Viñas e Ribadavia. A lóxica de que Barbadás presente un índice de envellecemento baixo está detrás dos procesos de filtrado residencial, que provocou que se desprazase a este concello poboación moza, xa que os prezos da vivenda son máis baixos. No extremo oposto sitúase A Teixeira, co valor máis alto do índice de envellecemento, superior a 1100, o que indica que hai 10 persoas maiores de 64 anos por cada persoa nova menor de 20 anos. Se se representan conxuntamente o índice de envellecemento e a poboación dos concellos, obsérvase unha certa correlación (nótese que a poboación se presenta en logaritmo en base 2 para facilitar a representación da gráfica). Os concellos menos poboados teñen uns valores do índice de envellecemento moi altos, mentres que aqueles concellos máis poboados presentan uns valores do índice inferiores. Isto é coherente cos comportamentos diferentes territorialmente observados na área funcional, onde os concellos máis dinámicos gañan poboación en idade de traballar e polo tanto presentan índices de envellecemento máis baixos que os concellos sen dinamicidade, con dinámicas poboacionais regresivas, onde a xente en idade de traballar emigra, ficando a xente maior e presentando índices de envellecemento moi elevados. 11 2. Estrutura socioeconómica: 1 Índice de envellecemento: Relación entre a poboación maior de 64 anos e a poboación menor de 20 anos [Ienv = (P>64 / P<20)*100]

Índice de envellecemento 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Teixeira, A Parada de Sil Calvos de Lobeira Irixo, O Porqueira Verea Rairiz de Veiga Baltar Paderne de Baños de Quintela de Montederramo Peroxa, A Entrimo Bande Blancos, Os Xunqueira de Castrelo de Vilar de Barrio Cartelle Sandiás Bola, A Castro Caldelas Gomesende Cenlle Trasmiras Merca, A Ramirás Muíños San Amaro Carballeda de Nogueira de Sarreaus San Cristovo de Pontedeva Punxín Melón Esgos Vilamarín Beariz Piñor Boborás Arnoia, A Avión Vilar de Santos Leiro Lobios Toén Padrenda Maside Amoeiro Cortegada Coles Xunqueira de Maceda Celanova Taboadela Allariz Beade Pereiro de Ribadavia San Cibrao das Carballiño, O Xinzo de Limia Ourense Barbadás 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Logaritmo en base 2 da poboación Mapa 2.5 Idade media por Concello, 2006. Fonte: IGE. 2.1.3 Dinámica da poboación Índice de envellecemento Logaritmo en base 2 da poboación Gráfica 2.3. Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. Taxa bruta de natalidade 1 e taxa bruta de mortaldade 2 Mesturando os resultados dos mapas 2.4 e 2.5 podemos entender o que sucede nos mapa 2.6 e 2.7. A taxa bruta de natalidade para o ano 2006 reflicte os valores máis altos nos municipios nos que o envellecemento é menor, é dicir, naqueles nos que a idade media é menor como así sucede en Ourense, Barbadás, Xinzo de Limia ou O Carballiño. Pola contra, a taxa bruta de natalidade presenta valores máis baixos nos municipios nos que o envellecemento é maior, é dicir, naqueles nos que a idade media é maior, como sucede, por exemplo, na Teixeira, Montederramo, O Irixo, Verea, Quintela de Leirado ou Lobeira. A taxa bruta de mortaldade reflicte valores máis elevados nos municipios nos que a idade media é máis elevada e polo tanto o índice de envellecemento é máis elevado. Pola contra, a taxa de mortaldade reflectirá valores máis baixos nos municipios nos que a idade media é máis baixa e polo tanto o índice de envellecemento será máis baixo, como por exemplo sucede en Ourense ou Barbadás. 12 2. Estrutura socioeconómica: 1 Taxa bruta de natalidade: Número de nados por 1.000 habitantes 2 Taxa bruta de mortaldade: Número de defuncións por cada 1.000 habitantes

13 Mapa 2.8. Número medio de fillos por muller, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2. 9. Crecemento vexetativo, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2.6. Taxa de natalidade, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2.7. Taxas de mortaldade, 2006. Fonte: IGE. Número medio de fillos por muller 1 A área funcional segue a tónica xeral galega de baixa natalidade, xa que o índice sintético de fecundidade toma o valor de 0,8 (cando o valor de mantemento da poboación é 2,1). É unha das áreas funcionais cun valor máis baixo de Galicia, por debaixo do valor medio da Comunidade Autónoma (1). Isto no longo prazo é dificilmente sostible e producirá uns crecementos vexetativos negativos, cando a poboación da base da pirámide se atope na idade reprodutiva. Analizando por concellos destaca o caso de Vilar de Barrio, co maior índice da área, de 1,3, cando é un concello que non destacou en ningún punto anterior. Crecemento vexetativo O crecemento vexetativo ofrécenos un resumo das variables demográficas analizadas. Como consecuencia dunha maior taxa de natalidade e consecuentemente dunha menor taxa de mortaldade o crecemento vexetativo será alto como sucede no caso de Ourense ou Barbadás. Pola contra en municipios nos que a idade media ou o índice de envellecemento sexa máis elevado, e polo tanto teña unha maior taxa de mortaldade, a taxa de natalidade será máis baixa e polo tanto o crecemento vexetativo será menor como así sucede en Verea ou Lobeira. 2. Estrutura socioeconómica: 1 Número medio de fillos por muller ou Índice Sintético de Fecundidade (ISF): Número esperado de fillos por muller ao longo da súa vida fértil

Mapa 2.10 Saldos migratorios entre 1992 e 2006. Fonte: IGE. Saldos migratorios A dinámica migratoria da poboación na área funcional de Santiago de Compostela pódese observar na gráfica 2.4, onde se detallan por anos en valores absolutos os diferentes saldos. Hai que dicir que o IGE non proporciona datos da emigración exterior no período 1992-2001, polo que nese período o saldo do exterior que aparece está sobrevalorado. A partir do ano 2002 xa existen datos da emigración exterior. Da gráfica 2.4 pódese sacar a seguinte lectura: os saldos dentro da provincia son positivos pero de pequena magnitude existe un negativo co resto de Galicia e o resto de España O saldo do estranxeiro é positivo durante todo o período (tendo en conta as reservas dos datos ata 2001) Este saldo poboacional do estranxeiro é significativo. Esta poboación situarase nos tramos en idade de traballar. Esta dinámica fai que a pirámide poboacional se ensanche lixeiramente nos tramos en idade de traballar, como se observou na gráfica 2.2. 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0-500 S.M. do estranxeiro S.M. de Doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 14 2. Estrutura socioeconómica: -1.000-1.500 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Gráfica 2.4. Saldos migratorios entre 1992 e 2006 en valores absolutos. Fonte: IGE.

Saldos poboacionais Os saldos poboacionais proporciónannos un resumo en termos de ganancia ou perda poboacional, en termos totais, dos diferentes municipios. Os municipios que están gañando poboación son os pertencentes á área de influencia de Ourense xunto co propio Ourense, O Carballiño e Xinzo de Limia, municipios de maior poboación e que son dos que máis gañan. Este feito parece estar a falar do proceso de desconcentración descentralizada. Aínda que Ourense non estea perdendo poboación, os municipios máis afastados están perdendo poboación a favor dos limítrofes con Ourense. Haberá que estudar en que medida os procesos económicos están influíndo en que se estea a dar este movemento. Gran parte dos municipios están perdendo poboación mentres que unha parte pequena deles está aumentando nunha cantidade importante. Este fenómeno será obxecto de estudo a través dos procesos económicos que a continuación se detallan. Polo tanto, podemos concluír que así como o proceso anterior ten que ver cun proceso de longa duración e que poderiamos caracterizar como estrutural, o comportamento dos saldos poboacionais tamén fala doutros procesos máis conxunturais que só poderán ser entendidos a partir do estudo do dinamismo económico. Eses procesos son o importantísimo incremento dos inmigrantes estranxeiros, por un lado, e o notable fluxo de emigrantes cara a outras comunidades autónomas. 15 2. Estrutura socioeconómica:

2.2 Economía e emprego 2.2.1 Estrutura económica Caracterización do emprego Primario 6% No período 2003-2007, período de crecemento da economía galega e española, o número de afiliados na área funcional de Ourense experimenta unha evolución crecente, pasando dos 80.373 no 2003 aos 93.147 no 2007, como se pode observar na seguinte gráfica. I+E 16% Facendo unha correlación entre o incremento de número de afiliados e os saldos poboacionais observamos que para o período 2003-2007 se dan de alta máis de 13.000 afiliados para un saldo poboacional negativo de 35. Unha primeira conclusión que podemos extraer é que o mercado laboral interno está proporcionando man de obra para o traballo demandado polas empresas, é dicir, estase a producir unha diminución do número de recursos ociosos. Variación do número de afiliados 16 Terciario 65% Construcción 13% Gráfica 2.6. Afiliados por sector económico, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións Afiliados 95000 90000 85000 80000 75000 80.373 82.381 85.015 90.543 93.147 2. Estrutura socioeconómica: 70000 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 2.5. Número de afiliados entre 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións A tendencia predominante das economías actuais é de redución do peso do sector primario e un maior peso do secundario e principalmente do terciario, característica típica de economías desenvolvidas, aspecto que podemos observar na gráfica 2.6. Esta área ten un peso do sector terciario dun 65% mentres que o secundario é dun 29%, dividido entre construción e industria e enerxía 13% e 16% respectivamente. O primario ten un peso de tan só un 6%..

17 2. Estrutura socioeconómica: Mapa 2.11 Predominancia dun sector produtivo. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións INSTITUTO GALEGO DA Por concellos, na gráfica 2.7 obsérvase como é Ourense o concello no que máis crece o número de afiliados en termos absolutos, o que non acontece en termos relativos, onde Parada do Sil sofre un incremento do superior ao 100%. Dos 67 concellos, en 11 deles o número de afiliados decrece, a pesar de que en termos absolutos son reduccións pequenas porque se trata de concellos cun baixo nivel de afiliación. Por sector de importancia, obsérvase no mapa 2.11 como o sector terciario é o predominante. Destaca o feito de que hai poucos concellos eminentemente agrarios pero sí son máis os concellos nos que o sector primario non é o segundo en importancia. 7.000 140% 6.000 120% 5.000 100% 4.000 80% 3.000 60% 2.000 40% 1.000 20% 0 0% -1.000-20% -2.000-40% -3.000-60% Ourense O Carballiño Pereiro de Aguiar San Cibrao das Viñas Barbadás Xinzo de Limia Allariz Ribadavia Celanova Coles Maside Maceda Cenlle Amoeiro Piñor Vilar de Santos Carballeda de Avia Paderne de Allariz Cortegada San Cristovo de Cea Nogueira de Ramuín Rairiz de Veiga Vilamarín Toén Leiro Cartelle Trasmiras Entrimo Pontedeva Esgos Xunqueira de Ambía Ramirás Parada de Sil Calvos de Randín Padrenda Sandiás Boborás Beade O Irixo A Peroxa Punxín San Amaro Baltar Verea Lobeira Castrelo de Miño Quintela de Leirado A Porqueira Castro Caldelas Muíños Gomesende A Teixeira Os Blancos Taboadela Lobios Xunqueira de Espadañedo Vilar de Barrio Montederramo Baños de Molgas A Merca Sarreaus Bande Avión Melón Beariz A Bola Arnoia Absoluto afiliados 2003-2007 % afiliados 2003-2007 Gráfica 2.7. Crecemento do número de afiliados entre o 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións

Mapa 212. Índice de dinamicidade. Fonte: Otero, R. e Gómez, S. 2007. 2.2.2 Índice de dinamicidade O Índice de dinamicidade socioeconómica e funcional (IDSF) -elaborado por Otero, R. e Gómez, S.- é lineal, no que se introducen diferentes indicadores da dinamicidade do concello proporcionados polo Censo de Poboación e Vivenda correspondentes a: poboación, instrución, mobilidade laboral, terciarización e atracción poboacional. Polo tanto é un índice sintético que tería que amosar relación coas análises demográficas e socioeconómicas realizadas por tratarse dunha aglutinación. As categorías municipais definidas polo IDSF son as seguintes: 1º INTERVALO: -8,79 / 0,86. Concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa e moi baixa dinamicidade. 2º INTERVALO: 0,87 / 4,71. Concellos rurais ou rurbanos vilas- dinámicos. 3º INTERVALO: 4,72 / 27,4. Concellos urbanos ou suburbanos dinámicos ou moi dinámicos. Pode comprobarse, a simple vista, como Ourense é o núcleo dun área urbana moi dinámica. Dentro desta área están municipios dependentes coma Barbadás, San Cibrao das Viñas, O Pereiro de Aguiar e Coles. Coma municipios rurais pero dinámicos temos os que están no que poderíamos chamar unha segunda coroa. Nesta situación están Amoeiro, Punxín, Toén, Nogueira de Ramuín, Xunqueira de Espadanedo, Taboadela, Allariz, Celanova, Arnoia e Ribadavia. Xunto con estes están Xinzo de Limia e O Carballiño xa algo máis afastados pero con entidade suficiente propia. O resto son municipios rurais de moi baixa dinamicidade. 18 2. Estrutura socioeconómica:

INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA SOLO Estrutura Territorial 19 3 2. Estrutura socioeconómica:

3.1 Modelo Territorial CONCELLO Área Población Allariz 85,91 5.505 Amoeiro 39,65 2.334 Arnoia (A) 20,68 1.170 Avión 120,43 2.692 Baños De Molgas 67,60 1.921 Baltar 93,94 1.126 Bande 98,90 2.291 Barbadás 30,22 8.684 Beade 6,39 557 Beariz 55,93 1.360 Blancos (Os) 47,53 1.086 Boborás 87,76 3.056 Bola (A) 34,88 1.497 Calvos De Randín 97,66 1.110 Carballeda De Avia 46,97 1.599 Carballiño (O) 54,34 13.838 Cartelle 94,23 3.487 Castrelo De Miño 39,72 1.997 Castro Caldelas 87,58 1.686 Celanova 67,27 6.104 Cenlle 29,01 1.512 Coles 38,09 3.257 Cortegada 26,87 1.327 Entrimo 84,46 1.390 Esgos 37,77 1.258 Gomesende 28,30 1.060 Irixo (O) 120,97 1.902 Leiro 38,27 1.859 Lobeira 68,84 1.089 Lobios 168,27 2.320 Maceda 101,88 3.146 Maside 40,02 3.055 Melón 53,32 1.545 Merca (A) 50,96 2.269 Montederramo 135,50 1.071 Muiños 109,65 1.922 Nogueira De Ramuín 98,28 2.474 Ourense 84,50 107.185 Paderne De Allariz 38,74 1.604 Padrenda 57,00 2.404 Parada De Sil 62,41 752 Pereiro De Aguiar (O) 60,86 5.933 Peroxa (A) 54,49 2.345 Piñor 52,66 1.443 Pontedeva 9,85 722 Porqueira 43,37 1.135 Punxín 17,07 906 Quintela De Leirado 31,24 800 Rairiz De Veiga 72,07 1.731 Ramirás 40,64 2.018 Ribadavia 25,15 5.389 San Amaro 28,93 1.355 San Cibrao Das Viñas 39,45 4.150 San Cristovo De Cea 94,38 2.838 Sandiás 52,81 1.525 Sarreaus 77,25 1.680 Taboadela 25,17 1.680 Teixeira (A) 27,63 518 Toén 58,25 2.649 Trasmiras 56,71 1.723 Verea 94,17 1.272 Vilamarín 56,06 2.281 Vilar De Barrio 106,69 1.775 Vilar De Santos 20,69 1.002 Xinzo De Limia 132,61 10.021 Xunqueira De Ambía 60,18 1.834 Xunqueira De Espadanedo 27,64 1.001 TOTAL 4.116,72 267.227 Táboa 3.1. Área en Km2 e poboación en 2007. Fonte: IGE, SITGA 3.1.1 A estruturación do territorio A área funcional de Ourense está composta por 67 municipios, que ocupan unha extensión total de 4.116,72 Km2, o que supón un 56,6% da provincia e un 13,9% do total autonómico. Mapa 3.1. Localización xeográfica. Fonte: SITGA 20 3. Estrutura territorial

3.2 Sistema de comunicacións Mapa 3.2. Infraestruturas de comunicación básicas. Fonte: SITGA 3.2.1 Comunicacións As vías de comunicación xogan un papel importante no desenvolvemento dunha área funcional, non só favorecendo os accesos e desprazamentos internos-externos (xeralmente trátase de movementos pendulares por motivos laborais, comerciais, educativos, de ocio, culturais, etc), senón porque tamén actúan como atraentes sobre as actividades industriais, comerciais e residenciais. De feito, os usos residenciais están directamente condicionados pola existencia dunha infraestrutura de comunicación que facilite o seu acceso. Os principais accesos á área funcional son: A A-52: Autovía Vigo- Porriño(A-55)- Benavente (A-6), que une o sur galego coa meseta e Madrid. A AP-53: Autoestrada Central Galega (AP-53/AG-53) é unha autoestrada de peaxe que empeza na AP-9 en Santiago de Compostela e finaliza na N-525, cerca de Dozón (Alto de Santo Domingo). A N-532 que liga Verín-Chaves (Portugal) e a N-540, que une Bande con Lindoso (Portugal), conexións que conectan a área con Portugal. Tamén atravesan a área funcional dúas liñas de ferrocarril: -A liña que parte de Vigo e circula cara a Ourense desde o Leste, atravesando Ribadavia e Barbantes e dirixíndose despois de Ourense capital ata Monforte de Lemos (Lugo), onde finaliza e de onde parte outra liña cara a León. Esta liña serve para acceder a Lugo e Ferrol, así como a Valdeorras. -A liña que parte de Santiago de Compostela, pasa por Ourense capital e atravesa a provincia en diagonal cara a Zamora, que é unha liña relativamente recente xa que foi executada nos anos cincuenta. 21 3. Estrutura territorial

3.3 Infraestruturas básicas Mapa 3.3 Infraestruturas de abastecemento. Fonte: Augas de Galicia 3.3.1 Abastecemento O plan de abastecemento de Galicia (aínda en elaboración), inclúe o conxunto de instalacións comúns para a captación, condución, tratamento, almacenamento, transporte e distribución da auga de consumo humano empregadas para abastecer a unha determinada poboación. O sistema de abastecemento de auga potable que se consome hoxe en día en cada concello baséase no aproveitamento do recurso dos diferentes ríos da comarca e dos encoros. Dentro da Área Funcional de Ourense atopamos o sistema máis potente de abastecemento no concello de Ourense no río Miño, cunha captación actual de 263 L/S que proporciona auga para un volume de poboación de 17.880 habitantes. A previsión é acadar no ano 2023 un volume de auga suficiente para abastecer a 31.000 hab. Desde este punto de captación parte un colector de diámetro 500 mm que abastece de auga a ETAPexistente, á que tamén lle chegan os colectores doutros puntos de captación importantes, e de aí reparte cara aos principais depósitos do concello, 24 en total, que acumulan uns 56.000 m3. Por leitos, cabe destacar o do Miño, o río Arnoia e o río Limia, dos cales os puntos de captación abastecen as ETAP e os depósitos de todos os concellos desta área funcional. En cada concello existen numerosos puntos de captación pero de pouca capacidade. En xeral nesta área funcional os concellos non comparten os recursos hídricos, nin as ETAP, nin os depósitos, que son numerosos dentro de cada concello, pero de pouca capacidade. As ETAP en funcionamento dentro do ámbito sinalado son: 1 en Beariz, 3 en Avión, 1 en Melón, 1 en Carballeda de Avia, 1 en Piñor, 1 en San Cristovo de Cea, 1 no Carballiño, 2 en Boborás, 1 en Leiro, 1 en Beade, 1 en Ribadavia, 1 en Arnoia, 1 en Cartelle, 2 na Peroxa, 4 en Amoeiro, 1 en Punxín, 1 en San Amaro, 1 en Cenlle, 3 en Castrelo de Miño, 1 en Coles, 1 en Nogueira de Ramuín, 1 no Pereiro de Aguiar, 1 en Esgos, 1 en Xunqueira de Espadanedo, 1 en Parada de Sil, 2 na Teixeira, 2 en Castro Caldelas, 2 en Montederramo, 1 en Maceda, 2 en Ourense, 1 en San Cibrao das Viñas, 2 na Merca, 2 en Baños de Molgas, 2 en Vilar de Barrio, 1 en Xunqueira de Ambía, 1 en Allariz, 1 en Sandiás, 1 en Vilar de Santos, 2 en Xinzo de Limia, 1 en Trasmiras, 1 nos Blancos, 1 en Muíños, 3 en Lobios, 1 en Entrimo, 1 en Bande, 1 en Quintela de Leirado, 1 en Padrenda, 1 en Ramirás, 2 en Celanova e 1 en Cortegada. Claro que á hora de definir o volume de almacenaxe por concellos, a capacidade dos respectivos depósitos vai dende os 260 m3 de Pontedeva ata os 6.800 do Carballiño, os 7.700 de Cenlle, os 8.000 da Teixeira, os 11.000 de San Cibrao das Viñas ou os 55.650 de Ourense. Obsérvase que existe unha maior densidade de colectores nos concellos limítrofes co de Ourense; desde A Peroxa ao Carballiño, O Pereiro de Aguiar e San Cibrao das Viñas. 22 3. Estrutura territorial

Mapa 3.4 Infraestruturas de saneamento. Fonte: Augas de Galicia 3.3.2 Saneamento Dentro da Área Funcional Ourense, o transporte de augas residuais ata a EDAR realízase mediante un colector interceptor que recolle as augas que transportan os colectores tributarios. O dito colector dispón de impulsión nos pozos que o necesiten se o sistema por gravidade non é suficiente. Tal e como no abastecemento, os concellos utilizan o mesmo río do que collen a auga. Obsérvase a independencia de cada concello respecto ás augas residuais e máis do 50% das actuais non cumpren requisitos mínimos de depuración e xa está previsto eliminalas, derivando a rede a novas depuradoras. As EDAR máis importantes en volume de poboación equivalente tratada son de tipo biolóxico e son as de Ourense (Reza), cun volume de 120.000, a de San Cibrao das Viñas cun volume de 55.000, a do Carballiño con 26.800 e a de Xinzo de Limia con 13.500. As EDAR de Ourense, San Cibrao e O Carballiño verten as augas depuradas ao río Miño e os seus afluentes, mentres que a EDAR de Xinzo de Limia o fai co río Limia. Debemos indicar que a capacidade equivalente de depuración das EDAR de Celanova, Ribadavia e Allariz é superior aos 5.000. A rede de saneamento máis extensa é a dos concellos do Carballiño, Ourense e San Cibrao. 3.3.3 Gas O gasoduto de transporte primario que une Portugal con Asturias ao seu paso polo concello de Ponte Caldelas bifúrcase e cruza polos concellos desta área funcional: Avion, Boborás, O Carballiño, Maside, Punxín e Amoeiro ata o concello de Ourense. É en Ourense onde deriva un ramal en media presión cara ao concello de Sarreaus; pero é a través de Gas Galicia como chega aos concellos para dar servizo ás vivendas. Desta forma, nesta Área Funcional existe rede de distribución de gas nos concellos do Carballiño, Ourense, Barbadás e San Cibrao das Viñas. Cabe indicar a existencia doutro gasoduto que parte desde Ourense ao concello de Paderne de Allariz, pero que aínda non lle dá servizo. 3.3.4 Electricidade 23 3. Estrutura territorial Mapa 3.5 Concellos con subministración de gas. Fonte: Gas Galicia SDG Dentro da Área Funcional de Ourense, atopámonos coas seguintes redes: - Redes de Transporte (liñas de alta a 400 ou 220 kv) que enlazan a subestación de Cartelle coa de Trives, por

un lado, con Portugal, por outro, coa do Mesón do Vento e coa de Pazos de Borbén. Debemos dicir que entre centrais hidráulicas e centrais eólicas, esta área funcional ten unha densa rede eléctrica e numerosas subestacións importantes, de forma que a metade norte desta área funcional está chea de liñas de alta tensión. Subestacións a outro nivel atopámolas en Boborás, Ourense e Nogueira de Ramuín. - Rede de reparto (entre 150 e 110 kv) que enlaza a subestación de Cartelle coas subestacións de Muíños, Lobios, Allariz, San Cibrao das Viñas, Ourense, O Carballiño,.. Esta rede de reparto percorre todos os concellos desta área funcional. - A Rede de Distribución, constituída por liñas de media tensión a 20 ou 15 kv, é a encargada de conectar as subestacións de distribución con outras de menos rango ou con transformadores locais. É desde a subestación, a través das redes de distribución, desde onde dispoñemos da enerxía eléctrica para abastecer o núcleo de VPO. Na AF de Ourense existen numerosas centrais hidráulicas no contorno do río Limia e do río Sil, e en menor medida parques eólicos. 24 3.3.5 Telecomunicacións Galicia dispón dunha serie de redes de telecomunicacións fixas e móbiles, que dan servizo a través de distintos operadores. En redes fixas operan as empresas: - Telefónica, que chega con telefonía a case a totalidade da comunidade galega, e ofrece ADSL (banda ancha) ao 100% do territorio (a poboacións con máis de 1000 habitantes). - R: nesta A.F. de Ourense, chega aos concellos de San Cibrao das Viñas, Ribadavia, O Carballiño, Ourense, Maceda e Celanova con banda ancha. 3. Estrutura territorial En redes móbiles, os datos dispoñibles só achegan información sobre as localizacións dos operadores GSM (Movistar, Orange, Vodafone e Yoigo) para a prestación do seu servizo coas tecnoloxías GSM/GPRS; a cobertura que nesta área funcional prestan resulta deficiente, sobre todo nos concellos do leste desta área. Desde a Xunta de Galicia aseguran conectividade de banda ancha para o ano 2009 en todos os núcleos de poboación, e xa no 2008 en todos os núcleos con máis de 500 vivendas.

Planeamento urbanístico 4

4.1 Planeamento vixente 4.1.1 Planeamento vixente por concello Mapa 4.1. Ano de aprobación do planeamento por concellos. Fonte: COAG. Mapa 4.2. Planeamento vixente en cada concello e o seu estado actual. Fonte: COAG. Tal e como se indicou, a área funcional está composta por 67 termos municipais, cada un coa súa propia figura de planeamento. Na táboa seguinte e no gráfico da situación do planeamento obsérvase que 6 municipios contan con Proxectos de Ordenación do Medio Rural (P.O.M.R.), 8 con Delimitación de Solo Urbano (D.S.U.), 10 con Normas Subsidiarias de Planeamento (N.S.P.), en 23 permanecen vixentes as Normas Subsidiarias Provinciais de Planeamento (N.S.P.P.) e 20 réxense por un Plan Xeral. NOMBRE PLANEAMENTO APROBACION NOMBRE PLANEAMENTO APROBACION Allariz P.X.O.M. 2003 Maside N.S.P. 1985 Amoeiro D.S.U. 1994 Melón N.S.P.P. 1991 Arnoia (A) D.S.U. 1994 Merca (A) P.X.O.M. 2003 Avión N.S.P.P. 1991 Montederramo D.S.U. 1994 Baltar N.S.P.P. 1991 Muíños N.S.P.P. 1991 Bande N.S.P. 1987 Nogueira De Ramuín P.X.O.M. 2001 Baños De Molgas N.S.P.P. 1991 Ourense P.X.O.M. 2003 Barbadás P.X.O.M. 2002 Paderne De Allariz N.S.P.P. 1991 Beade D.S.U. 1985 Padrenda N.S.P.P. 1991 Beariz D.S.U. 1994 Parada De Sil N.S.P. 1985 Blancos (Os) N.S.P.P. 1991 Pereiro De Aguiar (O) P.X.O.M. 2000 Boborás N.S.P.P. 1991 Peroxa (A) P.X.O.M. 1999 Bola (A) N.S.P.P. 1991 Piñor N.S.P.P. 1991 Calvos De Randín P.O.M.R. 1999 Porqueira N.S.P.P. 1991 Carballeda De Avia P.X.O.M. 2003 Pontedeva P.O.M.R. 2000 Carballiño (O) P.X.O.M. 1999 Punxín N.S.P.P. 1991 Cartelle N.S.P.P. 1991 Quintela De Leirado N.S.P. 1987 Castrelo De Miño N.S.P. 1985 Rairiz De Veiga N.S.P.P. 1991 Castro Caldelas P.X.O.M. 1999 Ramirás P.O.M.R. 1998 Celanova P.X.O.U. 1995 Ribadavia N.S.P. 1986 Cenlle N.S.P.P. 1991 San Amaro N.S.P.P. 1991 Coles N.S.P. 1995 San Cibrao Das Viñas P.X.O.M. 2004 Cortegada N.S.P.P. 1991 San Cristovo De Cea D.S.U. 1994 Entrimo P.O.M.R. 2003 Sandiás P.X.O.M. 2007 Esgos N.S.P.P. 1991 Sarreaus N.S.P.P. 1991 Xinzo De Limia P.X.O.M. 2003 Taboadela N.S.P.P. 1991 Gomesende D.S.U. 1982 Teixeira (A) P.O.M.R. 2001 Irixo (O) N.S.P. 1993 Toén P.X.O.M. 2003 Xunqueira De Ambía P.X.O.M. 2005 Trasmiras D.S.U. 1985 Xunqueira De Espadanedo N.S.P.P. 1991 Verea N.S.P. 1996 Leiro P.O.M.R. 2003 Vilamarín P.X.O.M. 2002 Lobeira N.S.P.P. 1991 Vilar De Barrio N.S.P. 1985 Lobios P.X.O.M. 2001 Vilar De Santos P.X.O.M. 2001 Maceda P.X.O.M. 2002 Táboa 4.1. Planeamento vixente por concello. Fonte: COAG. 26 4. Planeamento urbanístico

Ademais, no mapa 4.2 obsérvase que a Área Funcional é unha zona moi dinámica desde o punto de vista urbanístico: 36 dos 67 municipios encóntranse en fase de revisión do planeamento vixente. 100% 80% No ejecutado Ejecutado A maior parte destes conta actualmente con figuras de carácter netamente subsidiario (Normas Provinciais ou Delimitacións de Solo) cuxa data de aprobación é anterior ao ano 1998, polo que se aprecia unha inminente actualización do planeamento, que se adaptará mellor á realidade do municipio. Ningunha das actuais figuras sofre incidencias que fagan inefectiva a súa vixencia. 60% 40% 20% 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento 0% Residencial Industrial Terciario Dotacional Otros NO CONSTA USO URBANIZABLE Gráfica 4.1 Grao de execución do Planeamento en solo urbanizable na área funcional. Fonte: COAG O grao de execución do planeamento estudouse en dúas clases de solo (urbano e urbanizable) e mediante dous parámetros: a superficie de solo e a superficie de teito (superficie construída). Ademais categorizouse nos usos globais Residencial, Industrial, Terciario e Dotacional, ademais doutros usos non definidos. Na táboa seguinte cuantifícase en metros cadrados (de solo ou de teito, segundo corresponda) a totalidade da Área Funcional de Ourense, indicando ademais se se executou ou non o planeamento. SUELO Superficies en m2 Ejecutado Superficies en m2 Ejecutado Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general URBANO Residencial 34.227.159,6 34.227.159,6 URBANO Industrial 0,0 0,0 Industrial 4.370.752,6 4.370.752,6 NO CONSTA USO 0,0 0,0 Terciario 980.663,5 980.663,5 Residencial 0,0 0,0 NO CONSTA USO 3.316.505,7 3.316.505,7 Terciario 0,0 0,0 Total URBANO 42.895.081,4 42.895.081,4 Total URBANO 0,0 0,0 URBANIZABLE Residencial 47.380.592,7 1.227.445,4 48.608.038,1 URBANIZABLE Dotacional 58.138,7 58.138,7 Industrial 10.487.189,4 1.088.864,4 11.576.053,8 Industrial 5.811.125,8 522.450,2 6.333.575,9 Terciario 1.048.326,0 179.290,8 1.227.616,7 NO CONSTA USO 0,0 0,0 0,0 Dotacional 198.532,7 198.532,7 Otros 0,0 0,0 Otros 563.896,1 563.896,1 Residencial 13.273.507,0 395.058,4 13.668.565,5 NO CONSTA USO 11.128.649,6 26.456,5 11.155.106,1 Terciario 227.435,4 133.750,9 361.186,3 Total URBANIZABLE 70.807.186,5 2.522.057,1 73.329.243,6 Total URBANIZABLE 19.370.206,9 1.051.259,5 20.421.466,4 Total general 70.807.186,5 45.417.138,5 116.224.325,0 Total general 19.370.206,9 1.051.259,5 20.421.466,4 TECHO Táboa 4.2 Cuantificación do grao de execución do planeamento en solo urbanizable. Fonte: IGVS. 27 4. Planeamento urbanístico Como se observa, no solo urbano a totalidade dos solos xa foron desenvolvidos e por tanto, todo o teito construído.

Trámites previos 47% Aprobación Inicial 19% Aprobación Provisional 3% Con todo, no caso do solo urbanizable só unha pequena parte o foi, o 3% do total destinado a isto. Na gráfica 4.1 recolleuse porcentualmente a superficie deste solo, por usos, no que se executaron as previsións dos plans: no uso residencial encóntrase arredor do 3%, no industrial arredor do 9% e no terciario é dun 15% aproximadamente; os usos dotacionais non se desenvolveron. A conclusión que se obtén é que o planeamento, a pesar da súa antigüidade, non foi capaz de desenvolver os solos urbanizables, ou ben o dimensionamento das previsións dos plans estiveron moi por encima da realidade dos municipios. Obviamente, esta conclusión é xenérica para toda a Área Funcional, e é moi posible que nos casos particulares dalgún municipio os desaxustes non sexan tan elevados. Contratación 11% Avance 14% Incidencias Aprobación definitiva 6% Gráfica 4.2 Estado do Planeamento en tramitación. Fonte: COAG. 4.1.3 Planeamento en tramitación Como xa se sinalou, máis da metade das figuras de planeamento vixentes encóntranse neste momento en proceso de revisión para adecuarse á situación actual dos municipios. A totalidade dos municipios que están revisando o seu planeamento están adoptando como figura de ordenación urbanística a do Plan Xeral de Ordenación Municipal (P.X.O.M.) Inclúese a continuación unha táboa co estado de tramitación dos municipios con data do 22 de novembro de 2007. Os fitos que se consideraron na tramitación son os que seguen: - Contratación: indica que se iniciou o procedemento de redacción do novo instrumento. - Avance: o avance de planeamento foi presentado. - Trámites previos: o documento encóntrase nos trámites previos á aprobación inicial, como pode ser o Informe Previo á Aprobación Inicial, o informe de Avaliación Ambiental Estratéxica ou a suspensión de licenzas. - Aprobación Inicial: o concello efectuou a aprobación inicial. - Aprobación Provisional: pechouse o proceso de información pública e o pleno municipal aprobou o plan. - Incidencias na Aprobación Definitiva: produciuse algún tipo de incidencia na Aprobación Definitiva, ben a súa anulación parcial, a súa denegación ou suspensión ata a corrección de defectos. Como se observa na táboa 4.3, no caso da Área Funcional de Ourense, a gran maioría do planeamento en trámite non alcanzou a Aprobación Inicial (unicamente o 28% do planeamento en revisión ten esta Aprobación), polo que destaca a recente posta en marcha deste proceso de revisión. Na seguinte táboa inclúense todos os municipios da Área Funcional e o seu estado de tramitación do planeamento xeral; os municipios que non teñen ningún dato é porque contan cun planeamento aprobado definitivamente e que non iniciaron ata a data trámites para a súa revisión. 28 4. Planeamento urbanístico

NOMBRE INSTRUMENTO EN TRAMITE ESTADO TRAMITE EQUIPO REDACTOR Allariz Amoeiro Arnoia (A) P.X.O.M. Aprobación Inicial Monteoliva Arquitectura Avión Baltar P.X.O.M. Avance TISGER Bande P.X.O.M. Avance HABITAT 6 S.L. Baños De Molgas P.X.O.M. Aprobación Inicial HABITAT 6 S.L. Barbadás Beade P.X.O.M. Aprobación Inicial SERVICAT Beariz P.X.O.M. Trámites previos Manuel Requejo Conde... Blancos (Os) P.X.O.M. Trámites previos Consultora Galega Boborás P.X.O.M. Trámites previos ARQUIPO S.L. Bola (A) P.X.O.M. Trámites previos Consultora Galega Calvos De Randín P.X.O.M. Contratación Jose Luis Rapela e outros Carballeda De Avia Carballiño (O) P.X.O.M. Contratación RESOLVA Cartelle P.X.O.M. Avance Manuel requejo Conde... Castrelo De Miño P.X.O.M. Trámites previos Senen Prieto Ingeniería S.L Castro Caldelas Celanova Cenlle P.X.O.M. Aprobación Inicial SERVICAT Coles P.X.O.M. Avance HABITAT 6 S.L. Cortegada P.X.O.M. Trámites previos URBAN Entrimo Esgos P.X.O.M. Aprobación Provisional HABITAT 6 S.L. Xinzo De Limia Gomesende Irixo (O) P.X.O.M. Trámites previos José Valentín Rodríguez Xunqueira De Ambía Xunqueira De Espadanedo P.X.O.M. Trámites previos EPTISA Leiro P.X.O.M. Contratación Monteoliva Arquitectura Lobeira P.X.O.M. Avance Diagrama Ingeniería Lobios Maceda Táboa 4.3a Planeamento en tramitación por concello. Fonte: COAG 29 4. Planeamento urbanístico

NOMBRE INSTRUMENTO EN TRAMITE ESTADO TRAMITE EQUIPO REDACTOR Maside P.X.O.M. Contratación Óscar González Fernández Melón P.X.O.M. Aprobación Inicial HABITAT 6 S.L. Merca (A) Montederramo Muíños P.X.O.M. Trámites previos HABITAT 6 S.L. Nogueira De Ramuín Ourense Paderne De Allariz P.X.O.M. Incidencias Aprobación definitiva Consultora Galega Padrenda P.X.O.M. Trámites previos Elvira Carrega Pazos... Parada De Sil P.X.O.M. Trámites previos E.I.C. DURÁN S.L. Pereiro De Aguiar (O) Peroxa (A) Piñor Porqueira P.X.O.M. Trámites previos EPTISA Pontedeva Punxín Quintela De Leirado Rairiz De Veiga P.X.O.M. Aprobación Inicial Consultora Galega Ramirás P.X.O.M. Aprobación Inicial SERVICAT Ribadavia P.X.O.M. Trámites previos Consultora Galega San Amaro P.X.O.M. Trámites previos San Cibrao Das Viñas San Cristovo De Cea Sandiás Sarreaus P.X.O.M. Trámites previos EPTISA Taboadela P.X.O.M. Trámites previos Consultora Galega Teixeira (A) Toén Trasmiras Verea P.X.O.M. Trámites previos E.I.C. DURÁN S.L. Vilamarín Vilar De Barrio P.X.O.M. Incidencias Aprobación definitiva Jose A. Pérez Carrera Vilar De Santos 30 4. Planeamento urbanístico Táboa 4.3b Planeamento en tramitación por concello. Fonte: COAG

Dinámica Residencial 5

5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas 154.000 152.000 150.000 148.000 146.000 144.000 142.000 146.938 147.520 147.994 147.705 147.922 148.585 149.213 150.038 150.859 151.896 5.1.1 Cuantificación e evolución. Analizando os datos dispoñibles para a área de Ourense, obsérvase un crecemento constante no número de vivendas, que pasan de 145.000 a 151.000 no lapso dunha década, un incremento de 6.818 vivendas, sendo a oitava de todas as áreas funcionais establecidas para Galicia (en primeiro lugar sitúase a área funcional da Coruña, con máis de 42.000 vivendas construídas no mesmo período). Na gráfica 5.2 reflíctese a distribución espacial deste crecemento: os maiores incrementos relativos prodúcense no contorno da capital, destacando Barbadás e Carballiño (O) con porcentaxes próximas ao 60 e 30% respectivamente, seguidos por Celanova, Pereiro de Aguiar (O), Coles e Maceda que se aproximan ao 20%, mentres que en Ourense a porcentaxe non supera o 17% (aínda que en termos absolutos rexistra os maiores incrementos). En resumo, o crecemento do parque inmobiliario da área concéntrase nos concellos do contorno da capital provincial. 140.000 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.1. Evolución do parque de vivendas na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Incremento absoluto Incremento porcentual Ourense Carballiño (O) Barbadás Xinzo De Limia Celanova Pereiro De Aguiar (O) Ribadavia Allariz San Cibrao Das Viñas Coles Maceda Nogueira De Ramuín Toén Lobios Bande Avión Merca (A) Baltar Peroxa (A) Cartelle Taboadela Entrimo Amoeiro Maside Padrenda Paderne De Allariz Muíños Ramirás Trasmiras Xunqueira De Ambía Cortegada Rairiz De Veiga Boborás Esgos Baños De Molgas Lobeira Cenlle Castro Caldelas Carballeda De Avia Leiro Arnoia (A) Melón Beariz San Amaro Vilar De Barrio San Cristovo De Cea Castrelo De Miño Bola (A) Sandiás Gomesende Punxín Blancos (Os) Sarreaus Porqueira Piñor Pontedeva Xunqueira De Espadanedo Vilar De Santos Irixo (O) Beade Quintela De Leirado Montederramo Verea Parada De Sil Vilamarín Teixeira (A) Calvos De Randín 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 32 5 Dinámica residencial Gráfica 5.2. Crecemento do parque de vivendas por concellos en valores absolutos e porcentuais, 1991-2001. Fonte: INE. Mapa 5.1. Vivendas visadas de 2001 a 2007 por cada mil habitantes por concello. Fonte: COAG. O incremento do parque de vivendas, que en termos porcentuais é superior ao 4%, non se pode explicar en función do crecemento poboacional, xa que este foi negativo situándose nun -2,4%. É necesario introducir entón a variable dos fogares xerados na Área Funcional para poder explicar o comportamento aludido. A área funcional experimentou un crecemento do número de vivendas superior ao 4%, mentres o crecemento da poboación foi negativo, -2,4%, evidenciando que a presión demográfica non é o único factor que incide na

10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -2,4% 8,7% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 4,7% Gráfica 5.3. Incremento relativo de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-6.614 7.930 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 6.818 Gráfica 5.4. Incremento absoluto de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. evolución do parque de vivenda na área. Pola contra, este incremento vén dado en gran parte pola variación na composición dos fogares, que como se ten analizado no capítulo correspondente, vén experimentando unha progresiva redución do número de persoas por fogar, pasando no caso da Área Funcional de Ourense de 3,04 a 2,73 habitantes por fogar no período intercensual de referencia. Este factor actúa como multiplicador do crecemento demográfico, xa que os fogares creceron un 8,7% e tanto a poboación coma a taxa de persoas por fogar sufriron un descenso. A evolución do número de fogares ofrece unha mellor aproximación ao incremento do parque de vivendas, xa que ao trasladar a termos absolutos estes ritmos de crecemento compróbase que o incremento do número de fogares, con 7.930 no período intercensual, logra explicar completamente a existencia de 6.818 novas vivendas (gráfica 5.4): a evolución do saldo de fogares explica un 116% do incremento do parque de vivendas (a relación entre estas dúas magnitudes sitúase arredor de 0,9 novas vivendas por incremento dun fogar no saldo de fogares). Este factor apunta a que unha importante cantidade de vivendas secundarias ou baleiras están destinadas a cubrir un uso de vivenda principal. 5.1.2 Análise do parque residencial por usos 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Calvos de Randín Muíños Teixeira, A Ramirás Baltar Entrimo Paderne de Allariz Sarreaus Cenlle Irixo, O Castrelo de Miño Parada de Sil Bola, A Lobeira Baños de Molgas Cartelle Leiro Montederramo Gomesende Quintela de Leirado Vilar de Barrio Bande Castro Caldelas Merca, A Allariz Porqueira Xunqueira de Ambía Esgos Nogueira de Ramuín Lobios Melón Punxín Cortegada Verea Trasmiras Carballeda de Avia San Cibrao das Viñas Pontedeva Blancos, Os Boborás Rairiz de Veiga Beariz Coles Amoeiro Peroxa, A Celanova Maside Toén San Amaro Carballiño, O Sandiás Padrenda Avión Pereiro de Aguiar Beade Ribadavia Maceda Taboadela Piñor Vilar de Santos Xinzo de Limia Ourense Arnoia, A Barbadás Xunqueira de Espadanedo Vilamarín San Cristovo de Cea S Principal S Secundaria S Vacia Lineal (S Principal) Lineal (S Secundaria) Lineal (S Vacia) Gráfica 5.5. Índice de vivendas principais, secundarias e baleiras por 1.000 habitantes por concello. Ano 2001. Fonte: INE Na gráfica 5.5 amósase para o ano 2001 o número de vivendas por cada mil habitantes e por usos. Esta gráfica amosa as diferenzas no tamaño medio do fogar entre os diferentes concellos da área funcional de Ourense, evidenciada pola regularidade no número de vivendas principais por cada 1000 habitantes. Así, Calvos de Randín presentaría o menor valor do tamaño medio do fogar en 2001, mentres que San Cristovo de Cea contaría co maior número de membros por fogar. Tamén se constatan algúns aspectos como a forte 33 5 Dinámica residencial

3000 2500 2000 1500 1000 500 0 642 1388 624 1237 564 460 991 930 Principal 376 680 No principal 459 521 725 740 1037 1016 1071 1124 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.6. Número de vivendas construídas en principal e non principal en a área funcional. Intervalo de anos 1991-2001. Fonte: INE Δ % población 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% R 2 = 0,9242-50% 0% 50% 100% 150% Δ % vivenda principal Gráfica 5.7. Correlación do incremento da vivenda principal e a poboación nos concellos da área funcional. Fonte: INE. 816 969 1904 842 proporción de vivenda baleira en Porqueira, no cal dun total de 1.260 vivendas e 1.259 habitantes, 808 están baleiras (697 ), e de vivenda secundaria en Baltar, Baños de Molgas, Nogueira de Ramuín, A Merca, Entrimo, Cenlle e Lobios. Observando os datos de vivenda principal e non principal ano a ano (gráfica 5.6 e 5.8), a década 91-01 rexistra unha evolución regular de vivenda principal respecto ao total de vivendas construídas, un proceso que se manifesta claramente en todo o período. Neste proceso combínase un incremento en termos absolutos do número de vivendas dedicadas a vivenda non principal a partir de 1998 (tras un forte incremento en 1996-1997 e un fortísimo auxe no 2001) cunha redución do número de vivendas principais construídas, manténdose unha tendencia crecente no número total de vivendas construídas, se ben con flutuacións puntuais. A correlación do incremento de vivenda principal respecto ao crecemento da poboación móstrase sobre unha recta de regresión cun valor moi elevado (R2=92,42%). Isto indícanos un elevado axuste desta magnitude, e explícase por tanto a evolución na vivenda principal polos incrementos poboacionais da área funcional. Por outra banda, a segunda compoñente do parque de vivenda, a non principal, como se resaltou anteriormente, presenta unha evolución crecente, con inicio da escalada a finais da década dos 90 e pico en 2001. Estase a reflectir o inicio da chamada burbulla inmobiliaria que, como se verá posteriormente, mantén esta tendencia ata 2007. Isto viría a explicar o aumento de vivendas secundarias ou incluso vivendas baleiras destinadas a investimento por consolidarse o papel da vivenda coma activo económico. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 642 624 564 1388 1237 991 460 376 930 680 Principal 459 1037 No principal 521 1016 725 740 1071 1124 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.8. Distribución porcentual das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional. Fonte: INE. 816 969 1904 842 34 5 Dinámica residencial As vivendas baleiras amosan unha clara perspectiva do territorio por canto son as vivendas susceptibles de

Mapa 5.2. Incremento de vivendas principais por cada 1000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. entrar no mercado sempre e cando o seu estado non sexa de deterioro. Da análise da súa antigüidade (mapa 5.5. e 5.6.) poden extraerse tres grupos de concellos. Así, é posible falar dun primeiro grupo de concellos onde a idade predominante das vivendas baleiras é moi antiga, correspondendo ás construídas ata 1900 ou entre 1900 e 1950. Estes concellos, tales como A Teixeira, Parada de Sil, Montederramo, Xunqueira de Espadanedo, Nogueira de Ramuín, Vilamarín, San Cristovo de Cea, Boborás, Melón e Cortegada atópanse todos eles na zona menos dinámica da Área Funcional: zonas do interior formadas por concellos cunha estrutura económica, a día de hoxe, aínda dominada na súa maioría por actividades do sector primario, que se poden considerar afectados por procesos migratorios e de perda poboacional sostidos no tempo, o cal é coherente coa idade do parque inmobiliario baleiro. Por outra banda, pódese considerar un segundo grupo de concellos onde as vivendas baleiras construídas na última década son o grupo maioritario, Celanova, Allariz, Vilar de Santos, Xinzo de Limia, Trasmiras, Vilar de Barrio, Maceda, Ourense, Barbadás e San Cibrao das Viñas. Trátase, loxicamente, dos concellos máis ligados ao fenómeno da desconcentración centralizada da área metropolitana de Ourense onde á calor do crecemento poboacional e residencial se produciu igualmente unha sensible acumulación de vivendas colocadas no mercado como activos económicos antes que como ben de uso. Por último encontramos un terceiro grupo de concellos onde a idade predominante do parque baleiro é a correspondente ás décadas comprendidas entre 1950 e 1990. En termos xerais, destacan Entrimo, Lobios, Bande, Baños de Molgas, Xunqueira de Ambía, Sandiás, Paderne de Allariz, Esgos, O Pereiro de Aguiar, Coles e A Peroxa. Tiveron un forte desenvolvemento inmobiliario nos anos do desarrollismo, pero experimentaron posteriormente unha longa fase de decadencia, antes dos anos de crecemento dos 90. 35 5 Dinámica residencial Mapa 5.3. Incremento de vivendas secundarias por cada 1000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. Mapa 5.4. Estrutura do parque residencial por uso da vivenda para o ano 2001 e distribución das vivendas totais en 2007. Fonte: INE

36 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Mapa 5.5 e 5.6 Antigüidade das vivendas secundarias (esquerda) e vivendas baleiras (dereita) segundo o Censo de Poboación e Vivendas 2001. Fonte: INE. En cambio, o comportamento da vivenda secundaria non ten un patrón de comportamento tan claro. Seguindo a mesma lóxica analítica que no caso anterior, é posible mencionar que no primeiro dos grupos de concellos aludidos con anterioridade mantense a tendencia á preponderancia do peso da vivenda secundaria anterior a 1950 que, aínda sen ser o maioritario, é relativamente máis importante que no resto dos concellos, un fenómeno que fala do mantemento de lazos vitais, entre os descendentes dos emigrantes daqueles anos, coa coroa urbana de Ourense e os seus lugares de orixe. Máis alá do anterior, un grupo de municipios (Celanova, Allariz, Vilar de Santos, Xinzo de Limia, Trasmiras, Vilar de Barrio, Maceda, Ourense, Barbadás e San Cibrao das Viñas) amosan un peso relativo considerable da vivenda secundaria máis recente. Por último, a xeneralización para o groso dos concellos dunha conspicua predominancia da vivenda secundaria construída entre as décadas de 1950 e 1990 debe poñerse en relación co acusado efecto de transvasamento poboacional entre a maioría destes concellos e a capital ourensá e a súa coroa urbana acontecido ao longo desas décadas. 5 Dinámica residencial Colectiva Abierta Colectiva Cerrada Colectiva Otros Unifamiliar Aislada Unifamiliar En Hilera Unifamiliar Pareada Gráfica 5.9. Tipoloxías das vivendas construídas na área funcional entre 2002 e 2007. Fonte: COAG. 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables Tipoloxía

100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 Otros Alquiler En propiedad por herencia o donación En propiedad con pagos pendientes En propiedad totalmente pagada Entre os anos 2002 e 2007 na construción de novas vivendas, que roldou totais anuais entre 1.000 e 4.000 na área funcional, prevaleceu a vivenda colectiva pechada seguida dunha importante masa de vivenda unifamiliar illada. Cabe destacar tamén a presenza da vivenda colectiva aberta, que se mantén durante os últimos anos arredor das 295 vivendas/ano de media. Tenencia O réxime de tenencia non experimentou cambios importantes na súa estrutura, se ben se percibe claramente o auxe das hipotecas e outros modos de tenencia na década dos 90, perdendo peso as vivendas completamente pagadas, así como a redución da vivenda en réxime de aluguer. 0 1991 2001 100% Gráfica 5.10. Tenencia de Vivendas nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ruinoso malo deficiente bueno 1991 2001 Gráfica 5.11. Estado da Vivenda (datos relativos) nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. 80% 60% 40% 20% 0% 1991 2001 Gráfica 5.12. Réxime de tenencia en porcentaxes nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE Estado Otros Alquiler En propiedad por herencia o donación En propiedad con pagos pendientes En propiedad totalmente pagada En termos relativos detéctase unha lixeira mellora do estado do parque de vivendas. Practicamente non existen vivendas en estado ruinoso e medra lixeiramente a proporción de vivendas en bo estado, como consecuencia do forte incremento do parque de vivendas rexistrado na última década. Con todo, en termos absolutos aumentan os edificios en todos os estados: bo, ruinoso, malo e deficiente. Resulta preocupante que o maior aumento, en termos relativos, se produza no estado ruinoso. Existe un parque de vivendas obsoleto que non é renovado polos seus propietarios e que debe responder en boa parte ao fenómeno do envellecemento. 37 5 Dinámica residencial

5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007) 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -2,4% 8,7% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 4,7% Gráfica 5.13. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 1991 a 2001. Fonte: INE 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -1,8% 5,8% 2001-2007 8,5% 5.2.1 Cuantificación e evolución O sistema inmobiliario experimentou unha agudización das tendencias que se marcaban ao final do século vinte. Móstranse a continuación as gráficas comparativas da etapa aludida anteriormente xunto cos datos máis recentes destas dinámicas. Obsérvase como o diferencial entre os incrementos de poboación e vivendas experimenta un significativo incremento no período máis recente, e o dos fogares diminúe. As gráficas da franxa esquerda amosan as tendencias (Gráfica 5.13 e 5.14) e baixo este parágrafo indícanse os valores absolutos das dúas épocas aludidas. 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-6.614 7.930 1991-2001 6.818 Poboación Fogares Vivendas Poboación Fogares Vivendas Gráficas 5.15 e 5.16. Incremento de poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001 (esquerda) e 2001 a 2007 (dereita). Fonte: INE e COAG. 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-4.817 5.762 2001-2007 Obsérvase claramente que nos últimos sete anos (2001-2007) o incremento de vivendas é moi superior ao rexistrado na anterior década (1991-2001), sumando preto de 6.100 vivendas máis nun período inferior a tres anos. Non obstante, o incremento de poboación non acompañou aos valores de vivendas, e incluso se pode observar como o incremento de fogares tampouco medra na mesma liña. Como se observa na xeneralidade das áreas funcionais dinámicas, no período 2001-2007, o incremento de poboación vén moi marcado polos novos fluxos migratorios estranxeiros, que tenden a positivar o saldo migratorio e que achegan poboación con necesidades primarias de vivenda. 12.913 38 5 Dinámica residencial Poboacion Fogares Vivendas Gráfica 5.14. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 2001 a 2007. Fonte: INE e COAG

6.000 20% 15% 14,9% 13,6% 5.000 4.000 10% 5% 0% 1991-2007 3.000 2.000 1.000 0 S.M. do estranxeiro S.M. de Doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca -5% -4,1% -1.000-10% Poboacion Fogares Vivendas Gráfica 5.17. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 1991 a 2007. Fontes INE / COAG. 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0-5.000 13.692 1991-2007 19.731-2.000 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Gráfica 5.19. Estrutura do saldo poboacional por contornos xeográfico-administrativos respecto á área funcional. Fonte: INE É precisamente a partir do ano 2000 cando se produce un incremento moi importante dos saldos migratorios co exterior, o que ocasiona que se pase dun crecemento de -6.614 persoas na década dos 90, a outro de - 4.817 durante os 6 anos seguintes. Con todo, o ritmo no descenso do número de persoas por fogar, que forma parte dunha tendencia estrutural de ciclos moito máis longos que os que regulan os saldos poboacionais, mantense de forma lineal, polo que o incremento relativo de fogares non pode alcanzar en 6 anos o diferencial acadado en toda a década anterior, aínda que si iguala os seus crecementos en termos relativos. Con todo, a variable que experimenta unha subida por riba do dobre da rexistrada nas outras dúas continúa sendo a vivenda. Se para a década dos 90 se observaba unha capacidade de absorción da vivenda principal próxima ao 115% do parque construído ata o ano 98 para caer pronunciadamente despois, esta capacidade de absorción queda por debaixo do 50% no período 2001-2007 a xulgar polos datos achegados pola gráfica 5.16 (12.000 novas vivendas para só 6.000 novos fogares). 2005 2006 39 5 Dinámica residencial -10.000-15.000-11.431 Poboación Fogares Vivendas Gráfica 5.18. Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 1991 a 2007. Fonte: INE / COAG. Se optamos por presentar os datos dos dous períodos analizados conxuntamente (1991-2007), obtense unha panorámica da transformación das variables definitorias do modelo socio inmobiliario que caracteriza a área funcional, e que se resume no seguinte: durante os últimos 17 anos, para un incremento poboacional de -4.1% increméntase o número de fogares nun 14,9% e o de vivendas nun 13,6%. En termos absolutos, observamos que os novos fogares xerados no período 1991-2007 poderán absorber o 69% das novas vivendas construídas, o que revela un claro indicador da menor importancia da vivenda non principal no desenvolvemento inmobiliario vivido na área funcional durante o período analizado

4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0-500 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Principal 1997 1998 Non Principal Gráfica 5.20. Evolución Construción anual de vivenda principal e non principal e incremento da poboación entre 1991 e 2007.. Fonte INE e COAG. 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Principal 1997 1998 1999 2000 No Principal Gráfica 5.21. Evolución anual da vivenda. Proporción da principal e non principal entre 1991 e 2007. Fonte INE e COAG. 1999 2000 2001 2001 2002 2002 2003 2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 278.693 88.937 145.078 272.079 99.528 1991 2001 2007 Gráfica 5.22. Evolución da poboación, Fogares e vivendas nos anos 1991, 2001 e 2007. Fonte: INE e COAG. 151.896 267.262 105.290 164.809 POBLACION FOGARES O anterior queda perfectamente reflectido no gráfico seguinte, que amosa o número de vivendas construídas ao longo dos dous períodos considerados, ofrecendo unha plasmación estatística do boom inmobiliario acontecido desde o arranque da década. 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2030 1991 1861 1992 1555 1993 1390 1994 1056 1995 1496 1996 1537 1997 1796 1998 Gráfica 5.23. Construción anual de vivenda da área funcional. Intervalo 1991-2007. Fonte INE e IGVS. 1864 1999 1785 2000 2746 2001 881 2002 799 2003 1444 2004 2143 2005 3890 2006 TOTAL 3507 2007 40 5 Dinámica residencial

Se segregamos os datos de construción total en función do seu uso, comprobarase o anteriormente comentado ao respecto da capacidade de absorción da vivenda total pola principal que, en función das gráficas 5.20 e 5.21 mostradas á esquerda, pode cifrarse arredor das 1.000 vivendas por ano. Consecuentemente, todo o construído por enriba desa cifra, representa a parte do mercado que apunta á vivenda secundaria ou á vivenda como activo financeiro, elementos que en última instancia explican o incremento de demanda propio do ciclo alcista no que finalmente eclosionou a dinámica recente do sistema inmobiliario. No ano 2006 prodúcese o máximo histórico, coa construción de 3.890 vivendas, das cales máis do 70 % represéntano as vivendas non principais. Un crecemento que, como é recorrente na natureza estrutural do sistema inmobiliario do conxunto do estado, non só implica unha perda significativa do peso da vivenda protexida respecto do total producido, senón que en termos absolutos tamén decrece notablemente a súa produción ante o efecto chamada producido pola marcada rendibilidade do sector nos anos expansivos a teor do comportamento inflacionario dos prezos. 5.2.2 Vivenda libre e protexida 41 Mapa 5.7. Produción de vivenda libre por cada mil habitantes entre 2001 e 2007. Fonte: IGVS. 3.000 2.500 2.000 LIBRE VPA VPP A recesión de principios dos 90 induciu a aparición da vivenda de protección pública como refuxio do sector inmobiliario, un fenómeno que se manifesta de maneira máis destacable nos anos 1992, 1994, 1996 (ano no que a vivenda protexida acada un máximo do 23% das vivendas construídas) e 1997. Nos anos 1994-96, dentro da vivenda de protección tivo máis protagonismo a Vivenda de Promoción Pública (VPP) respecto da Vivenda de Protección Autonómica (VPA). En 2001, 2002, 2003 e 2004 rexístranse novos aumentos da vivenda protexida, neste caso predominando a VPA, que conserva un papel máis residual nos restantes anos analizados, acadando un mínimo do 4% en 2001. LIBRE VPA VPP 5 Dinámica residencial 1.500 1.000 500 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Gráfica 5.24. Construción total de vivendas por tipo de protección entre 1992 e 2005 (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: COAG / IGVS. 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Gráfica 5.25. Proporción de construción de vivendas por tipo de protección entre 1992 e 2005 (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: COAG / IGVS.

Este decrecemento durante a fase máis alcista fai que no período 2000-2005 a vivenda suxeita a protección teña un peso medio anual do 10%, fronte á media do 18% anual rexistrada en 1992-2000. En termos absolutos, do total de 22.353 vivendas construídas no período 1992-2005, só 2.419 foron vivendas suxeitas a protección (1.031 foron de promoción pública e 1.388 de protección autonómica). 5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda Mapa 5.8. Prezos da vivenda libre construída en 2007. Fonte: TINSA. 200% 150% 100% 50% 0% -50% -100% -150% Ribadavia Barbadás Carballiño (O) Allariz Ourense (Capital) Gráfica 5.26. Incremento do prezo da vivenda na área funcional entre 1998 e 2007 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. Os prezos de venda da vivenda libre en bloque amósanse no mapa 5.8, que evidencia o comportamento dispar rexistrado nos distintos concellos da área funcional, con estreita relación coa súa dinamicidade e proximidade á capital ou á autoestrada. Nos concellos con maior dinamismo, os incrementos de prezo son moi dispares: En termos absolutos, destaca claramente Ourense, cunha media en 2007 por riba dos 1.666,24 /m 2. Ségueno Nogueira de Ramuín, O Carballiño, Ribadavia e Allariz. En termos porcentuais, é Ribadavia (que parte de baixos niveis) o que rexistra maiores incrementos, próximos ao 140%, seguido de Barbadás (126%) e Allariz (91,9%), mentres Ourense rexistra un incremento do 72,8%. Este diferencial de ritmo de crecemento indica un proceso de achegamento dos prezos entre Ourense e os concellos da súa coroa máis próxima, debido ao proceso de ganancia de centralidade que experimentaron estes concellos tras o transvasamento poboacional e o incremento na localización de actividades económicas acontecidos nas dúas últimas décadas. 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 - Ourense Barbadás Celanova Carballiño (O) Allariz Xinzo de Limia Gráfica 5.27. Evolución de prezos de vivenda nova en 1995, 1998, 2001 e 2007 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. 1995 2001 2007 42 5 Dinámica residencial

Descompoñendo a evolución dos prezos nos seus compoñentes, compróbase que nas condicións estruturais do mercado inmobiliario de auxe da construción de vivendas, as presións á alza dos prezos trasládanse de forma preferente aos prezos do solo, xa que o diferencial do custo de construción entre concellos é moi reducido. Dado que ante un aumento da demanda moi xeneralizable en termos espaciais o elemento diferencial clave vén sendo a centralidade, este factor reflíctese efectivamente no prezo do solo e transmítese ao mercado a través da repercusión do prezo do solo sobre o prezo da vivenda. 500 400 300 200 100 1999 2007 43 Mapa 5.9. Valor de repercusión do solo en 2007. Fonte: TINSA 0 Ourense Barbadás Celanova Ribadavia Allariz Cortegada O Carballiño Xinzo de Limia Gráfica 5.28. Evolución do prezo de repercusión do solo entre 1998 e 2007. Fonte: TINSA. 5 Dinámica residencial O comportamento do prezo de repercusión do solo é un fiel indicador na análise do mercado inmobiliario, máis que o propio prezo da vivenda, do nivel de centralidade alcanzado polas localizacións, e polo tanto do quecemento do mercado nelas. Isto vólvenos a reflectir o proceso de converxencia real entre o centro e a coroa urbana e de como o mercado inmobiliario acaba por repercutir a centralidade a través do prezo do solo.

INSTITUTO GALEGO DA 44 200,4 200,0 195,4 175,6 172,4 138,5 103,9 272,9 354,1 471,4 5 Dinámica residencial 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Ourense Barbadás Leiro Celanova Ribadavia Allariz Cortegada Carballiño (O Nogueira de Ramuín Xinzo de Limia Gráfica 5.29. Valor de repercusión do solo. Ano 2007. Fonte: TINSA. Na área funcional de Ourense non destaca ningún concello polo feito de que o valor de repercusión do solo supere o 40% do valor de venda da vivenda. En xeral, a carestía da vivenda vai diminuíndo a medida que nos afastamos de Ourense, observándose valores por debaixo dos de promoción pública de prezo concertado nos concellos de Celanova, O Carballiño, Allariz e Xinzo de Limia. (gráfica 5.30).

1.800 1.666 1.600 1.400 1.200 Valor /m2-1.000 800 1.049 1.037 1.027 902 Prezo vivenda réxime especial - Vivenda de prezo xeral - 600 Vivenda de prezo concertado - 400 200 45 - Ourense Celanova Carballiño (O) Allariz Gráfica 5.30. Prezo da vivenda na área funcional para o período 98-07 en relación cos réximes especiais. Fonte: IGVS / TINSA. O anterior leva a dúas consideracións: a primeira ten que ver, loxicamente, cos criterios de selección de concellos susceptibles de acoller actuacións de vivenda de protección pública; a segunda fálanos de que o esforzo que os fogares deben efectuar para acceder á vivenda é sumamente heteroxéneo, algo que enlaza directamente coa primeira das consideracións. Pero antes de analizar ese esforzo que os fogares deben acometer para a consecución da súa vivenda, é necesario caracterizar sucintamente a evolución dos fogares na área funcional. Xinzo de Limia 5 Dinámica residencial

5.3 Fogares 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares Os fogares da área funcional de Ourense incrementáronse desde o ano 1991 ata 2007 en máis de 13.500 fogares, ata algo máis de 105.000, que en termos relativos é un incremento do 14,95%. Este aumento tan importante dos fogares debeuse a un único efecto como se pode apreciar na táboa 5.1-: Ao proceso de redución do número de membros dos fogares, proceso estrutural en Europa e España nos últimos lustros, xa que o volume de poboación total diminuíu en algo máis de 10.000 persoas. Evolución do nº de fogares na Área Funcional 1991 2001 2007 Nº Fogares 91.598 99.528 105.290 en % 8,7% 5,8% TMF 1 3,04 2,73 2,54 Poboación 278.693 272.079 267.262 Táboa 5.1. Evolución dos fogares. Fonte. Elaboración propia a partir datos do INE (Censo e ECVF) 1 TMF: Tamaño Medio do Fogar 46 100000 80000 60000 40000 20000 0 1991 2001 7 ou máis persoas 6 persoas 5 persoas 4 persoas 3 persoas 2 persoas 1 persoa Gráfica 5.31. Composición dos fogares por número de habitantes nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE Se se caracteriza os fogares con base no número de membros nos anos 1991 e 2001 (que corresponden con datos do Censo), pode apreciarse o efecto de redución do tamaño medio do fogar, sufrindo un forte incremento, en termos absolutos e relativos, os fogares unipersoais, e reducíndose os fogares de 7 ou máis membros. Isto non é debido principalmente ás novas formas de convivencia como cabería esperar-, senón ao maior envellecemento da poboación como se detallaba na alínea 2.3 Os fogares galegos: Evolución e estrutura territorial do Tomo I do Plan 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1991 2001 7 ou máis persoas 6 persoas 5 persoas 4 persoas 3 persoas 2 persoas 1 persoa Gráfica 5.32. Composición proporcional dos fogares por número de habitantes nos anos 1991 e 2002. Fonte: INE. 5 Dinámica residencial

25,00% 5.3.2 Evolución do esforzo no acceso á vivenda 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 AF_Ourense Galicia Gráfica 5. 34. Evolución do esforzo no acceso á vivenda usada. Área funcional de Ourense e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa Gráfica 5. 33. Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova. Área funcional de Ourense e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa Na Gráfica de esforzo no acceso á vivenda nova elaborada para a área funcional evidénciase que durante todo o período analizado o esforzo para o acceso á vivenda sitúase por debaixo da media galega, se ben tras a diferenza máxima de 2003 rexístrase unha evolución paralela, que mantén estable este diferencial en termos de agregación da área funcional, que rexistra un máximo por riba do 24% en 2007. En canto á vivenda usada, este diferencial é aínda máis acusado, dado que se sitúa a área por debaixo da media galega en todo o período analizado. Polo tanto, reflíctese que os habitantes desta área necesitan dedicar unha parte da súa renda menor que a media autonómica para acceder a unha vivenda, sexa esta nova ou usada. Por concellos, dos poucos dos que se dispoñen de datos, obsérvase como Barbadás é o que presenta un nivel de esforzo superior no ano 2007, superior ao 25%. O seguinte en nivel de esforzo é o concello de Ourense. Os restantes concellos, presentan uns niveis de esforzo inferiores ao 20%, excepto Ribadavia que supera lixeiramente este valor. 47 5 Dinámica residencial

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1998 2002 2007 Allariz Bande Barbadás Carballiño (O) Celanova Gráfica 5.35. Evolución do esforzo de acceso á vivenda por concellos por anos entre 1998 e 2007. Fonte elaboración propia sobre datos de INE, COAG, TINSA Ourense (Capital) Ribadavia San Cibrao das Viñas Xinzo de Limia 48 5 Dinámica residencial

6.1 g Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6 49 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda

6.1 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda protexida Un dos indicadores das necesidades de vivenda protexida vén da información que proporciona o rexistro único de demandantes de vivenda de protección pública do IGVS. Este é un indicador importante, xa que a xente que demande unha vivenda de protección ten que estar inscrita. Este indicador hai que tomalo con certas reservas, xa que: leva implantado relativamente pouco tempo, polo que existe certa parte da poboación que non o coñece para apuntarse hai que ir a unha das grandes cidades, co que hai que ter en conta o desincentivo que isto supón para familias que viven afastadas da cidade Na área funcional de Ourense as solicitudes de vivenda de protección pública concéntranse no concello de Ourense e nos concellos limítrofes, e naqueles concellos cunha vila de cabeceira de certa importancia como cabería esperar, xa que son os concellos máis poboados (mapa 6.1). Hai que resaltar o feito que un mesmo solicitante ten a posibilidade de realizar ata catro solicitudes, polo que os concellos limítrofes ao máis poboado (Ourense) é posible que incorporen a alteración que este feito pode introducir. 50 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda Mapa 6.1 Número de solicitudes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS.

No mapa 6.2 recóllese o número de solicitantes por concello de orixe. Os datos que reflicte están en consonancia coa poboación, e obsérvase a alteración anteriormente descrita, xa que neste caso os concellos lindeiros non presentan valores acordes ao número de solicitudes. 51 Mapa 6.3. Relación de solicitantes entre solicitudes por concello en 2008. Fonte: IGVS. Mapa 6.2. Número de solicitantes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.3 compárase o número de solicitantes co número de solicitudes. Naqueles concellos nos que o valor está por enriba de 1, está a indicar que existen solicitantes que non fan solicitudes no concello no que residen. En cambio, no caso de que o valor sexa inferior a 1, non se pode chegar a ningunha afirmación, xa que cada solicitante pode realizar ata 4 solicitudes, pero pode realizar tamén unha soa solicitude. Existe un número importante de concellos nos que os residentes non realizan unha solicitude no concello de residencia. Son todos eles concellos nos que non existe unha vila de certa importancia. Ademais neste mapa 6.3 tamén se observa que naqueles concellos máis afastados de Ourense nin sequera existen solicitudes nin solicitantes debido, en parte, ás reservas anteriormente realizadas. 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda