ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΛΩΝ ΠΝ Σ. Ι.ΕΠ.Ν 14/10

ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΛΩΝ ΠΝ Σ. Ι.ΕΠ.Ν 14/10 «ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΧΑΡΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» οκίµιο από τον Υποπλοίαρχο Ν. Αγιαννίτη Π.Ν

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2011 Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΣ -1- -2- ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α : ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΣΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΘΕΑΤΡΑ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 1. Η εποχή της Γαλέρας (1200 π.χ 1500 µ.χ) -3-2. Η εποχή του Ιστιοφόρου και των θαλασσίων αυτοκρατοριών (1500 1830 µ.χ) -6-3. Η εποχή του ατµού και του ατσαλιού (1830 1918 µ.χ) -9-4. Η νέα εποχή των Υποβρυχίων και των Αεροπλανοφόρων -10- (1918 έως σήµερα) ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ 5. Η σηµασία της ναυτικής / θαλάσσιας ισχύος -12-6. Η σύνδεση ναυτικής ισχύος, οικονοµικής ανάπτυξης και πολιτικού -14- συστήµατος 7. Η γεωγραφία ως προϋπόθεση ανάπτυξης ναυτικής ισχύος, και ο -16- έλεγχος των θαλασσών ΕΠΙΛΟΓΟΣ -18- ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ -19-

Ναυτική ισχύς Παράγοντας διαµόρφωσης του παγκόσµιου χάρτη από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην Αγγλία ο Sir Halford John Mackinder τo 1904 εξέδωσε µία µελέτη του µε τίτλο Ο γεωγραφικός µοχλός της Ιστορίας (The Geographical pivot of History). Η εργασία αυτή θεωρείται ως η απαρχή της Γεωπολιτικής επιστήµης. Σε αυτή προτείνεται για πρώτη φορά ένα γεωπολιτικό σενάριο σε παγκόσµια κλίµακα µε σκοπό να εξηγήσει την λειτουργία του κόσµου. Το σενάριο αυτό επονοµάζεται η θεωρία της Κεντρικής Γης ( Heartland theory ). Σύµφωνα µε αυτή ο κόσµος χωρίζεται σε δύο τµήµατα, την Παγκόσµια Νήσο (World Island) και την Περιφέρεια (Periphery). Η Παγκόσµια Νήσος αποτελείτο από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Ο Μοχλός (Pivot) ήταν το ενδότερο και απρόσβλητο από θαλάσσης τµήµα της Παγκόσµιας Νήσου. Ο Mackinder τροποποίησε και επέκτεινε τον όρο Μοχλός εις τον όρο Κεντρική Γη το 1919. Η Περιφέρεια αποτελείται από τις Βρετανικές Νήσους, την Αµερικανική Ήπειρο και την Αυστραλία. Κατά τον Mackinder οι περιφερειακές δυνάµεις υπολείπονταν ενεργειακώς και τεχνολογικώς της Κεντρικής Γης και επιπλέον απαιτούσαν θαλάσσιες οδούς για την λειτουργία τους. Η Κεντρική Γη βρίσκεται σε µία συνεχή αντιπαράθεση µε τις περιφερειακές δυνάµεις. Ήταν µια αντιπαράθεση σύµφωνα µε τις απόψεις του Mackinder περί της συγκρούσεως µεταξύ των θαλασσίων και χερσαίων δυνάµεων ως διαµορφωτή της παγκόσµιας Ιστορίας. Πρέπει να σηµειωθεί ότι τόσον ο Ratzel όσον και ο Mackinder πίστευαν απόλυτα ότι οι ναυτικές δυνάµεις ήσαν οι γεφυροποιοί αλλά συγχρόνως και οι κατακτήτριες δυνάµεις του χώρου. Αντιθέτως οι χερσαίες δυνάµεις εθεωρούντο ως δέσµιες του χώρου. Η δράση των ναυτικών δυνάµεων πραγµατώνεται, µέσα από την ανάπτυξη ναυτικής ισχύος. - 1 -

ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός του δοκιµίου είναι αρχικά η σύντοµη µεταφορά στα σηµαντικότερα πεδία προβολής ναυτικής ισχύος στην υφήλιο, µέσα από την διαδικασία δηµιουργίας και εξέλιξης της γεωπολιτικής στρατηγικής των λαών και κρατών της υφηλίου. Η διαδικασία αυτή απέδωσε την διαµόρφωση της ναυτικής σκέψης των εθνών και τα δυνητικά αποτελέσµατα αυτής, όχι µόνο στα αυστηρώς εννοούµενα σύνορα του γεωγραφικού χάρτη αλλά σε αυτού που αποτελεί τη συνιστώσα του Γεωγραφικού, του Οικονοµικού, του Γεωπολιτικού και Πολιτισµικού χάρτη των εθνών. Οι πτυχές αυτές της ναυτικής σκέψης και κατά προέκταση της ναυτικής ισχύος θα αποτελέσουν το αντικείµενο εξέτασης του δεύτερου µέρους του εν λόγω δοκιµίου. - 2 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΣΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΘΕΑΤΡΑ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Για λόγους διευκόλυνσης, ο διαχωρισµός σε ιστορικές περιόδους θα γίνει, µε βάση τα σηµαντικά στάδια εξέλιξης των πολεµικών πλοίων. 1. Η εποχή της Γαλέρας (1200 π.χ 1500 µ.χ) Η εποχή των γαλερών η οποία αποτελεί και την απαρχή της εµπλοκής του ανθρώπου µε την χρήση του θαλασσίου στοιχείου σαν µέσο εξυπηρέτησης των στρατηγικών του επιδιώξεων, άρχεται στην περιοχή της Μεσογείου περί τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.χ. Η πρώτη καταγεγραµµένη χρήση πολεµικών πλοίων ανάγεται στο 2450 π.χ µε την απόβαση των Αιγυπτίων στην περιοχή του Λιβάνου και της Παλαιστίνης, από το έλτα του Νείλου. Η πρώτη ωστόσο καταγεγραµµένη ναυµαχία διεξήχθη το 1210 π.χ στην Κύπρο µεταξύ Κυπρίων και Χετταίων, µε νίκη των Χετταίων, ενώ το 1190 π.χ οι Αιγύπτιοι ναυµάχησαν στο δέλτα του Νείλου και απέτρεψαν την εισβολή των επονοµαζόµενων Λαών της θάλασσας. Σίγουρα στα επόµενα χρόνια έλαβαν µέρος και άλλες µάχες στην θάλασσα από ισχυρούς ναυτικά λαούς όπως οι Κρήτες και Μυκηναίοι, ωστόσο οι λαοί που ανέπτυξαν και εξέλιξαν τον Ναυτικό πόλεµο σε τακτική βάση µε την προβολή Ναυτικής ισχύος να αποτελεί το µέσο για την επίτευξη των στρατηγικών τους στόχων, ήταν οι Έλληνες και οι Φοίνικες. Λαοί µε ανεπτυγµένες ικανότητες στην θάλασσα, που θεώρησαν τον θαλάσσιο στοιχείο µέσο για οικονοµική ανάπτυξη και απέδωσαν πολύ µεγάλους οικονοµικούς πόρους στην ιδιαίτερα δαπανηρή κατασκευή και διατήρηση οργανωµένων στόλων. Οι Φοίνικες κυριάρχησαν στην Ανατολική Μεσόγειο από τις αρχές του 9 ου π.χ αιώνα ενώ η διένεξη µε τους Έλληνες άρχισε τον 6 ο αιώνα π.χ, µε τους Φοίνικες να διατηρούν αποικίες στην Βόρεια Αφρική, και να προσπαθούν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους και στην υτική Μεσόγειο, και τους Έλληνες να τους αµφισβητούν. Οι Φωκαιείς µε τις αποικίες τους στην Βορειοδυτική λεκάνη της Μεσογείου, µε σηµαντικότερη αυτή της Μασσαλίας, αντιµετώπισαν τους Φοίνικες στην περιοχή της Κορσικής το 540 π.χ. Η µάχη έληξε χωρίς νικητή µε τους Φοίνικες να εξακολουθούν να διατηρούν αποικίες στην Νότια Γαλλία και την Σικελία. Οι πρώτες βασικές έννοιες και αρχές διεξαγωγής Ναυτικού πολέµου αναπτύχθηκαν κατά την διάρκεια των Ελλήνο-Περσικών πολέµων. Οι Πέρσες πρώτοι - 3 -

ανέπτυξαν ισχυρό στόλο, στο επίπεδο που θα εξυπηρετούσε τα µεγαλεπήβολα σχέδια πολεµικών επιχειρήσεων τους αγοράζοντας την τεχνογνωσία και τις υπηρεσίες Ελλήνων και Φοινίκων ναυπηγών και ναυτικών. Προετοίµασαν την πρώτη εκστρατεία κατά της Ελλάδας και των Αθηναίων τον 5 ο αιώνα π.χ µετά την αποτυχηµένη επανάσταση των Ιώνων στην Μικρά Ασία, φοβούµενοι περαιτέρω εξεγέρσεις και µε σκοπό να θέσουν υπό την κυριαρχία τους το σύνολο των Ελληνικών πόλεων. Οι Αθηναίοι ωστόσο µέχρι το 480 π.χ γνωρίζοντας τα σχέδια των Περσών και υπό την πεφωτισµένη ηγεσία του Θεµιστοκλή συσπείρωσαν τις Ελληνικές πόλεις προκειµένου να αντιµετωπίσουν τους Πέρσες, δηµιουργώντας την γνωστή Αθηναϊκή συµµαχία και χτίζοντας ένα πανίσχυρο στόλο ικανό να αντιµετωπίσει την επερχόµενη απειλή των Περσών του Ξέρξη. Η αποτυχία της εκστρατείας τους κατέστησε την Αθήνα κυρίαρχη δύναµη στην Ανατολική Μεσόγειο, και την πρώτη µεγάλη ναυτική αυτοκρατορία στην παγκόσµια ιστορία. Η επιτυχία των Ελλήνων βασίστηκε στην καταστρεπτική αποτελεσµατικότητα της τριήρους, και στις πολύ ανεπτυγµένες ικανότητες των Αθηναίων στην ναυτική τακτική κατά την µάχη. Η άνοδος των Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας τον 3 ο αιώνα π.χ την έφερε αντιµέτωπη µε τις ισχυρότερες ναυτικές δυνάµεις της Ανατολικής Μεσογείου όπως οι Φοίνικες. Οι ναυµαχίες που ακολούθησαν ήταν από τις ποιο σκληρές και µεγαλύτερες σε έκταση, µε την συµµετοχή εκατοντάδων χιλιάδων ανδρών. Η τελική επικράτηση των Ρωµαίων ήλθε µέσα από την διάθεση τεράστιων οικονοµικών πόρων της αυτοκρατορίας, για την ανάπτυξη ενός πολύ ισχυρού στόλου, σε συνδυασµό µε τις διαρκώς αυξανόµενες χερσαίες κτήσεις τους. Ο αγώνας για τον έλεγχο των νήσων και των παράκτιων περιοχών στην Μεσογειακή λεκάνη, µε τον συναγωνισµό τόσων ανεπτυγµένων ναυτικών λαών, κατέστησε την Μεσόγειο επίκεντρο στην ανάπτυξη και εξέλιξη στόλων, ναυτικών τακτικών και στρατηγικής. Στην Βόρεια Ευρώπη από τις αρχές του 9 ου αιώνα µ.χ και για περίπου δύο αιώνες, οι Βίκινγκς κατάφεραν να σπείρουν τον πανικό µε τις συχνές επιδροµές τους αρχικά στις ακτές της Βαλτικής και στην συνέχεια την Ισλανδία, την Αγγλία και την Γαλλία όπου δηµιούργησαν σηµαντικές αποικίες, έως και την µακρινή Ιταλία και την Βαλτική µέσω της Ρωσίας. Η πολύχρονη κυριαρχία τους Βαλτική και τις Ανατολικές ακτές της Ευρώπης, δεν συνοδεύτηκε από σηµαντικές ναυµαχίες λόγω της απουσίας άλλου ισχυρού θαλασσίου λαού, πλην των αρχών του 11 ου µ.χ αιώνα και του πολέµου - 4 -

µε τους ανούς, που εκκινούσαν την δική τους σηµαντική ναυτική παράδοση θέτοντας υπό την κυριαρχία τους την Αγγλία. Το πέρασµα από τον αρχαίο στον µεσαιωνικό κόσµο ήλθε µε την άνοδο των Αράβων από τον 7 ο µ.χ αιώνα και τους έφερε αντιµέτωπους µε την κραταιή Βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι επεκτατικοί τους πόλεµοι, τους έφεραν στο κατώφλι της Ευρώπης και της Ισπανίας. Οι Βυζαντινοί έθεσαν τις βάσεις για την µετέπειτα εξέλιξη και επαύξηση της δύναµης πυρός των πλοίων, και ως εκ τούτου του τρόπου διεξαγωγής των ναυµαχιών. Ακολούθησαν δύο αιώνες σηµαντικών θαλάσσιων µαχών για επικράτηση, κυρίως στα Μεγάλα Μεσογειακά νησιά, την Σικελία, την Κύπρο και την Κρήτη, καθιστώντας τους κυρίαρχη ναυτική δύναµη στην υτική Μεσόγειο. Τον 11 ο και 12 ο αιώνα η στρατηγική κατάσταση άρχισε να µεταβάλλεται µε τους Οθωµανούς να αντικαθιστούν σταδιακά τους Άραβες στον µουσουλµανικό κόσµο, και τους Βυζαντινούς να εξαρτώνται αυξανόµενα από τα ναυτικά των Ιταλικών πόλεων στον χριστιανικό κόσµο. Οι Ιταλικές πόλεις, µε πρώτες µεταξύ άλλων αυτών της Βενετίας και της Γένοβας, δηµιούργησαν ισχυρούς στόλους µε τα κέρδη από την διεξαγωγή εµπορίου στην Μεσόγειο και την Βαλτική. Η αντιπαράθεση µεταξύ Βενετίας και Γένοβας για επικράτηση, διήρκησε περισσότερο από ένα αιώνα µεταξύ 1253 και 1381 µε την τελική επικράτηση των Βενετών που πλέον αντίκριζαν την απειλή των Οθωµανών. Οι Οθωµανοί µέσα σε αξιοσηµείωτα µικρό χρονικό διάστηµα κατάφεραν να δηµιουργήσουν µια µεγάλη χερσαία αυτοκρατορία και µια σηµαντική ναυτική δύναµη, η οποία µε την άλωση της Κωνσταντινούπολης και την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, χωρίς σηµαντικό εµπόδιο πλέον στον δρόµο τους επέκτειναν την αυτοκρατορία τους και προς υσµάς κυριαρχώντας παράλληλα στην Ανατολική Μεσόγειο τις ακτές της Βόρειας Αφρικής και την Ερυθρά θάλασσα. Τα χριστιανικά κράτη δεν µπορούσαν να περιορίσουν τους Οθωµανούς και τις εξορµήσεις τους στα παράλια της υπόλοιπης λεκάνης της Μεσογείου µέχρι το 1571 και την µεγάλη νίκη των Βενετών στην µάχη του Λεπάντο (Ναυπάκτου), που τους έδωσε τον απαραίτητο ζωτικό χώρο για ανασύνταξη. Αυτή η µάχη αποτέλεσε ουσιαστικά και την τελευταία µεγάλη µάχη της µακραίωνης εποχής της γαλέρας. Το ιστιοφόρο πλοίο αποτελούσε το µέλλον. Η Ασία ακολουθούσε την δική της ιδιαίτερη ναυτική παράδοση, µε τις ναυµαχίες να λαµβάνουν µέρος κυρίως σε παράκτια ύδατα ή πλησίον νήσων και να επιτελούν υποστηρικτικό έργο σε παράλληλες χερσαίες επιχειρήσεις. Πολλές και σηµαντικές µάχες έλαβαν χώρα κατά καιρούς µεταξύ Κίνας, Κορέας, Ιαπωνίας και Μογγόλων. Η Κίνα της - 5 -

δυναστείας των Σόνγκ περί το 1130 αριθµούσε σύµφωνα µε τους ιστορικούς το µεγαλύτερο ναυτικό σε παγκόσµια κλίµακα, και οδηγούσε τις εξελίξεις στην ναυτική τεχνολογία µέχρι και τον 15 ο αιώνα µε την ανακάλυψη της πυρίτιδας και της πυξίδας, ενώ οι Ευρωπαίοι γνώριζαν από τίποτα έως λίγα σχετικά µε αυτό. Τον 14 ο αιώνα επί της δυναστείας Μινγκ διέθετε ένα από τους µεγαλύτερους και ισχυρότερους στόλους που έχουν δηµιουργηθεί ποτέ, µε σκοπό την επέκταση και επικράτηση της σε ολόκληρο τον Ινδικό ωκεανό, ξεκινώντας από την Νοτιοανατολική Ασία και την Ινδονησία και φτάνοντας µέχρι την Ερυθρά θάλασσα και τις Ανατολικές ακτές της Αφρικής. Η απόφαση του Κινέζου αυτοκράτορα της δυναστείας το 1430 να αποσυρθεί από τις θαλάσσιες επιχειρήσεις αυτής της κλίµακας και να στραφεί στην χερσαία ενδυνάµωση της αυτοκρατορίας του, αποτέλεσε ένα κοµβικό σηµείο για την αλλαγή της παγκόσµιας ισορροπίας δυνάµεων και την µετέπειτα άφιξη και επικράτηση των Ευρωπαίων στην Ασία τον 16 ο αιώνα, χωρίς σηµαντική αντίσταση. Η µετάπτωση της Ευρωπαϊκής και κατά προέκταση παγκόσµιας ισορροπίας δυνάµεων, µε τους υπερωκεάνιους πλόες των ευρωπαϊκών ναυτικών της υτικής και της Βόρειας Ευρώπης, µε πλοία που αποτελούσαν πλέον εντυπωσιακές µαχητικές µηχανές, οδήγησαν σε ένα νέο είδος ναυτικού πολέµου και επιχειρήσεων. Σκοπός ήταν πλέον η χάραξη νέων θαλασσίων οδών ανακαλύψεων και εµπορίου και νέων ανεκµετάλλευτων πλουτοπαραγωγικών πηγών και δουλεµπορίου. 2. Η εποχή των ιστιοφόρων και των θαλασσίων αυτοκρατοριών (1500 1830 µ.χ) Η εποχή των ιστιοφόρων χαρακτηρίστηκε από την επικράτηση των Ευρωπαϊκών ναυτικών δυνάµεων στους ωκεανούς, και την ικανότητα δηµιουργίας αυτοκρατοριών µε αποικίες σε όλα τα µήκη της υφηλίου. Ο διαξιφισµός των Ευρωπαϊκών κρατών για την παγκόσµια θαλάσσια κυριαρχία µε τον αγώνα για επέκταση και διατήρηση αποικιών, ήταν τουλάχιστον εντυπωσιακός. Στην Ασία η Ιαπωνία ανέπτυξε επίσης µεγάλη ναυτική παράδοση µέχρι τα τέλη του 16 ου αιώνα, µε µεγαλεπίβολο σχέδιο την κυριαρχία της επί της Κίνας και της Ινδίας, το εγχείρηµα της ωστόσο σκόνταψε από την εκκίνηση της εφαρµογής του επάνω στην Κορέα, η οποία διέθετε επίσης ικανότατο στόλο, µε την διπλή αποτυχηµένη απόπειρα εισβολής το 1593 και 1598. Ωστόσο ούτε η Κορέα, ούτε η κραταιή Κίνα µπορούσαν να - 6 -

αντιπαρέλθουν την ανωτερότητα των Ευρωπαϊκών αυτοκρατορικών ναυτικών. Η Πορτογαλία ήταν η πρωτοπόρος µεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών στην εξερεύνηση, µε την άφιξη και ίδρυση αποικιών στην Αφρική, την Ινδία, την Βραζιλία και την Ιαπωνία το 1540, ανοίγοντας τις θαλάσσιες οδούς εµπορίου αγαθών από την µακρινή Ασία και την Άπω Ανατολή στην Ευρώπη, ωστόσο η Ισπανία µετά τις ανακαλύψεις του Κολόµβου, και εκµεταλλευόµενη την καλύτερη γεωστρατηγική της θέση µε πρόσβαση σε Ατλαντικό και Μεσόγειο, απέκτησε τον έλεγχο της κεντρικής και νότιας Αµερικής. Τα πλούσια κοιτάσµατα σε πολύτιµα µέταλλα της Αµερικής, απέδωσαν µεγάλη άνθηση στην οικονοµία της, και εδραίωσαν την Ισπανική µοναρχία ως κυρίαρχο µεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Η πρώτη αντίσταση στην Ισπανική αρµάδα ήλθε από τους Βρετανούς και τους Ολλανδούς. Οι Ολλανδοί δηµιούργησαν ένα µεγάλο εµπορικό στόλο µέχρι τα µέσα του 17 ου αιώνα και επικράτησαν των Πορτογάλων, εκτοπίζοντας τους από τις περισσότερες περιοχές της Ασίας έως και την Ινδονησία, καταφέρνοντας παράλληλα χτυπήµατα σε Πορτογαλικές και Ισπανικές αποικίες. Οι Ισπανοί αποκοµµένοι από τις αποικίες τους λόγω της δράσης των Ολλανδών, άρχισαν την φθίνουσα, αρχικά µε την καταστροφή της περίφηµης Ισπανικής αρµάδας το 1588 µετά από µάχη µε τους Άγγλους και µε αποκορύφωµα την ήττα τους από την Ολλανδική Εταιρεία υτικών Ινδιών το 1630, γεγονός που επιβεβαίωσε την ανωτερότητα των Ολλανδών. Το δεύτερο µισό του 17 ου αιώνα έφερε τους Ολλανδούς αντιµέτωπους µε τους Άγγλους σε µια από τις ποιο σκληρές θαλάσσιες διαµάχες για ναυτική κυριαρχία, µε πολύ µεγάλες φθορές σε οικονοµικούς πόρους, πλοία και ανθρώπινες ζωές. Η διαµάχη αυτή ώθησε τις δύο δυνάµεις σε µια κούρσα τεχνολογικής εξέλιξης των πολεµικών στόλων, και έληξε µετά από τρείς πολέµους µε συνθήκη ειρήνης το 1674, λόγω της οικονοµικής εξάντλησης και των απωλειών των δυο πλευρών. Από τις αρχές του 17 ου αιώνα η (χερσαία) Γαλλική αυτοκρατορία αποφάσισε την δηµιουργία ισχυρού στόλου, ο οποίος θα απειλούσε την πρωτοκαθεδρία Ολλανδών και Άγγλων. Με πρώτο στόχο τους Ολλανδούς η Γαλλία κατάφερε εντυπωσιακές νίκες, αποτελώντας µια ανερχόµενη ναυτική δύναµη, γεγονός που τους έφερε πλέον αντιµέτωπους µε τους Άγγλους, οι οποίοι εξασφάλισαν την υποστήριξη των µέχρι πρότινος εχθρών τους Ολλανδών. Μετά την διπλή καταστροφική ήττα του Μπαρφλέρ και Λα Χογκ, δεν έκαναν άλλη ουσιαστική προσπάθεια να αµφισβητήσουν την Αγγλική κυριαρχία έως τις αρχές του 18 ου αιώνα. - 7 -

Η Βαλτική αποτελούσε ένα στρατηγικό εµπορικό κόµβο για ολόκληρη την Ευρώπη, ειδικά σε υλικά που αφορούσαν την ναυπήγηση πλοίων όπως η ξυλεία. Οι συµπλοκές κατά την διάρκεια του 17 ου και 18 ου αιώνα είχαν τοπικό χαρακτήρα και αφορούσαν την πρωτοκαθεδρία µεταξύ των κρατών της Βαλτικής. Η Ολλανδία ενεπλάκη κατά την διάρκεια του 17 ου αιώνα, για να προασπίσει τα εµπορικά της συµφέροντα, και αργότερα για τον ίδιο λόγο η Αγγλία κατά την διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέµων. Η Σουηδία τον 17 ο αιώνα είχε καταστεί κυρίαρχη δύναµη της Βαλτικής, αποτελώντας συνάµα και µια σηµαντική ναυτική δύναµη στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο. Η ανία και η Νορβηγία υπό το ανικό στέµµα, αµφισβήτησαν την κυριαρχία των Σουηδών µε την υποστήριξη της Ολλανδίας, ωστόσο παρά τις ταπεινωτικές ήττες στις οποίες την υποχρέωσαν, δεν την αποκαθήλωσαν από την δεσπόζουσα θέση της. Στις αρχές του 18 ου αιώνα ο συνασπισµός της ανίας µε την η ενδυναµωµένη και εξελισσόµενη Ρωσία, υπερνίκησαν την Σουηδία και πρόβαλαν σαν κυρίαρχο ναυτική δύναµη της Βαλτικής την Ρωσία. Η έναρξη του 18 ου αιώνα βρήκε την Αγγλία να αποτελεί την αναµφισβήτητη θαλασσοκράτειρα, µε την Γαλλία και την Ισπανία να αποτελούν την αντίρροπο δύναµη, ειδικά όταν µάχονταν συνασπισµένοι. Η Γαλλία είχε και την ικανότητα και το απαραίτητο ειδικό βάρος να αντιπαρέλθει τους Άγγλους, αλλά η αφοσίωση της στις χερσαίες διεκδικήσεις απότρεπαν την συγκεντρωµένη και διαρκή αντιµετώπιση των Άγγλων στην θάλασσα. Κύριο µέληµα της Αγγλίας αποτελούσε η υπεράσπιση των αυτοκρατορικών αποικιών της, η προστασία των εµπορικών της διαύλων και φυσικά η αποτροπή µιας πιθανής απόπειρας εισβολής στο έδαφος της Αλβιόνας. Σε ένα σύντοµο σε διάρκεια πόλεµο µε την Ισπανία από το 1718 έως 1720, κατέρριψε οριστικά τις όποιες αξιώσεις της στην θάλασσα. Ο επταετής πόλεµος που ακολούθησε από το 1756 έως το 1763, περιγράφεται από τους ιστορικούς ως ο «Ά Παγκόσµιος πόλεµος», λόγω του ότι έλαβε µέρος σε τρείς ηπείρους. Η Βρετανία σε τρία µέτωπα αντιµετώπισε την Γαλλία σε ένα αγώνα για την υπεράσπιση των αποικιών της στην Βόρεια Αµερική και τις δυτικές Ινδίες, την ίδια στιγµή που στην Ευρώπη µαινόταν ένας µεγάλος χερσαίος πόλεµος. Με µία σειρά από µεγάλης κλίµακας ναυµαχίες το 1759, οι βρετανοί κατατρόπωσαν τα σχέδια των Γάλλων για εισβολή στην Αγγλία και την διεκδίκηση αποικιών στην Βόρεια Αµερική και την Ινδία. Η επανάσταση των Αµερικάνων το 1775 σε συνδυασµό µε την συνεχιζόµενη διαµάχη των Βρετανών µε Γάλλους, Ολλανδούς και Ισπανούς, σε Ευρώπη και Ινδία, οδήγησαν στην ήττα τους στο έδαφος της Βόρειας Αµερικής και την - 8 -

τελική ανεξαρτησία της Αµερικής το 1781. Το τέλος της Βρετανικής ηγεµονίας στην θάλασσα όµως δεν είχε επέλθει, αφού µετά από την οριστική τους επικράτηση επί των Γάλλων στην θάλασσα κατά την διάρκεια των ναπολεόντειων πολέµων, παρέµειναν η µεγάλη θαλασσοκράτειρα. Οι πρώτες δεκαετίας του 19 ου αιώνα σήµαιναν και το τέλος της εποχής του ιστιοφόρου. Η µάχη του Ναβαρίνο το 1827 και η καταστροφική ήττα του Οθωµανικού στόλου από τους Βρετανούς, αποτέλεσε ουσιαστικά και την τελευταία µεγάλη ναυµαχία του 19 ου αιώνα. Η Βρετανία απόδειξε για άλλη µια φορά ότι κατέχει τα ηνία στην θάλασσα. Ενώ η Νότια Αµερική αποτελούσε ως επί το πλείστο πεδίο εκµετάλλευσης των Ισπανών και τον Πορτογάλων, µια σειρά χερσαίων µαχών µε την παράλληλη διεξαγωγή εξίσου σηµαντικών ναυµαχιών της οµοσπονδίας επαναστατών ενάντια στον Ισπανικό στόλο οδήγησαν στην σταδιακή ανεξαρτησία της Χιλής, του Περού, της Κολοµβίας, της Αργεντινής και τον οριστικό εκτοπισµό των Ισπανών από την Ήπειρο. Στην Μεσόγειο η Οθωµανική αυτοκρατορία που επένδυσε στην θαλάσσια υπεροχή, άρχισε να φθίνει µετά την ήττα της στον Ρωσο-τουρκικό πόλεµο. Η Ρωσία αποτελούσε πλέον την Τρίτη µεγαλύτερη θαλάσσια δύναµη στην Υφήλιο. 3. Η εποχή του ατµού και του ατσαλιού (1830-1918 µ.χ) Παρά την απουσία σηµαντικών διαξιφισµών στην θάλασσα στο δεύτερο µισό του 19 ου αιώνα, ο ανταγωνισµός ανάµεσα στις µεγάλες ιµπεριαλιστικές δυνάµεις, οδήγησε σε µια κούρσα τεχνολογικής εξέλιξης πλοίων και στόλων, µε τους Βρετανούς να οδηγούν πάντα τις εξελίξεις χάρη στο κραταιό Βασιλικό ναυτικό, τον έλεγχο του παγκόσµιου εµπορίου µέσω του µεγάλου εµπορικού στόλου της, και τις ναυπηγικές της ικανότητες. Την περίοδο αυτή η απόκτηση θέσεως ισχύος στην θάλασσα έγινε κεντρική ιδέα, όχι µόνο για τους παραδοσιακά ισχυρούς, αλλά και για κράτη µε µικρότερη ναυτική παράδοση, τα οποία µέχρι εκείνη την περίοδο δεν είχαν σοβαρή εµπλοκή στην διεκδίκηση µεριδίου στην θαλάσσια κυριαρχία, όπως η Αµερική, η Γερµανία και η Ιαπωνία. Η Γαλλία την πρώτη δεκαετία του 19 ου αιώνα είχε χάσει την αίγλη της, ενώ οι ΗΠΑ µέσα από ένα µονοµερή πόλεµο µε την Ισπανία το 1898 επιβεβαίωσαν την ραγδαία αυξανόµενη δύναµη και την παρουσία τους σε όλες τις θάλασσες µε τον «Μεγάλο λευκό στόλο», σηµειώνοντας παράλληλα µια σηµαντική αλλαγή των - 9 -

ισορροπιών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και όχι µόνο, µε τον εκτοπισµό των Ισπανών από την Κούβα και τις Φιλιππίνες. Ο Ρώσο-ιαπωνικός πόλεµος αποτέλεσε το πρώτος ισχυρό τεστ των νέων «Ατσάλινων στόλων» µε τους Ιάπωνες να συντρίβουν το µεγάλο τσαρικό ναυτικό και να επιβεβαιώνουν τις δυνατότητες και την προοπτική τους, για διεκδίκηση αυτού που τους αναλογεί στην ηγεµονία της θάλασσας, αµφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία της ύσης. Η ένταση ανάµεσα σε Βρετανία και Γερµανία έδωσε ακόµα µεγαλύτερη ώθηση στην συστηµατική ναυπήγηση νέων πλοίων, οδηγώντας την πρώτη συντασσόµενη στο πλευρό των Γάλλων, στον Ά παγκόσµιο πόλεµο. Το ξέσπασµα του Ά παγκόσµιου πόλεµου και η εξέλιξη των χερσαίων επιχειρήσεων του, οδήγησε τα ναυτικά των εµπλεκοµένων σε αµυντική τακτική. Ένα χαρακτηριστικό που επιπρόσθετα λειτούργησε ανασταλτικά στην δράση των στόλων ήταν η εµφάνιση των νέων όπλων στην θάλασσα, των Υ/Β και των τορπιλών. Ο Ά παγκόσµιος πόλεµος απέδωσε νέες διαστάσεις στην «Ναυτική σκέψη», η οποία πλέον θα αποτελούσε πεδίο διαµόρφωσης νέων γεωστρατηγικών αντιλήψεων και θα επέβαλε νέες τακτικές στην προβολή θαλάσσιας ισχύος, λόγω των νέων χρησιµοποιούµενων µέσων, όπως τα Υ/Β και τα Α/Φ. 4. Η νέα εποχή των Υποβρύχια και Αεροπλανοφόρων (1918 έως σήµερα) Ο µετασχηµατισµός του τρόπου προβολής ναυτικής ισχύος µε την εµφάνιση των νέων µέσων των στόλων όπως τα αεροπλανοφόρα και τα υποβρύχια, οδήγησε στην µεγαλύτερη ναυτική συµπλοκή στην ιστορία κατά την διάρκεια του Β παγκοσµίου πολέµου. Η νίκη των συµµάχων στον πόλεµο επετεύχθη σε πολύ µεγάλο βαθµό χάρη στην επικράτηση τους στην θάλασσα. Οι εκτελούµενες ναυτικές επιχειρήσεις ήταν πλέον πολυσύνθετες, όπως και τα επιδιωκόµενα έργα. Πέρα από την γνωστή απόκτηση και διατήρηση του θαλασσίου ελέγχου, η ναυτική τακτική εµπλεκόταν σηµαντικά στην παράλληλη εξέλιξη των χερσαίων επιχειρήσεων µε εκτεταµένες αµφίβιες επιχειρήσεις (αποβάσεις, εκκενώσεις) και τα αεροπλανοφόρα αποτελούν να σηµαντικότατο εκφραστή της, ειδικά στην επίτευξη ισχυρών πληγµάτων από µεγάλη απόσταση. Το απαύγασµα της εντυπωσιακής τεχνολογικής εξέλιξης, λόγω της µεγάλης επένδυσης στην ναυτική στρατηγική και ισχύ, ειδικά από τους δυο µεγάλους νικητές του Β - 10 -

παγκοσµίου, τις ΗΠΑ και την Σοβιετική ένωση, οδήγησε 40 χρόνια αργότερα στο Ψυχρό πόλεµο. Η διαµάχη αυτή χαρακτηρίστηκε από την εξέλιξη και ραγδαία παραγωγή πυρηνικών όπλων, προετοιµάζοντας τις δύο Υπερδυνάµεις για ένα πόλεµο ο οποίος δεν θα µπορούσε να έχει νικητή. Στο µεσοδιάστηµα η ΗΠΑ χρησιµοποίησαν την ναυτική ισχύ σε µια επίδειξη της ηγεµονική πρωτοκαθεδρία τους κατά τους πολέµους της Κορέας και του Βιετνάµ, µε τους Βρετανούς να αποτελούν σύµµαχους και υποστηρικτές των εκάστοτε αποφάσεων τους µέχρι και σήµερα. - 11 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ 5. Η σηµασία της ναυτικής / θαλάσσιας ισχύος Σύµφωνα µε την άποψη του Sir Walter Raleigh, 1 «Εκείνος που εξουσιάζει την θάλασσα, εξουσιάζει το εµπόριο, και εκείνος που είναι άρχων του εµπορίου, είναι άρχων του πλούτου του κόσµου». Μέσα από αυτή την φράση πηγάζει το εύλογο συµπέρασµα της λογικής, της χρήσης και προβολής Ναυτικής Ισχύος ως µέσο και ενδεδειγµένη οδό για την απόκτηση εθνικής ισχύος, ή ακόµα και την απόκτηση µιας ηγεµονικής θέσεως στον ευρύτερο χάρτη ισχύος. Την λογική αυτή ενστερνίστηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων ναυτικοί λαοί µε σκοπό την εδραίωση τους ως ηγεµόνες στον εγγύς θαλάσσιο χώρο, µε τους Αθηναίους πρωταρχικά και εν µέρει τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις να πραγµατώνουν για πρώτη φορά στην ιστορία σε µεγάλο βαθµό αυτό το όραµα. Με το πέρασµα των αιώνων η εποχή του ιστιοφόρου πολεµικού στόλου από το 1680 έως το 1850, αποτελεί ουσιαστικά την περίοδο κατά την διάρκεια της οποίας η ναυτική ισχύς αναδύθηκε ως αποφασιστική δύναµη στον παγκόσµιο στίβο. Ένας εκ των κορυφαίων σύγχρονων θεωρητικών της ναυτική ιστορίας o Richard Harding, εξηγεί ότι 2 «Πρίν το 1680 τα κράτη µπορούσαν να προβάλουν ναυτική ισχύ σε κάποια απόσταση εντός του υτικού ηµισφαιρίου, αλλά µε περιορισµένη επίδραση στην ευρύτερη διπλωµατική ισορροπία. Έως το 1763 η Βρετανική ναυτική ισχύς µε την έκβαση του επταετούς πολέµου, είχε καταστρέψει την Γαλλική και Ισπανική αποικιακή ισχύ και έως το 1815 περιόρισε τον Ναπολέοντα στην ηπειρωτική Ευρώπη, προστάτευσε την Βρετανία από εισβολή και την βοήθησε να µονοπωλήσει το παγκόσµιο υπερπόντιο εµπόριο το οποίο της παρέσχε πηγές και υποστήριξη για τους συνασπισµούς εναντίον του Γάλλου αυτοκράτορα, αδυνάτησε τους παλαιούς δεσµούς µεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας και των αυτοκρατοριών τους στην Αµερική, οδηγώντας τις τελευταίες υπό συνθήκες στην ανεξαρτησία και παράλληλα υπήρξε παράγων στερεώσεως µιας νέα Βρετανικής αυτοκρατορίας στην Ινδία». Ο κορυφαίος εκπρόσωπος της ναυτικής ιστορίας, στρατηγικής και γεωπολιτικής Alfrend Thayer 1 Kinder Herman / Hilgemann, Werner dtv-atlas tur weltgeshiehte 1991 / Σελ. 221 2 Richard Harding, Naval History 1680-1850, 2006 Σελ. xi - 12 -

Mahan (1840-1915), συµπεραίνει 3 «Κυριαρχία των θαλασσών, µέσω του ναυτικού εµπορίου και ναυτικής ηγεµονίας, σηµαίνει ηγεµονική επιρροή στον κόσµο. Και είναι το κυριότερο µεταξύ των κυρίως υλικών στοιχείων της ισχύος και της ευηµερίας των Εθνών». Σύµφωνα µε το Μahan «Υφίσταται µια λεπτή διάκριση µεταξύ Ναυτικής Ισχύος και Θαλάσσια Ισχύος, µε την πρώτη να αποτελεί την στρατιωτική δύναµη ενός κράτους κατά θάλασσα (πολεµικός στόλος), και την δεύτερη το άθροισµα του εθνικού πολεµικού και εµπορικού στόλου και πέραν αυτών το σύνολο των µέσων και δυνατοτήτων µίας χώρας στην θάλασσα. Ο συνδυασµός των στοιχείων της ναυτικής και θαλάσσιας ισχύος, είναι αυτά που θα αναδείξουν το ρόλο των κρατών στο διακρατικό σύστηµα για την κατάκτηση µίας ηγεµονικής θέσης σε αυτό». Αναφορικά µε τα ανωτέρω, είχε ιδιαίτερη σηµασία η κατανόηση του ρόλου της ναυτικής ισχύος στην ανάδειξη ναυτικών δυνάµεων, ως µεγάλων δυνάµεων. 4 «Τα ναυτικά και εµποροναυτικά έθνη διέκριναν, ότι θα µπορούσαν να αντλήσουν κέρδη από την θάλασσα, ως πεδίο και µέσο εµπορικών µεταφορών και συναλλαγών µε αποτέλεσµα την άνθιση της οικονοµίας τους, ενώ παράλληλα θα µπορούσαν να αξιοποιήσουν τα στρατηγικά πλεονεκτήµατα που θα τους απέδιδε η επίδειξη στρατιωτικής ισχύος στην θάλασσα, έναντι Χερσαίων / Ηπειρωτικών δυνάµεων, γεγονός το οποίο έτυχε έµπρακτης εφαρµογής σε πολλές περιπτώσεις στην ναυτική ιστορία και σε διαφορετικά µήκη και πλάτη του παγκόσµιου χάρτη». Η στρατηγική αυτού του τρόπου ανάπτυξης των κρατών, πέρα από την επιτυχία µε την οποία εφαρµόσθηκε από τις Αγγλοσαξονικές δυνάµεις (Μ. Βρετανία έως τα µέσα του 19 ου αιώνα, ΗΠΑ από τα µέσα του 19 ου αιώνα έως και σήµερα), εφαρµόσθηκε και από µεσαίες ή µικρότερες ναυτικές δυνάµεις µε περιορισµένη ηπειρωτική ενδοχώρα και ολιγάριθµους πληθυσµούς όπως, η Αθήνα, η Βενετία, η Πορτογαλία και η Ολλανδία. Ακόµα και χώρες οι οποίες ήσαν σαφώς Ηπειρωτικές δυνάµεις, όπως η Γαλλία, η Ρωσία και η Γερµανία, επιχείρησαν κατά διαστήµατα να αποκτήσουν το πλεονέκτηµα της ισχυρής ναυτικής δύναµης, προκειµένου να υποστηρίξουν τις επεκτατικές τους βλέψεις. Η ναυτική ισχύς δεν υπήρξε πλεονέκτηµα µόνο των ευρωπαϊκών δυνάµεων, µε τους Άραβες και Οθωµανούς που ανέπτυξαν µεγάλη ναυτική ισχύ και κυριάρχησαν στην µεσόγειο για κάποιες περιόδους, και τους Κορεάτες και Κινέζους στην άλλη άκρη της Ευρασίας, εκ των οποίων οι πρώτοι κατάφεραν να αναπτύξουν το πρώτο θωρηκτό και 3 Livezey William E. Mahan on sea power, Norman 1981, Σελ.281-282 4 Ηλίας Ηλιόπουλος, Ιστορία γεωγραφία και στρατηγική της ναυτικής ισχύος, Α.Α Λιβάνη, Σελ 25-26 - 13 -

οι δεύτεροι τον ισχυρότερο και ποιο εξελιγµένο τεχνολογικά στόλο από τις αρχές έως τα µέσα της δεύτερης χιλιετηρίδας ( υναστεία Σονγκ 1000-1500 µ.χ). Η διαφοροποίηση των ναυτικών δυνάµεων που αναπτύχθηκαν στην Γηραιά ήπειρο σε σχέση µε τις υπόλοιπες, έγκειται στο γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι είχαν ανακαλύψει το πλεονέκτηµα που µπορούσαν να αντλήσουν από την σύνδεση µεταξύ στρατιωτικών και εµπορικών πτυχών της θαλάσσιας ισχύος, και αποδεικνύεται έµπρακτα από την δράση πρωταρχικά των Αθηναίων και στην συνέχεια Ενετών, Ολλανδών, Βρετανών, και στην συνέχεια Πορτογάλων, Ισπανών και Γάλλων. 6. Η σύνδεση ναυτικής ισχύος, οικονοµικής ανάπτυξης και πολιτικού συστήµατος Αναφορικά µε την σχέση των αµιγώς στρατιωτικών και των οικονοµικών πτυχών της θαλάσσιας ισχύος, o Till σηµειώνει 5 «Τα χρήµατα από το εµπόριο, µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για την χρηµατοδότηση των ναυτικών προσπαθειών. Αυτό σήµαινε ότι ήταν πολύ ευκολότερο για τις εµποροκρατικές δυνάµεις (θαλάσσιες δυνάµεις µε ισχυρό εµπορικό στοιχείο) να ναυπηγήσουν ένα στόλο, από ότι οι δυνάµεις που παρέµειναν αποκλειστικά θαλάσσιες δυνάµεις. Σηµαντικό παράδειγµα το γεγονός ότι οι Γάλλοι στο τέλος του 17 ου αιώνα, οι οποίοι ήταν µικρότερη εµποροναυτική δύναµη από τους Βρετανούς, απέδειξαν ότι µε σοβαρή προσπάθεια µπορούσαν να τους υπερκεράσουν και να αποκτήσουν µεγαλύτερο και ποιο εξελιγµένο στόλο, άλλα δεν µπορούσαν να τον διατηρήσουν και έχασαν από κόπωση, λόγω του γεγονότος ότι οι Βρετανοί µπορούσαν να αφιερώσουν µεγάλους πόρους στην ναυπήγηση και διατήρηση στόλου µε µικρότερο πραγµατικό κόστος, και να έχουν και την δυνατότητα επιδότησης των εκάστοτε συµµάχων τους». εν αρκεί η συνεκτίµηση του εµποροναυτικού παράγοντα για την ερµηνεία της ιστορικής επικράτησης των ναυτικών δυνάµεων, χωρίς την κατανόηση της παράλληλη λειτουργία πολιτικοκοινωνικών συστηµάτων στο εσωτερικό αυτών, που ευνοούν αυτή την προοπτική ανάπτυξης. 6 «Ιστορικώς, η ανάδυση και κατίσχυση των ναυτικών δυνάµεων, συµβάδιζε µε την ανάπτυξη και επικράτηση στο εσωτερικό τους, ενός αξιακού / κανονιστικού συστήµατος και ενός συγκεκριµένου τρόπου διακυβέρνησης ο οποίος σε γενικές γραµµές θα χαρακτηρισθεί φιλελεύθερος και αρχή της περιορισµένης 5 Till Geoffrey, Sea power a guide for the twenty first century, Frank Cass, 2006, Σελ. 19 6 Ηλίας Ηλιόπουλος, Ιστορία γεωγραφία και στρατηγική της ναυτικής ισχύος, Α.Α Λιβάνη, Σελ.34-14 -

διακυβερνήσεως (Limited Government)». Σύµφωνα µε τον Till 7 «Η ναυσιπλοΐα και η εµπορική ναυτιλία παράγουν εµπόρους. Οι έµποροι συσσωρεύουν πλούτο, και κατ επέκταση πολιτική ισχύ για την υπεράσπιση και επαύξηση του πλούτου τους». Και οι ιδέες που προάγουν και εφαρµόζουν άνθρωποι που διακρίνονται από το εµποροναυτικό πνεύµα είναι 8 «η ελευθερία της πληροφόρησης και άρα της γνώµης, η διαφανής διακυβέρνηση και εθνοδοσία, η δίκαιη φορολογία, ο κοινωνικός χαρακτήρας του επιχειρήν και όλες οι αξίες που µας είναι τόσο οικίες σήµερα». Αντιλαµβανόµαστε την άρρηκτη σύνδεση µεταξύ φιλελεύθερου πνεύµατος και κατά προέκταση πολιτικού συστήµατος, και ναυτικής ανάπτυξης ενός κράτους, µίας σχέσης για την οποία ο Nicholas Roger εξηγεί 9 «Η απόλυτη µοναρχία ήταν ουσιαστικά ένα σύστηµα διακυβερνήσεως για την κινητοποίηση της ανθρώπινης ισχύος µάλλον, παρά χρήµατος. Πολύ αποτελεσµατικότερη σε αυτό το ζήτηµα από ότι ήσαν οι µεσαιωνικοί θεσµοί τους οποίους αντικατέστησε, ήταν εν τούτοις πενιχρώς εξοπλισµένη για να ανταποκριθεί στις πολύ µεγαλύτερες προκλήσεις τις οποίες επέβαλλε στο κράτος και στην κοινωνία ένα σύγχρονο ναυτικό. Αυτό απαιτούσε ένα σύστηµα διακυβερνήσεως που θα συµπεριλάµβανε την συµµετοχή εκείνων των οµάδων συµφερόντων, τα χρήµατα και οι ικανότητες των οποίων ήταν αναντικατάστατα για την θαλάσσια ισχύ. Άρα όχι απλώς της τάξεως των ευγενών και των αγροτών τις οποίες είχε θέσει σε λειτουργία η απολυταρχία, αλλά και των ιδιοκτητών πλοίων και των ναυτικών, των εµπόρων και των χρηµατιστών, των βιοµηχάνων επενδυτών και διευθυντών, του εξειδικευµένου εργατικού δυναµικού. Εν ολίγοις, όλων των τάξεων τις οποίες η απολυταρχία ελάχιστα εκπροσωπούσε και ελάχιστα ευνοούσε». Ουσιαστικά οδηγούµαστε στο συµπέρασµα ότι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες οι Ευρωπαϊκοί λαοί ήταν επί της ουσίας αυτοί οι οποίοι ολοκλήρωσαν την ανάπτυξη ναυτικής ισχύος σε βαθµό που τις καθιστούσε ηγεµονικές µε την ευρύτερη έννοια, ήταν άµεσα συνυφασµένες µε την ανάπτυξη της δυτικής αστικής πολιτικής ιδεολογίας µε δηµοκρατικούς τρόπους διακυβέρνησης και οικονοµικής πολιτικής ίσων ευχερειών και ανάπτυξης. Το θέµα της σχέσης της κοινωνικής οργάνωσης, του πολιτικού συστήµατος και του πολιτισµού των λαών µε την ναυτική ισχύ εξέτασε ο Γερµανός γεωπολιτικός 7 Till Geoffrey, Sea power a guide for the twenty first century, Frank Cass, Σελ. 19 8 Till Geoffrey, Sea power a guide for the twenty first century, Frank Cass, Σελ. 19 9 Roger N.A.M, The safeguard of the sea, A naval history of Britain vol I, 1997, Σελ 432-433 - 15 -

Friedrich Ratzel γράφοντας σχετικά 10 «Η εγκαθίδρυση και διατήρηση ναυτικής ισχύος, απαιτεί πολύ περισσότερη πνευµατική δύναµη από ότι η επικυριαρχία επί µεγάλων χερσαίων εκτάσεων. Κάτι τέτοιο δεν µπορεί να είναι έργο ενός ιδιώτη ούτε ενός στρατού. Χρειάζεται την συµβολή µεγάλου αριθµού ανδρών µε τόλµη, επιχειρηµατικό πνεύµα µε έµφαση στα ταξίδια, µε ευφυΐα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η κυριαρχία των θαλασσών είναι το καλύτερο σχολείο για τους λαούς που µετακινούν µεγάλες και σηµαντικές δυνάµεις. Οι Ιταλικές πόλεις την εποχή των σταυροφοριών, δέχθηκαν άνθηση χάρη στις γεωγραφικές τους γνώσεις τόσο κατά ξηράν, όσο και κατά θάλασσαν. Τότε είναι που το πνεύµα κινητοποιείτε προς άλλα αντικείµενα. Έχει ειπωθεί ότι η ίδια τόλµη που οδήγησε τους Ελεάτες στην δυτική Μεσόγειο, τους οδήγησε και στον ωκεανό της καθαρής σκέψεως. Βεβαίως η άνθηση των Αθηνών, του εµπορίου και της πολίτικης δεν παρήχθη ποτέ πάλι έκτοτε, αλλά το πνευµατικό επίπεδο της Βενετίας, των Κάτω Χωρών και της Αγγλίας, ανεπτύχθη υπό ανάλογες συνθήκες. Η καλλιτεχνική εξέλιξη της Βενετίας, η θέση της στην Ευρωπαϊκή αναγέννηση των επιστηµών, οι πολιτικοί της, οι συγγραφείς της, οι εκπρόσωποι της µε µεγάλη γνώση, είναι ουσιαστικά µέρος της εικόνας µίας ναυτικής εµπορικής δυνάµεως στο ζενίθ της. Και κάθε φορά συναντά κανείς αυτή την ιδιαιτερότητα, την ταχεία και µακρινή ακτινοβολία ιδεών και δηµιουργηµάτων επάνω σε χώρο οριοθετηµένο από την κυκλοφορία πλοίων και εµπορευµάτων». 7. Η γεωγραφία ως προϋπόθεση ανάπτυξης ναυτικής ισχύος, και ο έλεγχος των θαλασσών Σύµφωνα µε παρατήρηση του Till, η γεωγραφία υπήρξε πάντοτε κρίσιµη για την στρατηγική κατάσταση µίας χώρας. Αυτό αποδεικνύεται άµεσα από την εξέλιξη του στρατηγικού χάρτη µέσω της ιστορίας και την δυναµική µεταφορά της σκυτάλης του ηγεµόνα ανάµεσα στις µεγάλες κατά καιρούς δυνάµεις, και η θάλασσα αποτελούσε πάντα απαραίτητο συστατικό για την επιτυχία. Ο Ratzel επισηµαίνει επ αυτού 11 «Η θάλασσα και η ξηρά δεν ίστανται η µια έναντι της άλλης σαν ξένες ακατέργαστες µάζες. Η θάλασσα ανοίγει τον δρόµο προς τις ποιο αποµακρυσµένες ηπείρους, διότι διεισδύει σε αυτές και τις περιβάλλει, διευκολύνοντας έτσι αφενός µεν τις επικοινωνίες, αφετέρου 10-11 Friedrich Ratzel, La geographic Politique Anthologie mondiale de la strategie, 1990, Σελ.952-16 -

δε τις επικυριαρχίες. Τα µεγάλα ιστορικά εγχειρήµατα τα οποία επ ουδενί δύνανται να παραδίδουν την κυριαρχία επί µείζονων µαζών, θα επιζητούν πάντοτε να γονατίσουν την θάλασσα στα σχέδια τους». Πέραν της Βρετανίας και των ΗΠΑ, η θέση των οποίων ξεκάθαρα ευνοούσε την ανάπτυξη ναυτικής δύναµης, τέτοια παραδείγµατα αποτελούν οπωσδήποτε η Ολλανδία, η Ισπανία και η Σουηδία. Η ναυτική γεωγραφία διαδραµατίζει µείζονα ρόλο στην στρατηγική σχεδίαση µιας χώρας, όχι µόνο για αυτές που αποτελούν ανεξάρτητες νήσους, άλλα όπως διαφάνηκε την εποχή της αποικιοκρατίας όπου τα κράτη µε υπερπόντιες κτήσεις χρειαζόντουσαν αυξηµένη ναυτική ισχύ για να διασφαλίσουν την κυριαρχία επ αυτών. Αντίστοιχα είναι η επίδραση της ναυτικής γεωγραφίας και στην ανάδειξη συγκεκριµένων περιοχών ως µήλον της έριδος και αιτία διαξιφισµών όσων εποφθαλµιούν κατά καιρούς τον έλεγχο τους. Το θαλάσσιο στοιχείο αναδεικνύετε και πάλι σαν στοιχείο των σηµαντικότερων εξ αυτών, όπως για παράδειγµα η Μεσόγειος και ειδικότερα τα στενά του Βοσπόρου, που αποτέλεσαν και το πεδίο γένεσης και εξέλιξης της ναυτικής παράδοσης και ισχύος για περισσότερο από 30 αιώνες, από τις Ελληνικές πόλεις, τους Ρωµαίους και τους Βυζαντινούς, έως τις Ιταλικές πόλεις, τους Άραβες, τους Οθωµανούς και τους Ρώσους. Ο έλεγχος των θαλασσών αποτελεί µια ευρύτατη έννοια και οπωσδήποτε δεν µπορεί να καθορισθεί ως ποσοτικό µέγεθος, συνδέετε δε άµεσα µε την θαλάσσια γεωγραφία. Ο Castex αναφέρει σχετικά «Η κυριαρχία των θαλασσών δεν είναι απόλυτη αλλά σχετική, ατελής και µερική, και χαρακτηρίζεται από δύο σηµαντικά στοιχεία, αυτά του τόπου και του χρόνου». Το στοιχείο του τόπου συνδέετε άρρηκτα µε την γεωγραφία καθώς µόνο περιορισµένες γεωγραφικές περιοχές µε υψηλή στρατηγική αξία αποτελούν πραγµατικό αντικείµενο του ελέγχου των θαλασσών. Επί της ουσίας η ιδιοµορφία του θαλασσίου στοιχείου είναι ότι ο έλεγχος του σε αντίθεση µε τις χερσαίες εκτάσεις, µπορεί να περνάει από την κυριαρχία του ενός πολύ σύντοµα στην κυριαρχία κάποιου άλλου και αυτό να συµβαίνει σε ακαθόριστη έκταση. Ο Μέγας Ναπολέων φέρεται να είπε το 1804 «Αφήστε µας να γίνουµε κύριοι των στενών για έξι ώρες, και θα γίνουµε κύριοι του Κόσµου», αναφερόµενος βέβαια στο στενό της Μάγχης και την δυνατότητα αποβάσεως επί της Βρετανίας, γεγονός το οποίο ενδεχοµένως να σήµαινε την κατάλυση της ηγεµονίας της Βρετανίας στην θάλασσα, και αποτελούσε το σηµαντικότερο εµπόδιο στις βλέψεις της Γαλλικής αυτοκρατορίας. Η ιστορία είναι γεµάτη µε παραδείγµατα όπου µικροί στόλοι διεκδίκησαν ενίοτε µε αξιοµνηµόνευτη επιτυχία την - 17 -

κυριαρχία των θαλασσών, συγκρουόµενοι µε πολύ µεγαλύτερους στόλους σε συγκεκριµένες ή ποιο ευρείες γεωγραφικές περιοχές. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η µελέτη της ιστορίας κατέδειξε την ανάπτυξη ναυτικής ισχύος ως απαραίτητο στοιχείο για την αποτελεσµατική ανάδειξη των λαών και κρατών σαν περιφερειακές, ή ηγεµονικές δυνάµεις. Η στρατηγική σηµασία της θάλασσας τείνει να ενισχύεται στο πέρασµα των αιώνων και κατέχει εξέχουσα θέση στο διεθνές Οικονοµικό και Γεωπολιτικό σύστηµα, µε τους πόρους που κρύβει στα σπλάχνα της. Ο εντοπισµός διαρκώς νέων υδάτινων θησαυρών, αποδίδει τεράστιες ενεργειακές προοπτικές, ανοίγει νέους εµπορευµατικούς διαύλους και αποκαλύπτει νέα σχέδια των Ισχυρών για επέµβαση στον γεωπολιτικό και εθνοτικό παγκόσµιο χάρτη. - 18 -