Συγκριτική μελέτη προσωδιακών κατηγοριών:

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: "ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ" Μεταπτυχιακή Διατριβή Συγκριτική μελέτη προσωδιακών κατηγοριών: Ο επιτονισμός στις ερωτήσεις μερικής άγνοιας σε ομιλητές της περιοχής του Τρεχλού Τίμων Καρδάμας Α.Μ.: 137 Επόπτης: Καθ. Δημήτρης Παπαζαχαρίου Πάτρα 2015

Μεταπτυχιακή Διατριβή " Συγκριτική μελέτη προσωδιακών κατηγοριών: Ο επιτονισμός στις ερωτήσεις μερικής άγνοιας σε ομιλητές της περιοχής του Τρεχλού" Τίμων Καρδάμας Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή: Δρ. Δημήτρης Παπαζαχαρίου Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Δρ. Χριστίνα Μανουηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Δρ. Αργύρης Αρχάκης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Πάτρα 2015 i

Our intonations contain our philosophy of life, what each of us is constantly telling himself about things Marcel Proust ii

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εκπονήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με τίτλο «Σύγχρονες προσεγγίσεις στη γλώσσα και τα κείμενα» της Ειδίκευσης Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Το τελικό αποτέλεσμα που αποκρυσταλλώνεται στις σελίδες που ακολουθούν αποτελεί προϊόν ενδελεχούς έρευνας και συνεχούς συνεργασίας με ανθρώπους που χωρίς αυτούς η εργασία δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Θα ήθελα πολύ να ευχαριστήσω τον επόπτη της διατριβής, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Φιλολογίας κ. Δημήτρη Παπαζαχαρίου για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε αναθέτοντάς μου το συγκεκριμένο θέμα της εργασίας αυτής, για τη συνεχή συνεργασία μέσω της οποίας μου δίδαξε τον τρόπο να θέτω ερωτήματα και να αναζητώ επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις, κύριο συστατικό της αναζήτησης της αλήθειας γενικότερα. Παράλληλα τον ευχαριστώ για την καίρια καθοδήγηση στο πεδίο της έρευνας, την αμέριστη συμπαράσταση σε όλα τα δύσκολα σημεία της ερευνητικής διαδικασίας, αλλά και τη γενναιόδωρη κατανόηση και τις ουσιαστικές συμβουλές σε θέματα προσωπικής και επαγγελματικής φύσεως. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας, κ. Χριστίνα Μανουηλίδου για τις σημαντικότατες συμβουλές και την αμέριστη υποστήριξή της στη προοπτική των δυνατοτήτων μου και της εργασίας αυτής. Συνάμα, θα ήθελα ιδιαιτέρως να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές της Ειδίκευσης Γλωσσολογίας για τις γλωσσολογικές και γενικότερες επιστημονικές γνώσεις που πλούσια μου πρόσφεραν όλα αυτά τα χρόνια. Γενικότερα, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδίας όλους τους δασκάλους και καθηγητές μου, χάριν στους οποίους βρίσκομαι στο σημείο αυτό, για την αγάπη, την υπομονή και την ανιδιοτελή καθοδήγησή τους που έγιναν οι πιο φωτεινοί σηματοδότες στην πορεία προς τη γνώση. Παράλληλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και τη διευθύνουσα Καθηγήτρια Αγγελική Ράλλη για την πολύτιμη βοήθεια και υποστήριξη κατά τη διάρκεια της φοιτήσεώς μου. Επίσης, τα υπόλοιπα μέλη του Εργαστηρίου, τους μεταδιδάκτορες, υποψήφιους διδάκτορες και μεταπτυχιακούς φοιτητές που με βοήθησαν με συζητήσεις και συμβουλές να συνεχίσω με ακόμα περισσότερη δύναμη και χαρά. iii

Οφείλω ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη στην Πούλια Βουκελάτου και Έλενα Βουκελάτου που με έφεραν σε επαφή με τους κατοίκους του Τρεχλού και έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην διεξαγωγή του φωνητικού πειράματος. Επίσης, ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου τους ίδιους τους κατοίκους που μου παρείχαν τα δείγματα των ηχογραφήσεων, αλλά κυρίως που με αγκάλιασαν και με περιποιήθηκαν σαν δικό τους παιδί. Επιπλέον, ευχαριστώ τους αγαπημένους μου φίλους που με βοήθησαν και που με τη στήριξη, τη συμπαράσταση και την αγάπη τους κατάφερα να ολοκληρώσω την εργασία αυτή. Τέλος, ευχαριστώ τους γονείς μου και την οικογένειά μου για την υποστήριξη, την κατανόηση και την αγάπη που απλόχερα μου έδωσαν όλα αυτά τα χρόνια. iv

v

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εστιάζω στη συγκριτική μελέτη προσωδιακών κατηγοριών του επιτονισμού των ερωτήσεων μερικής άγνοιας. Η μελέτη αφορά τις μέχρι τωρα έρευνες για τον επιτονισμό των wh-questions (ερωτήσεις μερικής άγνοιας) στην Κοινή Νέα Ελληνική (ΚΝΕ) όπως έχουν προταθεί κυρίως από τους Arvaniti & Ladd (2009) και τη μελέτη που πραγματοποίησα για την ανάδειξη των στοιχείων του επιτονισμού των wh-questions στην ομιλία κατοίκων του Τρεχλού, κοινότητες της ευρύτερης περιοχής των Καλαβρύτων. Οι μέχρι τώρα έρευνες αποτελούν τη βάση για αυτή την εργασία και το έναυσμα για την περιγραφή του συστήματος του επιτονισμού της διαλέκτου περιοχών γύρω από τα Καλάβρυτα. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάποια μελέτη για τον επιτονισμό της διαλέκτου των Καλαβρύτων, στόχος της εργασίας είναι α) η ανάδειξη των επιτονικών χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν την εσωτερική δομή του επιτονισμό των ερωτήσεων μερική άγνοιας στην ομιλία των κατοίκων της περιοχής, β) η κατάδειξη του επηρεασμού που έχει ο τονικός συνωστισμός (tonal crowding) και γ) η σύγκριση των χαρακτηριστικών του επιτονισμού της διαλέκτου με τα ήδη γνωστά χαρακτηριστικά που έχουν προκύψει από την έρευνα για τον επιτονισμό των ερωτήσεων μερική άγνοιας στην ΚΝΕ. Η μέθοδος που χρησιμοποίησα ήταν η διεξαγωγή ενός φωνητικού πειράματος όπου οι συμμετέχοντες ομιλητές αναπαράγουν ερωτήσεις μερικής άγνοιας και ηχογραφούνται ώστε στη συνέχεια μέσω των κατάλληλων εργαλείων να πραγματοποιηθεί η ανάλυση του επιτονισμού της ομιλίας των. Οι ερωτήσεις ακολουθούσαν ένα μικρό περικείμενο το οποίο βοηθούσε ώστε να έχουμε όσο πιο φυσικό λόγο. Οι ομιλητές που έλαβαν μέρος στο πείραμα ήταν 6 στον αριθμό, 3 γυναίκες και 3 άνδρες, όλοι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής του Τρεχλού, ηλικίας 60 με 70 χρόνων και φυσικοί ομιλητές της διαλέκτου της περιοχής. Το υλικό του πειράματος αφορούσε 39 ερωτήσεις μερικής άγνοιας χωρισμένες σε 3 ομάδες ανάλογα με τη διάρκεια της ερωτηματικής λέξης (wh-word), τη διάρκεια της ερώτησης, τον αριθμό των άτονων συλλαβών μεταξύ της τονισμένης συλλαβής της whword και της πρώτης μεταπυρηνικής τονισμένης συλλαβής (interstress interval) και την απόσταση της τελευταίας τονισμένης συλλαβής από το τέλος της ερώτησης. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα έρευνες και κυρίως των Arvaniti & Ladd (2009), γνωρίζουμε ότι η μελωδία των wh-questions της ΚΝΕ είναι L*+H L-!H%. Συνάμα, οι vi

Arvaniti & Ladd (2009) έδειξαν ότι η ακριβής μορφή της επιτονικής καμπύλης εξαρτάται από τη διάρκεια της ερώτησης και ότι η θέση της πρώτης κορυφής (H) και του low plateau (χαμηλό πλατό) εξαρτώνται από τη θέση των τονιζόμενων συλλαβών και δείχνουν προβλεψιμότητα ως προς την ευθυγράμμιση (alignment) τους, η οποία εξαρτάται από το πόσο κοντά είναι οι διπλανοί τονικοί στόχοι (tonal targets). Η υπόθεση της εργασίας αυτής συνίσταται στο αν ισχύει το ίδιο στη διάλεκτο των περιοχών γύρω από τα Καλάβρυτα (Τρεχλώ) τις οποίες μελέτησα και αν υπάρχουν διαφορές ποιες είναι αυτές και πως είναι καλύτερα να τις προσδιορίσουμε. Εν κατακλείδι, η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια περιγραφής του επιτονισμού των ερωτηματικών προτάσεων μερική άγνοιας (whquestions) της διαλέκτου της περιοχής του Τρεχλού και ανάδειξης εκείνων των επιτονικών χαρακτηριστικών που συναποτελούν την επιτονική καμπύλη της ομιλίας των κατοίκων. Τα αποτελέσματα και η συζήτηση πάνω σε αυτά αποτελούν τη βάση για την ανάδειξη του επιτονισμού της Καλαβρυτινής διαλέκτου. Ο έλεγχο αυτών των αποτελεσμάτων από ένα μεγαλύτερο δείγμα ομιλητών μπορεί να δώσει ακόμα πιο ασφαλή συμπεράσματα. vii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... iii ΠΕΡΙΛΗΨΗ... vi ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... viii ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... ix ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 4 1.1 Προσωδία... 4 1.2 Επιτονισμός... 6 1.3 ToBI... 6 1.4 GRToBI... 10 2. Υλικό... 15 Αποτελέσματα στατικής ανάλυσης... 17 Συμπεράσματα... 55 Βιβλιογραφία... 56 viii

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΝΕ ΚΝΕ ΑΜΘ ToBI GRToBI Νέα Ελληνική Κοινή Νέα Ελληνική Αυτοτεμαχιακή-μετρική θεωρία Tones and break indices Greek tones and break indices ix

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Θέμα της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής αποτελεί η ανάδειξη και η περιγραφή των επιτονικών χαρακτηριστικών των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) στη διάλεκτο που ομιλούν οι κάτοικοι της περιοχής του Τρεχλού, δημοτικά διαμερίσματα της ορεινής κωμόπολης των Καλαβρύτων του Νομού Αχαΐας. Η μελέτη του επιτονισμού της ΚΝΕ και συγκεκριμένα των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) έχει πραγματοποιηθεί εκτενώς και εις βάθος από πολλές έρευνες, χαρακτηριστικά παραθέτω τις εξής: Arvaniti & Ladd (1995), Arvaniti et al. (1998, 2000), Grice et al. (2000), Arvaniti (2001, 2003), Baltazani (2002), Arvaniti & Baltazani (2005), Arvaniti et al. (2006a, 2006b), Arvaniti (2007c), Arvaniti & Ladd (2009), Arvaniti Baltazani & Gryllia (2014). Η εργασία αυτή εστιάζει στην παρουσίαση και περιγραφή των επιτονικών χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν τη μελωδία των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (whquestions) στη διάλεκτο που μιλούν οι κάτοικοι της κοινότητας του Τρεχλού. Συνάμα, αναδεικνύει τις διαφορές και τις ομοιότητες σε σχέση με την περιγραφή του επιτονισμού των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) στην ΚΝΕ έτσι όπως έχουν προταθεί από την μέχρι τώρα έρευνα. Ο στόχος της διατριβής αυτής είναι να καλύψει το κενό που υπάρχει για τον επιτονισμό των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) στις διαλέκτους της ΝΕ, κάνοντας το πρώτο βήμα και αρχίζοντας από τη διάλεκτο που μιλιέται στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τα Καλάβρυτα. Έχοντας βάση τους Arvaniti & Ladd (2009) οργάνωσα την παρουσίαση της εργασίας αυτής με τα εξής κεφάλαια: Στο κεφάλαιο πρώτο, ονόματι "Θεωρητικό πλαίσιο", γίνεται παρουσίαση του θεωρητικού πλαισίου του επιτονισμού, περιγραφή των φωνητικών λεπτομερειών και των βασικών επιτονικών χαρακτηριστικών καθώς και περιγραφή των βασικών σημείων της αυτοτεμαχιακής-μετρικής θεωρίας (autosegmental-metrical theory) της φωνολογίας του επιτονισμού (Bruce 1977, Pierrehumbert 1980). Στην δεύτερη ενότητα του κεφαλαίου αυτού γίνεται παρουσίαση του επιτονισμού των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) Στο δεύτερο κεφάλαιο που τιτλοφορείται "Πειραματική Μελέτη" περιγράφω τo πλαίσιο των μέχρι τώρα γνώσεων που υπάρχει για την αυτοτεμαχιακή παρουσίαση της μελωδίας των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) στη ΚΝΕ και τι αναμένεται να 1

δούμε ότι συμβαίνει στις ερωτήσεις που έχω συλλέξει από τους ομιλητές της διαλέκτου. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο αυτό γίνεται περιγραφή της φωνολογικής οργάνωσης του επιτονισμού των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) της ΚΝΕ. Στην τρίτο κεφάλαιο, που ονομάζεται "Μεθοδολογία", στην πρώτη ενότητα, αναλύω τον τρόπο που κατασκευάστηκε το φωνητικό πείραμα αλλά και πως πραγματοποιήθηκε η διεξαγωγή του. Είναι μείζονος σημασίας το συγκεκριμένο κεφάλαιο γιατί παρουσιάζεται βήμα προς βήμα η οργάνωση του πειράματος και η μέθοδος συλλογής του πειραματικού υλικού πάνω στο οποίο βασίστηκαν τα συμπεράσματα της διατριβής αυτής. Στη δεύτερη ενότητα του κεφαλαίου αυτού γίνεται παρουσίαση των αποτελεσμάτων από όλες τις μετρήσεις και ανάλυση τους με την βοήθεια των στατικών μέσων. Συνέχεια στην παρουσίαση των κεφαλαίων έχει το τέταρτο κεφάλαιο που έχει τίτλο "Συζήτηση και Συμπεράσματα". Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται συζήτηση πάνω στην επεξεργασία των δεδομένων που έγινε στην ενότητα των αποτελεσμάτων του προηγούμενου κεφαλαίου. Στη συνέχεια αναλύω τα συμπεράσματα που εξάγονται από την ερμηνεία των αποτελεσμάτων και προσδιορίζω τις σχέσεις των συμπερασμάτων της εργασίας αυτής με τα πορίσματα της μέχρι τώρα ερευνητικής βιβλιογραφίας πάνω στο θέμα. Τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής αυτής είναι ο "Επίλογος" όπου γίνεται μια αναφορά στα πιο σημαντικά σημεία της εργασίας και καταγραφή των πιο βασικών και καίριων συμπερασμάτων στα οποία κατέληξα μέσα από αυτή την έρευνα. Στο τέλος της εργασίας ακολουθούν τα παραρτήματα, όπου περιλαμβάνονται κάποια παραδείγματα από τις ερωτήσεις που αποτέλεσαν το πειραματικό υλικό για τη συλλογή δεδομένων σε μορφή φωτογραφίας από το πρόγραμμα ανάλυσης, Praat, διάφοροι πίνακες που παρουσιάζουν το πειραματικό υλικό και το ίδιο το φωνητικό πείραμα με το περικείμενο και τις ερωτήσεις. 2

3

1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σε αυτό το κεφάλαιο σκοπός είναι να παρουσιάσω το θεωρητικό πλαίσιο και τις βασικές έννοιες του επιτονισμού έτσι όπως έχουν προταθεί από την μέχρι τώρα πορεία της έρευνας. Συγκεκριμένα, θα αναφέρω τις βασικές έννοιες και χαρακτηριστικά του επιτονισμού της ΚΝΕ και θα περιγράψω με βάση τις έρευνες που υπάρχουν τα φωνητικά χαρακτηριστικά και τα βασικά φωνολογικές φαινόμενα και στοιχεία που απαρτίζουν τον επιτονισμό. Στη συνέχεια θα περιγράψω τα βασικά σημεία της αυτοτεμαχιακής-μετρικής θεωρίας (autosegmental-metrical theory) της φωνολογίας του επιτονισμού (Bruce 1977, Pierrehumbert 1980). Στην δεύτερη ενότητα του κεφαλαίου αυτού γίνεται παρουσίαση του επιτονισμού των ερωτήσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) 1.1 Προσωδία Σύμφωνα με την Arvaniti (2005: 1) η επιτυχημένη επικοινωνία μεταξύ των ομιλητών εξαρτάται από την ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τον συνομιλητή του και να γίνεται με τη σειρά του κατανοητός από αυτόν. Βασικό συστατικό της ικανότητας αυτή είναι η παραγωγή και αντίληψη της προσωδίας. Με τον όρο προσωδία, στη γλωσσολογία, εννοούμε το ρυθμό, τον τονισμό (τονικά ύψη) και τον επιτονισμό της ομιλίας. Οι Gerken & McGregor (1998) αναφέρουν τρία γλωσσικά στοιχεία της προσωδίας: το φραστικό τόνο, τα όρια φράσης και τον ρυθμό. Σύμφωνα με τους Speer & Blodgett (2006) και Traxler (2012), ο όρος προσωδία αναφέρεται σε εκείνες τις πληροφορίες που σχετίζονται με τους γραμματικούς ρόλους και τις λειτουργίες του λόγου και αποτελούν τα λεγόμενα υπερτεμαχιακά στοιχεία. Τα υπερτεμαχιακά στοιχεία αφορούν στοιχεία της ομιλίας που εκτείνονται σε περισσότερα από ένα τεμάχια. Οι άνθρωποι εκφέρουν ακολουθίες λέξεων δημιουργώντας προτάσεις μέσα στις οποίες παραμετροποιούν και διαφοροποιούν προσωδιακά στοιχεία ανάλογα με το ρόλο που πρόκειται να διαδραματίσει η κάθε λέξη μέσα στην πρόταση (Traxler, 2012). Σύμφωνα με τις Raithel & Hielscher-Fastabend (2004) η προσωδία αποσαφηνίζει και καταδεικνύει την εσωτερική οργάνωση των συστατικών της πρότασης και δίνει πληροφορίες σχετικά με την καμπύλη του επιτονισμού της πρότασης. Παράλληλα η 4

προσωδία αποτελείται από τα στοιχεία που χρειάζεται ο ομιλητής για να εκφράσει συναισθήματα και ψυχολογικές καταστάσεις, π.χ.: θυμός, λύπη, φόβος, χαρά, αποστροφή, ειρωνεία, σαρκασμός, χιούμορ, κ.α. Τα στοιχεία αυτά είναι η ένταση (με την έννοια της ηχηρότητας, loudness), η τονικότητα, η ταχύτητα και ο ρυθμός. Τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά συσχετίζονται με τις ακουστικές ενδείξεις της έντασης (intensity), της συχνότητας (Hz) και της διάρκειας (duration) (Raithel & Hielscher-Fastabend 2004). Ο Traxler (2012) ορίζει ως προσωδία τις πληροφορίες που χρωματίζουν το νόημα της πρότασης ή βοηθούν τον ακροατή να σχηματίσει φράσεις από λέξεις. Τα υπερτεμαχιακά στοιχεία εξαρτώνται από την ίδια τη φωνολογία της γλώσσας και δεν αφορούν μόνο το πεδίο ενός τεμαχίου (π.χ.: φώνημα, συλλαβή, λέξη) αλλά ένα υψηλότερο επίπεδο, αυτό της πρότασης, και χαρακτηρίζονται από προσωδιακές νύξεις όπως τα φραστικά τονικά ύψη, τις παύσεις, τον επιτονισμό. Οι παύσεις βοηθούν τον ακροατή να τοποθετήσει τις λέξεις μέσα στις σωστές φράσεις. Ο επιτονισμός είναι η αλλαγή της τονικότητας στον εκπεφρασμένο λόγο και αναδεικνύει τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα ενός ομιλητή. Βοηθά τη διάκριση μεταξύ καταφατικών/δηλωτικών και ερωτηματικών προτάσεων, καθώς και την αλληλεπίδραση των εκφορών μέσα σε ένα διάλογο. Άλλο στοιχείο είναι ο τόνος (εμφατικός, emphatic stress), ο οποίος εμφανίζεται όταν κάποια λέξη (ή λέξεις) εκφέρεται με μεγαλύτερη ένταση (loudness) και διάρκεια από άλλες μέσα στην πρόταση. Ο τόνος συχνά είναι το διαφοροποιητικό στοιχείο της νέας από την παλιά πληροφορία και επιφέρει διαφοροποίηση σημασίας σε φράσεις ή προτάσεις. Η προσωδία θέτει σε λειτουργία το ρόλο της αρκετά νωρίς κατά τη διάρκεια της συντακτικής επεξεργασίας-ανάλυσης (parsing) και βοηθά την ερμηνεία προτάσεων με συντακτική ασάφεια. Ο Crystal (1975) αναφέρει ότι ο επιτονισμός δεν είναι ένα σύστημα που απαρτίζεται μόνο από καμπύλες και επίπεδα, αλλά το προϊόν της αλληλεπίδρασης χαρακτηριστικών από διαφορετικά προσωδιακά συστήματα (τόνος, ένταση, ταχύτητα και ρυθμός). Εξετάζοντας την προσωδία μέσα στα συμφραζόμενα παίρνουμε πληροφορίες σχετικά με το είδος μιας πρότασης. Για παράδειγμα, ο επιτονισμός με καθοδική καμπύλη στο τέλος της πρότασης υποδηλώνει δηλωτική πρόταση, ενώ με ανοδική καμπύλη υποδηλώνει ερωτηματική πρόταση. Για αυτό το λόγο χρειάζεται να παραθέσω στην επόμενη ενότητα τις βασικές έννοιες και τα χαρακτηριστικά του επιτονισμού όπως έχουν συνταχθεί από τις μέχρι τώρα έρευνες της διεθνούς βιβλιογραφίας. 5

1.2 Επιτονισμός Ο επιτονισμός σύμφωνα με την Arvaniti (2005: 3) είναι "η μελωδία της ομιλίας. Η μελωδία βασίζεται στις αλλαγές στη συχνότητα της φωνής του ομιλητή και γίνεται αντιληπτή από τον ακροατή ως το ύψος της φωνής. Το ύψος της φωνής ανεβαίνει και κατεβαίνει ανάλογα με το τι μήνυμα θέλει να μεταφέρει ο ομιλητής μέσω του επιτονισμού. Οι αλλαγές αυτές στο ύψος της φωνής ονομάζονται μελωδικοί τόνοι και είναι δυνατόν να παρασταθούν ως μια καμπύλη με ανοδικά, καθοδικά και επίπεδα μέρη". Ο επιτονισμός θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η διαφορά που συμβαίνει στο ύψος της μελωδίας της φωνής, η οποία διαφορά ύψους δίνει τη δυνατότητα στον ομιλητή να παράγει και να αντιληφθεί διαφορετικής σημασίας προτάσεων, δηλαδή να χρωματίσει τονικά με διαφορετικό τρόπο λέξεις και φράσεις σε μία πρόταση ώστε να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα και να μεταφέρει τη σημασία που θέλει στο εκφώνημα. Το μοντέλο ανάλυσης του επιτονισμού πάνω στο οποίο θα βασιστώ σε αυτή την μεταπτυχιακή διατριβή βρίσκεται στο πλαίσιο της αυτοτεμαχιακής-μετρικής φωνολογίας και παρουσιάστηκε από έρευνες όπως Bruce (1977), Pierrehumbert (1980), Beckman & Pierrehumbert (1986), Pierrehumbert & Beckman (1988), Silverman et al. (1992) και Ladd (1996). 1.3 ToBI Το μοντέλο ανάλυσης του επιτονισμού ονόματι ToBI (Tones and Break Indices) είναι ένα σύνολο συμβάσεων για τη μεταγραφή και επισημείωση της προσωδίας της ομιλίας το οποίο είναι ευρέως αποδεκτό και διαδεδομένο στους κύκλους της έρευνας. Το ToBI αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε κυρίως μέσα από τις έρευνες των Pierrehumbert (1980), Beckman & Pierrehumbert (1986), Pierrehumbert & Beckman (1988) και Silverman et al. (1992). Το ToBI μας δίνει τις βασικές πληροφορίες που απαρτίζουν τις προσωδιακές δομές μιας πρότασης και τα τονικά γεγονότα που συμβαίνουν μέσα σε αυτή. Βεβαίως δεν συνεπάγεται ότι το ToBI είναι ένα διεθνές αλφάβητο για την περιγραφή της προσωδίας, επειδή ο επιτονισμός και η οργάνωση της προσωδίας διαφοροποιείται από γλώσσα σε γλώσσα και πολλές φορές από διάλεκτο σε διάλεκτο μέσα στην ίδια γλώσσα. 6

Για αυτό το λόγο υπάρχουν διαφορετικά συστήματα ToBI για κάθε γλώσσα και ανάλογα με τους ερευνητές και τις δομές που χρειάζεται να περιγράψουν για κάθε γλωσσική ποικιλία. Εικόνα 01: Η γραμματική του ToBI Κύριο σημείο του μοντέλου ToBI για την περιγραφή του επιτονισμού είναι ο ίδιος ο ορισμός του επιτονισμού που περιγράφεται ως η μελωδία της ομιλίας και ειδικότερα ως η κίνηση της καμπύλης της θεμελιώδους συχνότητας (F0) της φωνής του ομιλητή. Ο επιτονισμός είναι μια ακολουθία τόνων ή αλλιώς τονικών γεγονότων, τα οποία είναι τα τονικά ύψη (pitch accents), οι φραστικοί τόνοι (phrase accents) και οι οριακοί τόνοι (boundary tones). Τα τονικά ύψη ευθυγραμμίζονται με τις συλλαβές που ομιλητής δίνει περισσότερη βαρύτητα μέσα σε ένα εκφώνημα, οι οποίες συλλαβές μπορεί να παίρνουν λεξικό τόνο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι τονισμένες συλλαβές προϋποθέτουν ισομορφία με τα επιτονικά ύψη. Ο επιτονισμός, ως μια περιγραφή της ακολουθίας υψηλών (H) και χαμηλών (L) τόνων, έχει φωνολογική οργάνωση. Αυτή η ακολουθία τόνων συσχετίζεται με μία προσωδιακή μονάδα η οποία δομείται ιεραρχικά. Αναλυτικότερα με βάση την α) αυτοτεμαχιακή και β) μετρική φύση του μοντέλου, αυτό σημαίνει αντίστοιχα ότι α) μια ακολουθία από τόνους συναποτελεί και αναπαριστά γραμμικά τη μελωδία της φωνής ανεξάρτητα από το κείμενο και β) οι τόνοι αυτοί τοποθετούνται σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα σε ένα εκφώνημα, καταδεικνύοντας τα σημεία κορύφωσης και διαχωρίζοντάς το σε φράσεις. Οι δύο τόνοι (H και L), μόνοι τους ή σε συνδυασμό, αποτελούν φωνολογικές 7

μονάδες και η φωνητική πραγμάτωσή τους ποικίλει ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο εμφανίζονται. Σύμφωνα με τις Arvaniti & Baltazani (2005) οι πιθανές ακολουθίες των H και L και οι περιορισμοί στην κατανομή τους δίνουν τις τρεις κατηγορίες τονικών γεγονότων, οι οποίες οδηγούν στην ιεραρχική δομή του επιτονισμού σε τρία επίπεδα πάνω από το επίπεδο της λέξης: προσωδιακή λέξη (Prosodic Word), ενδιάμεση φράση (intermediate phrase) και επιτονική φράση (Intonational Phrase). Τα τονικά ύψη (pitch accents), σύμφωνα με τις Arvaniti & Baltazani (2005), σχετίζονται με τις μετρικά ισχυρές συλλαβές μιας επιτονικής φράσης και μπορούν να αποτελούνται από έναν τόνο (H* δηλαδή τονικό ύψος υψηλής συχνότητας ή L* δηλαδή τονικό ύψος χαμηλής συχνότητας) ή το συνδυασμό δύο τόνων (π.χ.: L+H*, H*+L) που ονομάζονται δίτονα. Στα δίτονα τονικά ύψη, ένας από τους δύο τόνους είναι ο πρωτεύων και συμβολίζεται με τον αστερίσκο «*», ενώ ο δευτερεύων τόνος προηγείται ή ακολουθεί τον πρωτεύοντα. Οι φραστικοί τόνοι (phrase accents) σχετίζονται με τα άκρα των ενδιάμεσων φράσεων και συμβολίζονται με το διακριτικό «-» (π.χ. H-, L-). Στις τελικές ενδιάμεσες φράσεις η επιτονική καμπύλη τελειώνει με την ακολουθία πυρηνικός τόνος - φραστικός τόνος - οριακός τόνος. Ενώ, στις μη τελικές η ακολουθία είναι πυρηνικός τόνος - φραστικός τόνος. Οι οριακοί τόνοι (boundary tones) βρίσκονται στα άκρα των επιτονικών φράσεων, τις οποίες οριοθετούν, χωρίς αναγκαστικά να σχετίζονται με τις ισχυρές συλλαβές. Οι οριακοί τόνοι είναι απλού τύπου και συμβολίζονται με το διακριτικό «%» (π.χ. H%, L%). Σύμφωνα με τις Arvaniti & Baltazani (2005: 9, 10) το αποδυναμωμένο υψηλό τονικό ύψος (με διακριτικό "!", δηλαδή!η) μπορεί να απαντάται στους φραστικούς (!Η-) ή/και στους οριακού τόνους (!Η%), όμως (Arvaniti & Baltazani 2005: 5) η χρήση του δεν υποδηλώνει μια ξεχωριστή φωνολογική κατηγορία. Συνάμα, υποστηρίζουν ότι, από την πλευρά της σημασίας και της πραγμάτωσης, η ξεχωριστή ύπαρξη του πυρηνικού τονικού ύψους!η* είναι αναγκαία για περιπτώσεις όπου έχουμε αποδυναμωμένα ( scaled down ) υψηλά πυρηνικά τονικά ύψη (Η*) (Arvaniti & Baltazani 2005: 6). Τα τρία επίπεδα της ιεραρχικής δομής του επιτονισμού έχουν ως εξής: οι προσωδιακές λέξεις σε συνδυασμό αποτελούν τις ενδιάμεσες φράσεις που με τη σειρά τους δημιουργούν τις επιτονικές φράσεις. Μια προσωδιακή λέξη αποτελείται από μια λέξη περιεχομένου με τα κλιτικά της (όσα στοιχεία χάνουν τον τόνο τους και ενώνονται με τη λέξη περιεχομένου). Η ενδιάμεση φράση είναι αυτή που περιλαμβάνει έναν τουλάχιστον πυρηνικό τόνο και το όριό της τίθεται με τη χρήση φραστικού τόνου (H-, L-) στο δεξιό της 8

άκρο. Η επιτονική φράση περιλαμβάνει τουλάχιστον μία ενδιάμεση φράση και στο δεξιό της άκρο εμφανίζεται ο οριακός τόνος (H%, L%). Σύμφωνα με τους Gussenhoven (2004) και Ladd (2008) η φωνητική πραγμάτωση των τονικών υψών διαφοροποιείται ανάλογα με το ύψος (συχνότητα Hz), που ονομάζεται εύρος (scaling) και την ευθυγράμμιση ως προς το χρόνο (alignment) και μετριέται σε διάρκεια σε ms (millisecond) (βλ. Εικόνα 01). Η διαφοροποίηση συμβαίνει σε σχέση με το επίπεδο των τεμαχίων (φωνήεντα και σύμφωνα) και τα όρια των φωνολογικών τομέων στις συλλαβές. Εικόνα 02: Τονικά ύψη και η ευθυγράμμισή τους με την τονισμένη συλλαβή ( Baltazani 2002). Συνάμα, ο επιτονισμός επιδρά στην πραγμάτωση των φθόγγων και για αυτό το λόγο μπορεί να έχουμε ισχυροποίηση (strengthening), όταν ο φθόγγος αρθρώνεται εντονότερα και με τα περισσότερα χαρακτηριστικά του ολοκληρωμένα ή επιμήκυνση (lengthening) στην περίπτωση που συμβαίνει αύξηση της διάρκειας ενός φθόγγου. Τα τονικά ύψη πραγματώνονται με ιδιαίτερη διαφοροποίηση του εύρους και της ευθυγράμμισης των στόχων τους ανάλογα με δύο μεταβλητές. Συγκεκριμένα, ο τονικός συνωστισμός (tonal crowding) σύμφωνα με τις Arvaniti & Baltazani (2005: 7) συμβαίνει όταν πολλοί τόνοι πρέπει να πραγματωθούν σε μια περιορισμένη τεμαχιακή έκταση. Παράλληλα, η επιτονική ολίσθηση (downstep) ονομάζεται η τάση του τονικού ύψους να χαμηλώνει βαθμιαία κατά την εξέλιξη του χρόνου των περισσοτέρων προτάσεων και συνάμα έχει γίνει εμφανές από τις Arvaniti & Baltazani (2005: 8) ότι δεν ενεργοποιείται λόγω της παρουσίας των δίτονων τόνων. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την μη οικουμενικότητα της ενεργοποίησης της επιτονικής ολίσθησης (downstep) δείτε στον Yip (1996) όπως αναφέρεται στις Arvaniti & Baltazani (2005: 9). Το σύστημα του ToBI για κάθε γλωσσική ποικιλία στηρίζεται στην ενδελεχή έρευνα του συστήματος του επιτονισμού και τη σχέση μεταξύ επιτονισμού και προσωδιακών δομών της γλωσσικής ποικιλίας. Δημιουργήθηκε για την ανάλυση και επισημείωση του επιτονισμού της αμερικάνικης γλώσσας αλλά χρησιμοποιείται ως η βάση 9

για την διαμόρφωση επιτονικών μοντέλων και σε άλλα γλωσσικά συστήματα π.χ. για τα ελληνικά έχουμε το GRToBI (Arvaniti & Baltazani 2005). 1.4 GRToBI Το GRToBI είναι η εκδοχή του αγγλικού ToBI προσαρμοσμένο στην Ελληνική γλώσσα, λαμβάνοντας υπόψη διάφορα στοιχεία της ελληνικής προσωδίας (π.χ. sandhi). Οι Arvaniti & Baltazani (2005) όρισαν πέντε τονικά ύψη, τα H*, L*, L+H*, H*+L και L*+H. Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 01, το H* σηματοδοτεί ευρεία έμφαση, ενώ το L+H* περιορισμένη. Η διαφοροποίηση του L*+H και του L+H* έγκειται στην ευθυγράμμιση του τόνου. Επίσης το H*+L καταδεικνύει ευρεία έμφαση και το L* απαντάται σε ερωτήσεις ολική άγνοιας και πριν την περίπτωση της ανόδου συνέχειας ("continuation rise", Baltazani & Jun 1999). Σύμφωνα με τις Arvaniti & Baltazani (2005) και το θεωρητικό πλαίσιο που έθεσαν για το GRToBI, τα πυρηνικά τονικά ύψη της νέας ελληνικής είναι το υψηλό (H*), το χαμηλό (L*) και τα δύο δίτονα ύψη (L+H*, H*+L). Η φωνητική πραγμάτωση τονικού ύψους του H είναι υψηλότερη ως προς το εύρος σε σχέση με αυτή που θα είχε το L αν βρισκόταν στην ίδια θέση. Το ύψος με τον αστερίσκο ευθυγραμμίζεται με την τονισμένη συλλαβή. Το L*+H είναι το προεπιλεγμένο ύψος της προπυρηνικής θέσης, όπου ο χαμηλός τόνος (L) ευθυγραμμίζεται με την αρχή ή λίγο πριν την έμβαση της τονισμένης συλλαβής, ενώ ο υψηλός (H) με το αρχικό τμήμα της πρώτης συλλαβής μετά την τονισμένη. Όλοι οι τόνοι μπορεί να έχουν αποδυναμωμένο τονικό ύψος. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται αποδυνάμωση ή αποκλιμάκωση (downstep), σημαίνει ότι οι τόνοι μπορεί να βρεθούν σε χαμηλότερη κλίμακα ως προς το εύρος από ότι τονίζονται τυπικά και συμβολίζεται με το διακριτικό θαυμαστικό «!». Τα τονικά ύψη (βλ, Πίνακας 01) αγκιστρώνονται στις προσωδιακές λέξεις οι οποίες δέχονται έναν και μόνο έναν τόνο (H* ή L*) ή έναν διπλό (H*+L, L*+H, L+H*), όπου ο τόνος που συσχετίζεται με την τονισμένη συλλαβή συμβολίζεται με το διακριτικό του αστερίσκου. Επίσης, στα Ελληνικά υπάρχουν τρία είδη φραστικών τόνων, H-, L-,!H- και τρία είδη οριακών τόνων, H%, L%,!H%. Οι φραστικοί τόνοι συνδυάζονται με τους οριακούς και δημιουργούν οκτώ διαφορετικά σχήματα όπως φαίνεται στον Πίνακα 02 με διαφορετικές χρήσεις-λειτουργίες το καθένα. Μια σημαντική δυσκολία του ToBI είναι η ακριβής επιλογή και τοποθέτηση των ανάλογων τύπων των τόνων στο εκφώνημα. 10

Πίνακας 01: Τονικά ύψη H* Υψηλό πλάτωμα Πυρηνική θέση: Ευρεία έμφαση. Κάθοδος από μια κορυφή σε μια H*+L κοιλάδα. Ο L πραγματώνεται στο τέλος της τονισμένης συλλαβής. L* Χαμηλό πλάτωμα Πυρηνική θέση: Ευρεία έμφαση. Πυρηνική θέση: Σε ερωτήσεις ολικής άγνοιας και πριν από άνοδο συνέχειας. L+H* L*+H ο Η ευθυγραμμίζεται στο μέσο του τονισμένου φωνήεντος Αργή άνοδος από μια κοιλάδα (το L μέρος) σε μια κορυφή (το Η μέρος). Ο L ευθυγραμμίζεται με την αρχή ή λίγο πριν την έμβαση της τονισμένης συλλαβής, ενώ ο Η με το αρχικό τμήμα της πρώτης μετατονικής συλλαβής. Πυρηνική Θέση: Περιορισμένη έμφαση. Προπυρηνική θέση. Πίνακας 02: Πιθανοί συνδυασμοί φραστικών - οριακών τόνων και χρήση τους L-L% L-H% H-L% H-H% L-!H% H-!H%!H- H%!H-H% Καταφατικές, προστακτικές, αρνητικές, ερωτήσεις μερικής άγνοιας Ειδικός τύπος ανόδου συνεχείας, που ανεβάζει τις προσδοκίες του ακροατή. Ερωτήσεις ολικής άγνοιας. Άνοδος συνέχειας, ερωτηματική μελωδία προσφώνησης Ερωτήσεις μερικής άγνοιας, ευγενικές προσταγές, αρνητικές προτάσεις. Προετοιμασία επόμενου εκφωνήματος. Μελωδία προσφώνησης, ερωτήσεις που εκφράζουν δυσπιστία. Ερωτήσεις που εκφράζουν δυσπιστία, αλλά με πιο ευγενικό/ διστακτικό τρόπο. 11

Για την ανάλυση του επιτονισμού της νέας ελληνικής οι Arvaniti & Baltazani (2005) έχουν ορίσει τρία επίπεδα ιεραρχικής δομής πάνω από τη λέξη τα οποία είναι: η προσωδιακή λέξη (Prosodic Word), η ενδιάμεση φράση (intermediate phrase) και η επιτονική φράση (Intonational Phrase). Η προσωδιακή λέξη όπως αναφέραμε παραπάνω αποτελείται από μια λέξη περιεχομένου και τα κλιτικά της. Στα Ελληνικά φέρει απαραίτητα έναν δυναμικό τόνο, μπορεί να έχει ένα, δύο ή και κανένα επιτονικό ύψος και αποτελεί πεδίο πραγμάτωσης των sandhi (π.χ. ηχηροποίηση κλειστού συμφώνου κ.α.). Η ενδιάμεση φράση περιέχει τουλάχιστον ένα επιτονικό ύψος και οριοθετείται από τους φραστικούς τόνους (H-, L-,!H-). Η επιτονική φράση περιέχει τουλάχιστον μία ενδιάμεση φράση και οριοθετείται από τους οριακούς τόνους (H%, L%,!H%). Σύμφωνα με τις Arvaniti & Baltazani (2005) το GRToBI για την ελληνική ως σύστημα επισημείωσης του επιτονισμού έχει πέντε επίπεδα περιγραφής (5 tiers): Τονικό επίπεδο (Tone Tier) Επίπεδο προσωδιακών λέξεων (Prosodic Words Tier) Επιπεδο ορθογραφικών λέξεων (Words Tier) Επίπεδων δεικτών παύσης (Break Indices Tier) Επίπεδο λοιπών πληροφοριών (Miscellaneous Tier) Στο τονικό επίπεδο (Tone Tier) έχουμε την περιγραφή της επιτονικής δομής του εκφωνήματος με επισημείωσεις όσον αφορά τα τονικά ύψη, τους φραστικούς τόνους και τους οριακούς τόνους. Στο επίπεδο των προσωδιακών λέξεων (Prosodic Words Tier) θα βρούμε μια λεπτομερή φωνητική μεταγραφή του εκφωνήματος με τη βοήθεια του ASCII (Εικόνα 03). Αυτό το επίπεδο διευκολύνει την ανάλυση φωνολογικών φαινομένων και μας παρέχει την ακριβή προφορά του εκφωνήματος και πληροφορίες σχετικά με τον δυναμικό τόνο και τη σχέση του με τα τονικά ύψη, τις αλλοφωνικές ποικιλίες και διάφορα άλλα φωνολογικά φαινόμενα. Στο επίπεδο κειμένου ή αλλιώς ορθογραφικών λέξεων (Words Tier) βρίσκουμε την λέξη προς λέξη ορθογραφική μεταγραφή του εκφωνήματος (romanization) (Εικόνα 04). 12

Εικόνα 03: Συμβάσεις φωνητικής μεταγραφής Εικόνα 04: Συμβάσεις ορθογραφικής μεταγραφής Στο επίπεδο των δεικτών παύσης (Break Indices Tier) έχουμε την αναπαράσταση του βαθμού σύνδεσης (cohesion) των λέξεων και της ισχύς των ορίων μεταξύ μονάδων σε διάφορα επίπεδα (προσωδιακές λέξεις, φράσεις, εκφωνήματα). Το GRToBI σηματοδοτεί τέσσερα είδη δεικτών παύσης (break indices): 0 : μαρκάρει τον τέλειο βαθμό σύνδεσης (cohesion) μεταξύ ορθογραφικών λέξεων οι οποίες αποτελούν την προσωδιακή λέξη που φέρει έναν δυναμικό τόνο. 1 : μαρκάρει τα όρια μεταξύ δύο προσωδιακών λέξεων. 2 : μαρκάρει τα όρια ανάμεσα σε δύο ενδιάμεσες φράσεις. 13

3 : μαρκάρει τα όρια μεταξύ δύο επιτονικών φράσεων. Σε αυτό το επίπεδο χρησιμοποιούμε και τα διακριτικά, s (sandhi) που επισημαίνει τις περιπτώσεις που εμφανίζονται φαινόμενα sandhi και m (mismatch) που επισημαίνει περιπτώσεις στις οποίες ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε εμφάνιση φαινομένου sandhi, τελικά δεν λαμβάνει χώρα. Στο τελευταίο επίπεδο, των λοιπών πληροφοριών (Miscellaneous Tier) εμπεριέχονται οι σχολιασμοί του ερευνητή και πληροφορίες με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του εκφωνήματος. Η παρούσα εργασία έχει στόχο, χρησιμοποιώντας το θεωρητικό πλαίσιο της αυτοτεμαχιακής-μετρικής Φωνολογίας και το GRToBI, να ερευνήσει τις περιπτώσεις των ερωτηματικών προτάσεων μερικής άγνοιας (wh-questions) με συγκριτική οπτική σε σχέση με την Κοινή Νέα Ελληνική και τη διάλεκτο που ομιλούν οι κάτοικοι στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων και συγκεκριμένα στην κοινότητα του Τρεχλού. Δεν υπάρχει μέχρι τώρα κάποια συγκριτική ανάλυση μεταξύ αυτών των δύο γλωσσικών συστημάτων όσον αφορά τον επιτονισμό τους. Για αυτό το λόγο θα βασιστούμε αρχικά στις αναλύσεις που υπάρχουν για τη ΚΝΕ και θα εξετάσουμε το τι ισχύει στη προκείμενη διάλεκτο. Η Arvaniti (2005: 4) αναλύει τις ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας και υποστηρίζει ότι "ο επιτονισμός των ερωτήσεων μερικής αγνοίας μοιάζει με αυτόν των αρνητικών προτάσεων: ο πυρήνας είναι στην ερωτηματική λέξη, πού, ποιός κλπ., η οποία έχει υψηλή συχνότητα. Στη συνέχεια η επιτονική καμπύλη ακολουθεί καθοδική πορεία με μια (προαιρετική) ελαφριά άνοδο στην τελική μόνο συλλαβή", βλ. Εικόνα 05. Εικόνα 05: Ερωτηματικές προτάσεις μερικής αγνοίας (Arvaniti 2005: 4) 14

2. Υλικό Το υλικό το οποίο διαθέτουμε για τις αναλύσεις μας προέρχεται από ηχογραφήσεις, που πραγματοποιήσαμε τον Ιανουάριο του 2015 στην περιοχή του Τρεχλού σύμφωνα με τη θεωρία και τους κανόνες της μεθοδολογίας του field recording. Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο βασιστήκαμε για να κάνουμε την ηχογράφηση της Νέας Ελληνικής προέρχεται από την Διαλεκτολογία και τη Γλωσσική Ποικιλία. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες για να έχουμε όσο τον δυνατόν καλύτερα δεδομένα ως προς τη γλωσσική ποικιλία, πρέπει να έχουμε επικοινωνιακή περίπτωση που να ευνοεί τη φιλική και καθημερινή συνομιλία και να αποφύγουμε το «παράδοξο του ερευνητή» (Labov 1972). Για αυτό το λόγο η ηχογράφηση έλαβε χώρο σε οικείο περιβάλλον. Χρησιμοποιήθηκαν επιτραπέζια μικρόφωνα πολύ καλής πιστότητας ήχου, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με εξωτερική κάρτα ήχου δύο εισόδων, η οποία τηρεί της βασικές προϋποθέσεις ποιοτικής ηχογράφησης και δυνατότητα εγγραφής μέχρι 96000Hz και αυτή με τη σειρά της μέσω usb-cable συνδεόταν με laptop. Το υλικό το οποίο διαθέτουμε για τις αναλύσεις μας προέρχεται από ηχογραφήσεις, που πραγματοποιήσαμε τον Ιανουάριο του 2015 στην περιοχή του Τρεχλού σύμφωνα με τη θεωρία και τους κανόνες της μεθοδολογίας του field recording. Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο βασιστήκαμε για να κάνουμε την ηχογράφηση της Νέας Ελληνικής προέρχεται από την Διαλεκτολογία και τη Γλωσσική Ποικιλία. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες για να έχουμε όσο τον δυνατόν καλύτερα δεδομένα ως προς τη γλωσσική ποικιλία, πρέπει να έχουμε επικοινωνιακή περίπτωση που να ευνοεί τη φιλική και καθημερινή συνομιλία και να αποφύγουμε το «παράδοξο του ερευνητή» (Labov 1972). Για αυτό το λόγο η ηχογράφηση έλαβε χώρο σε οικείο περιβάλλον. Χρησιμοποιήθηκαν επιτραπέζια μικρόφωνα πολύ καλής πιστότητας ήχου, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με εξωτερική κάρτα ήχου δύο εισόδων, η οποία τηρεί της βασικές προϋποθέσεις ποιοτικής ηχογράφησης και δυνατότητα εγγραφής μέχρι 96000Hz και αυτή με τη σειρά της μέσω usb-cable συνδεόταν με laptop. Το υλικό το οποίο διαθέτουμε για τις αναλύσεις μας προέρχεται από ηχογραφήσεις, που πραγματοποιήσαμε τον Ιανουάριο του 2015 στην περιοχή του Τρεχλού σύμφωνα με τη θεωρία και τους κανόνες της μεθοδολογίας του field recording. Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο βασιστήκαμε για να κάνουμε την ηχογράφηση της Νέας Ελληνικής προέρχεται από την Διαλεκτολογία και τη Γλωσσική Ποικιλία. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες για να έχουμε όσο τον δυνατόν καλύτερα δεδομένα ως προς τη γλωσσική ποικιλία, πρέπει να έχουμε επικοινωνιακή περίπτωση που 15

να ευνοεί τη φιλική και καθημερινή συνομιλία και να αποφύγουμε το «παράδοξο του ερευνητή» (Labov 1972). Για αυτό το λόγο η ηχογράφηση έλαβε χώρο σε οικείο περιβάλλον. Χρησιμοποιήθηκαν επιτραπέζια μικρόφωνα πολύ καλής πιστότητας ήχου, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με εξωτερική κάρτα ήχου δύο εισόδων, η οποία τηρεί της βασικές προϋποθέσεις ποιοτικής ηχογράφησης και δυνατότητα εγγραφής μέχρι 96000Hz και αυτή με τη σειρά της μέσω usb-cable συνδεόταν με laptop. Το υλικό το οποίο διαθέτουμε για τις αναλύσεις μας προέρχεται από ηχογραφήσεις, που πραγματοποιήσαμε τον Ιανουάριο του 2015 στην περιοχή του Τρεχλού σύμφωνα με τη θεωρία και τους κανόνες της μεθοδολογίας του field recording. Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο βασιστήκαμε για να κάνουμε την ηχογράφηση της Νέας Ελληνικής προέρχεται από την Διαλεκτολογία και τη Γλωσσική Ποικιλία. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες για να έχουμε όσο τον δυνατόν καλύτερα δεδομένα ως προς τη γλωσσική ποικιλία, πρέπει να έχουμε επικοινωνιακή περίπτωση που να ευνοεί τη φιλική και καθημερινή συνομιλία και να αποφύγουμε το «παράδοξο του ερευνητή» (Labov 1972). Για αυτό το λόγο η ηχογράφηση έλαβε χώρο σε οικείο περιβάλλον. Χρησιμοποιήθηκαν επιτραπέζια μικρόφωνα πολύ καλής πιστότητας ήχου, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με εξωτερική κάρτα ήχου δύο εισόδων, η οποία τηρεί της βασικές προϋποθέσεις ποιοτικής ηχογράφησης και δυνατότητα εγγραφής μέχρι 96000Hz και αυτή με τη σειρά της μέσω usb-cable συνδεόταν με laptop. Το υλικό το οποίο διαθέτουμε για τις αναλύσεις μας προέρχεται από ηχογραφήσεις, που πραγματοποιήσαμε τον Ιανουάριο του 2015 στην περιοχή του Τρεχλού σύμφωνα με τη θεωρία και τους κανόνες της μεθοδολογίας του field recording. Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο βασιστήκαμε για να κάνουμε την ηχογράφηση της Νέας Ελληνικής προέρχεται από την Διαλεκτολογία και τη Γλωσσική Ποικιλία. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες για να έχουμε όσο τον δυνατόν καλύτερα δεδομένα ως προς τη γλωσσική ποικιλία, πρέπει να έχουμε επικοινωνιακή περίπτωση που να ευνοεί τη φιλική και καθημερινή συνομιλία και να αποφύγουμε το «παράδοξο του ερευνητή» (Labov 1972). Για αυτό το λόγο η ηχογράφηση έλαβε χώρο σε οικείο περιβάλλον. Χρησιμοποιήθηκαν επιτραπέζια μικρόφωνα πολύ καλής πιστότητας ήχου, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με εξωτερική κάρτα ήχου δύο εισόδων, η οποία τηρεί της βασικές προϋποθέσεις ποιοτικής ηχογράφησης και δυνατότητα εγγραφής μέχρι 96000Hz και αυτή με τη σειρά της μέσω usb-cable συνδεόταν με laptop. 16

3. Αποτελέσματα στατικής ανάλυσης T-Test Group Statistics Wh_word N Mean Std. Deviation Std. Error Mean IL 1,0 83 6,4601 1,07040,11749 2,0 150 4,9573,95037,07760 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- tailed ) Mean Differenc e Std. Error Differenc e 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper I L Equal variance s assumed 3,31 5,07 0 11,04 5 231,000 1,50285,13607 1,2347 6 1,7709 5 17

Equal variance s not assumed 10,67 3 153,10 7,000 1,50285,14080 1,2246 9 1,7810 2 T-Test Group Statistics Wh_word N Mean Std. Deviation Std. Error Mean NL 1,0 83 6,4601 1,07040,11749 2,0 150 6,8897 1,23414,10077 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- tailed ) Mean Differenc e Std. Error Differenc e 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper 18

N L Equal variance s assumed Equal variance s not assumed 2,20 8,13 9-2,66 4-2,77 5 231,008 -,42955,16124 -,7472 3 190,32 8,006 -,42955,15478 -,7348 6 -,1118 6 -,1242 3 T-Test Group Statistics Διάρκεια_προτάσεων N Mean Std. Deviation Std. Error Mean NH 1,0 162 7,2927 1,23193,09679 2,0 72 7,4694 1,36202,16052 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- tailed ) Mean Differenc e Std. Error Differenc e 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper 19

N H Equal variance s assumed Equal variance s not assumed 1,19 6,27 5 -,98 0 -,94 3 232,328 -,17673,18033 -,5320 2 124,74 4,348 -,17673,18744 -,5477 0,1785 6,1942 4 Oneway Descriptives NH N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence Interval for Mean Minimum Maximum Lower Bound Upper Bound,0 87 7,1861 1,21850,13064 6,9264 7,4458 4,60 9,36 1,0 54 7,3913 1,30400,17745 7,0354 7,7472 4,78 9,66 2,0 49 7,4473 1,27996,18285 7,0797 7,8150 4,62 9,62 3,0 44 7,4995 1,34064,20211 7,0920 7,9071 4,78 9,59 Total 234 7,3471 1,27304,08322 7,1831 7,5111 4,60 9,66 20

ANOVA NH Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 3,876 3 1,292,795,498 Within Groups 373,734 230 1,625 Total 377,609 233 Post Hoc Tests Dependent Variable: NH Tukey HSD Multiple Comparisons (I) Interstress_Interval (J) Interstress_Interval Mean Difference (I-J) Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Lower Bound Upper Bound,0 1,0 -,20520,22084,789 -,7767,3663 2,0 -,26125,22768,661 -,8505,3280 21

3,0 -,31345,23581,545 -,9237,2968,0,20520,22084,789 -,3663,7767 1,0 2,0 -,05605,25150,996 -,7069,5948 3,0 -,10825,25889,975 -,7782,5617,0,26125,22768,661 -,3280,8505 2,0 1,0,05605,25150,996 -,5948,7069 3,0 -,05220,26475,997 -,7373,6329,0,31345,23581,545 -,2968,9237 3,0 1,0,10825,25889,975 -,5617,7782 2,0,05220,26475,997 -,6329,7373 Homogeneous Subsets Tukey HSD a,b NH Interstress_Interval N Subset for alpha = 0.05,0 87 7,1861 1,0 54 7,3913 2,0 49 7,4473 3,0 44 7,4995 1 22

Sig.,573 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 54,684. b. The group sizes are unequal. The harmonic mean of the group sizes is used. Type I error levels are not guaranteed. T-Test Group Statistics Διάρκεια_προτάσεων N Mean Std. Deviation Std. Error Mean NV_NH 1,0 162 84,20 53,550 4,207 2,0 72 79,44 54,123 6,378 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variance s t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- tailed ) Mean Differenc e Std. Error Differenc e 95% Confidence Interval of the Difference 23

Lowe r Upper NV_N H Equal variance s assumed Equal variance s not assumed,02 9,86 5,62 5,62 2 232,533 4,753 7,610-10,24 0 134,95 6,535 4,753 7,641-10,35 9 19,74 6 19,86 5 Oneway Descriptives NV_NH N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence Interval for Mean Minimum Maximum Lower Bound Upper Bound,0 87 63,98 48,275 5,176 53,69 74,27-10 206 1,0 54 95,33 55,076 7,495 80,30 110,37-19 186 2,0 49 99,41 49,480 7,069 85,20 113,62-7 221 3,0 44 85,80 56,829 8,567 68,52 103,07-14 217 Total 234 82,74 53,656 3,508 75,82 89,65-19 221 24

ANOVA NV_NH Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 53216,623 3 17738,874 6,606,000 Within Groups 617572,950 230 2685,100 Total 670789,573 233 Post Hoc Tests Dependent Variable: NV_NH Tukey HSD Multiple Comparisons (I) Interstress_Interval (J) Interstress_Interval Mean Difference (I-J) Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Lower Bound Upper Bound 1,0-31,356 * 8,977,003-54,59-8,12,0 2,0-35,431 * 9,255,001-59,38-11,48 3,0-21,818 9,586,107-46,63 2,99 1,0,0 31,356 * 8,977,003 8,12 54,59 25

2,0-4,075 10,224,979-30,53 22,38 3,0 9,538 10,524,801-17,70 36,77,0 35,431 * 9,255,001 11,48 59,38 2,0 1,0 4,075 10,224,979-22,38 30,53 3,0 13,613 10,762,586-14,24 41,46,0 21,818 9,586,107-2,99 46,63 3,0 1,0-9,538 10,524,801-36,77 17,70 2,0-13,613 10,762,586-41,46 14,24 *. The mean difference is significant at the 0.05 level. Homogeneous Subsets NV_NH Tukey HSD a,b Interstress_Interval N Subset for alpha = 0.05 1 2,0 87 63,98 3,0 44 85,80 85,80 1,0 54 95,33 2,0 49 99,41 Sig.,126,517 26

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 54,684. b. The group sizes are unequal. The harmonic mean of the group sizes is used. Type I error levels are not guaranteed. T-Test Group Statistics Διάρκεια_προτάσεων N Mean Std. Deviation Std. Error Mean PNV_NH 1,0 149-69,46 78,443 6,426 2,0 72-73,65 95,638 11,271 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variance s t-test for Equality of Means 27

F Sig. t df Sig. (2- tailed ) Mean Differenc e Std. Error Differenc e 95% Confidence Interval of the Difference Lowe r Upper PNV_N H Equal variance s assumed Equal variance s not assumed,73 6,39 2,34 6,32 3 219,729 4,196 12,114-19,67 9 118,64 9,747 4,196 12,974-21,49 5 28,07 2 29,88 8 ONEWAY PNV_NH BY Interstress_Interval /STATISTICS DESCRIPTIVES /MISSING ANALYSIS /POSTHOC=TUKEY ALPHA(0.05). Oneway PNV_NH Descriptives 28

N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence Interval for Mean Minimum Maximum Lower Bound Upper Bound,0 74-113,49 78,476 9,123-131,67-95,31-257 100 1,0 54-44,57 74,578 10,149-64,93-24,22-195 132 2,0 49-58,90 86,499 12,357-83,74-34,05-395 34 3,0 44-44,57 75,985 11,455-67,67-21,47-196 133 Total 221-70,82 84,233 5,666-81,99-59,66-395 133 ANOVA PNV_NH Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 209197,142 3 69732,381 11,194,000 Within Groups 1351756,975 217 6229,295 Total 1560954,118 220 29

Post Hoc Tests Multiple Comparisons Dependent Variable: PNV_NH Tukey HSD (I) Interstress_Interval (J) Interstress_Interval Mean Difference (I-J) Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Lower Bound Upper Bound 1,0-68,912 * 14,126,000-105,48-32,34,0 2,0-54,589 * 14,536,001-92,22-16,95 3,0-68,918 * 15,025,000-107,82-30,02,0 68,912 * 14,126,000 32,34 105,48 1,0 2,0 14,324 15,572,794-25,99 54,64 3,0 -,006 16,029 1,000-41,51 41,49,0 54,589 * 14,536,001 16,95 92,22 2,0 1,0-14,324 15,572,794-54,64 25,99 3,0-14,330 16,392,818-56,77 28,11 3,0,0 68,918 * 15,025,000 30,02 107,82 30

1,0,006 16,029 1,000-41,49 41,51 2,0 14,330 16,392,818-28,11 56,77 *. The mean difference is significant at the 0.05 level. Homogeneous Subsets Tukey HSD a,b PNV_NH Interstress_Interval N Subset for alpha = 0.05,0 74-113,49 1 2 2,0 49-58,90 1,0 54-44,57 3,0 44-44,57 Sig. 1,000,785 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 53,215. b. The group sizes are unequal. The harmonic mean of the group sizes is used. Type I error levels are not guaranteed. 31

Group Statistics Διάρκεια_προτάσεων N Mean Std. Deviation Std. Error Mean L1 1,0 162 5,9520,91152,07162 2,0 72 5,8950,95622,11269 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- tailed) Mean Difference Std. Error Difference 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper Equal variances assumed,002,966,435 232,664,05704,13108 -,20122,31529 L1 Equal variances not assumed,427 130,540,670,05704,13352 -,20711,32118 32

Oneway Descriptives L1 N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence Interval for Mean Minimum Maximum Lower Bound Upper Bound,0 87 5,9440,93870,10064 5,7440 6,1441 3,70 7,83 1,0 54 5,9404,91559,12460 5,6905 6,1903 3,90 7,26 2,0 49 5,9449,93406,13344 5,6766 6,2132 3,87 7,18 3,0 44 5,8968,92367,13925 5,6160 6,1776 3,75 7,16 Total 234 5,9345,92382,06039 5,8155 6,0535 3,70 7,83 ANOVA L1 Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups,078 3,026,030,993 Within Groups 198,775 230,864 33

Total 198,852 233 Post Hoc Tests 34

Multiple Comparisons Dependent Variable: L1 Tukey HSD (I) Interstress_Interval (J) Interstress_Interval Mean Difference (I-J) Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Lower Bound Upper Bound 1,0,00365,16105 1,000 -,4131,4204,0 2,0 -,00087,16605 1,000 -,4306,4288 3,0,04720,17198,993 -,3979,4923,0 -,00365,16105 1,000 -,4204,4131 1,0 2,0 -,00453,18342 1,000 -,4792,4701 3,0,04355,18880,996 -,4451,5322,0,00087,16605 1,000 -,4288,4306 2,0 1,0,00453,18342 1,000 -,4701,4792 3,0,04808,19308,995 -,4516,5477,0 -,04720,17198,993 -,4923,3979 3,0 1,0 -,04355,18880,996 -,5322,4451 2,0 -,04808,19308,995 -,5477,4516 Homogeneous Subsets 35

L1 Tukey HSD a,b Interstress_Interval N Subset for alpha = 0.05 3,0 44 5,8968 1,0 54 5,9404,0 87 5,9440 2,0 49 5,9449 Sig.,993 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 54,684. b. The group sizes are unequal. The harmonic mean of the group sizes is used. Type I error levels are not guaranteed. 1 T-Test Group Statistics 36

Διάρκεια_προτάσεων N Mean Std. Deviation Std. Error Mean PNSV_L1 1,0 144-136,83 125,189 10,432 2,0 72-27,19 208,319 24,551 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- taile d) Mean Differen ce Std. Error Differen ce 95% Confidence Interval of the Difference Lower Uppe r PNSV_ L1 Equal varianc es assume d Equal varianc es not assume d 43,58 0,00 0-4,81 6-4,11 0 214,000-109,632 22,763-154,50 0 97,38 0,000-109,632 26,675-162,57 2-64,76 4-56,69 2 ONEWAY PNSV_L1 BY Interstress_Interval /STATISTICS DESCRIPTIVES /MISSING ANALYSIS 37

/POSTHOC=TUKEY ALPHA(0.05). Oneway Descriptives PNSV_L1 N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence Interval for Mean Minimum Maximum Lower Bound Upper Bound,0 69-32,32 148,398 17,865-67,97 3,33-387 447 1,0 54-35,56 120,019 16,333-68,31-2,80-231 202 2,0 3,0 Total 49-111,55 44-273,75 216-100,28 161,688 23,098-157,99-65,11-324 452 108,718 16,390-306,80-240,70-639 -8 165,645 11,271-122,50-78,07-639 452 ANOVA 38

PNSV_L1 Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 1875177,082 3 625059,027 32,930,000 Within Groups 4024058,691 212 18981,409 Total 5899235,773 215 Post Hoc Tests Dependent Variable: PNSV_L1 Tukey HSD Multiple Comparisons (I) Interstress_Interval (J) Interstress_Interval Mean Difference (I-J) Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Lower Bound Upper Bound 1,0 3,237 25,032,999-61,58 68,06,0 2,0 79,232 * 25,738,013 12,58 145,88 3,0 241,431 * 26,580,000 172,60 310,26,0-3,237 25,032,999-68,06 61,58 1,0 2,0 75,995 * 27,182,029 5,61 146,38 3,0 238,194 * 27,980,000 165,74 310,65 2,0,0-79,232 * 25,738,013-145,88-12,58 39

1,0-75,995 * 27,182,029-146,38-5,61 3,0 162,199 * 28,614,000 88,10 236,30,0-241,431 * 26,580,000-310,26-172,60 3,0 1,0-238,194 * 27,980,000-310,65-165,74 2,0-162,199 * 28,614,000-236,30-88,10 *. The mean difference is significant at the 0.05 level. Homogeneous Subsets PNSV_L1 Tukey HSD a,b Interstress_Interval N Subset for alpha = 0.05 1 2 3 3,0 44-273,75 2,0 49-111,55 1,0 54-35,56,0 69-32,32 Sig. 1,000 1,000,999 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 52,530. 40

b. The group sizes are unequal. The harmonic mean of the group sizes is used. Type I error levels are not guaranteed. T-Test Group Statistics Διάρκεια_προτάσεων N Mean Std. Deviation Std. Error Mean NH_L1_hz_s 1,0 162 267,7099 53,80866 4,22761 2,0 72 271,9097 59,33797 6,99305 Independent Samples Test Levene' s Test for Equality of Varianc es t-test for Equality of Means F Sig. t df Sig. (2- taile d) Mean Differen ce Std. Error Differen ce 95% Confidence Interval of the Difference Lower Upper 41

NH_L1_hz _s Equal varianc es assume d Equal varianc es not assume d,39 4,53 1 -,53 4 -,51 4 232,594-4,19985 125,0 17,608-4,19985 7,86939-19,704 44 8,17162-20,372 48 11,304 75 11,972 78 Oneway Descriptives NH_L1_hz_s N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence Interval for Mean Minimum Maximum Lower Bound Upper Bound,0 87 264,4425 53,55710 5,74192 253,0280 275,8571 150,00 350,50 1,0 54 270,5093 57,26531 7,79282 254,8788 286,1397 157,50 376,00 2,0 49 272,1633 56,33608 8,04801 255,9817 288,3449 153,50 369,00 3,0 44 272,6477 57,30291 8,63874 255,2261 290,0694 153,00 368,50 Total 234 269,0021 55,47395 3,62645 261,8573 276,1470 150,00 376,00 NH_L1_hz_s ANOVA Sum of Squares df Mean Square F Sig. 42