Ο ΘΔΜΟ ΣΖ ΗΔΡΟΛΟΓΖΜΔΝΖ ΜΝΖΣΔΗΑ ΣΟ ΒΤΕΑΝΣΗΝΟ ΓΗΚΑΗΟ

Ο ΘΔΜΟ ΣΖ ΗΔΡΟΛΟΓΖΜΔΝΖ ΜΝΖΣΔΗΑ ΣΟ ΒΤΕΑΝΣΗΝΟ ΓΗΚΑΗΟ Πεξηερόκελα 1. Πξνδηάζεζε ζει. 2 2. Ο ζεζκόο ηεο κλεζηείαο από θνηλσληνινγηθήο απόςεσο ζει. 4 3. Σύπνη ζπζηάζεσο ηεο αηεινύο (αληεξνιόγεηεο) κλεζηείαο Α. Άηππε θαηάξηηζε ζει. 8 Β. Έγγξαθε ζχζηαζε δηα ζπληάμεσο πξνηθψσλ ζπκβνιαίσλ, δηα εγθνιπίσλ ή δηα ζηαπξηθψλ δεζκψλ. ζει. 13 4. Ζ ηεξνινγεκέλε κλεζηεία ζην βπδαληηλό δίθαην εηδηθόηεξα Α. Πνιηηεηαθφ Γίθαην ζει. 16 Β. Δθθιεζηαζηηθή λνκνζεζία θαη λνκνινγία ζει. 29 Γ. Δπίδξαζε ηνπ βπδαληηλνχ δίθαηνπ ζε άιια δίθαηα ζει. 59 5. Ζ ηεξνινγεκέλε (θπξίσο) κλεζηεία ζην κεηαβπδαληηλό θαη ζην λεόηεξν δίθαην Α. Μεηαβπδαληηλφ Γίθαην Σνπξθνθξαηία ζει. 63 Β. Νεφηεξν δίθαην - απαγφξεπζε ηεο ηεξνινγίαο ζει. 69 6. Δπίινγνο ζει. 74 7. Πεγέο ζει. 79 8. Βηβιηνγξαθία ζει. 81 1

1. ΠΡΟΓΗΑΘΔΖ Ζ έλσζε δχν πξνζψπσλ εηο ζάξθαλ κίαλ απνηειεί έλα θνηλφ ηφπν ζε φιεο ηηο ζξεζθείεο θαη φινπο ηνπο πνιηηηζκνχο πνπ αλέπηπμε ε αλζξσπφηεηα θαη φζν θαη απφιπηε θαη αλ αθνχγεηαη ε έθθξαζε απηή, ελ ηνχηνηο δελ ζα πξέπεη λα παξνξάηαη φηη αθφκε θαη απηνί νη πξσηφγνλνη, ζην αμηαθφ ζχζηεκα πνπ είραλ αλαπηχμεη, έζεηαλ ζε πεξίνπηε ζέζε ην ζπδπγηθφ ζεζκφ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ζε φια ηα δίθαηα αλά ηελ πθήιην, γξαπηά θαη εζηκηθά ππήξρε θαη ππάξρεη πξφβιεςε γηα ηηο γακηθέο ζρέζεηο, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ξπζκίδνληάο ηεο ήπηα θαη άιινηε ζέηνληαο απαγνξεχζεηο θαη πεξηνξηζκνχο ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ θπξίσο ζηα θσιχκαηα ηνπ γάκνπ, αιιά θαη ζηα απνηειέζκαηα πνπ απνξξένπλ απφ ηε ιχζε απηνχ, πάλησο ε δηθαητθή ξχζκηζε ηνπ γάκνπ αθνινπζεί παξάιιειε πνξεία πξνο ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο δνκέο θαη ηηο νζκσηηθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ ιαψλ ζηα πιαίζηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο 1. Ίζσο κάιηζηα κεηά απφ έλα φρη θαη ηφζν καθξχ ρξνληθφ δηάζηεκα, πνπ πάλησο απηήλ ηε ζηηγκή δελ είλαη δπλαηφλ λα πξνζδηνξηζηεί ε φιε απηή ζεκαηηθή λα απνηειεί ηνκέα κειέηεο απνθιεηζηηθψο ηεο Ηζηνξίαο ηνπ Γηθαίνπ αθνχ ζεζκνί φπσο ην ζχκθσλν ειεχζεξεο ζπκβίσζεο θαη γεληθφηεξα ελαιιαθηηθέο κνξθέο ζπδπγηθνχ βίνπ ζα θεξδίδνπλ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν έδαθνο ζηηο θξαηηθέο έλλνκεο ηάμεηο. κσο ζηελ παξνχζα κειέηε δελ πξφθεηηαη λα αζρνιεζνχκε κε ην ζεζκφ ηνπ γάκνπ αιιά κε έλαλ ζπγγελή ζεζκφ πνπ απνηειεί ηνλ πξνζάιακν ηνπ γάκνπ, απηφλ ηεο κλεζηείαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, δε, πξφθεηηαη λα εμεηάζνπκε έλα ζπγθεθξηκέλν ηχπν ζχλαςεο ηεο, απηνχ ηεο ηεξνινγίαο, αλαθνξηθά κε ηελ εμειηθηηθή ηνπ πνξεία. Αλ θαη ίζσο ε πξψηε εληχπσζε πνπ δεκηνπξγείηαη ζην λνπ, ζπκπιέθεη ηε κλεζηεία κε ηελ νξζφδνμε εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε θαη κνηάδεη λα παξνξάηαη ην γεγνλφο φηη νπζηαζηηθά, δελ απνηειεί έλαλ γλήζην ζξεζθεπηηθφ ζεζκφ αιιά έλα δξψκελν πνπ απαληάηαη θαη ζηελ επνρή πξηλ απφ ηελ επηθξάηεζε ηνπ Υξηζηηαληζκνχ, δειαδή θαη ζην αξραίν ειιεληθφ θαη ζην ξσκατθφ δίθαην. Ζ κλεζηεία, φπσο δειψλεη ν ίδηνο ν φξνο 2, απνηειεί κία ππελζχκηζε φηη κεηαμχ ησλ κειινλχκθσλ φηη επίθεηηαη ζχλαςε 1 Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ν γάκνο κεηαμχ νκφθπισλ αηφκσλ πνπ έρεη θαζηεξσζεί θαη λνκνζεηηθά ζε ρψξεο ηεο Δπξψπεο, φπσο ε Οιιαλδία θαη ε Ηζπαλία 2 Πξνέξρεηαη απφ ην ζπλεξεκέλν ξήκα κλάνκαη κλῶκαη, πνπ ζεκαίλεη α. επηδεηψ ηελ αγάπε γπλαηθφο θαη β. ππελζπκίδσ, βι. Π. Υ. Γνξκπαξάθε, Δπίηνκνλ Λεμηθφλ ηεο Αξραίαο Διιεληθήο Γιψζζαο (Δηπκνινγηθφλ Δξκελεπηηθφλ, Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο, ζει. 530, 2

γάκνπ κεηαμχ ηνπο. Ζ ζχλδεζή ηεο κε ηα εθθιεζηαζηηθά ηεθηαηλφκελα νθείιεηαη ζηελ άκεζε θαη επζεία ζρέζε ηεο κλεζηείαο κε ην γάκν, επεηδή ν γάκνο ζπλδέζεθε σο επί ην πιείζηνλ κε ηελ παξνπζία ηεο εθθιεζίαο, ηελ αλαγσγή ηνπ ζε ηεξφ κπζηήξην θαη ηε δφζε ηεο επινγίαο πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε έλσζε ηνπ άλδξα κε ηε γπλαίθα. κσο ε αιήζεηα είλαη πσο, ηειηθψο, ν ζεζκφο ηεο κλεζηείαο απέθηεζε λνκηθή ηζρχ θαη θχξνο κε ηελ εθθιεζηαζηηθή ζχκπξαμε. Ο Υξηζηηαληζκφο κε ηε δηδαζθαιία ηνπ, πξνζέδσζε ςπρηθή θαη πλεπκαηηθή δηάζηαζε ζηελ έλσζε ηνπ άλδξα θαη ηεο γπλαίθαο. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ε Δθθιεζία λα ζειήζεη λα ξπζκίζεη εμαλαγθαζηηθά θαη ην ζεζκφ ηεο κλεζηείαο, φπσο έθαλε θαη κε ην ζεζκφ ηνπ γάκνπ, κε βάζε ηελ ρξηζηηαληθή αληίιεςε, πέξα απφ ηα εθ ηνπ ξσκατθνχ δηθαίνπ παξαδεδνκέλα. Μάιηζηα ζε νιφθιεξν ην θάζκα ηνπ νηθνγελεηαθνχ δηθαίνπ αληηιακβαλφκαζηε ηελ Δθθιεζία λα παξεκβαίλεη δπλακηθά ζηε δηακφξθσζε ησλ νηθείσλ ζεζκψλ θαη λα δηακνξθψλεη θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ηθαλά ηκήκαηα ηνπ δηθαίνπ ηεο βπδαληηλήο πεξηφδνπ κε θνξχθσζε θαηά ηνπο 14 ν θαη 15 ν αηψλα θαη ζπλερίδεη λα πξάηηεη νκνίσο ζε νιφθιεξε ηε δηάξθεηα ηεο ηνπξθνθξαηίαο. ηηο επφκελεο ελφηεηεο ζα δνχκε επηγξακκαηηθά πψο ηειηθψο ε κλεζηεία ελζσκαηψζεθε ζε φιεο ηηο θάζεηο ηνπ δηθαίνπ πνπ εθαξκφζηεθε ζηνλ ειιαδηθφ θνξκφ, θαζψο επίζεο θαη πνηνη ήηαλ νη δηάθνξνη ηχπνη ηεο κλεζηείαο. Μεγαιχηεξε πξνζνρή ζα δνζεί θαη εθηελέζηεξε αλαθνξά ζα γίλεη ζηνλ ηχπν ηεο ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο, ηελ εμειηθηηθή ηνπ πνξεία απφ ηελ αξρηθή ηνπ εκθάληζε κέρξη θα ηελ ηειηθή θαηάξγεζή ηνπ. Ζ αληηκεηψπηζε ηεο ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο ηφζν απφ ην δίθαην ηεο Πνιηηείαο, φζν θαη απφ απηφ ηεο Δθθιεζίαο θαηά ηε βπδαληηλή ηζηνξηθή πεξίνδν ζα απνηειέζεη ηθαλφ κέξνο ηεο κειέηεο θαη ηέινο ζα ελδηαθεξζνχκε λα θαηαλνήζνπκε, ππφ πνηα κνξθή απαληάηαη ν εμεηαδφκελνο ζεζκφο ζε γεηηνληθά, ζε ρσξνρξνληθή θιίκαθα πξνο ην βπδαληηλφ, δίθαηα. Δπηπξνζζέησο, ζθφπηκν θξίλεηαη λα αλαθεξζεί, ελ ηάρεη, πξνο δηεπθφιπλζε ηνπ αλαγλψζηε, φηη σο πεγέο ρξεζηκνπνηήζεθαλ, κεηαμχ άιισλ ηα ζεκαληηθφηεξα λνκνζεηηθά θείκελα ηεο πεξηφδνπ ηνπ βπδαληηλνχ δηθαίνπ, φπσο ν Ηνπζηηληάλεηνο Κψδηθαο, ε Δθινγή ησλ Ηζαχξσλ, ηα Βαζηιηθά ησλ Μαθεδφλσλ Απηνθξαηφξσλ, ε Δμάβηβινο ηνπ Κσλζηαληίλνπ Αξκελφπνπινπ, ε Πείξα ηνπ Δπζηαζίνπ ηνπ Ρσκαίνπ, θαζψο, επίζεο, θαη λνκνινγία αξπφκελε απφ απνθάζεηο ηνπ Παηξηαξρηθνχ Liddel & Scott, Μέγα Λεμηθφλ ηεο Διιεληθήο Γιψζζαο, Δθδφζεηο Γεσξγαθά, Σφκνο 3, ζει. 177. 3

δηθαζηεξίνπ ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαη απνθάζεηο ηνπ Αξρηεπηζθφπνπ Αρξίδαο θαη πάζεο ηεο Βνπιγαξίαο, Γεκεηξίνπ Υσκαηηαλνχ, ελψ εηδηθά γηα ην θξίζηκν ζεκείν ηεο θαηάξγεζεο ηεο ηεξνινγίαο ηεο κλεζηείαο ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ ζέκαηνο Παηξηαξρηθέο θαη πλνδηθέο απνθάζεηο ηνπ 19 νπ αηψλα, ν Καηαζηαηηθφο Υάξηεο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδνο θαη ην πεξηνδηθφ Θέκηο, απφ ην νπνίν αληιήζεθαλ νη ειάρηζηεο δηθαζηηθέο απνθάζεηο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο απφ ζπζηάζεψο ηνπ, νη νπνίεο απνηέιεζαλ θαη ηε λνκνινγία ζρεηηθή, κε ηελ ηεξνινγίαο ηεο κλεζηείαο. 2. Ο ζεζκόο ηεο κλεζηείαο από θνηλσληνινγηθήο απόςεσο. Αλέθαζελ πξνεγνχληαλ ε κλεζηεία ηνπ γάκνπ. Γηα παξάδεηγκα, ζην αξραίν ειιεληθφ δίθαην ζπλαληάκε ην ζεζκφ ηεο εγγχεζεο, αλ θαη ππάξρνπλ κειεηεηέο πνπ ακθηζβεηνχλ ηε ζχλδεζε ηεο εγγχεζεο κε ηε κλεζηεία 3. ηελ αξραία Διιάδα, παξφιν πνπ ην νπζηψδεο ζηνηρείν θαηά ηελ ζχλαςε ηεο κλεζηείαο απνηεινχζε ε ακνηβαία ζπλαίλεζε ησλ κλεζηψλ, ηεινχληαλ θαη ζξεζθεπηηθέο ηειεηέο κε ζθνπφ ηνλ θαζαγηαζκφ ηνπ κπζηεξίνπ θαη ηελ «αλάζεζε» ηνπ επεξρφκελνπ γάκνπ ζηα ρέξηα ησλ ζεψλ. χκθσλα κε ηηο πεγέο 4, ζηελ αξραία Αζήλα νη κειιφλπκθνη πξνζέξρνληαλ ζηνπο λανχο θαη αλέπεκπαλ πξνζεπρέο πξνο ηνπο ζενχο θαη ηεινχζαλ ζπζίεο κε ηελ παξνπζία ηεξέσο, ν νπνίνο επινγνχζε ηε κλεζηεία ηνπο, ρσξίο σζηφζν φιε απηή ε δηαδηθαζία λα είλαη ππνρξεσηηθή αθνχ νιφθιεξν απηφ ην ηειεηνπξγηθφ κπνξνχζε λα ηειεζηεί θαη ζε ηδησηηθφ επίπεδν. Έπεηηα ζην ξσκατθφ δίθαην ε κλεζηεία, σο mentio et repromissio nuptiarum futurarum 5 αθνινπζνχζε σο πξνο ην ηππηθφ ηεο απηφ ηεο ηέιεζεο ηνπ γάκνπ. Καηά ην ξσκατθφ δίθαην σο κλεζηεία νξίδεηαη ε ππφζρεζε κειινληηθνχ γάκνπ θαη ζπλαληάηαη σο δηθαηνπξαμία θαη φρη σο εζηθφο δεζκφο κεηαμχ άλδξα θαη γπλαίθαο. Απφ ηε ζηηγκή ινηπφλ πνπ ζπκθσλείηαη ε κλεζηεία ιακβάλεη ρψξα ε παξάδνζε κέξνο ηνπ ηηκήκαηνο πνπ έρεη θαζνξηζζεί ελ φςεη ηνπ γάκνπ. Σν ρξεκαηηθφ πνζφ παξαδίδεηαη απφ ην πξφζσπν ζην νπνίν ε γπλαίθα 3 Kohler Ziebarth, Das Stadtrecht von Gortyn und seine Beziehungen zum gemeingriechischen Rechte, Νέα Τφξθε 1979, ζει. 110-111 4 Πινπηάξρνπ, Γακηθά παξαγγέικαηα, θεθ. 27 θαη 42 θαζψο θαη ζε Ernst von Lasaulx, zur Geschichte und Philosophie der Ehe bei den Griechen, Μφλαρν 1852, ηχπνηο ηεο (ηφηε) Βαζηιηθήο Αθαδεκίαο, ζει. 71 5 Παλδέθηεο 23.1.1, Βαζηιηθά 28.1.1 4

ηπγράλεη ππεμνχζηα πξνο ηνλ άλδξα ζηνλ νπνίν ν κειινληηθφο γακπξφο είλαη ππεμνχζηνο. 6 Μάιηζηα θαηά ηνλ πξψην ρξηζηηαληθφ αηψλα πξσηνπαξαηεξείηαη ε εθαξκνγή ηνπ εζίκνπ ηεο απφδνζεο ζηε κλεζηή ελφο ζηδεξέληνπ δαθηπιηδηνχ γεγνλφο πνπ παξαπέκπεη ζην γλσζηφ κέρξη θαη ηελ επνρή καο δαθηπιίδη αξξαβψλσλ. Ζ αμία ηνπ κεηάιινπ ηνπ δαθηπιηδηνχ αληηζηνηρεί ζε κέξνο ηνπ ηηκεκαηνο πνπ θαηαβάιεη ν άλδξαο πξνο ηε γπλαίθα (κέζσλ ησλ λνκίκσλ αληηπξνζψπσλ ηνπο) κε ηε κνξθή εθπνηεηηθήο δηθαηνπξαμίαο 7. Απηφ ζπλεπάγεηαη φκσο φηη έρεη πξνεγεζεί ε ζχλαςε κίαο ππνζρεηηθήο δηθαηνπξαμίαο, ε ζπνπδαηφηεηα ηεο νπνίαο ζην ξσκατθφ δίθαην νπδφισο παξνξάηαη. Γη απηφλ αθξηβψο ην ιφγν, ην ξσκατθφ δίθαην εθαξκφδεη ηχπνπο φπσο απηφλ ηεο sponsio 8 Απφ ηε ζηηγκή πνπ εγθαηαιείθζεθε ν απζηεξφο γάκνο θαη επεθξάηεζε ν ηχπνο ηνπ ειεχζεξνπ γάκνπ, αθφκε θαη ε απιή ζπλαίλεζε ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ (δηα ςηιψλ ζπκθψλσλ κλεζηεία) αξθεί γηα ηελ θαηάξηηζε ηεο κλεζηείαο θαη είλαη ραξαθηεξηζηηθφ κάιηζηα θαη ην ζρεηηθφ λνκηθφ ρσξίν, φηη δειαδή sufficit nudus consensus ad constituenda sponsalia 9. Αιιά θαη ν ηεινχκελνο γάκνο δελ εθδεισλφηαλ κε θάπνην επίζεκν ηχπν, αξθνχζε κφλν θαη ε affectio maritalis. κσο ζε θάζε πεξίπησζε έπξεπε πξηλ απφ ην γάκν λα πξνεγεζεί ε κλεζηεία. Αλ φκσο δελ πξνεγεζεί κλεζηεία, ηφηε νχηε κλεζηεία ππάξρεη, νχηε γάκνο 10. Σα φξηα επνκέλσο κεηαμχ κλεζηείαο θαη γάκνπ ήηαλ δπζδηάθξηηα αθνχ θαη απηή αθφκε ε ζπλνπζία (coitus) θαη φιεο νη ηειεηέο πνπ ζπλνδεχνπλ ηφζν ηε κλεζηεία φζν θαη ην γάκν δελ απνηεινχλ αζθαιέο γλψξηκα 11. Σελ θπξηφηεξε απφδεημε ηνχηνπ παξέρεη κία δηαθνξά γλσκψλ ηνπ Ηνπιηαλνχ αθελφο θαη αθεηέξνπ νκάδαο επηθαλψλ λνκνκαζψλ θαη πην 6 Πεηξφπνπινπ, Ηζηνξία θαη Δηζεγήζεηο ηνπ ξσκατθνχ δηθαίνπ, Αζήλαη 1963, ηφκνο 2 νο, ζει. 1236 επ, Παπαδάηνπ, Πεξί ηεο κλεζηείαο εηο ην βπδαληηλφλ δίθαηνλ. Πξαγκαηείαη ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ, Αζήλα, 1984, ζει. 138 7 Πεξαηηέξσ γηα ην ζέκα απηφ βιέπε ζε P. Koschaker Die Eheformen bei den Indogermanen, Deutsche Landesreferate zum II internationalen Kongress für Rechtsvergleichung im Haag, 1937 ζει. 89, 90. 8 Ο φξνο sponsalia ραξαθηεξίδεη ηε κλεζηεία. Πάλησο ζε θάζε πεξίπησζε ην αληηθείκελν ηεο δηθαηνπξαμίαο, δειαδή ε γπλαίθα ζπλερίδεη λα βξίζθεηαη ζε ππνδεέζηεξε ζέζε αθνχ παξακέλεη ππεμνχζηα, πεξηεξρφκελε πιένλ ζηελ απφιπηε εμνπζία ηνπ ζπδχγνπ ηεο. 9 Παλδέθηεο 23.1.4, Βαζηιηθά 28,1,2(ΗΗΗ. 149) 10 Παλδέθηεο 24.1.32, 28.1.9, Βαζηιηθά 28.1.7 11 Βαζηιηθά 28.36 «Ἑάλ γέλεηαη δσξεά ἐλ αὐηῇ ηῇ ἡκέξα ηῶλ γάκωλ εἰ κελ ἐλ τῷ οἰθσ τῷ ἰδίσ ἡλ ἡ γπλή δνθεῖ πξνο κλεζηήλ ἡ δσξεά γεγνλέλαη εἰ δε ἐλ τῷ οἰθσ ηνπ αλδξφο, πξνο γακέηελ, ὃηη ἐλ ηῇ ηνηάπηῃ αδειίᾳ δεῖ δεηεῖλ πνπ ηῆο γπλαηθφο νὖζεο ἡ δσξεά γέγνλελ» 5

ζπγθεθξηκέλα ηνπ Λαβέσλνο, ηνπ Παπηληαλνχ θαη ηνπ Οπιπηαλνχ. Απφ ηε κία πιεπξά ππνζηεξίρζεθε, φηη εάλ θάπνηνο λπκθεχζεθε άλεβε γπλαίθα, γεγνλφο ην νπνίν δελ επηηξέπεηαη, ηφηε ε ζρέζε απηή, αλ θαη απνζθνπήζεθε γάκνο δελ απνηειεί νχηε θαλ κλεζηεία. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ππνζηεξίρζεθε απφ ηνπο λνκνκαζείο φηη εάλ πξηλ ηε ζχλαςε ηνπ γάκνπ απηνχ είρε πξνεγεζεί κλεζηεία, ηφηε ε ζρέζε απηή ηνπ άλδξα κε ηελ άλεβν γπλαίθα εμαθνινπζνχζε λα πθίζηαηαη σο ζρέζε κλεζηείαο αθφκε θαη αλ ν άλδξαο έθεξε ζηνλ νίθν ηνπ ηε κλεζηεπζείζα γπλαίθα σο αλ λα ήηαλ λφκηκε ζχδπγφο ηνπ. Δάλ φκσο δελ πξνεγεζεί κλεζηεία, ηφηε νχηε κλεζηεία πθίζηαηαη νχηε γάκνο. Γίλεηαη αληηιεπηφ πφζν ξεπζηά ήηαλ ηα φξηα κεηαμχ κλεζηείαο θαη γάκνπ. Ο Ηνπζηηληαλφο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο πεγέο δελ κεηέβαιε ην σο άλσ πεξηγξαθφκελν θαζεζηψο παξά κφλν επέβαιε πεξηνξηζκφ ζηε κλεζηεία θαη ηνλ γάκν ησλ πςειψλ αμησκαηνχρσλ 12, ζηελ πεξίπησζε ησλ νπνίσλ απαηηείηαη ε ζχληαμε πξνηθψσλ ζπκβνιαίσλ. Δίλαη θαλεξφ φηη ζηελ πεξίπησζε απηή ν γάκνο ησλ πξνζψπσλ απηψλ δελ κπνξεί λα ζπζρεηηζηεί κε ηελ κλεζηεία. Καη αθφκε θαη εάλ ηα πξφζσπα απηά ζπλάςνπλ κλεζηεία, απαηηείηαη λα έρνπλ ζπληαρζεί πξσηίζησο πξνηθψα ζπκβφιαηα. Μάιηζηα ζηα ζπκβφιαηα απηά ζα πξέπεη λα αλαγξάθεηαη εάλ απηά θαηαξηίδνληαη γηα ηε ζχλαςε κλεζηείαο ή γάκνπ. Σν βπδαληηλφ δίθαην ππφ ηελ επίδξαζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ δηακφξθσζε δηθφ ηνπ ηχπν κλεζηείαο μερσξηζηφ απφ απηφ ηνπ ξσκατθνχ δηθαίνπ, δηαηεξψληαο φκσο θάπνηα ζηνηρεία απφ απηφ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηέιεζαλ ε αλαγλψξηζε ησλ ζεζκψλ ηεο ζπλνκνιφγεζεο πνηληθήο ξήηξαο γηα ηελ απζαίξεηε θαη ρσξίο ιφγν 12 Ο πεξηνξηζκφο απηφο σο πξνο ηε κλεζηεία ησλ αμησκαηνχρσλ ίζρπε κέρξη θαη ηνπ βαζκνχ ησλ Ηιινπζηξίσλ, νη νπνίνη αλήθαλ ζηελ ηάμε ησλ ζπγθιεηηθψλ (ordo senatorius) νη νπνίνη ζπληζηνχζαλ ηελ αλψηαηε θνηλσληθή ηάμε ζην Πξψηκν Bπδάληην. Οη ζπγθιεηηθή αλαδεηθλχνληαλ κε θξηηήξην ηελ επηηπρεκέλε ζεηεία ηνπο ζε αλψηαηα ή αλψηεξα αμηψκαηα, φπσο εθείλα ηνπ ιακπξφηαηνπ (clarissimus), ηνπ πεξίβιεπηνπ (spectabilis) ή ηνπ ελδφμνπηιινχζηξηνπ (illustris). Απφ φινπο ηνπο ζπγθιεηηθνχο πνπ θαηείραλ απηνχο ηνπο ηίηινπο, κφλνλ νη ηιινχζηξηνη είραλ ην δηθαίσκα πξαγκαηηθήο ζπκκεηνρήο ζηηο εξγαζίεο ηεο ζπγθιήηνπ θαη είραλ ηε κφληκε θαηνηθία ηνπο ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. 6

ιχζε ηεο κλεζηείαο, θαζψο θαη ε δηαηήξεζε ηεο κνηρείαο ηεο κλεζηήο σο ιφγνπ ιχζεσο ηεο κλεζηείαο. 13 Απφ ηελ εξκελεία θαη εθαξκνγή ηνπ νξηζκνχ ηεο κλεζηείαο αλαπηχρζεθε ζηαδηαθά κηα δηάθξηζε κεηαμχ ηνπ αζηηθνχ θαη εθθιεζηαζηηθνχ δηθαίνπ. Οη βπδαληηλνί θψδηθεο θαη νη ηδησηηθέο ζπιινγέο ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ αθνινπζνχλ απαξέγθιηηα ηελ παξαδνζείζα απφ ην ξσκατθφ δίθαην ζεκαζία ηεο κλεζηείαο, ε νπνία ζπλίζηαην ζε ζπκβάζεηο, ζπκθσλίεο θαη ππνζρέζεηο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε εθθιεζία ζπλέδεζε ηελ αζηηθήο θχζεσο ζεκαζία ηεο κλεζηείαο κε έλα ζξεζθεπηηθφ πεξηερφκελν θαη θαηέιεμε ζην λα δεηήζεη ηελ ηεξνινγία ηεο κλεζηείαο. Ζ απαίηεζε απηή ηεο εθθιεζίαο ζπλδέεηαη κε ηε ζρέζε ηεο κλεζηείαο κε ην κπζηήξην ηνπ γάκνπ, ιακβάλνληαο κία έλλνηα νηνλεί ζξεζθεπηηθή ππνρξέσζε πξνο εθπιήξσζε ππνζρέζεσο. Γηα απηφ ην ιφγν αθξηβψο ε εθθιεζία ζέζπηζε θαη ην ζρεηηθφ θαλνληθφ δίθαην γηα ηελ πξνάζπηζε ηνπ ζεζκνχ ηεο κλεζηείαο. πκπιέθεηαη ινηπφλ ην αζηηθφ βπδαληηλφ δίθαην κε ην θαλνληθφ δίθαην ζηελ πεξίπησζε ηεο κλεζηείαο, ιακβάλνληαο, κάιηζηα ππ φςηλ, φηη ν ζεζκφο ηεο κλεζηείαο απνζθνπνχζε πάληνηε ζηελ θαηά ην δπλαηφλ θαιχηεξε πξνεηνηκαζία ηνπ γάκνπ. Δίλαη, επνκέλσο θπζηθφ επαθφινπζν ε εθθιεζία λα ελδηαθέξεηαη γηα ην ζεζκφ ηεο κλεζηείαο, ηφζν σο πξνο ηνλ ηχπν απηήο, δειαδή ηνλ ηξφπν ζπλάςεψο ηεο, φζν θαη γηα ηελ νπζία ηεο, δειαδή ην πεξηερφκελν θαη ηνπο θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο πνπ ζα πξέπεη λα δηέπνπλ ηνπο κλεζηνχο, πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζνχλ ηα ζεκέιηα ηνπ κειινληηθνχ γάκνπ. ε θακία πεξίπησζε δελ ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη ε κλεζηεία ζηελ επνρή πνπ εμεηάδνπκε, εμππεξεηνχζε ηηο ίδηεο αλάγθεο, φπσο πιένλ ζηελ επνρή καο, δειαδή ηελ απεκπινθή ησλ κλεζηψλ απφ ην λα θαζίζηαληαη βνξά ζηα ζρφιηα ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο πεξίγπξνπ ή λα δχλαληαη κέζσ ηηο κλεζηείαο λα ζπλνηθνχλ θαη λα αλαπηχζζνπλ ειεχζεξα ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο 14. Αληίζεηα, φπσο ζα γίλεη αληηιεπηφ ζηηο επφκελεο γξακκέο ν ζεζκφο ηεο κλεζηείαο ιεηηνπξγνχζε σο κία ππφκλεζε πξνο ηνπο κειιφλπκθνπο, φηη αθξηβψο, επεηδή πξφθεηηαη λα έιζνπλ πνιχ ζχληνκα ζε 13 Ζ εμέιημε απηή ελζσκαηψλεηαη ζε ηέζζεξηο Νεαξέο ηνπ Λένληνο ηνπ νθνχ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηηο κε αξηζκφ 18, 74, 93 θαη 109, βιέπε ζρεηηθψο Σξσηάλνπ, Οη Νεαξέο Λένληνο ο ηνπ νθνχ, Αζήλα 2007, ζει. 87, 231, 263 θαη 301 αληίζηνηρα. 14 Βιέπε ζρεηηθψο ζε Κνπλνπγέξε-Μαλσιεδάθε, Οηθνγελεηαθφ Γίθαην, ηεχρνο Ηα, Αζήλα- Θεζζαινλίθε, 1998, ζει. 33. 7

θνηλσλία γάκνπ, νθείινπλ λα ηεξήζνπλ θάπνηνπο θαλφλεο κέρξηο φηνπ πξαγκαηνπνηήζνπλ ην γάκν. Δπηπξνζζέησο, ζε ηππηθφ επίπεδν νη δηαηάμεηο ηφζν ηνπ ξσκατθνχ φζν θαη ηνπ βπδαληηλνχ δηθαίνπ σο πξνο ηελ αλαγλσξίδνπλ ζηνπο κειιφλπκθνπο ην δηθαίσκα αθξηβψο απηήο ηεο επηινγήο σο πξνο ην πξφζσπν ηνπ κειινλχκθνπ-κλεζηνχ, ζηελ πξάμε φκσο επηβαιιφηαλ ε ζπλαίλεζε ησλ γνλέσλ θαη ησλ θεδεκφλσλ ηνπο θαη πνιιέο θνξέο νη κλεζηνί δελ γλψξηδαλ ν έλαο ηνλ άιιν, αιιά γλσξίδνληαλ θαηά ηελ πεξίζηαζε ηεο ζχλαςεο ηεο κλεζηείαο. Σν ζηνηρείν απηφ θαηαδεηθλεχεη φηη ηειηθψο θαη ν ζεζκφο ηεο κλεζηείαο, φπσο ζπλαθφινπζα θαη ν ζεζκφο ηνπ γάκνπ ππνηαζζφηαλ ζηα έμσζελ επηβαιιφκελα θνξκαιηζηηθά θνηλσληθά πξφηππα θαη πεξηβαιιφηαλ κε έλα καλδχα είηε πνιηηεηαθήο, είηε ζξεζθεπηηθήο εμσηεξηθήο ηζρχνο ράλνληαο ηνηνπηνηξφπσο ηνλ πξσηετθφ ηεο αλζξψπηλν ραξαθηήξα, δειαδή απηνχ ηεο ακθνηέξσζελ ζπλαηλέζεσο σο πξνο ηελ απφ θνηλνχ πξαγκάησζε ελφο γεγνλφηνο, ηνπ γάκνπ. 3. ΣΤΠΟΗ ΤΣΑΔΩ ΣΖ ΑΣΔΛΟΤ (ΑΝΗΔΡΟΛΟΓΖΣΖ) ΜΝΖΣΔΗΑ ην βπδαληηλφ δίθαην πθίζηαηαη κηα γεληθή δηάθξηζε ηεο κλεζηείαο αλαθνξηθά κε ηνλ ηχπν ζπζηάζεψο ηεο, δειαδή ζε ηεξνινγεκέλε ( θπξίσο κλεζηεία), ηελ νπνία ζα εμεηάζνπκε εηδηθφηεξα παξαθάησ θαη ζηελ αληεξνιφγεηε (αηειή), θάζε κία εθ ησλ νπνίσλ έρεη δηαθνξεηηθέο λνκηθέο ζπλέπεηεο. Αηειήο ή αζηηθή ή θαηά λφκν κλεζηεία, νλνκάδεηαη απηή πνπ ζπλάπηεηαη ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ πνιηηεηαθνχ δηθαίνπ θαη ρσξίο ηεξνινγία, αιιά κε επίζεκε δηνκνινγία ή φπσο ζηα ιαηηληθά απνθαιείηαη stipulatio. Δπηγξακκαηηθά λα αλαθέξνπκε φηη ε κνξθή απηή ηεο κλεζηείαο πξνέξρεηαη απφ ην ξσκατθφ δίθαην θαη ην ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ήηαλ ε εξψηεζε πνπ απεπζπλφηαλ απφ ην λφκηκν αληηπξφζσπν ηνπ κλεζηήξνο πξνο ην λφκηκν αληηπξφζσπν ηεο γπλαίθαο, δειαδή ηεο spondes (δεζκεχεζαη ;), νπφηε ε αληηζπκβαιιφκελε πιεπξά γηα ηελ θαηάξηηζε ηεο κλεζηείαο έπξεπε λα απαληήζεη spondeo 15. Μάιηζηα ην ζπγθεθξηκέλν ξήκα είραλ δηθαίσκα λα ην ρξεζηκνπνηνχλ κφλν νη Ρσκαίνη πνιίηεο. ηε ζπγθεθξηκέλε κλεζηεία ν κλεζηήξαο απνθαιείηαη 15 Νάθνπ, Δηζεγήζεηο Ρσκατθνχ Γηθαίνπ, Σφκνο 1 νο, Θεζζαινλίθε, 1999, ζει. 67. 8

sponsus θαη ε κλεζηή sponsa. ην βπδαληηλφ δίθαην πιένλ ζηελ πεξίπησζε απηή ν κλεζηήξαο παξαδίδεη ζηε κλεζηή ηνπ έλα δψξν πνπ λα ζπκβνιίδεη ην δεζκφ ηνπο, θαηά ην πιείζηνλ έλα δαθηπιίδη πνπ απνθαιείηαη δαθηπιίδη αξξαβψλσλ (arrha sponsalitia), ελψ αληαιιάζζνπλ ιεγφκελν θίιην θίιεκα (interveniente osculo), σο εγγχεζε ηεο φηη ζα παξακείλνπλ πηζηνί ν έλαο ζηνλ άιιν. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα γίλεη κία ζεκαληηθή δηεπθξίληζε γηαηί έλλνηεο πνπ ζήκεξα ζεσξνχληαη ηαπηφζεκεο, εθείλε ηελ επνρή απνθηνχζαλ κία δηαθνξεηηθή ζεκαζία. Ωο κλεζηεία πεξηγξάθεηαη ε δηθαηνπξαμία, ζε λνκηθφ επίπεδν δειαδή πνπ δεζκεχεη δχν άηνκα δηαθνξεηηθνχ θχινπ θαη απνηειεί ηνλ πξφδνκν ηνπ γάκνπ γηα απηνχο. Ζ κλεζηεία, ινηπφλ, θαηαξηίδεηαη κε δηάθνξνπο ηχπνπο, φπσο έρνπκε ήδε πνιιέο θνξέο αλαθέξεη. κσο ζεκαίλεη ην ίδην αθξηβψο θαη ν φξνο αξξαβψλαο; Ζ απάληεζε θαη αξρήλ είλαη αξλεηηθή, αθνχ σο αξξαβψλαο νξίδεηαη ε δσξεά ηνπ δαθηπιηδηνχ θαη ε δφζε ηνπ θηιηνχ κεηαμχ ησλ κλεζηψλ. Α. Άηππε Καηάξηηζε Καηά ην ξσκατθφ θαη ην αξραηφηεξν βπδαληηλφ δίθαην ε κλεζηεία θαηαξηηδφηαλ κε απφδνζε παλεγπξηθήο ππνζρέζεσο ζρεηηθά κε ηελ ηέιεζε γάκνπ θαη απηή αθξηβψο ε ππφζρεζε απνηεινχζε ην ζπζηαηηθφ ηχπν ηεο κλεζηείαο, ρσξίο πεξαηηέξσ δηαηππψζεηο 16 ηελ πεξίπησζε ηεο αηεινχο αζηηθήο κλεζηείαο (λφκηκε ή θαηά λφκν κλεζηεία) ε Αλαηνιηθή νξζφδνμε εθθιεζία παξέιαβε θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ακεηάβιεηεο ηηο ζρεηηθέο δηαηάμεηο απφ ην αξραηφηεξν βπδαληηλφ δίθαην. Αλ θαη ην βπδαληηλφ δίθαην εηζήγαγε ηελ ηεξνινγία σο ηχπν ζπζηάζεσο ηεο κλεζηείαο, ζε θακηά πεξίπησζε δελ απεζθφπεζε ζηελ θαηάπλημε ηνπ θνηλνχ ηχπνπ ηεο κλεζηείαο. Δλψ αξθνχζε ε ςηιή ζπλαίλεζε γηα ηε ζχζηαζε απηνχ ηνπ ηχπνπ ηεο κλεζηείαο, παξνιαπηά κέζα ζην ιαφ επηθξαηνχζαλ ζπλήζεηεο πνπ επέβαιαλ ηε ζχζηαζε θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ θνηλνχ ηχπνπ ηεο κλεζηείαο. Πην ζπγθεθξηκέλα θαηά ην ηνπζηηληάλεην δίθαην γηα ηε ζχλαςε ηεο κλεζηείαο αξθνχζε ε nudus consensus. Απφ ηελ άπνςε επνκέλσο ηνπ λνκηθψο εγθχξνπ ή αθχξνπ ηεο κλεζηείαο, δελ είραλ θακία ζεκαζία νη ζπλεζηδφκελνη ηχπνη. Σν ίδην επηθξαηεί θαη θαηά ην δίθαην ησλ Βαζηιηθψλ. Ο ιαφο φκσο ελέκεηλε ζηηο ζπλήζεηέο ηνπ, παξφιε ηελ πεξηθξφλεζε πνπ έδεηρλε ζε απηέο ην απηνθξαηνξηθφ δίθαην. Ο 16 Παλδέθηε 23.1.2 θαη 23.1.4 9

απηνθξάηνξαο Αιέμηνο Κνκλελφο ζην δεχηεξν θεθάιαην ηεο 24 εο Νεαξάο ηνπ ζεζπίδεη φηη ε ηειεηή ηεο κλεζηείαο πξέπεη λα έρεη ρξνληθή απφζηαζε απφ ηελ ηειεηή ηνπ γάκνπ. Σν πην ραξαθηεξηζηηθφ φκσο ζηνηρείν πνπ ζπλάγεηαη απφ ην θείκελν ηεο λεαξάο απηήο είλαη ε καξηπξία, φηη θαηά ηε ζχλαςε ηεο κλεζηείαο δηδφηαλ θαη ν αξξαβψλαο ακέζσο κεηά ή ζπγρξφλσο κε ηελ ηεξνινγία. 17 Απηφ καο δείρλεη φηη ζηελ ζπλείδεζε ηνπ ιανχ ε δφζε ηνπ αξξαβψλα ζεσξνχληαλ ζηελ αληίιεςε ηνπ ιανχ σο ην ζπζηαηηθφ ζηνηρείν πνπ νινθιεξψλεη ηελ ηειεηή ηεο κλεζηείαο. Δπηπξνζζέησο, ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζζεί, φηη ν άλδξαο ππεμνχζηνο εάλ δηαθσλνχζε κε ηελ επηινγή ηεο κειινληηθήο λχθεο απφ πιεπξάο ηνπ παηέξα ηνπ ή ηνπ επηηξφπνπ ηνπ κπνξνχζε λα εθθξάζεη αλνηρηά ηελ άξλεζε ηνπ θαη νπδφισο ππέθεηην ζε εμαλαγθαζκφ, αληίζεηα ε γπλαίθα ππεμνχζηα δελ δηέζεηε δηθαίσκα αξλήζεσο πιελ ηεο πεξηπηψζεσο πνπ απνδεηθλπφηαλ φηη ν κέιισλ ζχδπγφο ηεο ήηαλ αλάμηνο ηεο (ζα δνχκε παξαθάησ ηη ζεκαίλεη ν ραξαθηεξηζκφο απηφο) ή δηήγε βίν αηζρξφ. ηελ πεξίπησζε ησλ αλήβσλ πνπ δελ είραλ ζπκπιεξψζεη ην 7 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο ήηαλ αλαγθαία ε ζπλδξνκή ηεο ζπλαίλεζήο ηνπο, αιιά θαη ηνπ επηηξφπνπ ηνπο, ζηελ πεξίπησζε δε εθήβσλ αηφκσλ θαη ππφ επηηξνπεία ηεινχλησλ ίζρπαλ νη πξνδηαγξαθέο πνπ επέηαζζε ε λνκνζεζία ζηελ πεξίπησζε ηνπ γάκνπ 18. Ζ ζπλαίλεζε απηή κπνξνχζε λα εθδεισζεί κε νπνηνδήπνηε κέζν, γξαπηά, πξνθνξηθά, πξνζσπηθψο, δηα αληηπξνζψπνπ, αγγειηνθφξνπ ή παξέλζεηνπ πξνζψπνπ θαη ε ζπλαίλεζε ζα έπξεπε λα είλαη πξντφλ ειεχζεξεο βνχιεζεο απαιιαγκέλε απφ θάζε είδνπο πηζαλή βία, πιάλε, απάηε ή απεηιή. Καηά θαλφλα φηη ηα θσιχκαηα ηνπ γάκνπ ηζρχνπλ θαη γηα ηελ κλεζηεία 19 Ζ ζχζηαζε δεχηεξεο κλεζηείαο πξηλ ηε ιχζε ηεο πξνεγνχκελεο ζπλεπαγφηαλ ηελ αηηκία (infamia) 20 Απφ ηε κλεζηεία δελ γελληέηαη δηθαίσκα αζθήζεσο αγσγήο πεξί γάκνπ, αιιά απηφο πνπ αξλείηαη αδηθαηνιφγεηα ηε ζχλαςε κλεζηείαο ππφθεηηαη ζε ππνρξέσζε απνδεκίσζεο εάλ απφ ηελ άξλεζή ηνπ απηή πξνέθπςε ζεηηθή δεκία ζην άιιν άηνκν. 17 «ηεληθαχηα ηελ κλεζηείαλ πξψησο κεηά ηεο ηεξά ησλ επρψλ επσδήο θαη ησλ ζπλήζσλ ηαχηε παξαηεξήζεσλ, εγνχλ ηνπ αξξαβψλνο θαη ηνπ θηιίνπ ηνηο κλεζηήξζη θηιήκαηνο», ζε Ι. Ζέπου και Παν. Ζέπου, Jus Graecoromanum, Αθήνα 1891 (ανατφπωση 1962), Τόμος 1 ος, σελ. 305 18 Βαζ. 28.4.12 19 Βαζ. 28.5.28 20 Παλδέθηεο 3.2., Βαζ. 21.2.13 10

Δπίζεο, ν κλεζηήξαο ράλεη ηνλ αξξαβψλα θαη νηηδήπνηε άιιν πξνζθέξεη ζηε κλεζηή ηνπ. Δάλ φκσο νη γνλείο ηεο κλεζηήο επηζπκνχλ λα ιχζνπλ ηελ κλεζηεία θαη λα κε δψζνπλ ηε κλεζηή ζην κλεζηήξα ηφηε απνδίδνπλ ζηνλ κλεζηήξα ην δηπιάζην απφ απηά πνπ έιαβαλ σο αξξαβψλα θαηά ηελ πξψηε εκέξα ηεο ζχλαςεο ηεο κλεζηείαο. Σα ππφινηπα, ηα νπνία νη γνλείο έιαβαλ κεηά ηελ πξψηε εκέξα, φζα δειαδή πξνζθέξζεθαλ απφ ην κλεζηήξα σο δψξν πξνο ηε κλεζηή, ηα απνδίδνπλ ζηελ πεξίπησζε απηή ζηνπο γνλείο ηεο θνπέιαο σο είλαη θαη φρη ζην δηπιάζην. Σνλ ίδην ραξαθηήξα πξνζδίδεη θαη ζηνλ αξξαβψλα θαη ε Δθινγή ησλ Ηζαχξσλ. χκθσλα κε ην λνκνζέηεκα απηφ θαηαξηίδεηαη κλεζηεία κεηαμχ Υξηζηηαλψλ, φηαλ απηή πξαγκαηνπνηείηαη λφκηκα θαη ρσξίο λα πθίζηαηαη θάπνην λνκηθφ θψιπκα αλάκεζα ζηνπο κλεζηνχο θαη κάιηζηα είηε κε ηελ θαηαβνιή αξξαβψλα, είηε κε έγγξαθε δηαδηθαζία. ε πεξίπησζε, φκσο, πνπ ν κλεζηήξαο κεηαβάιιεη ηε γλψκε ηνπ θαη κε λα κελ ζπλάςεη ηε κλεζηεία ηφηε απιψο ράλεη ην πνζφ ηνπ αξξαβψλα πνπ θαηέβαιε, ελψ ζηελ πεξίπησζε πνπ αιιάμεη γλψκε ε κλεζηή ηφηε ε νηθνγέλεηά ηεο πξέπεη λα επηζηξέςεη ην πνζφ ηνπ αξξαβψλα πνπ έιαβε ζην δηπιάζην. 21 Δπνκέλσο ν αξξαβψλαο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ηξφπνπο ηεο ζχλαςεο ηεο κλεζηείαο. Αιιά θαη απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ απηνθξάηνξνο Αιέμηνπ Κνκλελνχ ακέζσο κεηά ηελ ηεξή ηειεηή θαη κάιηζηα θαηά ηελ ίδηα ηελ εκέξα ηεο ζχλαςεο ηεο κλεζηείαο δηλφηαλ ν αξξαβψλαο. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν απνδεηθλχεηαη, φηη λαη κελ ε ηεξνινγία πξνζηέζεθε ζηνπο ηχπνπο ηεο ζπλάςεσο ηεο κλεζηείαο, απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο ν ιαφο δελ ζέιεζε λα κεηαβάιεη ηα θαηά παξάδνζε εησζφηα ζηε ζχλαςε ηεο κλεζηείαο. Γηα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημή ηεο άηππεο αηεινχο κλεζηείαο αμηνζεκείσηε είλαη ε κεηαβνιή ζηηο δηαηάμεηο ηεο Δθινγήο πνπ ιακβάλεη ρψξα θαηά ηνλ 11 ν αηψλα ζηε Μεζεκβξηλή Ηηαιία, φπσο καο πιεξνθνξνχλ ηα αλαγξαθφκελα ζην Απμεκέλν Πξφρεηξν 22, φηη δειαδή ε κλεζηεία ζπλίζηαηαη κφλν κε ηελ θαηαβνιή αξξαβψλα θαη 21 Βιέπε ζρεηηθψο ζε Δθινγή 1.1. θαη Απμεκέλν Πξφρεηξν 1.1. ζην νπνίν γίλεηαη αλαθνξά πσο ε κλεζηεία θαηαξηίδεηαη κε ηελ θαηαβνιή ηνπ αξξαβψλα θαη φρη κε ηε κνξθή επεξσηήζεσο (stipulatio) κε ζθνπφ ην γάκν, Ι. Ζέπου και Παν. Ζέπου, ο.π. Τόμος 2 ος, σελ. 2 και Τόμος 7 ος, σελ. 11 αντίστοιχα 22 Φηινινγηθφ-λνκνζεηηθφ θείκελν, ε ζχληαμε ηνπ νπνίνπ ρξνλνινγείηαη θαηά ην 14 ν αηψλα, αγλψζηνπ ζπγγξαθέσο. Έιαβε ηελ νλνκαζία ηνπ απηή απφ ηνπο κειεηεηέο Απμεκέλν 11

φρη κε επεξψηεζε (stipulatio) κε ζθνπφ ην γάκν. Καηφπηλ φκσο θαη απηή ε ίδηα ε ζπλήζεηα ηεο δφζεσο ηνπ αξξαβψλνο εμέιεηςε θαη αλαθεξφκαζηε εηδηθφηεξα ζηελ χζηεξε βπδαληηλή πεξίνδν, ήηνη απφ ην 1204 κ.υ. έσο θαη ηελ άισζε. πσο καο πιεξνθνξεί κεηαμχ άιισλ 23 ν Μαηζαίνο Βιάζηαξεο ζην έξγν ηνπ χληαγκα θαηά ηνηρείνλ, ελψ σο είδακε ε κλεζηεία θαηαξηηδφηαλ κε απφδνζε αξξαβψλα θαη δφζε ηνπ θηιίνπ θηιήκαηνο, ζηε κεηαγελέζηεξε απηή ηζηνξηθή πεξίνδν εμέιεηςε φιν ην πξνεγνχκελν ηππηθφ θαη επεθξάηεζαλ νη «δεζκνί δηα ςηιψλ γξακκάησλ» 24, φπσο ζ δνχκε ακέζσο παξαθάησ. ζνλ αθνξά ηε δφζε ηνπ θηιίνπ θηιήκαηνο, ε ζπλήζεηα απηή αλάγεηαη ήδε ζηα ρξφληα ηεο βαζηιείαο ηνπ Μεγάινπ Κσλζηαληίλνπ 25, ε νπνία πεξλάεη θαη γίλεηαη απνδεθηή θαη απφ ηνπο ζπληάθηεο ησλ Βαζηιηθψλ 26, αιιά απαληάηαη θαη ζην έξγν ησλ ππνκλεκαηηζηψλ Θεφδσξνπ θαη Θαιαιαίνπ. Άιισζηε, σο πξνειέρζε, αλαθνξά ζην θίιην θίιεκα πνηεί θαη ν απηνθξάηνξαο Αιέμηνο Κνκλελφο ζηε δεχηεξε παξάγξαθν ηεο Νεαξάο κε αξηζκφ 24, ελψ ζην έξγν ηνπ κε ηίηιν «Πεξί ζπλνηθεζίσλ», ν θαληθνγξάθνο Αιέμηνο παλφο κλεκνλεχεη φηη νη ζχγρξνλνί ηνπ, ήηνη θαηά ηνλ 14 ν θαη 15 ν αηψλα ζπλεζίδνπλ λα ηεινχλ ηελ κλεζηεία κε ηεξνινγία, αιιά θαη κε δφζε θηιήκαηνο. 27 Πξφρεηξν (Prochiron Auctum), επεηδή έρεη σο βάζε ζηε δηάηαμε ηεο χιεο ηνπ ηνλ Πξφρεηξν Νφκν, βιέπε αλαιπηηθφηεξα ζε π. Σξσηάλν Οη πεγέο ηνπ Βπδαληηλνχ Γηθαίνπ, Αζήλα- Κνκνηελε 1999, ζει. 286. 23 Οη πιεξνθνξηνδφηεο καο θαληθνγξάθνη ηεο επνρήο είλαη θαηά θχξην ιφγν νη Ησάλλεο Εσλαξάο, Μαλνπήι Μαιαμφο θαη Αιέμηνο παλφο, βιέπε αλαιπηηθφηεξα θαη κε ζρεηηθέο παξαπνκπέο ζεσξστάλν, ν.π., ζει. 298 επ. 24 Μαηζαίνπ Βιάζηαξε, χληαγκα θαηά ηνηρείνλ ησλ εκπεξηεηιεκκέλσλ απαζψλ ππνζέζεσλ ηνηο ηεξνίο θαη ζείνηο θαλφζηλ, κεηά δηαθφξσλ αλαγλσζκάησλ θαη αλαιπηηθνχ πίλαθνο, Γ ζηνηρείνλ, θεθάιαην 15 ζε Ράιιε- Πνηιή,, χληαγκα ησλ ζείσλ θαη ηεξψλ θαλφλσλ ησλ ηε αγίσλ θαη παλεπθήκσλ Απνζηφισλ θαη ησλ ηεξψλ νηθνπκεληθψλ θαη ηνπηθψλ πλφδσλ θαη ησλ θαηά κέξνο Αγίσλ Παηέξσλ, απφ ηελ έθδνζε ηνπ Zachariä von Lingethal, 1855, (αλαηχπσζε 1966) Σφκνο VI, ζει. 179 25 Κψδηθα 5.3.16 26 Βαζηιηθά 28.3.16 27 Δπίζεο κλεία ζην θίιην θίιεκα γίλεηαη ζηνλ 17 ν Καλφλα ησλ Απνζηφισλ, βιέπε Αγαπίνπ Ηεξνκνλάρνπ θαη Νηθνδήκνπ Μνλαρνχ Πεδάιηνλ ηεο λνεηήο λεφο ηεο κίαο αγίαο θαζνιηθήο θαη απνζηνιηθήο ησλ νξζνδφμσλ εθθιεζίαο, ήηνη άπαληεο νη ηεξνί θαη ζείνη θαλφλεο ησλ αγίσλ παλεπθήκσλ απνζηφισλ ηε θαη ηνπηθψλ ζπλφδσλ θαη ησλ θαηά κέξνο ζείσλ παηέξσλ ειιεληζηί κελ ράξηλ αμηνπηζηίαο εθηηζέκελνη δηα δε ηεο θαζ εκάο θνηλνηέξαο δηαιέθηνπ πξνο θαηάιεςηλ ησλ απινπζηέξσλ εξκελεπφκελνη, Λεηςία 1800 (έβδνκε έθδνζε, Αζήλα 1970), ζει. 11, ζεκ. 1. 12

Β. Έγγξαθε ζύζηαζε δηα ζπληάμεσο πξνηθώσλ ζπκβνιαίσλ, δηα εγθνιπίσλ θαη δηα ζηαπξηθώλ δεζκώλ κσο πέξα απφ ηνλ άγξαθν πθίζηαηαη θαη ν έγγξαθνο ηχπνο ηεο κλεζηείαο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Ηνπζηηληάλεηα λνκνζεζία 28, ελψ δελ θέξεηαη λα απνξξίπηεη ηνλ άηππνλ ηεο ζπζηάζεσο ηεο κλεζηείαο, ελ ηνχηνηο ξεηά πξνθξίλεη δηα ηεο 74 ε ο Νεαξάο ηνπ απηνθξάηνξα Ηνπζηηληαλνχ θαίλεηαη λα επηβάιεη ηελ ζχληαμε πξνηθψνπ ζπκβνιαίνπ, δειαδή εγγξάθνπ ζρεηηθά κε ηελ απφδνζε ηεο ππφζρεζεο κεηαμχ ησλ κειινλχκθσλ θαη ηε ξχζκηζε ηεο πεξηνπζηαθήο ηνπ ζρέζεσο 29. Καη επεηδή ν λνκνζέηεο ηεο επνρήο δηέβιεςε φηη θάηη ηέηνην ήηαλ πξαθηηθά δχζθνιν λα ηζρχεη γηα φινπο ηνπο πνιίηεο, φξηζε ππνρξεσηηθή ηελ θαηάξηηζε πξνηθψσλ ζπκβνιαίσλ γηα ηνπο αλψηαηνπο δηνηθεηηθνχο ππαιιήινπο κέρξη ηνπ βαζκνχ ηνπ ηιινπζηξίνπ 30, δειαδή άγγημε ηελ ηάμε ησλ ζπγθιεηηθψλ, πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ απηνί αλαπφζπαζηνη λα ζπλερίδνπλ ην δηνηθεηηθφ ηνπο έξγν ρσξίο λα ηνπο απαζρνινχλ ζην κειινληηθφ ηνπο γάκνπ ζέκαηα νηθνλνκηθήο θχζεσο. Δπίζεο ν Ηνπζηηληαλφο κε ηε Νεαξά ηνπ κε αξηζκφ 117, απαηηνχζε ηελ ζχληαμε πξνηθψσλ ζπκβνιαίσλ ζηελ πεξίπησζε κλεζηείαο ηνπ θπξίνπ κε δνχιε ή κε απειεχζεξε επηιήςηκεο εζηθήο 31. Δλ ζπλερεία νη Ίζαπξνη ζηελ εθινγή ηνπο επεθηείλνπλ ηελ δηα πξνηθψσλ ζπκβνιαίσλ κλεζηεία ζε φινπο ηνπο πνιίηεο θαη απαηηνχλ ηε ζχλαμε ηνπ πξνηθψνπ ζπκβνιαίνπ ελψπηνλ ηξηψλ αμηφπηζησλ καξηχξσλ, νη νπνίνη ζα νκνινγνχζαλ ηε κεηαβίβαζε ηεο πξνίθαο ππέξ ηνπ αλδξφο 32. κσο, σο γλσζηφλ, νη Μαθεδφλεο απηνθξάηνξεο, νη νπνίνη βαζίιεπζαλ ελ ζπλερεία, ηφζν κε ηνλ Πξφρεηξν λφκν ηνπο, φζν θαη ζηελ Δηζαγσγή επαλέθεξαλ ην ζέκα ζηα Ηνπζηηληάλεηα πξφηππα θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο εθαξκνγήο ησλ πξνηθψσλ ζπκβνιαίσλ πεξλά θαη ζηα Βαζηιηθά 33. Πεξαηηέξσ, άιιε κνξθή εγγξάθνπ ζπζηάζεσο απνηειεί ε ζχζηαζε ηεο κλεζηείαο κε εγθφιπηα, ε νπνία θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο απφ ην δέθαην ηέηαξην αηψλα θαη απνηέιεζε πξντφλ επί καθξψ εθαξκνδνκέλνπ εζίκνπ, ην λα αληαιιάζζνληαη θαη 28 Παλδέθηε 23.1.2, 23.1.7. 29 Schöll Rudolf θαη Kroll Guilelm, Corpus Iuris Civilis Novellae, Σφκνο 3 νο, Υαηδειβέξγε 1954, (δσδέθαηε έθδνζε Hildesheim 1988, ζει. 374. 30 Schöll θαη Kroll, ν.π., ζει. 554, Βαζηιηθά 28.4.47, βιέπε επίζεο αλσηέξσ ζε ππνζεκείσζε ππ αξηζκ. 12. 31 Schöll θαη Kroll, ν.π., ζει. 555. 32 Δθινγή 2.3. 33 Πξφρεηξνλ 4.14, Δηζαγσγή, 16.11, Βαζηιηθά, 32.1.2. 13

θαη λα πεξλψληαη γχξσ απφ ην ιαηκφ ησλ κλεζηψλ εγθφιπηα, θπιαρηά δειαδή, θάπνηεο θνξέο αθφκε θαη κε ηελ παξνπζία ηεξέα, ν νπνίνο αλέπεκπε δεήζεηο θαη επρέο, ρσξίο φκσο ε παξνπζία απηή ηνπ ηεξέα λα θαζηζηά ηε κλεζηεία ηεξνινγεκέλε 34, αιιά σο ηχπνο κλεζηείαο ζπγθαηαιέγεηαη ζηηο αηειείο. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο κάιηζηα επεηδή πέξα απφ ηνλ ηεξέα, κεηαθέξνληαλ θαη ηεξέο εηθφλεο ζην ρψξν, φπνπ ηεινχληαλ ε κλεζηεία, ε Δθθιεζία απαγφξεπζε ηειηθψο θαη ηελ παξνπζία ηνπ ηεξέα ζηε κλεζηεία φηαλ γηλφηαλ κε αληαιιαγή εγθνιπίσλ γηα λα κε δεκηνπξγείηαη ζχγρπζε κε ηελ ηεξνινγεκέλε 35. Μέζσ ηεο αληαιιαγήο ησλ εγθνιπίσλ νη κλεζηνί αλαιάκβαλαλ ηελ εζηθή ππνρξέσζε ηεο ηειέζεσο γάκνπ, δηαηεξψληαο βέβαηα ην δηθαίσκα ηεο κνλνκεξνχο ή ηεο απφ θνηλνχ ιχζεο ηεο κλεζηείαο, αλαιακβάλνληαο θαη ηηο αληίζηνηρεο ππνρξεψζεηο. Καηά ηελ ηειεηή νη κλεζηνί έδηλαλ ηελ ππφζρεζε γηα ηελ ηέιεζε ηνπ γάκνπ θαη ε επζχλε απφ ηε ιχζε ηεο κλεζηείαο θξηλφηαλ θαηά ηηο δηαηάμεηο πεξί ηεο εθηειέζεσο ζπκβάζεσο. Γηα απηφλ αθξηβσο ην ιφγν ν ηχπνο απηφο ηεο κλεζηείαο θέξδηδε φινέλα θαη πεξηζζφηεξν έδαθνο κεηά απφ ην δέθαηε ηξίην αηψλα έλαληη ηεο ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο, ηελ νπνία ζα εμεηάζνπκε παξαθάησ, επεηδή ηα απνηειέζκαηα ηεο δηάιπζεο ηεο κλεζηείαο δελ ήηαλ ηφζν απζηεξά φπσο ζηελ ηεξνινγεκέλε κλεζηεία, ε νπνία ζεσξείηαη αδηαιπηε. Ο ζπζηαηηθφο, ινηπφλ ηχπνο ηεο κλεζηείαο απηήο είλαη ε αληαιιαγή ησλ εγθνιπίσλ θαη ηα εγθφιπηα ππέρνπλ ηε ζέζε δαθηπιηδηνχ αξξαβψλα. Αληηκεησπίδεηαη σο κία απιή επηζπκία (αξέζθεηα) ησλ αλζξψπσλ θαη ε αληαιιαγή ησλ εγθνιπίσλ θαζηεξψλεηαη εζηκηθά θαη θαηά κίκεζε ησλ θνηλψλ ζπκβάζεσλ, ελψ θαη πάιη εζηκηθά θαη γηα λα πξνζδνζεί ηεξφο ραξαθηήξαο ζην γεγνλφο κεηαθέξνληαλ θαη εηθφλεο ζην ρψξν ηέιεζεο, ρσξίο φκσο λα γίλεηαη απηφ θαη επηηαγή ηεο εθθιεζίαο. Πεξαηηέξσ καξηπξείηαη θαη ε δηα ζηαπξηθψλ δεζκψλ ζχζηαζε ηεο κλεζηείαο. Πην παξαζηαηηθά, ζπληαζζφηαλ έλα έγγξαθν, επί ηνπ νπνίνπ εγγξαθφηαλ ην ζεκείν ηνπ Σηκίνπ ηαπξνχ 36 θαη αθνινπζνχζαλ ηα νλφκαηα ησλ κλεζηψλ. Αλ θαη 34 Μάηζε, Μλεζηείαη ζπλαπηφκελαη δη εγθνιπίσλ θαη ζηαπξηθψλ δεζκψλ ελ ησ βπδαληηλψ δηθαίσ, Δπεηεξίο Δηαηξίαο Βπδαληηλψλ πνπδψλ (ΔΔΒ) ηφκνο 30, Αζήλα 1960-1961, ζει. 358. 35 Βιέπε ζρεηηθψο ηελ Τπνηχπσζηλ Οηθνπκεληθνχ Παηξηάξρνπ Μαηζαίνπ ηνπ Α απφ ηνπ 1398 έηνπο, φπνπ απαεηιείηαη νπνηνζδήπνηε ηεξέαο αθφκε θαη πνηλή θαζαίξεζεο εάλ θαη απιψο παξαζηεί ζε δηα εγθνιπίσλ κλεζηείαο, Παπαδάηνπ, ν.π., ζει. 79. 36 Σν ζεκείν ηνπ ηαπξνχ θαινχηαλ ζίγλνλ εθ ηνπ ιαηηληθνχ φξνπ signum, πνπ ζεκαίλεη ζεκείν. 14

ζπλαληάηαη ν ηχπνο απηφο εθαξκνδφκελνο θαηά ην 14 ν θαη 15 ν αηψλα, ελ ηνχηνηο ήδε απφ ηελ Νεαξά 72 ηνπ Λένληνο Σ ηνπ νθνχ 37, γίλεηαη ζαθήο αλαθνξά ζηελ χπαξμε θαη απηνχ ηνπ έγγξαθνπ ζπζηαηηθνχ ηχπνπ, ν νπνίνο σο δειψλεη ε Νεαξά γίλεηαη απνδεθηφο απφ ηελ Πνιηηεία θαη παξάγεη έλλνκα απνηειέζκαηα. Βεβαηα, είλαη γεγνλφο φηη ν ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο έηπρε σο επί ην πιείζηνλ εθαξκνγήο θαηά ηελ χζηεξε πεξίνδν ηνπ βπδαληηλνχ δηθαίνπ θαη αξθεηέο θνξέο εκπιεθφηαλ κε ηελ ηεξνινγεκέλε κλεζηεία κε απνηέιεζκα αθφκε θαη εθθιεζηαζηηθνί παξάγνληεο λα δειψλνπ πσο θαη γα ηνλ ηχπν ηεο δηα ζηαπξηθψλ δεζκψλ ζπζηεκέλεο κλεζηείαο πθίζηαηαη αδηάιπην 38 ή αθφκε πέξα απφ ην έγγξαθν κε ηνλ ραξαγκέλν ζηαπξφ αθνινπζνχζε θαη έλα πξνηθψν ζπκβφιαην κε απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη δπζρεξήο ε δηάθξηζε θάζε θνξά λα θαηαηάμνπκε κία ζπγθεθξηκέλε έγγξαθε κλεζηεία ζε θάπνηνλ απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο ηχπνπο. Σέινο, ηδηαίηεξε εληχπσζε πξνθαιεί ε ηέιεζε κλεζηείαο δηα αληηπξνζψπνπ. πσο πξνείπακε, κλεζηεία θαηαξηίδεηαη είηε εγγξάθσο είηε αγξάθσο, αθφκε θαη κε ςηιή ζπλαίλεζε κεηαμχ απφλησλ, νπφηε ε ζπλαίλεζε δειψλεηαη είηε κε ελδηάκεζν πξφζσπν, είηε κε επηζηνιή. Απαηηείηαη εηδηθφ πιεξεμνχζην θαη φρη κία γεληθή εληνιή θαη ν πιεξεμνχζηνο πέξα απφ ηε δήισζε ηεο ζπλαίλεζεο κπνξεί λα πξνβεί θαη ζηελ ππνγξαθή γακηθνχ ζπκβνιαίνπ ην φλνκα ηνπ εληνιέα ηνπ. Να ζεκεησζεί φκσο, φηη ε δηα πιεξεμνπζίνπ ηέιεζε κλεζηείαο έρεη εθαξκνγή κφλν ζηελ αηειή κλεζηεία (κε εμαίξεζε ηελ δηα ζηαπξηθψλ δεζκψλ ζπλαπηφκελε κλεζηεία), δηφηη ζηελ ηεξνινγεκέλε κλεζηεία απαηηείηαη απηνπξφζσπε εκθάληζε ησλ κλεζηψλ, επί πνηλή αλππνζηάηνπ ηεο κλεζηείαο. 4. Ζ ΗΔΡΟΛΟΓΖΜΔΝΖ (ΚΤΡΗΩ) ΜΝΖΣΔΗΑ ΣΟ ΒΤΕΑΝΣΗΝΟ ΓΗΚΑΗΟ ΔΗΓΗΚΟΣΔΡΑ ηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο εμεηάζηεθαλ ηχπνη κλεζηείαο βάζεη ησλ επηηαγψλ ηνπ πνιηηεηαθνχ δηθαίνπ. ηελ παξνχζα ελφηεηα ζα αζρνιεζνχκε κε ηελ εκθάληζε ηεο ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο ηφζν ζε επίπεδν Πνιηηείαο, φζν θαη ηεο Δθθιεζίαο. 37 Η. Εέπνπ-Π. Εέπνπ, ν.π. Σφκνο 1, ζει.143. 38 Βιέπε ζρεηηθψο ηε δηδαζθαιία ηνπ Αξρηεπηζθφπνπ Θεζζαινλίθεο πκεψλνο, ζε Παπαδάην. Ο.π., ζει. 83. 15

Α. Πνιηηεηαθό Γίθαην Πψο ην πνιηηεηαθφ δίθαην ελέηαμε ζηνπο θφιπνπο ηνπ έλαλ ζεζκφ ζπλάςεσο κλεζηείαο, θαηά θχξην ιφγν εθθιεζηαζηηθήο πξνειεχζεσο; χκθσλα κε δηάηαμε ησλ απηνθξαηφξσλ Θενδνζίνπ ηνπ Β θαη ηνπ Οπαιεληηαλνχ ηνπ Γ θαηά ην έηνο 428 νξίζηεθε φηη γηα ηε ζχλαςε ηνπ γάκνπ αξθνχζε νη κειιφλπκθνη λα ήηαλ pares honestae personae θαη ηφηε θαλέλα θψιπκα δελ ππήξρε θαη κφλν φθεηιαλ λα δειψζνπλ ηε ζπλαίλεζή ηνπο γηα ηελ ηέιεζε ηνπ γάκνπ. Ο ζπλαπηφκελνο γάκνο ήηαλ έγθπξνο αλεμάξηεηα απφ ην εάλ πξνεγνπκέλσο είρε ζπλνκνινγεζεί πξφγακε δσξεά (donatio ante nuptias) ή λα είρε ζπκθσλεζεί θαη θαζνξηζηεί πξνίθα (dos). Αξγφηεξα ν Ηνπζηηληαλφο εμέδσζε λέεο δηαηάμεηο πνπ αθνξνχζε πνιίηεο αλψηεξεο θνηλσληθήο ηάμεο θαη αλψηαηνπο αμησκαηνχρνπο (personae illustrate) γηα ηνπο νπνίνπο βαζηθή πξνυπφζεζε ψζηε λα ζπλάςνπλ γάκν ήηαλ λα πξνεγνχκελε χπαξμε γξαπηνχ γακηθνχ ζπκβνιαίνπ. Σέηνηα αθξηβψο ήηαλ ε 74 ε Νεαξά ηνπ Ηνπζηηληαλνχ πνπ εθδφζεθε ην έηνο 537 39 απφ ην πεξηερφκελν ηεο νπνίαο πξννησλίδεηαη ε εηζαγσγή ηνπ εθθιεζηαζηηθνχ ηχπνπ ηνπ γάκνπ. Ζ δηάηαμε απηή ζπλερίζηεθε κε ηελ Νεαξά ξηδ ηνπ Ηνπζηηληαλνχ ηνπ έηνπο 542, ε νπνία θαη απηή κε ηε ζεηξά ηεο καο αλαθέξεη φηη νη πςειφβαζκνη αμησκαηνχρνη φθεηιαλ λα ζπληάμνπλ γακηθά ζπκβφιαηα πξηλ απφ ηε ζχλαςε γάκνπ, ελψ γηα ηνπο ππφινηπνπο ππεθφνπο απηή ε πξνυπφζεζε δελ ίζρπε. Σν ζεκείν φπνπ γίλεηαη θαλεξφο θαη θαηαλνεηφο ν ξφινο θαη ε παξέκβαζε ηεο εθθιεζίαο είλαη ε παξνπζία ηνπ εθδίθνπ ηεξνχ λανχ ηεο πεξηνρήο ζηε δήισζε ησλ πξνζψπσλ αλψηεξεο θνηλσληθήο ηάμεο ή αμησκαηνχρσλ φηη πξνηίζεληαη λα ζπλάςνπλ γάκν 40. Απηή ε δήισζε ιάκβαλε ρψξα σο ελαιιαθηηθή ιχζε ζε πεξίπησζε πνπ ηα άηνκα απηά δελ ήζειαλ λα πξνβνχλ ζε ζχλαςε γακηθνχ ζπκβνιαίνπ. Απηφο, ινηπφλ ν έθδηθνο, ν εθπξφζσπνο δειαδή ηεο εθθιεζηαζηηθήο αξρήο, φθεηιε ζηε ζπλέρεηα λα ζπληάμεη έλα πξαθηηθφ ηελ ιεγφκελε εθκαξηπξία ελψπηνλ ηξηψλ ή ηεζζάξσλ θιεξηθψλ ζρεηηθά κε ηε δήισζε ησλ ζπκβαιινκέλσλ. 39 «Νελνζεπκέλσλ εκίλ εληεχζελ ζπλαιιαγκάησλ επιήζζε ην πνιίηεπκα θαη παξίαζη κάξηπξεο αθηλδχλσο ςεπδφκελνη θαη φηη θπξίαλ εθάιεη ηελ ζπλνηθνχζαλ ν αλήξ, θαθείλε ηνηνχησλ νκνίσο σλφκαδε θαη νχησο απηνίο πιάηηεηαη ζπλνηθέζηα θαη κε ηαηο αιεζείαηο ζπζηάληα» ζε Schöll θαη Kroll ν.π., ζει. 376 40 «Σσ ηεο αγησηάηεο εθείλεο εθθιεζίαο εθδίθσ», Schöll θαη Kroll ν.π., ζει. 551. Να ζεκεησζεί, φηη κε ηνλ φξν έθδηθνο δελ ελλνείηαη ν επίζθνπνο, αιιά κάιινλ θάπνηνπ είδνπο λνκηθφο εθπξφζσπνο. 16

Μάιηζηα ε κε ηήξεζε ησλ παξαπάλσ πξνθαινχζε αθπξφηεηα ηνπ επηγελφκελνπ γάκνπ θαη ζέκα φζνλ αθνξά ηε γλεζηφηεηα ησλ ηέθλσλ. Οη δηαηάμεηο απηέο επαλαιήθζεθαλ ζε πην αδξέο γξακκέο θαη ζηε Νεαξά ξηδ ηνπ Ηνπζηηληαλνχ πνπ εθδφζεθε ην έηνο 542. ην ηέηαξην θεθάιαηφ ηεο πξνβιέπεηαη πσο νη πςειφβαζκνη αμησκαηνχρνη φθεηιαλ λα ζπληάζζνπλε πξηλ ηε ζχλαςε ηνπ γάκνπ γακηθά ζπκβφιαηα, ελψ νη ππφινηπνη ππήθννη δελ ππέθεηλην ζε απηφλ ηνλ πεξηνξηζκφ. Ζ δηαθνξνπνίεζε ζε ζρέζε κε ηε Νεαξά 74 ηνπ έηνπο 537 έγθεηηαη ζην φηη ν Ηνπζηηληαλφο πεξηνξίδεη ηελ ππνρξέσζε ζχλαςεο γακηθψλ ζπκβνιαίσλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηνπο πςειφβαζκνπο αμησκαηνχρνπο (δειαδή νη ζπγθιεηηθνί θαη νη Ηιινχζηξηνη), ελψ φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί κέρξη ηφηε θαη νη αλψηεξνη αμησκαηνχρνη θαζψο θαη νη πνιίηεο κεγάιεο νηθνλνκηθήο επηθάλεηαο έπξεπε λα αθνινπζήζνπλ ηε δηαδηθαζία ηεο δφζεο εθκαξηπξίαο φπσο είδακε πξνεγνπκέλσο. Φαίλεηαη ινηπφλ ν Ηνπζηηληαλφο λα αθαηξεί απφ ηελ Δθθιεζία ηελ επνπηεία επί ησλ ζπλαπηνκέλσλ γάκσλ, ελ ηνχηνηο ε Δθθιεζία απφ ηε ζηηγκή πνπ ηεο αλαγλσξίζηεθε θαη απφ λνκηθήο απφςεσο ην δηθαίσκα λα παξεκβαίλεη ζηε δηαδηθαζία ζχλαςεο ηνπ γάκνπ, δελ είρε θαλέλα ζθνπφ λα ππαλαρσξήζεη απφ ηελ αλάκημή θαη ηεο ζχκπξαμή ηεο απηή. Αθνχ ινηπφλ απηή ήηαλ ε ζηάζε ηεο εθθιεζίαο απέλαληη ζην γάκν, εθ ηνπ κείδνλνο ζην έιαζζνλ, δελ ζα κπνξνχζε λα εθαξκφζεη αληίζεηε πξαθηηθή. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε θαηά ην πνιηηηθφ δίθαην έλλνηα θαη αληίιεςε ηεο κλεζηείαο σο κειινληηθήο ππφζρεζεο γάκνπ δελ αληαπνθξηλφηαλ πιένλ ζηελ εθθιεζηαζηηθή έλλνηα ηεο κλεζηείαο. Γηφηη αθφκε θαη ηψξα απηνί νη νπνίνη δελ αζπάδνληαλ ηηο αξρέο πεξί εθθιεζηαζηηθήο κλεζηείαο θξνλνχζαλ πάληνηε φηη απηφο ν νπνίνο λπκθεπφηαλ ηελ κλεζηή άιινπ, νχηε κνηρεία δηέπξαηηε, νχηε πνξλεία, γηαηί απφ ηε ζηηγκή πνπ δελ έρεη ηειεζηεί γάκνο κε ην κλεζηήξα, ε κλεζηή ζεσξείηαη σο νηνλεί ειεχζεξε θαη βεβαία απφ ηε ζηηγκή πνπ ε κλεζηή ζπλάπηεη γάκν κε ην έηεξν απηφ πξφζσπν, ηφηε απφ έλα ηέιεην γάκν δελ δχλαηαη λα γελλεζεί κία πνξληθή ζρέζε. Πξνο απφθξνπζε απηήο ηεο έλλνηαο κλεζηείαο φξηζε ε Πελζέθηε νηθνπκεληθή ζχλνδνο κέζσ ηνπ 98 θαλφλα φηη ν λπκθεπφκελνο ηε κλεζηή άιινπ, ελψ αθφκε βξίζθεηαη ελ δσή ν κλεζηήξαο ηεο είλαη ππφινγνο ηνπ εγθιήκαηνο ηεο κνηρείαο 41. Απηφο φκσο ίζρπε εάλ νη κλεζηεπφκελνη είραλ αληαιιάμεη θαηά ηε κλεζηεία ην ζπλεζηζκέλν θίιην θίιεκα θαη ν κλεζηήξαο είρε δψζεη ζηε κλεζηή ην δαθηπιίδη ηνπ αξξαβψλα. Δάλ δελ είρε ζπκβεί ηίπνηε απφ 41 Βιέπε ζε Ράιιε. Πνηιή, ν.π., ηφκνο ΗΗ, ζει. 538, θαζψο θαη ζε Πεδάιηνλ ν.π., ζει. 11: «Ζ δε κνηρεία θαλεξφλ φηη πξνο χπαλδξνλ γπλαίθα ιέγεηαη». 17

ηα δχν ηφηε δελ πθίζηαην κλεζηεία, αιιά απιή ζχκβαζε (δηα ςηιψλ γξακκάησλ δεζκνί). Δάλ φκσο ε κλεζηεία ιπλφηαλ λφκηκα δελ εθαξκνδφηαλ ε εθθιεζηαζηηθή απηή δηάηαμε 42. Μέζσ ηεο δηάηαμεο απηήο ε Δθθιεζία εμνκνίσζε ηελ παξαβίαζε ηεο κλεζηείαο κε ηελ παξαβίαζε ηεο γακηθήο πίζηεο, ππνδειψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν φηη ε κλεζηεία δελ είλαη δπλαηφ λα ιπζεί ρσξίο ηελ χπαξμε ζνβαξφηαησλ αηηηψλ. Δπηζεκαίλνληαο ηε δηάζηαζε ζε δχν δηθαηνηαμίεο ηελ θνζκηθή θαη ηελ εθθιεζηαζηηθή απαγφξεπζε ν Λέσλ κε ηε Νεαξά 74 ηε ζχλαςε ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο, αλ δελ ζπληξέρνπλ νη πξνυπνζέζεηο ειηθίαο ηνπ γάκνπ, δειαδή ν κελ άλδξαο λα δηαλχεη ην 15 ν έηνο, ε δε γπλαίθα ην 13 ν έηνο. Ζ κλεζηεία πνπ έρεη ζπλαθζεί ππφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο κπνξεί λα ιπζεί κφλν γηα ηνπο ιφγνπο, γηα ηνπο νπνίνπο επηηξέπεη ν λφκνο ηε ιχζε ηνπ γάκνπ. Οη ειηθηαθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηε ζχλαςε ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο επαλαιήθζεθαλ θαη ζηε Νεαξά 109. Απιή σζηφζν, δειαδή κε ηεξνινγεκέλε κλεζηεία επηηξεπφηαλ λα ζπλαθζεί κεηά ηε ζπκπιήξσζε ηνπ 7 νπ έηνπο ηεο ειηθίαο φπσο πξναλαθέξακε, ρσξίο λα απνκαθξχλεηαη κε ηε δηάηαμε ηνπ απηή ν Λέσλ απφ ην Ηνπζηηληάλεην δίθαην. Ζ ζχκπιεπζε ηεο κλεζηείαο κε ην πλεχκα ηνπ Υξηζηηαληζκνχ γίλεηαη αληηιεπηή θαη απφ ην πέκπην θεθάιαην ηελ 74 εο Νεαξάο ηνπ Ηνπζηηληαλνχ, ε νπνία κλεκνλεχεη ηε ζπλήζεηα ησλ κλεζηήξσλ λα νδεγνχλ ηηο κλεζηέο ηνπο κέζα ζε ηεξφ λαφ ή ζηηο νηθίεο ηνπο θαη κπξνζηά ζηηο ηεξέο γξαθέο λα νξθίδνληαη φηη ζην εμήο απηέο ζα ζεσξνχλ κφλεο λφκηκεο γπλαίθεο ηνπο. Γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε κλεζηεία θαη ν γάκνο ηίζεληαη ζηελ ίδηα βάζε θαη καο ην καξηπξά ηφζν ζηνλ 69 ν ηνπ Μεγάινπ Βαζηιείνπ πνπ είδακε ζε πξνεγνχκελν ζεκείν, φζν θαη ζηνλ (θεξαπλφο)ζ θαλφλα ηεο Πελζέθηεο Οηθνπκεληθήο πλφδνπ 43. χκθσλα κε ηνλ Καλφλα απηφ ζηνπο κλεζηνχο επηβάιινληαη νη ππνρξεψζεηο ηηκήο θαη πίζηεσο ζαλ λα ήηαλ ηέιεηνη ζχδπγνη. Γηα θαλέλα απφ ηνπο δχν δελ επηηξέπεηαη λα ζπλάςεη γάκν κε άιιν πξφζσπν πξηλ ιπζεί ε πθηζηάκελε κλεζηεία θαη αλ απηφο ζπλαθζεί ηφηε ζεσξείηαη πνξληθή ζρέζε θαη ηηκσξείηαη 44. Με κηα πξνυπφζεζε φκσο, φηη δειαδή νη κλεζηνί 42 Βιάζηαξε, ν.π. ζηνηρείν Γ ζε Ράιιε - Πνηιή, ν.π. Σφκνο VI, ζει. 180 43 «Ο εηέξσ κλεζηεπζείζαλ γπλαίθα, έηη ηνπ κλεζηεπζακέλνπ δψληνο, πξνο γάκνπ θνηλσλίαλ αγφκελνο, ησ ηεο κνηρείαο ππνθείζζσ εγθιήκαηη» 44 «Καη πάιαη δε επεί θίιεκα ησλ κλεζηεπνκέλσλ επί ηε κλεζηεία εγίλεην θαη αξξαβψλ ηε γπλαηθί παξείρεην παξά ηνπ αλδξφο εηθφησο θαη ηφηε ν δψληνο ηνπ κλεζηήξνο ηελ κλεζηήλ εηο γάκνλ αγφκελνο ησ ηεο κνηρείαο εγθιήκαηη θαζίζηαην έλνρνο. Καλ εμήλ ηφηε ιχεηλ ηελ 18

είραλ αληαιιάμεη πξνεγνπκέλσο θαηά ηε κλεζηεία ην ζπλεζηζκέλν θίιην θίιεκα θαη ν κλεζηήξαο είρε δψζεη ζηε κλεζηή ηνπ ην δαθηχιην αξξαβψλα, ελψ ζηελ πεξίπησζε πνπ ε κλεζηεία είρε ζπλαθζεί κφλν δηα ςηιψλ ζπκθψλσλ, δειαδή κε απιή ζχκβαζε ηφηε ν θαλφλαο απηφο δελ ίζρπε. Δάλ ε κλεζηεία ιπλφηαλ λφκηκα δελ εθαξκνδφηαλ πιένλ απηή ε δηάηαμε. Ο θαλφλαο απηφο πεξηειήθζε θαη ζηελ Δθινγή 45, ζην Πξφρεηξνλ ησλ Νφκσλ ησλ Μαθεδφλσλ Απηνθξαηφξσλ 46, θαη ζηελ Δπαλαγσγή 47, ελψ αξγφηεξα ζηα Βαζηιηθά 48 νξίζηεθε φηη θάζε αζέκηηε ζρέζε κε αιιφηξηα κλεζηή ηηκσξείηαη κε ζσκαηηθή θαη ρξεκαηηθή πνηλή. Ζ δηα ηεξνινγίαο ηέιεζε κλεζηεία παγηψλεηαη ζηελ βπδαληηλή έλλνκε ηάμε θαηά ηελ επνρή ησλ Μαθεδφλσλ απηνθξαηφξσλ 49. Ο Λέσλ ν Σ ν νθφο 50 κε ηηο 74 θαη 109 Νεαξέο ηνπ πξνθξίλεη ηελ ηέιεζε ηεξνινγίαο 51, ζηελ Δπαλαγσγή ζα πεξηιεθζεί ην πεξηερφκελν ηεο Νεαξάο 109 θαη ζα απαγνξεπζεί ξεηά ε παξνρή επινγίαο ή ην ζηεθάλσκα ζε άηνκα λεφηεξα ησλ δεθαηξηψλ εηψλ 52. Πξηλ φκσο απφ ηε κλεζηείαλ, ηεο πνηλήο ηνπ πξνζηίκνπ παξερνκέλεο. Αιιά κήπσο ηεο κλεζηείαο ιπζείζεο, κλεζηή ελ ε γπλή εηέξνπ θαη ν ηαχηελ ιαβψλ εηθφησο εθξίλεην» 45 Δθινγή 17.32. «Ο ηελ αιινηξίαλ κλεζηήλ θζείξσλ, εη θαη πξναηξέζεη ηεο θφξεο ηνχην εγέλεην, ξεηλνθνπείζζσ» 46 Πξφρεηξν Νφκν 37. 68 47 Απμεκέλε Δηζαγσγή 40. 55 48 Βαζηιηθά 60. 37. 83 49 Απηνθξαηνξηθφο Οίθνο ησλ Μαθεδφλσλ βαζίιεπζε γηα 190 ζπλαπηά έηε (867-1057 κ.υξ.) Ηδξπηήο θαη Γελάξρεο ήηαλ ν Απηνθξάηνξαο Βαζίιεηνο ν Α Ο Μαθεδψλ. 50 Ο Λέσλ ππήξμε επηθαλέζηαηνο Απηνθξάηνξαο ηεο Μαθεδνληθήο Γπλαζηείαο κε πιαηχ λνκνζεηηθφ έξγν. Γηαθξηλφηαλ γηα ηελ επξπκάζεηα ηνπ θαη έιαβε ην πξνζσλχκην Ο ζνθφο. Βαζίιεπζε θαηά ηα έηε 886-912. 51 Απηνιεμεί ε Νεαξά 74 αλαθέξεη : «ὁ δε πνιηηηθφο λφκνο ἐπί κφλε τῇ ηῶλ ἀξξαβψλσλ πνηλῇ ηελ ἐλνρήλ πεξηγξάθεη, εἰ πξσηαίηεξνλ τοῦ γακειίνπ θαηξοῦ ἡ ἐπ αὐηῆο λελνκηζκέλε ηειεζζήζεηαη εὐινγία.» ηε δε Νεαξά 109 ηνπ ίδηνπ απηνθξάηνξα καο παξέρεηαη κία ζεκαληηθή πιεξνθνξία, φηη «ζεζπίδνκελ κήηε ηεξνηειεζηίαο βεβαηνῦζζαη ηελ κλεζηείαλ ηνῦ ηξηζθαηδεθάηνπ έηνπο ηεζζαξεζθαηδεθάηνπ κε δηακεηξνῦληνο.» ἐλδενχζεο ηεο λχκθεο, ηνπ δε λπκθίνπ ηνπ 52 Ζ Δπαλαγσγή, ε νπνία απφ ηνπο ζχγρξνλνπο κειεηεηέο ηεο ηζηνξίαο ηνπ βπδαληηλνχ δηθαίνπ, θαιείηαη πιένλ Δηζαγσγή δεκηνπξγήζεθε σο λνκνζέηεκα επί Βαζηιείνπ Α ηνπ Μαθεδφλνο θαη απνηέιεζε έλαλ λνκηθφ θψδηθα, φπνπ γίλνληαλ ηδηαίηεξε κλεία ζην ζέκα ησλ «Γχν Δμνπζηψλ», ηνπ Απηνθξάηνξα θαη ηνπ Παηξηάξρε. Οη δχν απηνί ζεκαληηθφηεξνη ζεζκνί ηνπ Βπδαληηλνχ θξάηνπο, απνηεινχζαλ ηαπηφρξνλα θαη ηνπο πφινπο εμνπζίαο, εμέθξαδαλ δε, ν κελ Απηνθξάησξ ηελ θεθαιή ηεο θνζκηθήο θαη θαη επέθηαζε ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο, ελψ ν Παηξηάξρεο ήηαλ ε θεθαιή ηεο Δθθιεζίαο. ηελ Δπαλαγσγή, κάιηζηα, θαζνξίδνληαη ηα 19

δπλαζηεία ησλ Μαθεδφλσλ απηνθξαηφξσλ σο γλσζηφλ θπβέξλεζε ε δπλαζηεία ησλ Ηζαχξσλ, ε νπνία ήξζε ζε επζεία ξήμε κε ην ηνπζηηληάλεην δίθαην θαη εμέδσζε ην κεγάιεο ζεκαζίαο λνκνζεηηθφ έξγν «Δθινγή ησλ Νφκσλ» ην νπνίν απνηειεί θαη ην κφλν ηζηνξηθφ κλεκείν πνπ καο καξηπξεί φηη εθείλε ηελ επνρή ε ηεξνινγία ζπλεζηδφηαλ κφλν ζην κπζηήξην ηνπ γάκνπ θαη φρη ζηελ πεξίπησζε ηεο κλεζηείαο 53. Γηα φια απηά νξίδεη ε Νεαξά, φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ ηειέζζεθε κλεζηεία κε ηεξνινγία, ε παξαβίαζή ηεο πξνζθξνχεη ζην λφεκα πνπ δίλεη ε εθθιεζία ζην ζεζκφ ηεο κλεζηείαο θαη θαηαξγεί ηελ αιεζηλή έλλνηα ηνπ φξνπ κλεζηεία 54. Δπίζεο ηνλίδεη πσο ηεξνινγία δελ δχλαηαη λα ηειεζηεί γηα ηνπο κελ άλδξεο πξηλ ηε ζπκπιήξσζε ηνπ 14 νπ έηνπο ηεο ειηθίαο ηνπο, γηα ηηο δε γπλαίθεο πξηλ ην 12 ν έηνο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν απηνθξάηνξαο Λένληαο ήιπηδε φηη ε ηεξνινγία ζα ηεινχληαλ ππφ ην πλεχκα ηεο εθθιεζίαο θαη φηη επί δηαιχζεσλ κλεζηεηψλ απφ εχινγεο θαη λφκηκεο αηηίεο δελ ζα πθίζηαην πιένλ αληίθαζε κεηαμχ ηνπ πνιηηηθνχ θαη ηνπ εθθιεζηαζηηθνχ λφκνπ. Γηφηη θαηά ηε γλψκε απηνχ νξηδφηαλ ήδε λνκίκσο φηη ε ηεξνινγεκέλε κλεζηεία πξνζειάκβαλε ηε ζεκαζία θαη ηε ζπνπδαηφηεηα αιεζηλνχ γάκνπ. Γηα απηφ θαη ν ίδηνο ν απηνθξάηνξαο παξαγγέιιεη ζηνπο δηθαζηέο λα εθαξκφδνπλ ζηηο πεξηπηψζεηο δηαιχζεσο ησλ κλεζηεηψλ ηηο αξρέο εθείλεο θαη ηηο ζεσξίεο πνπ ίζρπαλ γηα ηε δηάιπζε ηνπ γάκνπ 55. Ζ Νεαξά ινηπφλ 74 ηνπ Λένληα φξηδε φηη ε κλεζηεία ησλ δηθαηψκαηα θαη ηα θαζήθνληά ηνπο, φπσο θαη ηα δηαρσξηζηηθά φξηα ησλ εμνπζηψλ ηνπο. Ζ λέα απηή θαηλνηνκία, έξρνληαλ ζε αληίζεζε κε ην ππάξρνλ ζχζηεκα, βάζεη ηνπ νπνίνπ δελ ππήξραλ δχν δηαθνξεηηθέο εμνπζίεο, αιιά δχν κνξθέο εκθάληζεο ηεο κφλεο πξαγκαηηθήο εμνπζίαο. Ο απηνθξάηνξαο, εμάιινπ, ήηαλ ηαπηφρξνλα θαη ν αλψηαηνο εθθιεζηαζηηθφο εγέηεο. Σν δπζηχρεκα, βέβαηα, γηα ηελ εθθιεζία ήηαλ φηη, ε δηάξθεηα ηζρχνο ηεο επαλαγσγήο ππήξμε εμαηξεηηθά βξαρχβηα. Ήηαλ, άιισζηε, ε ηειεπηαία πξνζπάζεηα ηεο εθθιεζίαο γηα αλεμαξηεζία. Ζ Δπαλαγσγή ηέινο, θαηέζηε αλελεξγφο απφ ηνλ Λένληα ηνλ Σ, έλαλ άθξσο απνιπηαξρηθφ κνλάξρε. Βιέπε ζρεηηθψο, Vasiliev, Aleksandr. Ηζηνξία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο, 324-1453, εθ ηνπ πξσηνηχπνπ έξγνπ κε ηίηιν "History of the Byzantine Empire, 324 1453", Α Σφκνο, Wisconsin Ζ.Π.Α. 1928, ζε κεηάθξαζε αβξάκε Γεκνζζέλε, Αζήλα 1967, ζει. 329. 53 Δθινγή 1.1. θαη 2.8 «θαη ἀγξάθσο ζπλίζηαηαη γάκνο ἀδφισο ζπλαηλέζεη ηῶλ ζπλαιιαζζφλησλ πξνζψπσλ θαη ηῶλ ηνχησλ γνλέσλ, εῖηε ἐλ εθθιεζία ηνῦην δη επινγίαο ή θαη ἐπί θίισλ γλσξηζζῇ». 54 «ην γαξ κεηά ηελ επινγία δηίζηαζζαη ηνχην αλ είε κλεζηείαο αιεζήο ιχζηο» 55 «Οχησ γαξ θαη ηα ηεο επινγίαο θαηά ιφγνλ έμεη θαη ε ησλ ζπλειζφλησλ δηάιπζηο ηειείνπ γάκνπ ηπγράλνπζα νπθ ελαληηνπκέλεο ηε εθθιεζία θαη παξά ηνπ πνιηηηθνχ λφκνπ ηεχμεηαη θξίζεσο» 20

κειινλχκθσλ ζα έπξεπε λα ηειείηαη κε ηεξνινγία 56, ζχκθσλα, δε, κε ηελ 14 ε Νεαξά ηνπ Αιέμηνπ Α ηνπ Κνκλελνχ πνπ εθδφζεθε θαηά ην έηνο 1092 νη ρξηζηηαλνί ησλ αλψηεξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ άξρηζαλ λα ηεινχλ απφ ηφηε ηηο κλεζηείεο ηνπο κε ηεξνινγία θαη έπεηηα αθνινπζνχζε ε ηεξνινγία ηνπ γάκνπ 57. ηελ Απμεκέλε Δηζαγσγή, ε νπνία ζπλεηάγε θαηά ηνλ 11 ν αηψλα νξίζηεθαλ θαη νη πνηλέο ζηηο νπνίεο ζα ππφθεηλην απηνί νη νπνίνη ζπλήπηαλ νη πξφσξα ηεξνινγεζείζεο κλεζηείεο. Σν φηη ε κλεζηεία ηφηε κφλν κπνξνχζε λα ζεσξείηαη αιεζήο θαη λα ζπλεπάγεηαη θαλνληθέο ζπλέπεηεο, φηαλ δειαδή, απηή ηειέζζεθε κε ηεξνινγία, ζπλαληάηαη αξρηθά ζηε ζπλνδηθή απφθαζε ηνπ Παηξηάξρε Κσλζηαληηλνππφιεσο Αιεμίνπ (1025-1043), αιιά θαη ζηελ Πείξα ηνπ Δπζηαζίνπ ηνπ Ρσκαίνπ. ηηο ηεξνινγεζείζεο κλεζηείεο απνλεκφηαλ ε δχλακε ηνπ γάκνπ φρη κφλν φηαλ ε ηεξνινγία ηειέζζεθε αθφηνπ ζπκπιεξψζεθε ε λφκηκε ειηθία, αιιά αθφκα θαη αλ απηή ηειέζζεθε παξάλνκα, πξηλ απφ ηε ζπκπιήξσζε δειαδή ηνπ 12 νπ έηνπο ηεο ειηθίαο ηεο θφξεο, πφζν κάιηζηα εάλ δελ είρε εγεξζεί θάπνηα αγσγή αθχξσζεο ηεο κλεζηείαο απηήο θαη αλ ε κλεζηή απηή δηαηήξεζε ηε κλεζηεία θαη δελ ηε δηέιπζε ηφηε κε ηε ζπκπιήξσζε ηνπ λνκίκνπ έηνπο ηεο ειηθίαο ηεο ζεξαπεπφηαλ ε αθπξφηεηα αλαδξνκηθψο 58. Απφ ηα ρξηζηηαληθά ρξφληα ινηπφλ αιινηψζεθε ν αξρηθφο ραξαθηήξαο ηεο κλεζηείαο πξνζιακβάλνληαο ζξεζθεπηηθή ζπνπδαηφηεηα θαη ε εθθιεζία απφ ηελ πιεπξά ηεο επεδίσμε κέζσ ηεο ηεξνινγίαο λα θάλεη ηε κλεζηεία εθάκηιιε ηνπ γάκνπ θαη λα παξαθσιχζεη ηε ιχζε ηεο. Ζ έθηε Οηθνπκεληθή χλνδνο 59 ραξαθηήξηζε σο κνηρεία ηελ αζέηεζε ηεο πίζηεο πνπ απνξξέεη απφ ηελ παξαβίαζε ηεο πίζηεο ζηα πιαίζηα ηεο κλεζηείαο, ζηελ 56 χκθσλα κε ηε Νεαξά 33 ηνπ Αιεμίνπ Α ηνπ Κνκλελνχ ε 74 ε Νεαξά ηνπ Λένληνο απνηέιεζε «λεαξφλ ζέζπηζκα δηνξηδφκελνλ ηεξάλ επινγίαλ επηηεινχκελελ έρεηλ παξ εαπηή ηελ πξψηελ ησλ ζπκβαιιφλησλ ζπλαξκνγήλ, εγνχλ απηήλ ηελ κλεζηείαλ». Βιέπε ζρεηηθψο Η. Εέπνπ-Π. Εέπνπ, ν.π. Σφκνο 1 νο, ζει. 325. 57 «Ζ δε ηεξσηέξα θαηάζηαζηο ηε λεσηέξα ηνπ βαζηιέσο επαθνινπζνχζα δηαηαγή, δηαζηνιήλ κελ κλεζηείαο θαη γάκνπ εηίζεην, ηαο επί ηνηο κλήζηξνηο επράο πξψηνλ θαη νχησ ηαο επί ησ γάκσ ηνηο ζπλαπηνκέλνηο επάδνπζα» 58 Βιέπε θαη Πείξα Δπζηαζίνπ ηνπ Ρσκαίνπ, 48.2, ζε Η. Εέπνπ - Π. Εέπνπ, ν.π., Σφκνο 4 νο, ζει. 196, φπνπ αλαθέξεηαη πσο κφλν ε ηεξνινγεκέλε κλεζηεία ζε ζρέζε πξνο ηνλ (θεξαπλφο)ζ θαλφλα ηεο Πελζέθηεο Οηθνπκεληθήο ζπλφδνπ ραξαθηεξίδεηαη αιεζηλή. 59 Ζ Σ Οηθνπκεληθή χλνδνο ζπγθιήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ην 680 απφ ηνλ Απηνθξάηνξα Κσλζηαληίλν Γ Πσγσλάην θαη παξαβξέζεθαλ απφ 150 έσο 289 επίζθνπνη. Δπηβεβαίσζε ηελ πιήξε θαη αιεζηλή ελαλζξψπεζε ηνπ Ηεζνχ έλαληη ηεο αληίζεηεο δηδαζθαιίαο ησλ Μνλνζειεηψλ. Ζ χλνδνο απηή δηαηχπσζε φηη ν Υξηζηφο έρεη Θεία θαη Αλζξψπηλε ζέιεζε, ε νπνία ππνηάζζεηαη ζηε Θεία. 21

πεξίπησζε δειαδή πνπ θάπνηνο ζπλήπηε γάκν κε ηελ κλεζηή θάπνηνπ ελψ ν κλεζηήξαο απηήο ήηαλ αθφκε ελ δσή. κσο ε ηεξνινγία ηεο κλεζηείαο είρε ηεζεί ζε ρξήζε ήδε πξηλ απφ ηε βαζηιεία ηνπ Λένληα ηνπ νθνχ. Ζ θαηλνηνκία φκσο πνπ εηζήγαγε ν Λένληαο είλαη ε απαγφξεπζε ηεο ηέιεζεο ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο θάησ απφ ζεζπηζκέλν λφκηκν έηνο ειηθίαο γηα ηνπο κλεζηνχο, ελψ ηελ ηεξνινγεκέλε κλεζηεία πνπ έιαβε ρψξα κεηά ηε ζπκπιήξσζε ηνπ λνκίκνπ έηνπο ειηθίαο ηελ ραξαθηήξηζε σο αδηάιπηε, φπσο αθξηβψο θαη ν γάκνο. Δλαιιαθηηθή ιχζε γηα ηελ ππφ ηνπ ειαρίζηνπ λνκίκνπ νξίνπ ειηθίαο ηέιεζε κλεζηείαο απνηεινχζε κφλν ε ηέιεζε θνηλνχ ηχπνπ κλεζηείαο αξθεί λα είρε ζπκπιεξσζεί ην 7 ν έηνο ηεο ειηθίαο. Ο απηνθξάηνξαο Αιέμηνο Κνκλελφο επηδνθηκάδνληαο ηε λνκνζεζία ηνπ Λένληα απνθαιεί σο θχξηα κλεζηεία ηζνδπλακνχζα πξνο ην γάκν ελψ γηα ηηο κε ηεξνινγεκέλεο κλεζηείεο ηνλίδεη πσο δελ είλαη αιεζηλέο κλεζηείεο αιιά απιέο εθδειψζεηο ηεο αλζξψπηλεο βνχιεζεο 60. Μάιηζηα ζηηο λεαξέο ηνπ ησλ εηψλ 1084 θαη 1092 απνθαιεί ηελ ηεξνινγεκέλε κλεζηεία σο θπξίσο κλεζηεία 61 γηα λα ηελ αληηδηαζηείιεη πξνο ηελ αηειή (αληεξνιφγεηε κλεζηεία), ηελ νπνία εμεηάζακε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην. Ο ηχπνο ηεο ηεξνινγεκέλεο κλεζηείαο δελ είρε σο ζθνπφ ηελ θαηάξγεζε ηνπ παξαδεδνκέλνπ ηχπνπ ηεο κλεζηείαο απφ πιεπξάο ηνπ ξσκατθνχ δηθαίνπ, πνπ φπσο πξνείπακε δελ πξνέβιεπε θάπνην είδνο ηεξνινγίαο. Αληίζεηα απφ ηηο πεγέο πξνθχπηεη φηη θαη νη δχν ηχπνη κλεζηείαο γίλνληαη απνδεθηνί θαη εθαξκφδνληαη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο ε θαηλνηνκία πνπ θαίλεηαη λα εηζάγεηαη ζην βπδαληηλφ δίθαην, ε νπνία κάιηζηα θαζίζηαηαη πην εκθαλήο κε ηηο Νεαξέο 24 θαη 31 ηνπ Αιέμηνπ Κνκλελνχ 62. Ζ επίζεκε πνιηηεία κέζα ζε λνκνζεηηθά ηεο θείκελα αζθεί κία θξηηηθή πάλσ ζηελ αληεξνιφγεηε κλεζηεία αληηδηαζηέιινληαο ηελ πξνο ηελ ηεξνινγεκέλε βάζεη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. Μαο ιέεη ε Νεαξά 24 φηη ε άλεπ ηεξνινγίαο κλεζηεία δελ είλαη ηίπνηα άιιν παξά κία «απιήλ αξέζθεηαλ αλζξώπσλ δη επεξσηήζεσο (stipulatio) 60 Μειηζζελνχ, Ζ κλεζηεία ελ ηε Αλαηνιηθή Οξζφδνμε Δθθιεζία, Πξφρεηξνλ λνκηθφλ βηβιίνλ δεχηεξνλ, Κσλζηαληηλνχπνιε 1895, ζει. 4 επ. 61 Η. Εέπνπ Π. Εέπνπ, ν.π. Σφκνο 1, ζει. 305 επ. θαη 321 επ. αληίζηνηρα 62 Να ζεκεησζεί φηη πξφθεηηαη γηα ηνλ Αιέμην ηνλ Α ηεο Γπλαζηείαο ησλ Κνκλελψλ πνπ βαζίιεπζε θαηά ηα έηε 1081-1118 κ.υ. 22