ANEXO III.1.13 Área Funcional de Monforte Plan Sectorial Galego de Solo Residencial
1 Medio físico... 4 1.1 Medio físico...5 2 Estrutura socioeconómica... 7 2.1 Poboación...8 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade...8 2.1.2 Caracterización da poboación...9 2.1.3 Dinámica da poboación... 10 2.2 Economía e emprego... 12 2.2.1 Estrutura económica... 12 2.2.2 Índice de dinamicidade... 14 3 Estrutura Territorial... 15 3.1 Modelo Territorial... 16 3.1.1 A estruturación do territorio... 16 3.2 Sistema de comunicacións... 17 3.2.1 Comunicacións... 17 3.3 Infraestruturas básicas... 18 3.3.1 Abastecemento... 18 3.3.2 Saneamento... 18 3.3.3 Gas... 19 3.3.4 Electricidade... 19 3.3.5 Telecomunicacións... 19 4 Planeamento urbanístico... 21 4.1 Planeamento vixente... 22 4.1.1 Planeamento vixente por concello... 22 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento... 22 4.1.3 Planeamento en tramitación... 23 5 Dinámica Residencial... 25 5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas... 26 5.1.1 Cuantificación e evolución.... 26 5.1.2 Análise do parque residencial por usos... 27 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables... 30 5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007)... 31 5.2.1 Cuantificación e evolución... 31 5.2.2 Vivenda libre e protexida... 35 5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda... 36
5.3 Fogares... 38 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares... 38 5.3.2 Evolución no esforzo no acceso á vivenda... 39 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda... 41 6.1 Proxección e estimación de necesidades de vivenda... 42 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública... 42 6.1.2 Proxeccións de poboación... 44 6.1.3 Proxeccións de fogares... 46 6.1.4 Determinación das necesidades de vivenda... 46 6.1.5 Determinación das necesidades de vivenda de protección pública... 48 Anexo Cartográfico... 51
Medio físico 1
1.1 Medio físico A área funcional de Monforte ten unha extensión de 962 km 2 e fórmana os concellos de Bóveda, Monforte de Lemos, Pantón, A Pobra de Brollón, O Saviñao e Sober. Esta área está situada ao sur da provincia de Lugo e o concello de Monforte de Lemos ocupa unha posición central arredor da cal se sitúan os outros cinco concellos. A área funcional de Monforte linda ao Norte con Sarria, ao oeste con Chantada, ao leste con Quiroga e ao sur con Ourense e Terra de Caldelas. Os 199,52 km 2 de Monforte representan o 21,22% do territorio total da área o que o converte no concello de maior extensión dentro da mesma. A maioría de superficie (toda excepto Bóveda) forman parte da Ribeira Sacra, nunha zona con límites naturais claros situada entre as ribeiras do Sil e do Miño e co Courel e o río Lor como límite oriental. Aquí entróncase a fin das serras orientais cunha orografía máis suave característica da Galicia interior. Os ríos desta área funcional pertencen ás cuncas hidrográficas dos dous ríos limítrofes da área e á súa vez os máis importantes, ás cuncas do Miño e do Sil. O río máis importante da área é o río Cabe, que nace no concello do Incio. Este río que desemboca no Sil era moi importante xa na época romana, cando se abastecían e sacaban ouro deste río. En Monforte consérvase unha ponte romana sobre este río, unha das características máis destacadas da capital. Tamén son importantes os ríos Mao, principal afluente do Cabe, e o río Lor, que fai de fronteira entre as áreas de Quiroga e Terra de Lemos, afluente do Sil. A xeoloxía caracterízase pola presencia de series moi potentes de rocas paleozoicas, das que afloran case sempre as de orixe sedimentario que foron posteriormente deformadas e metamorfizadas, aínda que hai tamén sedimentos recentes e asomos de rocas filonianas. Os materiais cuaternarios son escasos e correspóndense maioritariamente cos solos aluviais que rechean os vales. O clima desta área é oceánico con tendencias continentais. O clima ten fortes contrastes. Os invernos son longos, húmidos e con xeadas moderadas. As temperaturas chegan a valores por baixo dos -5º e as néboas están presentes regularmente. Os veráns son calorosos e secos, con noites frescas. No verán chéganse a superar temperaturas máximas de 40º, puntualmente; e algunhas noites quedan preto dos 5º. A serra do Courel: Está ubicada no sureste da provincia de Lugo, repartida entre os concellos de Quiroga, Folgoso do Courel e Pedrafita do Cebreiro. Está constituída esencialmente por unha cadea de montañas disimetricamente plegadas en dirección noreste, moi fracturadas e falladas. Sobre unha das fallas desa mesma orientación discurre o río Lor, que constitúe o eixo ao redor do cal se organiza a xeomorfoloxía local. Existe un forte contraste altitudinal entre cotas superiores a 1.600 metros e o val do Lor, que flúe a 400 metros. O río Miño: Nace no Pedregal de Irimia da Serra de Meira, no concello de Meira, dende onde flúe subterráneamente ata aflorar na laguna "fontemiña", sita na provincia de Lugo, sendo esta considerada históricamente como o seu lugar de nacemento. Todo o seu curso alto está declarado Reserva da Biosfera. O río Miño percorre os seus primeros cuarenta kilómetros pola Meseta de Lugo (Terrachá), penichaira de altitude que oscila entre os 450 metros e os 650 metros sobre o nivel do mar. Entre Lugo e Ourense o Miño conta con tres embalses (Belesar, Peares e Velle) e entre Ourense e a 5 1. Medio físico
fronteira con Portugal con dous embalses (Castrelo de Miño e Frieira). Serve, nos seus últimos 76 km, de fronteira entre España e Portugal, y desemboca no Océano Atlántico formando un estuario. É navegable nos seus últimos 33 km. O río Sil: O río Sil é un río do noroeste da península ibérica que discurre polas provincias de León e Ourense, na zona noroeste de España. É o principal afluente do Río Miño pero o Sil ten maior caudal. Asemade tamén é maior a lonxitude do Sil que dende o seu nacemento en La Cueta (o pobo mais alto da provincia de León) ata a súa unión co Miño nos Peares, onde desemboca, sácalle case 20 kilómetros. Discurre polas comarcas leonesas de Babia, Laciana e o Bierzo, e a ourensana de Valdeorras, os Cañóns do Sil en Lugo, atravesando entre outras as ciudades de Villablino, Ponferrada, A Rúa, O Barco de Valdeorras e Quiroga. O río Sil ten un percorrido total de 225 km. O río Cabe: Nace na aldea de Fontes, que está na parroquia de Santa Mariña do Incio. Durante o seu percorrido de 56 km recibe un bo número de afluentes e os máis importantes son os ríos Antigua, Fontán, Cebedezo, Santa Bárbara, San Miguel, Picarrexo, Saa, Mao, Carabelos e Ferreira, ademáis do regato de Vado. Transcorre os seus curos polos concellos de O Incio, A Pobra do Brollón, Monforte de Lemos, Pantón e Sober. Ocupa una extensión de 1.577 ha, tendo grandes problemas de contaminación en algunhas áreas da metade sur do seu percorrido. Posteriormente entra no concello de A Pobra do Brollón e despois recibe as aguas do río Saa e entra no concello de Monforte de Lemos recibindo as augas do río Mao, e entra na capital monfortina. Aquí cruzao unha ponte medieval. Logo pasa por Piñeira, Distriz, e posteriormente serve de límite entre os concellos de Pantón e Sober. Finalmente desemboca no río Sil. O río Lor: É un río da provincia de Lugo, que discurre polas montañas da Serra do Courel. Ten 54 km de lonxitude e a súa conca é de 372 km2. Nace en Fonlor, no municipio de Pedrafita do Cebreiro, percorre a serra do Courel de norte a sur, e finalmente dá as súas augas ao río Sil en Augas Mestas, concello de Quiroga, unha aldea hoxe baixo as aguas dun embalse. Os seus afluentes máis importantes son os ríos Lóuzara e Pequeno. Desemboca no río Sil. 6 1. Medio físico
Estrutura socioeconómica 2
2.1 Poboación 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade Mapa 2.1. Distribución da poboación en 2007. Fonte: IGE. Cuantificación e distribución da poboación A área funcional de Monforte está formada por 6 concellos: Bóveda, Monforte, Pantón, A Pobra de Brollón, O Saviñao e Sober. Conta cunha extensión de 940,4 km 2 e unha poboación total de 33.839 habitantes. Monforte, con case20.000 habitantes, é o concello máis poboado seguido de O Saviñao, con 4.681. O menos poboado é Bóveda cun tamaño poboacional aos 2.000 habitantes. Densidade de poboación por Km2 A área funcional de Chantada presenta no ano 2007 unha densidade de poboación de 36 hab./km 2. Este é un valor moi inferior á media galega, que no ano 2007 é de 93,7 hab./km 2 e similar ao da provincia de Lugo. Dentro da área funcional de Monforte, os valores oscilan entre os 96,8 hab./km 2 do concello de Monforte de Lemos, e os 12,5 hab./km 2 do concello de A Pobra de Brollón. Dinámica poboacional Facendo unha análise da evolución da poboación no tramo 1991-2007 na área funcional de Monforte, obsérvase que todos os concellos da área presentan perdas poboacionais no período considerado, que van entre os 600 e 1.200 habitantes en termos absolutos. En termos relativos, o concello cunha diminución da poboación máis moderado é Monforte de Lemos cunha perda do 5%, mentras que no extremo oposto sitúase o concello de A Pobra de Brollón, cunha dimunición da poboación no período 1991-2007 que case chega ao 35%. 0-200 Absoluto Poboación % Poboación 0,0% -5,0% 8 2. Estrutura socioeconómica -400-600 -800-1.000-1.200-1.400-1.600-10,0% -15,0% -20,0% -25,0% -30,0% -35,0% -40,0% Mapa 2.2. Densidade de poboación en 2007. Fonte: IGE. Bóveda Sober Pantón Monforte de Lemos Pobra do Brollón (A) Saviñao (O) Gráfica 2.1. Evolución da poboación de 1991 a 2007. Fonte: IGE.
>85 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % Mujeres 2007 Hombres 2007 Mulleres 1996 Hombres 1996 Gráfica 2.2 Pirámides de poboación 1996 e 2007. Fonte: IGE. Nota: Non se inclúe a poboación do concello de Monforte de Lemos na pirámide, porque non se dispoñen de datos no ano 1996. Mapa 2.3 Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. 2.1.2 Caracterización da poboación Estrutura da poboación A pirámide poboacional para a área funcional de Monforte presenta unha poboación máis envellecida que hai 10 anos. O descenso de natalidade producido nos últimos anos é o que provocou que o colectivo máis novo (< 24 anos) presente uns valores relativos máis baixos que hai unha década. Nos demais tramos de idade apréciase un aumento de poboación importante centrado en gran medida en poboación máis envellecida (>70 anos), como consecuencia da dinámica arrastrada pola pirámide. Obsérvase como na parte baixa da pirámide (intervalo de 0 a 4 anos) non se produce un lixeiro aumento de individuos, como acontece en outras áreas funcionais. Índice de envellecemento 1 Os concellos da área funcional de Monforte presentan uns índices de envellecemento moi elevados, superiores a 100, o que indica que hai menos xente menor de 20 anos que persoas de máis de 64 anos. O concello con menor índice de envellecemento é Monforte de Lemos (200 persoas maiores de 65 anos por cada 100 menores de 19). Sober é o concello que presenta un índice máis elevado cun valor de 700. Na gráfica 2.3 represéntase conxuntamente o valor do índice de envellecemento e a poboación (obsérvese que a poboación se presenta en logaritmo en base 2 para facilitar a representación da gráfica). Parece darse certa correlación, na que os concellos máis poboados presentan índices de envellecemento máis baixos, debido aos movementos de poboación en idade de traballar cara ás zonas con maior dinamismo. Índice de envellecemento 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Sober Pantón Pobra do Brollón, A Saviñao, O Bóveda Índice de envellecemento Logaritmo en base 2 da poboación Gráfica 2.3. Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. Monforte de Lemos 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Logaritmo en base 2 da poboación 9 2. Estrutura socioeconómica 1 Índice de envellecemento: Relación entre a poboación maior de 64 anos e a poboación menor de 20 anos [Ienv = (P>64 / P<20)*100]
2.1.3 Dinámica da poboación CONCELLO T.B.M. T.B.N. Bóveda 22,2 3,0 Monforte De Lemos 13,4 6,0 Pantón 21,4 4,2 Pobra Do Brollón (A) 23,2 1,5 Saviñao (O) 16,4 2,7 Sober 22,4 1,9 Táboa 2.1. Taxas brutas de natalidade e mortaldade 2006. Fonte: IGE. Taxa bruta de natalidade 1 e taxa bruta de mortaldade 2 A taxa bruta de natalidade reflicte valores diverxentes nos diferentes concellos da área funcional, presentando o concello de Monforte o maior valor da taxa de natalidade, como cabería esperar ao ser o concello cun índice de envellecemento menor. En canto a taxa de mortaldade, acontece o mesmo, oscilando os valores entre as 23,2 defuncións por cada mil habitantes ao ano en A Pobra de Brollón, ao valor de 13,4 de Monforte de Lemos. 10 2. Estrutura socioeconómica Mapa 2.4. Taxa de natalidade, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2.5. Taxas de mortaldade, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2.6. Número medio de fillos por concello. Ano 2006. Fonte: IGE Número medio de fillos por muller 3 A área funcional segue a tónica xeral galega de baixa natalidade, tomando o índice sintético de fecundidade o valor de 0,78 (cando o valor de mantemento da poboación é 2,1). É unha área funcional cun valor inferior á media de Galicia. Por concelios, Pantón é o concello cun maior ISF cun valor de 1,1 mentres que en A Pobra de Brollón o índice toma o valor de 0,3. Isto, no longo prazo é dificilmente sostible e producirá uns crecementos vexetativos negativos, cando a poboación da base da pirámide se atope na idade reprodutiva. 1 Taxa bruta de natalidade: Número de nados por 1.000 habitantes 2 Taxa bruta de mortaldade: Número de defuncións por cada 1.000 habitantes 3 Número medio de fillos por muller ou Índice Sintético de Fecundidade (ISF): Número esperado de fillos por muller ao longo da súa vida fértil
Crecemento vexetativo O crecemento vexetativo da poboación é o diferencial entre o número de nacementos e defuncións nun período de tempo determinado. Todos os concellos da área funcional presentan unhas taxas de natalidade inferiores ás taxas de mortaldade, polo que o crecemento vexetativo é negativo. Monforte de Lemos é o concello nos que estes valores están máis próximos, como consecuencia do menor envellecemento do mesmo. Mapa 2.7. Crecemento vexetativo, 2006. Fonte: IGE. Saldos migratorios Unha análise da evolución dos saldos poboacionais na área pon de manifesto que é unha área netamente receptora de inmigrantes. En todo o período 1992-2006 o saldo migratorio co exterior é positivo, incrementándose estes valores dende o ano 1997. Respecto do saldo co resto de España, existe unha irregularidade tanto nas cantidades como nos signos dos saldos. O mesmo acontece co saldo coa mesma provincia,onde non existe unha tendencia definida. No tocante ao saldo co resto de Galicia, este saldo é todos os anos negativo coa excepción do ano 1997, ano no que o saldo co resto de Galicia foi positivo. Composición del saldo poblacional 250 200 150 100 50 0-50 -100-150 -200 S.M. do estranxeiro S.M. doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 11 2. Estrutura socioeconómica -250 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Gráfica 2.4. Saldos migratorios totais entre 1992 e 2006. Fonte: IGE.
2.2 Economía e emprego Terciario 60% Primario 17% Construcción 14% I+E 9% Gráfica 2.6. Afiliados por sector económico, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. 2.2.1 Estrutura económica Caracterización do emprego Na gráfica 2.5 obsérvase a evolución recente que experimenta no período 2003-2007, período de crecemento da economía galega e da española, onde o número de afiliados na área funcional de Monforte pasou dos 7.298 no 2003 aos 8.267 no 2007. É dicir, durante os catro último anos o número de afiliados incrementouse en case 1.000 efectivos, uns 250 anuais, cifra moi superior ao saldo anual poboacional, que foi negativo en case 1.500 persoas no período 2003-2007. O que está a indicar a existencia de recursos ociosos ou parados que se están incorporando ao mercado de traballo. 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 7.298 7.336 7.540 8.189 8.267 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 2.5. Evolución do número de afiliados entre 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Na gráfica 2.6 de distribución de afiliados por sector económico para a área funcional de Monforte pode observarse que se trata dunha área na que o sector terciario é o fundamental, pero cun certo peso do sectori primario que representa o 17% dos afiliados. Detallando estes números por concellos, compróbase como o maior incremento en valor absoluto corresponde a Monforte, o concello máis poboado, mentra que en termos relativos, o concello que experimenta un maior incremento é Bóveda. Cómpre destacar o feito de que en A Pobra de Brollón e O Saviañao, non se produce un incremento no número de afiliados ou mesmo houbo un retroceso, feito que ten moito que ver con que nestes dous concellos o sector predominante é o sector primario. 12 2. Estrutura socioeconómica
1.000 40% 750 30% 500 20% 250 10% 0 0% Mapa 2.8. Predominancia dun sector produtivo, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. -250 Monforte de Lemos Bóveda Pantón Absoluto afiliados 2003-2007 % afiliados 2003-2007Pobra de Brollón Gráfica 2.7. Crecemento do número de afiliados entre o 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Por concellos e sectores de actividade, excepto en A Pobra de Brollón e O Saviñao, onde predomina o sector primario, nos restantes catro concellos é o sector terciario o predominante, sendo o sector primario o segundo en importancia coa excepción de Monforte de Lemos onde o segundo sector predominante é o sector secundario. Indicador de renda municipal Na táboa nº 2.2 pódense observar os valores tomados polos indicadores de rendas municipais para os diferentes concellos pertencentes á área funcional de Monforte para o período 2000-2002. É unha área na que existe bastante homoxeneidade entre os concellos, onde os valores extremos en 2002 son 87 de Sober e 98 de Monforte. O feito que é destacable é que non se aprecia un proceso de converxencia respecto á media galega, xa que coa exención de Pantón, o resto de concellos non converxen coa media galega. CONCELLO 2000 2001 2002 Saviñao (O) 90 91 90 Pantón 91 93 92 Sober 90 89 87 Monforte De Lemos 99 98 98 Bóveda 96 96 93 Pobra Do Brollón (A) 95 94 92 Táboa 2.2. Indicador de rendas entre o 2000 e 2002. Fonte: IGE Sober O Saviñao -10% 13 2. Estrutura socioeconómica
Mapa 2.9. Índice de dinamicidade, 2007. Fonte: Otero, R. e Gómez, S. 2.2.2 Índice de dinamicidade O Índice de dinamicidade socioeconómica e funcional (IDSF) -elaborado por Otero, R. e Gómez, S.- é lineal, e nel introdúcense diferentes indicadores da dinamicidade do concello proporcionados polo Censo de Poboación e Vivenda correspondentes a: poboación, instrución, mobilidade laboral, terciarización e atracción poboacional. Polo tanto é un índice sintético que tería que amosar relación coas análises demográficas e socioeconómicas realizadas, por tratarse dunha aglutinación. As categorías municipais definidas polo IDSF son as seguintes: 1º INTERVALO: -8,79 / 0,86. Concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa e moi baixa dinamicidade. 2º INTERVALO: 0,87 / 4,71. Concellos rurais ou rurbanos vilas- dinámicos. 3º INTERVALO: 4,72 / 27,4. Concellos urbanos ou suburbanos dinámicos ou moi dinámicos. Tendo en conta a categorización anterior, no mapa 2.9 categorízanse os concellos pertencentes a área funcional de Monforte. Todos os concellos se encadran na categoría de concellos rurais ou rurbanos de baixa ou moi baixa dinamicidade, coa excepción de Monforte de Lemos que se encadraría na categoría de concellos rurais ou rurbanos dinámicos. 14 2. Estrutura socioeconómica
INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA SOLO Estrutura Territorial 15 3 2. Estrutura socioeconómica
3.1 Modelo Territorial 3.1.1 A estruturación do territorio A área funcional de Monforte está composta por 6 concellos e ocupa unha extensión total de 940,4Km2, o que supón un 9,5 % da provincia e un 3,2% do total autonómico. CONCELLO Área Poboación Bóveda 91,10 1.737 Monforte de Lemos 199,50 19.311 Pantón 143,20 3.073 Pobra do Brollón, A 176,70 2.201 Saviñao, O 196,60 4.681 Sober 133,30 2.836 TOTAL 940,40 33.839 Táboa 3.1. Área en Km2 e poboación en 2007. Fonte: IGE, SITGA. 16 Mapa 3.1. Localización xeográfica. Fonte: SITGA. 3. Estrutura territorial
3.2 Sistema de comunicacións 3.2.1 Comunicacións As vías de comunicación xogan un papel importante no desenvolvemento dunha área funcional, non só favorecendo os accesos e desprazamentos internos-externos (xeralmente trátase de movementos pendulares por motivos laborais, comerciais, educativos, de ocio, culturais, etc), senón porque tamén actúan como atraentes sobre as actividades industriais, comerciais e residenciais. De feito, os usos residenciais están directamente condicionados pola existencia dunha infraestrutura de comunicación que facilite o seu acceso. As principais vías de comunicación son a estrada que une Ourense co Barco de Valdeorras pasando pola área funcional de Monforte N-120. Por ferrocarril, atravesa a área funcional a liña que comunica Ourense con Ponferrada, e Monforte con Lugo. Para comunicarse por avión, o aeroporto máis próximo está en Santiago de Compostela (A Lavacolla) ou en Vigo (Peinador). 17 Mapa 3.2. Infraestruturas de comunicación básicas. Fonte: SITGA. 3. Estrutura territorial
3.3 Infraestruturas básicas Mapa 3.3. Infraestruturas de abastecemento. Fonte Augas de Galicia. 3.3.1 Abastecemento O plan de abastecemento de Galicia (todavía en elaboración), inclúe o conxunto de instalacións comúns para a captación, conducción, tratamento, almacenamento, transporte e distribución da auga de consumo humano empregadas para abastecer a unha determinada poboación. O sistema de abastecemento de auga potable que se consume hoxe en día en cada concello baséase no aproveitamento do recurso dos diferentes rios da comarca e dos encoros. Dentro da Área Funcional de Monforte atopamos o sistema máis potente de abastecemento no concello de Monforte de Lemos no río Cabe, cunha captación actual de 90 L/S o cual aporta auga para un volume de poboación de 22.892 persoas. A previsión é acadar no ano 2.023 un volume de auga suficiente para abastecer a 26.200 persoas. Tamén é importante a captación do concello de O Saviñao no río Sardiñeira de 20 L/S. Indicar a existencia de numerosos encoros nos rios Miño e Sil o seu paso polos concellos de Pantón, O Saviñao e Sober. Desde os puntos de captación parte o colector que abastece de auga á ETAP e de aí reparte hacia os principais depósitos do concello. Observase a independecia dos concellos en materia de abastecemento, e cada concello dispón da súa ETAP. Como infraestructura de almacenamento o concello de Monforte dispón dun volume total de almacenamento de 9.700 m 3 repartidos polo seu territorio en 4 depósitos. Tamén o concello de A Pobra de Brollón dispón dunha capacidade de 1.800 m 3, repartidos en 8 depósitos. No resto de concellos a capacidade dos respectivos depósitos vai dende os 900 m 3 de Bóveda ata os 1.200 de Sober e O Saviñao. Por concas os ríos Miño e Sil, e os respectivos afluentes, repártense o territorio. Obsérvase que existe unha maior densidade de colectores nos concellos de Monforte de Lemos, Pantón, Bóveda e A Pobra de Brollón. 3.3.2 Saneamento 18 3. Estrutura territorial Mapa 3.4. Infraestruturas de saneamento. Fonte: Augas de Galicia. Dentro da Área funcional de Monforte, o transporte de augas residuais ata a EDAR realízase mediante un colector interceptor que recolle as augas que transportan os colectores tributarios. Dito colector dispón de impulsión nos pozos que o necesiten se o sistema por gravedad non é suficiente. Obsérvase a independencia de cada concello respecto as augas residuais e cada concello dispón da súa EDAR ou depuradora compacta (o concello de Bóveda ten prevista a construcción dunha EDAR). As EDAR sitúanse no contorno do río Cabe, vertendo as augas depuradas a el. A EDAR de maior capacidade desta A.F. é a de Monforte, de tipo biolóxica, e ten unha capacidade de depuración de 23.000 habitantes.
Indicar que a hai 10 depuradoras de tipo compacto distribuidas nos distintos concellos para os núcleos de pouca poboación, e só 2 EDAR biolóxica a de Monforte e no concello de Pantón. A rede de saneamento máis extensa é a de Monforte de Lemos. 3.3.3 Gas O gaseoducto de transporte primario que une Portugal con Asturias non cruza por esta área funcional. Existe distribución a través da empresa Repsol-Gas en Monforte. Nos concellos de Bóbeda, O Saviñao, Pantón, Sober e Pobra de Brollón non está previsto o despliegue de rede, namentres que no concello de Monforte ten tramitada autorización para distribución de gas a empresa Gas Galicia. 3.3.4 Electricidade 19 Mapa 3.5. Concellos con subministración de Gas. Fonte: Gas Galicia SDG. Dentro da Área funcional de Monforte, atopámonos coas seguintes redes: - Redes de Transporte (liñas de alta a 400 ou 220 kv) que enlazan entre sí a subestación de Belesar (en Chantada) coa subestación de Trives e coa subestación de Ponferrada. Estas dúas redes cruzan os concellos de O Saviñao, Bóbeda, Pantón, Monforte e Sober. - Rede de reparto (entre 150 e 110 kv) que enlaza a subestación de Monforte cos Peares e coa subestación de Sarria. - A Rede de Distribución, constituída por liñas de media tensión a 20 ou 15 kv, é a encargada de conectar as subestacións de distribución con outras de menos rango ou con transformadores locais. Na AF de Monforte só existe unha subestación no concello de Monforte. 3. Estrutura territorial 3.3.5 Telecomunicacións Galicia dispón dunha serie de redes de telecomunicacións fixas e móbiles, que dan servizo a través de distintos operadores. En redes fixas operan as empresas: - Telefónica, que chega con telefonía a case a totalidade da comunidade galega, e ofrece ADSL (banda ancha) ao 100% do territorio (a poboacións con máis de 1.000 habitantes). - R: nesta A.F. chega ao concello de Monforte de Lemos con banda ancha.
En redes móbiles, os datos dispoñibles só achegan información sobre as localizacións dos operadores GSM (Movistar, Orange, Vodafone e Yoigo) para a prestación do seu servizo coas tecnoloxías GSM/GPRS; a cobertura que nesta área funcional prestan é boa. Desde a Xunta de Galicia aseguran conectividade de banda ancha para o ano 2009 en tódolos núcleos de poboación, e xa no 2008 en todos os núcleos con máis de 500 vivendas. 20 3. Estrutura territorial
Planeamento urbanístico 4
4.1 Planeamento vixente 4.1.1 Planeamento vixente por concello Como se describiu anteriormente, a área funcional está composta por 6 concellos, cada un coa súa respectiva figura de planeamento xeral. Na táboa seguinte e no gráfico 4.2 pódese observar que catro deles conta con Normas Subsidiarias de Planeamento (N.S.P.) como figura de planeamento xeral, mentres que os outros dous se rexen por Normas Subsidiarias Provinciais de Planeamento (N.S.P.P.). NOME PLANEAMENTO APROBACION Bóveda N.S.P. 1990 Monforte De Lemos N.S.P. 1985 Pantón N.S.P.P. 1991 Pobra Do Brollón (A) N.S.P.P. 1991 Saviñao (O) N.S.P. 1983 Sober N.S.P. 1986 Táboa 4.1. Planeamento vixente por concello. Fonte: COAG. 22 Mapa 4.1. Ano de aprobación do planeamento por concellos. Fonte: COAG. Por outro lado, no mapa 4.1 obsérvase que a Área Funcional é unha zona moi pouco dinámica desde o punto de vista urbanístico: non so ningún dos concellos ten o seu planeamento adaptado á LOUGA, senón que os máis modernos, os de Pantón e A Pobra de Brollón foron aprobados hai más de 17 anos, mentras que o máis antiguo o foi hai 25, co que implica en termos de desactualización urbanóistica e máis aínda en termos xerais. Por outra parte é reseñable que 4 dos concellos da área funcional teñan en tramitación algunha figura de planeamento. 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento 4. Planeamento urbanístico O grado de execución do planeamento estudouse en dúas clases de solo (urbano e urbanizable) e mediante dous parámetros: a superficie de solo e a superficie de teito (superficie construída). Ademais categorizouse en usos globais: Dotacional, Industrial, Residencial e Terciario e outros usos non definidos. Na táboa seguinte cuantifícase en metros cadrados (de solo ou de teito, segundo corresponda) a totalidade da Área Funcional, indicando ademais se se executou ou non o planeamento. Mapa 4.2. Planeamento vixente en cada concello e o seu estado actual. Fonte: COAG.
100% 80% 60% 40% 20% 0% Non executado Executado Residencial Industrial Dotacional NO CONSTA USO URBANIZABLE Gráfica 4.1 Grao de execución do Planeamento en solo urbanizable na área funcional. Fonte: COAG. SUELO TECHO Superficies en m2 Ejecutado Superficies en m2 Ejecutado Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general URBANO Residencial 5.424.316,5 5.424.316,5 URBANO Industrial Industrial 386.443,9 386.443,9 NO CONSTA USO NO CONSTA USO 12.462,3 12.462,3 Residencial Total URBANO 5.823.222,7 5.823.222,7 Total URBANO URBANIZABLE Residencial 4.671.432,0 4.671.432,0 URBANIZABLE Dotacional 36.766,7 36.766,7 Industrial 266.795,5 184.714,0 451.509,5 Industrial 120.058,0 121.635,2 241.693,2 Dotacional 89.104,7 89.104,7 NO CONSTA USO NO CONSTA USO 197.978,2 197.978,2 Residencial 3.243.980,0 3.243.980,0 Total URBANIZABLE 5.225.310,5 184.714,0 5.410.024,4 Total URBANIZABLE 3.400.804,7 121.635,2 3.522.439,9 Total general 5.225.310,5 6.007.936,7 11.233.247,1 Total general 3.400.804,7 121.635,2 3.522.439,9 Táboa 4.2 Cuantificación do grao de execución do planeamento en solo urbanizable. Fonte: COAG. Da táboa despréndese que no solo urbano se desenvolveron completamente as previsións do planeamento. Polo contrario, no solo urbanizable, o residencial, dotacional e outros usos non definidos non se desenvolveu en absoluto, mentres que o uso industrial chega ao 40% de desenvolvemento. Este grao de desenvolvemento represéntase na gráfica 4.1. Conclúese que as previsións do planeamento foron claramente superiores ao desenvolvemento ata o momento dos solos, pese á antigüidade de dous dos tres plans. No caso dos usos diferentes ao residencial, dedúcese que existiu un evidente sobredimensionamento por parte dos planeamentos. Especifícase que este é un dato a nivel de Área Funcional e que no caso dalgún destes municipios as previsións do planeamento poderían achegarse máis ao desenvolvemento real. 4.1.3 Planeamento en tramitación Os dous municipios en proceso de actualización do seu planeamento están adoptando como figura de ordenación urbanística a do Plan Xeral de Ordenación Municipal (P.X.O.M.): O Grove revisa o vixente e Meaño substitúe as súas Normas Subsidiarias. Desta maneira búscase a adecuación do planeamento á situación actual dos municipios. Inclúese a continuación unha gráfica co estado de tramitación dos municipios con data do 22 de novembro de 2007. Os fitos que se consideraron na tramitación son os que seguen: Contratación: indica que se iniciou o procedemento de redacción do novo instrumento. Avance: o avance de planeamento foi presentado. Trámites previos: o documento encóntrase nos trámites previos á aprobación inicial, como pode ser o Informe Previo á Aprobación Inicial, o informe de Avaliación Ambiental Estratéxica ou a suspensión de licenzas. Aprobación Inicial: o concello efectuou a aprobación inicial. Aprobación Provisional: pechouse o proceso de información pública e o pleno municipal aprobou o plan. 23 4. Planeamento urbanístico
Trámites previos 50% Aprobación Inicial 50% Incidencias na Aprobación Definitiva: produciuse algún tipo de incidencia na Aprobación Definitiva, ben a súa anulación parcial, a súa denegación ou suspensión ata a corrección de defectos. Como se observa na gráfica, no caso da Área Funcional de Monforte, os concellos do Saviñao e Sober aprobaron, xa inicialmente, o Plan Xeral en tramitación, mentres que os concellos de Monforte de Lemos e Pantón se encontran aínda na fase precedente, tramitando a aprobación ambiental da revisión do seu P.X.O.M. Destaca, así, a recente posta en marcha dos dous procesos. Na seguinte táboa inclúense todos os concellos da Área Funcional e o estado de tramitación do planeamento xeral; os concellos que non teñen ningún dato é porque contan cun planeamento aprobado definitivamente e que non iniciaron ata a data trámites para a súa revisión. Gráfica 4.2 Estado do Planeamento en tramitación. Fonte: COAG. NOMBRE INSTRUMENTO EN TRAMITE ESTADO TRAMITE EQUIPO REDACTOR Bóveda Monforte De Lemos P.X.O.M. Trámites previos Antonio de Vega Pantón P.X.O.M. Trámites previos Santiago Seara Pobra Do Brollón (A) Saviñao (O) P.X.O.M. Aprobación Inicial IARTEC Sober P.X.O.M. Aprobación Inicial EPTISA Táboa 4.3 Planeamento en tramitación por concello. Fonte: COAG. 24 4. Planeamento urbanístico
Dinámica Residencial 5
5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 19.627 19.924 20.005 20.125 20.207 20.209 20.351 20.451 20.457 20.291 5.1.1 Cuantificación e evolución. Analizando os datos dispoñibles para a área de Monforte de Lemos, obsérvase un crecemento constante no número de vivendas, que pasan de 19.362 a 20.291 no lapso dunha década, un incremento de 929 vivendas, o décimo quinto de todas as áreas funcionais establecidas para Galicia (en primeiro lugar sitúase a área funcional da Coruña, con máis de 42.000 vivendas construídas no mesmo período). Na gráfica 5.2 reflíctese a distribución espacial deste crecemento: os maiores incrementos relativos prodúcense no Saviñao, cunha porcentaxe de 40%, seguido Sober e Monforte de Lemos, con porcentaxes próximas ao 35 e 20% respectivamente. En resumo, o crecemento do parque inmobiliario da área evidencia diferenzas existentes entre os concellos que a compoñen. 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2.500 Incremento absoluto Incremento porcentual 45,0% 40,0% 26 Gráfica 5.1. Evolución do parque de vivendas na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 2.000 1.500 1.000 500 1.969 751 505 308 135 82 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 5. Dinámica residencial 0 0,0% Monforte De Lemos Saviñao (O) Sober Pantón Pobra Do Brollón (A) Bóveda Gráfica 5.2. Crecemento do parque de vivendas por concello na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: IGVS. Este lixeiro incremento do parque de vivendas, que en termos porcentuais é superior ao 4%, non se pode explicar en función do crecemento poboacional, xa que este foi negativo e se situou nun 9%. É necesario introducir entón a variable dos fogares xerados na Área Funcional para poder explicar o comportamento aludido. A área funcional experimentou un crecemento do número de vivendas superior ao 4%, mentres a súa
6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% -9,0% 1,3% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 4,8% Gráfica 5.3. Incremento relativo de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 1.500 1.000 500 0-500 -1.000-1.500-2.000-2.500-3.000-3.500-4.000-3.580 168 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas Gráfica 5.4. Incremento absoluto de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 929 poboación tivo un crecemento negativo do 9%, evidenciando que a presión demográfica non é o único factor que incide na evolución do parque de vivenda na área. Pola contra, este incremento vén dado en gran parte pola variación na composición dos fogares, que como se ten analizado no capítulo correspondente, vén experimentando unha progresiva redución do número de persoas por fogar, pasando no caso da Área Funcional de Monforte de Lemos de 2,96 a 2,66 habitantes por fogar no período intercensual de referencia. Este factor actúa como multiplicador do crecemento demográfico, xa que os fogares creceron un 18,6% ao producirse o descenso na taxa de persoas por fogar. A evolución do número de fogares ofrece unha mellor aproximación ao incremento do parque de vivendas, pero ao trasladar a termos absolutos estes ritmos de crecemento compróbase que o incremento do número de fogares, con 168 no período intercensual, non logra explicar completamente a existencia de 929 novas vivendas (gráfica 5.4): a evolución do saldo de fogares só explica un 18% do incremento do parque de vivendas (a relación entre estas dúas magnitudes sitúase arredor de 5,5 novas vivendas por incremento dun fogar no saldo de fogares). Este factor apunta a que unha importante cantidade de vivendas construídas non están destinadas a cubrir un uso de vivenda principal. 5.1.2 Análise do parque residencial por usos 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Sober Pantón Pobra do Brollón, A Saviñao, O Bóveda S Principal S Secundaria S Vacia Gráfica 5.5. Índice de vivendas principais, secundarias e baleiras por 1.000 habitantes por concello. 2001. Fonte: INE. Monforte de Lemos 27 5. Dinámica residencial
450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 104 315 64 201 143 258 73 208 Principal 124 224 Non principal 110 291 69 191 97 270 123 235 128 130 203 189 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.6. Distribución das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte INE. Δ % poboación 0% -5% -10% -15% -20% -25% R2 = 0,784-10% -5% 0% 5% 10% 15% Δ % vivenda principal Na gráfica 5.5 amósase, para o ano 2001, o número de vivendas por cada mil habitantes e por usos. Esta gráfica amosa as diferenzas no tamaño medio do fogar entre os diferentes concellos da área funcional de Monforte de Lemos, evidenciada polas diferenzas no número de vivendas principais por cada 1.000 habitantes. Así, Sober presentaría o menor valor do tamaño medio do fogar en 2001, mentres que Monforte de Lemos contaría co maior número de membros por fogar. Tamén se constatan algúns aspectos como a forte proporción de vivenda baleira de Monforte de Lemos e vivenda secundaria no Sober, e en menor medida en Pantón. Observando os datos de vivenda principal e non principal ano a ano (gráfica 5.6 e 5.8), a década 91-01 rexistra unha paulatina diminución da proporción de vivenda principal respecto ao total de vivendas construídas, un proceso que se manifesta claramente a partir de 1998. Neste proceso combínase un incremento en termos absolutos do número de vivendas dedicadas a vivenda non principal a partir de 1993 (tras un forte incremento entre 1994-1996, que decae no ano 1997) cunha redución do número de vivendas principais construídas, manténdose unha tendencia crecente no número total de vivendas construídas, se ben con flutuacións puntuais. A correlación do incremento de vivenda principal respecto ao crecemento da poboación móstrase sobre unha recta de regresión cun valor bastante elevado (R2=78,4%). Isto indícanos un bo axuste desta magnitude, que explica, por tanto, a evolución na vivenda principal polos incrementos poboacionais da área funcional. Por outra banda, a segunda compoñente do parque de vivenda, a non principal, como se resaltou anteriormente, presenta unha evolución flutuante, con picos en 1993 e 1995, para decrecer no período 1997-1998 e comezar a partir de 1999 un novo período de fortes incrementos na súa importancia absoluta e relativa no parque de vivendas, chegando a un máximo de máis do 40% do total en 2001. Estase a reflectir o inicio da chamada burbulla inmobiliaria que, como se verá posteriormente, mantén esta tendencia ata 2007. Isto viría a explicar o aumento de vivendas secundarias ou incluso vivendas baleiras destinadas a investimento por consolidarse o papel da vivenda coma activo económico. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 104 64 143 73 Principal 124 Non principal 110 69 97 123 128 130 28 5. Dinámica residencial Gráfica 5.7. Correlación do incremento da vivenda principal e a poboación nos concellos da área funcional. Fonte: INE. 40% 30% 20% 315 201 258 208 224 291 191 270 235 203 189 10% 0% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.8. Distribución porcentual das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE.
Mapa 5.1. Incremento de vivendas principais por cada 1.000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. Os mapas 5.1 e 5.2 mostran a distribución territorial do incremento de vivendas principais e secundarias por cada 1000 habitantes no período intercensual. O maior incremento do parque inmobiliario principal prodúcese en Monforte de Lemos, en cambio, en o Saviñao e Sober prodúcese unha redución importante dos inmobles destinados a vivenda principal. As vivendas baleiras amosan unha clara perspectiva do territorio, por canto son as vivendas susceptibles de entrar no mercado sempre e cando o seu estado non sexa de deterioro. Así, a vivenda baleira antiga (que é maioritaria en Bóveda e A Pobra de Brollón) indica certo estancamento do mercado e unha predominancia de vivendas baleiras relativamente recentes en Monforte de Lemos e O Saviñao é indicativo dun mercado potencial. Dos mapas 5.3 e 5.4 pode sacarse a lectura de que a área funcional presenta un parque da vivenda secundaria máis envellecido no concello de Pantón, e máis recente no concello de Monforte de Lemos, O Saviñao e Sober co que se produce un fenómeno de transformación da vivenda principal situada nestas áreas de perda de poboación en vivenda non principal, sen que estas novas vivendas non principais sexan de recente construción. 29 5. Dinámica residencial Mapa 5.2. Incremento de vivendas secundarias por cada 1.000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. Mapas 5.3 e 5.4 Antigüidade das vivendas baleiras (esquerda) e vivendas secundarias (dereita) segundo o Censo de Poboación e Vivendas 2001. Fonte: INE.
1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables Tipoloxía Entre os anos 2002 e 2007 na construción de novas vivendas, que roldou totais anuais entre 100 e 1.000 na área funcional, prevaleceu a vivenda colectiva pechada, seguida dunha importante masa de vivenda unifamiliar illada. Cabe destacar tamén o aumento da importancia da vivenda unifamiliar en ringleira, que incrementa notablemente a súa importancia nos últimos anos. 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Colectiva Abierta Colectiva Cerrada Colectiva Otros Unifamiliar Aislada Unifamiliar En Hilera Unifamiliar Pareada Gráfica 5.9 Tipoloxías das vivendas construídas na área funcional entre 2002 e 2007. Fonte: COAG 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1991 2001 Outros Aluguer En propiedade por herdanza ou doazón En propiedade con pagos pendientes En propiedade totalmente pagada Gráfica 5.10. Estado das vivendas na área funcional en 1991 e 2001. Fonte. INE. Tenencia O réxime de tenencia non experimentou cambios importantes na súa estrutura, se ben se percibe claramente o auxe das hipotecas e outros modos de tenencia na década dos 90, así como a redución en termos relativos da vivenda en réxime de aluguer. Estado En termos relativos detéctase unha lixeira mellora do estado do parque de vivendas. Practicamente non existen vivendas en estado ruinoso e medra lixeiramente a proporcion de vivendas en bo estado, como consecuencia do incremento do parque de vivendas rexistrado na ultima década. En termos absolutos, aumentan os edificios en estado bo, e diminúen os edificios en estado deficiente e malo. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 Outros Aluguer En propiedade por herdanza ou doazón En propiedade con pagos pendientes En propiedade totalmente pagada 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 Gráfica 5.11. Réxime de tenencia das vivendas por área funcional nos anos 1991 e 2001 (esquerda). Fonte: INE Gráfica 5.12. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001 (dereita). Fonte: INE Ruinoso Malo Deficiente Bo 30 5. Dinámica residencial
5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007) 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% -9,0% 1,3% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 4,8% Gráfica 5.13. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001. Fonte: INE. 20% 15% 10% 16,2% 5.2.1 Cuantificación e evolución O sistema inmobiliario experimentou unha agudización das tendencias que se marcaban ao final do século vinte. Móstranse a continuación as gráficas comparativas da etapa aludida anteriormente xunto cos datos máis recentes destas dinámicas. Obsérvase como o diferencial entre os incrementos de poboación, fogares e vivendas experimenta un significativo incremento no período máis recente. As gráficas da franxa esquerda amosan as tendencias (Gráfica 5.13 e 5.14) e baixo este parágrafo indícanse os valores absolutos das dúas épocas aludidas. 1.500 1.000 500 0-500 -1.000-1.500-2.000-2.500-3.000-3.500-4.000-3.580 168 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 929 4.000 3.000 2.000 1.000 0-1.000-2.000-3.000-2.250 339 2001-2007 Poboación Fogares Vivendas 3.288 31 5. Dinámica residencial 5% 2,5% Gráficas 5.15 e 5.16 Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001 e 2001 a 2007. Fonte INE e COAG. 0% -5% -10% -6,2% 2001-2007 Poboacion Fogares Vivendas Obsérvase claramente que nos últimos sete anos (2001-2007) o incremento de vivendas é superior ao rexistrado na anterior década (1991-2001), sumando preto de 2.400 vivendas máis nun período inferior a tres anos. O incremento de poboación acompañou os valores de vivendas, e incluso se pode observar como o incremento de fogares aumentou na mesma liña. Gráfica 5.14. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 2001 a 2007. Fonte: INE / COAG.
25% 20% 15% 21,8% 250 200 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% 3,8% 1991-2007 -14,7% Poboacion Fogares Vivendas Composición del saldo poblacional 150 100 50 0-50 -100-150 S.M. do estranxeiro S.M. doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 32 Gráfica 5.17 Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2007. Fonte: INE / COAG 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-5.830 507 1991-2007 Poboación Fogares Vivendas 4.217 Gráfica 5.18. Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2007. Fonte: INE / COAG. -200-250 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Gráfica 5.19 Estrutura dos saldos migratorios entre 1992 e 2006. Fonte: INE. É precisamente a partir do ano 1998 cando se produce un descenso dos saldos migratorios co exterior, o que ocasiona que se pase dun crecemento de -3.580 persoas na década dos 90, a outro de -2.250 durante os 6 anos seguintes. O mesmo ocorre co ritmo no descenso do número de persoas por fogar, que forma parte dunha tendencia estrutural de ciclos moito máis longos que os que regulan os saldos poboacionais, polo que o incremento relativo de fogares non pode alcanzar en 6 anos o diferencial acadado en toda a década anterior. A variable que experimenta un incremento no seu crecemento do 11% con respecto ao período anterior é a vivenda. Se para a década dos 90 se observaba unha capacidade de absorción da vivenda principal próxima ao 18% do parque construído, esta capacidade de absorción queda por debaixo do 11% no período 2001-2007 a xulgar polos datos achegados pola gráfica 5.16 (3.288 novas vivendas para só 339 novos fogares). Se optamos por presentar os datos dos dous períodos analizados conxuntamente (1991-2007), obtense unha panorámica da transformación das variables definitorias do modelo socio inmobiliario que caracteriza a área funcional, e que se resume no seguinte: durante os últimos 17 anos, para un crecemento poboacional negativo de 14,7% increméntase o número de fogares nun 3,8% e o de vivendas nun 21,8%. En termos 2003 2004 2005 2006 5. Dinámica residencial
1.000 Principal Non Principal absolutos, observamos que os novos fogares xerados no período 1991-2007 só poderán absorber o 12% das novas vivendas construídas, o que revela un claro indicador da importancia da vivenda non principal no desenvolvemento inmobiliario vivido na área funcional durante o período analizado. 800 600 400 200 0-200 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Gráfica 5.20 Evolución anual da vivenda principal e non principal entre 1991 e 2007. Fonte: INE / COAG 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 39.669 13.389 19.362 36.089 13.557 20.291 33.839 13.896 22.324 POBOACIÓN FOGARES VIVENDAS 33 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% 1991 1992 1993 1994 1995 No Principal 1996 1997 1998 Principal Gráfica 5.21 Evolución anual da vivenda. Proporción da principal e non principal entre 1991 e 2001. Fonte: INE / COAG 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 10.000 5.000 0 1991 2001 2007 Gráfica 5.22. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivenda nos anos 1991, 2001 e 2007. Fonte: INE / COAG O anterior queda perfectamente reflectido no gráfico seguinte, que amosa o número de vivendas construídas ao longo dos dous períodos considerados, ofrecendo unha plasmación estatística do boom inmobiliario acontecido desde o arranque da década, a excepción dos anos 2002 e 2003.. 5. Dinámica residencial
1.000 900 800 700 600 500 400 896 300 589 200 100 0 419 265 401 281 348 401 260 1991 367 1992 358 1993 331 1994 319 1995 19 1996 38 1997 215 1998 276 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 5.24. Evolución anual da vivenda construída da área funcional entre 1991 e 2007. Fonte INE/COAG 34 Mapa 5.5. Produción de vivenda libre por cada mil habitantes entre 2001 e 2007. Fonte: INE / COAG Se segregamos os datos de construción total en función do seu uso, comprobarase o anteriormente comentado respecto da capacidade de absorción da vivenda total pola principal, que pode cifrarse nunha media de 300 vivendas por ano. Consecuentemente, todo o construído por encima desa cifra representa a parte do mercado que apunta á vivenda secundaria ou á vivenda como activo financeiro, elementos que en última instancia explican o incremento de demanda propio do ciclo alcista recente, materializado especialmente en 2004, ano en que a vivenda principal chega a niveis mínimos do 5%, para comezar unha recuperación en 2005 marcada polo descenso na construción de vivendas non principais máis que polo lixeiro incremento na construción de vivenda principal. Cabe destacar que 2007 marca un cambio na tendencia, cunha forte caída da construción de vivenda principal. 5. Dinámica residencial
1.000 LIBRE VPA VPP 5.2.2 Vivenda libre e protexida 0-1.000 A recesión de principios dos 90 induciu a aparición da vivenda de protección pública como refuxio do sector inmobiliario, un fenómeno que se manifesta de maneira máis destacable nos anos 1995, 1996, 1997 (ano no que a vivenda protexida acada un máximo do 95% das vivendas construídas), 1998 e 1999. No trienio 1997-99, dentro da vivenda de protección tivo protagonismo a Vivenda de Protección Autonómica (VPA) respecto da Vivenda de Promoción Pública (VPP). En 2000-03 rexístranse novos incrementos da vivenda protexida, con predominio da VPP. 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Gráfica 5.23. Construción de vivendas por tipo de protección (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE/COAG/IGVS. 100% LIBRE VPA VPP 35 80% 60% 40% 20% 0% 5. Dinámica residencial -20% 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005-40% -60% Gráfica 5.25. Proporción de vivendas construídas por tipo de protección (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE/COAG/IGVS. Non obstante, o ciclo de crecemento inmobiliario dos últimos anos fixo decaer a importancia relativa da vivenda de protección pública, como se pode ver nas gráficas 5.25 e 5.26. Efectivamente, combínase un estancamento e incluso contracción de construción de vivenda suxeita a protección, que decrece en termos absolutos respecto aos máximos marcados en 1997-1999, cun forte incremento na construción de vivenda libre, especialmente significativo a partir de 2004.
5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda A evolución do prezo da vivenda en Galicia na última década rexistrou comportamentos moi dispares nos diferentes concellos de Galicia, e mesmo nos concellos da área funcional de Monforte de Lemos -o prezo /m 2 da vivenda presenta un abano moi amplo como amosa o mapa 5.6-, pero todos eles comportan unhas características similares: Prezos de vivenda libre moi elevados respecto á anterior década. Boom inmobiliario. Comportamento hiperinflacionario dos prezos. Novas actividades económicas dinamizadoras de transvasamento poboacional e auxe de prezos. Os prezos de venda da vivenda libre en bloque amósanse no mapa 5.6, que evidencia o comportamento dispar rexistrado nos distintos concellos da área funcional. En termos absolutos, destaca claramente Monforte de Lemos, cunha media en 2007 por riba dos 950 /m 2. 36 Mapa 5.6. Prezos da vivenda nova libre construída en 2007. Fonte: TINSA 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100-2007 Monforte de Lemos 5. Dinámica residencial Gráfica 5.27. Evolución de prezos da vivenda nova entre 1995, 2001 e 2007 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. Mapa 5.7. Valor de repercusión do solo en 2007. Fonte: TINSA. Descompoñendo a evolución dos prezos nos seus compoñentes, compróbase que nas condicións estruturais
120 100 80 60 40 20 0 Monforte de Lemos 2007 Gráfica 5.26. Evolución do prezo de repercusión do solo entre 1998 e 2007. Fonte TINSA. do mercado inmobiliario de auxe da construción de vivendas, as presións á alza dos prezos trasládanse de forma preferente aos prezos do solo, xa que o diferencial do custo de construción entre concellos é moi reducido. Xa que ante un aumento da demanda moi xeneralizable en termos espaciais, o elemento diferencial clave vén sendo a centralidade. Este factor reflíctese efectivamente no prezo do solo, e transmítese ao mercado a través da repercusión do prezo do solo sobre o prezo da vivenda. Na análise do mercado inmobiliario, o comportamento do prezo de repercusión do solo é un fiel indicador, máis que o propio prezo da vivenda, do quecemento do mercado. Os concellos con maior presenza de turismo foron os que rexistraron maiores volumes de actividade construtora residencial e de aumento dos prezos de venda de vivendas. O anterior leva a dúas consideracións: a primeira ten que ver, loxicamente, cos criterios de selección de concellos susceptibles de acoller actuacións de vivenda de protección pública; a segunda fálanos de que o esforzo que os fogares deben efectuar para acceder á vivenda é sumamente heteroxéneo, algo que enlaza directamente coa primeira das consideracións. Pero antes de analizar ese esforzo que os fogares deben acometer para a consecución da súa vivenda, é necesario caracterizar sucintamente a evolución dos fogares na área funcional. 1.400 1.200 1.000 800 600 951 Valor /m2-2007 Precio R. Especial - 2007 37 5. Dinámica residencial 400 200 Precio R.General - 2007 Precio R. Concertado - 2007 - Monforte de Lemos Gráfica 5.28. Prezo da vivenda na Área Funcional de Monforte de Lemos para o período 98-07 en relación cos réximes especiais. Fonte: IGVS / TINSA.
5.3 Fogares 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1991 2001 7 ou máis persoas 6 persoas 5 persoas 4 persoas 3 persoas 2 persoas 1 persoa Gráfica 5.31. A composición do total dos fogares en 1991 e 2001. Fonte: INE.. 100% 80% 60% 40% 7 ou máis persoas 6 persoas 5 persoas 4 persoas 3 persoas 2 persoas Os fogares da área funcional de Monforte de Lemos incrementáronse de maneira notable dende o ano 1991 ata 2007 en máis de 500 fogares ata os case 14.000, que en termos relativos é un incremento do 3,79%. Este aumento tan importante dos fogares debeuse a un único efecto como se pode apreciar na táboa 5.1-: O proceso de redución do número de membros dos fogares, proceso estrutural en Europa e España nos últimos lustros, xa que a poboación se reduxo no período. Evolución do nº de fogares na Área Funcional 1991 2001 2007 Nº Fogares 13.389 13.557 13.896 en % 1,3% 2,5% TMF 1 2,96 2,66 2,44 Poboación 39.669 36.089 33.839 Táboa 5.1. Evolución dos fogares. Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE (Censo e ECVF) 1 TMF: Tamaño Medio do Fogar Se se caracteriza os fogares con base no número de membros nos anos 1991 e 2001 (que corresponden con datos do Censo), pode apreciarse o efecto de redución do tamaño medio do fogar. Sofren un forte incremento, en termos absolutos e relativos, os fogares unipersoais, e redúcense os fogares de 7 ou máis membros. Isto non é debido principalmente ás novas formas de convivencia como cabería esperar-, senón ao maior envellecemento da poboación como se detalla na alínea 2.3 Os fogares galegos: Evolución e estrutura territorial do Tomo I do Plan. 38 5. Dinámica residencial 20% 1 persoa 0% 1991 2001 Gráfica 5.32. A composición relativa dos fogares entre 1991 e 2001. Fonte: INE.
5.3.2 Evolución no esforzo no acceso á vivenda 25,00% 20,00% 35,00% 30,00% 25,00% 15,00% 20,00% 10,00% 5,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 39 AF_Monforte de Lemos Galicia Gráfica 5.34. Evolución do esforzo no acceso á vivenda usada. Área funcional de Monforte de Lemos e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. AF_Monforte de Lemos Gráfica 5.33. Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova. Área funcional de Monforte de Lemos e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. No Gráfica de esforzo no acceso á vivenda elaborado para a Área Funcional parece claro que o maior esforzo para acceder á vivenda se dá nos municipios con maior dinamicidade. Isto é lóxico, posto que tal e como se reflicte no Gráfica de os factores de influencia no acceso á vivenda, o prezo da vivenda foi nos últimos anos o factor determinante para o acceso á vivenda. Galicia 5. Dinámica residencial Na Gráfica de esforzo no acceso á vivenda nova elaborada para a área funcional evidénciase que a partir de 1999 o esforzo para o acceso á vivenda comeza un proceso de incremento, inferior ao da media galega, que o separa progresivamente desta, ata acadar un máximo por riba do 15% en 2007. En canto á vivenda usada, este diferencial está tamén presente desde 2000, situándose a área por debaixo da media galega en todo o período analizado. Polo tanto, reflíctese que os habitantes desta área están a necesitar dedicar unha parte da súa renda menor que a media galega para acceder a unha vivenda, sexa esta nova ou usada. Por concellos, Monforte de Lemos experimenta un intenso incremento no esforzo para o acceso á vivenda a partir de 2002, situándose en niveis teoricamente asumibles polos habitantes do concello.
20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 1998 2002 2007 Bóveda Monforte de Lemos Pantón Gráfica 5.35 Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova por concellos. Área funcional de Monforte de Lemos. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. Pobra do Brollón (A) Saviñao (O) Sober 40 5. Dinámica residencial
6.1 ad Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6 41 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda
6.1 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública Un dos indicadores das necesidades de vivenda de protección pública vén da información que proporciona o rexistro único de demandantes de vivenda de protección pública do IGVS. Este é un indicador importante, xa que a xente que demande unha vivenda de protección ten que estar inscrita. Este indicador hai que tomalo con certas reservas, xa que: leva implantado relativamente pouco tempo e existe certa parte da poboación que non o coñece para apuntarse hai que ir a unha das grandes cidades, co que hai que ter en conta o desincentivo que isto supón para familias que viven afastadas da cidade Na área funcional de Monforte as solicitudes de vivenda de protección pública concéntranse no concello de Monforte de Lemos, como cabería esperar, xa que é o concello máis poboado (mapa 6.1). Hai que resaltar o feito de que un mesmo solicitante ten a posibilidade de realizar ata catro solicitudes, polo que os concellos limítrofes aos máis poboados é posible que incorporen a alteración que este feito pode introducir. 42 Mapa 6.1. Número de solicitudes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.2 recóllense o número de solicitantes por concello de orixe. Os datos que reflicte están en consonancia coa poboación, sendo Monforte de Lemos o concello con maior número de solicitantes. 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda
43 Mapa 6.3. Relación de solicitantes entre solicitudes por concello en 2008. Fonte: IGVS. Mapa 6.2. Número de solicitantes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.3 compárase o número de solicitantes co número de solicitudes. Naqueles concellos nos que o valor está por enriba de 1, isto está a indicar que existen solicitantes que non fan solicitudes no concello no que residen. En cambio, no caso de que o valor sexa inferior a 1, non se pode chegar a ningunha afirmación xa que cada solicitante pode realizar ata 4 solicitudes, pero pode realizar tamén unha soa solicitude. Neste caso, nos concellos de Bóveda e O Saviñao, existen solicitantes que non fan solicitude no concello no que nese momento residen 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda