Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» 2 Σηα μάηια ηφν γονέφν, οι δάζκαλοι γίνονηαι οι «άλλοι γονείς» ηφν παιδιών ηοσς. Σηα μάηια ηφν δαζκάλφν, οι γονείς είναι οι «άλλοι δάζκαλοι» ηφν μαθηηών ηοσς. Dr. Thomas Gordon, Ο απνηειεζκαηηθόο δάζθαινο. ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» Πίνακας περιετομένφν Περίληυη... 6 Abstract... 8 Πρόλογος... 9 Κεθάλαιο 1 ο : Θεφρηηική Πλαιζίφζη... 12 1.1 Η ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο παηδηώλ κε αλαπεξία ζην πιαίζην ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο: λνεκαηνδόηεζε ελλνηώλ...12 1.2 Μνξθέο ζπλεξγαζίαο ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο...23 1.3 Ο ξόινο ηεο νηθνγέλεηαο παηδηνύ κε αλαπεξία, ησλ εθπαηδεπηηθώλ θαη ησλ εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ ζηε ζπλεξγαζία 27 1.4 Η εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή αλαθνξηθά κε ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο.... 32 1.5 Πξνεγνύκελε εξεπλεηηθή δξαζηεξηόηεηα: δηεξεπλώληαο ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο. 34 3 Κεθάλαιο 2 ο : κοπός και Μεθοδολογία ηης Έρεσνας....39 2.1 Σθνπόο & Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα 39 2.2 Θεσξεηηθή Μεζνδνινγηθή Πξνζέγγηζε 42 2.2.1 Δθπαηδεπηηθή Έξεπλα θαη Πνηνηηθή Μέζνδνο 42 2.2.2 Μέζνδνο παξαγσγήο πνηνηηθώλ δεδνκέλσλ: ε ζπλέληεπμε 46 2.2.2.1 Τύπνη ζπλεληεύμεσλ. 51 2.2.3 Μέζνδνο παξαγσγήο πνηνηηθώλ δεδνκέλσλ: ην εκεξνιόγην..54 2.2.4 Αλάιπζε πνηνηηθώλ δεδνκέλσλ.. 56 2.3 Μεζνδνινγηθόο Σρεδηαζκόο θαη δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο..58 2.4 Δξεπλεηηθά Δξγαιεία.64 2.5 Γείγκα 71 Κεθάλαιο 3 ο : Παροσζίαζη Εσρημάηφν... 79 3.1. Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ην ζεσξεηηθό πιαίζην ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο... 79 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» 3.2 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηνλ ελλνηνινγηθό πξνζδηνξηζκό ηεο Παξάιιειεο Σηήξημεο. 84 3.3 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηνλ ελλνηνινγηθό πξνζδηνξηζκό ηεο αλαπεξίαο....87 3.4 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ - νηθνγέλεηαο - εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ. 91 3.5 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ αλαθνξηθά κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη ζρεηηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο.. 98 3.6 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηελ εκπεηξία από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο.....101 3.7 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηηο πξνθιήζεηο θαη ηα εκπόδηα πνπ δύλαηαη λα αληηκεησπίζνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο.... 138 3.8 Ηκεξνιόγην..142 3.8.1 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ην ζεσξεηηθό πιαίζην ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο....142 3.8.2 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηνλ πξνζδηνξηζκό ηεο πξαθηηθήο ηεο Παξάιιειεο Σηήξημεο. 145 3.8.3 Απόςεηο θαη αληηιήςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηνλ ελλνηνινγηθό πξνζδηνξηζκό ηεο αλαπεξίαο..150 3.8.4 Απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηελ εκπεηξία από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. 151 Κεθάλαιο 4 ο : Ανάλσζη Εσρημάηφν.. 160 4 4.1. Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ γηα ηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε: ηαύηηζε εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο κε ηελ εηδηθή εθπαίδεπζε... 160 4.2 Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζρεηηθά κε ηελ πξαθηηθή ηεο Παξάιιειεο Σηήξημεο: ζπλνδεία/ εμαηνκηθεπκέλε βνήζεηα πξνο ην παηδί κε αλαπεξία...164 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» 4.3 Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ γηα ηελ αλαπεξία: θιηληθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο. 171 4.4 Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ γηα ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ - νηθνγέλεηαο - εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ: δηαπξαγκαηεπηηθό κνληέιν ζπλεξγαζίαο.. 176 4.5 Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη ζρεηηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο: ειιηπήο ελεκέξσζε 186 4.6 Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ ζύκθσλα κε ηελ εκπεηξία ηνπο από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο: ηππηθέο ηεξαξρηθέο «ζπλεξγαηηθέο» ζρέζεηο.. 192 4.7 Γεληθέο γλώζεηο θαη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ γηα ηηο πξνθιήζεηο θαη ηα εκπόδηα: Η νηθνγέλεηα ηνπ αλάπεξνπ αηόκνπ σο εκπόδην 230 Κεθάλαιο 5 ο : σμπεράζμαηα......234 5.1 Σύλνςε Σπκπεξαζκάησλ. 234 5.2 Πεξηνξηζκνί ηεο παξνύζαο έξεπλαο. 249 5 5.3 Μειινληηθέο εξεπλεηηθέο πξνηάζεηο... 249 Κεθάλαιο 6 ο : Βιβλιογραθία...251 6.1 Διιελόγισζζε Βηβιηνγξαθία.. 251 6.2 Ξελόγισζζε Βηβιηνγξαθία.. 263 Κεθάλαιο 7 ο : Παράρηημα.. 278 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» Περίληυη Τν πεξηερόκελν ηεο παξνύζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο ζρεηίδεηαη κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πνπ ιακβάλνπλ ρώξα κεηαμύ ησλ πηζαλώλ εκπιεθνκέλσλ ζε κηα ηέηνηνπ είδνπο ζπλζήθε. Η ζπγθεθξηκέλε έξεπλα κειεηά νιηζηηθά θαη ζε βάζνο ην πεξηερόκελν ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμύ ηεο γεληθήο εθπαηδεπηηθνύ, ηεο εθπαηδεπηηθνύ παξάιιειεο ζηήξημεο, ησλ εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ, ηνπ εηδηθνύ παηδαγσγνύ πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη ησλ γνλέσλ ελόο παηδηνύ κε αλαπεξία, πνπ θνηηά ζε γεληθό ζρνιείν κε ππνζηήξημε παξάιιειεο ζηήξημεο θαη παξαθνινπζεί πξόγξακκα ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο ζε θέληξν εηδηθήο αγσγήο. Δίλαη δεδνκέλν ην γεγνλόο όηη ε ζπλεξγαζία είλαη κηα πνιύπινθε θαη δύζθνιε ζπλζήθε, ηόζν αλαθνξηθά κε ην πεξηερόκελν ηεο, όζν θαη κε ηνπο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο πινπνηείηαη. Λακβάλνληαο σο αθεηεξία ηα παξαπάλσ, αιιά θαη ην ζεσξεηηθό πιαίζην ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο, ηηο εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο αλαπεξίαο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο, ηηο κνξθέο ησλ ζπλεξγαηηθώλ πξαθηηθώλ, ηνλ δηαθνξνπνηεκέλν ξόιν ησλ ζπκκεηερόλησλ, ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή αλαθνξηθά κε ηε ζπλεξγαζία, θαζώο θαη ηηο πξνεγνύκελεο έξεπλεο, ε παξνύζα κειέηε επηθεληξώλεηαη ζηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο, εξεπλά πνηνο είλαη ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ πξνώζεζε ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο. Απώηεξνο ζηόρνο ηεο έξεπλαο είλαη λα δηαζαθεληζηεί κε πνην ηξόπν νη εξσηώκελνη πξνζεγγίδνπλ ελλνηνινγηθά ηνπο όξνπο «εληαμηαθή εθπαίδεπζε», «παξάιιειε ζηήξημε», «αλαπεξία» θαη «ζπλεξγαζία». Δπίζεο, δηεξεπλώληαη νη απόςεηο ησλ ζπκκεηερόλησλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα αλαθνξηθά κε ηελ πξνώζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο, αιιά θαη παξαζέηνπλ ηνπο εκπεηξίεο ηνπο από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο; Τέινο, αλαθέξνληαη ζηηο πξνθιήζεηο θαη ηα εκπόδηα πνπ ζπλαληνύλ θαηά ηε ζπλεξγαζία. Η έξεπλα δηεμάγεηαη ζηελ εθπαηδεπηηθή βαζκίδα ηνπ δεκνηηθνύ, όπνπ θνηηά ην παηδί κε αλαπεξία. Σπλνιηθά ζπκκεηείραλ έληεθα (11) άηνκα εθ ησλ νπνίσλ δύν γνλείο, κία γεληθή εθπαηδεπηηθόο, κία εθπαηδεπηηθόο παξάιιειεο ζηήξημεο, έλαο εηδηθόο παηδαγσγόο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ θαη έμη εηδηθνί επαγγεικαηίεο πνπ εξγάδνληαη ζην ηδησηηθό θέληξν εηδηθήο αγσγήο. Σηελ παξνύζα πνηνηηθή έξεπλα ρξεζηκνπνηήζεθε, σο εξεπλεηηθό εξγαιείν, ε εκηδνκεκέλε 6 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» ζπλέληεπμε, ε δνκεκέλε ζπλέληεπμε, θαζώο θαη ην εξγαιείν ηνπ εκεξνινγίνπ. Καηαζθεπάζηεθαλ, αληίζηνηρα, δηαθνξνπνηεκέλνη νδεγνί γηα ηηο εκηδνκεκέλεο θαη δνκεκέλεο ζπλεληεύμεηο. Η κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ εξκελεία ησλ επξεκάησλ είλαη ε ζεκαηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. Από ηα βαζηθά επξήκαηα ηεο κειέηεο είλαη ε ηαύηηζε ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο κε ηελ εηδηθή εθπαίδεπζε. Δπίζεο, ε εζθαικέλε θαη αζαθήο άπνςε γηα ηελ έλλνηα ηεο έληαμεο, είλαη έθδειε ζην δείγκα, θαζώο θαίλεηαη λα κελ έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ην λόεκα, ην πεξηερόκελν θαη ηηο αληηιήςεηο πνπ ηε δηαθαηέρνπλ, ηαπηίδνληάο ηελ κε ηελ έλλνηα ηεο αλαπεξίαο. Πξέπεη λα αλαθέξνπκε, αθόκα, όηη νη απόςεηο ηνπο θαίλεηαη λα επεξεάδνληαη από ην θιηληθό κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο θαη πξνζδίδνπλ ζην ζεζκό ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο έλα εμαηνκηθεπκέλν θαη βνεζεηηθό ραξαθηήξα, πνπ έρεη σο ζηόρν ηελ ζηήξημε ελόο καζεηή κε αλαπεξία. Δπηπιένλ, αλαθνξηθά κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη ζην επίπεδν ησλ ζπλεξγαηηθώλ πξαθηηθώλ παξαηεξείηαη ειιηπήο ελεκέξσζε. Δπηπξνζζέησο, ελώ νη ζπκκεηέρνληεο πξνέβαιαλ έλα δηαπξαγκαηεπηηθό κνληέιν ζπλεξγαζίαο, εληνύηνηο κέζα από ην ιόγν ηεο πξαθηηθήο ηνπο δηαθάλεθε όηη ν ηξόπνο πνπ ζθέθηνληαη γηα ηελ αλαπεξία θαη ηελ έληαμε επεξεάδεη θαη ηνλ ηξόπν πνπ ζπλεξγάδνληαη. Με άιια ιόγηα, πθίζηαληαη ηππηθέο ηεξαξρηθέο ζπλεξγαηηθέο ζρέζεηο, όπνπ έλαο ζπκκεηέρσλ επεξεαζκέλνο από ηελ απζεληία ηνπ ππεξηζρύεη ησλ ππνινίπσλ. Δλ θαηαθιείδη, ζηε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή κειέηε, νη εηδηθνί επαγγεικαηίεο επηθξαηνύλ ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο θαηαζηέιινληαο ηηο θσλέο ησλ ππόινηπσλ ζπκκεηερόλησλ. Η θιηληθή δηάζηαζε πνπ πξνζδίδνπλ όινη νη ζπκκεηέρνληεο ζε όιεο ηηο πηπρέο ηεο ζπλεξγαζίαο θαζηζηά ινγηθό ην όηη ζεσξνύλ ηελ αλαπεξία σο θπξηόηεξν εκπόδην πνπ δύλαηαη λα επεξεάζεη ηελ νηθνγέλεηα ηνπ αλάπεξνπ αηόκνπ, ηηο αληηιήςεηο θαη πξνζδνθίεο πνπ θέξεη απηή, αιιά θαη ηε δσή ηνπ ίδηνπ ηνπ αηόκνπ. Η επηθέληξσζε ζηελ αλαπεξία είλαη δηάρπηε ζε όιν ην θάζκα ησλ ζπλεξγαηηθώλ πξαθηηθώλ, πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζηε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή κειέηε. 7 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» Abstract The content of this research work is related to the practices of partnership that take place among those likely involved in such a treaty. This research focuses holistically and in depth the content of partnership between the general educator, the special educator of parallel support, the professionals, the special tutor who gives education at home and the parents of a disabled child. The last, attends in general school with the assistance of parallel support and in a therapeutic intervention program at a special education center. It is a fact that, partnership is a complex and difficult condition, in terms of its content and its implementation. Taking as a starting point the above as well as the theoretical framework of inclusive education, the interpretative approaches to disability and partnership, the forms of practices, the differentiated role of the participants, the educational policy regarding partnership and the previous researches, this study focuses on partnership between teachers, specialists and parents in general primary education. It also investigates the role of partnership at promoting inclusive education. The ultimate goal of the survey is to clarify how the participants approach the terms «inclusive education», «parallel support», «disability» and «partnership». Furthermore, it explores the participants' views on educational policy in Greece, in terms of promoting partnership, as well as their experiences. Finally, participants refer to challenges and obstacles that encountered during partnership. This research is conducted in the elementary school where the disabled child is attending. In totally, eleven (11) individuals participated in the project, including both parents, the general teacher, the parallel support teacher, the tutor who does home teaching and six professionals working in a special education center. In this qualitative research, the semi-structured interview, the structured interview, and the researchers calendar were used as research tools. For the purposes of the survey, different guides were formed for semi-structured and structured interviews. Thematic content analysis method was used to examine the findings. From the main findings of the study is the identification of inclusive education with special education. It is also obvious that the participants have an incorrect and unclear view 8 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» of the concept of inclusion, and it seems that they have not realized its meaning, content and perceptions. We also should mention that, their views seem to be influenced by the clinical approach to disability. They also give to the institution of parallel support a individualized and auxiliary character, which aims to support a student with disability. In addition, in terms of the educational policy that pursues at the level of partnerships practices, there are insufficient information. Furthermore, although the participants promoted a negotiating model of partnership, through the discourse of their practice it seems that the way they think about disability and inclusion also affects the way they work together. In other words, there are typical hierarchical relations, where a particular participant, who is influenced by his authority, overrides the others. In conclusion, in the specific survey the professionals of special educational center prevail in the field of partnership, by suppressing the voices of other participants. The clinical dimension that all the participants attach to all aspects of partnership, leads to consider disability as the main obstacle that can affect the disabled person s family, their perceptions and expectations and the life of the disabled. Focus on disability is diffused throughout the whole range of partnership practices, presented in his research study. 9 Πρόλογος Σηνπο ιόγνπο επηινγήο ηνπ ζέκαηνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο ζπκπεξηιακβάλεηαη, αξρηθά, ε πξνζσπηθή εκπεηξία ηεο εξεπλήηξηαο ζρεηηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πνπ δύλαηαη λα αλαπηπρζνύλ αλάκεζα ζε άηνκα. Η ίδηα ε εξεπλήηξηα, όληαο ζεκαληηθόο θξίθνο ηεο αιπζίδαο ζπλεξγαζίαο ζρνιείνπ νηθνγέλεηαο - εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ, νη ζθέςεηο θαη νη ζεσξεηηθέο ηεο απόςεηο απνηέιεζαλ ηελ θηλεηήξην δύλακε γηα ηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο. Σπλ ηνηο άιινηο, ε αζαθήο εηθόλα γηα ην ζεζκό θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο ζπλεξγαζίαο αλαθνξηθά κε πνιινύο ζπκκεηέρνληεο θαη ε πεξηνξηζκέλε εξεπλεηηθή βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε απηό ην ζέκα ώζεζαλ πξνο ηελ επηινγή ηνπ εξεπλεηηθνύ ζηόρνπ. Γεληθά, δελ ππήξρε έξεπλα πνπ λα ζηόρεπε ζηε δηεξεύλεζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμύ ηνπ ζρνιείνπ (γεληθόο εθπαηδεπηηθόο - εθπαηδεπηηθόο παξάιιειεο ζηήξημεο), ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» νηθνγέλεηαο θαη εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ. Οη παιαηόηεξεο έξεπλεο ζηόρεπαλ ζηελ εξεπλεηηθή αλάιπζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμύ δύν ζπκκεηερόλησλ θάζε θνξά ή πξνέβαιιαλ ηηο εκπεηξίεο ησλ αηόκσλ (π.ρ. γνλέσλ θιπ.) κεκνλσκέλα από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. Τν ζεσξεηηθό πιαίζην ζρεηηθά κε ηελ απνζαθήληζε ησλ ελλνηώλ ηεο έληαμεο, ηεο αλαπεξίαο, ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, ηεο ζπλεξγαζίαο θαζώο θαη ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη ζηελ Διιάδα ζρεηηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πεξηιακβάλνληαη ζηνπο ηνκείο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Δπηπξνζζέησο, νη εκπεηξίεο ησλ ζπκκεηερόλησλ από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο, θαζώο θαη ηα εκπόδηα πνπ αληηκεησπίδνπλ, απάξηηζαλ ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο άμνλεο γηα λα δνκεζεί ε εξεπλεηηθή κειέηε. Απνηέιεζαλ ηνλ βαζηθό ππξήλα, κηαο θαη ιεηηνύξγεζαλ σο κεγεζπληηθόο θαθόο πνπ ηόληζε ηηο απόςεηο θαη ηηο πξαθηηθέο ησλ ζπκκεηερόλησλ δίλνληαο έηζη ηε δπλαηόηεηα λα εμαρζνύλ ηα εξεπλεηηθά ζπκπεξάζκαηα. Δπίζεο, ε ύπαξμε πξόηεξσλ εθπαηδεπηηθώλ εξεπλώλ ζρεηηθά κε ηηο απόςεηο θαη ηηο εκπεηξίεο γνλέσλ, εθπαηδεπηηθώλ θαη εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ από ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εγθνιπώλνληαη ζηε κεηαπηπρηαθή εξγαζία. Αθόκα, είλαη ζεκαληηθό λα επηζεκαλζεί όηη ζηηο ζειίδεο ηεο εξγαζίαο αλαπηύζζνληαη ν ζθνπόο πνπ δηαπεξλά όιε ηε θηινζνθία ηεο έξεπλαο, θαζώο θαη ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηε κειέηε ηνπ ζέκαηνο. Πην αλαιπηηθά, αλαθέξνληαη ν ζθνπόο ηεο έξεπλαο, ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, ε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε εζηηαδόκελε ζηε ζεσξία, ν ζρεδηαζκόο ηεο πνξείαο ηεο έξεπλαο από ηελ έλαξμε κέρξη θαη ηε ιήμε ηεο, ηα εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη ηέινο ην δείγκα ησλ εξσηεζέλησλ. Σην επόκελν επίπεδν ηεο ππξακίδαο παξνπζηάδνληαη ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ζε επηά ζεκαηηθνύο άμνλεο, νη νπνίνη πεξηειάκβαλαλ πίλαθεο αλά εξώηεζε. Σηε ζπλέρεηα, αλαιύνληαη ηα παξαπάλσ θαη απαληώληαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ θαηά ηε έλαξμε ηεο κειέηεο. Η ηεθκεξίσζε ησλ επξεκάησλ, κε βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο, ήηαλ θαίξηαο ζεκαζίαο γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ νηθνδνκήκαηνο ηεο έξεπλαο. Αθνινύζσο, ζπληάρζεθαλ ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο πνπ εζσθιείνπλ ηηο γεληθέο θαηαθιείδεο απηήο, νη πεξηνξηζκνί πνπ ηέζεθαλ ζηελ πνξεία ηεο έξεπλαο, όπσο θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο. Τα δύν ηειεπηαία κέξε πνπ απαξηίδνπλ ηελ δνκή ηεο εξγαζίαο είλαη νη βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο, όπνπ θαηαγξάθνληαη νη ηίηινη πνπ κειεηήζεθαλ κε ζηόρν λα 10 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Εθνικό & Καποδιζηριακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεσζης & Αγφγής ζηην Προζτολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγφγή» ηεθκεξησζνύλ επηζηεκνληθά ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο θαη ην παξάξηεκα ζην νπνίν πεξηιακβάλνληαη νη νδεγνί ησλ δνκεκέλσλ θαη εκηδνκεκέλσλ ζπλεληεύμεσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαηά ηε δηεμαγσγή ηεο. Σε απηό ην ζεκείν ζα πξέπεη λα επραξηζηήζσ ηελ θ α Νηεξνπνύινπ Νηέξνπ Δπδνμία, επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα ηεο παξνύζαο κεηαπηπρηαθήο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο, γηα ηε βνήζεηα θαη ηελ θαζνδήγεζε πνπ παξείρε γηα ηελ εθπόλεζή ηεο. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο ζπκκεηέρνληεο, πνπ απνηέιεζαλ ην δείγκα ηεο έξεπλαο θαη δέρζεθαλ λα κηιήζνπλ θαη λα κνηξαζηνύλ ηηο εκπεηξίεο θαη ηηο απόςεηο ηνπο. Τέινο ζα πξέπεη λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηα κνπ, αιιά θαη δύν ζπγθεθξηκέλα άηνκα, ην έλα γηα ηελ αλεμάληιεηε ππνκνλή ηνπ θαη ην άιιν γηα ηελ αδηάιεηπηε ζηήξημε ζε θάζε βήκα πνπ θάλσ. Απηό πνπ ζέισ λα παξαζέζσ σο πξνζσπηθή εκπεηξία από ηελ έξεπλα είλαη όηη, όληαο ε ίδηα ζπκκεηέρσλ, δηαπίζησζα όηη ε ζπλεξγαζία κε δπζθόιεςε πεξηζζόηεξν από ηελ εξγαζία κνπ σο εθπαηδεπηηθόο παξάιιειεο ζηήξημεο. Εμαηηίαο ηεο ζπλεξγαζίαο βίσζα αηζζήκαηα θαησηεξόηεηαο γηα ηελ επαγγεικαηηθή κνπ ηαπηόηεηα. Ωζηόζν, απηό πνπ ζπλεηδεηνπνίεζα ηειηθά είλαη όηη πξέπεη λα ζσξαθηζηώ σο επαγγεικαηίαο. Επίζεο, θαηέιεμα ζην ζπκπέξαζκα όηη ζηε ζεκεξηλή επνρή δελ έρνπκε κάζεη λα ζπλεξγαδόκαζηε θαη λα κπνξνύκε λα καζαίλνπκε ν έλαο από ηνλ άιιν. Η αληθαλόηεηα γηα ζπλεξγαζία νθείιεηαη ζην όηη ν θαζέλαο λνκίδεη όηη ηα μέξεη όια. Καη όκσο, θαλείο δελ γλσξίδεη ηα πάληα, αιιά όινη πξέπεη λα ζπλερίζνπκε λα καζαίλνπκε. Όηαν κάποιος θεφρήζει όηι έτει μάθει όζα μπορούζε να καηακηήζει, ηόηε έτει τάζει ηο παιτνίδι 11 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ Σπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο εθπαηδεπηηθώλ, εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη γνλέσλ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: ν ξόινο ηεο ζπλεξγαζίαο ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε.
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Κεθάλαιο 1 ο : Θεωπηηική Πλαιζίωζη 1.1 Η ζςνεπγαζία ζσολείος και οικογένειαρ παιδιών με αναπηπία ζηο πλαίζιο ηηρ ενηαξιακήρ εκπαίδεςζηρ: νοημαηοδόηηζη εννοιών. Οη ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπ ζρνιείνπ/εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ θαη ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ παηδηνχ πνπ θέξεη αλαπεξία δνκνχληαη πάλσ ζε κία ζπγθεθξηκέλε θηινζνθία. Δίλαη αδηακθηζβήηεην φηη, ν ηξφπνο πνπ γίλνληαη αληηιεπηέο νη έλλνηεο ηεο έληαμεο, ηεο αλαπεξίαο θαη ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο έρνπλ ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηνπο ξφινπο πνπ ζα αλαιάβεη θάπνηνο ζηε ζπλεξγαζία. Δπηπξνζζέησο, επεξεάδεη ηνλ βαζκφ θαη ηνλ ηξφπν ζπκκεηνρήο. Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο, είλαη ζεκαληηθφ λα παξνπζηαζηεί ε ζεσξεηηθή πιαηζίσζε ησλ φξσλ ηεο έληαμεο, ηεο αλαπεξίαο θαη ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο κε ζηφρν λα «δνκεζεί» εξεπλεηηθά ην ζεσξεηηθφ νηθνδφκεκα ηεο ζπλεξγαζίαο θαη λα εμεγεζεί ε αιιειεπίδξαζε δηαθνξεηηθψλ ηνπνζεηήζεσλ. Αξρηθά, είλαη ζεκαληηθφ λα ππνγξακκηζηεί φηη ππάξρνπλ ηξεηο θπξίαξρνη ηξφπνη πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο, πνπ επεξεάδνπλ κεηέπεηηα ηηο ππφινηπεο έλλνηεο. Τν πξψην κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο πνπ κειεηάηαη είλαη ην θιηληθφ θαη επηθξαηνχζε πεξηζζφηεξν θαηά ηνλ 20 ν θαη ηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα, αθνχ νη αληηιήςεηο πνπ θπξηαξρνχζαλ ζρεηηθά κε ηελ αλαπεξία, ζηεξίδνληαλ είηε ζε αηνκηθέο, ειιεηκκαηηθέο πξνζεγγίζεηο, είηε αληηκεησπίδνληαλ κε νίθην, αλνρή θαη άγλνηα, ζχκθσλα κε ηηο ηάζεηο «πξνζηαζίαο» θαη «νκαινπνίεζεο» (Εψληνπ - Σηδέξε & Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2012). Αθφκα, ζην κνληέιν απηφ θαηαλνείηαη ην πξφβιεκα, ε ζπκπεξηθνξά ή ε θαηάζηαζε ηνπ αηφκνπ ππφ ην πξίζκα ηεο αζζέλεηαο, ηεο δηάγλσζεο θαη ηεο ζεξαπείαο. Ζ πξνζέγγηζε απηή εληνπίδεη θαη πεξηνξίδεη ηελ αλαπεξία ζην ίδην ην άηνκν. Αληηιακβάλεηαη, δειαδή, ηελ αλαπεξία σο πξφβιεκα ηνπ αηφκνπ, πνπ πξνθαιείηαη άκεζα απφ λφζν, ηξαχκα ή άιιε θαηάζηαζε ηεο πγείαο, θαη ε νπνία απαηηεί ηαηξηθή θξνληίδα πνπ παξέρεηαη κε ηε κνξθή αηνκηθήο ζεξαπείαο (Thomas & Woods, 2008). Με άιια ιφγηα, ε αλαπεξία είλαη ραξαθηεξηζηηθφ απνθιεηζηηθά ηνπ αηφκνπ, αιιά θαη ε βνήζεηα πνπ παξέρεηαη ελ ηέιεη ζε απηφ είλαη ηκεκαηηθή, θαζψο άιιεο πηπρέο ηεο δσήο ηνπ αγλννχληαη θαη αληηκεησπίδεηαη σο πξφβιεκα θαη φρη σο αλζξψπηλε χπαξμε. 12 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Σχκθσλα κε ηνλ Oliver (1990), ζην ηαηξηθφ κνληέιν ππνβφζθεη ε άπνςε φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ ην άηνκν δελ αθνινπζεί ηηο λφξκεο ηεο πιεηνλφηεηαο, έρεη θάπνηα «αλσκαιία». Αθφκα, ζηα άηνκα απηά δελ δίλεηαη ε επθαηξία γηα ζπκκεηνρή ζηελ «θπζηνινγηθή» δσή, εμαηηίαο ηεο «αληθαλφηεηάο» ηνπο λα θαηαθέξνπλ λα ζπκβαδίζνπλ κε απηφ πνπ ζεσξείηαη θνηλσληθά «θπζηνινγηθφ» (Βιάρνπ, Γηδαζθάινπ & Παπαλάλνπ, 2012). Δπηπιένλ, ην γεγνλφο φηη απαηηείηαη ζεξαπεπηηθή παξέκβαζε επεηδή ε αλαπεξία απνηειεί θηήκα ηνπ αηφκνπ, νδεγεί ζην λα θαηέρνπλ θπξίαξρε ζέζε θαη λα απνθηνχλ θχξνο ηα άηνκα πνπ θάλνπλ ηηο δηαγλψζεηο, ζχκθσλα κε ην ηη ζεσξείηαη θαη είλαη θνηλσληθά απνδεθηφ σο «θπζηνινγηθφ» (Thomas & Woods, 2008). Ωο εθ ηνχηνπ, κφλν γηαηξνί θαη εηδηθνί επαγγεικαηίεο κπνξνχλ λα δηαρεηξηζζνχλ ηέηνηνπ είδνπο θαηαζηάζεηο, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηε δηακφξθσζε ζρέζεσλ εμνπζίαο κεηαμχ ηνπ επαΐνληα εηδηθνχ επηζηήκνλα θαη ησλ αηφκσλ πνπ θέξνπλ αλαπεξία, θαζψο θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. Απφξξνηα απηνχ, είλαη ηειηθά, λα κελ ππάξρεη ε ηζνδχλακε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν πιεπξψλ θαη ηα άηνκα πνπ θέξνπλ αλαπεξία λα κελ είλαη ειεχζεξα σο πξνο ηελ άζθεζε θξηηηθήο ζηηο ππεξεζίεο πγείαο. Τέινο, ην παηδί θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ ζεσξνχληαη «αζζελείο» θαη ε ππνζηήξημε εζηηάδεη ζηελ αηνκηθή δηάζηαζε ηεο αλαπεξίαο (Εψληνπ Σηδέξε, Νηεξνπνχινπ Νηέξνπ, 2012), αιιά θαη ε ηειεπηαία εθιακβάλεηαη σο ιεηηνπξγηθφο πεξηνξηζκφο ηνπ αηφκνπ εμαηηίαο ζσκαηηθήο, λνεηηθήο ή αηζζεηεξηαθήο δηαηαξαρήο. Ζ «ηαηξηθνπνίεζε», ινηπφλ, ηεο αλαπεξίαο ζπλέβαιε ζηελ απνκφλσζε θαη πεξηζσξηνπνίεζε ησλ αηφκσλ πνπ ηελ θέξνπλ απφ ηελ επξχηεξε θνηλσλία (Βιάρνπ, Γηδαζθάινπ & Παπαλάλνπ, 2012). Τν δεχηεξν κνληέιν ην νπνίν ζεσξείηαη απφξξνηα ηνπ θιηληθνχ είλαη ην αηνκηθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο ή ε ζεσξία ηεο πξνζσπηθήο ηξαγσδίαο. Σχκθσλα κε ηελ αηνκηθή δηάζηαζε, ηα πξνβιήκαηα θαη νη πεξηνξηζκνί πνπ πθίζηαηαη έλα άηνκν πεγάδνπλ απφ ηελ χπαξμε κηαο ή πεξηζζφηεξσλ αλαπεξηψλ (Vlachou, 2004). Ζ αλαπεξία παξνπζηάδεηαη θαη εμεηάδεηαη σο έλα πξνζσπηθφ, λνεηηθφ ή ζσκαηηθφ, πξφβιεκα ηνπ αηφκνπ. Πξνζαλαηνιίδεηαη ζηνπο αηνκηθνχο, ιεηηνπξγηθνχο πεξηνξηζκνχο ηνπ αηφκνπ, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ αλαδήηεζε ζεξαπείαο, πξνζδίδνληαο, φπσο θαη ην θιηληθφ κνληέιν, ζεξαπεπηηθή πξννπηηθή ζηελ αλαπεξία. 13 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Απηή ε πξνζέγγηζε θαιιηεξγεί ζην άηνκν ην αίζζεκα ηεο απφιπηεο αηνκηθήο επζχλεο θαη ηεο πξνζσπηθήο ελνρήο γηα ην είδνο θαη ην βαζκφ ηεο αλαπεξίαο πνπ θέξεη. Απνδπλακψλεηαη, επίζεο, ην αίζζεκα ηεο ζπιινγηθήο επζχλεο, ησλ ζπιινγηθψλ αγψλσλ θαη δηεθδηθήζεσλ, πνπ θέξεη σο απνηέιεζκα ηελ θνηλσληθή απνκφλσζε ηνπ αλάπεξνπ αηφκνπ θαη ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Καζηζηά, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, ηελ εθπαίδεπζε, ηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπ αλάπεξνπ αηφκνπ, πξνζσπηθή ππφζεζε ηνπ ίδηνπ θαη ησλ νηθείσλ ηνπ (Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2010). Γεδνκέλνπ φηη ην θιηληθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο θαζψο θαη ην αηνκηθφ πνπ απνηειεί απφξξνηα ηνπ - δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο δηαγλσζηηθέο δηαδηθαζίεο, πνπ ζηνρεχνπλ λα ηνπνζεηήζνπλ ζε θαηεγνξίεο ηα άηνκα πνπ θέξνπλ αλαπεξίεο, δηαπηζηψλεηαη πσο έρεη θνηλά ζηνηρεία κε ηελ ειιεηκκαηηθή πξνζέγγηζε. Ζ ειιεηκκαηηθή πξνζέγγηζε επηθεληξψλεηαη απνθιεηζηηθά ζε αλεπάξθεηεο θαη δπζιεηηνπξγίεο, ρσξίο λα ιακβάλεη ππφςε ηα ελδηαθέξνληα, ηηο θιίζεηο θαη ην εθπαηδεπηηθφ δπλακηθφ ηνπ πιεζπζκνχ, ζηνλ νπνίν απεπζχλεηαη. Δίλαη ζπρλφ θαηλφκελν, ε «ηαηξηθνπνίεζε» ηεο εθπαηδεπηηθήο ηθαλφηεηαο, λα πεξηγξάθεη κηα ηκεκαηηθή θαη απνζπαζκαηηθή εηθφλα γηα ην καζεηή κε αλαπεξία, δηφηη παξαβιέπεη πνηθίινπο θνηλσληθνχο, νηθνγελεηαθνχο θαη ζπλαηζζεκαηηθνχο παξάγνληεο. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγήζεθε ζηαδηαθά ν θνηλσληθφο δηαρσξηζκφο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, απφ ηνπο «θπζηνινγηθνχο», αθνχ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαηαζθεχαζε έλλνηεο, φπσο, «αςηούρ πος μποπούν και αςηούρ πος δεν μποπούν να κάνοςν», «ηοςρ θςζιολογικούρ και ηοςρ μη θςζιολογικούρ» (Βιάρνπ, Γηδαζθάινπ & Παπαλάλνπ, 2012). Ζ απνηπρία, ινηπφλ, ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο λα θαηαθέξεη λα εκπιέμεη φινπο ηνπο καζεηέο ζηε ζρνιηθή δσή, απνδεηθλχεη ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ηεο απνκάθξπλζεο απφ ηελ ειιεηκκαηηθή πξνζέγγηζε (Εψληνπ Σηδέξε & Νηεξνπνχινπ Νηέξνπ, 2012). Ωζηφζν, ηα παξαπάλσ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ην θνηλσληθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο. Σηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, παξαηεξείηαη ηδηαίηεξε πνιηηηθνπνίεζε θαη θηλεηηθφηεηα ζηηο νξγαλψζεηο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξίεο. Ζ δξαζηεξηνπνίεζε ησλ θηλεκάησλ ησλ αλαπήξσλ ζπκβάδηζε κε ηνπο αγψλεο άιισλ πνιηηηθψλ θηλεκάησλ γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, πνπ αθνξνχζαλ ηελ ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ, ηηο θπιεηηθέο δηαθξίζεηο θιπ. Τν θνηλσληθφ κνληέιν αλαδχζεθε απφ ηε 14 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» δεκνζίεπζε ελφο βησκαηηθνχ θεηκέλνπ (καληθέζην), γξακκέλν απφ άηνκα πνπ έθεξαλ αλαπεξία, κε ηνλ ηίηιν «Θεκειηψδεηο Αξρέο ηεο Αλαπεξίαο» θαη νδήγεζε ζε επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο αλαπεξίαο πνπ ζεσξνχηαλ κέρξη ηφηε σο δεδνκέλε. Τν θείκελν δεκνζηεχηεθε ην 1976 ζηε Μ. Βξεηαλία απφ ην θίλεκα ησλ θηλεηηθά αλαπήξσλ (UPIAS) (Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2010). Ζ έλσζε απηή πνπ ήηαλ ελάληηα ζην δηαρσξηζκφ, έζεζε ππφ ακθηζβήηεζε ηηο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο θαη εξκελείεο πνπ είραλ δνζεί απφ ην θιηληθφ κνληέιν, ζρεηηθά κε ηνπο φξνπο, βιάβε θαη αλαπεξία. Υπνζηήξημε κία δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο, ηζρπξηδφκελε πσο ε αλαπεξία, δελ είλαη ηίπνηε άιιν απφ πξντφλ ηεο θνηλσλίαο. Μία, δειαδή, θνηλσληθή θαηαζθεπή, πνπ ζπλαληάηαη ζε θνηλσλίεο, νη νπνίεο δε ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο αλάγθεο φισλ ησλ πνιηηψλ ηνπο, αλαπήξσλ θαη κε, κεηαηνπίδνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν, ηελ επζχλε απφ ην άηνκν ζηελ θνηλσλία (Εψληνπ - Σηδέξε, 2011). Σχκθσλα κε ηηο βαζηθέο αξρέο ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο, ην άηνκν κε αλαπεξία παχεη λα απνηειεί «πξφβιεκα» ηεο θνηλσλίαο, ζέζε πνπ πξεζβεχεη ην θιηληθφ κνληέιν θαη ε ζεσξία ηεο πξνζσπηθήο ηξαγσδίαο. Ζ αλαπεξία είλαη κηα θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλε ζπλζήθε θαη δελ είλαη έλα ζηαζεξφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αηφκνπ. Σπλ ηνηο άιινηο, είλαη κεηαβαιιφκελε, γηαηί αλ γηα παξάδεηγκα βειηησζεί ε εθπαίδεπζε ζα αιιάμεη θαη ν βαζκφο απνθιεηζκνχ ησλ αηφκσλ πνπ θέξνπλ θάπνηνπ είδνπο αλαπεξία. Οη ζηαζψηεο ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ ελζηεξλίδνληαη ηελ άπνςε φηη, ηα «άηνκα κε αλαπεξίεο» δελ γελληνχληαη αλάπεξνη, αιιά γίλνληαη απφ ηελ θνηλσλία. Τνπηέζηηλ, δελ ζηακαηάκε λα έρνπκε γελλήζεηο κε αλάπεξα άηνκα, αιιά ε αλαπεξία γίλεηαη εκθαλήο απφ ηελ ζηηγκή πνπ ε θνηλσλία ζέηεη θξαγκνχο ζηε ζπκκεηνρή ζηνπο θφιπνπο ηεο. Τν πξφβιεκα δεκηνπξγείηαη απφ ηελ ίδηα ηελ θνηλσλία, ελψ ε αλαπεξία δελ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αηφκνπ, αιιά πεξηζζφηεξν κηα ζχλζεηε νκάδα ζπλζεθψλ, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (ζεζκνί, λφκνη, πεπνηζήζεηο θιπ.), πνπ νδεγνχλ ζε δηαθξίζεηο ζε βάξνο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία. Σχκθσλα, ινηπφλ, κε απηή ηελ πξνζέγγηζε ε έκθαζε κεηαηνπίδεηαη απφ ην άηνκν ζην επξχηεξν θνηλσληθφ, πνιηηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ θαη ζηελ αδπλακία ηεο θνηλσλίαο λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ησλ αηφκσλ απηψλ (Εψληνπ Σηδέξε, 2011). Βιέπνληαο ηελ αλαπεξία, σο απφξξνηα ηεο θαηαπηεζηηθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ αηφκσλ πνπ ηε θέξνπλ θαη ηεο ππφινηπεο θνηλσλίαο, ζπκπεξαίλνπκε φηη ην 15 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» θνηλσληθφ κνληέιν κεηαηνπίδεη ηηο επζχλεο ζηε δνκή ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο θαη ζηηο ηδενινγίεο ηεο θαη φρη ζην άηνκν (Finkelstein 1980). Αθφκα, ζχκθσλα κε ηνλ Oliver, ν νπνίνο ζεσξείηαη σο πξσηεξγάηεο ηνπ θνηλσληθνχ κνληέινπ, «αλάπεξνο» είλαη απηφο πνπ βξίζθεηαη ρακειά ζηελ θνηλσληθή ηεξαξρία (θησρφηεξνο) θαη δελ έρεη πξφζβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Με άιια ιφγηα, δίλεηαη έκθαζε ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο θαη ζηνλ νηθνλνκηθφ απνθιεηζκφ πνπ πθίζηαληαη ηα αλάπεξα άηνκα. Γελ ην πεξηνξίδεη, δειαδή, ζηελ θιηληθή εηθφλα ηνπ αηφκνπ αιιά ην ζεσξεί σο ραξαθηεξηζηηθφ πνπ κπνξεί λα έρεη ν θάζε άλζξσπνο. Τέινο, ην θνηλσληθφ κνληέιν δέρζεθε επηξξνέο απφ ην κνληέξλν πιηζκφ (Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2010). Μνιαηαχηα, ην θνηλσληθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο, πέξαλ ησλ πνιιψλ ζεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ, δέρζεθε θξηηηθή σο πξνο ηελ δπλαηφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο ηνπ. Ζ απνθιεηζηηθή εμάξηεζε θαη πξνζθφιιεζε ζε απηφ, κπνξεί λα κελ είλαη απνιχησο ξεαιηζηηθή θαη ζπλεπψο λα ζεσξείηαη σο κηα εμηδαληθεπκέλε, νπηνπηθή θαη ηδεαηή πξνζέγγηζε. Δπίζεο, ε παξνπηδηθή εζηίαζε ζε απηφ ελδέρεηαη λα νδεγήζεη ζε πεξηνξηζκφ ηεο δπλαηφηεηαο δηάγλσζεο θαη έηζη λα ραζεί ε επθαηξία γηα βνήζεηα, ελεκέξσζε θαη θαηαλφεζε ηεο ηαηξηθήο θαηάζηαζεο ηνπ αηφκνπ. Τέινο, είλαη πηζαλφ λα πεξηνξηζηεί ε ρξεκαηνδφηεζε, ιφγσ ηεο έιιεηςεο ηεο ηαηξηθήο δηάγλσζεο (Thomas & Woods, 2008). Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ε «βιάβε» δελ ακθηζβεηείηαη, αιιά δελ απνηειεί κηα απαξαίηεηε ζπλζήθε ηεο αλαπεξίαο θαη ζπλεπψο ην θνηλσληθφ κνληέιν πξνζπαζεί λα αληηκεησπίζεη ηα θνηλσληθά εκπφδηα ηεο αλαπεξίαο θαη φρη ηνπο πξνζσπηθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο βιάβεο (Barnes & Mercer, 2011). Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηε κεηακνληέξλα πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο, φρη κφλν ε αλαπεξία, αιιά θαη ε ίδηα ε βιάβε είλαη θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλε, ρσξίο λα δηαθξίλεηαη ην ηέινο θαη ε αξρή ηνπο. Ο πφλνο ηεο βιάβεο είλαη θαλεξφο απφ ηνπο θνηλσληθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ επηβάιινληαη, έηζη ε «βιάβε» είλαη ηαπηφρξνλα αηζζεηή σο αλαπεξία. Σπλεπψο, ε «βιάβε» είλαη έλα θνηλσληθφ θαηλφκελν. Ζ «ελζσκάησζε» ηεο βιάβεο ζηελ αλαπεξία καο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη, ε ηαπηφηεηα ησλ αλαπήξσλ είλαη κηα πνιχπινθα θαηαζθεπαζκέλε ζπλζήθε (Goodley, 2011). 16 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Ζ κεηακνληέξλα πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο αληηηίζεηαη ζην θνηλσληθφ κνληέιν ζεσξψληαο φηη, φρη κφλν ε αλαπεξία (disability), αιιά θαη ε βιάβε (impairment) ζπληζηά κηα θνηλσληθά απνθσδηθνπνηεκέλε ιέμε, επηλνείηαη απφ ηνπο ζεζκνχο θαη είλαη πνιηηηζκηθά θαηαζθεπαζκέλε, ρσξίο θαλέλα βηνινγηθφ ζηνηρείν. Τέινο, ην κπαιφ θαη ην ζψκα έρνπλ κία βιάβε, έλα ειάηησκα ζπγθξηηηθά κε ην θνηλσληθφ πξφηππν ηνπ «θπζηνινγηθνχ» (Goodley, 2011). Ο ηξφπνο πνπ γίλεηαη αληηιεπηή ε αλαπεξία απφ ην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην επεξεάδεη ζπλεπαγσγηθά ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβαλφκαζηε ηελ έλλνηα ηεο έληαμεο. Δίλαη ζχλεζεο ην γεγνλφο, ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε λα ηαπηίδεηαη κε ηελ εηδηθή εθπαίδεπζε ζε έλα πιαίζην εμαηνκίθεπζεο θαη αθνκνίσζεο. Ζ έλλνηα ηεο έληαμεο ππεξέρεη ηεο έλλνηαο ηεο απιήο ζπκκεηνρήο. Σχκθσλα κε ηνλ Peter Mittler (2000), κέζσ ηεο έληαμεο, ν θαζέλαο κπνξεί λα δηακνξθψζεη ηνλ εαπηφ ηνπ. Έηζη, ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο, ε έληαμε πξεζβεχεη ην ζεβαζκφ ηεο πνιπθσλίαο, αλεμαξηήησο ειηθίαο ή «εηηθέηαο» (Armstrong, 2004). Γεληθά, ε έληαμε είλαη κηα δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ, πνπ δελ ζρεηίδνληαη κε ηελ εηδηθή αγσγή θαη αθνξνχλ ην γεληθφ ζρνιείν ζπλνιηθά. Γελ απνηειεί, ινηπφλ, απηνζθνπφ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, αιιά ην κέζν βειηίσζεο ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ (Βιάρνπ, Γηδαζθάινπ & Παπαλάλνπ, 2012). Πξφθεηηαη γηα κηα επίπνλε δηαδηθαζία, πνπ επηδηψθεη ηε ζεσξεηηθή θαη πξαθηηθή αλαζεψξεζε θαη επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ αληηιήςεσλ. Ζ έληαμε θέξλεη ζην πξνζθήλην ην δήηεκα ηεο αιιαγήο. Ζ αιιαγή δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ αθνκνίσζε αιιά κε ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ησλ δνκηθψλ εκπνδίσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο θνηλσληθήο βάζεο, θαζψο θαη ησλ θπξίαξρσλ νξηζκψλ «επηηπρία», «απνηπρία» θαη «ηθαλφηεηα», ηφζν ζηελ αθαδεκατθή θνηλφηεηα, φζν θαη ζηα ζρνιεία (Whitty 2002; Gillborn & Youdell, 2000). Ωζηφζν, γηα λα έρεη απνηέιεζκα ην εγρείξεκα ηεο έληαμεο ησλ καζεηψλ πξέπεη λα ππάξμεη πιηθνηερληθή θαη ρσξηθή αλαδηακφξθσζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ηξνπνπνίεζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θιπ. πηνζεηψληαο ηηο αξρέο ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο, έηζη ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο θάζε καζεηή. Αθφκε, πξέπεη λα ππάξμεη κλεία γηα επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζηειερψλνπλ ηα ζρνιεία, αιιά θαη γεληθφηεξα αλαδηακφξθσζε ηεο θνπιηνχξαο ηνπ ζρνιείνπ. Τέινο, ζεκαληηθή είλαη θαη ε 17 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» αθνινπζία ησλ αξρψλ ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο κε απηέο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο (Barton, 2000). Σπλεπψο, ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε έρεη σο ηδενινγία ην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ίδηνπ ηνπ ζρνιείνπ, ψζηε λα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο φισλ ησλ καζεηψλ. Οξακαηίδεηαη, δειαδή, ηελ άξζε θάζε εκπνδίνπ γηα ηελ κάζεζε, θάζε απνθιεηζκνχ θαη δηάθξηζεο πνπ αληηκεησπίδνπλ άηνκα απφ κεξηθέο νκάδεο ιφγσ ηεο «δηαθνξάο» ηνπο απφ ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθά πξφηππα ζηνρεχνληαο ζηε δεκηνπξγία ελφο δεκνθξαηηθνχ ζρνιείνπ (Εψληνπ Σηδέξε, 2004). Παξφια απηά, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε δελ είλαη κηα άιιε νλνκαζία ηεο εηδηθήο αγσγήο. Πξφθεηηαη γηα ηελ έθθξαζε ηεο αλάγθεο γηα αλαδηάξζξσζε ηνπ δεκφζηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ψζηε λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο κηαο κεηαβαιιφκελεο θνηλσλίαο. Δίλαη κηα εμέιημε γηα έλα εληαίν ζχζηεκα πνπ ζα έρεη εθπαηδεπηηθά νθέιε, ηφζν γηα ηνπο καζεηέο πνπ θέξνπλ φζν θαη γηα απηνχο πνπ δελ θέξνπλ θάπνηα αλαπεξία. Οπζηαζηηθά είλαη έλα ζχζηεκα πνπ παξέρεη πνηνηηθή εθπαίδεπζε γηα φια ηα παηδηά. Δπηπιένλ, δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ νκαινπνίεζε ηνπ αηφκνπ καζεηή, αιιά κε ηελ αλάδεημε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ θάζε παηδηνχ. Ζ έληαμε δελ αθνξά, ελ γέλεη, κηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα παηδηψλ πνπ έρνπλ ηνπνζεηεζεί ζε κία εηδηθή θαηεγνξία εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ, αιιά φια ηα παηδηά. Απνηειεί, δειαδή, έλα «νηθνπκεληθφ δηθαίσκα» (Εψληνπ - Σηδέξε, 2014; Barton, 2000, 2003; Slee, 2004). Σπλ ηνηο άιινηο, ε χπαξμε ησλ αξρψλ ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο δελ είλαη απιά έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ ελδέρεηαη λα ππάξρεη ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία, αιιά απνηειεί ην θπξηφηεξν ζπζηαηηθφ ηεο (Kerzner Lipsky & Gartner, 1999). Ωο θηινζνθία ε έληαμε, γεληθά, ζηεξίδεηαη ζηελ θνηλσληθή νπηηθή ηεο ππεξάζπηζεο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ πνπ έρνπλ φινη αλεμαηξέησο. Γελ ππάξρνπλ δηαθνξεηηθά είδε έληαμεο αλάινγα κε ηηο πεξηπηψζεηο (θχιν, αλαπεξία, θπιή θηι.) αιιά πξφθεηηαη γηα κηα εληαία εθπαίδεπζε πνπ ζπκπεξηιακβάλεη φινπο ηνπο αλζξψπνπο (Armstrong, 2012). Ζ αλακφξθσζε θαη ε αλαδφκεζε ηνπ ζρνιείνπ ζαλ νιφηεηα, είλαη ε αξρή γηα ην εγρείξεκα ηεο έληαμεο. Σηνρεχνληαο ζην λα εμαζθαιηζηεί ε πξφζβαζε θαη ε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ ζην ζχλνιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη θνηλσληθψλ 18 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» επθαηξηψλ πνπ πξνζθέξνληαη ζην ζρνιείν, θξίλεηαη επηηαθηηθή ε αλάγθε, ν δηαρσξηζκφο θαη ε απνκφλσζε λα εμαιεηθζνχλ (Mittler, 2000). Έηζη θαη νη εθπαηδεπηηθνί, σο θνξείο απηψλ ησλ αξρψλ ζα πξέπεη λα αληαπνθξηζνχλ θαη λα θάλνπλ αιιαγέο κε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ππεπζπλφηεηα, ηφζν ζην δηθφ ηνπο ηξφπν δηδαζθαιίαο, φζν θαη ζε απηά πνπ ηνπο ππνδεηθλχεη ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Με άιια ιφγηα, αλ ζέινπλ λα είλαη απνηειεζκαηηθνί ζα πξέπεη λα αλαζηνράδνληαη ζρεηηθά κε ηηο κε εληαμηαθέο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο θαη πεπνηζήζεηο (Barton, 2003). Οη θπβεξλήζεηο πνπ πξνσζνχλ εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζηνρεχνπλ ζηελ πξνζαξκνγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηα δεδνκέλα ηεο θνηλσληθν-πνιηηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη φρη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο έληαμεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο. Σπλεπψο, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, φπσο θαη ε θνηλσλία, πηνζεηψληαο ηελ θιηληθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπεξίαο, κεηαθξάδεη ηελ αλαπεξία κε ηνπο φξνπο ηνπ ειιείκκαηνο, ηεο αδπλακίαο θαη ηνπ εκπφδηνπ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηνλ απνθιεηζκφ θαη φρη ηελ έληαμε. Αθφκα ππάξρεη ε ηάζε θαλνληθνπνίεζεο θαη αθνκνίσζεο ηνπ δηαθνξεηηθνχ θαη φρη πξνζπάζεηα έληαμήο ηνπ. Δμεηάδνληαο ηε λνκνζεζία αλαθνξηθά κε ηελ Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε (ΔΑΔ) ζηελ Διιάδα, θαη εηδηθφηεξα ηνλ λφκν 3699/2008, δηαπηζηψλνπκε φηη ζηφρνο ηεο ΔΑΔ (άξζξν 2) είλαη ε ζθαηξηθή αλάπηπμε ηφζν ηεο πξνζσπηθφηεηαο, φζν θαη ησλ δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο κε ζθνπφ ηελ «αιιειναπνδνρή, ηελ αξκνληθή ζπκβίσζε ηνπο κε ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ηελ ηζφηηκε θνηλσληθή ηνπο εμέιημε». Δπίζεο, ζην άξζξν 3 αλαθέξεηαη φηη, σο καζεηέο κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο νξίδνληαη ηα άηνκα πνπ εκθαλίδνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο εμαηηίαο λνεηηθψλ, γλσζηηθψλ, αηζζεηεξηαθψλ, αλαπηπμηαθψλ, ςπρηθψλ θαη λεπξνςπρηθψλ δηαηαξαρψλ γηα πεξηνξηζκέλε ή νιφθιεξε ηε ζρνιηθή ηνπο δσή, αιιά θαη ηα άηνκα ηα νπνία θέξνπλ θάπνην θηλεηηθφ πεξηνξηζκφ. Αθφκε, άηνκα κε γλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο δπζθνιίεο, θαζψο θαη παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά, εμαηηίαο θαθνπνίεζεο, παξακέιεζεο απφ ηνπο γνλείο ή ελδννηθνγελεηαθήο βίαο πξνζιακβάλνληαη σο άηνκα πνπ δηαθαηέρνληαη απφ εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Τα άηνκα πνπ θέξνπλ θάπνηνπ είδνπο αλαπεξία ή ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε λνκνζεζία σο καζεηέο κε «εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο», ζεσξείην φηη έρεη αληίθηππν ζην πσο ζα πξνζαξκνζηεί ν εθάζηνηε καζεηήο ζηε 19 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, αιιά θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν καζαίλεη, ζηε δηαδηθαζία, δειαδή, απφθηεζεο ηεο γλψζεο. Αλ επηδηψθνπκε ηελ αιεζηλή θαιιηέξγεηα κηαο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο θαη θνπιηνχξαο, ε αληηθαηάζηαζε ηνπ φξνπ «εηδηθέο αλάγθεο» ζεσξείηαη θξίζηκε. Ζ αιιαγή κηαο νξνινγίαο κε ηε ρξήζε «πνιηηηθήο νξζήο» γιψζζαο δελ είλαη απηφ πνπ πξέπεη λα επηδηψθεηαη. Θα πξέπεη λα απαηηείηαη ε αιιαγή βαζηά ξηδσκέλσλ θνηλσληθψλ αληηιήςεσλ. Ζ ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ φξσλ δηαησλίδεη ηηο δηαθξίζεηο θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ απνθιεηζκφ. Ο αλαρξνληζηηθφο θαη δηαρσξηζηηθφο φξνο «εηδηθέο αλάγθεο», ππνδειψλεη ζρέζεηο εμάξηεζεο (Corbett, 1999). Τν «εηδηθφ» παηδί εηηθεηνπνηείηαη, γηαηί ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θξίλεηαη αλεπαξθέο ζην λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηνπ. Ωζηφζν, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή δελ πξνζεγγίδεη ηελ αλαπεξία κφλν απφ ηελ ζθνπηά ηεο έιιεηςεο ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ, αιιά πξνζδίδεη ηνλ ραξαθηεξηζκφ «παηδηά κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο» θαη ζε εθείλα ηα νπνία είλαη γλσζηά σο «ραξηζκαηηθά». Με άιια ιφγηα, πεξηιακβάλεη ζε απηή ηελ θαηεγνξία θαη εθείλνπο, νη νπνίνη μεπεξλνχλ ην κέζν φξν πξνο ηα πάλσ. Σπλ ηνηο άιινηο, ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζπκπεξηιακβάλνληαη ξπζκίζεηο ζρεηηθά κε ηε θνίηεζε ησλ παξαπάλσ καζεηψλ (άξζξν 6). Πην ζπγθεθξηκέλα, ιφγσ ηνπ ζέκαηνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ππάξρεη ζηνρεπκέλε αλαθνξά ζηελ πξαθηηθή ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ πεξηγξάθνληαη αλαθνξηθά κε ηε θνίηεζε ζε απηή. Γίλεηαη, ινηπφλ, ε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα εθπαηδεπηνχλ καδί κε ηα ππφινηπα παηδηά ζηα πιαίζηα ηεο γεληθήο ηάμεο. Απαξαίηεην ζηνηρείν γηα ηα παξαπάλσ βέβαηα είλαη νη πξναλαθεξφκελνη λα είλαη ηθαλνί λα παξαθνινπζήζνπλ ην αλαιπηηθφ εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα ηεο ηάμεο, έζησ θαη κε θάπνηα ππνζηήξημε. Δπίζεο, ζην ίδην άξζξν αλαθέξεηαη φηη ν εηζεγεηήο γηα ηελ παξάιιειε ζηήξημε είλαη απνθιεηζηηθά ηα ΚΔΓΓΥ (Κέληξα Γηαθνξνδηάγλσζεο, Γηάγλσζεο, θαη Υπνζηήξημεο Δηδηθψλ Δθπαηδεπηηθψλ Αλαγθψλ), παξακεξίδνληαο ηνπο γνλείο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ζ γλσκάηεπζε, ε νπνία ηα ίδηα εθδίδνπλ, θαζνξίδεη ηηο ψξεο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε. Σην άξζξν 7, γίλεηαη ζπγθεθξηκελνπνίεζε ζε ηξεηο θαηεγνξίεο αλαπεξηψλ, ηνπο θσθνχο, ηνπο ηπθινχο θαη απηνχο πνπ θέξνπλ ηελ αλαπεξία ηνπ απηηζκνχ. Απνθιείεη, δειαδή, ζα ιέγακε άιιεο νκάδεο καζεηψλ. Αθφκα, πεξηνξίδεη ην 20 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» δηθαίσκα παξάιιειεο ζηήξημεο, σο επί ην πιείζηνλ, ζε καζεηέο κε απηηζκφ θαη ζε έλα δεχηεξν ιφγν ζε καζεηέο κε ηχθισζε. Σην άξζξν 8, γίλεηαη εηδηθφηεξε κλεία γηα ηε ρξήζε εμαηνκηθεπκέλσλ ππνζηεξηθηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ γηα ηνπο καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζηα γεληθά ζρνιεία θαη θέξνπλ θάπνηα αλαπεξία. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη ν λφκνο 3699/2008 δέρζεθε, ελ γέλεη, θξηηηθή φζνλ αθνξά ην πεξηερφκελν ηνπ. Οη ξπζκίζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζε νξηζκέλα απφ ηα άξζξα ηνπ, θαζηζηνχλ θαλεξή ηελ αληίζεζε σο πξνο ηηο αξρέο ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη ζηηγκαηίδνπλ, απνθιείνληαο παξάιιεια έλα κεγάιν κέξνο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ (Εψληνπ - Σηδέξε, 2011). Αθφκα, ζηε λνκνζεζία δελ ππάξρεη έλαο ζαθήο πξνζδηνξηζκφο ηεο πξαθηηθήο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, ηνπ ζθνπνχ ηεο, ηνπ ηξφπνπ πινπνίεζεο ηεο, θαζψο θαη ηα νθέιε πνπ ελδέρεηαη λα απνθνκίζεη ην ζχλνιν ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ απφ απηήλ. Ο ελ ιφγσ λφκνο, νδεγεί ζηελ εμεηδηθεπκέλε ζε θαηεγνξίεο αλαπεξία θαη βαζίδεηαη ζην ηαηξηθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο θαη ζηελ ηαηξηθή δηάγλσζε. Πξνβαίλεη ζε θαηαθεξκαηηζκφ ηνπ «Έλα» ζρνιείν γηα φινπο, ζε πνιιά εηδηθά πιαίζηα, φπσο απηφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, κε βάζε ην βαζκφ θαη ην είδνο ηεο αλαπεξίαο. Ταπηφρξνλα, νη δηαηάμεηο ηνπ εληζρχνπλ ηελ αληηκεηψπηζε ησλ παηδηψλ ππφ ην πξίζκα ηεο δηαθνξνδηάγλσζεο θαη απηφ νδεγεί ζηελ ηνπνζέηεζε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν εηδηθφ πιαίζην. Πξνζέγγηζε πνπ αληηηίζεηαη ζην ηδενινγηθφ ππφβαζξν ηεο εθπαίδεπζεο ηεο έληαμεο θαη ζηε δεκηνπξγία ελφο δεκνθξαηηθνχ ζρνιείνπ γηα φινπο (Εψληνπ - Σηδέξε, 2011). Ζ ππνπξγηθή απφθαζε 27922/Γ6 ηνπ 2007 πξνβαίλεη ζε δηαρσξηζκφ ησλ αξκνδηνηήησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ ηκήκαηνο έληαμεο θαη εθείλσλ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο. Δίλαη θαλεξή ε ηεξαξρηθή δνκή πνπ δηέπεη ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, ηνπνζεηψληαο ζηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο ηνλ γεληθφ εθπαηδεπηηθφ, έπεηηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηνπ ηκήκαηνο έληαμεο θαη ηειεπηαίν ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο. Φαίλεηαη, ινηπφλ, φηη ν ηειεπηαίνο δελ έρεη έλαλ ηφζν ελεξγεηηθφ ξφιν. Ο ζεζκφο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο φληαο θαηλνχξηνο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, νξίδεηαη κφλν απφ ηε λνκνζεζία. Αλαθέξεηαη φηη, ε «παπάλληλη ζηήπιξηζυνεκπαίδευζη» πνπ ιακβάλεη ρψξα ζε κηα ζρνιηθή ηάμε ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, 21 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» εθαξκφδεηαη απφ εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο (ΔΑΔ), φηαλ απηφ επηβάιιεηαη απφ ην είδνο θαη ην βαζκφ ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ. Ζ εληαμηαθή εθπαίδεπζε θαη θηινζνθία απαηηεί πνιχ πεξηζζφηεξα απφ ηελ απιή παξνπζία καζεηψλ κε αλαπεξίεο ζηηο ηάμεηο ησλ «θπζηνινγηθψλ», κε ηελ παξνρή ή κε πξφζζεηεο εθπαηδεπηηθήο ππνζηήξημεο. Ζ πξνζπάζεηα κεηακφξθσζεο ησλ γεληθψλ ζρνιείσλ ζε εηδηθά ή ε κεηαθνξά εηδηθψλ δαζθάισλ, πξαθηηθψλ (ηκήκα έληαμεο, παξάιιειε ζηήξημε) θαη πιηθψλ, πνπ επηρεηξνχληαη κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο έληαμεο, απνηεινχλ νπζηαζηηθά «ελζσκάησζε» ζε έλα ακεηάβιεην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα (Εψληνπ Σηδέξε, 1998; Dyson, 1999). Ζ αζάθεηα πνπ δηαπεξλά ηελ εθπαηδεπηηθή λνκνζεζία νδεγεί, ελ ηέιεη, ζηε ζχγρπζε θαη ζηνλ απνπξνζαλαηνιηζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη θαινχληαη λα θέξνπλ εηο πέξαο ην εθπαηδεπηηθφ ηνπο έξγν ζε έλα λνκηθφ θελφ. Οπζηαζηηθά, είλαη κεηέσξνη ζε κηα λνκνζεζία πνπ αθήλεη ζηνλ θάζε εθπαηδεπηηθφ πεξηζψξηα παξεξκελείαο ηεο, θαζψο είλαη επηδεξκηθή θαη δελ εκβαζχλεη ζηηο έλλνηεο (Slee, 2004). Ζ ζπγθεθξηκέλε ανξηζηνινγία «πεξλάεη» θαη ζηε ζπλεξγαζία, κηαο θαη δελ δίλνληαη ζπγθεθξηκέλεο θαηεπζχλζεηο ή νξηζκνί θαη σο εθ ηνχηνπ ππφθεηληαη ζηε δηαθξηηηθή επρέξεηα ηνπ θαζελφο ην αλ ζα ζπλεξγαζηεί θαη κε πνην ηξφπν. Μνιαηαχηα, ζα πξέπεη λα έρνπκε θαηά λνπ φηη ε ζπλεξγαζία είλαη ε ηνκή πνηθίισλ ζπληζησζψλ θαη ζπληζηακέλσλ. Δίλαη ην «ζεκείν 0», φπνπ ηα άηνκα ζπλεξγάδνληαη γηα ηελ, απφ θνηλνχ, επίηεπμε ζηφρσλ. Σρεηίδεηαη ηφζν κε ηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν φζν θαη κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο σο άηνκα, νη νπνίνη απνθαζίδνπλ θαη πξάηηνπλ απφ θνηλνχ πξνο ηελ ίδηα ζηνρνζεζία θαη θαηεχζπλζε (Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2012; Cowan, Swearer & Sheridan, 2004; Murray, 2000; Βιάρνπ, ). Σηελ αγγιφθσλε βηβιηνγξαθία ρξεζηκνπνηνχληαη νη φξνη Home - school collaboration θαη Home school Partnership. Ο πξψηνο φξνο αθνξά ηε δηαδηθαζία επίηεπμεο κηαο ζεηξάο ζηφρσλ κε βξαρχρξνλε δηάξθεηα. Ο δεχηεξνο φξνο είλαη πην δηεπξπκέλνο, θαζψο επηθεληξψλεηαη ζηε καθξφρξνλε εκπινθή θαη ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ γνλέσλ θαη ηνπ ζρνιείνπ/εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ. Με άιια ιφγηα, δελ εζηηάδεη ζηελ επίιπζε ζπγθεθξηκέλσλ πξνβιεκάησλ θαη ζηελ επίηεπμε νξηζκέλσλ ζηφρσλ, αιιά εθηείλεηαη πέξαλ απηψλ. Ο φξνο ζηνρεχεη ζηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ/επαγγεικαηηψλ θαη νηθνγέλεηαο γηα ηε βειηίσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ 22 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» ζπζηήκαηνο, έηζη ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα πξνβιέςνπλ κειινληηθά πξνβιήκαηα θαη λα επσθειεζνχλ φινη νη καζεηέο απφ απηή ηε ζπλεηαηξηζηηθή ζρέζε (Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2012; Murray, 2000). Οη φξνη «collaboration», «participation» θαη «co operation» αξθεηά ζπρλά ζπγρένληαη ή αθφκα θαη ηαπηίδνληαη δηεζλψο, ηφζν απφ εξεπλεηέο, φζν θαη απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (π.ρ. γνλείο, εθπαηδεπηηθνί θιπ.) ζηελ έξεπλα. Σπλεπψο, ηα φξηα ησλ λνεκάησλ ηνπο είλαη δπζδηάθξηηα. 1.2 Μοπθέρ ζςνεπγαζίαρ ζσολείος και οικογένειαρ. Τα ηειεπηαία ρξφληα έρεη αλαδπζεί ε αλάγθε γηα ηε κειέηε ησλ ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Δίλαη αδηακθηζβήηεην φηη, ε επηθνηλσλία θαη ε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο επηδξά ζεηηθά ζηε ζρνιηθή επίδνζε, ηελ απηνεηθφλα θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ. Καη νη δχν νξγαληζκνί πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ ζπκπιεξσκαηηθά θαη ζπληνληζκέλα, λα επηθνηλσλνχλ ακθίδξνκα θαη ζε ζηαζεξή βάζε, λα ρξεζηκνπνηνχλ θνηλή γιψζζα λα έρνπλ θνηλφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη λα κεηαθέξνπλ θνηλά κελχκαηα ζην παηδί (Chrinstenson & Sheridan, 2001). Φαξαθηεξηζηηθή είλαη ε παξαηήξεζε ηεο Dowling (2001:80) «δεν είναι ιδιαίηεπα δύζκολο να ανηιληθθούμε ηα διλήμμαηα και ηην αδύναηη θέζη ενόρ παιδιού όηαν δισάζεηαι ανάμεζα ζε διαθοπεηικά ζςζηήμαηα κανόνων. Πολύ πεπιζζόηεπο όηαν έσει να ανηιμεηωπίζει ηιρ δεζμεύζειρ πος απαιηούνηαι από κάθε ζύζηημα». Τελ ίδηνπ ηχπνπ ζπλεξγαζία πξέπεη λα επηδηψθνπλ θαη νη εηδηθνί επαγγεικαηίεο κε ηνπο γνλείο θαη ηνπο ππφινηπνπο κεηέρνληεο ζηε ζπλεξγαζία. Υπάξρνπλ νξηζκέλεο βαζηθέο ζεσξήζεηο αλαθνξηθά κε ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ην βαζκφ εκπινθήο ηνπ θάζε ζπκκεηέρνληα. Όζνλ αθνξά ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο ζπλεξγαζίαο ζρνιείνπ - νηθνγέλεηαο, (Νηεξνπνχινπ- Νηέξνπ, 2012), ε οπγανιζμική πξνζέγγηζε αλαθέξεηαη ζε δχν μερσξηζηά ζπζηήκαηα. Ζ νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν απνηεινχλ δχν αλεμάξηεηνπο νξγαληζκνχο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο επηδηψμεηο θαη επηηεινχλ δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο ζηελ θνηλσλία. Ζ ζπλεξγαζία θξίλεηαη απαξαίηεηε κφλν γηα ηελ επίιπζε θνηλψλ πξνβιεκάησλ. Ζ εκπινθή ηεο νηθνγέλεηαο ζην ζρνιείν θαη ε παξέκβαζε ηνπ ζρνιείν ζην νηθνγελεηαθφ πιαίζην ησλ καζεηψλ δελ θξίλεηαη απαξαίηεηε θαη θαιφ ζα ήηαλ λα απνθεχγεηαη (Νηεξνπνχινπ-Νηέξνπ, 2012; 23 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» (Κνληνπνχινπ-Τδηβηλίθνπ, 2004). Ζ επίηεπμε ησλ επηκέξνπο ζηφρσλ ησλ νξγαληζκψλ απαηηεί νη ηεξαξρηθέο δνκέο λα έρνπλ ζαθείο αξκνδηφηεηεο, ρσξίο λα επηθαιχπηνληαη νη ξφινη θαη νη επζχλεο ηνπο (Epstein, 1992; Γεσξγίνπ, 2009). Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε ζθαιπική πξνζέγγηζε βαζίδεηαη ζην κνληέιν ηεο Epstein (1987) θαη πξεζβεχεη φηη ε νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ε θνηλσληθή δνκή βξίζθνληαη ζηελ ππεξεζία ηνπ παηδηνχ, ην νπνίν θαηέρεη ηνλ θεληξηθφ ξφιν ζε απηφ ην πιαίζην ζπλεξγαζίαο. Πξέπεη λα ππάξρεη κηα ζηελή ζρέζε ζπλεξγαζίαο θαη αιιεινυπνζηήξημεο κεηαμχ ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο, πνπ λα σθειεί ην παηδί. Δπίζεο, πξνηείλεηαη ε ζηαδηαθή εκπινθή ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, αθνινπζψληαο ηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ηνπ. Πξηλ ην ζρνιείν, ε νηθνγέλεηα έρεη ηελ επζχλε, ελψ ζηε ζπλέρεηα ε επζχλε γηα λα κάζνπλ νη καζεηέο κεηαβηβάδεηαη ζε απηφ. Σχκθσλα κε ηελ Epstein (Epstein & Sheldon, 2002) φηαλ ην ζρνιείν, ε νηθνγέλεηα θαη ε θνηλφηεηα νξγαλψλνπλ θνηλέο δξάζεηο, ηα παηδηά ππνζηεξίδνληαη θαη απμάλεηαη ε πηζαλφηεηα επηηπρίαο ηνπο ζην ζρνιείν θαη αξγφηεξα ζηε δσή. Δπηπξνζζέησο, βνεζνχλ ηνπο γνλείο λα εληζρχζνπλ καζεζηαθά ηα παηδηά ηνπο, αιιά θαη έρεη ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηε βειηίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Αθφκα, ππάξρεη θαη ε οικοζςζηημική πξνζέγγηζή πνπ βαζίδεηαη ζηελ νηθνινγηθή ζεσξία ηνπ Bronfrenbrenner (1979) ην άηνκν βξίζθεηαη ζε ζρέζε αιιειεπίδξαζεο κε πνηθίια ζπλαθή ζπζηήκαηα (κηθξν - ζχζηεκα, κεζν - ζχζηεκα, εμσ - ζχζηεκα, καθξν - ζχζηεκα). Τν κηθξν - ζχζηεκα αθνξά ην άηνκν θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ην άκεζν πεξηβάιινλ (αιιειεπίδξαζε ηνπ παηδηνχ κε ηελ ηάμε ηνπ). Τν κεζν - ζχζηεκα αθνξά ηελ αιιειεπίδξαζε ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ κε κεγαιχηεξα ζπζηήκαηα (ζρέζε ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο). Τν εμσ - ζχζηεκα αθνξά ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε πεξηβάιινληα πνπ δελ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηε δσή ηνπ (επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ γνλέσλ). Τέινο, ην καθξν - ζχζηεκα πνπ αθνξά ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ην επξχηεξν πνιηηηζκηθφ - θνηλσληθφ πιαίζην (πνιηηηθφ ζχζηεκα, εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, λνκνζεζία, εζληθή θαη παγθφζκηα νηθνλνκία). Οη δχν ηειεπηαίεο πξνζεγγίζεηο πνπ ζα αλαιπζνχλ είλαη ε θνηλσληθή θαη πην ζπγθεθξηκέλα ε ηδηνγξαθηθή δηάζηαζε θαη ε λνκνζεηηθή. Ζ πξψηε αλαθέξεηαη ζηε ιεηηνπξγία ηνπ εξγαδφκελνπ αηφκνπ - εθπαηδεπηηθνχ κέζα ζην ζρνιείν, ελψ ε 24 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» δεχηεξε ζηε ιεηηνπξγία ελφο νξγαληζκνχ θαη εηδηθφηεξα ηνπ ζρνιείνπ κέζα ζηελ θνηλσλία (Νηεξνπνχινπ Νηέξνπ, 2012; Γεκνπνχινπ, 2012). Τέινο, ε πνιηηηθή πξνζέγγηζε, βαζίδεηαη ζην κνληέιν ησλ πνιηηηθψλ ζπζηεκάησλ πνπ αλαιχεη ηνλ ηξφπν ζπλαιιαγήο αιιεινεμαξηψκελσλ νξγαληζκψλ (Easton, 1965). Κάζε ζχζηεκα πνπ παξάγεη πνιηηηθή ζπλδηαιέγεηαη κε νκάδεο πίεζεο πνπ εκπιέθνληαη ζην πιαίζην ηνπ. Τα ηειεπηαία ρξφληα κηα ζεηξά απφ βαζηθνχο παξάγνληεο έδσζαλ κηα λέα, κεγάιε ψζεζε ζηε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο νηθνγέλεηαο θαη ζρνιείνπ γηα ηελ αλάπηπμε ζπλεξγαηηθψλ θαη νπζηαζηηθψλ κνξθψλ επηθνηλσλίαο (Bakker & Denessen, 2007; Driessen, Smit & Sleegers, 2005; Epstein, 2001; Garcia, 2004; Sandberg & Vuorinen 2008; Seginer, 2006; Theodorou, 2007). Μεηαμχ ησλ θπξηφηεξσλ ζπγθαηαιέγνληαη νη απαηηήζεηο πνπ πξνβάιιεη ε αληαγσληζηηθή παγθφζκηα νηθνλνκία γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο, ην ράζκα ζηηο επηδφζεηο παηδηψλ απφ δηαθνξεηηθά θνηλσληθν - νηθνλνκηθά πεξηβάιινληα, νη ξηδηθέο αιιαγέο ζηε δνκή ηεο νηθνγέλεηαο, ν εθδεκνθξαηηζκφο ζηε ιεηηνπξγία θαη ηε δηαρείξηζε ησλ ζρνιείσλ, ην αίηεκα γηα ην άλνηγκα ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο πξνο ηελ ηνπηθή θνηλσλία θαη ηνπο γνλείο θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο «ζπλέρεηαο» κεηαμχ ησλ βαζηθψλ πιαηζίσλ πνπ ζπκκεηέρεη θαη δξα ην παηδί (κέζα απφ κηα νηθνζπζηεκηθή πξννπηηθή πνπ μεθηλά γχξσ ζηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη γηγαληψλεηαη ζηε δεθαεηία ηνπ 2000). Ζ ξεηνξηθή γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ γνληψλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο αληηθαζίζηαηαη ζηαδηαθά απφ ην αίηεκα γηα κηα «εηαηξηθή» αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ δχν πιαηζίσλ, φπνπ γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνί αλαιακβάλνπλ θνηλέο επζχλεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ, ελψ ε θνηλφηεηα θαη ην ζρνιείν ζπλδξάκνπλ ζηελ ελδπλάκσζε ησλ νηθνγελεηψλ θαη ζηελ ελίζρπζε ηεο εθπαίδεπζεο φισλ ησλ παηδηψλ. Πξνηείλνληαη, έλαληη ηεο γονικήρ εμπλοκήρ, φξνη φπσο γονική ζςμμεηοσή (parental participation) (Vyverman & Vettenburg, 2009), ζσέζειρ/ δεζμοί/ ζύνδεζη ζσολείος - οικογένειαρ (school - family relations), εκπαιδεςηική ζςμμασία / ζςνεηαιπιζμόρ (educational partnership), ζςμμασία / ζςνεηαιπιζμόρ ζσολείος - οικογένειαρ (school - family partnerships) (Driessen, Smit, & Sleegers, 2005). Μεγαιχηεξε απήρεζε θαίλεηαη λα έρεη ε ρξήζε ηνπ φξνπ ζςμμασία / ζςνεηαιπιζμόρ, θαζψο κνξθνπνηεί ηελ έλλνηα κηαο νπζηαζηηθά ζπλεξγαηηθήο ζρέζεο θαη δίλεη έκθαζε ζην ζπληνληζκφ ησλ δπλάκεσλ κεηαμχ ησλ πιαηζίσλ πνπ ζπκκεηέρεη ην παηδί γηα ηελ 25 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» πξναγσγή ηεο κάζεζεο θαη ηεο αλάπηπμήο ηνπ (Epstein, 1992). Ζ ρξήζε, σζηφζν, ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ φξνπ πξνυπνζέηεη, ή θαη επηβάιεη, ηελ χπαξμε ηζνδχλακσλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ εκπιεθνκέλσλ ζε κηα ακνηβαία, ππνζηεξηθηηθή θαη δηαιεθηηθή ζρέζε (Epstein & Sheldon, 2006; Vincent & Tomlinson, 1997). Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη ην δήηεκα ηεο ηαχηηζεο ηεο έλλνηαο ηεο γονικήρ εμπλοκήρ κε ην πεξηερφκελν ηεο αιιειεπίδξαζεο θαη ηεο ζρέζεο πνπ αλαπηχζζεηαη αλάκεζα ζην νηθνγελεηαθφ θαη ην εθάζηνηε εθπαηδεπηηθφ πιαίζην. Ωζηφζν, ε έλλνηα ηεο γνληθήο εκπινθήο δελ πξνυπνζέηεη πάληα ηελ χπαξμε άκεζεο επαθήο κεηαμχ ησλ δχν πιαηζίσλ. Ζ γνληθή εκπινθή φκσο απνηειεί ζίγνπξα πξνυπφζεζε γηα ηε δφκεζε ηεο ζρέζεο ζρνιείνπ - νηθνγέλεηαο. Ωο εθ ηνχηνπ, απφ ηε κηα πιεπξά ε ηαχηηζή ηεο κε ηε ζρέζε ζρνιείνπ νηθνγέλεηαο, αδηθεί ηνλ πνιπδηάζηαην ραξαθηήξα ηεο θαη απφ ηελ άιιε, ε έιιεηςε θαηαλφεζεο ηεο έλλνηαο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γονικήρ εμπλοκήρ δελ επηηξέπεη ηελ αλάπηπμε νπζηαζηηθήο θαη απνηειεζκαηηθήο ζρέζεο αλάκεζα ζηα δχν πιαίζηα. Οη Greenwood θαη Hickman (Greenwood & Hickman, 1991; Ho, 1995) αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο ξφινπο ησλ γνλέσλ ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο, θπξίσο κε ζηφρν λα αλαιχζνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα εληζρχζνπλ ηε ζπκκεηνρή ησλ γνληψλ. Δζηηάδνπλ θπξίσο ζηελ παξνπζία θαη δξάζε ησλ γνληψλ ζην ζρνιείν, θαζψο κφλν κηα θαηεγνξία αλαθέξεηαη ζε ζπκπεξηθνξέο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζην ζπίηη, πάληα ζε ζρέζε κε ηε ζρνιεηνθεληξηθή κάζεζε ηνπ παηδηνχ. Σηελ πξψηε θαηεγνξία νη γνλείο ιεηηνπξγνχλ σο κοινό. Πξφθεηηαη γηα ηελ πην παζεηηθή κνξθή εκπινθήο ησλ γνληψλ. Οη γνλείο αληαπνθξίλνληαη ζην θάιεζκα ηνπ ζρνιείνπ σο κέξνο ησλ βαζηθψλ ππνρξεψζεσλ ηνπο. Σηελ δεχηεξε θαηεγνξία είλαη εκπαιδεςόμενοι, αθνχ ζπκκεηέρνπλ ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ νξγαλψλεη ην ζρνιείν ή νη εθπαηδεπηηθνί, ζπρλά κε ηε ζπκκεηνρή θαη άιισλ επαγγεικαηηψλ, κε ζηφρν λα απνθηήζνπλ γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ αθνξνχλ ην γνληθφ ηνπο ξφιν θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ. Δπίζεο, ζηελ ηξίηε θιίκαθα νη γνλείο είλαη νη ίδηνη εκπαιδεςηέρ. Οη εξεπλεηέο αλαθέξνληαη ζηελ άκεζε αιιειεπίδξαζε ησλ γνληψλ κε ην παηδί, κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο. Ζ βνήζεηα κε ηα καζήκαηα ζην ζπίηη απνηειεί ηελ πην ζπλεζηζκέλε κνξθή ηεο εκπινθήο ησλ γνληψλ ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία ξφινπ. 26 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Αθφκα, νη γνλείο κπνξεί λα είλαη εθελονηέρ, ζπκκεηέρνληαο ζε δηάθνξεο δηαδηθαζίεο ηνπ ζρνιείνπ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ππνζηεξίδνπλ ην έξγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά θαη ηηο επξχηεξεο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζρνιείνπ. Τέινο, δχλαηαη λα ζπκκεηέρνπλ, σο ςπεύθςνοι ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Απνηειεί ηελ πην ελεξγεηηθή έθθξαζε ηνπ ξφινπ ησλ γνλέσλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ. Δδψ νη γνλείο ιακβάλνπλ κέξνο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ πνπ αθνξνχλ θπξίσο ηε ιεηηνπξγία θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ ζρνιείνπ, κέζα απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε ζρνιηθέο επηηξνπέο. Τα ίδηα δεδνκέλα ζα κπνξνχζαλ λα ηίζεληαη θαη ζηε ζπλεξγαζία γνλέσλ θαη εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ. Γεληθά, ε ζέζε ηνπ θάζε ζπκκεηέρνληα νξίδεηαη ζηα άθξα δχν πιεπξψλ, είλαη είηε γνλείο είηε εθπαηδεπηηθνί - εηδηθνί επαγγεικαηίεο. Πνιχ ζπρλά, ινηπφλ, νη γνλείο παξακεξίδνληαη θαη δελ ζπκκεηέρνπλ ηζφηηκα ζηε ιήςε απνθάζεσλ πνπ αθνξνχλ ηελ εθπαίδεπζε, ηα πξνγξάκκαηα παξέκβαζεο θαη ηηο δνκέο ππνζηήξημεο. Ωζηφζν, ζε κηα ζπλζήθε ζπλεξγαζίαο ε ζπκκεηνρή αηφκσλ, νκάδσλ, νξγαληζκψλ, θνξέσλ γηα ηελ απφ θνηλνχ επίηεπμε επηζπκεηψλ ζηφρσλ, είλαη δεδνκέλε. 1.3 Ο πόλορ ηηρ οικογένειαρ παιδιού με αναπηπία, ηων εκπαιδεςηικών και ηων ειδικών επαγγελμαηιών ζηη ζςνεπγαζία. 27 Πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη, παιαηφηεξα, νη εκπεηξίεο θαη νη απφςεηο ησλ γνλέσλ γηα ηα αλάπεξα παηδηά ηνπο δελ ππνινγίδνληαλ σο αμηφινγεο, θαζψο ζεσξνχηαλ φηη δελ ήηαλ αληηθεηκεληθνί. Ο ζπλαηζζεκαηηζκφο σο πξνο ηελ αλαπεξία, απφ ηνλ νπνίν ζεσξνχηαλ φηη δηαθαηέρνληαλ, ηνπο εκπφδηδε λα ζπκκεηέρνπλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Δληνχηνηο, ζήκεξα έρεη πξνθχςεη ε αλάγθε λα γλσζηνπνηνχληαη νη απφςεηο θαη νη εκπεηξίεο ησλ γνλέσλ γηα φιν ην θάζκα ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη θνηλσληθήο έληαμεο ησλ αλάπεξσλ παηδηψλ ηνπο. Τα ηειεπηαία 40 ρξφληα, ν ξφινο θαη ε ζέζε ησλ γνληψλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ ππφθεηληαη ζε αιιαγέο εμαηηίαο ηεο δηαξθνχο αιιαγήο ηεο δπλακηθήο ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο δηακνξθψλνληαο λέεο αμίεο θαη αληηιήςεηο γηα ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ δχν πιαηζίσλ, ζηνηρείν πνπ απνηππψλεηαη θαη ζηηο ζρεηηθέο έξεπλεο (Πεληέξε & Πεηξνγηάλλεο, 2013). Ήδε απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, αξρίδεη λα γίλεηαη νινέλα θαη πην επηηαθηηθή ε αλάγθε γηα κηα πην ζπλεξγαηηθή κνξθή αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν, θαζψο ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» νη πξαθηηθέο ησλ πξνεγνχκελσλ εηψλ δελ επέθεξαλ ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα ζηελ εθπαίδεπζε φισλ ησλ παηδηψλ (Bruneau, Ruttan, & Dunlap, 1995). Ζ έλλνηα ηεο νηθνγέλεηαο δελ έρεη ζηαηηθφ ραξαθηήξα θαη πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε δηαθνξεηηθέο ζπληζηακέλεο ηεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νηθνδφκεζεο ηεο ζπλεξγαζίαο. Γηα παξάδεηγκα, ε δνκή ηεο νηθνγέλεηαο, νη νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο, νη ιεηηνπξγίεο ηεο νηθνγέλεηαο, θαζψο θαη ν θχθινο δσήο ηεο (Νηεξνπνχινπ-Νηέξνπ, 2012). Απφ ηελ πξννπηηθή ηνπ ζρνιείνπ, ε ζπλεξγαζία, ζπλήζσο ππνδειψλεη φηη νη δάζθαινη απνθαζίδνπλ θαη νη γνλείο ζπκθσλνχλ. Όπσο επηζεκαίλεη ε Φηηάθα (2001, ζει. 144), "Είναι ζαθέρ όηι οι πίζερ ηηρ έννοιαρ ηηρ ζςνεπγαζίαρ μεηαξύ ηος ζπιηιού και ηος ζσολείος ήηαν«ηο ζσολείο ςπαγοπεύει, ηο ζπίηι ζςνεπγάζεηαι»- ζσεδόν καθόλος ζςνεπγαζία. Αςηό πος ηα ζσολεία είσαν για μεγάλο σπονικό διάζηημα ονομάζεηαι partnership ή ακόμη και collaboration, δεν είναι ηίποηα άλλο παπά πύθμιζη ηηρ οικογενειακήρ ζωήρ και μια «ζσέζη» ςπαγοπεςόμενη από ηο ζσολείο με ηοςρ δικούρ ηηρ όποςρ. Οι γονείρ απλά αναμενόηαν να ζςμμοπθωθούν. " Γεληθά, ππάξρνπλ πνηθίιεο ζεσξίεο γχξσ απφ ηελ νηθνγέλεηα, νη νπνίεο ζπλδένληαη κε ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο θαη ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθν - νηθνλνκηθέο, πνιηηηζηηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο. Δίλαη ζίγνπξν φηη απηφ πνπ ζθέθηεηαη θάζε γνλέαο θαη θάζε επαγγεικαηίαο γηα ηηο νηθνγέλεηεο παηδηψλ κε αλαπεξία είλαη δπλαηφ λα επεξεάζνπλ θαη ην ηξφπν πνπ ζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο. Ζ πξψηε ζεψξεζε είλαη «ηο μονηέλο ηηρ παθολογικήρ οικογένειαρ» πνπ ζηξέθεηαη ζηελ θιηληθή πξνζέγγηζε θαη ππνζηεξίδεη φηη ε αλαπεξία επζχλεηαη γηα φια ηα πξνβιήκαηα πνπ ζα αληηκεησπίζεη ε νηθνγέλεηα, ελψ έρνπλ αγλνεζεί επξχηεξεο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη πνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο (Νηεξνπνχινπ- Νηέξνπ, 2012; Dale, 2008). Ζ γέλλεζε ελφο αλάπεξνπ παηδηνχ ηζνδπλακεί κε κε θπζηνινγηθή θαηάζηαζε, πνπ επεξεάδεη άκεζα θαη ακεηάθιεηα ηελ νηθνγέλεηα. Ωο εθ ηνχηνπ, ε νηθνγέλεηα ελφο αλάπεξνπ παηδηνχ θαζίζηαηαη κηα αλάπεξε νηθνγέλεηα. Αθφκα θαη αλ ηα κέιε ηεο ηειεπηαίαο δελ είλαη αλάπεξα, «αλαπεξνπνηνχληαη», εμαηηίαο ηεο αιιειεπίδξαζεο κε ην αλάπεξν παηδί. Ζ θξηηηθή πνπ δέρηεθε ε ζπγθεθξηκέλε ζεψξεζε, αθνξά ην φηη ιακβάλεη ππφςε κφλν ηελ θιηληθή εηθφλα ηεο αλαπεξίαο, αγλνψληαο εμσηεξηθνχο παξάγνληεο, αιιά θαη ην φηη ζεσξεί πσο φιεο νη νηθνγέλεηεο κε αλάπεξα παηδηά είλαη ίδηεο θαη ρξήδνπλ ίδηαο 28 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» αληηκεηψπηζεο (Dale, 2008). Σπλ ηνηο άιινηο, ην κνληέιν ππνζηεξίδεη φηη ε δσή ηεο νηθνγέλεηαο είλαη ζηαηηθή, ακεηάβιεηε θαη νκνηνγελήο, δειαδή φιεο νη νηθνγέλεηεο ζα βηψζνπλ παξφκνηεο θαηαζηάζεηο θαη πςειά επίπεδα άγρνπο, θαηαζηάζεηο πνπ ζα επηκέλνπλ θαζψο ην παηδί κεγαιψλεη. Τν επφκελν κνληέιν, απηφ ησλ «κοινών αναγκών» (αθνξνχζαλ ηηο νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο, ηελ πεξηνξηζκέλε βνήζεηα θιπ.), λαη κελ επηθεληξψλεηαη ζηελ νκνηνγέλεηα ησλ νηθνγελεηψλ, θαζψο θαη ζε έλα πιαίζην ειιεηκκαηηθψλ αλαγθψλ (ζε ππεξεζίεο θαη ζεξαπεπηηθά κέζα), αιιά δελ εζηηάδεη ζην παηδί κε αλαπεξία, ζε αληίζεζε κε ην πξνεγνχκελν κνληέιν (Νηεξνπνχινπ- Νηέξνπ, 2012; Dale, 2008). Τέινο, έρεη επηθξηζεί γηα ηελ νκνηνγελή πξνζέγγηζε ησλ νηθνγελεηψλ, αιιά θαη γηα ην γεγνλφο φηη δε ιακβάλεη ππφςε ηνπ ην νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην ηεο θάζε νηθνγέλεηαο. Τν κνληέιν ηεο αληηκεηψπηζεο ηνπ άγρνπο αλαπηχρζεθε ζηε δεθαεηία ηνπ 1980, ζην πιαίζην ηνπ δηαιφγνπ γηα ηελ ςπρηθή θαη νηθνγελεηαθή πγεία. Δδψ ε νηθνγέλεηα αληηκεησπίδεηαη σο «ζπλεζηζκέλε» νηθνγέλεηα θαη φρη σο «παζνινγηθή». Καηά θαηξνχο αληηκεησπίδεη πςειφηεξα επίπεδα άγρνπο ζε ζρέζε κε ηελ απφθηεζε ελφο αλάπεξνπ παηδηνχ (Dale, 2008; Νηεξνπνχινπ-Νηέξνπ, 2012). Τν άγρνο κπνξεί λα απνηειέζεη απφξξνηα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ παηδηνχ, ηεο νηθνγέλεηαο ή ησλ ππεξεζηψλ πνπ απαηηεί. Σηα πιενλεθηήκαηα ηνπ κνληέινπ είλαη ην γεγνλφο φηη, απνκαθξχλεηαη απφ ηελ παζνινγηθή πξνζέγγηζε θαη πξνηείλεη κηα πην επέιηθηε. Παξφια απηά, δίλεηαη έκθαζε ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ άγρνπο. Απηή ε ζπλζήθε εγθπκνλεί θηλδχλνπο, κηαο θαη δχλαηαη λα δεκηνπξγήζεη αηζζήκαηα απνηπρίαο ζε απηέο ηηο νηθνγέλεηεο πνπ δελ κπνξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο θαηαζηάζεηο κε επηηπρία. Δπηπξνζζέησο, κεηαηνπίδεη ηελ επζχλε απφ ην θξάηνο ζην άηνκν θαη ηελ νηθνγέλεηα ζρεηηθά κε ηηο παξερφκελεο ππεξεζίεο. Τν ηειεπηαίν κνληέιν πξνο αλάιπζε είλαη απηφ ησλ «ίζων εςκαιπιών», πνπ πεγάδεη απφ ην θνηλσληθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο ηεο αλαπεξίαο, θαη αληηιακβάλεηαη ηελ αλαπεξία σο έλα ςπρνινγηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ δήηεκα. Τν κνληέιν απηφ δίλεη έκθαζε ζηελ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ ηεο θνηλσλίαο πξνθεηκέλνπ λα μεπεξαζηεί ε κεηνλεθηηθή ζέζε ησλ αλαπήξσλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο (Dale, 2008). Σηνρεχεη ζηελ εμάιεηςε ησλ αληζνηήησλ πνπ βηψλνπλ νη νηθνγέλεηεο παηδηψλ κε αλαπεξία, 29 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» αλαθνξηθά κε φιεο ηηο πηπρέο ηεο δσήο ηνπο, ζπγθξηηηθά κε ηηο «θπζηνινγηθέο» νηθνγέλεηεο (Dowling & Dolan, 2001). Παξφια απηά, έρεη παξαηεξεζεί φηη ζπρλά νη εηδηθνί επαγγεικαηίεο ή νη εθπαηδεπηηθνί αλαιακβάλνπλ εγεηηθνχο ξφινπο ζηε ζπλεξγαζία, ελψ νη γνλείο πεξηζσξηνπνηνχληαη. Αλαθνξηθά κε ηα κνληέια ζπλεξγαζίαο εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ κε ηηο νηθνγέλεηεο αλαπήξσλ, ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί ην πην ζχλεζεο μονηέλο ηος εμπειπογνώμονα ειδικού επιζηήμονα, ζχκθσλα κε ην νπνίν ν γνλέαο θαη ν εηδηθφο επηζηήκνλαο έρνπλ κηα παξαδνζηαθή ζρέζε, φπνπ ν δεχηεξνο θάλνληαο ρξήζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπ ζέζεο θαη εκπεηξίαο πξνβαίλεη ζε θξίζεηο, αιιά θαη αλαιακβάλεη λα πάξεη ηηο απνθάζεηο. Σε απηφ ην κνληέιν νη γνλείο είλαη απινί πιεξνθνξηνδφηεο θαη δελ ιακβάλνπλ κέξνο ζηηο απνθάζεηο, αιιά θαη νχηε ηνπο ζπκβνπιεχεηαη ν εηδηθφο επαγγεικαηίαο γηα απηέο, δηαηεξψληαο έλαλ παζεηηθφ θαη εθηειεζηηθφ ξφιν (Dale, 2008; Case, 2000; O Connor, 2008; Jones, 1998; Murray, 2000). Τν επφκελν κνληέιν πνπ απνξξέεη θαη απηφ απφ ηελ θιηληθή πξνζέγγηζε, φπσο θαη ην πξνεγνχκελν, είλαη απηφ ηεο μεηαθςηεςζιμόηηηαρ. Οη εηδηθνί επαγγεικαηίεο αληηιακβάλνληαη ηνπο γνλείο σο πεγή παξέκβαζεο ζηνπο νπνίνπο κεηαδίδνπλ γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, κε ζηφρν λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ παξέκβαζε. Ωζηφζν, είλαη πηζαλφ φηη πνιινί γνλείο δελ είλαη ζε ζέζε λα ιάβνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε βνήζεηα απφ ηνπο εηδηθνχο θαη λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ. Τέινο, δελ ζπκκεηέρνπλ απφ θνηλνχ ζηηο απνθάζεηο (Case, 2000; Hodge & Runswick - Cole, 2008). Το μονηέλο ηος καηαναλωηή δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο γνλείο λα επηιέμνπλ ππεξεζίεο θαη ηξφπνπο παξέκβαζεο παξέρνληαο ηνπο δηθαηψκαηα θαη έλα κέξνο εμνπζίαο, σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηηο απνθάζεηο. Ωζηφζν, δελ πεξηνξίδεηαη ν ξφινο ηνπ εηδηθνχ επαγγεικαηία, ν νπνίνο παξέρεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο κνξθέο παξέκβαζεο (Dale, 2008; Case, 2000). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζηο μονηέλο ηηρ ενδςνάμωζηρ και ηος αςηοπποζδιοπιζμού, νη γνλείο έρνπλ δηθαηψκαηα ζηελ επηινγή ησλ ππεξεζηψλ θαη νη εηδηθνί επηζηήκνλεο πξνζεγγίδνπλ θάζε νηθνγέλεηα δηαθνξεηηθά θαη σο έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα. Πξφθεηηαη γηα έλαλ ζπλδπαζκφ ηνπ κνληέινπ ηνπ θαηαλαισηή θαη ηνπ κνληέινπ ηεο θνηλσληθήο πξνζέγγηζεο, ην νπνίν ιακβάλεη ππφςε φηη θάζε νηθνγέλεηα έρεη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο θαη ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο. Οη εηδηθνί επαγγεικαηίεο 30 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» θαινχληαη θαηά ηελ παξέκβαζή ηνπο λα εζηηάζνπλ ζε θάζε νηθνγέλεηα κε δηαθνξνπνηεκέλν ηξφπν, ελδπλακψλνληαο ηα κέιε ηεο ψζηε λα γίλνπλ ηζφηηκνη ζπλεξγάηεο σο πξνο ηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ (Dale, 2008; Case, 2000). Τν ηειεπηαίν κνληέιν, πνπ είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφ κε ην πξνεγνχκελν, είλαη ην διαππαγμαηεςηικό (ζπλδπαζκφο κνληέισλ θαηαλαισηή θαη ελδπλάκσζεο) πνπ εζηηάδεη ζηε δηαπξαγκάηεπζε σο θαίξην ζεκείν ηεο ζπλεξγαζίαο νηθνγέλεηαο θαη εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ θαη έρεη σο απφξξνηα ηε ιήςε θνηλψλ απνθάζεσλ (Dale, 2008; Case, 2000) Απηφ πνπ πξέπεη λα έρνπκε θαηά λνπ είλαη φηη «Οι δοςλειέρ μαρ ωρ εκπαιδεςηικοί ή ειδικοί επαγγελμαηίερ είναι καλύηεπερ όηαν ζςμμεηέσοςν όλοι. Βπιζκόμαζηε ζε λάθορ δπόμο, εάν αιζθανόμαζηε όηι μποπούμε να εκπαιδεύζοςμε παιδιά σωπίρ οικογένειερ.» (Scherer, 1998, p. 5). H εκπεηξία κέρξη ζήκεξα ηεο Διιάδαο δείρλεη φηη ε ζπλεξγαζία δελ έρεη αλαπηπρζεί επαξθψο. Δπηθξαηεί θαρππνςία θαη δπζπηζηία κεηαμχ γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ / εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ. Ζ επηθνηλσλία ηνπο είλαη επηθαλεηαθή έσο αλχπαξθηε (Τζηκπηδάθε, 2010). Αξθεηέο έξεπλεο αλαδεηθλχνπλ ην ξφιν θαη ηε ζεκαζία ηνπ κνξθσηηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ θαη γεληθφηεξα ησλ δνκηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Τνλίδνπλ, επίζεο, φηη ε ζρέζε ηνπο θπξηαξρείηαη απφ πνιιά ζηεξεφηππα. Δπηπιένλ, νη έξεπλεο αλαθέξνληαη θαη ζε εκπφδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζρνιηθφ πιαίζην, ηελ νηθνγέλεηα, αιιά θαη ην ίδην ην παηδί. Τα εκπφδηα κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ ζε γεληθέο θαηεγνξίεο, φπσο είλαη ηα δνκηθά. ζχκθσλα κε ηα νπνία ε ηεξαξρηθή θαη ηππηθή δνκή ησλ ζρνιείσλ δελ επηηξέπεη ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ απφ ηα ζπλεξγαδφκελα κέιε. Δπηπιένλ, ελδέρεηαη λα ππάξμνπλ γξαθεηνθξαηηθά εκπφδηα, ηα νπνία αθνξνχλ θσιχκαηα ηνπ λφκνπ πνπ κπνξεί λα εκθαληζηνχλ ζε κηα ζρέζε ζπλεξγαζίαο, θαζψο θαη ηα πνιηηηζηηθά, ηα νπνία ζρεηίδνληαη κε ηα πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνγέλεηαο. Υπάξρνπλ, επίζεο, ηα νξγαλσηηθά εκπφδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νξγάλσζε πνιιψλ ζρνιείσλ, θαζψο δελ πξνβιέπεηαη ε αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ κεηά ηε ιήμε ησλ καζεκάησλ γηα ηε ζχζθημε ησλ ζρέζεσλ ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο. Τα αληαγσληζηηθά εκπφδηα δελ επεξεάδνπλ άκεζα ζηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ χπαξμε αληαγσληζηηθφηεηαο αλάκεζα ζηα ζρνιεία 31 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» γηα ηελ θαηάθηεζε πςειψλ επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ. Απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηνλ απνθιεηζκφ αλαπήξσλ ή «εηδηθψλ» καζεηψλ. Τέινο, είλαη ζχλεζεο λα ππάξμνπλ θπξηαξρηθά εκπφδηα, φπνπ έλαο θνξέαο κπνξεί λα επηθξαηήζεη ζηε ζπλεξγαζία θαη απηφ λα έρεη σο απφξξνηα ηελ θαηαζηνιή νπνηαζδήπνηε άιιεο ζπκκεηνρήο κειψλ (Νηεξνπνχινπ - Νηέξνπ, 2012). 1.4 Η εκπαιδεςηική πολιηική αναθοπικά με ηη ζςνεπγαζία ζσολείος και οικογένειαρ. Ο πξψηνο λφκνο πνπ αθνξνχζε ηα δεηήκαηα ζπλεξγαζίαο ήηαλ ν 1566/1985 (ΦΔΚ 1566/1985), πνπ πξνέβιεπε ηε ζπγθξφηεζε θαη ηε ιεηηνπξγία ζπιιφγσλ γνλέσλ πνπ ζπλεξγάδεηαη κε ην ΥΠ.Δ.Π.Θ ζε ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο θαη εηδηθήο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, ρσξίο λα δίλεη δηεπθξηλίζεηο. Σπλ ηνηο άιινηο, ηα ΚΔΓΓΥ ήηαλ ππεχζπλα γηα ηε δηάγλσζε, ηελ εγγξαθή θαη ηε θνίηεζε ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη ηε παξνρή ζπκβνπιψλ ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη γνλείο. Παξαηεξείηαη, ινηπφλ, φηη ε ιήςε ησλ απνθάζεσλ γίλεηαη απφ ηνπο αξκφδηνπο θνξείο ελψ νη γνλείο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξίεο δελ είραλ νχηε ελεξγφ, νχηε ζεζκνζεηεκέλν ξφιν ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Σην Ν. 2817/2000 (ΦΔΚ 2817/2000), πνπ αζρνιείηαη απνθιεηζηηθά κε ηα δεηήκαηα ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο, δηαηεξείηαη ε ζπλεξγαζία ηνπ ΥΠ.Δ.Π.Θ. κε ηνπο ζπιιφγνπο γνλέσλ ζην έξγν ηεο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο, ηα ΚΔΓΓΥ θαζίζηαληαη ππεχζπλα γηα ηε ε δηνξγάλσζε πξνγξακκάησλ ελεκέξσζεο θαη θαηάξηηζεο γηα ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ. Ο Οδεγφο ηνπ Πνιίηε (2007) αλαθέξεηαη ζηα πξνγξάκκαηα ζπκβνπιεπηηθήο θαη ππνζηήξημεο γνλέσλ απφ ηα ΚΔΓΓΥ, θαζψο νη γνλείο θαινχληαη «να ζςμμεηέσοςν ενεπγά και ζςνεηαιπικά με όλοςρ ηοςρ εμπλεκόμενοςρ θοπείρ για να επιηεςσθεί η ιζόηιμη ένηαξη αηόμων με αναπηπία/ ειδικέρ εκπαιδεςηικέρ ανάγκερ ζηο ζσολείο και ζηην κοινωνία» (ζει. 160). Σηελ πην πξφζθαηε απφθαζε λφκνπ πνπ δεκνζηεχηεθε ζηηο 3 Απξηιίνπ ηνπ 2007 θαη αθνξά ηηο αξκνδηφηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηνπ εηδηθνχ πξνζσπηθνχ ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ εηδηθήο αγσγήο γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζηε ζπλεξγαζία εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο θαη γνλέσλ. Φαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη:«(οι 32 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» εκπαιδεςηικοί ειδικήρ αγωγήρ) ζςνεπγάζονηαι με ηοςρ γονείρ και παπέσοςν ζε αςηούρ κάθε διεςκόλςνζη ζηη ζςνεπγαζία με ηο πποζωπικό ηος ζσολείος. Ππογπαμμαηίζοςν και οπγανώνοςν ενημεπωηικέρ ζςνανηήζειρ ηων γονέων με ηοςρ εκπαιδεςηικούρ, ηο ειδικό εκπαιδεςηικό πποζωπικό ή άλλοςρ εμπλεκόμενοςρ θοπείρ, ζε θέμαηα κοινού ενδιαθέπονηορ» (ΦΔΚ 449/2007, παξάγξαθνο 7, ζει. 9389). Ζ ηζρχνπζα λνκνζεζία (Ν. 3699/2008) πξνβιέπεη ηε ζπκκεηνρή ηνπ γνλέα ζην ζρεδηαζκφ ηνπ εμαηνκηθεπκέλνπ πξνγξάκκαηνο εθπαίδεπζεο κέζσ δηαηχπσζεο ηεο άπνςή ηνπο ζηηο θαηά πεξίπησζε αξκφδηεο ππεξεζίεο ή θνξείο (άξζξν 5, παξ.3). Δπίζεο, ζεζκνζεηεί ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ νηθνγέλεηαο θαη θνξέσλ (ΚΔΓΓΥ, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, θαη άιισλ θνξέσλ) σο πξνο ηε δηάγλσζε ηεο αλαπεξίαο θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ, ηελ ππνζηήξημε θαη ζπκβνπιεπηηθή ησλ γνλέσλ. Σπκπεξαζκαηηθά, δηαηξέρνληαο ην ζχλνιν ηεο λνκνζεζίαο αλαθνξηθά κε ηελ Δηδηθή Αγσγή θαη Δθπαίδεπζε, παξαηεξείηαη φηη δελ πθίζηαηαη λνκνζεηηθφ έιιεηκκα ζην ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο, αιιά θαη πξνβάιιεηαη θαη πξναζπίδεηαη ε ελεξγή θαη ζπλεηαηξηθή ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο. Δίλαη γεγνλφο πσο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, κέζσ ησλ λφκσλ θαη ησλ λνκνζεηηθψλ απνθάζεσλ, ππεξηνλίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα απηνχ ηνπ ζεζκνχ. Παξφιν απηά, δεκηνπξγείηαη ε αίζζεζε πεξηζζφηεξν ηεο δηαθήξπμεο ηεο ζπλεξγαζίαο ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο, παξά ηεο νπζηαζηηθήο νξγάλσζεο θαη πινπνίεζεο. Γελ νξίδεηαη ν ηξφπνο θαη ηα ζηάδηα πνπ ζα πξέπεη λα αθνινπζήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ κε αλαπεξία. Σπλ ηνηο άιινηο, δελ νξηνζεηνχληαη νη ζρέζεηο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ηνπ γεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, αιιά θαη δελ πξνζδηνξίδεηαη ε εκπινθή ησλ εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ. Σηελ ηειεπηαία λνκνζεηηθή απφθαζε 449/2007 νξίδεηαη ε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο, ρσξίο φκσο λα πηνζεηνχληαη πνιηηηθέο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ εκπιεθφκελσλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Οη πνιηηηθέο ζπλεξγαζίαο πξνυπνζέηνπλ ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ πξνζσπηθνχ ησλ ζρνιείσλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο ή κε ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο. Οη επηηαθηηθέο αιιαγέο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ, θαζψο πθίζηαληαη κία λέα ηάμε πξαγκάησλ, θαίλεηαη λα απνζησπνχληαη. Οη ζπγθεθξηκέλεο αιιαγέο επηηάζζνπλ, πξσηίζησο, δνκηθέο αιιαγέο ζην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο θαη ζηνπο ηξφπνπο ζπλεξγαζίαο, πξνυπνζέηνληαο πξφζεζε θαη βνχιεζε 33 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» απφ ηελ πιεπξά ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, σο πξνο ηελ αλαδφκεζε ησλ ζπλζεθψλ πνπ πθίζηαληαη ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο. 1.5 Πποηγούμενη επεςνηηική δπαζηηπιόηηηα: διεπεςνώνηαρ ηιρ ζςνεπγαηικέρ ππακηικέρ ζσολείος και οικογένειαρ. Ζ επηινγή ηνπ ζέκαηνο έγηλε κε βάζε ην πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ ηεο εξεπλήηξηαο ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία, αθνχ ε επαγγεικαηηθή ηεο ελαζρφιεζε είλαη σο εθπαηδεπηηθφο παξάιιειεο ζηήξημεο. Σε θαζεκεξηλή βάζε ε ζπλεξγαζία κεηαμχ πνιιψλ εκπιεθνκέλσλ είλαη γεκάηε δπζθνιίεο θαη εκπφδηα. Πνιιά δηαθνξεηηθά άηνκα κε δηαθνξεηηθέο εηδηθφηεηεο, ζπνπδέο θαη θηινζνθία είλαη ππεχζπλα γηα ηελ εθπαίδεπζε ελφο παηδηνχ κε αλαπεξία. Δίλαη παξάδνμν ην γεγνλφο φηη δελ ππάξρεη γεληθφηεξα εξεπλεηηθή βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε απηφ ην ζέκα, δειαδή, ηελ εζηηαζκέλε δηεξεχλεζε ζηελ ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπ γεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ, ηνπ εθπαηδεπηηθνχ παξάιιειεο ζηήξημεο, ησλ γνλέσλ θαη ησλ εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ, γεγνλφο πνπ απνηειεί θαη ηελ θαηλνηνκία απηήο ηεο έξεπλαο. Καηά ην ζρεδηαζκφ εξεπλεηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ θαηαλφεζε ηεο ζπλεξγαηηθήο ζρέζεο, αιιά θαη ηελ νξγάλσζε παξεκβάζεσλ γηα ηελ ελδπλάκσζε απηήο, είλαη αλαγθαίν λα αλνίμεη ν θαθφο θαη λα ιακβάλνληαη ππφςε κηα ζεηξά παξακέηξσλ πνπ αθνξνχλ ηα παηδηά, ην θνηλσληθφ, εθπαηδεπηηθφ θαη ηζηνξηθν-πνιηηηθφ πιαίζην θαζψο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ίδησλ ησλ εκπιεθνκέλσλ. Ζ ππάξρνπζα εξεπλεηηθή βηβιηνγξαθία πεξηνξίδεηαη ζην δίπηπρν γνλέαο εθπαηδεπηηθφο θαη παξνπζηάδνληαη νη θσλέο ησλ γνλέσλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ παξάζεζε πξνεγνχκελσλ εξεπλψλ πνπ ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν κε ηνλ ηνκέα θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο ζπλεξγαζίαο απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηε δηεξεχλεζε θαη ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο εξεπλεηηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη κειέηεο. Ωο εθ ηνχηνπ, πξέπεη λα αλαθεξζνχλ ζπκπεξάζκαηα απφ πξνεγνχκελεο έξεπλεο, λαη κελ δηαθνξεηηθνχ πεξηερνκέλνπ, αιιά πνπ κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηνπο πξνέθπςαλ νξηζκέλα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία κειψλ πνπ εκπιέθνληαη (π.ρ. γνλείο, εθπαηδεπηηθνί, εηδηθνί επαγγεικαηίεο θιπ.) 34 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Αξρηθά, ε Γ.Α. Κνληνιέσλ (2012) ζηελ έξεπλα πνπ δηεμήγαγε κε ζέκα ηηο απφςεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο γηα ηελ Παξάιιειε Σηήξημε καζεηψλ κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν αλαθέξεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο δελ ζπκκεηέρνπλ ελεξγά θαη κε ηζφηηκν ηξφπν ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, δηφηη δελ ζπλεξγάδνληαη κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο γεληθήο ηάμεο θαη ηειηθά δελ εθαξκφδεηαη ε πξαθηηθή ηεο ζπλδηδαζθαιίαο. Δπηπιένλ, αλαθέξεηαη φηη, δελ γίλεηαη ελαιιαγή ηνπ ξφινπ ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ κέζα ζηελ ηάμε θαη δελ είλαη ζπλεξγάηεο γηα ηελ, απφ θνηλνχ, δεκηνπξγία ελφο πξνγξάκκαηνο. Αθφκα, ε Π. Κακπαλέιινπ (2011) ζηελ κεηαπηπρηαθή ηεο κειέηε κε ηίηιν «Οη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο, γηα ην κνληέιν ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο ζην πιαίζην ηεο ζπκπεξηιεπηηθήο εθπαίδεπζεο παηδηψλ κε θαη ρσξίο εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο», επηζεκαίλεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζην ζχλνιν ηνπο ζεσξνχλ ηε δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία σο ην ζεκέιην ιίζν κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, έηζη ψζηε λα κεγηζηνπνηεζεί ε επηηπρία ηεο πξαθηηθήο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο. Ωζηφζν, ε ζπγγξαθέαο αλαθέξεη φηη, ελψ νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ππάξρεη πνιχ θαιή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη εθείλσλ πνπ θηινμελνχλ ζηελ ηάμε ηνπο ηνλ ζεζκφ, απηφ έξρεηαη ζε αληηδηαζηνιή κε ιεγφκελα ηνπο ζε πξνεγνχκελεο εξσηήζεηο πνπ ηνπο ηέζεθαλ. Σηελ πνηνηηθή εθπαηδεπηηθή έξεπλα «Έληαμε αλαπήξσλ ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε» πνπ πξαγκαηνπνίεζε ε Μ. Γειαζηνπνχινπ (2012) εκθαλίζηεθαλ ηα δεδνκέλα ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά θαη ε άπνςε φηη ε απνδνρή ή κε ηεο αλαπεξίαο απφ ηνπο γνλείο είλαη απηφ πνπ επεξεάδεη, ηειηθά, ηε ζπλεξγαζία ησλ ηειεπηαίσλ κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Σηελ εξεπλεηηθή ηεο εξγαζία ζρεηηθά κε «ηηο απφςεηο ησλ παηδαγσγψλ γηα ηηο εληαμηαθέο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο θαηά ηελ έληαμε παηδηψλ κε αλαπεξίεο ζε παηδηθνχο ζηαζκνχο», ε Σ. Φαθνπξέιε (2013) εληνπίδεη φηη νη ζπκκεηέρνληεο αλαγλσξίδνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ παηδαγσγψλ πεξηνξίδνληαο ηελ ζηα παηδηά κε αλαπεξία. Δπηπιένλ, ε ζπλεξγαζία νξίδεηαη κε ηξφπν απνζπαζκαηηθφ, πεξηνξηζκέλν θαη ζπρλά δηαζηξεβισκέλν ή θαη αληηθαηηθφ απνηειψληαο κηα επθαηξηαθή δηαδηθαζία, παξά κηα παγησκέλε ζπλεηδεηή ηαθηηθή. 35 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» Αλαθνξηθά κε ηε ζπλεξγαζία παηδαγσγψλ θαη γνλέσλ, νη πξψηνη αλαθέξνπλ πσο ε ζπλεξγαζία πξέπεη λα ππάξρεη. Ζ ζρέζε ηνπο κε ηνπο γνλείο ραξαθηεξίδεηαη σο θαιή, σζηφζν παξακέλεη κεηαμχ ησλ παηδαγσγψλ θαη ησλ γνλέσλ ηνπ πξνο έληαμε παηδηνχ, ζαλ δηαδηθαζία απιήο ελεκέξσζεο θαηά ηελ πξνζέιεπζε θαη ηελ απνρψξεζε ηνπ παηδηνχ. Σηελ εθπλνή ηνπ ιφγνπ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη νη εθπαηδεπηηθνί, ζχκθσλα κε ηελ εξεπλήηξηα, εζηηάδνπλ ζηε κε απνδνρή ηεο αλαπεξίαο σο πεγή άγρνπο θαη αδπλακίαο ησλ γνλέσλ. Ζ Ησάλλα Γεκνπνχινπ (2012), αλέθεξε ζηελ κεηαπηπρηαθή ηεο έξεπλα «Σπλεξγαζία ζρνιείνπ νηθνγέλεηαο: απφςεηο θαη εκπεηξίεο λεπηαγσγψλ εηδηθήο θαη εληαμηαθήο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο» φηη νη εθπαηδεπηηθνί δίλνπλ ζπγθερπκέλεο απαληήζεηο γηα ηε ζπλεξγαζία πνπ ιακβάλεη ρψξα κε ηνπο γνλείο, παξαβιέπνληαο ηελ πνιηηηθή δηάζηαζε ηνπ δεηήκαηνο θαη αλαιακβάλνληαο εμ νινθιήξνπ ηελ επζχλε. Σπλ ηνηο άιινηο, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη νη πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνχζαλ παξέπεκπαλ ζε κεγάιν βαζκφ ζε ζπληεξεηηθά κνληέια ζπλεξγαζίαο. Απφ ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο πξνέθπςε φηη ε εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ν ηξφπνο πνπ αληηιακβάλνληαη ην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ δηθφ ηνπο κέζα ζε απηφ επεξεάδεη ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ζπγθξηηηθά κε ην πιαίζην. Αλαθνξηθά κε ηε ζηάζε ησλ γνλέσλ απέλαληη ζηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο, ν Κσλζηαληίλνο Πνχιηνο (2015) ζηελ έξεπλα ηνπ ζρεηηθά κε ηηο απφςεηο αθνπφλησλ γνλέσλ βαξεθφσλ-θσθψλ παηδηψλ γηα ην έξγν ηεο ινγνζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο, αλαθέξεη φηη νη γνλείο βιέπνπλ ζην πξφζσπν ηνπ εηδηθνχ επαγγεικαηία ηελ επαΐνληα εηδηθφ θαη ηνπ κεηαζέηνπλ ηελ επζχλε γηα ηε θνίηεζε ηνπ παηδηνχ. Οη γνλείο, δήισζαλ ζηνλ εξεπλεηή φηη είλαη αλέηνηκνη θαη αλεπαξθείο ζηε ιήςε απνθάζεσλ, κεηαθπιψληαο έηζη ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία ζηνλ εηδηθφ. Τν ζέκα ηεο ζπλεξγαζίαο επηθεληξσκέλν ζην ζρνιείν θαη ηελ νηθνγέλεηα πξνβιεκαηίδεη θαη ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία. Ζ Phtiaka (1996, 1998) κε έξεπλεο πνπ δηεμήγαγε ζηελ Κχπξν (It s their job, not ours! Home-school relations in Cyprus θαη Each to his own? Home - School Relations in Cyprus) δηαπίζησζε φηη νη αλάγθεο ησλ γνλέσλ αλαθνξηθά κε ην ζρνιείν θαη ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαίλεηαη λα είλαη αθξηβψο νη ίδηεο είηε ην παηδί θέξεη αλαπεξία είηε φρη. Ζ αλάγθε γηα θαιχηεξε επηθνηλσλία, ζηήξημε ησλ ίδησλ ησλ γνλέσλ, πεξηζζφηεξε εμαηνκηθεπκέλε 36 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» πξνζνρή ζηελ ηάμε, θαιχηεξν πιηθνηερληθφ εμνπιηζκφ θαη δηαξθή επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηαπηίδνληαη απφιπηα κεηαμχ ησλ δχν θαηεγνξηψλ ησλ γνλέσλ. Δπίζεο, ππάξρεη ηαχηηζε απφςεσλ απέλαληη ζηε δηθή ηνπο αλεπάξθεηα. Oη Hodge N. & Runswick-Cole K. (2008) ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ («Problematising parent professional partnerships in education») παξαζέηνπλ ηηο απφςεηο ηνπο. Ο πξψηνο σο γνλέαο ελφο παηδηνχ κε αλαπεξία θαη ν δεχηεξνο σο επαγγεικαηίαο. Αλαθέξνπλ φηη νη γνλείο δελ έρνπλ θάλεη ηίπνηα γηα λα εμηζνξξνπήζνπλ ηηο άληζεο ζρέζεηο εμνπζίαο. Οη επαγγεικαηίεο εμαθνινπζνχλ λα πξνζηαηεχνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο σο «εκπεηξνγλψκνλεο» θαη λα απνξξίπηνπλ ηηο πξνηάζεηο ησλ γνλέσλ σο ππεξβνιηθά ζπλαηζζεκαηηθέο. Οη γνλείο αλακέλεηαη λα είλαη παζεηηθνί εηαίξνη, απιήξσηνη νηνλεί επαγγεικαηίεο, εθπαηδεπκέλνη λα εθηειέζνπλ κηα ζεηξά απφ θαζήθνληα πνπ ζέηνπλ νη "πξαγκαηηθνί" εκπεηξνγλψκνλεο. Απνγνεηεπκέλνη ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο επαγγεικαηίεο, νη γνλείο ζπρλά απεπζχλνληαη ζε άιινπο γνλείο γηα πιεξνθνξίεο θαη ππνζηήξημε. Οη γνλείο πξνζδηνξίδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ απνηειεζκαηηθψλ ζπλεξγαζηψλ σο ειεχζεξε ζθέςε θαη πξνζπκία λα πηνζεηήζνπλ λέεο πξννπηηθέο. Ζ γνληθήεπαγγεικαηηθή ζρέζε ζχκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο ζα πξέπεη λα είλαη ξεπζηή, ηθαλή λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο κεηαβαιιφκελεο πξννπηηθέο. Οη επαγγεικαηίεο πνπ ζεσξνχλ ηνπο γνλείο σο νδεγνχο, εκπεηξνγλψκνλεο πάλσ ζηα παηδηά ηνπο (κηαο θαη κπνξνχλ λα εληνπίζνπλ ηηο δεμηφηεηεο θαζψο θαη ηα ειιείκκαηα) είλαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απνδεθηνί απφ ηνπο γνλείο. Δίλαη νη επαγγεικαηίεο πνπ είλαη πξφζπκνη λα κάζνπλ γηα ην παηδί, φρη κφλν γηα ηελ «αλαπεξία» θαη νη νπνίνη κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ απνηειεζκαηηθά σο εηαίξνη. Τέινο, ν Stephen Case ζην άξζξν ηνπ «Refocusing on the Parent: what are the social issues of concern for parents of disabled children?» αλαθέξεη φηη, χζηεξα απφ ηελ δηαλνκή ελφο εξσηεκαηνινγίνπ ζρεηηθά κε ηελ παξνρή ππεξεζηψλ γηα ηα παηδηά κε αλαπεξία απφ ηελ νπηηθή γσλία ησλ γνλέσλ, θαζψο θαη νη αλάγθεο θαη ηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο γνλείο, δηαπηζηψζεθαλ γνληθέο αλεζπρίεο. Οη θφβνη ζρεηίδνληαλ κε ηελ επαγγεικαηηθή ζηάζε θαη ηελ θπξηαξρία ησλ εηδηθψλ, ηνλ παξαγθσληζκφ ηεο γλψζεο ησλ γνλέσλ θαη ηελ έιιεηςε ζπκβνπιψλ. Τα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη επαγγεικαηίεο εμαθνινπζνχλ λα ειέγρνπλ ηε γνληθή-επαγγεικαηηθή ζρέζε, αλαιακβάλνληαο ην ξφιν ηνπ «εκπεηξνγλψκνλα», αληί λα ελζσκαηψλνπλ θαη λα 37 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Τμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜΣ «Ειδική Αγωγή» ζπκβνπιεχνληαη ηνπο γνλείο ζε κηα δηαπξαγκαηεπηηθή δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ. Οη γνληθέο αλάγθεο πεξηγξάθνληαη απφ ηνπο επαγγεικαηίεο θαη φρη απφ ηνπο γνλείο. Απηφ έρεη σο απφξξνηα ην λα πεξηζσξηνπνηείηαη θαη λα απνδπλακψλεηαη ν γνλέαο. Τν ζπκπέξαζκα ηνπ εξεπλεηηθνχ άξζξνπ φηη ν επαγγεικαηίαο ζπλερίδεη λα δηαδξακαηίδεη ηνλ ξφιν ηνπ εηδηθνχ ελψ ηα γνληθά δεηήκαηα παξακέλνπλ παξακειεκέλα. Πξέπεη λα αλαγλσξηζηνχλ θαη λα αληηκεησπηζηνχλ κε ηε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ θαη ηε δηαβνχιεπζε σο κέξνο κηαο δηαπξαγκαηεπηηθήο ζρέζεο, πνπ ελζσκαηψλεη ηηο αλάγθεο θαη ηηο απφςεηο, ηφζν γνλέσλ φζν θαη επαγγεικαηηψλ. 38 ΤΟΛΟΓΛΟΥ ΜΕΝΕΛΙΑ-ΜΑΡΙΑ Σςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Κεθάλαιο 2 o : Σκοπόρ και Μεθοδολογία ηηρ Έπεςναρ 2.1 κοπόρ & Επεςνηηικά Επωηήμαηα Η εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζπληζηά έλα ζπεηξνεηδέο αιιειεπηδξάζεσλ, φπνπ ν θάζε εκπιεθφκελνο (εθπαηδεπηηθνί, γνλείο, εηδηθνί επαγγεικαηίεο) «ζπκκεηέρεη» κε ηηο δηθέο ηνπ αληηιήςεηο θαη εκπεηξίεο. Σε απηφ ην αζηαζέο ζπεηξνεηδέο, ε ζπγθεθξηκέλε πνηνηηθή έξεπλα επηδηψθεη λα βξεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηακνξθψλνληαη νη ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ε έληαμε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία κέζα ζην γεληθφ ζρνιηθφ πιαίζην. Όηαλ έλαο γνλέαο έξρεηαη ζε επαθή κε έλαλ επαγγεικαηία, είηε είλαη εθπαηδεπηηθφο είηε θάπνηνο άιινο εηδηθφο επαγγεικαηίαο, μεθηλά κηα ζπλαιιαγή. Σηνλ ππξήλα απηήο ηεο ζπλαιιαγήο ιακβάλεη ρψξα κηα αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηηο αληηδξάζεηο, ηηο αληηιήςεηο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ γνλέσλ κε εθείλεο ησλ εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ (Dale, 2008). Ωζηφζν, θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο αιιειεπίδξαζεο είλαη ζπρλφ θαηλφκελν νη εκπεηξίεο θαη νη απφςεηο ησλ γνλέσλ γηα ηα αλάπεξα παηδηά ηνπο λα κελ ππνινγίδνληαη σο αμηφινγεο θαη λα θξίλνληαη σο ππνδεέζηεξεο. Σχκθσλα κε ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο δηαθαηέρνληαη απφ ζπλαηζζεκαηηζκφ, πνπ απνηειεί αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ηεο θξίζεο ηνπ. Θεσξείηαη φηη ν γνλέαο δελ γίλεηαη λα είλαη αληηθεηκεληθφο κε ηελ αλαπεξία θαη ζπλεπψο δελ κπνξεί λα ζπκκεηέρεη ζηε ιήςε απνθάζεσλ (Hodge & Runswick - Cole, 2008). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη γνλείο ζεσξνχληαη φηη παξακεξίδνληαη, παξφιν πνπ νη εκπεηξίεο κε ην αλάπεξν παηδί κπνξεί λα πξνζθέξνπλ ζηνλ εηδηθφ επαγγεικαηία κηα κεγάιε πεγή πιεξνθνξηψλ κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο έληαμεο. Γεκηνπξγνχληαη, ινηπφλ, δχν «αληίπαια ζηξαηφπεδα» πνπ ην θαζέλα παξνπζηάδεηαη λα έρεη δηαθνξεηηθά ζπκθέξνληα. Ωζηφζν, ζε απηφ ην παηρλίδη εμνπζίαο ππάξρεη θαη έλα αθφκε ζηξαηφπεδν. Δίλαη ζχλεζεο ην θαηλφκελν λα παξνπζηάδνληαη ζρέζεηο αληηπαιφηεηαο αλάκεζα ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη εηδηθνχο επαγγεικαηίεο. Έηζη, ινηπφλ, θαηά ηελ έληαμε ελφο παηδηνχ κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν, ζπρλά δνκνχληαη ηεξαξρηθέο ζρέζεηο εμνπζίαο αλάκεζα ζηα ζπλεξγαδφκελα κέιε, ιφγσ ηνπ φηη θάπνηα γλψκε (=γλψζε) ζεσξείηαη πην «αμηφπηζηε» θαη «ηζρπξή». Η έξεπλα ραξαθηεξίδεηαη απφ επίκνλε θαη νξγαλσκέλε πξνζπάζεηα λα επεθηείλεη ηηο γλψζεηο θαη ηελ θαηαλφεζή καο γηα ηνλ θφζκν ζηνλ νπνίνπ δνχκε (Verma & Mallick, 2004). Σθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο, ινηπφλ, είλαη λα 39 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» δηεξεπλεζνχλ νη ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο ησλ εκπιεθνκέλσλ πνπ εθαξκφδνληαη, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ε έληαμε ελφο παηδηνχ κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζα κειεηεζνχλ νη απφςεηο ηνπ δείγκαηνο (Γ.Δ., Π.Σ., Δ.Π., Γ., Δ.Δ.) 1 ζρεηηθά κε ηελ αλαπεξία, ηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε, ην ζεζκφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη ην πψο δχλαηαη λα επεξεάζνπλ ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. Απψηεξνο ζηφρνο, αθφκα, είλαη ε δηεξεχλεζε ηνπ λνήκαηνο πνπ πξνζδίδεηαη ζηελ πξαθηηθή ηεο ζπλεξγαζίαο, ην πψο απηή πξαγκαηψλεηαη (ηξφπνη ζπλεξγαζίαο), πνηνο ζα πξέπεη λα είλαη ν ξφινο ηνπ θάζε ζπκκεηέρνληα, ηα εκπφδηα πνπ είλαη πηζαλφλ λα ππάξμνπλ θαη νη παξάγνληεο πνπ δχλαηαη λα επεξεάζνπλ ηε ζπλεξγαζία. Δπηπξνζζέησο, επηδηψθεηαη λα βξεζεί αλ πθίζηαληαη δηαθνξνπνηήζεηο αλάινγα κε ηελ εηδηθφηεηα, πψο νη ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο νξγαλψλνληαη απφ ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη αλ ε ηειεπηαία αληαλαθιά θαη απφςεηο ηεο θνηλσλίαο. Αθφκα, ζα εμεηαζηνχλ νη εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία πνπ απνξξένπλ απφ ηνλ ιφγν ησλ ππνθεηκέλσλ. Τέινο, ζα δνζεί έκθαζε ζηηο εκπεηξίεο θαη ζηηο πξαθηηθέο ησλ εκπιεθνκέλσλ, κε ζθνπφ λα αλαδπζνχλ νη λνεκαηνδνηήζεηο ηνπο ζε αληηδηαζηνιή κε ηηο ζεσξεηηθέο απφςεηο ηνπο, ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία. Δίλαη ζεκαληηθφ, φκσο, λα επηζεκαλζεί φηη δελ αξθεί απιψο ε γλψζε «γηα ηε 40 γλψζε». Τα δεδνκέλα πνπ ζα πξνθχςνπλ επηδηψθνπλ λα απαληήζνπλ ζηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη ηνπο ζηνραζκνχο ηεο εξεπλήηξηαο, αιιά θαη λα δψζνπλ «ηξνθή» γηα ηε δηακφξθσζε κειινληηθψλ δξάζεσλ ζε έλαλ ηνκέα πνπ «ςπρνξξαγεί». Τα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα απνηεινχλ ηνπο ζεκαηηθνχο άμνλεο ηεο έξεπλαο πάλσ ζηνπο νπνίνπο ζηεξίδεηαη ν κεζνδνινγηθφο ζρεδηαζκφο θαη ε δηαδηθαζία δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο (Mason, 2003): Η παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία ζηεξίδεηαη ζηα αθφινπζα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: Η παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία ζηεξίδεηαη ζηα αθφινπζα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ θηλνχληαη ζε δχν επξείο ζεκαηηθνχο άμνλεο ησλ απφςεσλ θαη ησλ εκπεηξηψλ: 1 Γ.Ε. = γενικι εκπαιδευτικόσ Π.Σ. = εκπαιδευτικόσ παράλλθλθσ ςτιριξθσ Ε.Π. = ειδικόσ παιδαγωγόσ που παραδίδει ιδιαίτερα μακιματα Γ. = γονείσ Ε.Ε. = ειδικοί επαγγελματίεσ του κζντρου ειδικισ αγωγισ ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» 1. Με πνην ηξφπν πξνζεγγίδνπλ ελλνηνινγηθά ηνπο φξνπο «εληαμηαθή εθπαίδεπζε», «παξάιιειε ζηήξημε» θαη «αλαπεξία»; i. Οη απόςεηο ηνπ δείγκαηνο ζρεηηθά κε ηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε, ηελ παξάιιειε ζηήξημε θαη ηελ αλαπεξία επηδξνύλ ζηε δηακόξθσζε ησλ ζπλεξγαηηθώλ πξαθηηθώλ; 2. Πνην είλαη ην λφεκα πνπ πξνζδίδνπλ ζηνλ φξν «ζπλεξγαζία»; i. Πνηνο ζα πξέπεη λα είλαη ν ξόινο ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο ηεο γεληθήο εθπαηδεπηηθνύ (Γ.Ε.), ηεο εθπαηδεπηηθνύ παξάιιειεο ζηήξημεο (Π.Σ.), ηνπ γνλέα (Γ.), ησλ εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ (Ε.Ε.) θαη ηνπ εηδηθνύ παηδαγσγνύ (Ε.Π.) πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ; ii. Πνηνη παξάγνληεο κπνξνύλ λα επεξεάζνπλ ηελ πνηόηεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο ζρέζεο; iii. Δηαθνξνπνηνύληαη νη απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ (αλά θαηεγνξία), ησλ γνλέσλ, ησλ εηδηθώλ επαγγεικαηηώλ θαη ηνπ εηδηθνύ παηδαγσγνύ, ζρεηηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο; iv. Πνηεο είλαη νη εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηε ζπλεξγαζία πνπ απνξξένπλ από ηνλ ιόγν ησλ ππνθεηκέλσλ; 3. Πνηεο είλαη νη απφςεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή (Ν.3699/2008, ππνπξγηθή απφθαζε ηνπ 2007, N. 4368/2016, Άξζξν 82) ζηελ Διιάδα αλαθνξηθά κε ηελ πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο; i. Η εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή δίλεη ηε δπλαηόηεηα ζηα ζπλεξγαδόκελα κέιε λα εληζρύζνπλ ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο κε ηηο αληηιήςεηο θαη ηελ πξνζσπηθόηεηά ηνπο; ii. Η πνιηηεία ελζαξξύλεη ηε ζπλεξγαζία κεξηκλώληαο παξάιιεια γηα ηα δηθαηώκαηα ησλ εκπιεθνκέλσλ; 41 4. Πνηεο είλαη νη εκπεηξίεο ηνπ δείγκαηνο απφ ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο; i. Με πνηνπο ηξόπνπο ιακβάλεη ρώξα ε ζπλεξγαζία; ii. Πνηνη είλαη νη ξόινη θαη ν βαζκόο ζπκκεηνρήο ηνπ θάζε εκπιεθόκελνπ ζηελ εληαμηαθή δηαδηθαζία; iii. Πνηεο ζρέζεηο αλαπηύζζνληαη κεηαμύ ησλ ζπλεξγαδόκελσλ κεξώλ; iv. Οη ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πνπ πηνζεηνύληαη από ηνπο εκπιεθνκέλνπο δύλαηαη λα επεξεάζνπλ ηελ εληαμηαθή δηαδηθαζία; ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» v. Πνηεο ζεσξνύλ όηη είλαη νη επηπηώζεηο ηεο ζπλεξγαζίαο ή ηεο κε ζπλεξγαζίαο κεηαμύ ησλ εκπιεθνκέλσλ; 5. Πνηεο είλαη νη πξνθιήζεηο θαη ηα εκπφδηα πνπ ζπλαληνχλ θαηά ηε ζπλεξγαζία; i. Πνηνη είλαη νη παξάγνληεο ( π.ρ. εθπαηδεπηηθή εηθόλα ηνπ καζεηή, πξνζσπηθνί, νξγαλσηηθνί θιπ.) πνπ δύλαηαη λα επεξεάζνπλ ηελ πνηόηεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο ζρέζεο; ii. Πνηνο είλαη ν ηξόπνο επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνθύπηνπλ; 2.2 Θεωπηηική Μεθοδολογική Πποζέγγιζη 2.2.1 Εκπαιδεςηική Έπεςνα και Ποιοηική Μέθοδορ Οη έξεπλεο κε παηδαγσγηθφ ραξαθηήξα ζηνρεχνπλ ζηε κειέηε ησλ λέσλ ζπλζεθψλ πνπ πεξηβάιινπλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δπηπξφζζεηα, ρξεζηκεχνπλ ζηελ θαηαλφεζε ησλ ζπληζησζψλ θαη ησλ παξακέηξσλ πνπ ηελ επεξεάδνπλ, θαζψο θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν δηαπιέθνληαη, έηζη ψζηε λα ππάξμεη ηειηθά βειηίσζε ηεο. Η έξεπλα απνηειεί κηα πξαθηηθή δηαδηθαζία πνπ ζηεξίδεηαη θαη εμνρήλ ζηε λφεζε. Πξψηα αζθείηαη ν λνπο θαη κεηά ππάξρεη ε πξαθηηθή εμάζθεζε. Ο εξεπλεηήο «ρεηξίδεηαη» ηαπηφρξνλα, ηε ζεσξία, ηηο κεζφδνπο θαη ηηο ηερληθέο. Σηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο εκπιέθεηαη ζε κηα δηαδηθαζία επηινγήο, αιιειεπίδξαζεο, αμηνιφγεζεο θαη θαζνξηζκνχ ησλ κεζφδσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη ζηελ έξεπλα. Τα θηινζνθηθά δεηήκαηα πνπ «πεξηζηνηρίδνπλ» ηελ έξεπλα, νη «εξεπλεηηθή» νπηηθή κε ηελ νπνία ν εξεπλεηήο «αληηθξίδεη» ηελ πξαγκαηηθφηεηα γχξσ ηνπ, ε άπνςε πνπ έρεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηελ έξεπλα, ζπληεινχλ θαηαιπηηθά ζηηο επηινγέο πνπ ζα θάλεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο. Σπλ ηνηο άιινηο, νη επηζηεκνινγηθέο ηνπνζεηήζεηο ζπλδένληαη άκεζα κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο θχζεο ηεο γλψζεο, ζπλεπψο θαη κε ηελ παξαγσγή απηήο. Με άιια ιφγηα, βξίζθεηαη ζε ινγηθή αιιεινπρία κε ηελ επηινγή ηεο κεζφδνπ ηεο έξεπλαο (Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006). Η ζεκαζία ηεο κεζνδνινγίαο αλέξρεηαη ζην λα πεξηγξάςεη θαη λα αλαιχζεη κεζφδνπο απνθαιχπηνληαο ηνπο πεξηνξηζκνχο θαη ηηο πεγέο θαη δηεπθξηλίδνληαο ηηο ππνζέζεηο θαη ηηο ζπλέπεηέο ηνπο ζρεηηθά κε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο, ζηε δψλε ηνπ ιπθφθσηνο, ζηα ζχλνξα ηεο γλψζεο (Wellington, 2000). 42 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Οη θπξηφηεξεο κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ έξεπλα είλαη ε πνζνηηθή θαη ε πνηνηηθή. Ιζηνξηθά, ζηνλ εξεπλεηηθφ ηνκέα ηεο εηδηθήο αγσγήο θπξηαξρνχζαλ παξαδνζηαθά νη πνζνηηθέο κέζνδνη. Έλαο ιφγνο γηα ηελ έκθαζε απηή ήηαλ ε αλαγθαηφηεηα αμηνιφγεζεο ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνληαλ. Ωζηφζν, ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ππήξμε κηα ακθηζβήηεζε απφ ηνπο εξεπλεηέο ησλ πνζνηηθψλ κεζφδσλ πνπ θπξηαξρνχζαλ ζηνλ εξεπλεηηθφ ρψξν παξαδνζηαθά θαη επηζήκαλαλ ηηο αδπλακίεο πνπ είραλ νη κέζνδνη απηνί. Θεσξείην φηη νη πεηξακαηηθέο έξεπλεο είλαη ηφζν «ζηεκέλεο» ψζηε φηαλ ζα γηλφηαλ γελίθεπζε ησλ απνηειεζκάησλ ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο, απηφ ζα ήηαλ ηδηαηηέξσο παξαθηλδπλεπκέλν. Με άιια ιφγηα, ε «νηθνινγηθή εγθπξφηεηά» ηνπο ήηαλ κηθξή (Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006). Σηελ έξεπλα γηα ηελ εθπαίδεπζε είλαη επηηαθηηθή ε πηνζέηεζε κηαο εξεπλεηηθήο πξνζέγγηζεο πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πνιιαπιέο δηαζηάζεηο πνπ απηή εθδειψλεη. Με άιια ιφγηα, ε εξεπλεηηθή κέζνδνο πξέπεη λα απνδέρεηαη ηελ πνιπδηάζηαηε πξαγκαηηθφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο. Η πνηνηηθή κέζνδνο ζεσξείηαη σο ε θαηαιιειφηεξε, κηαο θαη επηηξέπεη ηελ αλαδήηεζε ηεο πνιχπινθεο θχζεο ζχλζεησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ κέζα απφ έλα «ζηαπξνδξφκη», φπνπ ζπλαληηφληαη ε ζεσξία, νη ζθνπνί θαη ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο θαη αλαπηχζζεη κηα ζθαηξηθή, νιηζηηθή «καηηά» πάλσ ζηελ αλάιπζε ηεο αλζξψπηλεο εκπεηξίαο (Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006; Mason, 2003; Robson, 2007). Η πνηνηηθή έξεπλα ζηνρεχεη αλαδήηεζε αηηηαθψλ ζρέζεσλ, ζηελ πεξηγξαθή, αλάιπζε, εξκελεία θαη θαηαλφεζε θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, θαηαζηάζεσλ θαη νκάδσλ απαληψληαο θπξίσο ζηα εξσηήκαηα «πώο, γηαηί, θάησ από πνηεο ζπλζήθεο, κε πνηεο επηπηώζεηο θιπ.» (Ισζεθίδεο, 2001). «Η θνηλσληθή πξαγκαηηθόηεηα θαηαζθεπάδεηαη κέζα από ηα λνήκαηα πνπ απνδίδνπλ ηα ππνθείκελα ζηε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ» (Κπξηαδή, 2005, ζει 31). Τα πνηνηηθά δεδνκέλα πνπ ζπιιέγνληαη, σζηφζν, ν εξεπλεηήο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηα πνζνηηθνπνηήζεη ή λα ηα εληζρχζεη ρξεζηκνπνηψληαο δεδνκέλα πνπ πξνέξρνληαη απφ πνζνηηθέο κεζφδνπο. Παξφια απηά, ε πνηνηηθή κεζνδνινγία δίλεη έκθαζε ζηελ ζπνπδαηφηεηα ησλ δεδνκέλσλ. Τνπηέζηηλ, εζηηάδεη ζηελ εξεπλεηηθή αμία, ην λεσηεξηζκφ θαη ην ελδηαθέξνλ πνπ παξνπζηάδνπλ θαη φρη ηε ζπρλφηεηα κε ηελ νπνία εκθαλίδνληαη (Grawitz, 2006; Mason, 2003; Verma & Mallick, 2004; Ισζεθίδεο, 2003). 43 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Η ιέμε «πνηνηηθή» (έξεπλα) θαηαδεηθλχεη, ζχκθσλα κε νξηζκέλνπο κειεηεηέο, ηελ έκθαζε ζηελ πνηφηεηα ησλ ππφ αλάιπζε νληνηήησλ θαη ζηα λνήκαηα ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ πεηξακαηηθά (ζε ζπλάξηεζε δειαδή κε ηελ πνζφηεηα, ηελ έληαζε, ή ηε ζπρλφηεηά ηνπο) (Τζέθεξεο, 2012). Φξεζηκνπνηείηαη ζηελ έξεπλα πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ εηο βάζνο πεξηγξαθή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο. Απνηειείηαη απφ ηε κειεηεκέλε ρξήζε θαη ζπιινγή εκπεηξηθψλ εξγαιείσλ, φπσο ε ζπλέληεπμε θαη ε πξνζσπηθή εκπεηξία, πνπ πξνβάιινπλ πξνβιεκαηηθέο εθθάλζεηο θαη έλλνηεο ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ. Μέζσ ηεο επαγσγηθήο πξνζέγγηζεο ν εξεπλεηήο πξνζπαζεί λα δηεξεπλήζεη κηα θαηάζηαζε δίρσο λα επηβάιιεη πξνυπάξρνπζεο πξνζδνθίεο ζην ππφ δηεξεχλεζε θαηλφκελν. Η κέζνδνο απηή δίλεη ηελ επθαηξία ζηνλ εξεπλεηή λα ζηνρεχζεη θαη λα εκβαζχλεη ζην ηη ζεκαίλεη γηα ηνπο ζπκκεηέρνληεο ε εκπεηξία γηα ηελ νπνία κηινχλ. Υπάξρνπλ δηάθνξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα επηιεγνχλ νη πνηνηηθέο κέζνδνη. Σχκθσλα κε ηνλ Patton (1990), ε επηινγή ηέηνηνπ είδνπο κεζφδνπ κπνξεί λα είλαη θαηάιιειε γηα ηξεηο πξαθηηθνχο ιφγνπο. Αξρηθά, ιφγσ ηνπ φηη αξθεηά εθπαηδεπηηθά θαη ςπρνινγηθά πξνγξάκκαηα βαζίδνληαη ζε αλζξσπηζηηθέο αμίεο, νη ελ δπλάκεη ρξήζηεο ηεο έξεπλαο κπνξεί λα πξνηηκήζνπλ ηελ πξνζσπηθή επαθή θαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ κηα πνηνηηθή έξεπλα. Γεχηεξνλ, ε επηινγή κηαο πνηνηηθήο έξεπλαο κπνξεί λα ζπκβεί θη φηαλ δελ ππάξρεη θαλέλα απνδεθηφ, έγθπξν ή αμηφπηζην πνζνηηθφ κέηξν πνπ λα νδεγεί ζηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα. Τέινο, κέζσ ηεο ρξήζεο πνηνηηθψλ κεζφδσλ κπνξνχκε λα ζηνρεχζνπκε θαη λα εκβαζχλνπκε ζε κηα πνζνηηθή κειέηε (Mertens, 2009). Φαξαθηεξηζηηθά ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο είλαη, ινηπφλ, ε ζπιινγή πιεξνθνξηψλ γηα ηα θνηλσληθά θαηλφκελα, θαζψο θαη ε έκθαζε ζηελ εμέιημή ηνπο. Με άιια ιφγηα, ζηηο δηαδηθαζίεο κέζα απφ ηηο νπνίεο δηακνξθψλνληαη ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο. Αθφκα ηνλίδεηαη ζε απηέο ε ζεκαζία ηνπ ηζηνξηθνχ θαη θνηλσληθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ εξκελεία πνπ απνδίδνπλ ηα ππνθείκελα ηφζν ζηε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά, φζν θαη ζησλ άιισλ (Κπξηαδή, 2005). Σπλεπψο, ε πνηνηηθή έξεπλα εζηηάδεη ζην λφεκα, δειαδή ζην πψο νη άλζξσπνη θαηαλννχλ ηνλ θφζκν, ηελ εκπεηξία θαη ηνλ εαπηφ ηνπο. Οη εξεπλεηέο ινηπφλ ηείλνπλ λα επηθεληξψλνληαη ζηελ πνηφηεηα θαη ηελ ηδηαίηεξε «πθή» ηεο εκπεηξίαο, παξά λα αλαδεηνχλ λφκνπο αηηίνπαπνηειέζκαηνο (Τζέθεξεο, 2012). 44 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Έρνπλ αλαγλσξηζηεί είθνζη έμη (26) δηαθνξεηηθνί ηχπνη πνηνηηθήο έξεπλαο. Η θαηλνκελνινγηθή έξεπλα, πνπ καο ελδηαθέξεη ζηελ παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία, βαζίδεηαη ζηελ ππνθεηκεληθή εκπεηξία ηνπ αηφκνπ θαη αλαδεηά ηηο πξνζσπηθέο αληηιήςεηο θαη εξκελείεο ελφο θαηλφκελνπ. Με άιια ιφγηα, ε πξνζσπηθή εκπεηξία ηνπ αηφκνπ ηνπνζεηείηαη ζηνλ ππξήλα ηεο αλαδήηεζεο (Mertens, 2009). Η θαηλνκελνινγία ζπληζηά «κηα ζεσξεηηθή νπηηθή πνπ ππνζηεξίδεη ηε κειέηε ηεο άκεζεο εκπεηξίαο θαη βιέπεη ηε ζπκπεξηθνξά σο θάηη πνπ θαζνξίδεηαη από ηα θαηλόκελα ηεο εκπεηξίαο κάιινλ παξά από ηελ εμσηεξηθή θαη αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθόηεηα πνπ πεξηγξάθεη θαλείο» (English & English, 1958 ζην Cohen, Manion & Morrison, 2008, ζει. 37). Δπίζεο, ζηελ πνηνηηθή κειέηε γίλεηαη ε πξνζπάζεηα γηα ηελ απνθπγή apriori θξίζεσλ. Λακβάλνληαο ππφςε ηα παξαπάλσ, είλαη αδηακθηζβήηεην ην γεγνλφο φηη ε πνηνηηθή κεζνδνινγηθή «ζηξαηεγηθή» απαληά ζηελ πνιππινθφηεηα ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο θαη ησλ θαηλνκέλσλ πνπ εζσθιείεη ζηνπο θφιπνπο ηεο. Οη δηαδηθαζίεο απηέο πνπ επηηάζζνπλ ηελ θαηαλφεζε θνηλσληθψλ αμηψλ, εθπαηδεπηηθψλ δξάζεσλ θαη δηαπξνζσπηθψλ αιιειεπηδξάζεσλ θαζηζηνχλ ηελ πνηνηηθή κέζνδν σο ηελ αξηηφηεξε κηαο θαη θάλνληαο ρξήζε επέιηθησλ, ειαζηηθψλ θαη επαίζζεησλ θνηλσληθά κεζφδσλ, επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη πνηνηηθέο παξακέηξνπο θαη λα παξάγεη θνηλσληθέο εμεγήζεηο (Ισζεθίδεο, 2003) Όπσο αλαθέξζεθε, πξσηχηεξα, ε επηινγή ηεο κεζφδνπ ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ην είδνο θαη ην ζθνπφ ηεο έξεπλαο. Σπλεπψο, ζηελ παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία ε πνιππινθφηεηα ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ θαη πνηθηιία ησλ απφςεσλ πνπ αλαδεηνχληαη αλαθνξηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνχληαη θαηά ηελ εθπαίδεπζε ελφο παηδηνχ κε αλαπεξία, θάλνπλ αλαπφθεπθηε ηελ επηινγή ηεο πνηνηηθήο κεζνδνινγίαο γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο. Δπηπξνζζέησο, ε ζπγθεθξηκέλε «νδφο» δχλαηαη λα βνεζήζεη φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ζηελ θαιιηέξγεηα εληαμηαθψλ ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ, αθνχ ηα πνξίζκαηα κηαο εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο ζα πξέπεη λα ζπκβάιινπλ ζηελ βειηίσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ θαη λα βνεζνχλ ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ πξάμε (Verma & Mallick, 2004). Παξφια ηα πιενλεθηήκαηα ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο, ν εξεπλεηήο πξέπεη λα βξίζθεηαη ζε ζπλερή επαγξχπλεζε έηζη ψζηε λαη κελ λα επσθειεζεί απφ ηελ εκβάζπλζε ζηα θνηλσληθά θαηλφκελα, αιιά απφ ηελ άιιε ζα πξέπεη λα απνθχγεη 45 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ηνπο επηθαλεηαθνχο ζπζρεηηζκνχο θαη ηηο απζαίξεηεο γεληθεχζεηο. Τν θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν γίλεηαη ε έξεπλα πεξηιακβάλεη πνιχπινθεο ζρέζεηο, αιιά θαη ηνλ ίδην ηνλ εξεπλεηή. Ο ηειεπηαίνο, ζα πξέπεη λα έρεη θαηά λνπ φηη απνηειεί ζεκαληηθφ θνκκάηη ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ θαη φρη έλαλ αλεμάξηεην παξάγνληα. Οη απφςεηο θαη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ επεξεάδνπλ φπσο είλαη αλακελφκελν ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο θαη ηελ εγθπξφηεηα ηεο έξεπλαο. Έηζη, ινηπφλ, ζα πξέπεη ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο λα εθηηκά, λα ειέγρεη θαη λα αμηνινγεί ηνλ ξφιν ηνπ κέζα απφ έλα ζπλερή αλαζηνραζκφ (Mason, 2003; Ισζεθίδεο, 2003; Κπξηαδή, 2001; Σίκνο & Κνκίιε, 2003). Σπλ ηνηο άιινηο, ε πνηνηηθή έξεπλα έρεη σο κεηνλέθηεκα ην γεγνλφο φηη ζπλήζσο αθνξά κηθξά δείγκαηα. Απηφ έρεη σο απφξξνηα φηη ραξαθηεξίδεηαη απφ ζρεηηθά πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο γελίθεπζεο θαη ζχγθξηζεο (Ισζεθίδεο, 2008). 2.2.2 Μέθοδορ παπαγωγήρ ποιοηικών δεδομένων: η ζςνένηεςξη Η πνιππινθφηεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηα θνηλσληθά θαηλφκελα νδεγεί ηνπο εξεπλεηέο ζηελ επηινγή κεζφδσλ παξαγσγήο δεδνκέλσλ, νη νπνίεο αθελφο λα αληαπνθξίλνληαη ζηελ πνιπδηάζηαηε θχζε ησλ ππφ κειέηε ζεκάησλ θαη αθεηέξνπ λα είλαη επέιηθηεο. Σπλ ηνηο άιινηο, αθνινπζψληαο ηελ ίδηα δηαδξνκή κε ηελ επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο εξεπλεηηθήο κεζφδνπ, ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία ζπιινγήο δεδνκέλσλ πνπ επηιέγνληαη θάζε θνξά (ηα κέζα, δειαδή, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο πνηνηηθέο έξεπλεο γηα ηε ζπιινγή ηνπ εκπεηξηθνχ πιηθνχ) απφ ηνλ εθάζηνηε εξεπλεηή αληαπνθξίλνληαη ζηηο επηζηεκνινγηθέο θαη νληνινγηθέο αληηιήςεηο πνπ πξεζβεχεη (Mason, 2003; Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006). Η επηινγή ηεο εξεπλεηηθήο κεζφδνπ πνπ ζα εθαξκνζηεί θαζνξίδεηαη απφ ηα εξεπλεηηθά ελδηαθέξνληα, ηηο ζπλζήθεο ησλ θαηαζηάζεσλ θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ππνθεηκέλσλ, αιιά θαη απφ ηνπο πξαθηηθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ ν εξεπλεηήο αληηκεησπίδεη ή ελδέρεηαη λα αληηκεησπίζεη. Όηαλ εξεπλεηηθή «επηζπκία» ηνπ κειεηεηή είλαη νη απφςεηο, νη αληηιήςεηο, νη εκπεηξίεο θαη νη πξαθηηθέο ησλ αλζξψπσλ, θξίλεηαη ζθφπηκε ε επηινγή ηεο ζπλέληεπμεο, κηαο θαη ηνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα ζπιιέμεη κηα εηθφλα απφ ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ ηνλ ελδηαθέξεη. Καζψο, ινηπφλ, ε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή εξγαζία επηθεληξψλεηαη ζηε κειέηε ηνπ θνηλσληθνχ θαηλνκέλνπ ηεο ζπλεξγαζίαο, ε επηινγή ηεο δνκεκέλεο θαη ηεο εκη-δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο ζεσξήζεθε σο κηα «απηνεθπιεξνχκελε» επηινγή. 46 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Η ζπλέληεπμε, ελ γέλεη, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη είλαη νπζηαζηηθά κηα ζπδήηεζε αλάκεζα ζε δχν ή πεξηζζφηεξα άηνκα, φπνπ έλαο ή πεξηζζφηεξνη αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ζπκκεηερφλησλ αλαιακβάλεη ην θαζήθνλ λα εθζέζεη ην πεξηερφκελν ησλ ζπδεηεζέλησλ ζεκάησλ (Powney & Watts, 2004). Σπληζηά κία ηερληθή πνπ ζηνρεχεη ζην λα νξγαλψζεη κηα ζρέζε πξνθνξηθήο επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζην ζπλεληεπθηή θαη ζηνλ εξσηψκελν, έηζη ψζηε ν πξψηνο λα ζπιιέμεη νξηζκέλεο πιεξνθνξίεο απφ ηνλ δεχηεξν εζηηαζκέλα ζε ζπγθεθξηκέλε ζεκαηνινγία (Φίιηαο, 1996). Σπληζηά, κηα άκεζε δηαδξαζηηθή ζρέζε πνπ μεδηπιψλεηαη κε ζπζηεκαηηθφ θαη νξγαλσκέλν ηξφπν, σο ιεθηηθή θαη κε ιεθηηθή επηθνηλσλία, κεηαμχ ηνπ εξεπλεηή θαη ηνπ ππνθεηκέλνπ, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε φζα βξίζθνληαη ζην κπαιφ ηνπ αηφκνπ θαη έηζη κπνξνχκε λα «κεηξήζνπκε» ηη γλσξίδεη (γλψζεηο ή πιεξνθνξίεο), ηη ηνπ αξέζεη θαη ηη φρη (αμίεο θαη πξνηηκήζεηο), θαη ηη πηζηεχεη (ζηάζεηο θαη πεπνηζήζεηο) (Tuckman, 1972). Σπλεπψο, αληαλαθιάηαη κηα αιιειεπίδξαζε ηξηψλ ζπληζησζψλ, αλάκεζα δειαδή ζηνλ εξεπλεηή, ηνλ εξσηψκελν θαη ην πιαίζην ηεο ζπλέληεπμεο, ην νπνίν εκπεξηέρεη νπζηαζηηθά ηα δεηήκαηα ή ηηο εξσηήζεηο πνπ ηίζεληαη απφ ηνλ εξεπλεηή(verma & Mallick, 2004). Ο πινχηνο, δειαδή, ησλ πιεξνθνξηψλ πξνθχπηεη απφ ηελ ζπζρέηηζε δηαθφξσλ παξαγφλησλ πνπ ππάξρνπλ θαη δξνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο θαη πνπ αθνξνχλ ηνλ εξεπλεηή, ηνλ εξσηψκελν θαη ην πιαίζην ηεο ζπλέληεπμεο. Η ζπλέληεπμε είλαη ην απνηέιεζκα κηαο κεζνδνινγηθήο ζηξαηεγηθήο (Cohen, Manion, Morrison, 2000; Mason, 2003; Robson, 2007; Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006; Ισζεθίδεο, 2003; Φίιηαο, 1996, 2003). Με άιια ιφγηα ην ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθφ εξγαιείν, ζχκθσλα κε ηελ άπνςε πνπ εθθξάδεηαη ζην βηβιίν ησλ Αβξακίδε Η. θαη Καιπβά Δ. (2006, ζει. 183), «απνηειεί κηα δηαπξνζσπηθή ζπλάληεζε θαη έλαο ζθόπηκνο δηάινγνο, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ νπνίνπ ν ζπλεληεπθηήο ζπγθεληξώλεη πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ζπλεληεπμηαδόκελν». Η ζπλέληεπμε ζπληζηά έλα κέζν απνηχπσζεο ηεο γλψζεο ησλ αηφκσλ γηα ηηο δνκέο ηεο θνηλσλίαο, αθνχ αθφκα θαη νη εξσηήζεηο πνπ ηίζεληαη θάζε άιιν παξά νπδέηεξεο είλαη. Τφζν νη εξσηήζεηο, φζν θαη νη απαληήζεηο είλαη ελζσκαησκέλεο ζηηο πνιηηηζηηθέο δεμακελέο θαη αληηθαηνπηξίδνπλ ην πψο νη άλζξσπνη θαηαλννχλ ην θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη ηνπο άιινπο (Barker & Johnson, 1998). 47 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Δπηπιένλ, ε ρξήζε ηεο ζπλέληεπμεο σο εξεπλεηηθνχ εξγαιείνπ ζηελ έξεπλα, ελ γέλεη, ζχκθσλα κε ηνλ Kvale «ζεκαηνδνηεί κηα κεηαηόπηζε από ηελ πξνζέγγηζε ησλ ππνθεηκέλσλ σο απιώλ αληηθεηκέλσλ ρεηξηζκνύ θαη ησλ δεδνκέλσλ σο αλεμάξηεησλ από ηα άηνκα, ζηελ πξνζέγγηζε ηεο γλώζεο σο παξαγσγνύ ησλ αηόκσλ θαη ζπρλά κάιηζηα σο πξντόληνο ησλ κεηαμύ ηνπο ζπδεηήζεσλ.»(kvale, 1996 ζει. 11).«Η ζπλέληεπμε, ινηπόλ, πξνζεγγίδεηαη σο κηα δηαδηθαζία αληαιιαγήο απόςεσλ κεηαμύ δύν ή πεξηζζόηεξσλ αηόκσλ γηα έλα ζέκα θνηλνύ ελδηαθέξνληνο κε ζηόρν ηελ παξαγσγή γλώζεο, δίλνληαο κε απηό ηνλ ηξόπν έκθαζε ζηνλ θνηλσληθό ππξήλα ησλ εξεπλεηηθώλ δεδνκέλσλ» (Kvale, 1996, ζει. 14). Η ζπλέληεπμε, ζα κπνξνχζακε λα ηζρπξηζηνχκε φηη απνηειεί έλα απφ ηα βαζηθφηεξα εξγαιεία ηεο πνηνηηθήο κεζφδνπ. Σχκθσλα κε ηνλ Laing ε ζπλέληεπμε είλαη δηππνθεηκεληθή, ζπλεπψο δελ εκπίπηεη νχηε ζηελ αληηθεηκεληθή νχηε ζηελ ππνθεηκεληθή πιεπξά (Laing, 1967, ζει. 53).Καηαιήγνληαο, νη ζπλεληεχμεηο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηα ππνθείκελα, ζπλεληεπθηή θαη ζπλεληεπμηαδφκελν, λα ζπδεηήζνπλ ηηο εξκελείεο ηνπο γηα ηνλ θφζκν ζηνλ νπνίν δνπλ θαη λα εθθξάζνπλ απφςεηο γηα ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλνληαη θαη δηαρεηξίδνληαη θαηαζηάζεηο θάησ απφ ην δηθφ ηνπο πξίζκα (Cohen, Manion & Morrison, 2008; Ισζεθίδεο, 2008). Η ζπλέληεπμε, επίζεο, δίλεη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηνπο εξεπλεηέο ζε ζηάζεηο, γλψκεο θαη αληηιήςεηο πνπ έρνπλ νη ζπλεληεπμηαδφκελνη, νη νπνίεο είηε δελ είλαη έθδειεο ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ είηε θαλεξψλνληαη κέζα απφ έλα ζχκπιεγκα ζπκπεξηθνξψλ, νη νπνίεο δελ κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ εχθνια. Δίλαη δπλαηφλ, αθφκα, λα εκθαληζηνχλ δεδνκέλα ηα νπνία δελ ήηαλ αλακελφκελα, δίλνληαο έηζη ηελ επθαηξία ζηνλ ζπλεληεπθηή λα πξνζεγγίζεη ην ζέκα κε δηαθνξεηηθή καηηά. Δπίζεο, ηνπ δίλεηαη θαη ε δπλαηφηεηα λα βεβαησζεί αλ ν ζπλεληεπμηαδφκελνο έρεη θαηαλνήζεη επαξθψο ηηο εξσηήζεηο πνπ ηνπ ηίζεληαη, απνθεχγνληαο έηζη πηζαλέο παξεξκελείεο θαη παξεμεγήζεηο. Η έξεπλα πνπ γίλεηαη κε ηε κέζνδν απηή είλαη απαξαίηεην λα έρεη πξνεηνηκαζηεί κε θάζε ιεπηνκέξεηα, κηαο θαη ν εξεπλεηήο θαιείηαη ζε ειάρηζην ρξνληθφ δηάζηεκα λα απνθηήζεη πνιπάξηζκεο θαη ηηο πην ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο. Οη Ακεξηθαλνί εξεπλεηέο ην νλνκάδνπλ «schedule» (έληππν ηεο ζπλέληεπμεο). Ο ζπλεληεπθηήο πξέπεη λα κεηαηξέςεη ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο ζε επηκέξνπο εξσηήζεηο, αιιά θαη λα ηηο πξνζαξκφζεη ζην «πξνθίι» ησλ εξσηψκελσλ (Φίιηαο, 1996). 48 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Σπλεπψο, σο κέζν ζπιινγήο δεδνκέλσλ απνηειεί κηα απφ ηηο πην δηαδεδνκέλεο κεζφδνπο. Η εξεπλεηηθή ζπλέληεπμε απνηειεί ην βαζηθφ κέζν ζπιινγήο πιεξνθνξηψλ ζε κηα έξεπλα. Μπνξεί, επίζεο, λα ρξεζηκνπνηεζεί σο εξγαιείν γηα ηνλ έιεγρν ππνζέζεσλ ή ηελ νηθνδφκεζε λέσλ, θαζψο θαη σο «κεγεζπληηθφο θαθφο» ησλ κεηαβιεηψλ θαη ησλ ζρέζεσλ ηνπο (Cohen, Manion & Morrison, 2007). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φκσο, ε ζπλέληεπμε ζηεξείηαη εμ νξηζκνχ αμηνπηζηίαο, κηαο θαη δελ κπνξεί λα επαλαιεθζεί αθξηβψο, φπσο ζπκβαίλεη γηα παξάδεηγκα ζε έλα πείξακα. Φάλεηαη ε αξρηθή δπλακηθή αιιειεπίδξαζε πνπ ππήξμε αλάκεζα ζην ζπλεληεπθηή θαη ηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν, αιιά θαη νη πιεξνθνξίεο πνπ αλαθέξνληαη θαη θαηαγξάθνληαη έρνπλ ππνζηεί κηα δεχηεξε θξηηηθή καηηά θαη απνζηαζηνπνηνχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Απηφ είλαη απφξξνηα ηνπ γεγνλφηνο φηη έρεη επεμεξγαζηεί γλσζηηθά θαη απφ ηα δχν άηνκα. Δπίζεο, είλαη πηζαλφ ν εξεπλεηήο λα παξαζπξζεί απφ ηηο πξνζδνθίεο πνπ έρεη γηα ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαη έηζη λα νδεγεζεί ζην λα θαηεπζχλεη ηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν λα δψζεη ηηο αλακελφκελεο απαληήζεηο (Λπδάθε, 2001). Η ζπλέληεπμε, θαζψο είλαη κηα πξφζσπν κε πξφζσπν επαθή κεηαμχ δχν αλζξψπσλ, ππάξρεη παξάιιεια εθηφο απφ ηε ιεθηηθή επηθνηλσλία, αληαιιαγή εθθξάζεσλ θαη ρεηξνλνκηψλ, κέζσ ησλ νπνίσλ ν θαζέλαο ζρεκαηίδεη θαη θαηαζθεπάδεη λνήκαηα γηα ηνλ άιιν (Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006), φπσο ζπκβαίλεη θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαζεκεξηλήο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. Τφζν ν ζπλεληεπθηήο, φζν θαη ν ζπλεληεπμηαδφκελνο πξνζπαζνχλ λα ρεηξηζηνχλ ηηο εληππψζεηο πνπ δίλεη ν έλαο ζηνλ άιιν. Τν ηη ζα πνπλ ηα ππνθείκελα απφ ηα νπνία ιακβάλεηαη ε ζπλέληεπμε ζα εμαξηεζεί απφ ην πψο ζα αληηιεθζνχλ ηνλ εξεπλεηή πνπ βξίζθεηαη απέλαληί ηνπο θαη ην ηη ζα ζθεθηνχλ φηη απηφο ζθέθηεηαη γηα ηα ίδηα (Taylor & Bogdan,1998). Σε απηή ηε δηκεξή θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε, ινηπφλ, ε αληίιεςε πνπ δεκηνπξγνχλ νη εξσηεζέληεο γηα ηνλ εξεπλεηή κπνξεί λα νδεγήζεη ζε απφθξπςε δεδνκέλσλ ή απνθπγή απαληήζεσλ. Δπηπξνζζέησο, ε επίδξαζε παξαγφλησλ φπσο είλαη ηα ζηεξεφηππα, νη πξνθαηαιήςεηο, ν ηξφπνο αληίιεςεο θαη θαηαλφεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, θαζψο θαη ε ακνηβαία εκπηζηνζχλε, ε θνηλσληθή απφζηαζε ή ν έιεγρνο ηνπ ζπλεληεπθηή δχλαηαη λα επεξεάζνπλ θαζνξηζηηθά ηελ πνξεία ηεο ζπλέληεπμεο. Παξάιιεια, ε αδπλακία επηθνηλσλίαο, νη αζάθεηεο, αιιά θαη ε έιιεηςε 49 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ελφο θνηλνχ θψδηθα επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπ ζπλεληεπθηή θαη ηνπ ζπλεληεπμηαδφκελνπ έρνπλ επίδξαζε ηφζν ζηε δηαδηθαζία φζν θαη ζηα δεδνκέλα πνπ εμάγνληαη. Παξφια απηά, φπσο ζηελ θαζεκεξηλή δσή, έηζη θαη ζηε ζπλέληεπμε, θαηλφκελα πνπ ηαπηίδνληαη, είλαη αδχλαηνλ λα ειεγρζνχλ ινγηθά φιεο νη πιεπξέο ηεο «ζπλάληεζεο (Cicourel, 1964; Cohen, Manion & Morrison, 2007). Πξνεηνηκάδνληαο, ινηπφλ, ηε ζπλέληεπμε ν εξεπλεηήο πξέπεη λα θαηαζθεπάδεη έλαλ νδεγφ ζπλέληεπμεο, πνπ ζα πεξηιακβάλεη ηνπο ζεκαηηθνχο άμνλεο ηεο έξεπλαο θαη ηα αληίζηνηρα εξσηήκαηα. Η θαηαζθεπή ελφο ηέηνηνπ νδεγνχ είλαη κηα δχζθνιε θαη ρξνλνβφξα δηαδηθαζία, κηαο θαη ν εξεπλεηήο θαιείηαη λα κεηνπζηψζεη ηνλ γεληθφ ζηφρν ηεο έξεπλαο ζε αξηζκεκέλεο εξσηήζεηο πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηφο ηνπ (Bell, 2001). Τν θεληξηθφ δεηνχκελν θάζε πνηνηηθήο ζπλέληεπμεο γηα ηνλ εξεπλεηή λα θαηαλνήζεη πσο νη άλζξσπνη θαηαζθεπάδνπλ ηηο πξαγκαηηθφηεηέο ηνπο, πσο βιέπνπλ, νξίδνπλ θαη βηψλνπλ ηνλ θφζκν. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ πξέπεη, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο, λα δεκηνπξγήζεη έλα επράξηζην θαη θηιηθφ πεξηβάιινλ γηα ηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν, αιιά θαη λα θαιιηεξγήζεη έλα θιίκα εκπηζηνζχλεο, έηζη ψζηε ν εξσηψκελνο λα αηζζαλζεί αζθάιεηα θαη λα «βξεζεί απηό πνπ ππάξρεη ζηε ζθέςε ησλ απαληώλησλ, αρξσκάηηζην θαη αλεπεξέαζην από ηνλ ζπλεληεπθηή» (Woods, 1986, ζην Cohen, Manion & Morrison, 2007, ζει. 451). Σπλεπψο, ν ζπλεληεπθηήο ελψ δελ είλαη νπδέηεξνο ή ζπλαηζζεκαηηθά απνδεζκεπκέλνο θαιείηαη λα είλαη θαιφο αθξναηήο, ελψ ηαπηφρξνλα λα «δακάζεη» ηελ ηάζε γηα ππνθεηκεληθή εξκελεία ησλ απαληήζεσλ θαη λα δηαηεξήζεη φζν είλαη εθηθηφ κηα αληηθεηκεληθή θαη ακεξφιεπηε ζηάζε. Οη παξάγνληεο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηελ ακεξνιεςία ηνπ εξεπλεηή ζρεηίδνληαη κε ηηο πξνζσπηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο, ηηο αληηιήςεηο ηνπ ζε ζρέζε κε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εξσηψκελνπ θαη ην ζπλνιηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο, ηελ εληχπσζε πνπ θάλεη ν ζπλεληεπθηήο ζηνλ εξσηψκελν, θαζψο θαη ε εθπαίδεπζε ηνπ ζπλεληεπθηή. Λακβάλνληαο ππφςε, ινηπφλ, ηα παξαπάλσ είλαη ζεκαληηθφ λα ππνγξακκηζηεί φηη ν εξεπλεηήο πξέπεη λα είλαη πξνεηνηκαζκέλνο λα αληηκεησπίζεη ην «αλαπάληερν». Ο ξφινο ηνπ είλαη απαηηεηηθφο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο, αιιά θαη θαηά ηελ πξνεηνηκαζία ηεο θαη θαιείηαη λα επηζηξαηεχζεη, θαζψο θαη λα βειηηζηνπνηήζεη ην ζχλνιν ησλ επηζηεκνληθψλ θαη επηθνηλσληαθψλ ηνπ δεμηνηήησλ (Mason, 2003; Robson, 2007; Stewart & Cash, 1991; Kvale, 1996). 50 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Δλ θαηαθιείδη, ε ζπλέληεπμε είλαη θαηάιιειε σο εξεπλεηηθφ εξγαιείν φηαλ ηα εξεπλεηηθά ελδηαθέξνληαη είλαη μεθάζαξα θαη ζρεηηθά ζαθή θαη πξνζδηνξηζκέλα. Δπίζεο, φηαλ ν εξεπλεηήο επηζπκεί λα κειεηήζεη θαηαζηάζεηο ή γεγνλφηα ηνπ παξειζφληνο ζηα νπνία δελ έρεη άκεζε πξφζβαζε θαη επνκέλσο δελ κπνξεί λα παξαηεξήζεη. Οη ρξνληθνί πεξηνξηζκνί ηεο κειέηεο απνηεινχλ έλα αθφκα ιφγν επηινγήο ηεο ζπλέληεπμεο, γηαηί κε απηή ν εξεπλεηήο κπνξεί λα ζπγθεληξψζεη άκεζα ηηο επηζπκεηέο πιεξνθνξίεο, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα ζπαηαιήζεη ρξφλν παξαηεξψληαο ηε δσή ησλ ππνθεηκέλσλ θαη πεξηκέλνληαο πφηε απηά ζα ζειήζνπλ λα κηιήζνπλ ή λα κνηξαζηνχλ ηηο πιεξνθνξίεο καδί ηνπ (Taylor & Bogdan,1998). Ωζηφζν, ε ζπλέληεπμε είλαη κία κέζνδνο εμαηξεηηθά ρξνλνβφξα ηφζν σο πξνο ηελ πινπνίεζε, φζν θαη σο πξνο ηνλ ζρεδηαζκφ. Τέινο, αξθεηέο θνξέο είλαη ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο πιεξνθνξίαο πνπ απνξξέεη απφ ηηο ζπλεληεχμεηο δελ είλαη απαξαίηεην ή ηειηθά δελ γίλεηαη αληηθείκελν αλάιπζεο (Stewart & Cash, 1991; Kvale, 1996). 2.2.2.1 Τύποι ζςνενηεύξεων Η εγγχηεηα ή ε απφζηαζε πνπ ηεξεί ν εξεπλεηήο απφ ην ζπλεληεπμηαδφκελν ζρεηίδεηαη κε ην ζεσξεηηθφ εξεπλεηηθφ παξάδεηγκα πνπ αθνινπζεί. Οη ζπλεληεχμεηο πνηθίινπλ αλάινγα κε ην βαζκφ θαη ηνλ ηξφπν δφκεζεο, αιιά θαη σο πξνο ηελ πνζφηεηα ηνπ ειέγρνπ πνπ αζθεί ν ζπλεληεπθηήο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο (Esterberg, 2002). Ο δηαρσξηζκφο εμαξηάηαη, δειαδή, απφ ηελ ειεπζεξία πνπ αθήλνπλ ζηνλ ζπλεληεπθηή θαη ζηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν (Ισζεθίδεο, 2008). Ο Kvale (1996), ηνπνζεηεί ηνπο δηάθνξνπο ηχπνπο ζπλεληεχμεσλ ζε έλα ζπλερέο ππνζηεξίδνληαο φηη δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ην εχξνο ησλ ζθνπψλ, ην βαζκφ ηεο δνκήο, ην βαζκφ ζηνλ νπνίν είλαη δηεξεπλεηηθέο ή ειέγρνπλ ζπγθεθξηκέλεο ππνζέζεηο, ην αλ επηδηψθνπλ ηελ πεξηγξαθή ή ηελ εξκελεία θαη ηέινο ην αλ είλαη επηθεληξσκέλεο ζην γλσζηηθφ ή ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα. Καηαιήγνληαο, δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν «ε θαηαιιειφηεηα γηα ην ζθνπφ». Σε απηφ ην ζπλερέο, ινηπφλ, νη πεξηζζφηεξεο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ζπγθιίλνπλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο (Ισζεθίδεο, 2008). Τε δνκεκέλε (ηππηθή), ηελ εκηδνκεκέλε (ιηγφηεξν ηππηθέο ζπλεληεχμεηο) θαη ηε κε δνκεκέλε (απφιπηα άηππε) ζπλέληεπμε. Σηελ πξψηε, ηίζεληαη ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο θαη νη απαληήζεηο θαηαγξάθνληαη ζε ηππνπνηεκέλα δηαγξάκκαηα. Ο εξεπλεηήο αθνινπζεί ην πξσηφθνιιν ηεο ζπλέληεπμεο κε απφιπηε αθξίβεηα θαη ην ρξεζηκνπνηεί ζαλ πξνθνξηθφ εξσηεκαηνιφγην. Με άιια ιφγηα, έρεη έλαλ θαηάινγν πξνεηνηκαζκέλσλ ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη. 51
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» εξσηήζεσλ, πνπ έρνπλ θαηαζθεπαζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ, απφ ηηο νπνίεο δελ παξεθθιίλεη (Verma & Mallick, 2004; Φίιηαο, 1996; Dunn, 2000). Υπάξρεη, βέβαηα, ε πηζαλφηεηα νη εξσηψκελνη λα παξαλνήζνπλ ηηο εξσηήζεηο πνπ ηνπο ηίζεληαη, ρσξίο λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα δηεπθξηλήζεσλ. Λφγσ ηνπ φηη ρξεζηκνπνηνχλ εξσηήζεηο κε θαζνξηζκέλε θαη ζπγθεθξηκέλε κνξθή νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο είλαη ρξήζηκεο γηα ηελ ζπγθέληξσζε πην αληηθεηκεληθψλ δεδνκέλσλ. Σπλνιηθά, ηα θχξηα πιενλεθηήκαηα ηεο δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο είλαη φηη εμαζθαιίδεη ζε κέγηζην βαζκφ νκνηνκνξθία θαη ζπζηεκαηηθφηεηα ζην πεξηερφκελν, επηηξέπεη ηνλ έιεγρν ησλ ζπζηεκαηηθψλ ζθαικάησλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πξνθχςνπλ απφ ηελ κεηαθνξά ησλ πξνζσπηθψλ πεπνηζήζεσλ, ζηάζεσλ ή πξνθαηαιήςεσλ ηνπ ζπλεληεπθηή, αιιά θαζηζηά επθνιφηεξε θαη ηππνπνηεκέλε ηε κεηαγξαθή, θσδηθνπνίεζε θαη αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ. Τα βαζηθφηεξα κεηνλεθηήκαηα είλαη φηη θαηεπζχλεη ηνλ εξσηψκελν λα ζθεθηεί ηα ππφ κειέηε ζέκαηα, κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, ν νπνίνο θαζνξίδεηαη απφ ηε ζεηξά θαη ηε δηαηχπσζε ησλ εξσηήζεσλ, δελ δηαζθαιίδεηαη ε πιήξεο θαηαλφεζε ησλ εξσηήζεσλ, θαζψο απηή κπνξεί λα πνηθίιεη αλάινγα κε ηα πξνζσπηθά ή θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εξσησκέλσλ, δελ επηηξέπεη ηελ αλάδπζε θαη αλαθάιπςε λέσλ δεηεκάησλ, αιιά θαη δχλαηαη λα θάλεη ηνπο εξσηψκελνπο λα αηζζαλζνχλ πεξηνξηζκέλνη. Σηε κε δνκεκέλε ζπλέληεπμε ν ζπλεληεπθηήο κπνξεί λα έρεη κία ζεηξά απφ ζέκαηα - θιεηδηά ηα νπνία αλαπηχζζεη ζε ειεχζεξε ζπδήηεζε αληί λα έρεη έλα δεδνκέλν εξσηεκαηνιφγην (Cohen, Manion & Morrison, 2008; Robson, 2002). Σηελ κε δνκεκέλε ππάξρνπλ αληηθεηκεληθνί ζηφρνη θαζνξηζκέλνη απφ ηνλ εξεπλεηή. Ωζηφζν, δίλεηαη κεγάιε ειεπζεξία ζηνλ εξσηψκελν φζνλ αθνξά ηηο απαληήζεηο ηνπ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ν εξεπλεηήο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εκβαζχλεη ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο εξεπλεηηθνχο ηνπ ζηφρνπο. Ωζηφζν, ε αμηνπηζηία θαη ε εγθπξφηεηα ηεο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ δχλαηαη λα ηεζνχλ ππφ ακθηζβήηεζε, ηφζν εμαηηίαο ηεο ζρέζεο, πνπ πηζαλά λα δεκηνπξγήζεθε κεηαμχ ηνπ ζπλεληεπθηή θαη ηνπ ζπλεληεπμηαδφκελνπ, φζν θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ησλ απφςεσλ ηνπ εξεπλεηή (Verma & Mallick, 2004). Αλάκεζα ζηα δχν απηά άθξα βξίζθεηαη ε εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε. Ο ζπλεληεπθηήο είλαη ειεχζεξνο λα δηαθνξνπνηήζεη ηελ αιιεινπρία ησλ εξσηήζεσλ, ηε δηαηχπσζε, λα ηηο εμεγήζεη ή λα θάλεη πξνζζήθεο ζε απηέο. Απηφ πνπ δνκεί κηα 52 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ηέηνηα ζπλέληεπμε είλαη ην «ζρέδην ηεο ζπλέληεπμεο» θαη ε δηαδηθαζία ηεο δνκήο ηεο ζπρλά κνηάδεη κε απηήλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σηελ εκηδνκεκέλε επηηξέπεηαη ζηνλ εξεπλεηή θαη ζην ππνθείκελν λα απνθιίλνπλ απφ ηηο εξσηήζεηο πξνθεηκέλνπ λα εκβαζχλνπλ, σζηφζν ππάξρεη απφιπηε πεηζαξρία ζηηο έλλνηεο. Δπηπξνζζέησο, ζε κηα εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε εθηφο απφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ζα ζπιιέμεη ν εξεπλεηήο, ίζσο έξζεη αληηκέησπνο κε δηάθνξεο εθπιήμεηο θαη ζηνηρεία πνπ αξρηθά δελ είρε ζθεθηεί λα δηεξεπλήζεη, θαη ελ ηέιεη λα ηνπ δνζεί ε δπλαηφηεηα λα ηα δηεξεπλήζεη θαη λα επεθηείλεη ηελ έξεπλα ηνπ. Τέινο, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη νη εξσηψκελνη δελ αληηδξνχλ κε ηνλ ίδην ή κε παξφκνην ηξφπν ζηηο εξσηήζεηο θαη γη απηφ ν εξεπλεηήο ζα πξέπεη λα βξίζθεηαη ζε εηνηκφηεηα θαη λα ζέηεη ζπκπιεξσκαηηθέο εξσηήζεηο, έηζη ψζηε λα νδεγεζεί ζε κηα εηο βάζνο εμεξεχλεζε ηνπ ππφ έξεπλαο δεηήκαηνο (Verma & Mallick, 2004; Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006; Bell, 2001; Ισζεθίδεο, 2003, 2008; Robson, 2007; Φίιηαο, 1996). Σπλεπψο, ε εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε ζεσξείηαη σο ε θαηαιιειφηεξε κέζνδνο φηαλ ν εξεπλεηήο επηζπκεί λα δεη ηε ζπλνιηθή, ιεπηνκεξή εηθφλα ησλ πεπνηζήζεσλ, ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ απφςεσλ ελφο αηφκνπ, επεηδή ηνπ επηηξέπεη λα δξα κε επειημία (Smith, 1990). Τέινο, ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο εκηδνκεκέλεο ζπλέληεπμεο πεξηνξίδνληαη ζην φηη ε ηειηθή κνξθή θαη ην πεξηερφκελν ησλ εξσηήζεσλ θαζνξίδνληαη απφ ηνλ ζπλεληεπθηή, νη απαληήζεηο θαη θαη επέθηαζε ην απνηέιεζκα ηεο κειέηεο εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο ηθαλφηεηεο, αιιά θαη ηηο πεπνηζήζεηο, ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ εξεπλεηή, αιιά θαη ην φηη ε πνηθηιία ησλ απαληήζεσλ, δπζθνιεχεη ηελ θσδηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ηελ κεηαηξνπή ηνπο ζε πνζνηηθά ζηνηρεία. Η νληνινγηθή θαη επηζηεκνινγηθή ζέζε ηεο εξεπλήηξηαο πνπ θαηαδεηθλχεη ηε ζπλέληεπμε σο ην θαηαιιειφηεξν εξεπλεηηθφ εξγαιείν, ε αλάγθε γηα εκβάζπλζε θαη ε αλαδήηεζε εμεγήζεσλ ζε κηα πνιπδηάζηαηε πξαγκαηηθφηεηα νδήγεζαλ ζηελ επηινγή ηεο εκηδνκεκέλεο ζπλέληεπμεο σο κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ γηα ηε ζπιινγή ηνπ εκπεηξηθνχ πιηθνχ ζηελ παξνχζα έξεπλα. Ωζηφζν, ιακβάλνληαο ππφςε ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο, θαζψο θαη ηνλ βαζκφ εκπινθήο ησλ ππνθεηκέλσλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία θαη ζηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο, θξίζεθε απαξαίηεηε ε ρξήζε ηεο δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο, γηα ηα άηνκα εθείλα πνπ βξίζθνληαη πην «καθξηά» απφ ηνλ ππξήλα. 53 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Καηά ην ζρεδηαζκφ ηεο παξνχζαο έξεπλαο, έρνπλ ιεθζεί ππφςε κηα ζεηξά απφ κεηνλεθηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ζπλέληεπμε. Αξρηθά, είλαη επηξξεπήο ζηελ ππνθεηκεληθφηεηα θαη δχλαηαη λα επεξεαζηεί απφ ηνλ ζπλεληεπθηή, γεγνλφο πνπ ζέηεη ην δήηεκα ηεο εγθπξφηεηαο θαη ηεο αμηνπηζηίαο ηεο κεζφδνπ. Η ειαρηζηνπνίεζε ησλ κεξνιεςηψλ είλαη έλαο πξαθηηθφο ηξφπνο γηα ηελ εμαζθάιηζε κεγαιχηεξεο εγθπξφηεηαο. Δπίζεο, δηάζηαζε παξνπζηάδεηαη ζπρλά αλάκεζα ζηηο απφςεηο θαη ζέζεηο πνπ εθθξάδνπλ ηα ππνθείκελα θαη ηηο πξαγκαηηθέο ηνπο ζπκπεξηθνξέο. Έλαο ζεκαληηθφο πεξηνξηζκφο ηεο ζπλέληεπμεο είλαη φηη δελ καο παξέρεη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν εθηπιίζζνληαη νη δσέο ησλ ππνθεηκέλσλ. Απηφ κπνξεί λα έρεη πνιχ ζνβαξέο ζπλέπεηεο γηαηί είλαη πηζαλφ ν εξεπλεηήο λα παξαλνήζεη ηελ γισζζηθή έθθξαζε ηνπ ππνθεηκέλνπ εθφζνλ δελ έρεη κειεηήζεη ηελ θαζεκεξηλή ρξήζε ηεο. Δπίζεο, ηα ππνθείκελα κπνξεί λα είλαη απξφζπκα λα αλαθέξνπλ πνιιέο ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο. ν εξεπλεηήο πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζεη ηηο πιεξνθνξίεο ησλ ππνθεηκέλσλ κπνξεί λα ρξεηαζηεί λα θαηαζθεπάζεη ππνζέζεηο γηα ηελ πξαγκαηηθφηεηά ηνπο, νη νπνίεο θαηφπηλ κπνξεί λα απνδεηρηνχλ ιαλζαζκέλεο. Δπηπξνζζέησο, ε κέζνδνο ηεο ζπλέληεπμεο κπνξεί λα απνδεηρηεί ηδηαίηεξα ρξνλνβφξα, πξνζθέξνληαο ηαπηφρξνλα κεγάιν φγθν πιεξνθνξηψλ, έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ νπνίσλ είηε δελ είλαη ρξήζηκν, είηε δελ είλαη αμηνπνηήζηκν ζηελ αλάιπζε. Τέινο, ην γεγνλφο φηη ε επηηπρία ηεο έξεπλαο βαζίδεηαη ζηηο πξνζσπηθέο δεμηφηεηεο ηνπ εξεπλεηή θαη απαηηεί απμεκέλα επηθνηλσληαθά πξνζφληα, απνηειεί έλα αθφκα ζεκαληηθφ κεηνλέθηεκα (Ισζεθίδεο, 2003). Δλ θαηαθιείδη, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη ε παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία πξαγκαηνπνηήζεθε ιακβάλνληαο ππφςε ηα φζα αλαθέξζεθαλ ζηελ ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε. Δπηπιένλ, ππήξμε ηδηαίηεξε κλεία γηα πξνζήισζε ζηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο θαη αλαδήηεζε ηεο «ππνθεηκεληθήο» πξαγκαηηθφηεηαο κέζα απφ ηελ πξνζσπηθή καηηά ησλ εκπιεθνκέλσλ, κε δηαξθή αλαζηνραζκφ θαη επηζηξνθή ζην βαζηθφ ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο. 54 2.2.3 Μέθοδορ παπαγωγήρ ποιοηικών δεδομένων: ηο ημεπολόγιο Τν εκεξνιφγην θαηά ηε δηάξθεηα κηαο παξαηήξεζεο ζεσξείηαη σο κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο εξεπλεηηθέο κεζφδνπο (Altrichter, Posch, Somekh. 2001) θαη έλα πνιχηηκν εξγαιείν απηναμηνιφγεζεο (MacBeath, Frost & Swaffield, 2005). ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Πεξηιακβάλεη παξαηεξήζεηο, ζπλαηζζήκαηα, αληηδξάζεηο, εξκελείεο, ζθέςεηο, ηδέεο θαη εμεγήζεηο. Η ηήξεζε εκεξνινγίνπ αμηνπνηεί κηα δεμηφηεηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ θαζεκεξηλά πνιινί εθπαηδεπηηθνί. Τν εκεξνιφγην, ζπγθξηηηθά κε ηε ζπλέληεπμε, απνηειεί κία απιή θαη νηθεία εξεπλεηηθή κέζνδν, θαζψο δελ απαηηεί ηδηαίηεξεο γλψζεηο θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί απφ φινπο. Σπλ ηνηο άιινηο, νξγαλψλεηαη εχθνια θαη δελ είλαη ηδηαίηεξα ρξνλνβφξν, κηαο θαη κπνξεί λα γίλεη «επί ηφπνπ». Η ζπλέληεπμε κεηνλεθηεί ζην γεγνλφο φηη απαηηείηαη ε εχξεζε ελφο ζπλνκηιεηή πνπ λα είλαη πξφζπκνο λα απαληήζεη ζε ήδε πξνεηνηκαζκέλεο εξσηήζεηο. Πνιιέο θνξέο, αξθνχλ κεξηθέο ιέμεηο ή θξάζεηο-θιεηδηά, αθνχ ν ηδησηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ εκεξνινγίνπ επηηξέπεη ζηνλ εξεπλεηή κηα πην απζφξκεηε θαη θσδηθνπνηεκέλε έθθξαζε ρσξίο ηδηαίηεξε θξνληίδα γηα ην χθνο, ηε ζηίμε θιπ. Δπηπξνζζέησο, ην εκεξνιφγην σο κέζν ζπιινγήο εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλέρεηα. Οη ζχληνκεο ζεκεηψζεηο θαηά ηε δηάξθεηα παξαηήξεζεο ηνπ δεηήκαηνο πνπ πξνβιεκαηίδεη ηνλ εξεπλεηή θαζηζηά ην εκεξνιφγην έλαλ «πνιχηηκν ζχληξνθν» θαη φρη σο έλα απιφ κέζν ζπιινγήο δεδνκέλσλ ή θαηαγξαθήο αλαιχζεσλ. Δπηπξνζζέησο, δχλαηαη λα πεξηέρεη δεδνκέλα πνπ λα έρνπλ ζπιιερζεί απφ άιιεο εξεπλεηηθέο κεζφδνπο. Σπληζηά, ην θαηαιιειφηεξν κέζν γηα λα θαηαγξάθνληαη ζεκεηψζεηο απφ αλνξγάλσηεο παξαηεξήζεηο ή λα πεξηγξάθνληαη ζπλζήθεο ή ην πιαίζην δηεμαγσγήο κηαο ζπλέληεπμεο (Altrichter, Posch, Somekh. 2001). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαγξαθήο ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο, ν εξεπλεηήο εκπιέθεηαη ζε κηα δηαδηθαζία αλαζηνραζκνχ, φηαλ «μαλαδηαβάδεη» κε πνηθίιεο αλαγλσζηηθέο καηηέο ην εκεξνιφγην πνπ έγξαςε. Αθνινπζεί ηνλ εξεπλεηή θαζψο ν ίδηνο εμειίζζεηαη παξάιιεια κε ηελ έξεπλά ηνπ. Τν εκεξνιφγην δηαθπιάζζεη έλα επξχ θάζκα εκπεηξηψλ, πνπ θαιχπηνπλ έλα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Ωο εθ ηνχηνπ «θάλεη νξαηέο ηόζν ηηο επηηπρεκέλεο όζν θαη ηηο (θαηλνκεληθά) απνηπρεκέλεο δηαδξνκέο πξνο ηε κάζεζε θαη ηελ αλαθάιπςε, έηζη ώζηε ν εξεπλεηήο λα κπνξεί λα ηηο επαλεμεηάδεη θαη λα ηηο αλαιύεη» (Altrichter, Posch, Somekh. 2001, ζει. 32). Σην εκεξνιφγην ν εθπαηδεπηηθφο εξεπλεηήο θαηαγξάθεη ζπρλά, ζχληνκεο ζεκεηψζεηο πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλήζεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο δηδαθηηθήο ζηξαηεγηθήο πνπ εθαξκφδεη ή λα παξαθνινπζήζεη έλα πξφβιεκα. Οη πιεξνθνξίεο ηνλ βνεζνχλ λα αλαθαιέζεη θαη λα θαηαλνήζεη θαιχηεξα κία θαηάζηαζε. Ωζηφζν, κηαο θαη απνηειεί κία πξνζσπηθή θαηαγξαθή, ν ίδηνο 55 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» θαιείηαη λα απνθαζίζεη αλ νη παξαηεξήζεηο ζα ηεζνχλ ζηε δηάζεζε ηξίησλ (Μπαγάθεο & Γεκεξηδή, 2007). Δλ θαηαθιείδη, ηα εκεξνιφγηα βαζίδνληαη ζε κία παξάδνζε. «Από ηηο απαξρέο ηνπ Επξσπατθνύ πνιηηηζκνύ νη άλζξσπνη γξάθνπλ θείκελα κε ζθνπό λα θαηαιάβνπλ θαιύηεξα ηνλ εαπηό ηνπο, λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηα απηαπάηεο ηνπο, λα εθθξάζνπλ θαη λα απαιύλνπλ ηνλ πόλν ηνπο» (Werder, 1986, ζει. 32). «Η ζπδήηεζε πνπ θάλνπκε κε ηνλ εαπηό καο ζε έλα εκεξνιόγην είλαη δηάινγνο κε έλαλ ζθιεξό ζπλνκηιεηή» (Canetti, 1981, ζει. 33). Τν ζπγθεθξηκέλν είδνο εκεξνινγίνπ εμαζθαιίδεη φηη ε ζπιινγή δεδνκέλσλ δελ ζα δηαρσξίδεηαη ηερλεηά απφ ην ζηνραζκφ θαη ηελ αλάιπζε. Σχκθσλα κε ηνπο Glaser θαη Strauss (1967) ε ηειεπηαία ζπκβάιιεη ελεξγά ζηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο έξεπλαο. 2.2.4 Ανάλςζη ποιοηικών δεδομένων Τε ζπιινγή ηνπ πνηνηηθνχ πιηθνχ αθνινπζεί ε ηαμηλφκεζε ησλ πιεξνθνξηψλ γηα λα έρεη ηε δπλαηφηεηα ν εξεπλεηήο λα απαληήζεη ζηελ αθεηεξία ηεο έξεπλαο ηνπ, ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα. Δπίζεο, ζα κπνξέζεη λα αληρλεχζεη, λα θαηαλνήζεη εκπεηξίεο, ζρέζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο κε ηειηθφ ζηφρν ηελ παξαγσγή λνήκαηνο θαη εξκελείαο (Ισζεθίδεο, 2003; Φίιηαο, 2003). Η αλάιπζε πεξηερνκέλνπ (contentanalysis) απνηειεί κία κέζνδν δεπηεξνγελνχο αλάιπζεο πνηνηηθνχ πιηθνχ θαη είλαη έλα εμαηξεηηθά ζεκαληηθφ ζηάδην θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Τν θείκελν εμεηάδεηαη ζηελ νιφηεηα ηνπ θαη φρη κε επηιεθηηθφ ηξφπν (Κπξηαδή, 2005). Πην ζπγθεθξηκέλα, ζρεηίδεηαη κε ηελ απφδνζε λνήκαηνο ζηα εκπεηξηθά πνηνηηθά δεδνκέλα πνπ έρνπλ ζπιιερζεί κέζσ ησλ πνηνηηθψλ εξεπλεηηθψλ εξγαιείσλ. Δπίζεο, αθνξά ηελ αλαδηνξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζηνηρείσλ ψζηε λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα έλαλ νξηζκέλν ζθνπφ, απφξξνηα ηεο πξνυπάξρνπζαο αλαζχλζεζεο ησλ ηεθκεξίσλ ζε ελφηεηεο (Βάκβνπθαο, 2010). Σηε ζεκαηηθή αλάιπζε, κέζσ ηεο θαηαζθεπήο ζεκαηηθψλ θαηεγνξηψλ, ην θείκελν απνδνκείηαη, αλαιχεηαη, εξκελεχεηαη θαη ζεσξεηηθνπνηείηαη (Grawitz, 2006). Οξγαλψλνληαη, κε άιια ιφγηα, νη πιεξνθνξίεο κε έλα ζπζηεκαηηθφ ηξφπν. Σην ζχλνιν ηεο δηαδηθαζίαο εκπιέθνληαη πνιιέο πηπρέο. Η ζεκαηηθή αλάιπζε είλαη ην απνηέιεζκα ηεο ζχκπξαμεο ηνπ ζεσξεηηθνχ ππνβάζξνπ, ησλ ζηφρσλ ηεο έξεπλαο θαη ησλ εξεπλεηηθψλ αληηιήςεσλ ηνπ εξεπλεηή. Σχκθσλα κε ηνπο Coffey θαη Atkinson (Boyatzis,1998), ε θσδηθνπνίεζε είλαη ν δίαπινο γηα λα ζπλδεζνχλ ηα δεδνκέλα κε ηηο ηδέεο πνπ έρνπκε γηα απηά σο εξεπλεηέο. Η δηαδηθαζία ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη. 56
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ηεο ζεκαηηθήο αλάιπζεο είλαη κία πξφθιεζε, θαζψο ν εξεπλεηήο είλαη επηθνξηηζκέλνο κε έλα αθφκα δχζθνιν έξγν. Να παξακείλεη ζπλεπήο σο πξνο ηηο εξεπλεηηθέο επηινγέο ηνπ, αιιά θαη λα δηαζθαιίζεη κία ζπλεθηηθή εξεπλεηηθή πνξεία. Ωζηφζν, κέζα απφ ηελ δπλαηφηεηα πνπ παξέρεη ε ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο γηα ηελ επεμεξγαζία θαη ζχλζεζε κεγάινπ φγθνπ πιεξνθνξηψλ (Julien, 2008; Ισζεθίδεο, 2003), αιιά θαη παξάιιεια ην φηη επηθεληξψλεηαη ζηελ αλζξψπηλε επηθνηλσλία (Grawitz, 2006; Weber, 1990) σο βαζηθφ παξάγνληα ηεο αιιειεπίδξαζεο «βνεζά» ηνλ εξεπλεηή λα είλαη επηθεληξσκέλνο ζην έξγν ηνπ. Η αλάιπζε πεξηερνκέλνπ έρεη δχν βαζηθνχο άμνλεο, ηε ηκεκαηνπνίεζε θαη ηελ αλαδφκεζε ηνπ γξαπηνχ πιηθνχ. Η θσδηθνπνίεζε ζπληζηά ηε βαζηθφηεξε αλαιπηηθή δηαδηθαζία ζηε ηκεκαηνπνίεζε ηνπ εκπεηξηθνχ πιηθνχ, έηζη ψζηε λα γίλεη ε θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ. Γελ είλαη κία κεραληζηηθή δηαδηθαζία αιιά απνηειεί έλα νξγαληθφ κέξνο θαη ε βάζε ηεο αλάιπζεο. Τν αθαηέξγαζην πιηθφ κεηακνξθψλεηαη ζε θψδηθεο, πνπ ζπληζηνχλ κλεκνληθνχο κεραληζκνχο θαη ιεηηνπξγνχλ δηεπθνιπληηθά πξνο ηνλ εξεπλεηή έηζη ψζηε λα δηαθξίλεη μεθάζαξα ηηο ζεκαηηθέο πεξηνρέο. Η αλάιπζε πεξηερνκέλνπ λαη κελ εζηηάδεη ζην «ζεκαίλσλ» έθδειν πεξηερφκελν ησλ δεδνκέλσλ, αιιά απφ ηελ άιιε ν εξεπλεηήο δελ ζα πξέπεη λα αγλνεί ηα πθέξπνληα κελχκαηα. Με άιια ιφγηα, «ην ππνλννύκελν κήλπκα, ην εμαηξεηηθό πνπ ιέγεηαη κία θνξά κόλν, αιιά θαη απηό πνπ απνζησπάηαη ή δε ιέγεηαη ελώ είλαη ζεκαληηθό γηα ηνλ εξεπλεηή» (Κπξηαδή, 2001). Σχκθσλα κε ηνπο Coffey θαη Atkinson (1996), ε θσδηθνπνίεζε εθπιεξψλεη ηηο αθφινπζεο αλαιπηηθέο ιεηηνπξγίεο. Αξρηθά, νη θσδηθνί ζπλδένπλ κεηαμχ ηνπο δηαθνξεηηθά ηκήκαηα ηνπ πνηνηηθνχ πιηθνχ. Σπλεπψο, ε πιήξεο θσδηθνπνίεζε νδεγεί ην εξεπλεηή ζηελ ζπλνιηθή νκαδνπνίεζε ησλ ηκεκάησλ ηνπ. Σηε ζπλέρεηα, νδεγείηαη ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ πνηνηηθψλ δεδνκέλσλ θαη ζηελ ζπλεπαθφινπζε αλάπηπμε ελλνηινγηθψλ, ζεσξεηηθψλ θαη εξκελεπηηθψλ θαηεγνξηψλ. Έπεηηα, νη θσδηθνί ζπλδένληαη κε ηηο θαηεγνξίεο θαη ηηο έλλνηεο. Με άιια ιφγηα, ηα παξεπφκελα ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηαδίνπ απαξηίδνπλ ην αλαιπηηθφ, ζεσξεηηθφ θαη εξκελεπηηθφ κνληέιν ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο. Τέινο, ε θσδηθνπνίεζε νδεγεί ζηελ ζεσξεηηθνπνίεζε, ζηελ εξκελεία θαη ζηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ. Η θαηαθιείδα θάζε αλάιπζεο είλαη ε εξκελεία ησλ εκπεηξηθψλ δεδνκέλσλ θαη ε αλάπηπμε ελφο κνληέινπ πνπ είηε πξνθχπηεη απφ ηα δεδνκέλα, είηε επηβεβαηψλεηαη ή δηαςεχδεηαη απφ απηά. 57 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» 2.3 Μεθοδολογικόρ σεδιαζμόρ και διεξαγωγή ηηρ έπεςναρ. Αληηθείκελν ησλ πξνεγνχκελσλ ελνηήησλ απνηέιεζε ε παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ησλ κεζνδνινγηθψλ επηινγψλ πνπ έγηλαλ απφ ηελ εξεπλήηξηα θαηά ηε δηάξθεηα δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο. Ωζηφζν, ζεκαληηθφ ηκήκα κηαο πνηνηηθήο έξεπλαο είλαη ν ιεπηνκεξήο, ζπλεθηηθφο θαη πξνζερηηθφο ζρεδηαζκφο ηεο. Υπάξρνπλ επηά γεληθά ζηάδηα, ζχκθσλα κε ηνλ Kvale (1996; Ισζεθίδεο, 2008), ηα νπνία αθνινπζεί κηα έξεπλα, μεθηλψληαο απφ ηε δηαηχπσζε ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνβιήκαηνο θαη ηε δηεξεχλεζε ηνπ «γηαηί» θαη ηνπ «ηη», πξηλ πεξάζνπκε ζηελ επηινγή ηεο κεζφδνπ, δειαδή ζην «πψο». Σηε ζπλέρεηα, ζρεδηάδεηαη ην εξεπλεηηθφ εξγαιείν θαη εθαξκφδεηαη ζε έλα κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ ζε πηινηηθφ επίπεδν. Έπεηηα, εθαξκφδεηαη ην εξεπλεηηθφ εξγαιείν ζην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο. Σπιιέγνληαη ηα δεδνκέλα θαη επηιέγνληαη εθείλα πνπ αληαπνθξίλνληαη ζην ζθνπφ θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα. Δλ ζπλερεία, ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη νκαδνπνηεκέλα, αλαιχνληαη θαη δεκνζηνπνηνχληαη ηα απνηειέζκαηα. Σηελ παξνχζα έξεπλα, ε εξεπλεηηθή δηαδηθαζία μεθίλεζε απφ ηελ επηινγή ηνπ εξεπλεηηθνχ αληηθεηκέλνπ, ηε δηαηχπσζε ηνπ ζθνπνχ θαη ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ. Σηε ζπλέρεηα, πξνζδηνξίζηεθε ην δείγκα, κηαο θαη ην ζέκα ηεο έξεπλαο ην πεξηφξηδε ζε κεγάιν βαζκφο. Έπεηηα, αθνινχζεζε ε δηεμαγσγή ησλ πηινηηθψλ εκηδνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ ζε θάζε εηδηθφηεηα πνπ ζπκπεξηιακβαλφηαλ ζην δείγκα κε ζηφρν λα ζηνηρεηνζεηεζνχλ νη εκηδνκεκέλεο θαη νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο. Σηελ ζπλέρεηα, πξαγκαηνπνηήζεθα νη εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο, δηαλεκήζεθαλ νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο θαη μεθίλεζε ε θαηαγξαθή ηνπ εκεξνινγίνπ. Τν ηειηθφ ζηάδην ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ ε ζπιινγή, ε επεμεξγαζία θαη ε παξνπζίαζε ησλ δεδνκέλσλ, ε αλάιπζε ηνπο θαζψο θαη ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Ωζηφζν, ην θάζε ζηάδην ηεο έξεπλαο δελ απνηειεί έλα απηφλνκν θαη απηνηειέο θνκκάηη. Τν θάζε επφκελν επίπεδν δηαπιέθεηαη κε ην πξνεγνχκελν θαη ην επφκελν αθνινπζψληαο κηα πνξεία ζπλερψλ ζπλδέζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ (Φίιηαο, 2003). Η ζπλερήο αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ ζηαδίσλ, πξνυπνζέηνπλ ηε ζπλνρή ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο, ελψ νη απνθάζεηο πνπ παίξλεη ν εξεπλεηήο επεξεάδνπλ ην πεξηερφκελν φισλ ησλ ζηαδίσλ (Altrichter, Posch & Somekh, 2001). Σηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηεί ν πνηνηηθφο εξεπλεηήο δελ πθίζηαηαη έλα ξεηά ηππνπνηεκέλνο ηξφπνο δηεμαγσγήο ηεο πνπ ζα πξέπεη λα αθνινπζεζεί θαηά γξάκκα, 58 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» κε άιια ιφγηα ν εξεπλεηήο δελ είλαη ππνρξεσκέλνο λα πεγαίλεη by the book, φηαλ πξαγκαηνπνηεί ηελ έξεπλά ηνπ (Αβξακίδεο & Καιχβα, 2006; Mason, 2003; Robson, 2007). Ο θαζνξηζκφο ηνπ εξεπλεηηθνχ αληηθεηκέλνπ πξνέθπςε απφ ηελ επαγγεικαηηθή εκπεηξία ηεο εξεπλήηξηαο, κηαο θαη θαηά ηα ηξία ηειεπηαία ρξφληα ηεο επαγγεικαηηθήο ηεο ζηαδηνδξνκίαο ρξεηάζηεθε λα ζπλεξγαζηεί κε γνλείο, εθπαηδεπηηθνχο θαη εηδηθνχο επαγγεικαηίεο ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ πνπ θέξεη αλαπεξία. Σηαδηαθά, ππήξμε πξνβιεκαηηζκφο ζρεηηθά κε ηηο θνηλσληθέο αιιειεπηδξάζεηο, ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη φια ηα «δξψκελα» πνπ ιακβάλνπλ ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο. Ωζηφζν, ππήξμε ηδηαίηεξε δπζθνιία ζηνλ αθξηβή πξνζδηνξηζκφ ηνπ ζθνπνχ ηεο έξεπλαο θαη ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ, κηαο θαη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ θνξέσλ σο εξεπλεηηθή ζεκαηηθή, απνηειεί έλα δαηδαιψδεο θαη δχζβαην κνλνπάηη. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο νξγάλσζεο ηνπ εξεπλεηηθνχ κεζνδνινγηθνχ ζρεδηαζκνχ ν γεληθφο θαη αθεξεκέλνο εξεπλεηηθφο ζηφρνο λα κεηνπζησζεί ζε ζπγθεθξηκέλα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, έηζη ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη θαη λα απαληνχλ ζηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο, λα είλαη ζαθή, ινγηθά θαη λα κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ αληηθείκελν έξεπλαο (Cohen, Manion & Morrison, 2000; Mason, 2003; Robson, 2007; Φίιηαο, 2003). Τα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πξνέθπςαλ απφ ηε θαζεκεξηλή «ηξηβή» ηεο εξεπλήηξηαο κε ηε «πξαγκαηηθφηεηα» ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηε ζρεηηθά βηβιηνγξαθία. Δλ ζπλερεία, έπεηηα απφ θξηηηθή ζθέςε θαη νξηνζέηεζε ηεο εξεπλεηηθήο πεξηνρήο, θξίζεθε σο θαιχηεξνο ηξφπνο γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ ήηαλ ην εξεπλεηηθφ εξγαιείν ηεο ζπλέληεπμεο. Πην, ζπγθεθξηκέλα, επηιέρζεζαλ δχν ηχπνη ζπλεληεχμεσλ, ε δνκεκέλε θαη ε εκηδνκεκέλε. Η θιεηζηή κνξθή δφζεθε ζηα άηνκα εθείλα ηνπ δείγκαηνο ηα νπνία ήηαλ πην «απνζηαζηνπνηεκέλα» απφ ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία, θαζψο θαη απφ ηε ζπλεξγαζία. Με άιια ιφγηα, ηα ππνθείκελα πνπ δηαδξακάηηδαλ ην ξφιν ηνπ «θνκπάξζνπ». Η εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε δεηήζεθε απφ ηα άηνκα ηα νπνία δηαδξακάηηδαλ βαζχηεξν θαη πην ελεξγφ ξφιν ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία, θαζψο θαη ζηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. Η επηινγή ηεο εκηδνκεκέλεο ζπλέληεπμεο θξίζεθε ζθφπηκε, θαζψο δίλεη ηελ ειεπζεξία ζηνλ εξσηψκελν λα κηιήζεη θαη λα αλαδείμεη ζέκαηα πνπ ηνλ ελδηαθέξνπλ εηο βάζνο (Bell, 1999; Robson, 2007). Δπίζεο, «αθήλεη» ηνλ απαηηνχκελν ρψξν ζηνπο 59 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ζπλεληεπμηαδφκελνπο λα εθθξάζνπλ θαη λα ηεθκεξηψζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο θαη ηα βηψκαηά ηνπο. Η επηινγή ηεο δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο απνδείρζεθε απαξαίηεηε γηα αλ πεξηνξίζεη ηα «αρξεζηκνπνίεηα θαη άζθνπα» εξεπλεηηθά δεδνκέλα, πνπ πηζαλφλ λα ζπιιέγνληαλ. Ωζηφζν, θξίζεθε απαξαίηεην θαη ε θαηαγξαθή εκεξνινγίνπ απφ ηελ πιεπξά ηεο εξεπλήηξηαο, κηαο θαη ρξεηαδφηαλ λα θαλεί θαη ε δηθή ηεο νπηηθή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο. Τν εκεξνιφγην πεξηειάκβαλε θαηαγξαθέο απφ ηε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε θαηά ηε δηάξθεηα ζπλαληήζεσλ ζπλεξγαζίαο, αιιά θαη «ληνθνπκέληα» πνπ ζπλέβαηλαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε ή ζε ηπραίεο πεξηζηαζηαθέο ζπλαληήζεηο πνπ γίλνληαλ κε ην δείγκα. Σηε ζπλέρεηα, θαηαζθεπάζηεθε ν νδεγφο ζπλέληεπμεο κε άμνλεο πνπ πξνέθππηαλ απφ ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη ηνλ ζθνπφ ηεο έξεπλάο. Η κνξθή ησλ εξσηήζεσλ, γεληθά, βξίζθεηαη ζε άκεζε αιιειεπίδξαζε κε ηνπο ζηφρνπο ησλ ζπλεληεχμεσλ ηε θχζε ηνπ δηεξεπλψκελνπ δεηήκαηνο, ην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ εξσηψκελνπ θιπ. Η θαηάξηηζε ηνπ νδεγνχ ζεσξείηαη επηηαθηηθή αθελφο δηφηη ειέγρεη ηελ πιήξε θαη ζθαηξηθή θαηαλφεζε ηνπ ππφ κειέηε ζέκαηνο θαη αθεηέξνπ γηαηί επηηξέπεη ζηνλ εξεπλεηή λα ειέγρεη ηελ πνξεία ηεο ζπλέληεπμεο (Cohen, Manion & Morrison, 2000; Verma & Mallick, 2004). Δίλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη ε θάζε εηδηθφηεηα πνπ ζπκπεξηειάκβαλε ην δείγκα (γεληθή εθπαηδεπηηθφο, γνλείο, εηδηθνί επαγγεικαηίεο, εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ) ζα ιάκβαλε έλαλ νδεγφ ζπλέληεπμεο πνπ δηαθνξνπνηνχηαλ ζε νξηζκέλα ζεκεία αλάινγα κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ θάζε ζπκκεηέρνληα (βι. Παξάξηεκα). Σπλ ηνηο άιινηο, εθηφο απφ ηηο ζεκαηηθέο ελφηεηεο πνπ ρσξίζηεθαλ νη εξσηήζεηο, «πέξαζαλ» αθφκα κία επεμεξγαζία θαη νκαδνπνηήζεθαλ αλάινγα γηα ην άηνκν πνπ έπξεπε λα πεξηγξαθεί θάζε θνξά απφ ηνλ εξσηψκελν. Γηα παξάδεηγκα, ε εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε πνπ δφζεθε ζηνλ γνλέα είρε σο μερσξηζηέο ππνθαηεγνξίεο ηηο εκπεηξίεο πνπ είρε απφ ηελ γεληθή εθπαηδεπηηθφ, απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, απφ ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο θαη ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ. Ωζηφζν, απηφ δελ ζπλέβε θαη ζηηο δνκεκέλεο. Δθεί ε εξσηήζεηο, κηαο θαη ήηαλ ιηγφηεξεο ζε πιήζνο, αθνινχζεζαλ κηα ινγηθή αιιεινπρία ρσξίο λα ρσξηζηνχλ ζε επηκέξνπο ελφηεηεο. Ωζηφζν, έπξεπε ν νδεγφο λα «δνθηκαζηεί» ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο, δειαδή ήηαλ ζεκαληηθφ λα πξαγκαηνπνηεζεί κία ζεηξά πηινηηθψλ ζπλεληεχμεσλ, γηα λα 60 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» εμαρζνχλ ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηελ θαηαλφεζε ησλ εξσηήζεσλ απφ ηνπο ζπλεληεπμηαδφκελνπο, ηελ αιιεινπρία θαη ηε ξνή ηνπο. Οη πηινηηθέο ζπλεληεχμεηο πάξζεθαλ απφ δχν γεληθνχο εθπαηδεπηηθνχο, έλαλ γνλέα θαη έλαλ εηδηθφ επαγγεικαηία. Τν «πηινηηθφ δείγκα» δελ ζρεηηδφηαλ κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο ηεο έξεπλαο. Ήηαλ πξφζσπα πνπ πξνέξρνληαη απφ ην άκεζν επαγγεικαηηθφ θαη θηιηθφ πεξηβάιινλ ηεο εξεπλήηξηαο. Ωζηφζν, παξνπζίαδαλ αλάινγεο εκπεηξίεο θαη ζηνηρεία ζπλεξγαζίαο κε εθείλα ηνπ δείγκαηνο. Οη εξσηψκελνη πνπ επηιέγνληαη γηα ηε δνθηκαζηηθή έξεπλα δελ ρξεηάδεηαη λα απνηεινχλ ηπραίν δείγκα, ζα πξέπεη φκσο λα παξνπζηάδνπλ παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά κε εθείλνπο πνπ ζα ζπκκεηάζρνπλ ζην ηειηθφ δείγκα (Κπξηαδή, 2005). Δπίζεο, δφζεθε ε δπλαηφηεηα λα απνζαθεληζηνχλ πηζαλέο παξαιείςεηο ή αλ ππήξραλ εξσηήζεηο πνπ ζα έπξεπε λα αθαηξεζνχλ. Η πηινηηθή Τηο πηινηηθέο ζπλεληεχμεηο αθνινχζεζαλ ε αλαζεψξεζε ηνπ νδεγνχ ζπλέληεπμεο γηα ηηο εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο θαη ε θαηαζθεπή ησλ δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ, αθνξκψκελνη απφ ηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πηινηηθήο δνθηκήο. Οη ηειεπηαίεο απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ηε ηειηθή δηαηχπσζε ησλ θιεηζηψλ εξσηήζεσλ. Η δνθηκαζηηθή έξεπλα ζεσξείηαη απνιχησο απαξαίηεηε έηζη ψζηε λα απαιεηθζνχλ πξνβιήκαηα πνπ ελδερνκέλσο ζηελ κεηέπεηηα πνξεία ηεο έξεπλαο λα είλαη αλππέξβιεηα θαη λα εκπνδίζνπλ ηε ζεηηθή θαη νκαιή έθβαζή ηεο Δπίζεο, θξίλεηαη σο ηδηαίηεξα ρξήζηκε γηαηί θαηά ηε ζχληαμε ηνπ νδεγνχ ειινρεχεη ν θίλδπλνο νη εξσηήζεηο λα έρνπλ επηιεγεί κε φξνπο αληηθεηκεληθψλ θαλφλσλ γηα ηελ κεηάθξαζε ζεσξεηηθψλ ελλνηψλ ζε εκπεηξηθνχο δείθηεο, παξαθάκπηνληαο ηελ θνηλή ινγηθή (Κπξηαδή, 2005). Οη πηινηηθέο ζπλεληεχμεηο κε ηνλ γνλέα θαη ηνλ εηδηθφ επαγγεικαηία έγηλαλ ηειεθσληθά, θαζψο δελ ππήξρε επρέξεηα ρξφλνπ θαη ηφπνπ. Η δνθηκαζηηθή έξεπλα κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο έγηλε ζηε κία πεξίπησζε ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη ζηε δεχηεξε ζην ζπίηη ηνπ ζπλεληεπμηαδφκελνπ. Σηε ζπλέρεηα, πξνζδηνξίζηεθε επαθξηβψο ην δείγκα. Απηφ ην ζηάδην δελ ήηαλ ηδηαίηεξα δχζθνιν, κηαο θαη εμαξρήο ε έξεπλα ήηαλ εκπλεπζκέλε, επηθεληξσκέλε θαη θαηαζθεπάζηεθε ζχκθσλα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ζπγθεθξηκέλνπ δείγκαηνο. Αθνχ νξηνζεηήζεθε ην δείγκα (π.ρ. πφζνη εηδηθνί επαγγεικαηίεο ζα ιάκβαλαλ κέξνο θιπ.), ε εξεπλήηξηα ήξζε ζε επαθή κε ην δείγκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη νξίζηεθε ν ηφπνο θαη ν ρξφλνο ησλ ζπλεληεχμεσλ. 61 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Δίλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη μεθίλεζε ε εθηέιεζε, κε παξάιιειε ρξήζε καγλεηφθσλνπ, ησλ εκηδνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ θαη ηαπηφρξνλα απνζηάιζεθαλ νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο ζηνπο ζπκκεηέρνληεο. Θα πξέπεη λα αλαθεξζεί ζε απηφ ην ζεκείν φηη νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο δε πάξζεθαλ επί ηφπνπ, αιιά νη εξσηψκελνη ηηο ζπκπιήξσζαλ ζε δηθφ ηνπο ηφπν θαη ρξφλν. Σε αξθεηέο πεξηπηψζεηο, ε εξεπλήηξηα αληηκεησπίζηεθε κε δπζπηζηία, ε νπνία εθθξαδφηαλ κε ηελ παξνπζίαζε εκπνδίσλ σο πξνο ηελ εχξεζε ρξφλνπ γηα ηε δηεμαγσγή ηεο ζπλέληεπμεο, κε ηελ επίθιεζε θφξηνπ εξγαζίαο θιπ. ε ζπγθεθξηκέλε ζηάζε αθνξνχζε θπξίσο ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο, παξά ηελ πξνυπάξρνπζα ζπλζήθε ζπλεξγαζίαο. Δίλαη άμην αλαθνξά ην γεγνλφο, φηη ελψ νη εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο είραλ πξνγξακκαηηζηεί γηα ηξεηο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο απφ ηνπο πέληε πνπ ζα ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα, ηειηθά πξαγκαηνπνηήζεθε κφλν ζε έλαλ θαη νη ππφινηπνη έιαβαλ ηηο δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο. Απηφ ζπλέβε, γηαηί νη ζπλεληεχμεηο αθπξψζεθαλ θαη παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηεο εξεπλήηξηαο δελ ππήξμε εθ λένπ πξνγξακκαηηζκφο ηνπο. Δπηπξνζζέησο, ην δείγκα απνηεινχηαλ απφ έληεθα (11) άηνκα, νη ηξεηο εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο δηήξθεζαλ απφ κία έσο δχν ψξεο, ελψ νη νθηψ δνκεκέλεο ζπιιέρζεθαλ ζε δηάζηεκα ηξηψλ κελψλ, κηαο θαη ε αληαπφθξηζε ηνπ δείγκαηνο ήηαλ ηδηαίηεξα αξλεηηθή. Δίλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη ελψ είραλ απνζηαιεί κε ειεθηξνληθή κνξθή νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο, καδί κε ηηο νδεγίεο, έλα κέξνο ηνπ δείγκαηνο δελ απάληεζε ζεηηθά, φηη έιαβε ην ζρεηηθφ κήλπκα. Σπλεπψο, ε εξεπλήηξηα θαηέθπγε ζηελ επηινγή λα αλαδεηήζεη ην δείγκα απηνβνχισο θαη λα ηνπ παξαδψζεη ηε δνκεκέλε ζπλέληεπμε ζε γξαπηή κνξθή. Δπίζεο, δχν άηνκα (εηδηθφο επαγγεικαηίαο, εηδηθφο παηδαγσγφο) ηνπ δείγκαηνο έιαβαλ e-mail ππελζχκηζεο πξνθεηκέλνπ λα απαληήζνπλ ζην εξσηεκαηνιφγην. Τέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ν εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ ζην παηδί πνπ θέξεη αλαπεξία απάληεζε ζηε δνκεκέλε ζπλέληεπμε έπεηηα απφ δχν απφπεηξεο ηειεθσληθήο επηθνηλσλίαο πνπ είρε κε ηνλ παηέξα ηνπ παηδηνχ, ν νπνίνο ζέιεζε λα κεζνιαβήζεη γηα ελ έγθαηξε ζπιινγή ηνπ πξσηφθνιινπ. Αθνχ ζπιιέρζεθαλ φια ηα δεδνκέλα, μεθίλεζε ην ζηάδην ηεο απνκαγλεηνθψλεζεο ησλ ζπλεληεχμεσλ θαη ηεο κεηαγξαθήο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ ησλ ππνθεηκέλσλ ζε γξαπηή κνξθή. Δπηπξνζζέησο, νη δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο θαη νη θαηαγξαθέο ηνπ εκεξνινγίνπ απφ γξαπηή κνξθή κεηαθέξζεθαλ ζε ειεθηξνληθή κνξθή. Τα δεδνκέλα ησλ δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ νκαδνπνηήζεθαλ αλά ζεκαηηθή 62 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ελφηεηα θαη εξψηεζε. Τν ίδην ζπλέβε θαη κε ηηο εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο. Ωζηφζν, ιφγσ ηνπ πιήζνπο ησλ εξσηήζεσλ έπξεπε λα ζπκπηπρηνχλ ζε ιηγφηεξεο θαηεγνξίεο γηα λα «ζπλαληήζνπλ» απηέο ησλ δνκεκέλσλ. Τν εκεξνιφγην ρσξίζηεθε ζε ρξνληθέο θαηαγξαθέο θαη φρη αλά ζεκαηηθφ πεξηερφκελν. Δλ ζπλερεία, ην επφκελν ζηάδην ήηαλ ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ απφδνζε λνήκαηνο ζηα εκπεηξηθά πνηνηηθά δεδνκέλα πνπ έρνπλ ζπγθεληξσζεί. Η απφδνζε λνήκαηνο ζπλδέεηαη κε ηελ νκαδνπνίεζε, ηελ θαηεγνξηνπνίεζε θαη ηε ζεσξεηηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ έηζη ψζηε λα απαληεζνχλ ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ εμαξρήο ή πξνέθπςαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο (Ισζεθίδεο, 2008). Η αλάιπζε πεξηερνκέλνπ είρε σο αθεηεξία ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ δείγκαηνο, δειαδή ηε κεηαηξνπή ησλ πιεζπζκψλ απφ αξηζκεηηθά λνχκεξα ζε πνζνζηά θαη δεκηνπξγία γξαθεκάησλ θαη κεηά ηελ παξνπζίαζε ησλ επξεκάησλ ηεο έξεπλαο νκαδνπνηεκέλα θαη ζε κνξθή πηλάθσλ αλά άμνλα θαη εξψηεζε, δηαρσξίδνληαο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηνπο γνλείο θαη ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο. Έπεηηα, νη απαληήζεηο ηνπνζεηήζεθαλ κε θζίλνπζα ζεηξά ηελ πιεηνςεθηθή πξνο ηηο ιηγφηεξν εκθαληδφκελεο κε βάζε ην ζχλνιν πνπ εμάγακε αλά απάληεζε ζε πξνεγνχκελν ζηάδην. Η εξεπλήηξηα απνηχπσζε ζην θάησ κέξνο θάζε πίλαθα, ζε κνξθή γξαπηνχ θεηκέλνπ ηηο απφςεηο ηνπ δείγκαηνο αλαθέξνληαο ηελ θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθαλ. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη πεξηιήθζεθαλ νη απφςεηο ηεο πιεηνςεθίαο θαη νη απαληήζεηο πνπ εκθαλίζηεθαλ πεξηζζφηεξν απφ δχν θνξέο. Δπίζεο, παξαηέζεθαλ απνζπάζκαηα πνπ θαζηζηνχλ έθδειε ηελ άπνςε ηεο πιεηνςεθίαο. Σηελ αλάιπζε ησλ επξεκάησλ ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο, ζπλδέζεθε ε πξάμε κε ηε ζεσξία. Υπήξμε εηδηθή κλεία ζην λα πηνζεηεζεί κηα θξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ λα κελ εζηηάδεη κφλν ζην πξνθαλέο θαη αλαδεηήζεθαλ βαζηθέο έλλνηεο, αμίεο, ζρέζεηο θαη αληηθάζεηο, κέζα απφ πνιιαπιέο ζπγθξίζεηο θαη ζπζρεηίζεηο θαηεγνξηψλ. Σπκπεξηιήθζεθαλ φιεο νη απφςεηο θαη ζπλδπάζηεθαλ εθείλεο πνπ κε ηνλ έλα ή κε ηνλ άιιν ηξφπν ζπλέθιηλαλ πξνο ην ίδην κνηίβν. Γηα ην ζρνιηαζκφ ησλ πεπνηζήζεσλ ηνπ δείγκαηνο ρξεζηκνπνηήζεθε ζρεηηθή ειιελφθσλε θαη μελφγισζζε βηβιηνγξαθία πνπ αλαθηήζεθε απφ ηε βηβιηνζήθε ηνπ Τκήκαηνο Δθπαίδεπζεο θαη Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία (ΤΔΑΠΗ) θαη ηνπ 63 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο Δηδηθήο Αγσγήο, θαζψο θαη ηνπ Παηδαγσγηθνχ Τκήκαηνο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηήζεθε πιηθφ απφ ην internet, πεξηνδηθά αληίζηνηρεο ζεκαηηθήο, δηαιέμεηο απφ πξνεγνχκελα αθαδεκατθά έηε, αιιά θαη βηβιηνγξαθία πξνηεηλφκελε απφ ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα. Τέινο, έπεηηα απφ δηνξζψζεηο ησλ παξαπάλσ θεθαιαίσλ πνπ πξνηάζεθαλ απφ ηελ επηζηεκνληθή ππεχζπλε θαη αθνχ ελζσκαηψζεθαλ ζην θείκελν, ε εξεπλήηξηα πξνρψξεζε ζηε ζπγγξαθή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηεο έξεπλαο. Ωο ζεκέιηνο ιίζνο απηψλ ρξεζηκνπνηήζεθε ε αλάιπζε ησλ επξεκάησλ θαη ρξεζηκνπνηήζεθε εθ λένπ ε βηβιηνγξαθία πνπ αλαθέξζεθε πξσηχηεξα. Δλ θαηαθιείδη, ζπληάρζεθε ε πεξίιεςε ηνπ ζέκαηνο ζηελ ειιεληθή θαη αγγιηθή γιψζζα, αιιά θαη «ζρεκαηίζηεθε» ν πξφινγνο ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Καζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεζνδνινγηθψλ δηαδηθαζηψλ ν ζπλερήο αλαζηνραζκφο γηα κεζνδνινγηθά δεηήκαηα θαη ηα θίλεηξα θαη ηνλ ππνθεηκεληζκφ ηνπ εξεπλεηή απνηέιεζε ην επίθεληξν γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ ιαζψλ, πνπ ελδερνκέλσο λα επεξέαδαλ ηελ εξεπλεηηθή πνξεία (Cohen, Manion & Morrison, 2000; Mason, 2003; Φίιηαο, 2003). 64 2.4 Επεςνηηικά Επγαλεία Σηε παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία, φπσο έρεη ήδε πξναλαθεξζεί ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηξία εξεπλεηηθά εξγαιεία κε ζθνπφ ηελ ζθαηξηθή απεηθφληζε ησλ απφςεσλ ζρεηηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πνπ αθνξνχλ ηε εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία. Τα εξεπλεηηθά εξγαιεία είλαη ηα εμήο: ην εκεξνιφγην (απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο), ε εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε (κεηέξα, γεληθή εθπαηδεπηηθφο θαη κία εηδηθή επαγγεικαηίαο) θαη ε δνκεκέλε ζπλέληεπμε (ν παηέξαο, ν εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ θαη ηέζζεξηο εηδηθνί επαγγεικαηίεο πνπ εξγάδνληαη ζην θέληξν εηδηθήο αγσγήο). Σην πξσηφθνιιν ηεο εκηδνκεκέλεο ζπλέληεπμεο ππήξραλ εξσηήζεηο δηαξζξσκέλεο ζε ζεκαηηθνχο άμνλεο, αλάινγα κε ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη ηνλ ζθνπφ ηεο έξεπλαο. Τν ίδην κνηίβν αθνινπζήζεθε θαη ζηε δνκεκέλε ζπλέληεπμε, κε ηε δηαθνξνπνίεζε κφλν ηνπ πιήζνπο ησλ εξσηήζεσλ πνπ θαινχληαλ λα απαληήζνπλ νη ζπκκεηέρνληεο. Σην πξψην είδνο ζπλέληεπμεο, ηα ππνθείκελα είραλ ηε δπλαηφηεηα λα παξεθθιίλνπλ σο έλα ζεκείν θαη λα αλαθέξνπλ θαη άιια δεδνκέλα ηα νπνία δελ ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» είραλ πξνβιεθζεί εθ ησλ πξνηέξσλ. Δπίζεο, ε εξεπλήηξηα είρε ηελ επειημία λα δηαθνξνπνηήζεη ηελ αιιεινπρία, ηελ δηαηχπσζε ησλ εξσηήζεσλ, αιιά θαη λα θάλεη επηπξφζζεηεο εξσηήζεηο, έηζη ψζηε λα απνζαθεληζηνχλ νη απφςεηο θαη νη εκπεηξίεο ησλ ζπλεληεπμηαδφκελσλ. Σην δεχηεξν είδνο, ην δείγκα θαινχηαλ είηε λα επηιέμεη ζπγθεθξηκέλεο απαληήζεηο (πνπ πξνέθπςαλ απφ ηηο πηινηηθέο ζπλεληεχμεηο θαη ηε ζρεηηθά βηβιηνγξαθία) είηε ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο λα δηαηππψζεη ηε γλψκε ηνπ ζε αλνηρηέο εξσηήζεηο. Γηα ηελ δφκεζε ηεο ζπλέληεπμεο ρξεηάζηεθε λα δεκηνπξγεζεί έλαο νδεγφο ζπλέληεπμεο, ν νπνίνο δηαθνξνπνηνχηαλ ζε αξθεηά ζεκεία αλάινγα ζην ππνθείκελν ην νπνίν απεπζπλφηαλ (γνλέαο, γεληθή εθπαηδεπηηθφο, εηδηθφο επαγγεικαηίαο, εηδηθφο παηδαγσγφο). Σηνλ νδεγφ ζπλέληεπμεο πεξηιακβάλνληαλ ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία θαη νη άμνλεο ηεο ζπλέληεπμεο. Πην ζπγθεθξηκέλα νη ζπλεληεπμηαδφκελνη εξσηήζεθαλ ζρεηηθά κε ην θχιν ηνπο, ηελ ειηθία ηνπο, ηελ ηδηφηεηα (εθπαηδεπηηθφο, γνλέαο, εηδηθφο επαγγεικαηίαο, εηδηθφο παηδαγσγφο), ηελ επαγγεικαηηθή εηδηθφηεηα, ζπνπδέο (Βαζηθφ πηπρίν, Μεηεθπαίδεπζε, Μεηαπηπρηαθέο Σπνπδέο, Γηδαθηνξηθφ, Άιιν), πιαίζην εξγαζίαο (γηα ηνλ γνλέα), ηα ρξφληα πξνυπεξεζία, ηε ρξνληθή δηάξθεηα εξγαζίαο ζηε ζπγθεθξηκέλε ζέζε, κε πνηα είδε αλαπεξίαο έρνπλ έξζεη ζε επαθή (εθπαηδεπηηθφο, εηδηθνί επαγγεικαηίεο θαη ηέινο γηα ηε δηάγλσζε ηνπ παηδηνχ πνπ θέξεη αλαπεξία, αιιά θαη ηε ρξνληθή δηάξθεηα πνπ νη εθπαηδεπηέο γλσξίδνπλ ην παηδί θαη ηελ νηθνγέλεηα ηνπ. Η εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε απνηειείηαη απφ πέληε άμνλεο. Ο πξψηνο άμνλαο ζρεηίδεηαη κε ηνλ ελλνηνινγηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο. Πεξηέρεη εξσηήκαηα ζρεηηθά ην ηη ζεκαίλεη ε έληαμε ησλ αλαπήξσλ καζεηψλ ζηα γεληθά ζρνιεία. Δπίζεο, δηεξεπλάηαη πνην ζεσξνχλ ηα ππνθείκελα φηη είλαη ην θαηάιιειν πιαίζην γηα ηελ εθπαίδεπζε ελφο καζεηή κε αλαπεξία. Ο δεχηεξνο άμνλαο ηεο ζπλέληεπμεο πξνζαλαηνιίδεηαη ζηνλ ελλνηνινγηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο πξαθηηθήο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη νη εξσηψκελνη δεηήζεθε λα εθθξάζνπλ ηελ άπνςε ηνπο ζρεηηθά κε ην πνηνο είλαη ν ζθνπφο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο ζην πιαίζην ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη πνηνο είλαη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ παξάιιειεο ζηήξημεο; Σηε ζπλέρεηα ν ηξίηνο άμνλαο ηεο ζπλέληεπμεο αθφξα ηελ απνζαθήληζε ηνπ φξνπ «αλαπεξία» θαη ην δείγκα θαιείηαη λα ηνλ πξνζδηνξίζεη, αιιά θαη λα πεξηγξάςεη ην ζπγθεθξηκέλν καζεηή/παηδί πνπ θέξεη αλαπεξία. Ο ηέηαξηνο άμνλαο 65 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» ζρεηίδεηαη κε ηηο απφςεηο ηνπ δείγκαηνο αλαθνξηθά κε ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ, νηθνγέλεηαο θαη εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ. Δξσηήκαηα, φπσο, πψο ζα πξνζδηνξίδαηε ηνλ φξν «ζπλεξγαζία», πνηνο ζεσξείηε φηη έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο θαη πνηνη είλαη νη παξάγνληεο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηε ζπλεξγαζία, είλαη, πεξηιακβάλνληαη ζε απηφ ηνλ άμνλα. Η γλψζε θαη ε άπνςε ησλ εξσηψκελσλ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη αλαθνξηθά κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο πεξηιακβάλεηαη ζηνλ πέκπην άμνλα. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ζπλεληεπμηαδφκελνη ζα απαληήζνπλ ζε εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηε λνκνζεζία (λφκνο 3699/2008, ππνπξγηθή απφθαζε ηνπ 2007, N. 4368/2016, Άξζξν 82) θαη ηδηαίηεξα ζα εθθξάζνπλ ηελ άπνςε ηνπο γηα ην εάλ ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηα ζπλεξγαδφκελα κέιε λα ρξσκαηίζνπλ κε ηηο αληηιήςεηο θαη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπο ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. Δπίζεο, ζα απαληήζνπλ ζην αλ ε πνιηηεία ζα πξέπεη λα ελζαξξχλεη ηε ζπλεξγαζία ησλ επαγγεικαηηψλ κε ηνπο γνλείο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κεξηκλψληαο γηα ηα δηθαηψκαηά ηνπο. Ο έθηνο άμνλαο είλαη εζηηαζκέλνο ζηελ επαγγεικαηηθή θαη γνλετθή εκπεηξία πνπ έρεη ην δείγκα απφ ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. Ο ζπγθεθξηκέλνο ζεκαηηθφο άμνλαο ρσξίδεηαη ζε ππνθαηεγνξίεο, πξνο δηεπθφιπλζε ηφζν ηεο εξεπλήηξηαο, φζν θαη ηνπ δείγκαηνο. Γηα παξάδεηγκα, αλ ν νδεγφο ηεο ζπλέληεπμεο απεπζχλεηαη ζε εηδηθφ επαγγεικαηία, ν εξσηψκελνο θαιείηαη λα απαληήζεη ζε εξσηήζεηο γηα ηε ζρέζε ηνπ κε ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, κε ηε γεληθή εθπαηδεπηηθφ, ηνπο γνλείο, ηνλ εηδηθφ επαγγεικαηία θαη ηέινο γηα ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ. Γηα παξάδεηγκα, αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ κε ηελ εθπαηδεπηηθφ πνπ πινπνηεί ην πξφγξακκα παξάιιειεο ζηήξημεο, νη εξσηψκελνη πξέπεη λα πξνζδηνξίζνπλ πνηεο ζρέζεηο αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπο ζην πιαίζην πινπνίεζεο ηεο πξαθηηθήο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, πνην είλαη ην πεξηερφκελν ηεο ζπλεξγαζίαο θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ηη επηδηψμεηο έρνπλ απφ ηε ζπλεξγαζία κε ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, αλ δηαπξαγκαηεχνληαη ηνλ ηξφπν πνπ ζα ζπλεξγαζηνχλ κεηαμχ ηνπο θαη κε ηνπο ππφινηπνπο θνξείο, αλ εθπιεξψζεθαλ νη ζπλεξγαηηθέο ηνπο πξνζδνθίεο θαη ηέινο πνηα ζεσξνχλ φηη είλαη ηα απνηειέζκαηα/επηπηψζεηο ηεο ζπλεξγαζίαο ή κε. Οη εηδηθνί επαγγεικαηίεο θαινχληαη λα απαληήζνπλ ζην ίδην κνηίβν εξσηήζεσλ θαη αλαθνξηθά 66 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» κε ηε ζρέζε πνπ έρνπλ ηφζν κε ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο γεληθήο ηάμεο, φζν θαη κε ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ. Σρεηηθά κε ηε ζρέζε πνπ δηακνξθψλνπλ κε ηνπο γνλείο νη ζπλεληεπμηαδφκελνη εηδηθνί επαγγεικαηίεο απαληνχλ ζε εξσηήκαηα, φπσο: αλ ζπλεξγάδνληαη θαη κε ηνπο δχν γνλείο, πνην είλαη ην πεξηερφκελν ηεο ζπλεξγαζίαο, πνηνο έρεη ηε πξσηνβνπιία γηα ηελ έλαξμε ηεο ζπλεξγαζίαο, ηη επηδηψμεηο έρνπλ, αλ δηαπξαγκαηεχνληαη ηνλ ηξφπν ζπλεξγαζίαο κε ηελ νηθνγέλεηα θαη ηνπο ππφινηπνπο εκπιεθνκέλνπο, αλ πξνηείλνπλ ζηελ νηθνγέλεηα ηξφπνπο εξγαζίαο κε ην παηδί ζην ζπίηη, αλ είλαη ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο θαη πνηα ζεσξνχλ φηη είλαη ηα απνηειέζκαηα/επηπηψζεηο ηεο ζπλεξγαζίαο ή κε; Τέινο, θαινχληαη λα απαληήζνπλ ζην πνηνο ιακβάλεη ηε ηειηθή απφθαζε ζρεηηθά κε δεηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία, αλαθνξηθά κε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ο ηειεπηαίνο άμνλαο ζρεηίδεηαη κε ηηο πξνθιήζεηο θαη ηα εκπφδηα πνπ παξνπζηάδνληαη θαη δχλαηαη λα επεξεάζνπλ ηε ζπλεξγαζία. Οη εξσηψκελνη ζα απαληήζνπλ ζε εξσηήζεηο, φπσο ην πνηα είλαη ηα πηζαλά εκπφδηα/πεξηνξηζκνί (πξνζσπηθνί, νξγαλσηηθνί θιπ.) πνπ δχλαηαη λα επεξεάζνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο, αλ ην είδνο θαη ν βαζκφο ηεο αλαπεξίαο ηνπ καζεηή δχλαηαη λα δεκηνπξγήζεη θαη λα δηαθνξνπνηήζεη ηηο πξνθιήζεηο ζηε ζρέζε ζπλεξγαζίαο κε ηελ νηθνγέλεηα θαη ζα πξνηείλνπλ ηξφπνπο επίιπζεο απηψλ ησλ δεηεκάησλ. Όζνλ αθνξά ηηο δνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη νη εξσηήζεηο ρσξίδνληαη, επίζεο, ζε ζαθήο ελλνηνινγηθνχο άμνλεο. Οη εξσηήζεηο θαζψο θαη νη επηινγέο πνπ δίλνληαη, πξνέξρνληαη απφ ηηο πηινηηθέο, ηηο εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο, θαζψο θαη απφ ηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. Τν δείγκα θαιείηαη λα απαληήζεη ζηα ίδηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, φπσο νη εξσηψκελνη ζηηο εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο. Αθνινπζψληαο ηε δνκή ησλ εκηδνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ, ηα ππνθείκελα ζηνλ πξψην άμνλα ζα επηιέμνπλ απαληήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ άπνςε πνπ δηακνξθψλνπλ γηα ηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ ζεκαίλεη θαηά ηελ άπνςε ηνπο έληαμε ησλ αλαπήξσλ καζεηψλ ζηα γεληθά ζρνιεία, θαινχληαη λα δηαιέμνπλ αλάκεζα ζηηο εμήο απαληήζεηο: αθνκνίσζε ηνπ καζεηή κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν, ελζσκάησζε ηνπ καζεηή κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν, απφ θνηλνχ ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή κε αλαπεξία κε ηα ππφινηπα παηδηά ζην πιαίζην ηνπ γεληθνχ ζρνιείνπ, πξνζαξκνγή ηνπ καζεηή κε αλαπεξία, φπσο θαη ηα 67 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» θπζηνινγηθά παηδηά, έληαμε ηνπ καζεηή κε αλαπεξία ζην γεληθφ ζρνιείν, πξφζβαζε φισλ ησλ καζεηψλ ζε ίζεο εθπαηδεπηηθέο επθαηξίεο, εληαμηαθή εθπαίδεπζε είλαη ε εθ λένπ νλνκαζία θαη επαλαηνπνζέηεζε ηεο παξαδνζηαθήο εηδηθήο εθπαίδεπζεο, ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε απνθαζηζηά φιεο ηηο κνξθέο εθπαηδεπηηθνχ απνθιεηζκνχ θαη άιιε επηινγή. Δπίζεο, αλαθνξηθά κε ην θαηάιιειν πιαίζην γηα ηελ εθπαίδεπζε ελφο καζεηή κε αλαπεξία, ηνπο πξνηείλνληαη ηα ηδξχκαηα θξνληίδαο κε θαηάιιειν πιηθφ γηα ηελ θάζε αλαπεξία, ην εηδηθφ ζρνιείν κε θαηάιιειν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ γηα ηελ θάζε αλαπεξία, ην γεληθφ ζρνιείν κε παξαθνινχζεζε ηκήκαηνο έληαμεο θαη αληίζηνηρν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, ην γεληθφ ζρνιείν κε ππνζηήξημε παξάιιειεο ζηήξημεο, γεληθφ ζρνιείν κε αληίζηνηρε δηακφξθσζε ρψξνπ θαη ρξφλνπ ρσξίο πξφζζεηε ζηήξημε θαη άιιε επηινγή. Σηνλ δεχηεξν άμνλα γηα ηνλ ελλνηνινγηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζην δείγκα λα απαληήζεη ζε αλνηρηνχ ηχπνπ εξψηεζε, ζρεηηθά κε ην πνηα είλαη ε άπνςε ηνπο γηα ην ζεζκφ ηεο Παξάιιειεο Σηήξημεο ζην πιαίζην ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο. Σηνλ ηξίην άμνλα, πξνζπαζνχλ λα πξνζδηνξίζνπλ ηνλ φξν «αλαπεξία», πεξηνξίδνληαο ηηο απφςεηο ηνπο ζην αλ ε αλαπεξία ζπλεπάγεηαη Δηδηθέο Αλάγθεο θαη Δηδηθέο Δθπαηδεπηηθέο Αλάγθεο, αλ απνηειεί έλα έιιεηκκα, βηνινγηθά πξνθαζνξηζκέλν, αλ είλαη αζζέλεηα/αξξψζηηα, αλ δελ είλαη κηα θπζηνινγηθή θαηάζηαζε. Δπίζεο, ηνπο δίλνληαη νη επηινγέο ε αλαπεξία σο δηαθνξεηηθφηεηα, σο κεξηθή ή νιηθή ειάηησζε (απνηέιεζκα ηεο αζζέλεηαο) ηεο ηθαλφηεηαο λα πξαγκαηνπνηείηαη κηα δξαζηεξηφηεηα κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ή κέζα ζηα φξηα πνπ ζεσξνχληαη θπζηνινγηθά γηα έλαλ άλζξσπν, λαη ε απψιεηα ή ν πεξηνξηζκφο ησλ επθαηξηψλ ζπκκεηνρήο, απφ ηελ θνηλσλία, ζε ηζφηηκν επίπεδν κε ηα ππφινηπα κέιε πνπ δελ ππφθεηληαη ζε θπζηθνχο θαη θνηλσληθνχο πεξηνξηζκνχο, σο ν ιεηηνπξγηθφο πεξηνξηζκφο ελφο αηφκνπ εμαηηίαο ηεο ζσκαηηθήο, λνεηηθήο ή αηζζεηεξηαθήο δηαηαξαρήο, σο αλαηνκηθή, ζσκαηηθή, ςπρνινγηθή θαη αηζζεηεξηαθή βιάβε, απψιεηα, σο αζζέλεηα - πάζεζε ε νπνία επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ νκαιή ζσκαηηθή θαη ςπρνινγηθή ιεηηνπξγία ηνπ αηφκνπ θαη σο νκάδα πνπ κεηνλεθηεί ζηελ θνηλσληθή ηεξαξρία θαζψο απνιακβάλεη ιηγφηεξα πξνλφκηα απφ ηηο «ηθαλέο» ζσκαηηθά νκάδεο. Αθφκα, ηνπο δίλεηε ε δπλαηφηεηα λα πξνζδηνξίζνπλ νη ίδηνη πσο ηελ αληηιακβάλνληαη, ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ θαιχπηνληαη απφ ηηο πξνεγνχκελο 68 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» απαληήζεηο. Τέινο, ζην ζπγθεθξηκέλν άμνλα ηνπο δεηάηαη λα πεξηγξάςνπλ ην παηδί πνπ θέξεη αλαπεξία ζε κηα αλνηρηνχ ηχπνπ εξψηεζε. Σηνλ άμνλα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο απφςεηο γηα ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ - νηθνγέλεηαο - εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ, πεξηιακβάλνληαη κία αλνηρηή εξψηεζε θαη δχν θιεηζηνχ ηχπνπ. Σηελ πξψηε, ην δείγκα θαιείηαη λα πξνζδηνξίζεη ηνλ φξν «ζπλεξγαζία». Σηηο δεχηεξεο πξέπεη λα δηαιέμνπλ πνηνο έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο (Γεληθφο Δθπαηδεπηηθφο, Δθπαηδεπηηθφο Παξάιιειεο Σηήξημεο, Οηθνγέλεηα, Δηδηθνί Δπαγγεικαηίεο, Δηδηθφο Παηδαγσγφο, Όινη, Σπλδπαζηηθά, Άιιν), θαζψο θαη πνηνη είλαη νη παξάγνληεο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηε ζπλεξγαζία (Ο αξηζκφο ησλ καζεηψλ κε ηνπο νπνίνπο αζρνιείηαη ν θάζε εθπαηδεπηηθφο, ην εξγαζηαθφ θαζεζηψο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη αληηιήςεηο ηεο νηθνγέλεηαο γηα ηελ αλαπεξία, ν ζπλαηζζεκαηηζκφο, ην άγρνο θαη νη πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ γηα ην παηδί, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, νη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ αλαπεξία, ην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ην εξγαζηαθφ θαζεζηψο ησλ εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ, ε επηθξάηεζε ελφο θνξέα ζηε ζπλεξγαζία, ε εθπαηδεπηηθή εηθφλα ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία, ην είδνο θαη ν βαζκφο ηεο αλαπεξίαο ηνπ καζεηή, άιιν). Σηνλ πέκπην άμνλα ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ξσηνχληαη αλ έρνπλ γλψζε ηεο λνκνζεζίαο ζρεηηθά κε ηε ζπλεξγαζία θαη ηνπο δίλεηαη ε δηρνηνκηθή επηινγή λαη/φρη. Δπίζεο, ξσηνχληαη λα αλαπηχμνπλ ζε αλνηρηή εξψηεζε πνηα είλαη ε άπνςε ηνπο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα ζε ζρέζε κε ηηο ζπλεξγαηηθέο πξαθηηθέο. Σηνλ πξνηειεπηαίν άμνλα νη εξσηήζεηο είλαη πξνζαξκνζκέλεο αλάινγα κε ην ππνθείκελν ζην νπνίν απεπζχλνληαη (γνλείο, εηδηθνί επαγγεικαηίεο, εηδηθφο παηδαγσγφο) ζπγθξηηηθά κε ηηο πξνεγνχκελεο εξσηήζεηο πνπ είλαη αδηαθνξνπνίεηεο. Γηα παξάδεηγκα, ν εηδηθφο επαγγεικαηίαο θαιείηαη λα απαληήζεη ζηηο εμήο δηαθνξεηηθέο αλνηρηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο: πνην είλαη ην πεξηερφκελν ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, ηε γεληθή εθπαηδεπηηθφ, ηνπο γνλείο θαη ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ηη επηδηψμεηο έρνπλ απφ ηε ζπλεξγαζία κε ηελ Π.Σ., ηε Γ.Δ., ηνπο Γ., θαη ηνλ Δ.Π., αλ πξνηείλνπλ ζηελ νηθνγέλεηα ηξφπνπο εξγαζίαο κε ην παηδί ζην ζπίηη θαη πνηεο είλαη νη αληηδξάζεηο ηεο, πνηεο ζρέζεηο αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ ππφινηπσλ θνξέσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο ζπλεξγαηηθέο 69 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» πξαθηηθέο κε ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ θαη ηέινο πνηα ζεσξνχλ φηη είλαη ηα απνηειέζκαηα/επηπηψζεηο ηεο ζπλεξγαζίαο ή κε αλαθνξηθά κε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο. Οη θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο (δηρνηνκηθή επηινγή λαη/φρη) ζε απηφλ ηνλ άμνλα πεξηιακβάλνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπο αλαθνξηθά κε ηε ζπλεξγαζία κε ηνλ θάζε θνξέα πνπ ζπκκεηέρεη, αιιά θαη αλ δηαπξαγκαηεχνληαη κε ηελ Π.Σ., ηε Γ.Δ., ηνπο Γ. θαη ηνλ Δ.Π. ηνλ ηξφπνπ ζπλεξγαζίαο κε ηνπο ππφινηπνπο. Σηηο θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο ζρεηηθά κε ην πνηνο έρεη ηε πξσηνβνπιία γηα ηελ έλαξμε ηεο ζπλεξγαζίαο θαη πνηνο ιακβάλεη ηε ηειηθή απφθαζε ζρεηηθά κε δεηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία ηα ππνθείκελα θαινχληαη λα επηιέμνπλ αλάκεζα ζε νηθνγέλεηα, εθπαηδεπηηθφο παξάιιειεο ζηήξημεο, γεληθφο εθπαηδεπηηθφο, εηδηθνί επαγγεικαηίεο, εηδηθφο παηδαγσγφο, φινη, ζπλδπαζηηθά (πνηνη), άιιν. Ωζηφζν, ζην πξσηφθνιιν ηνπ γνλέα πξνζηίζεηαη ε εξψηεζε γηα ην πνηνο πξνηείλεη ηξφπνπο εξγαζίαο κε ην παηδί ζην ζπίηη (Γ.Δ., Π.Σ., Δ.Δ., Δ.Π., φινη καδί, θαλέλαο, ζπλδπαζηηθά, άιιν). Τέινο, ζηε δνκεκέλε ζπλέληεπμε ηνπ εηδηθνχ παηδαγσγνχ πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ πξνζηίζεηαη ε εξψηεζε γηα ην πνηεο πξαθηηθέο ζα κπνξνχζαλ λα αμηνπνηεζνχλ έηζη ψζηε λα πξνσζεζεί ε ζπλεξγαζία φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ; Σηνλ άμνλα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο πξνθιήζεηο θαη ηα εκπφδηα θαηά ηε ζπλεξγαζία, παξαηίζεληαη δχν αλνηρηέο εξσηήζεηο γηα ην πνηα ζεσξνχλ φηη είλαη ηα πηζαλά εκπφδηα/πεξηνξηζκνί πνπ δχλαηαη λα επεξεάζνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο αιιά θαη πξνηείλνπλ ηξφπνπο επίιπζεο. Σην ηέινο, ησλ δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ ην δείγκα θαιείηαη, εθφζνλ ην επηζπκεί λα γξάςεη γεληθέο παξαηεξήζεηο θαη ζρφιηα. Τν εκεξνιφγην θαηαγξαθψλ πνπ ηεξήζεθε απφ ηελ εξεπλήηξηα πεξηιακβάλεη γεγνλφηα θαη πξνζσπηθέο ζθέςεηο θαη απφςεηο γηα ζπκβάληα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ελφο ζρνιηθνχ έηνπο. Γεδνκέλνπ ηνπ φηη ε παξνπζία ηεο εξεπλήηξηαο ζην θέληξν εηδηθήο αγσγήο ήηαλ ππνρξεσηηθή, ην εκεξνιφγην πεξηιακβάλεη ζπκβάληα πνπ δηαδξακαηίζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παξαθνινπζήζεσλ. Τν πεξηερφκελφ ηνπο αθνξά ζπκπεξηθνξέο ησλ εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ πξνο ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, απφ ηηο νπνίεο δηαθαίλνληαη νη απφςεηο πνπ έρνπλ γηα ηελ αλαπεξία θαη ηε ζπλεξγαζία. Αθφκα, εθηφο απφ ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηε ιεθηηθή επηθνηλσλία θαηαγξάθνληαη θαη ζεκεία 70 ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» πνπ αθνξνχλ ηε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία ησλ ππνθεηκέλσλ. Δπίζεο, ζην εκεξνιφγην πεξηιακβάλνληαη πξνζσπηθέο θαηαγξαθέο πνπ έγηλαλ απφ ηελ εξεπλήηξηαεθπαηδεπηηθφο παξάιιειεο ζηήξημεο, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ θιηληθψλ ζπλαληήζεσλ κε ην πξνζσπηθφ ηνπ θέληξνπ εηδηθήο αγσγήο. Σπλ ηνηο άιινηο, απνηππψλνληαη γεγνλφηα πνπ ζπλέβεζαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ζηε γεληθή ηάμε, κεηαμχ ηεο γεληθήο εθπαηδεπηηθνχ θαη ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, αιιά θαη κεηαμχ ηεο ηειεπηαίαο θαη ησλ γνλέσλ. Σπλεπψο, παξαηεξνχκε φηη νη θαηαγξαθέο ζην εκεξνιφγην δελ ηεξνχλ κηα πξνθαζνξηζκέλε ρξνληθή αθνινπζία, αιιά ζπλάδνπλ κε ην είδνο ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ πνπ εμεηάδνληαη. Τνπηέζηηλ, ν «ρξφλνο εκεξνινγίνπ» ζπκπιεξψλεηαη θαη επεθηείλεηαη κε ζπνξαδηθέο θαηαγξαθέο ζθελψλ, εκπεηξηψλ θαη ηδεψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ έξεπλα (Altrichter, Posch, Somekh. 2001). Δπηπξνζζέησο, ζην εκεξνιφγην πεξηιακβάλνληαη ε εκεξνκελία εγγξαθήο θαη πιεξνθνξίεο γηα ηηο ζπλζήθεο ηνπ ζπκβάληνο (π.ρ. ρξφλν, ηφπν θιπ.), θαζψο θαη ζηνηρεία πνπ θαίλνληαη ζρεηηθά κε ηε δηαδηθαζία ηεο έξεπλαο (π.ρ. θαηαγξαθέο ησλ επνπηξηψλ γηα ηηο ζπλαληήζεηο, θαηαγξαθέο ηνπ παηδηνχ πνπ θαινχηαλ λα θάλεη ε εθπαηδεπηηθφο Π.Σ. θιπ.) 71 2.5 Δείγμα Η ζηξαηεγηθή πνπ πξνηηκάηαη γηα ηελ επηινγή ησλ δεηγκάησλ πνηθίιεη αλάινγα κε ηελ ππνζηήξημε, ηε δενληνινγία θαη ην εξεπλεηηθφ παξάδεηγκα ηνπ εξεπλεηή (Mertens, 2009). Σχκθσλα κε ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο θαη ηε ηδηαίηεξε θχζε ηνπ πιεζπζκνχ πνπ βξίζθεηαη ππφ εμέηαζε, απνθαζίζηεθε απφ ηελ εξεπλήηξηα φηη πξέπεη λα πεξηιακβάλεη άηνκα απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο, γηα λα είλαη αληηπξνζσπεπηηθφ. Με άιια ιφγηα, εηδηθνχο επαγγεικαηίεο, γνλείο θιπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζηαδίνπ ηεο δεηγκαηνιεςίαο γίλεηαη ε επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ νκάδσλ ή θαηεγνξηψλ πξνο κειέηε κε θξηηήξην ηε ζρεηηθφηεηά ηνπο κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε θαη ην αλαιπηηθφ πιαίζην (Thompson,1999). Αθνινπζήζεθε, ινηπφλ, ε κέζνδνο ηεο «βνιηθήο», ζπκπησκαηηθήο ή επθαηξηαθήο δεηγκαηνιεςίαο, κηαο θαη ην δείγκα απνηεινχληαλ απφ ζπλεξγάηεο ηεο εξεπλήηξηαο. Τν ζπγθεθξηκέλν είδνο δεηγκαηνιεςίαο πεξηιακβάλεη ηελ επηινγή αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη θνληά ζηνλ εξεπλεηή θαη είλαη άκεζα δηαζέζηκα, αιιά θαη ηε κεηέπεηηα ιεηηνπξγία ηνπο σο ππνθεηκέλσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ θαη βνεζνχλ θαηά ηε ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» δηάξθεηα ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο (Cohen, Manion & Morrison, 2008; Mertens, 2009; Henry, 1990; Patton, 2002). Βιέπνληαο ηελ άιιε φςε ηνπ λνκίζκαηνο είλαη απαξαίηεην λα επηζεκαλζεί φηη έλα ηέηνην «βνιηθφ» δείγκα ππφθεηληαη ζε αξθεηνχο πεξηνξηζκνχο. Τνπηέζηηλ, ν εξεπλεηήο δελ πξέπεη λα πξνζπαζήζεη λα γεληθεχζεη ηα απνηειέζκαηα πέξα απφ ην δεδνκέλν πιεζπζκφ. Σπλ ηνηο άιινηο, φπσο ζπλέβε θαη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, εμαηηίαο δενληνινγηθψλ δεηεκάησλ φια ηα δείγκαηα είλαη ζην ηέινο εζεινληέο (Mertens, 2009). Τν δείγκα, ινηπφλ, απνηειείηαη ζπλνιηθά απφ έληεθα (11) ζπκκεηέρνληεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, πεξηιακβάλεη ηελ γεληθή εθπαηδεπηηθφ (Γ.Δ.) πνπ δηδάζθεη ζηε ζπγθεθξηκέλε ζρνιηθή ηάμε, ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο (Π.Σ.) πνπ πινπνηεί ην αληίζηνηρν πξφγξακκα θαη ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ (Δ.Π.) πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ. Δπίζεο, ζπκπεξηιακβάλεη ηνπο γνλείο (Γ.) ηνπ παηδηνχ πνπ θέξεη αλαπεξία, ηνπο ηξεηο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο (Δ.Π.) πνπ απαζρνινχλ ην παηδί ζην εηδηθφ παηδαγσγηθφ θέληξν, ηελ ππεχζπλε επφπηξηα ζπληνλίζηξηα ησλ εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ, ηελ αξκφδηα επφπηξηα ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο, θαζψο θαη ηελ ππεχζπλε ηνπ θέληξνπ. Ιδιότητα Δείγματοσ Γενικόσ Εκπαιδευτικόσ 9% 9% 9% 18% Εκπαιδευτικόσ Παράλλθλθσ Στιριξθσ Γονζασ 55% Ειδικόσ Επαγγελματίασ Ειδικόσ Παιδαγωγόσ Γράφημα 1: Η ιδιότητα των ςυμμετεχόντων τησ ζρευνασ. ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη. 72
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Σην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο νη δχν ζπκκεηέρνληεο είλαη άληξεο. Δλψ νη ππφινηπνη ελλέα είλαη ηνπ αληίζεηνπ θίινπ. Φφλο 9 2 10 Άνδρεσ 0 Γυναίκεσ Άνδρεσ Γυναίκεσ Γράφημα 2: Το φφλο των ςυμμετεχόντων. Οη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλεο θάιππηαλ φιν ην εχξνο ησλ ειηθηαθψλ νκάδσλ. Δηδηθφηεξα ην 36% (ηξηάληα έμη) ηνπ δείγκαηνο άλεθε ζηελ νκάδα είθνζη κέρξη ηξηάληα εηψλ (20-30), αιιά θαη ην ίδην πνζνζηφ βξηζθφηαλ ζηελ ειηθηαθή νκάδα ζαξάληα κέρξη πελήληα εηψλ (40-50). Τν 9% ήηαλ ηξηάληα κέρξη ζαξάληα εηψλ (3040), ελψ ην δηπιάζην πνζνζηφ, δειαδή, 18% (δεθανρηψ) δελ έδσζε θακία απάληεζε. 73 Ηλικιακό Εφροσ 40% 20-30 Ποςοςτό 30% 30-40 20% 40-50 Δεν απάντθςαν 10% 0% Ηλικιακό Εφροσ Γράφημα 3: Το ηλικιακό εφροσ του δείγματοσ Αλαθνξηθά κε ηελ εηδηθφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ ε γεληθή εθπαηδεπηηθφο (Γ.Δ.) είλαη δαζθάια γεληθήο αγσγήο. Η εθπαηδεπηηθφο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο (Π.Σ.) έρεη ηελ ηδηφηεηα ηεο εηδηθήο παηδαγσγνχ, φπσο θαη ν εθπαηδεπηηθφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ (Δ.Π.) ζηε καζήηξηα, ηεο νπνίαο ε ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» δηεπηζηεκνληθή νκάδα κειεηάηαη. Δπηπξνζζέησο, αλαθνξηθά κε ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο (Δ.Δ.), νη ηέζζεξηο είλαη ςπρνιφγνη, κία είλαη θνηλσληνιφγνο θαη κία ζεαηξνιφγνο. Τέινο, ε κεηέξα ηνπ παηδηνχ (Γ.) πνπ θέξεη αλαπεξία είλαη θηιφινγνο ζε δεκφζην ζρνιείν, ελψ ν παηέξαο (Γ.) είλαη δηεπζπληήο ζε ηξάπεδα. Αριθμόσ Ατόμων Ειδικότητα 3 2 Εκπαιδευτικόσ Π.Ε.70 1 Ειδικόσ Παιδαγωγόσ Ψυχολόγοσ 0 Γ.Ε. Π.Σ. Γ. Ε.Ε. Ε.Π. Ιδιότθτα Δείγματοσ Αρικμόσ Ατόμων Εκπαιδευτικόσ Π.Ε.70 Ειδικόσ Παιδαγωγόσ Κοινωνιολόγοσ Θεατρολόγοσ Φιλόλογοσ 1 1 1 Ψυχολόγοσ 4 Κοινωνιολόγοσ 1 Θεατρολόγοσ 1 Φιλόλογοσ 1 Τραπεηικόσ Υπάλλθλοσ 1 Τραπεηικόσ Υπάλλθλοσ Γράφημα 4: Η επαγγελματική ειδικότητα των ςυμμετεχόντων. ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη. 74
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Οη ζπνπδέο ηνπ δείγκαηνο θπκαίλνληαη απφ ηε θαηεγνξία ηνπ βαζηθνχ πηπρίνπ κέρξη ηελ θαηεγνξία ηνπ δηδαθηνξηθνχ ηίηινπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, κία εηδηθή επαγγεικαηίαο θαη ν εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη καζήκαηα θαη νίθνλ είλαη θάηνρνη δηδαθηνξηθνχ ηίηινπ ζπνπδψλ. Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο έρνπλ ε εθπαηδεπηηθφο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη ηξεηο εηδηθνί επαγγεικαηίεο. Τέινο, ε γεληθή εθπαηδεπηηθφο, νη γνλείο ηνπ παηδηνχ κε αλαπεξία θαη δχν εηδηθνί επαγγεικαηίεο θαηέρνπλ ην βαζηθφ πηπρίν παλεπηζηεκηαθήο εθπαίδεπζεο. Σπουδζσ Συμμετζχοντεσ Ε.Π. Διδακτορικό Ε.Ε. Γ. Μεταπτυχιακζσ Σπουδζσ Π.Σ. Γ.Ε. Βαςικό Πτυχίο 0 1 2 Γ.Ε. Π.Σ. Γ. Διδακτορικό Μεταπτυχιακζσ Σπουδζσ Βαςικό Πτυχίο 1 1 75 3 Αριθμόσ Ατόμων Ε.Ε. Ε.Π. 1 1 3 2 2 Γράφημα 3: Οι πανεπιςτημιακζσ ςπουδζσ του δείγματοσ. ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Σην επφκελν γξάθεκα παξνπζηάδνληαη ηα ρξφληα πξνυπεξεζίαο ηνπ εθάζηνηε ζπκκεηέρνληα. Ο παηέξαο ηεο καζήηξηαο, κία εηδηθή επαγγεικαηίαο θα ν εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ αλήθνπλ ζηελ ηξίηε θαηεγνξία (20+) έρνληαο παξαπάλσ απφ είθνζη (20) ρξφληα πξνυπεξεζίαο. Η γεληθή εθπαηδεπηηθφο, ε κεηέξα θαη κία εηδηθή επαγγεικαηίεο αλήθνπλ ζηε δεχηεξε θαηεγνξία, έρνληαο απφ δέθα έσο είθνζη ρξφληα πξνυπεξεζίαο (10-20). Οη ππφινηπνη εξσηψκελνη, δειαδή, ε εθπαηδεπηηθφο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη ηέζζεξηο εηδηθνί επαγγεικαηίεο έρνπλ απφ κεδέλ έσο δέθα έηε πξνυπεξεζίαο (0-10). Χρόνια Προχπηρεςίασ Χρόνια Προχπηρεςίασ Ε.Π. Ε.Ε. Γ. 76 Π.Σ. Γ.Ε. 0 0,5 Γ.Ε. 1 1,5 Π.Σ. 20 + 10-20 ζτθ 0-10 ζτθ 1 1 2 2,5 3 3,5 4 Γ. Ε.Ε. Ε.Π. 1 1 1 1 1 4 Γράφημα 4: Τα χρόνια προχπηρεςίασ του δείγματοσ. ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Οη δηάθνξεο εηδηθφηεηεο ηνπ δείγκαηνο έρνπλ έξζεη ζε επαθή κε πνηθίιεο αλαπεξίεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε γεληθή εθπαηδεπηηθφο είρε ζηελ ηάμε ηεο παηδηά κε δπζιεμία θαη απηηζκφ. Η εθπαηδεπηηθφο ηεο παξάιιειεο ζηήξημεο έρεη εθπαηδεχζεη παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη απηηζκφ, ελψ νη γνλείο ηεο καζήηξηαο έρνπλ έξζεη ζε επαθή κφλν κε ηνλ απηηζκφ. Δπηπιένλ, νη εηδηθνί επαγγεικαηίεο, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα, έρνπλ αζρνιεζεί κε ηελ ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε (φπσο νξίδεηαη απφ ηηο ίδηεο ηηο ζπκκεηέρνπζεο) παηδηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο (ηξεηο απφ ηηο έμη), δπζιεμία (δχν απφ ηηο 6), απηηζκφ (πέληε απφ ηηο έμη), δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο (κία ζηηο έμη), λνεηηθή θαζπζηέξεζε (ηξεηο απφ ηηο έμη), ςπρηαηξηθά πξνβιήκαηα (κία ζηηο έμη) θαη ΓΔΠ-Υ (ηξεηο ζηηο έμη). Αλαθνξηθά κε ηνλ εηδηθφ παηδαγσγφ πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ έρεη απαζρνιεζεί κε παηδηά πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΑΓ (Γηάρπηεο Αλαπηπμηαθέο Γηαηαξαρέο) θαη Ννεηηθή Καζπζηέξεζε. Είδοσ Αναπηρίασ 5 77 4,5 Μακθςιακζσ Δυςκολίεσ Αριθμόσ Απαντήςεων 4 Δυςλεξία 3,5 3 Αυτιςμόσ 2,5 Διάχυτεσ Αναπτυξιακζσ Διαταραχζσ (ΔΑΔ) 2 1,5 Νοθτικι Υςτζρθςθ/ Κακυςτζρθςθ 1 Ψυχιατρικά προβλιματα 0,5 ΔΕΠ-Υ 0 Γ.Ε. Π.Σ. Γ. Ε.Ε. Ε.Π. Ιδιότητα Δείγματοσ Γράφημα 5: Τα είδη τησ αναπηρία που ζχουν ζρθει ςε επαφή οι ςυμμετζχοντεσ. ΣΟΛΟΓΛΟΤ ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, ειδικών επαγγελμαηιών και γονέων ζηο πλαίζιο ηηρ γενικήρ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηην ενηαξιακή εκπαίδεςζη.
Εθνικό & Καποδιζηπιακό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Σμήμα Εκπαίδεςζηρ & Αγωγήρ ζηην Πποζσολική Ηλικία ΠΜ «Ειδική Αγωγή» Η γεληθή εθπαηδεπηηθφο, ε εθπαηδεπηηθφο παξάιιειεο ζηήξημεο θαη ηέζζεξηο απφ ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίαο πξνζδηφξηζαλ ηελ αλαπεξία πνπ θέξεη ε καζήηξηα κε ηνλ φξν «Απηηζκφο». Οη γνλείο, κία εηδηθή επαγγεικαηίαο θαη ν εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα θαη νίθνλ πξνζδηφξηζαλ ηελ αλαπεξία πνπ θέξεη ην παηδί σο «Γηάρπηεο Αλαπηπμηαθέο Γηαηαξαρέο», ελψ κία εηδηθή επαγγεικαηίαο δελ απάληεζε θαζφινπ ζηε ζρεηηθή εξψηεζε. Αναπηρία Μαθήτριασ Αριθμόσ Ατόμων 4 3 Αυτιςμόσ 2 1 Διάχυτεσ Αναπτυξιακζσ Διαταραχζσ (ΔΑΔ) 0 Γ.Ε. Καμία απάντθςθ Π.Σ. Γ. Ε.Ε. Ε.Π. 78 Ιδιότητα Δείγματοσ Γράφημα 6: Προςδιοριςμόσ τησ Αναπηρίασ που φζρει η μαθήτρια. Δίλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη ην παηδί θνηηά ζην δεκφζην δεκνηηθφ ζρνιείν ηξία ρξφληα (δχν ρξφληα ζηελ Α ηάμε, έλα ρξφλν ζηε Β ηάμε), ελψ ζην θέληξν εηδηθήο αγσγήο αθνινπζεί ζεξαπεπηηθφ πξφγξακκα ηέζζεξα ρξφληα. Η γεληθή εθπαηδεπηηθφο γλσξίδεη ηε ζπγθεθξηκέλε νηθνγέλεηα ηξία ρξφληα θαη ε παξάιιειε ζηήξημε έλα έηνο. Τξεηο απφ ηνπο έμη εηδηθνχο επαγγεικαηίεο γλσξίδνπλ ηε καζήηξηα δχν ρξφληα, ελψ δχν απφ ηνπο έμη έξρνληαη ζε επαθή κε ηελ νηθνγέλεηα ηα ηειεπηαία ηξία ρξφληα. Δπίζεο, κφλν κία απφ ηνπο εηδηθνχο επαγγεικαηίεο ηνπο γλσξίδεη ην κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα, δειαδή ηέζζεξα ρξφληα. Τν ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα γλσξίδεη ηελ νηθνγέλεηα θαη ν εηδηθφο παηδαγσγφο πνπ παξαδίδεη ηδηαίηεξα καζήκαηα Αριθμόσ Ατόμων θαη νίθνλ. 4 Χρονικό Διάςτημα Γνωριμίασ 2 ΣΟΛΟΓΛΟΤ0 ΜΕΝΕΛΙΑ - ΜΑΡΙΑ ςνεπγαηικέρ ππακηικέρ εκπαιδεςηικών, 1 ζτοσκαι γονέων 2 ζτθζηο πλαίζιο 3 ζτθ ειδικών επαγγελμαηιών ηηρ γενικήρ4 ζτθ ππωηοβάθμιαρ εκπαίδεςζηρ: ο πόλορ ηηρ ζςνεπγαζίαρ ζηηνχρόνοσ ενηαξιακή εκπαίδεςζη. Γ.Ε. Π.Σ. Ε.Ε. Ε.Π. Γράφημα 7: Χρονικό διάςτημα γνωριμίασ των επαγγελματιών με την οικογζνεια του παιδιοφ με αναπηρία.