Η ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Αρχικά διευκρινήστε (από τον ασθενή ή το οικείο του περιβάλλον): Το επάγγελμά του Το μορφωτικό του επίπεδο (έτη σπουδών συνολικά, ανώτερες ή ειδικές σπουδές) Τη μητρική του γλώσσα, τη γνώση ξένων γλωσσών. Την δεξιοχειρία (δεξιόχειρας, αριστερόχειρας ή αμφιδέξιος) Διευκρινήστε επίσης κατά την αρχική συνέντευξη με τον ασθενή: Το βαθμό της εγρήγορσης και της συνεργασίας του ασθενούς Το βαθμό της προσοχής, διάσπασή της κατά τη συνομιλία. Την παρουσία διαταραχών του συναισθήματος (ευφορία, κατάθλιψη, απάθεια) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ o δοκιμασία span αριθμών: επανάληψη ακολουθίας ψηφίων σε ορθή σειρά (7±2) o Παραμέληση του χώρου, του σώματος ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (ΛΕΚΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ) Εκφορά Προφορικού Λόγου 1. Αυθόρμητος Λόγος: εκτιμήστε το πώς ο ασθενής αναφέρει τα συμπτώματά του, την επαγγελματική του απασχόληση, διηγείται το ιστορικό του, αναφέρει το ατομικό του αναμνηστικό, κλπ. 2. Κατονομασία: ζητήστε από τον ασθενή να ονομάσει: αντικείμενα που του δείχνετε (είτε τα ίδια τα αντικείμενα είτε απεικονισμένα). Δημόσια πρόσωπα που του δείχνετε σε φωτογραφίες. Αν ο ασθενής αποτυγχάνει στις παραπάνω δοκιμασίες κατονομασίας, σημειώστε αν αυτό γίνεται γιατί δεν βρίσκει την κατάλληλη λέξη ή εάν αδυνατεί να αναγνωρίσει το αντικείμενο ή το πρόσωπο. (Στην περίπτωση αυτή υπάρχει αγνωσία αντικειμένων ή προσωπαγνωσία). 3. Επανάληψη: ζητήστε του να επαναλάβει: Συλλαβές: πα, τα, κα, λα, βα, βε, βου, Λέξεις: βιβλίο, σιδηρόδρομος,.. Η Εξέταση των Ανωτέρων Εγκεφαλικών Λειτουργιών στην κλινική πράξη. Σ. Παπαγεωργίου 1
Προτάσεις: «το τρένο έφτασε στο σταθμό με μία ώρα καθυστέρηση», «εάν αύριο έχει καλό καιρό, τότε θα πάμε εκδρομή». 4. Επανάληψη αυτοματοποιημένων σειρών: ζητήστε του να πει με την ορθή αλλά και με την ανάποδη σειρά τις ημέρες της εβδομάδας, τους μήνες του έτους, να μετρήσει από το 1 μέχρι το 20. Οι δοκιμασίες αυτές είναι ιδιαίτερα χρήσιμες όταν ο αυθόρμητος λόγος είναι διαταραγμένος. 5. Παραγωγή λέξεων (ροή του λόγου): αριθμός λέξεων που το άτομο μπορεί να παραγάγει και να αρθρώσει σε διάστημα ενός λεπτού (1 min). Σημασιολογική: ονόματα ζώων (π.χ. σκύλος, γάτα, πρόβατο, ) Φωνηματική: λέξεις που αρχίζουν από το γράμμα «κ» (π.χ. κουτί, καφές, κεράσι, κλπ). Εξαιρούνται κύρια ονόματα. Κατανόηση προφορικού Λόγου 1. Κατάδειξη αντικειμένων: ζητήστε από τον ασθενή να δείξει το ταβάνι, την πόρτα, το παράθυρο, κλπ. 2. Εκτέλεση εντολών: ζητήστε από τον ασθενή να εκτελέσει: απλές εντολές: «κλείστε τα μάτια», «ανοίξτε το στόμα», σύνθετες εντολές: «κλείστε τα μάτια και ανοίξτε το στόμα», «πιάστε με το δεξί σας χέρι το αριστερό σας αυτί», «πάρτε αυτό το χαρτί με το δεξί χέρι, διπλώστε το στα δύο και δώστε μου το πίσω». Εκφορά Γραπτού Λόγου 1. Αυθόρμητη γραφή: ζητήστε του να γράψει μόνος του μια παράγραφο, για παράδειγμα να γράψει ένα γράμμα σε ένα φίλο του. 2. Γραφή καθ υπαγόρευση: ζητήστε του να γράψει ένα κείμενο που εσείς του διαβάζετε 3. Αντιγραφή: να αντιγράψει ένα κείμενο που διαβάζει ο ίδιος. Κατανόηση γραπτού λόγου - Ανάγνωση 1. Ανάγνωση κειμένου με δυνατή φωνή. Επίσης ζητήστε του να πει συνοπτικά τι διάβασε στην παράγραφο που του δώσατε. 2. Εκτέλεση γραπτών εντολών: ζητήστε του να εκτελέσει εντολές που του δίνετε γραπτώς π.χ. «κλείστε τα μάτια» ή «κλείστε τα μάτια και ανοίξτε το στόμα». Η Εξέταση των Ανωτέρων Εγκεφαλικών Λειτουργιών στην κλινική πράξη. Σ. Παπαγεωργίου 2
3. Αντιστοίχιση λέξεων εικόνων: ζητήστε του να αντιστοιχίσει λέξεις με εικόνες αντικειμένων που του παραθέτετε. Εξέταση σύνθετων λεκτικών λειτουργιών 1. Διήγηση μιας ιστορίας (π.χ. ενός μύθου του Αισώπου) 2. Ορισμός λέξεων Συγκεκριμένων λέξεων: π.χ. ορισμός του τι είναι ένας φαρμακοποιός, ένα δένδρο,... Αφηρημένων λέξεων: π.χ. δικαιοσύνη, ανταμοιβή,... 3. Σχηματισμός φράσης με δύο λέξεις που προτείνουμε εμείς (π.χ. φούρναρης ψωμί) ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Εξέταση προφορική Εξέταση γραπτή 3. ΜΝΗΜΗ Προσανατολισμός: τόπος, ημέρα, μήνας, χρόνος, εποχή Αυτοβιογραφική μνήμη: ημερομηνία γεννήσεως, γάμου, αριθμός, ονόματα και ηλικία τέκνων Πρόσφατα γεγονότα: είσοδος στο νοσοκομείο, γεύμα της προηγουμένης, πρόσφατα γεγονότα. Να σημειωθεί η παρουσία λανθασμένων πληροφοριών, μυθοπλασίας. Παλαιά γεγονότα: μνήμη για ιστορικά γεγονότα: β παγκόσμιος πόλεμος, δικτατορία, μεταπολίτευση. Βασικές (σχολικές) γνώσεις: ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο: π.χ. βουνά της χώρας κατά περιοχές, ιστορία του 1821. Άμεση μνήμη (προσοχή): δοκιμασία span αριθμών: επανάληψη ακολουθίας ψηφίων σε ορθή σειρά (7±2) Μνήμη εργασίας επανάληψη ακολουθίας ψηφίων σε ανάποδη σειρά (5 ± 2) (). Εγγραφή και συγκράτηση στην πρόσφατη μνήμη. Παρουσίαση 3 λέξεων, άμεση επανάληψή τους και ανάκλησή τους μετά από 3 min μετά από 10 min. 4. ΑΠΡΑΞΙΑ 1. ΙΔΕΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΗ Η Εξέταση των Ανωτέρων Εγκεφαλικών Λειτουργιών στην κλινική πράξη. Σ. Παπαγεωργίου 3
Συγκεκριμένες χειρονομίες χωρίς χρήση αντικειμένου (κατόπιν εντολής σε μίμηση) o Πώς κάνουμε τον σταυρό μας; έναν στρατιωτικό χαιρετισμό; o Πώς καρφώνουμε ένα καρφί στον τοίχο; Πώς παίζουν το βιολί; Μίμηση αφηρημένων Χειρονομιών : παλάμη του χεριού κάθετα στο σαγόνι, δείκτης και μέσος κάθετα στον κρόταφο,... 2. ΙΔΕΑΚΗ Χρησιμοποίηση αντικειμένων: (άναμμα ενός κεριού με ένα σπίρτο, κόψιμο ενός χαρτιού με ένα ψαλίδι). Περιγράψτε την ακολουθία των κινήσεων 3. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ Σχεδίαση κατ εντολή ή κατ αντιγραφή: κύκλου, κύβου, σπιτιού, ρολογιού 4. ΕΝΔΥΣΕΩΣ 5. ΔΥΝΑΜΙΚΗ Αλληλουχίες κινήσεων με τα χέρια: (παλάμη-κόψη-γροθιά) Αλληλουχίες γραφικές (Luria) 5. ΟΠΤΙΚΟ-ΧΩΡΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ (ΕΠΙΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ, ΑΓΝΩΣΙΕΣ) 1. ΣΩΜΑΤΟΓΝΩΣΙΑ Αναγνώριση τμημάτων του σώματος, αριστερά δεξιά, δακτύλων 2. ΧΩΡΟΑΓΝΩΣΙΑ (αντίληψη και επεξεργασία των πληροφοριών από τον περιβάλλοντα χώρο) Παραμέληση-αδιαφορία (neglect) για το ήμισυ του χώρου, συνήθης σε βλάβες του δεξιού ημισφαιρίου: δοκιμασίες διαγραφής κύκλων, διατομής μιας γραμμής, σχεδιασμός μαργαρίτας. Αναζήτηση οπτικής απόσβεσης 3. ΑΓΝΩΣΙΑ ΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ 4. ΑΓΝΩΣΙΑ ΓΙΑ ΧΡΩΜΑΤΑ 5. ΠΡΟΣΩΠΟΑΓΝΩΣΙΑ Πριν την εξέταση για αγνωσία, πρέπει πάντοτε με την κλινική εξέταση, να διαπιστωθεί η απουσία αφασικών διαταραχών. 6. ΜΕΤΩΠΙΑΙΕΣ-ΕΠΙΤΕΛΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ (conceptual thinking) Η Εξέταση των Ανωτέρων Εγκεφαλικών Λειτουργιών στην κλινική πράξη. Σ. Παπαγεωργίου 4
o Ομοιότητες: «τι κοινό έχουν μία μπανάνα και ένα πορτοκάλι;», «μια καρέκλα και ένα γραφείο», «ένα ποδήλατο και ένα αυτοκίνητο;» (εάν ο ασθενής δεν καταλαβαίνει την ερώτηση, πείτε του να σας αναφέρει τι είναι και τα δύο). o Επίλυση απλών αριθμητικών προβλημάτων: π.χ. «πώς θα μοιράσω 12 βιβλία σε δύο ράφια, βάζοντας στο πάνω ράφι 2 φορές περισσότερα βιβλία απ ότι στο κάτω;» ΚΡΙΣΗ Κριτική αφηρημένων ιστοριών: π.χ. «Επειδή στον ΟΣΕ διαπίστωσαν ότι στη μεγάλη πλειοψηφία των θανατηφόρων ατυχημάτων, οι νεκροί βρίσκονταν πάντοτε στο τελευταίο βαγόνι, κάποιος πρότεινε να αφαιρεθεί το τελευταίο βαγόνι από όλες τις αμαξοστοιχίες. Πιστεύετε ότι αυτή θα ήταν μία καλή λύση;» Ερμηνεία παροιμιών: π.χ. «τα ράσα δεν κάνουν τον παπά». Αντίληψη αλληγοριών, μεταφορών στο λόγο, χιούμορ. «Συγκεκριμένη σκέψη»: (π.χ. η παροιμία: ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη σημαίνει ότι χρειάζονται πολλοί κούκοι για να έρθει η άνοιξη!) Έκφραση αυτόνομης άποψης σε σχέση με γεγονότα. ΝΟΣΟΑΓΝΩΣΙΑ Συνειδητοποίηση από τον ίδιο τον ασθενή, των προβλημάτων του. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ o συμπεριφορά σύλληψης, μίμησης, πολυσυλλεκτικότητας o άρση αναστολών, επιθετικότητα, ευερεθιστότητα o λήψη πρωτοβουλίας, απάθεια, αβουλία Η Εξέταση των Ανωτέρων Εγκεφαλικών Λειτουργιών στην κλινική πράξη. Σ. Παπαγεωργίου 5