ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Σχολή Αγρονό ων Το ογράφων Μηχανικών ΕΜΠ Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής Σχεδιασμός συγκοινωνιακών έργωνοικονομικά στοιχεία ΝΕΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ Κωνσταντίνος Αντωνίου Ανα ληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Σημείωση: Το αρχείο αυτό βασίζεται σε υλικό του αξιομνημόνευτου κ. Πέτρου Βυθούλκα, Επίκουρου Καθηγητή της Σχολής Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΕΜΠ.
Άδεια χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς. 2
Νέες μέθοδοι 8 υποδομής χρηματοδότησης έργων 3
Ο παραδοσιακός τρόπος χρηματοδότησης των έργων υποδομής Παραδοσιακά τα έργα υποδομής και δημόσιες υπηρεσίες αποτελούν αντικείμενο του Δημόσιου τομέα που είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη, σχεδιασμό, χρηματοδότηση, κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση των έργων Το κόστος της επένδυσης, της λειτουργίας και της συντήρησης αποτελούν Δημόσιες Δαπάνες και δεν είναι απαραίτητο να ανακτούνται (π.χ. μέσω χρέωσης) από αυτούς που τελικά χρησιμοποιούν την υποδομή. 4
Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα Όμως τα διαθέσιμα κεφάλαια από τον κρατικό προϋπολογισμό είναι συχνά περιορισμένα και έτσι ο δημόσιος τομέας δεν έχει την δυνατότητα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις για σύγχρονα έργα υποδομών που θα ικανοποιούν τις ανάγκες των πολιτών. οι κυβερνήσεις έχουν την υποχρέωση να ικανοποιούν τις βασικές ανάγκες των πολιτών και επομένως να παρέχουν τις απαιτούμενες υποδομές παράλληλα, υπάρχουν διαθέσιμα κεφάλαια στο τραπεζικό σύστημα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση της υποδομής. ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ (ΣΔΙΤ) 5
Οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα, αποτελούν μια μέθοδο υποκατάστασης της κρατικής χρηματοδότησης. Κάτω από κατάλληλες προϋποθέσεις, ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη. Σε αυτό το πλαίσιο μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1980, υπήρξε έντονο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη μεθόδων προώθησης της χρήσης ιδιωτικών κεφαλαίων για την κατασκευή έργων υποδομής, που ονομάζονται συχνά έργα παραχώρησης. Η χρηματοδότηση έργων με ιδιωτικά κεφάλαια είναι διαδομένη τόσο σε αναπτυγμένες, όσο και σε αναπτυσσόμενες χώρες. Χρησιμοποιείται συνήθως σε έργα μεταφορών (αυτοκινητόδρομοι με διόδια, σιδηροδρομικές γραμμές), ενέργειας (σταθμοί παραγωγής ενέργειας, δίκτυα διανομής φυσικού αερίου), υγείας (νοσοκομεία), παιδείας (σχολεία, φοιτητικές εστίες), και άλλα δημόσια κτίρια. Κατά τη διάρκεια του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, μεγάλα έργα, όπως η Διώρυγα του Σουέζ, και ο Υπερσιβηρικός Σιδηρόδρομος χρηματοδοτήθηκαν από ιδιωτικές εταιρείες που ήταν υπεύθυνες για 6 την κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση τους.
Έργα παραχώρησης - η μέθοδος ΒΟΟΤ Κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, σημαντικός αριθμός έργων υποδομής έχουν υλοποιηθεί με την μέθοδο παραχώρησης που είναι διεθνώς γνωστή με τον όρο ΒΟΟΤ. Το κράτος παραχωρεί στον ιδιώτη το δικαίωμα να Κατασκευάσει (Βuild) Κατέχει (Own) Λειτουργεί (Operate) BOOT Μεταβιβάσει (Transfer) ένα έργο. Ο ιδιώτης επενδυτής (παραχωρησιούχος), χρησιμοποιεί δικά του κεφάλαια και δάνεια για να καλύψει το κόστος κατασκευής (είναι δυνατόν να υπάρχει και συμμετοχή του δημοσίου). Η χρονική περίοδος που το έργο παραχωρείται για εκμετάλλευση, ονομάζεται περίοδος παραχώρησης. Κατά την περίοδο παραχώρησης, ο παραχωρησιούχος λειτουργεί το έργο και εισπράττει έσοδα για να αποπληρώσει τα δάνεια και να εξασφαλίσει την επιθυμητή ανταποδοτικότητα της επένδυσης που έκανε 7
Κατασκευή (Βuild) Αφορά την παραχώρηση (από το Δημόσιο προς τον Παραχωρησιούχο) του δικαιώματος σχεδιασμού, κατασκευής και χρηματοδότησης του έργου. Ο παραχωρησιούχος αναθέτει σε εταιρεία κατασκευής την μελέτη και κατασκευή του έργου. Συχνά ο παραχωρησιούχος είναι Κ/Ξ κατασκευαστικών εταιρειών που αναλαμβάνουν την κατασκευή του έργου. Οι εταιρείες που χρηματοδοτούν το έργο (τράπεζες) επιθυμούν ο η εταιρεία κατασκευής και/η το Δημόσιο να αναλαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερους από τους κινδύνους που σχετίζονται με την κατασκευή. Η επίβλεψη του έργου γίνεται από τον Ανεξάρτητο Μηχανικό εταιρεία συμβούλων που είναι αποδεκτή από το Δημόσιο και τον Παραχωρησιούχο Κατοχή/Ιδιοκτησία (Own) Η σύμβαση παραχώρησης μεταξύ του Δημοσίου και του Παραχωρησιούχου καθορίζει το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Ο παραχωρησιούχος λαμβάνει τα έσοδα του έργου, αναλαμβάνει κινδύνους σχετικά με την λειτουργία και την οικονομική βιωσιμότητα και είναι επίσης υπεύθυνος για την ασφάλεια και παροχή του απαιτούμενου επιπέδου εξυπηρέτησης 8
Λειτουργία (Operate) Μια εταιρεία λειτουργίας είναι υπεύθυνη για την λειτουργία και συντήρηση του έργου, έτσι ώστε να μεγιστοποιούνται τα κέρδη και ελαχιστοποιούνται τα κόστη του παραχωρησιούχου. Μπορεί να είναι μια ξεχωριστή εταιρεία, ή η εταιρεία παραχώρησης. Μεταβίβαση (Transfer) Αλλαγή της ιδιοκτησίας των περιουσιακών στοιχείων από τον ιδιώτη στο Δημόσιο γίνεται στο τέλος της περιόδου παραχώρησης. Η σύμβαση παραχώρησης προβλέπει τους όρους της μεταβίβασης, δηλ. την κατάσταση στην οποία θα παραδώσει το έργο. Συχνά προ το τέλος της περιόδου παραχώρησης, προβλέπεται βαριά συντήρηση του έργου από τον παραχωρησιούχο. 9
Η δομή ενός έργου παραχώρησης Επενδυτές (Ιδιώτες, εταιρείες) μερίσματα Μετοχικό κεφάλαιο Δάνεια Δανειστές (Τράπεζες) Αποπληρωμή χρέους Παραχωρησιούχος (ΚΞ επενδυτών) ΔΗΜΟΣΙΟ Σύμβαση Παραχώρησης Συμμετοχή Δημοσίου Επιδότηση λειτουργίας Πληρωμή Δημοσίου Σύμβαση μελέτης -κατασκευής Σύμβαση Λειτουργίας & Συντήρησης Κόστος κατασκευής έσοδα Κόστος Λειτουργίας & Συντήρησης Εταιρεία Κατασκευής Χρήστες (π.χ. οδηγοί/διόδια) Εταιρεία Λειτουργίας 10
Η δομή ενός έργου παραχώρησης Η εταιρεία παραχώρησης είναι συνήθως μια κοινοπραξία επενδυτών που χρησιμοποιούν ίδια κεφάλαια (που αποτελούν το μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας) και δάνεια από τράπεζες για να καλύψουν το κόστος κατασκευής του έργου. Η εταιρεία παραχώρησης, μέσω της σύμβασης μελέτης κατασκευής αναθέτει την κατασκευή του έργου στην εταιρεία κατασκευής. Μετά την κατασκευή του έργου, η εταιρεία παραχώρησης, αναθέτει την λειτουργία και συντήρηση του έργου στην εταιρεία λειτουργίας και συντήρησης. Τα έσοδα του έργου (πχ. διόδια) χρησιμοποιούνται για την αποπληρωμή των δανείων, το κόστος της λειτουργίας και συντήρησης, και την πληρωμή μερισμάτων στους επενδυτές. Ανάλογα με το κόστος υλοποίησης και τα προβλεπόμενα έσοδα είναι δυνατόν το Δημόσιο α) να πρέπει να καλύψει ένα μέρος του κόστους κατασκευής ή/και λειτουργίας ή β) να λαμβάνει μέρος των εσόδων του έργου. Η σύμβαση παραχώρησης καθορίζει την διάρκεια της περιόδου παραχώρησης του έργου. Η διάρκεια αυτή μπορεί να είναι σταθερή ή μεταβλητή και άμεσα εξαρτώμενη από τα κέρδη της εταιρείας παραχώρησης, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στους όρους του διαγωνισμού και της σύμβασης παραχώρησης. π.χ. το έργο θα επιστραφεί στο Δημόσιο εκείνη την χρονική στιγμή για την οποία η ΚΠΑ ή ο Εσωτερικός Συντελεστής Ανταποδοτικότητας της επένδυσης του παραχωρησιούχου θα πάρει την συγκεκριμένη τιμή που προβλέπει η σύμβαση παραχώρησης. 11
Επενδύσεις σε Υποδομές - Επενδυτές Εμπορικές Τράπεζες Χρηματοδοτικοί Οργανισμοί (EIB, World Bank) Επενδυτικές Εταιρείες Υποδομών (equity investors) Κατασκευαστικές εταιρείες (Promoters) Επενδύσεις σε Υποδομές Κριτήρια Χρηματοοικονομική Απόδοση (Return on equity, IRR,ΚΠΑ) Χρόνος Αποπληρωμής Δανείων (payback period) Αναλαμβανόμενος Κίνδυνος 12
Τυπική χρηματοδότηση Έργου Περίοδος αποπληρωμής Κόστος κατασκευής Αύξηση χρέους Γένεση εσόδων Μείωση χρέους κατασκευή λειτουργία Σημείο μέγιστου χρέους Τα παραπάνω αποτυπώνονται στο χρηματοοικονομικό μοντέλο του έργου 13
Χρηματοοικονομικό Μοντέλο Βασικό εργαλείο απόφασης επένδυσης Κόστος κατασκευής Κόστος λειτουργίας - συντήρησης Κόστος χρηματοδότησης κίνδυνοι Έσοδα έργου Έσοδα εμπορικής εκμετάλλευσης Χρηματοοικονομικό Μοντέλο Ικανότητα αποπληρωμής δανείων και επίτευξης απόδοσης στόχου? 14
Κρίσιμα στοιχεία στην λήψη απόφασης χρηματοδότησης Κόστος Κατασκευής Χρόνος ολοκλήρωσης κατασκευής Έσοδα του έργου Κόστος Συντήρηση του έργου Κόστος Λειτουργίας του έργου Εκτίμηση Κινδύνου Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της επένδυσης αποτελούν και τα πιο κρίσιμα συστατικά της απόφασης 15
Οι ουσιαστικές διαφορές στην Αξιολόγηση έργων από το Δημόσιο και τον Ιδιωτικό Τομέα Δημόσιο - Κοινωνικοοικονομική αξιολόγηση στόχος: η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. λαμβάνει υπόψη τα κοινωνικά οφέλη δηλ. τα οφέλη των χρηστών όπως, εξοικονόμηση χρόνου, μείωση λειτουργικού κόστους, μείωση ατυχημάτων, κ.α. τα οφέλη αυτά θα πρέπει να αντισταθμίζουν τα κόστη, και να επιτυγχάνουν τους στόχους ανταποδοτικότητας. τα έσοδα που έχει το Δημόσιο από τις πληρωμές των χρηστών (π.χ. διόδια) αποτελούν και έξοδα των χρηστών. Άρα αλληλοαναιρούνται και δεν λαμβάνονται υπόψη στην αξιολόγηση των έργων. Ιδιώτης Επενδυτής Χρηματοοικονομική Αξιολόγηση στόχος: η μεγιστοποίηση του κέρδους. λαμβάνει υπόψη μόνο τα χρηματικά οφέλη που θα έχει από την επένδυση. Δεν λαμβάνει υπόψη του τα κοινωνικά οφέλη, όμως ένας δρόμος που παρέχει υψηλό επίπεδο εξυπηρέτησης είναι πιο ελκυστικός και αποφέρει μεγαλύτερα έσοδα. τα οφέλη είναι τα καθαρά έσοδα πληρωμές των χρηστών του έργου (π.χ. διόδια) αποτελούν τα κύρια έσοδα που λαμβάνονται στην αξιολόγηση της επένδυσης για το συγκεκριμένο έργο παραχώρησης. 16
Άσκηση : Επιλογή τύπου Οδοστρώματος Σε τμήμα αυτοκινητόδρομου που βρίσκεται στην φάση κατασκευής, μπορούν να χρησιμοποιηθούν δύο εναλλακτικοί τύποι αντιολισθηρής στρώσης του οδοστρώματος. Η αντιολισθηρή στρώση είναι η τελευταία ασφαλτική στρώση, και τα χαρακτηριστικά των δύο εναλλακτικών τύπων δίδονται στον ακόλουθο πίνακα. Τύπος Α Τύπος Β Κόστος κατασκευής ( ) 22.500.000 30.000.000 Κόστος συντήρησης* ( ) 26.000.000 33.000.000 Περίοδος συντήρησης** κάθε 6 χρόνια κάθε 8 χρόνια * κατά την συντήρηση αποξηλώνεται η παλαιά στρώση και κατασκευάζεται νέα χωρίς όμως να διακοπεί η λειτουργία του αυτοκινητόδρομου. Για αυτούς τους λόγους η συντήρηση έχει υψηλότερο κόστος. **δηλ. για τον τύπο Α στο τέλος του 6 ου χρόνου λειτουργίας, του 12 ου κ.ο.κ και αντίστοιχα για τον τύπο Β στο τέλος του 8 ου χρόνου λειτουργίας κ.ο.κ. 17
Να επιλέξετε τον τύπο του οδοστρώματος, για τις δύο ακόλουθες περιπτώσεις: Α) Το τμήμα του αυτοκινητόδρομου κατασκευάζεται και θα λειτουργεί με την μέθοδο παραχώρησης. Η περίοδος παραχώρησης είναι 24 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας. Είστε στέλεχος της εταιρείας παραχώρησης και σας ζητήθηκε να προτείνετε στο Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας, έναν από τους δύο εναλλακτικούς τύπους. Να λάβετε υπόψη ότι στο τέλος της περιόδου παραχώρησης, η εταιρεία παραχώρησης θα πρέπει να αντικαταστήσει την αντιολισθηρή στρώση με τον τύπο που χρησιμοποιήθηκε κατά την συντήρηση του έργου. Β) Το τμήμα κατασκευάζεται και λειτουργεί σαν δημόσιο έργο. Είστε στέλεχος εταιρείας συμβούλων και σας ζητήθηκε να προτείνετε στην αρμόδια υπηρεσία του Δημοσίου ποιο τύπο να χρησιμοποιήσει για το υπόψη έργο. 18
Δεδομένα Ο μέσος ετήσιος ημερήσιος κυκλοφοριακός φόρτος κατά το πρώτο έτος λειτουργίας εκτιμάται ότι θα είναι 15.000 οχ/ημέρα και η ετήσια αύξηση του φόρτου προβλέπεται να είναι 3,5%. Η μέση πληρότητα του κάθε οχήματος είναι 1,5 επιβάτες /όχημα και η αξία του χρόνου του κάθε μετακινούμενου είναι 8 ΕΥΡΩ/ώρα. Οι εργασίες συντήρησης διαρκούν 35 ημέρες. Γίνονται οι ακόλουθες απλοποιητικές παραδοχές Κατά την διάρκεια των εργασιών συντήρησης εκτιμάται ότι η μέση καθυστέρηση ανά όχημα είναι 25 λεπτά, και κάθε όχημα δαπανά επιπλέον 1,5 λίτρο καυσίμου. Οι καθυστερήσεις δεν επηρεάζουν το μέγεθος του κυκλοφοριακού φόρτου κατά την διάρκεια των εργασιών συντήρησης. Η περίοδος συντήρησης παραμένει σταθερή και δεν επηρεάζεται από την αύξηση του κυκλοφοριακού φόρτου. Το προεξοφλητικό επιτόκιο που θα χρησιμοποίησετε είναι 4%. Το κόστος καυσίμου είναι 0,9 ΕΥΡΩ/λίτρο. Ο συνολικός φόρος καυσίμου είναι 40%. 19
Επιλογή τύπου αντιολισθηρής στρώσης από Παραχωρησιούχο Χρηματο οικονομική ανάλυση: Υπολογισμός Παρούσας αξίας Δαπανών 20
επιτόκιο 4% Τυπος οδοστρώματος Α Τυπος οδοστρώματος Β Ετος Κόστος κατασκευής/ συντήρησης Παρούσα Αξία κόστους κατασκευής / συντήρησης Ετος Κόστος κατασκευής/ συντήρησης Παρούσα Αξία κόστους κατασκευής / συντήρησης (α) (β) (γ) = (β)/(1+4%) (α) (δ) (ε) (ζ) = (ε)/(1+4%) (δ) 0 22.500.000 22.500.000 0 30.000.000 30.000.000 6 26.000.000 20.548.178 8 33.000.000 24.112.777 12 26.000.000 16.239.523 16 33.000.000 17.618.970 18 26.000.000 12.834.331 24 33.000.000 12.874.009 24 26.000.000 10.143.158 Σύνολο 82.265.190 Σύνολο 84.605.755 21 Προτεινόμενος τύπος οδοστρώματος
Επιλογή τύπου αντιολισθηρής στρώσης για δημόσιο έργο. Κοινωνικο οικονομική ανάλυση: Υπολογισμός Παρούσας αξίας Δαπανών 22
Υπολογισμός συνολικής αξίας των καθυστερήσεων Ετος ΕΜΗΚ οχήματα/ ημέρα ημέρες συντήρησης Καθυστέρηση (λεπτα)/ οχημα Πληροτητα οχηματων συνολικη καθυστερηση (ωρες) αξια χρόνου ΕΥΡΩ/ ωρα συνολικό κόστος καθυστερησεων (α) (β) (γ) (δ) (ε) (ζ) = (β)*(γ)* [(δ)/60)]*(ε) (η) (θ) = (ζ)*(η) 1 15.000 35 25 1,5 328.125 8 2.625.000 6 17.815 35 25 1,5 389.710 8 3.117.677 8 19.084 35 25 1,5 417.467 8 3.339.733 12 21.900 35 25 1,5 479.053 8 3.832.421 16 25.130 35 25 1,5 549.724 8 4.397.791 18 26.920 35 25 1,5 588.878 8 4.711.023 24 33.092 35 25 1,5 723.881 8 5.791.051 = 15000*(1+3,5%) (6-1) 23
Υπολογισμός συνολικής σπατάλης καυσίμου Ετος ΕΜΗΚ οχήματα/ ημέρα ημέρες συντήρη σης Επιπλέον κατανάλωση καυσιμου /οχημα Συνολική επιπλέον κατανάλωση καυσίμου τιμή καυσιμο υ φορος συνολικο κόστος εξτρα καυσιμου (α) (β) (γ) (ι) (κ) = (β) * (γ) * (ι) (λ) (μ) (ν) = (κ)*(λ)* [100% - (μ)] 1 15.000 35 1,5 787.500 0,9 40% 425.250 6 17.815 35 1,5 935.303 0,9 40% 505.064 8 19.084 35 1,5 1.001.920 0,9 40% 541.037 12 21.900 35 1,5 1.149.726 0,9 40% 620.852 16 25.130 35 1,5 1.319.337 0,9 40% 712.442 18 26.920 35 1,5 1.413.307 0,9 40% 763.186 24 33.092 35 1,5 1.737.315 0,9 40% 938.150 24
Ετος συνολικό κόστος καθυστερήσεων συνολικό κόστος έξτρα καυσίμου συνολικό κόστος καθυστερήσεων & έξτρα καυσίμου (α) (θ) = (ζ)*(η) (ν) = (κ)*(λ)* [100% - (μ)] (ξ) = (θ) + (ν) 1 2.625.000 425.250 3.050.250 6 3.117.677 505.064 3.622.740 8 3.339.733 541.037 3.880.770 12 3.832.421 620.852 4.453.273 16 4.397.791 712.442 5.110.233 18 4.711.023 763.186 5.474.209 24 5.791.051 938.150 6.729.201 25
Τυπος οδοστρώματος Α Τυπος οδοστρώματος Β Ετος συνολικο κόστος καθυστηρήσεων & εξτρα καυσιμου Παρούσα Αξία συνολικού κόστους καθυστηρήσεων & εξτρα καυσιμου Ετος συνολικο κόστος καθυστηρήσεω ν & εξτρα καυσιμου Παρούσα Αξία συνολικού κόστους καθυστηρήσεων & εξτρα καυσιμου 6 3.622.740 2.863.104 8 3.880.770 2.835.640 12 4.453.273 2.781.501 16 5.110.233 2.728.395 18 5.474.209 2.702.224 24 6.729.201 2.625.206 24 6.729.201 2.625.206 Σύνολο 10.972.034 Σύνολο 8.189.241 Παρούσα αξία Κατασκευής και συντήρησης 82.265.190 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΑ ΑΞΙΑ 93.237.225 Παρούσα αξία Κατασκευής και συντήρησης 84.605.755 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΑ ΑΞΙΑ 92.794.996 Προτεινόμενος τύπος οδοστρώματος 26
Χρηματοδότηση Το παρόν υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 27