Όψεις του σχεδιασμού στην λιμενική ζώνη της Πάτρας

Όψεις του σχεδιασμού στην λιμενική ζώνη της Πάτρας Νικόλαος ΚΟΔΡΟΣ Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, nkord@tee.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η παρουσίαση του σχεδιασμού στην λιμενική ζώνη της Πάτρας. Ο επαναπροσδιορισμός της χρήσης των παλιών λιμενικών εγκαταστάσεων έχει καταστεί αναγκαίος μετά από την ήδη διενεργούμενη μεταφορά των δραστηριοτήτων στο νέο λιμάνι. Από την σχετική συζήτηση μεταξύ των φορέων ως προς τις δυνατότητες ανάπλασης στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης προέκυψαν διάφορες προτάσεις, οι σημαντικότερες των οποίων αντιμετωπίζονται κριτικά στις επόμενες σελίδες. Η εμπειρία παρόμοιων αναπλάσεων έχει δείξει, πως κεντρικός στόχος είναι η επανασύνδεση της πόλης με το θαλάσσιο μέτωπο και η πρόσβαση των κατοίκων και επισκεπτών στο υγρό στοιχείο. Η εμβάθυνση στις συνιστώσες των προτάσεων για την Πάτρα δείχνει την αλληλεξάρτηση των κατευθύνσεων του σχεδιασμού με τις κοινωνικές θεωρήσεις, αφετηρίες και συμφέροντα που εκφράζουν οι εμπλεκόμενοι στον σχεδιασμό φορείς. Ζητούμενο κάθε ανάπλασης παραμένει η μακροπρόθεσμη μελέτη και η συμπερίληψη στον σχεδιασμό των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών μιας πόλης και η αναβάθμιση της σχέσης του πολίτη με το περιβάλλον. ABSTRACT This work attempts to present the urban design of the port area of Patras. The redefinition of the use of the old port facilities has become necessary after the already ongoing relocation to the new port. From the discussion among the institutions on the potential for regeneration in the context of sustainable development have been various proposals, the most important of which are treated critically in the following pages. Past experience has shown similar recreate, that the central aim is to reconnect the city with the sea front and access for residents and visitors in the water. Deepening the components of the proposals for Patras shows the interdependence of design guidelines with social considerations, origins and interests expressed by stakeholders in the planning bodies. Requested for each regeneration remains the long-term study and inclusion in the design of the special features of a city and to upgrade the relationship of the citizen environment. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 1.1. ΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΛΙΜΕΝΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ Σημαντικό κι επίκαιρο θέμα παραμένει η φιλόδοξη προοπτική ανάπλασης της περιοχής του λιμανιού στην μέσου μεγέθους πόλη της Πάτρας. Η μεταφορά των λιμενικών εγκαταστάσεων καθιστά αναγκαία την αναζήτηση νέας χρήσης των και η συζήτηση σχετικά με τις δυνατότητες ανάπλασης στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης διεξάγεται εντατικά ανάμεσα στους διάφορους φορείς (Οικολογική Κίνηση Πάτρας, 2009). Στην πόλη της Πάτρας δημιουργείται εδώ και περίπου χρόνια πλέγμα νέων λιμενικών εγκαταστάσεων, αναγκαιότητα που υπαγορεύτηκε από την αδυναμία των υπαρχουσών να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες που δημιουργούνται από τις ριζικές διαφοροποιήσεις στη διεθνή μεταφορική αγορά. Το νέο λιμάνι της Πάτρας δημιουργείται σε κοντινή απόσταση από το υπάρχον. Σε σχέση με την τύχη των παλιών εγκαταστάσεων έχουν δει το φως διάφορες προτάσεις. ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 115

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η κριτική αντιμετώπιση των υπαρχουσών προτάσεων για την ανάπλαση της λιμενικής ζώνης της Πάτρας και η προσπάθεια σύνθεσης. Το περιορισμένο πλαίσιο της εργασίας δεν επιτρέπει την παρουσίαση συνολικής πρότασης ανάπλασης, ωστόσο θα επιχειρηθεί εδώ η θεμελίωση των επιχειρημάτων υπέρ της αναγκαιότητας να λάβει η κάθε πρόταση υπόψη τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης και την επιθυμία τους για επανασύνδεση του υγρού στοιχείου με τον αστικό ιστό, αφού είναι κοινή διαπίστωση πως η λιμενική ζώνη παρεμβάλλεται μεταξύ των δύο αυτών περιοχών. 1.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ Η εργασία ξεκινά με κάποιες θεωρητικές προσεγγίσεις που σχετίζονται με τις διαστάσεις του εγχειρήματος ανάπλαση λιμενικής ζώνης. Ο προβληματισμός αυτός συνοδεύεται από παραδείγματα από την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο, με εστίαση του ενδιαφέροντός μας στο μεγαλεπήβολο σχέδιο Hafencity του Αμβούργου. Εδώ υπογραμμίζεται το μεγαλόπνοο αυτού του προγράμματος, το οποίο φιλοδοξεί να μετακινήσει το κέντρο της πόλης προς τις πρώην εγκαταστάσεις του λιμανιού. Σ` ένα επόμενο κεφάλαιο της εργασίας επιχειρείται συνοπτική παρουσίαση διαφόρων προτάσεων σχετικά με την τύχη της λιμενικής ζώνης της Πάτρας. Εδώ τονίζεται η σημασία του λιμανιού και για το λόγο αυτό προηγείται μία σφαιρική αναφορά στην σημερινή κατάσταση στο λιμάνι, καθώς και μία ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη της σχέσης του λιμανιού με τον πολεοδομικό ιστό της Πάτρας. Η παρουσίαση των προτάσεων γίνεται με κριτικό πνεύμα και η επιχειρούμενη στο επόμενο κεφάλαιο σύνθεση έχουν σαν στόχο να καταδείξουν την αναγκαιότητα της επανασύνδεσης της φύσης, εδώ του υγρού στοιχείου, με την πόλη και τους κατοίκους της. Αναγκαία καθίσταται η καταγραφή και παρουσίαση συνολικής πρότασης ανάπλασης, η οποία θα εμφορείται από πνεύμα μακρόπνοου σχεδιασμού, που θα εγγυάται την πρόσβαση του πληθυσμού στο προϊόν της ανάπλασης, ίσως με τονισμό του δημόσιου χαρακτήρα του όλου εγχειρήματος. Μία πρώτη διαπίστωση είναι ο αποσπασματικός χαρακτήρας των προτάσεων που έχουν κατά καιρούς δει το φως της δημοσιότητας. Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος θα πρέπει να αποτελεί σημαντική συνιστώσα κάθε βιώσιμης ανάπλασης του θαλάσσιου μετώπου της πόλης. Τα ζητήματα αυτά επίσης άπτονται του νομοθετικού πλαισίου που διέπει τη χρήση των λιμένων και των απελευθερούμενων με την ανάπλαση χώρων και είναι σημαντικά. Για το λόγο αυτό γίνεται ειδική μνεία στα θέματα που προκύπτουν από τις νομοθετικές ρυθμίσεις, ειδικά αυτές που έχουν σχέση με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εγκαταστάσεων και της γης στην λιμενική ζώνη. Σε ένα τελευταίο τμήμα της εργασίας μας θα επιχειρήσουμε την συνοπτική παρουσίαση των κυρίων σημείων με τη μορφή συμπερασμάτων και προβλέψεων. 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ 2.1. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΛΙΜΕΝΙ- ΚΩΝ ΖΩΝΩΝ Ο μετασχηματισμός της σύγχρονης πόλης, οι τρόποι περιφερειακής επέκτασης μπαίνουν στο επίκεντρο του σύγχρονου σχεδιαστικού και αναπτυξιακού ενδιαφέροντος.. Οι ραγδαία μεταβαλλόμενες συνθήκες, οικονομικές και κοινωνικές, υπαγορεύουν σήμερα επαναπροσδιορισμό χρήσης εγκαταλελειμμένων περιοχών, όπως λιμενικών εγκαταστάσεων. Η τύχη της λιμενικής ζώνης σε πολλές πόλεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο αποτελεί βασικό θέμα της παραπάνω συζήτησης. (Ασπρογέρακας Σερράος - Σοφιανόπουλος 2007). 116 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

Παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Εδώ γίνεται αναφορά στο παράδειγμα της Γένοβας, του Βόλου, και ίσως στο μεγαλύτερο όλων, του Hafencity στην πόλη του Αμβούργου. Στις περιπτώσεις αυτές κατεβλήθη προσπάθεια να επανασυνδεθεί ο αστικός ιστός της πόλης με την θάλασσα με εργαλείο την ανάπλαση της λιμενικής ζώνης και την μεταβολή της από έρημη σε μεγάλο μέρος και σε αχρησία περιπεσούσα έκταση σε συνδετικό ζωντανό κρίκο του κέντρου με το υγρό στοιχείο. Βασικό ζητούμενο των αναπλάσεων παραμένει η αποκατάσταση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα. Στην Ελλάδα συναντούμε τέτοιες περιοχές στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, και σε άλλα σημαντικά λιμάνια της χώρας Βόλος, η Πάτρα, το Ηράκλειο, στα μεγάλα ηπειρωτικά κέντρα, όπως η Λάρισα, αλλά και σε πόλεις μεσαίου μεγέθους, όπως η Ερμούπολη, τα Χανιά, η Ρόδος, η Καλαμάτα και η Μυτιλήνη. 2.2. ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑΠΛΑΣΕΩΝ Κύρια ιδέα των αναπλάσεων είναι ο επαναπροσδιορισμός χρήσης εγκαταστάσεων και γης με στόχο την αποκατάσταση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα. Η πόλη μπορεί να πλησιάσει το λιμάνι με την βελτίωση του υπαίθριου χώρου, με την προσπάθεια έλξης δραστηριότητας πολιτισμού και τουρισμού, με την δημιουργία νέων περιοχών κατοικίας, με την δημιουργία νέων χρήσεων και σε τελευταία ανάλυση με την κοινωνική και οικονομική αναζωογόνηση περιοχών, ιδιαίτερα αυτών με ιστορικό ενδιαφέρον (Καμπούρη 2005) Αφετηρίες των αναπλάσεων είναι η καλύτερη αξιοποίηση των φυσικών, οικονομικών και άλλων πηγών, η ταυτόχρονη ύπαρξη οικονομικής βάσης και κοινωνικής υποδομής, η ανάγκη για κατοικία και βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και η σύνδεση της κοινωνικής βελτίωσης με οικονομικές διαδικασίες. Παράμετροι της ανάπλασης μπορούν να θεωρηθούν η περιβαλλοντική αναβάθμιση, η πρόσβαση στις αποβάθρες για ενθάρρυνση τουρισμού, η δημιουργία περιφραγμένου χώρου νερού για θαλάσσια δραστηριότητα, η δημιουργία μαρίνας και ο καθαρισμός και άδειασμα των αποβαθρών για εμπορική ανάπτυξη (Καμπούρη 2005) 3. Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ-ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 3.1. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΟΒΑΣ Στην πόλη της Γένοβας, η οποία αναπτύσσεται αμφιθεατρικά του λιμανιού της, υπήρξε ανάγκη λόγω των οικονομικών μεταβολών επαναδιατύπωσης της απαξιωμένης σχέσης της πόλης με το λιμάνι με στόχο την χωρική και οικονομική αναβάθμιση μέσω αρχιτεκτονικώνπολεοδομικών παρεμβάσεων. Οι σχεδιασμοί από το 1992 και μετά απελευθέρωσαν ωφέλιμο δημόσιο χώρο με την κατεδάφιση παλιών ή ασύμβατων με την περιοχή κτιρίων κι έφεραν χρήσιμες εγκαταστάσεις, όπως ενυδρείο, χώρους αναψυχής, γραφεία και κατοικία. Η αναδιάταξη έφερε νέα τοπόσημα ατην περιοχή και στην πόλη. Αργότερα επιχειρήθηκε νέα αρχιτεκτονική αναδίπλωση στην πόλη της Γένοβας με αξιοποίηση και αναβάθμιση των παρεμβάσεων του 1992 και στόχο την διεύρυνση της σχέσης του παλιού λιμανιού με την παλιά πόλη. Μια κριτική θεώρηση οδηγεί στο συμπέρασμα πως πρόκειται περισσότερο για την «επινόηση» νέου λεξιλογίου αρχιτεκτονικής έκφρασης συμβατού με τις αντιλήψεις αρχών του 21 ου αιώνα, παρά για μια αρχιτεκτονική λειτουργική επίλυση που οδηγεί στην οργανική σύνδεση με την παλιά πόλη και απεργάζεται την αναβίωσή της (Καρύδης 2006). Στα πλαίσια του επανασχεδιασμού μιας προβλήτας του ιστορικού λιμένα της Γένοβας δημιούργησε ο αρχιτέκτων Ben van Berkel μιας τρισδιάστατης πλωτής πλατείας στη Μεσόγειο. ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 117

Εικόνα 1: Το λιμάνι της Γένοβας. Πηγή: Google, blog.vesseltracker.com Γενικά είναι δύσκολο να διατυπώσει κανείς ασφαλή συμπεράσματα, κατά πόσον οι στόχοι των αναπλάσεων στην Γένοβα επιτεύχθηκαν. Γεγονός είναι πως το κέλυφος της παλιάς πόλης συνεχίζει να ζει στην υποβάθμιση των τελευταίων χρόνων. Το ευανάγνωστο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης αχρηστεύεται από την υπερυψωμένη γέφυρα και τα κτίσματα κατά μήκος της και οι προσβάσεις δυσχεραίνονται από αυτά. (Καρύδης 2006) Εικόνα 2: Η τρισδιάστατη πλατεία στην Γένοβα. Πηγή: Google, www.unstudio.com 118 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

3.2. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ Εικόνα 3, Η περιοχή του λιμανιού του Βόλου. Πηγή: Google, TerraMetrics Ο Βόλος είναι ένα αστικό κέντρο με σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη και ένα αξιόλογο λιμάνι του Αιγαίου. Τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες για την βελτίωση της εικόνας της πόλης και για την ανανέωση της φυσιογνωμίας της, διστακτικές στην δεκαετία του 1980 και ουσιαστικές μετά το 1990. Η επιλογή του Βόλου ως Ολυμπιακή πόλη για το 2004 έδωσε νέα προοπτική για το λιμάνι και την ανάπλαση του θαλάσσιου μετώπου, όπως και την περιφερειακή οδό και το πολιτικό αεροδρόμιο της Αγχιάλου. Ενδεικτικά γίνεται εδώ μνεία στις μελέτες του προγράμματος ΗΡΑΚΛΗΣ, ήτοι του Franco Purini και του Γιάννη Κούκη. Οι μελέτες αυτές εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην αποκατάσταση της συνέχειας της πόλης με το λιμάνι, δίνουν έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα και στην δημιουργία ενός βιώσιμου περιβάλλοντος (Κούκης Purini 1997). Εικόνα 4:πρόπλασμα μελέτης Κούκη. Πηγή: Εικόνα 5: Διαμόρφωση κατά Purini. Πηγή: «πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ» 1997 «πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ» 1997 Στην προοπτική της διεξαγωγής των μεσογειακών αγώνων στίβου το έτος 2013 στον Βόλο δρομολογείται από τον Δήμο μια πιο φιλόδοξη ανάπλαση του παραλιακού μετώπου. Κεντρικός άξονας της μελέτης ανάπλασης από καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας είναι η ιστορική σχέση της πόλης με τη θάλασσα και η καταλυτική συμμετοχή του λιμανιού στην ανάπτυξή της. Στο παράκτιο περίγραμμα του Βόλου πρόκειται να ορθωθεί σειρά ήπιων κατασκευών και ενοτήτων, προκειμένου να υποστηριχθεί το άνοιγμα στον Παγασητικό, ήτοι θαλάσσιο σύστημα συγκοινωνίας με 9 σταθμούς και πέντε γέφυρες για την αποκατάσταση της οριζόντιας επικοινωνίας της πόλης. Επίσης προβλέπεται η Δημιουργία προσιτών πάρκων, η ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 119

δημιουργία θεματικού πάρκου, ναυτικού,μουσείου, η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου και η εξυγίανση της παραλίας για δυνατότητα για μπάνιο. Στρατηγικής σημασίας κομμάτι της ανάπλασης, ωστόσο, θα είναι το «Κοσμοδρόμιο», μια νέα ενότητα στην περιοχή της πλατείας Ρήγα Φεραίου, που θα προκύψει σε συνδυασμό με τη μετεγκατάσταση χρήσεων του εμπορικού λιμένα προς τα δυτικά, απελευθερώνοντας μια επιφάνεια 110.000 τ.μ. Η έκταση θα αφομοιωθεί ολοκληρωτικά από την πόλη καθώς εκεί θα χωροθετηθεί το τέρμα όλων των συγκοινωνιών, θα σχεδιαστεί μια πλατεία με ισχυρά μητροπολιτικά χαρακτηριστικά ενώ το παλιό σιλό θα μεταμορφωθεί σε ξενοδοχείο-έμβλημα για το νέο Βόλο. «Αυτή η περιοχή είναι το κλειδί του σχεδιασμού. Φιλοδοξούμε μέσα στην επόμενη δεκαετία να είναι το νέο κέντρο της πόλης. Η απελευθερωμένη προκυμαία, δε, θα μπορούσε να αποτελέσει τόπο κατοικίας», προτείνει ο κ. Κοτιώνης αναπαράγοντας παραδείγματα ευρωπαϊκής εμπειρίας (Χαράμη 2009). Στα δυτικά του Βόλου, κοντά στο κάστρο της πόλης και πλάι στη θάλασσα, βρίσκεται η συνοικία των Παλαιών, ένα ακόμα στοίχημα που τίθεται στο πλαίσιο της επικείμενης ανάπλασης. Εδώ σχεδιάζεται μια συνολική παρέμβαση που περιλαμβάνει εκτεταμένες πεζοδρομήσεις και ανανέωση του συστήματος φωτισμού, που θα συνδυαστούν με ενθάρρυνση της διατήρησης παραδοσιακών επαγγελμάτων και την ανάπτυξη χρήσεων αναψυχής (Χαράμη 2009). 3.3. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΑΜΒΟΥΡΓΟΥ Εικόνα 3: Αμβούργο Hafencity. Πηγή: Google, www. hafencity.com Η μεγαλύτερη εν εξελίξει αστική ανάπλαση επί ευρωπαϊκού εδάφους είναι η γένεση μιας καινούργιας πόλης στα σπλάχνα του Αμβούργου, το μεγαλεπήβολο έργο HafenCity που αποσκοπεί στον επαναπροσδιορισμό χρήσης λιμενικών εγκαταστάσεων έκτασης 157 εκταρίων (1.570 στρεμμάτων) που το 19ο αιώνα αποτέλεσαν χώρους υποδοχής της ραγδαίας βιομηχανικής ανάπτυξης, αλλά σήμερα στέκουν παρηκμασμένες, με δημιουργία ενός προτύπου κράματος κατοικίας, εμπορίου, πολιτισμού, ψυχαγωγίας, γραφειακών χρήσεων. Οι σημαντικότερες κεντρικές ιδέες του Masterplan είναι οι ακόλουθες: 120 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

α) Η διατήρηση της ιστορικότητας του τόπου (λιμάνι, Αποθήκες κλπ.) ως βασικό στοιχείο για την μελλοντική ταυτότητα της νέας συνοικίας, την ιδιαιτερότητά της και την ξεχωριστή της γοητεία, β) Η πολύπλευρη και μικτή δομή εκμετάλλευσης, γ) Το αυριανό κέντρο της πόλης θα έχει εκτός από τις παραδοσιακές λειτουργίες (π.χ. εμπορικό κέντρο και κτίρια γραφείων), μια σαφώς υψηλότερη ποιότητα κατοικίας, διαμονής και ελεύθερου χρόνου. δ) Η πόλη χρειάζεται μια ιεράρχηση των χώρων, δηλαδή κεντρικές και λιγότερο κεντρικές εγκαταστάσεις, εντυπωσιακά και διακριτικά κτίρια, ανοικτούς και πυκνοδομημένους χώρους καθώς και τελείως ελεύθερους χώρους. ε) Η όροι «οικονομική, οικολογική και κοινωνική σταθερότητα» δεν είναι απλώς όροι της μόδας, αλλά πρέπει να αποτελούν τις βασικές πολεοδομικές αρχές του μέλλοντος. στ) Η ταύτιση των ανθρώπων με την πόλη δεν ακολουθεί μόνο λογικά κριτήρια, αλλά επηρεάζεται έντονα και από συναισθηματικούς παράγοντες. ζ) Η νέα συνοικία του λιμανιού θα πρέπει να αναπτυχθεί ως μέρος του ήδη υπάρχοντος κέντρου της πόλης και στενά συνδεδεμένη περιοχή με τις γειτονικές συνοικίες. Από χωροταξική άποψη ο πολεοδομικός στόχος του Masterplan επιδιώκει τη σύνδεση του Λιμανιού με το σημερινό κέντρο και εξασφαλίζει τον σαφή προσανατολισμό τόσο ως προς τους δρόμους όσο και ως προς τη θέα από τις όχθες του ποταμού ως το ιστορικό κέντρο της πόλης. Οι προϋποθέσεις γι αυτό είναι εν μέρει δεδομένες λόγω του μοναδικού και καλά κατανεμημένου συστήματος γεφυρών στις Αποθήκες και θα συμπληρωθούν με πρόσθετα έργα. Άλλοι καθοριστικοί παράγοντες του πολεοδομικού σχεδίου είναι το μέγεθος της έκτασης που περιλαμβάνει 150 εκτάρια γης και η μεγάλη περίοδος ανάπτυξης που συνεπάγεται απ αυτό, τα απαραίτητα αντιπλημμυρικά έργα και μια σειρά τεχνικών προδιαγραφών για τη συγκοινωνιακή και άλλη εκμετάλλευση του Λιμανιού. Ανάλογα με την τοποθεσία, τις τοπικές συνθήκες και χωροταξικές προϋποθέσεις αυτές οι συνοικίες διαφοροποιούνται μεταξύ τους με τη διαφορετική ανάμειξη των χρήσεων και με τη διαφορετική πολεοδομική μορφή που αντιστοιχεί σε κάθε χρήση. Εκτός αυτού είναι δυνατόν τα τμήματα αυτά των συνοικιών που δημιουργούνται να προσαρμοστούν στις ανάγκες που θα προκύψουν αργότερα, χωρίς να χρειαστεί να τροποποιηθεί ολόκληρο το πολεοδομικό σχέδιο. Αυτό το συνοικιακό σχέδιο που παρουσιάζεται στο Masterplan συγκεκριμενοποιείται χωροταξικά στο πολεοδομικό σχέδιο. Με το πολεοδομικό σχέδιο γίνεται προσπάθεια να αποφευχθούν τόσο τα λάθη του παρελθόντος που προέκυψαν από την πιστή εκτέλεση ενός λεπτομερούς σχεδίου, το οποίο δεν ήταν πλέον ρεαλιστικό λόγω των νέων αναπτυξιακών τάσεων που δημιουργούνται μετά από λίγο καιρό, αλλά και τα συχνά λάθη του παρόντος που προκύπτουν από την αντίληψη της πόλης μόνο ως μια αυθαίρετη πρόσθεση κτιρίων χωρίς σχεδιαστικό προγραμματισμό και επομένως και κατάργηση κάθε καλλιτεχνικής πολεοδομικής αξίωσης για τη συνολική εικόνα μιας πόλης. Σε ημιτελή κατάσταση βρίσκεται το άλλο εντυπωσιακό οικοδόμημα του HafenCity, η όπερα Elbphilarmonie. Οι εμπνευστές του οραματίζονται κάτι περισσότερο από ένα πολιτιστικό ορόσημο, αλλά έναν αυτόνομο κόμβο φιλοξενίας, που θα συνδυάζει πολυτελή διαμερίσματα, χώρους συνεδριάσεων πέντε αστέρων και φυσικά την αίθουσα της Όπερας. Για τους μη έχοντες του HafenCity έχει προβλεφθεί η δημιουργία μιας προσβάσιμης από το κοινό πλατείας που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις δύο διαφορετικού ύφους ενότητες του κτιρίου. (Ασπρογέρακας, Σερράος, Σοφιανόπουλος 2007 Κορδός, Αναγνωστόπουλος 2005) ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 121

Εικόνα 4: Αμβούργο Hafencity. Πηγή: Google, www. Hafencity.com 4. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ Είναι γεγονός πως σε σχέση με την τύχη των χώρων που παύουν να βρίσκονται σε λιμενική χρήση στην περίπτωση της Πάτρας με τη δημιουργία του νέου λιμένα δεν υπάρχει ενιαία στρατηγική. Γενικά υπογραμμίζεται από τους περισσότερους η αναγκαιότητα για βελτίωση του λιμένα και ενίσχυση του σημαντικού του ρόλου στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης, καθώς επίσης και η σταδιακή ένταξη στον πολεοδομικό ιστό των χώρων εκείνων που απελευθερώνονται. Συμπληρωματικές προτάσεις αναφέρονται στον ρόλο της πόλης ως αστικού τουριστικού προορισμού με αξιοποίηση του θαλάσσιου μετώπου. 4.1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΣ Η Πάτρα είναι η πόλη του ηπειρωτικού ελληνικού χώρου με τις πιο ορατές αλλά και βαθιές ιστορικές σχέσεις με την Δύση. Σχέσεις οικονομικές, πολιτιστικές, κοινωνικές που α- ντανακλώνται στην ίδια την μορφή, την φυσιογνωμία και την κουλτούρα της. Η συνολική αναβάθμιση του θαλάσσιου μετώπου αποτελεί κύρια προϋπόθεση της βιώσιμης ανάπτυξης της πόλης, μιας πόλης με βασικό στοιχείο ταυτότητας το νερό. Σήμερα υπάρχουν δύο μεγάλα ευδιάκριτα τμήματα: άνω και κάτω πόλη. Σημαντική συνιστώσα της ταυτότητας της Πάτρας είναι η ύπαρξη του λιμανιού, δεύτερου στη χώρα με σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη. 4.2. ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΣΗΜΕΡΑ Το Λιμάνι της Πάτρας διαθέτει τέσσερις κύριες προβλήτες, Σταθμό Υποδοχής Επιβατών όπου υπάρχουν χώροι αναμονής επιβατών, τα γραφεία των πρακτορείων ναυτιλιακών εταιρειών, γραφεία του Τελωνείου καθώς και τα καταστήματα αφορολογήτων ειδών και ένα cafe bar. Στο ΒΑ άκρο του λιμένα βρίσκεται η Μαρίνα και στο νότιο άκρο αυτής έχει διαμορφωθεί χώρος αναψυχής με ανοιχτό θέατρο, παιδική χαρά και αναψυκτήριο. Στη βόρεια λιμενολεκάνη της Μαρίνας λειτουργεί Σταθμός Υδροπλάνων εκτελώντας δρομολόγια προς Ιθάκη, Κεφαλλονιά και Κέρκυρα. Στο ΝΑ άκρο του Λιμένα έχει διαμορφωθεί πάρκο αναψυχής με παιδική χαρά, ενώ λειτουργεί αναψυκτήριο στη βάση του ανασκευασθέντος φάρου και στο νότιο άκρο του Λιμένα λειτουργεί ιχθυόσκαλα, ενώ στο Βόρειο άκρο υπάρχει Ιστιοπλοϊκός όμιλος. 122 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

Υ /Σ ΔΕΗ ΚΑΝΤ ΙΝΑ Υ/ Σ ΔΕΗ ΚΑΝΤ ΙΝΑ Π ΕΡ Ι ΟΧΗ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΠΑ ΡΑΛΙΑ 5. 0 0 Πιο συγκεκριμένα στο Λιμάνι περιλαμβάνονται: Ιστιοπλοϊκός Όμιλος, Σταθμός Υ- δροπλάνων, Μαρίνα, Σταθμός Επιβατών, Κατάστημα Αφορολόγητων Ειδών, Οργανισμός Λιμένος Πατρών, Λιμεναρχείο, Πλοηγική Υπηρεσία, Τελωνείο, Πυροσβεστικός Σταθμός, Ιχθυόσκαλα, Πάρκινγκ (Οργανισμός Λιμένος Πατρών 2005-2007) Εικόνα 5: Προβλήτες και οι αποβάθρες του Λιμανιού της Πάτρας. Πηγή: http://www.patrasport.gr/ 4.3. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 4.3.1. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ 4.3.1.1. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΛΠ ΕΛ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ Χρήσεις γης στην περιβάλλουσα ζώνη Οι βασικές χρήσεις γης της περιβάλλουσας εξωτερικής ζώνης του λιμένα Πατρών (Λ.Τ.Π., 1995) παραμένουν ως έχουν και συνοψίζονται ως εξής: - Ναυτιλιακά πρακτορεία και γραφεία τουρισμού - Εκτελωνιακά γραφεία - Καταστήματα τουριστικών ειδών και ειδών ταξιδιού - Καταστήματα παροχής υπηρεσιών (εστιατόρια, καφέ, ζαχαροπλαστεία, κλπ) - Ξενοδοχεία - Γραφεία διεθνών μεταφορών - Τροφοδοσίες πλοίων - Καταστήματα συναλλάγματος (ιδιωτικά καταστήματα και τράπεζες) Εικόνα 6, Μελέτη ανάπλασης από τον ΟΛΠΑ. Πηγή: Τεχνική Υπηρεσία του ΟΛΠΑ Μία πρόταση ανήκει στον Οργανισμό Λιμένα Πατρών σε σύμπραξη με τεχνική Εταιρεία. Κύριο σημείο της πρότασης είναι η απελευθέρωση του μόλου Αγίου Νικολάου, η οποία θα επιτευχθεί με την λήψη διαφόρων μέτρων τα οποία θα έχουν σαν αποτέλεσμα την σταδιακή μετακίνηση της εμπορευματικής και επιβατικής κίνησης προς τον καινούργιο λιμένα. ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 123

Σχεδιαζόμενα έργα: α) Εκσυγχρονισμός της υπάρχουσας μαρίνας, δυναμικότητας 415 σκαφών, μικρότερων των 15 μέτρων, β) Δημιουργία σύγχρονης νέας μαρίνας ( μεταξύ Γούναρη και Αράτου) δυναμικότητας 256 σκαφών μήκους 15-70μ, γ) Διαμόρφωση 300-350 θέσεων στάθμευσης, δ) Δημιουργία κτιριακών εγκαταστάσεων 3350τ.μ., ε) Δημιουργία μονάδας διαχείμασης σκαφών, έκτασης 18 στρ. για εξυπηρέτηση περίπου 120 σκαφών μέσου μήκους (Οικολογική Κίνηση Πάτρας 2009, «Σύμβουλος» 2007, Μηλιώνης 2005,) 4.3.1.2. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Η πρόταση πρεσβεύει α) απελευθέρωση της λιμενικής ζώνης από το ύψος της οδού Γούναρη έως και την οδό Άστιγγος με την λειτουργία του νέου λιμανιού, β) Υπογειοποίηση τμήματος της οδού Όθωνος Αμαλίας και της λεωφόρου Ακτής Δυμαίων από την οδό Αράτου έως και την οδό Παπαφλέσσα, σε συνδυασμό με την υπογειοποίηση της διπλής γραμμής του Ο.Σ.Ε εντός του αστικού ιστού για την πραγμάτωση της ενοποίησης της πόλης με το νερό χωρίς την παρεμβολή ετερόκλητων στοιχείων, γ) Πρόβλεψη χώρου ελλιμενισμού σκάφων α- ναψυχής στην κεντρική λιμενολεκάνη, δ) Χρήση της βόρειας λιμενολεκάνης για ελλιμενισμό πλοίων συγκοινωνίας εσωτερικού (Οικολογική Κίνηση Πάτρας 2009, επίσης Οργανωτική Επιτροπή Ημερίδας 2009) 4.3.1.3. ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΗΡΑΚΛΗΣ α) Η πρόταση της Ομάδας «Άρσις» Εικόνα 7 : πρόταση ανάπλασης «Άρσις». Πηγή : «πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ» 1997 Εντερευνητικού προγράμματος ΗΡΑΚΛΗΣ έχουμε την πρόταση της Ομάδας «Άρσις» (Μωραΐτης και συνεργάτες), στα πλαίσια για τον ανασχεδιασμό της παραλιακής ζώνης της Πάτρας, σε άμεση και οργανική συσχέτιση με το εσωτερικό της πόλης. Στόχοι της πρότασης : ανάδειξη του παραλιακού αστικού μετώπου, αναδιαμόρφωση και επανάκτηση του δημόσιου χώρου κατά μήκος της ακτογραμμής, ανάκτηση της σχέσης πόλη-θάλασσα με την βελτίωση των προσβάσεων στην παραλιακή ζώνη και την επανασύνδεση των λειτουργιών στο εσωτερικό του αστικού ιστού με εκείνες της παραλίας. β) Η πρόταση Antonio Mοnestiroli 124 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

Εικόνα 8: πρόπλασμα με επεμβάσεις στην αστική δομή. Πηγή: «πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ» 1997 Στόχος της μελέτης είναι η επανάκτηση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα με την ορθολογική διάταξη των παράκτιων δραστηριοτήτων. Γενική ιδέα η δημιουργία στο κάθε τμήμα της πόλης μιας προβολής προς τη θάλασσα. Η μορφή της πόλης επιτρέπει μια οπτική σχέση μεταξύ των τμημάτων της. Η μελέτη προβλέπει την απλή διαμόρφωση της σιδηροδρομικής γραμμής, μέχρι αυτή να οδηγηθεί έξω από την πόλη, την προς νότον σύνδεση του νέου σταθμού διέλευσης, σε μια περιοχή πρασίνου, η οποία θα λειτουργήσει ως συνδετικό στοιχείο της πόλης με τη θάλασσα. Η μελέτη τονίζει τη σημασία μιας συμφωνίας των φορέων που είναι αρμόδιοι για την κατασκευή της πρόσοψης της πόλης προς την θάλασσα (Δήμος, ΟΛΠΑ, ΟΣΕ). Στην πρόταση διαγράφονται εμφανέστατα τα πλεονεκτήματα της πόλης που κατακτά νέους δημόσιους χώρους στα όρια με τη θάλασσα (πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ 1997). 4.3.1.4. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Εικόνα 9: Η πρόταση του Δήμου. Πηγή: Δήμος Πατρέων, φωτογραφικό ανάπτυγμα Εικόνα 10: Η πρόταση του Δήμου. Πηγή: Δήμος Πατρέων, χωροταξική προσέγγιση ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 125

Φιλοσοφία του σχεδιασμού του Δήμου είναι η ανάπλαση του κεντρικού τμήματος της παραλιακής ζώνης. Στην διαδικασία αναζήτησης της πιο κατάλληλης λύσης για την ανάπλαση υιοθετήθηκε ένα πιο ριζοσπαστικό σενάριο παρεμβάσεων. Κεντρική ιδέα του συνόλου των παρεμβάσεων παραμένει η σύνδεση του πολεοδομικού ιστού της πόλης της Πάτρας με το θαλάσσιο μέτωπο και η πρόσβαση του πολίτη σε όλο το μήκος της παραλιακής ζώνης. Σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η απόδοση των εγκαταστάσεων στο Δήμο με εξασφάλιση του κοινωνικού ελέγχου των παρεμβάσεων. Σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις: α) Η βόρεια λιμενολεκάνη (μεταξύ προβλητών Άστιγγος και Γλυφάδας) διατηρείται για τον ελλιμενισμό κρουαζιερόπλοιων, β) στην κεντρική λιμενολεκάνη (μεταξύ των προβλητών Αγίου Νικολάου και Άστιγγος) δημιουργείται μια μαρίνα για μεγαλύτερα σκάφη ενώ η νότια λιμενολεκάνη (Αγίου Νικολάου), τα κρηπιδώματα και οι αποβάθρες, θα αποδοθούν για κοινόχρηστες χρήσεις συμβατές με τις χρήσεις αναψυχής, τουριστικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, συντριπτικό ποσοστό της έκτασης θα καταλαμβάνουν οι διαμορφωμένοι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι. Ειδικότερες προτάσεις στην κύρια πρόταση του Δήμου: α) Απελευθέρωση της προβλήτας Γούναρη από το Κτίριο Διοίκησης του ΟΛΠΑ (κατεδάφιση του κτιρίου που έχει σοβαρά πληγεί από το σεισμό), β) Χρήση του μόλου του Αγ. Νικολάου για περίπατο και για εκδηλώσεις υπαίθριου χαρακτήρα, γ) Στους χώρους των ντοκ 4 και ντοκ 5 πολιτιστικές δραστηριότητες όπως συναυλίες νέων κλπ., δ) Χρησιμοποίηση του χώρου του σημερινού τελωνείου για την ανέγερση πολιτιστικού πόλου κέντρου με αίθουσα συνεδρίων, ε) Δημιουργία ναυτικού μουσείου και μουσείου ιστορίας του λιμένα της Πάτρας στο προτεινόμενο πολιτιστικό πολύκεντρο, στ) Αποκάλυψη και ανάδειξη του αρχαίου ρωμαϊκού λιμένα, ζ) Ακύρωση του ρυμοτομικού που έχει θεσμοθετηθεί στο μέτωπο της λιμενικής ζώνης από Αγ. Ανδρέα έως Μείλιχο (τοπικό ρυμοτομικό ΕΣΑΛ), η) Εξυγίανση της υπάρχουσας ιχθυόσκαλας. Συμπληρωματική πρόβλεψη στα πλαίσια της πρότασης του Δήμου: Νότια του λιμανιού μετά την ιχθυόσκαλα στο παραθαλάσσιο τμήμα που φτάνει μέχρι τον Διακονιάρη (νέο λιμάνι) προτείνεται η δημιουργία αστικού παραθαλάσσιου πάρκου με χώρους μικρής κλίμακας πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αναψυχής και τουρισμού. Σε όλο το μήκος του θαλάσσιου μετώπου προτείνεται η διαμόρφωση παραλιακού πεζόδρομου ποδηλατοδρόμου. (Οικολογική Κίνηση Πάτρας 2009) 4.3.2. ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 4.3.2.1. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ Πρόταση του Δήμου σχετικά με το ιδιοκτησιακό: Απόδοση των εγκαταστάσεων στο Δήμο με εξασφάλιση του κοινωνικού ελέγχου των παρεμβάσεων. Ο ΟΛΠΑ επιμένει στην πλήρη κυριότητα του χώρου με παραχώρηση κατά την κρίση του τμημάτων για κοινόχρηστη χρήση. 4.3.2.2. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Αναγκαιότητα διασφάλισης του κοινωνικού χαρακτήρα της ανάπλασης με την δυνατότητα πρόσβασης στον χώρο κάθε πολίτη. Προτεραιότητα του δημοσίου συμφέροντος στις οικονομικές δραστηριότητες ως σημαντική παράμετρος. 4.3.3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ Έργα σαν το περιγραφόμενο αποσκοπούν στην ανάπτυξη και τον σχεδιασμό των χρήσεων γης μέσω μιας νέας προσέγγισης σε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κοινωνικής και περιβαλλοντικής αναζωογόνησης της αστικής περιοχής του θαλάσσιου μετώπου. 126 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

Η περιβαλλοντική ανάπλαση παράκτιων αστικών περιοχών σε πόλεις- λιμάνια συνδέεται με την συνεργατική προσέγγιση όλων των κοινωνικών εταίρων, με μια μεθοδευμένη επένδυση στο 'κοινωνικό κεφάλαιο'. Τέτοιας εμβέλειας εγχειρήματα προϋποθέτουν την ύπαρξη οράματος με μακροπρόθεσμη προοπτική για βιώσιμη ανάπτυξη. Επιλεγμένες παρεμβάσεις ανάπλασης στον αστικό ιστό εγγυώνται την διευκόλυνση της αβίαστης πρόσβασης στο θαλάσσιο μέτωπο Η επίτευξη των στόχων του προγράμματος προϋποθέτει μια εκτενή διαδικασία εκπαίδευσης και διαβούλευσης με τη τοπική κοινωνία αλλά και υλοποίηση πιλοτικών δράσεων σχετικά με τη περιβαλλοντική διαχείριση του Λιμένα, την ελαχιστοποίηση των κινδύνων από τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων καθώς και επιλεγμένες παρεμβάσεις ανάπλασης στον αστικό ιστό για τη διευκόλυνση της αβίαστης πρόσβασης στο θαλάσσιο μέτωπο. Η περιβαλλοντική ανάπλαση παράκτιων αστικών περιοχών σε πόλεις- λιμάνια είναι εφικτή αν επιτευχθεί μια μεθοδευμένη επένδυση στο 'κοινωνικό κεφάλαιο' και μια συνεργατική δράση που θα ε- μπλέκει ενεργά όλους τους κοινωνικούς εταίρους της περιοχής. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κύρια παράμετρος όλων των αναπλάσεων λιμενικών ζωνών είναι η προσπάθεια επανασύνδεσης της πόλης μέσω του θαλασσίου μετώπου με το υγρό στοιχείο. Οι επιμέρους όμως ιδιαιτερότητες και επιλογές εμποδίζουν στην πράξη την υλοποίηση των αγαθών προθέσεων. Άλλο στοιχείο σημαντικό από την εμπειρία, όπως π.χ. από το Αμβούργο είναι πως μια συνεργατική σύμπλευση όλων των ενδιαφερομένων μπορεί να οδηγήσει σε αποτελέσματα. Η απόφαση που πάρθηκε εδώ ήταν προϊόν μακράς προετοιμασίας και συζήτησης, για το λόγο αυτό έγινε σεβαστή από τους πολίτες. Επίσης σημαντικό είναι εδώ πως η αρχιτεκτονική λειτούργησε ως εργαλείο έλξης και πως η κατάτμηση του έργου σε τομείς επέτρεπε τη σταδιακή υλοποίησή του και την ενσωμάτωση της επιμέρους εμπειρίας στην νέα δραστηριότητα. Από τα επιλεγμένα εδώ παραδείγματα δείχνεται πως και άλλα προβλήματα συνδέονται με την υλοποίηση των αναπλάσεων, όπως οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Οι προτάσεις για ανάπλαση στο Βόλο είναι ίσως ολοκληρωμένες, συμβάλλουν αποφασιστικά στην σχετική συζήτηση, βλέπουν το τοπίο σαν ολότητα και από διάφορες σκοπιές. Ωστόσο διακατέχονται από μια αναποφασιστικότητα και ίσως ακολουθήσουν την μοίρα και άλλων έργων στην Ελλάδα: Μέχρι την υλοποίηση είναι μακρύς ο δρόμος, αφού στόχος είναι η υλοποίηση μέχρι το 2013. Σχετικά με την Πάτρα μπορούμε να πούμε πως κάθε πρόταση αντανακλά ένα κοινωνικό υπόβαθρο και δέσμη συμφερόντων. Η πρόταση του ΟΛΠΑ εκφράζει τα ιδιωτικά συμφέροντα. Δεν εκπλήσσει, πως ο ΟΛ- ΠΑ επιθυμεί την οικοδομική εκμετάλλευση όλης της λιμενικής ζώνης, προωθώντας την πολεοδόμηση σε όλο το θαλάσσιο μέτωπο και δεν αφήνει χώρο για δημόσιο χώρο πρασίνου, για χώρους αναψυχής. Η πρόταση του Δήμου επιθυμεί την διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα του έργου και ως εκ τούτου μπορεί να θεωρηθεί πιο αποδεκτή. Ωστόσο κι εδώ υπάρχουν λανθάνουσες συγκρούσεις συμφερόντων και έτσι οι προτάσεις είναι αποσπασματικές, χάνονται στα γρανάζια των γραφειοκρατικών μηχανισμών. Όλες οι προτάσεις για την ανάπλαση των λιμενικών εγκαταστάσεων της Πάτρας μπορούν να κριθούν γενικά ως θετική συμβολή στην σχετική συζήτηση. Ωστόσο έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και είναι δέσμιες της ιδιοτέλειας διαφόρων παραγόντων και χρηστών. ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 127

Άποψή μας είναι πως κάθε πρόταση πρέπει για να είναι ολοκληρωμένη, να εμφορείται κυρίως από την ιδέα της εκκίνησης από τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, να καθιστά φανερή την δυνατότητα της σύνδεσης της πόλης με το υγρό στοιχείο, με την φύση και να μην εστιάζεται μόνο σε οικονομικές ή άλλες διαστάσεις, παρά να έχει ως αφετηρία τον άνθρωπο και τον πολιτισμό. Μία ολοκληρωμένη πρόταση περιλαμβάνει συγκεκριμένες προοπτικές για τη χρήση του κτηματικού κεφαλαίου που απελευθερώνεται, για τη δημιουργία πολεοδομικών συμβάντων σε επαφή με τη φύση, προβλέπει μέτρα κυκλοφοριακής αναδιοργάνωσης και τέλος κατοχύρωση της πρόσβασης στον χώρο όλων των πολιτών αξιοποιώντας συγχρόνως την ταυτότητα του τόπου και χρησιμοποιώντας όλο και λιγότερο το αυτοκίνητο και περισσότερο τα Μ.Μ.Μ. Γενικά σε σχέση με την τύχη των χώρων που παύουν να βρίσκονται σε λιμενική χρήση με τη δημιουργία του νέου λιμένα δεν υπάρχει ενιαία στρατηγική και αυτό ίσως ισχύει όχι μόνο για την Πάτρα. Γενικά υπογραμμίζεται από τους περισσότερους η αναγκαιότητα για βελτίωση του λιμένα και ενίσχυση του σημαντικού του ρόλου στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης, καθώς επίσης και η σταδιακή ένταξη στον πολεοδομικό ιστό των χώρων εκείνων που απελευθερώνονται. Κεντρική ιδέα του εγχειρήματος των αναπλάσεων είναι το άνοιγμα της Πάτρας και των άλλων πόλεων στο θαλάσσιο μέτωπο ανάγκη που προέκυψε λόγω της στρεβλής ανάπτυξης κατά την μεταβιομηχανική περίοδο αλλά και των άτολμων πολιτικών επιλογών καθώς επίσης και του ελλιπούς πολιτισμού. Οι επιπτώσεις αυτού του εγχειρήματος δεν θα είναι απλά θετικές αλλά καταλυτικές για την βελτίωση της ποιότητας ζωής κατοίκων, εργαζομένων και επισκεπτών και παράλληλα ιδιαίτερα θετικές για την βιώσιμη ανάπτυξη ολόκληρης της πόλης. Μέσα από μια καινοτόμο συνεργατική προσέγγιση των εταίρων του προγράμματος και άλλων κοινωνικών εταίρων μπορεί να σχεδιαστεί από κοινού η περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής συνθέτοντας τα οράματα όλων για το μέλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη στο λιμάνι της Πάτρας με τολμηρές αποφάσεις ζωοποιώντας την πόλη και το περιβάλλον της. Σημαίνουσα παράμετρος κοινή για πολλές πόλεις είναι η μιξη των χρήσεων και η κατάλληλη ποσόστωση αυτών με τολμηρές αποφάσεις για αστικά συμβάντα που θα διοκιμαστούν από τους χρήστες στο χρόνο, ώστε να αποφευχθούν λάθη του παρελθόντος Docklands γκετοποιήσεις κλπ. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΑΣΠΡΟΓΕΡΑΚΑΣ, Ευάγγελος, ΣΕΡΡΑΟΣ, Κωνσταντίνος, ΣΟΦΙΑΝΟΠΟΥ- ΛΟΣ, Δημήτρης: Χωρικές μεταβολές και πολιτικές ανασχεδιασμού παράκτιων αστικών περιοχών. Διερεύνηση δυνατοτήτων αστικής αναβάθμισης στις περιπτώσεις της Αθήνας και του Αμβούργου, Αθήνα 2007 ΚΑΜΠΟΥΡΗ, Ελίνα: Ανάπλαση και αναζωογόνηση λιμενικών ζωνών. Το παράδειγμα των docklands του Λονδίνου και του Λίβερπουλ, Αθήνα 2005 ΚΑΡΥΔΗΣ, Δημήτριος: Τα επτά βιβλία της πολεοδομίας, Αθήνα 2006 ΚΟΡΔΟΣ, Νίκος, ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Παναγιώτης: HAFFENCITY ΑΜ- ΒΟΥΡΓΟ Πόλη λιμάνι στις όχθες του Ελβα, Διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα 2005 ΚΟΥΚΗΣ, Γιάννης: Βόλος: αποκατάσταση της συνέχειας του αστικού ιστού και ανάκτηση της κεντρικότητας. Στο: «πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ». Δέκα σχέδια για την ελληνική πόλη, Αθήνα 1997 128 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ»: Λιμενική ζώνη: Σε κρίσιμη καμπή, 20.7.2007. Στο: http://www.symboulos.gr/1/iframe.scr?category_id=14375 ΜΗΛΙΩΝΗΣ, Νίκος: Πού βρίσκεται η αλήθεια για το λιμάνι της Πάτρας; Στο: http://www.epohi.gr/milionis_patra_issues_3172005.htm ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΑΤΡΑΣ: Μέτωπο για την απόδοση της παραλιακής ζώνης στην τοπική κοινωνία. Οι σχεδιασμοί για την παραλιακή ζώνη της Πάτρας. Στο: http://www.oikipa.gr/index/.php?option=content&task=view8id=583 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ ΠΑΤΡΩΝ: Το λιμάνι: Στο http://www.patrasport.gr/el/organization/port.html ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ ΠΑΤΡΩΝ: Χωροταξική - Κυκλοφοριακή Οργάνωση Χερσαίων χώρων και Βελτίωση Λιμενικής Υποδομής και καθορισμός χρήσεων γης και όρων δόμησης του Λιμένα Πατρών, Πάτρα 2003 ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΗΜΕΡΙΔΑΣ «Η παραθαλάσσια Ζώνη στους Πολίτες της Πάτρας». Συνέντευξη Τύπου 28.7.2009. Στο: http://portal.tee.gr/portal/teepatra/news/news2009 «Πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ»: Πάτρα Patrasso, Aθήνα 1997 PURINI, Franco: Βόλος: αποκατάσταση της συνέχειας του αστικού ιστού και ανάκτηση της κεντρικότητας. Στο: «πρόγραμμα ΗΡΑΚΛΗΣ». Δέκα σχέδια για την ελληνική πόλη, Αθήνα 1997 ΦΑΝΟΥΡΑΚΗΣ, Σήφης: Πάτρα. "Αναπτυξιακά" σχέδια στο λιμάνι της τη μετατρέπουν σε... ηπειρωτική! Στο: http://www.epohi.gr/patra_fanourakis_social_1962005.htm ΧΑΡΑΜΗ, Στέλλα: Ο Βόλος πάει παραλία με ποδήλατα και τραμ. Στο: htt://www.inout.gr/showthread.php?t=35180 ΕΜΠ ΔΠΜΣ Πολεοδομία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασμού στην Ελλάδα 2008/09 129