Σοςπιζηική ανάπηςξη ηηρ Δωδεκανήζος από ηο 1970 εώρ και ζήμεπα

ΣΓΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΓΚΠΑΙΔΓΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ σολή Διοίκηζηρ και Οικονομίαρ Σμήμα Λογιζηικήρ Θέμα πηςσιακήρ επγαζίαρ: Σοςπιζηική ανάπηςξη ηηρ Δωδεκανήζος από ηο 1970 εώρ και ζήμεπα Τποβληθείζα ζηον Καθηγηηή καπβαηζόποςλο Κοζμά από ηον ποςδαζηή Ξανθό Λοςκά Υπςζοβαλάνηη ( Ίζηπος 10, 65403 Καβάλα ) Έναπξη: 01.04.2008 Παπάδοζη: 10.04.2009 Καβάλα 2009

ΠΡΟΛΟΓΟ Σα λεζηά ηνπ ζπκπιέγκαηνο ησλ Γσδεθαλήζσλ, είλαη ηα δηαζεκφηεξα ηεο λεζησηηθήο Διιάδαο. Με ηζηνξία πνπ ράλεηαη ζηα βάζε ησλ αηψλσλ, αζηείξεπηεο θπζηθέο θαιινλέο θαη μερσξηζηή θνπιηνχξα, απνηεινχλ δεκνθηιείο πξννξηζκνχο δηαθνπψλ. Έρνπλ απνθηήζεη παγθφζκηα θήκε θαη θαλαηηθνχο παξαζεξηζηέο απφ θάζε γσληά ηεο γεο, νη νπνίνη ζπεχδνπλ θάζε θαινθαίξη λα γλσξίζνπλ ηνπο κηθξνχο παξαδείζνπο ηνπ Αηγαίνπ Πειάγνπο. Κάζε λεζί θαη κηα μερσξηζηή ηζηνξία. Κάζε ιηκάλη θαη κηα εηθφλα αλεπαλάιεπηεο νκνξθηάο. Κάζε πφιε θαη αθξνγηάιη έλα φλεηξν ζεξηλήο βξαδηάο πνπ παίξλεη ζάξθα θαη νζηά θάησ απφ ην Απγνπζηηάηηθν θεγγάξη ηνπ βαζπγάιαδνπ νπξαλνχ. Δίλαη νη πξννξηζκνί πνπ φζνη ηνπο επηζθέθζεθαλ δνχλε κε ηηο σξαηφηεξεο αλακλήζεηο θαη ηελ ειπίδα λα επηζηξέςνπλ ζχληνκα ζηηο γεηηνληέο πνπ ιάηξεςαλ. Κη φζνη δελ έρνπλ ξίμεη αθφκε άγθπξα ζε θάπνην απφ ηα ιηκάληα ηνπο, αδεκνλνχλ γηα ηελ ψξα πνπ ζα κπνξέζνπλ λα αξάμνπλ ζηηο καγεπηηθέο ηνπο αθξνγηαιηέο. Αλαξσηηέζηε γηα πνηα λεζηά κηιάκε; Γηα ην λεζί ησλ Ηππνηψλ, ηε καγεπηηθή Ρφδν. Σν λεζί ηνπ Ηππνθξάηε, ηελ παλέκνξθε Κσ. Σν λεζί ηεο Απνθάιπςεο, ηελ αηκνζθαηξηθή Πάηκν. Σν λεζί ησλ ζθνπγγαξάδσλ, ηε γνεηεπηηθή Κάιπκλν. Σελ αξρνληηθή χκε, ηε γξαθηθή Αζηππάιαηα,ην αθξηηηθφ Καζηειφξηδν, ηε Υάιθε, ηε Σήιν, ηε Νίζπξν,ηε Λέξν, ηε Κάξπαζν, ηε Κάζν, ηνπο Λεηςνχο θαη ηα κηθξά λεζάθηα Σέιελδν, Φέξηκν, Αξθνχο θαη Αγαζνλήζη. Καζέλα απφ απηά ηα λεζηά, κε ηηο αζηείξεπηεο θπζηθέο θαιινλέο, ηε παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή θαη ηε δσδεθαλεζηαθή θνπιηνχξα ηνπ πξνζειθχεη πιήζνο επηζθεπηψλ. Βέβαηα, βαζίιηζζα ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη ε Ρφδνο, ε πξσηεχνπζα ηεο Γσδεθαλήζνπ. Δίλαη απφ ηα πξψηα λεζηά ηεο Διιάδαο πνπ δξαζηεξηνπνηήζεθαλ ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ. Ζ νξγάλσζε θαη νη ππνδνκέο ηεο απνηεινχλ πξφηππν γηα φια ηα λεζηά θαη ηηο πεξηνρέο ηεο ρψξαο πνπ επηζπκνχλ ηελ ηνπξηζηηθή ηνπο πξνβνιή. Ο λνκφο Γσδεθαλήζνπ βξίζθεηαη ζην λνηηναλαηνιηθφ ηκήκα ηνπ Αηγαίνπ πειάγνπο θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απνηειείηαη απφ πνιιά πεξηζζφηεξα λεζηά, 1

λεζίδεο θαη βξαρνλεζίδεο απ φηη ππνδειψλεη ην φλνκά ηνπ. πγθεθξηκέλα, ν αξηζκφο ηνπο θηάλεη ηα 163! Απφ απηά θαηνηθνχληαη κφλν ηα 18! Σα ππφινηπα είλαη αθαηνίθεηα. Πξφθεηηαη γηα ην λνηηφηεξν λεζησηηθφ ζπγθξφηεκα ηεο Διιάδαο. Σα πεξηζζφηεξα λεζηά βξίζθνληαη απέλαληη απφ ηα ηνπξθηθά παξάιηα. 2

Πίνακας περιεχομένων ΠΡΟΛΟΓΟ...1 ΔΗΑΓΧΓΖ...8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1-ΔΗΑΓΧΓΖ... 10 1.1 ΟΡΗΜΟ ΣΟΤΡΗΜΟΤ... 10 1.2 Ο ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ... 11 1.2.1 ΖΜΑΝΣΗΚΖ ΔΗΡΟΖ ΤΝΑΛΑΓΜΑΣΟ... 11 1.3 ΜΟΡΦΔ ΣΟΤΡΗΜΟΤ... 12 1.3.1 ΜΑΕΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ... 12 1.3.2 ΑΣΟΜΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ... 12 1.3.3 ΔΧΣΔΡΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ... 12 1.3.4 ΔΞΧΣΔΡΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ... 13 1.3.5 ΔΠΟΥΗΑΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ... 13 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2... 14 2.1 ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ... 14 2.2 Ζ ΦΤΗΟΓΝΧΜΗΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ... 18 2.3 Ζ ΠΔΡΗΟΓΟ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ... 18 2.3.1 ΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΔΤΝΟΖΑΝ ΣΖΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ... 19 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3... 20 3.1 ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΓΧΓΔΚΑΝΖΗΑΚΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ... 20 3.2 ΔΗΓΗΚΔ ΚΑΗ ΔΝΑΛΛΑΚΣΗΚΔ ΜΟΡΦΔ ΣΟΤΡΗΜΟΤ... 22 3.3 ΜΔΣΡΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΠΡΟΒΟΛΖ... 29 ΣΖ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ... 29 3.3.1 ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΝΔΧΝ ΑΓΟΡΧΝ... 30 3.3.2 ΔΠΔΚΣΑΖ ΚΑΗ ΤΠΟΣΖΡΗΞΖ ΣΧΝ ΤΦΗΣΑΜΔΝΧΝ ΑΓΟΡΧΝ... 30 3.3.3 ΤΝΔΡΓΑΗΑ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΝΖΗΧΝ... 30 3.3.4 ΔΠΗΜΖΚΤΝΖ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΔΡΗΟΓΟΤ... 31 3.3.5 ΓΗΔΤΚΟΛΤΝΖ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΖΖ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΑΓΟΡΧΝ... 31 3.4 ΤΜΒΟΤΛΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΨΟΝΣΟ ΣΖ ΣΟΠΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΑ.... 32 3.5 ΑΝΔΡΓΗΑ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΚΑΗ ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ... 34 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4... 36 4.1 ΓΤΜΔΝΔΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ... 36 3

ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΓΝΧΡΗΜΑΣΑ ΤΦΔΖ... 36 4.2 ΑΗΣΗΑ... 37 4.3 ΜΖ ΑΝΑΣΡΔΦΗΜΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ... 37 4.4 ΑΝΑΣΡΔΦΗΜΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ... 39 4.5 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ... 40 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5... 42 5.1 ΡΟΓΟ... 42 5.2 Ζ ΠΟΡΔΗΑ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΡΟΓΟΤ... 43 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6... 61 6.1 ΚΧ... 61 6.2 Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΚΧ... 62 6.3 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΤΠΔΡΜΔΓΔΝΘΤΖ ΣΖ ΚΧ... 62 6.4 ΜΔΣΡΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΤΠΔΡΜΔΓΔΝΘΤΖ ΣΖ ΚΧ... 63 ΓΡΑΦΖΜΑ 6. ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΧ... 67 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7... 67 7.1 ΚΑΛΤΜΝΟ... 68 7.2 ΝΗΤΡΟ... 69 7.3 ΠΑΣΜΟ... 71 7.4 ΚΑΟ... 73 7.5 ΣΖΛΟ... 74 7.6 ΥΑΛΚΖ... 75 7.7 ΛΔΗΦΟΗ... 76 7.8 ΑΓΑΘΟΝΖΗ... 77 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 8... 78 8.1 ΚΑΡΠΑΘΟ... 78 8.3 ΛΔΡΟ... 84 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 9... 87 9.1 ΤΜΖ... 87 9.2 Ο ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖ ΤΜΖ... 88 ΚΑΗ ΣΟ ΤΓΚΡΗΣΗΚΟ ΣΟΤ ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑ... 88 9.3 ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ... 89 9.5 ΚΑΣΔΛΟΡΗΕΟ... 93 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 96 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 100 4

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΗΝΑΚΧΝ-ΓΡΑΦΖΜΑΣΧΝ ΠΗΝΑΚΔ ΔΛΗΓΑ 1.<<Αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ 2000-2004>> 33 2.<<Αεξνιηκέλαο Ρφδνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 51 3.<< Αεξνιηκέλαο Ρφδνπ θίλεζε εμσηεξηθνχ>> 53 4.<<Αθίμεηο αιινδαπψλ ζην αεξνδξφκην ηεο Ρφδνπ αλά εζληθφηεηα 55 Απφ ην 2001 έσο 2006>> 5.<<Δπηβαηηθή θίλεζε ιηκέλα Ρφδνπ εκπνξηθψλ πινίσλ>> 56 6. <<Δπηβαηηθή θίλεζε ιηκέλα Ρφδνπ θξνπαδηεξφπινησλ>> 57 7. <<Δπηβαηηθή θίλεζε ιηκέλα Ρφδνπ αξηζκφο επηβαηψλ>> 58 8.<<Δμέιημε μελνδνρεηαθνχ δπλακηθνχ Ρφδνπ θαηά θαηεγνξία 1970-2007>> 59 9.<< Αεξνιηκέλαο Κσ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 64 10.<< Αεξνιηκέλαο Κσ θίλεζε εμσηεξηθνχ>> 66 11.<<Αεξνιηκέλαο Καξπάζνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 80 12..<< Αεξνιηκέλαο Καξπάζνπ θίλεζε εμσηεξηθνχ>> 82 13..<< Αεξνιηκέλαο Λέξνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 85 14. << Αεξνιηκέλαο Αζηππάιαηαο θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 91 15. << Αεξνιηκέλαο Καζηειφξηδνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 94 5

ΓΡΑΦΖΜΑΣΑ ΔΛΗΓΑ <<Αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ 2000-2004>> 33 2.<<Αεξνιηκέλαο Ρφδνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 52 3.<< Αεξνιηκέλαο Ρφδνπ θίλεζε εμσηεξηθνχ>> 54 4. <<Δπηβαηηθή θίλεζε ιηκέλα Ρφδνπ θξνπαδηεξφπινησλ>> 59 5.<< Αεξνιηκέλαο Κσ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 65 6.<< Αεξνιηκέλαο Κσ θίλεζε εμσηεξηθνχ>> 67 7.<<Αεξνιηκέλαο Καξπάζνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 81 8.<< Αεξνιηκέλαο Καξπάζνπ θίλεζε εμσηεξηθνχ>> 83 9.<< Αεξνιηκέλαο Λέξνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 86 10. << Αεξνιηκέλαο Αζηππάιαηαο θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 92 11. << Αεξνιηκέλαο Καζηειφξηδνπ θίλεζε εζσηεξηθνχ>> 95 6

ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Σειεηψλνληαο ηελ εξγαζία κνπ απηή, νθείισ λα επραξηζηήζσ ζεξκά φινπο εθείλνπο πνπ κνπ πξφζθεξαλ ηελ βνήζεηα ηνπο ψζηε λα θαηαθέξσ λα ηε θζάζσ ζην ηέινο ηεο. Σνλ θχξην Μηιηηάδε Λνγνζέηε γηα ηε πνιχηηκε βνήζεηα ηνπ πξνο εχξεζε ζηνηρείσλ γηα ηελ πηπρηαθή κνπ εξγαζία θαζψο θαη γηα ην έξγν πνπ έρεη πξνζθέξεη ζηε Γσδεθάλεζν, κε ηελ αλαθνξά θαη ηελ ζπγγξαθή ηνπ λα πξνσζήζεη ην λνκφ Γσδεθαλήζνπ ζηνλ ππφινηπν θφζκν. Δπίζεο ην Δπηκειεηήξην Γσδεθαλήζνπ γηα ηελ έγθαηξε εμππεξέηεζε ηνπ φζνλ αθνξά ηα ζηνηρεία πνπ κνπ δφζεθαλ γηα ηελ άξηηα πινπνίεζε ηεο εξγαζίαο κνπ. Δπηπιένλ ηελ δεκνζηνγξάθν θπξία Μπνγδάλνπ Βαξβάξα πνπ κε ηελ βνήζεηα ηεο ζπλέιεμα ρξήζηκεο θαη αιεζή πιεξνθνξίεο. Σέινο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ θχξην θαξβαηζφπνπιν Κνζκά θαζεγεηή ηνπ ΣΔΗ Καβάιαο γηα ηελ άςνγε ζπλεξγαζία καο γηα ηελ επίηεπμε θαη πινπνίεζε ηεο πηπρηαθήο κνπ εξγαζίαο. 7

ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ Διιάδα, κε ηηο ακέηξεηεο θαιινλέο, ην θιίκα, ηα ηνπία θαη ηα αζάλαηα θη απαξάκηιια κλεκεία ηεο, πξνζειθχεη αξθεηφ θφζκν απφ φιεο ηηο ρψξεο. Σα ζηνηρεία, πνπ έρνπκε, καο δείρλνπλ φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα ε Διιάδα δέρεηαη θαη θπξίσο θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο, ηελ "εηξεληθή εηζβνιή" εθαηνληάδσλ ρηιηάδσλ μέλσλ ηνπξηζηψλ. Ο ηνπξηζκφο ζηελ αξρή πξνρσξνχζε κε αξγφ ξπζκφ. Καη νη ιφγνη ηεο θαζπζηέξεζεο ήηαλ πνιινί θαη ζνβαξνί. Πξψηα-πξψηα έιεηπαλ νη θαηάιιεινη δξφκνη, ηα άλεηα θαη ζίγνπξα κέζα ζπγθνηλσλίαο, ηα μελνδνρεία, ηα θάκπηλγθ, ηα εζηηαηφξηα θαη ηα θέληξα ςπραγσγίαο. Οη μέλνη ελζνπζηάδνληαλ απφ ηηο ειιεληθέο θπζηθέο θαιινλέο θαη ηηο ειιεληθέο αξραηφηεηεο, αιιά γχξηδαλ ζηελ παηξίδα ηνπο ηαιαηπσξεκέλνη θαη θαηάθνπνη απφ ηνλ "ηνπξηζκφ". Οη ειιείςεηο φκσο θαη νη αδπλακίεο απηέο, ζηγά-ζηγά μεπεξάζηεθαλ θαη νη Έιιελεο θαηάιαβαλ θαη πίζηεςαλ φηη ν ηνπξηζκφο είλαη κηα κεγάιε πεγή πινχηνπ θαη φηη ην ηνπξηζηηθφ ζπλάιιαγκα, πνπ αθήλνπλ νη μέλνη, βνεζά ηε εζληθή καο νηθνλνκία. Οη Έιιελεο, θαηάιαβαλ φηη κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ έλα αμηφινγν ηνπξηζκφ θαη ηξάβεμαλ κπξνζηά. ε απηφ βνήζεζαλ θαη ηα πξνζφληα, πνπ δηαζέηεη ε ρψξα καο. πλνπηηθά, ηα πξνζφληα απηά είλαη: Σν εχθξαην κεζνγεηαθφ θιίκα, κε ηε κεγάιε ειηνθάλεηα πνπ είλαη ε κεγαιχηεξε απφ φια ηα επξσπατθά θξάηε. Οη θπζηθέο ηεο θαιινλέο, πνπ παξέρνπλ απνιαπζηηθφ ζέακα γηα ηνπο μέλνπο, νη ειιεληθέο αθξνγηαιηέο, πνπ παξνπζηάδνπλ άθζαζηε πνηθηιία θαη γνεηεία, νη αξραηφηεηεο, πνπ παξνπζηάδνπλ ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηνπο μέλνπο. Αθφκα θαη νη ηακαηηθέο πεγέο ηεο Διιάδαο είλαη αμηφινγεο θαη επεξγεηηθέο, γηα ηε ζεξαπεία πνιιψλ παζήζεσλ. Πάληα φκσο ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο ζθφληαθηε ζηηο αδπλακίεο καο, θαη ρξεηάζηεθαλ ηεξάζηηεο αηνκηθέο θη νκαδηθέο πξνζπάζεηεο θαη ε ζπκπαξάζηαζε ηνπ θξάηνπο, γηα λα μεπεξαζηνχλ θαη λα θηάζνπκε ζήκεξα ζε αμηνδήιεπην ζεκείν. Σα ηειεπηαία ρξφληα πνιιαπιαζηάζηεθε ν αξηζκφο ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ. Ζ ρψξα καο δηαζέηεη ζήκεξα κηα αμηφινγε ππνδνκή. Έρνπλ ρηηζηεί αξθεηά ζχγρξνλα θαη θαιά εμνπιηζκέλα μελνδνρεία, πνπ θαιχπηνπλ, ζε κεγάιν 8

βαζκφ ηηο ηνπξηζηηθέο αλάγθεο. Οη ζπγθνηλσλίεο έρνπλ βειηησζεί θαη ην επίπεδν εμππεξέηεζεο είλαη αξθεηά αλεβαζκέλν. Πνιιά θέληξα έρνπλ αλνηρηεί ζε ηνπξηζηηθνχο ηφπνπο θαη εμππεξεηνχλ ηνπο ηνπξίζηεο. Αθφκα θαη πνιινί μέλνη πξνηηκνχλ λα κέλνπλ ζε ζθελέο θαη ηξνρφζπηηα κέζα ζε νξγαλσκέλεο εγθαηαζηάζεηο ( θάκπηλγθ) ή θάπνπ αιινχ ζε θάπνηα φκνξθα αθξνγηάιηα ή ζε θάπνην δξνζεξφ δαζάθη, ή ζε θάπνηα δξνζεξή αθξνπνηακηά. 9

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1-ΔΗΑΓΧΓΖ 1.1 ΟΡΗΜΟ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Ο άλζξσπνο, απφ ηα παιηά ρξφληα θαη κε ηα αληίζηνηρα κέζα πνπ δηέζεηε, ηαμίδεπε, ηαμηδεχεη θαη ζα ηαμηδεχεη θαη ζην κέιινλ, κε ζθνπφ λα αλαπαπζεί, λα δηαζθεδάζεη θαη λα κνξθσζεί. Ζ έθηαζε ησλ κεηαθηλήζεσλ γηα ηνπο παξαπάλσ ζθνπνχο, νη νπνίνη πεξηιακβάλνληαη ζηνλ νξηζκφ "ηνπξηζκφο", εμαξηάηαη απφ ην ρξφλν πνπ δηαζέηεη ν θαζέλαο, απφ ηα ππάξρνληα νηθνλνκηθά κέζα θαη απφ ηα κέζα ζπγθνηλσλίαο θαη ηνπο φξνπο δηακνλήο, πνπ, θάζε θνξά, πξνζθέξνληαη. Γειαδή, φηαλ ιέκε "ηνπξηζκφο", ελλννχκε ηελ πξνζσξηλή κεηαθίλεζε αλζξψπσλ απφ ηνλ ηφπν, πνπ δηακέλνπλ κφληκα, ζε άιινπο ηφπνπο, κε ζθνπφ ηελ ςπραγσγία, ηελ μεθνχξαζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο πεξηέξγεηάο ηνπο. Σνλ ηνπξηζκφ κπνξνχκε λα ηνλ δηαθξίλνπκε ζε εμσηεξηθφ ηνπξηζκφ, πνπ γίλεηαη φηαλ νη άλζξσπνη επηζθέπηνληαη μέλεο ρψξεο, βγαίλνπλ έμσ απφ ηελ παηξίδα ηνπο θαη ζε εζσηεξηθφ ηνπξηζκφ, φηαλ νη άλζξσπνη κεηαθηλνχληαη κέζα ζηελ παηξίδα ηνπο ζε άιιεο πεξηνρέο, ζε άιιεο πφιεηο ή λεζηά. Ζ ζεκεξηλή ηερλνινγηθή επνρή ηεο αλζξσπφηεηαο έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ επηηάρπλζε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, ηε ζπλερή αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ, ηελ αχμεζε ηνπ ρξφλνπ γηα αλάπαπζε - ηαθηηθέο εηήζηεο άδεηεο - θαζψο θαη ηελ επέθηαζε θαη ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ πξνζθεξφκελσλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ θαη αλέζεσλ. Ζ ηνπξηζηηθή θίλεζε, πνπ άξρηζε λα απνθηά θάπνηα ζεκαζία ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα καο, πνιιαπιαζηάζηεθε ζεκαληηθά ζηελ πεξίνδν ηνπ κεζνπνιέκνπ θαη γηγαληψζεθε θαη έγηλε πξσηεχσλ παξάγνληαο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, κεηά ην Β' Παγθφζκην πφιεκν θαη ηδηαίηεξα ηα ηειεπηαία 25 ρξφληα. ηηο κέξεο καο ν ηνπξηζκφο είλαη έλα παγθφζκην θαηλφκελν, πνπ αλαπηχζζεηαη πνιχ γνξγά. Καη απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ν ηνπξηζκφο απνηειεί κηα ςπρνινγηθή θαη βηνινγηθή αλάγθε γηα ην ζχγρξνλν άλζξσπν θαη θπξίσο ησλ κεγαινππφιεσλ, ν νπνίνο πλίγεηαη ζην ηζηκέλην, ηα θαπζαέξην θαη ηε ζηελφηεηα ρψξνπ. Οη άλζξσπνη ζήκεξα έρνπλ ην άγρνο, πνπ ηνπο θπξηαξρεί ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή θαη ζέινπλ λα μεζθάζνπλ θαη λα εζπράζνπλ. Δμάιινπ θαη ηα ηαμίδηα ζήκεξα έρνπλ γίλεη πην πξνζηηά θαη αξθεηά πην εχθνια θαη άλεηα. 10

1.2 Ο ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Ο ηνπξηζκφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο θνηλσληθννηθνλνκηθνχο θιάδνπο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο. Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε απνηειεί θηλεηήξην δχλακε ηεο εζληθήο, πεξηθεξεηαθήο, λνκαξρηαθήο θαη ηνπηθήο αλάπηπμεο. Απηφ είλαη ην πξψην θαζνιηθφ θαη αλακθηζβήηεην ζπκπέξαζκα ν ηνπξηζκφο είλαη κνριφο θαη κνλαδηθή επθαηξία αλάπηπμεο. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ε Διιάδα ήηαλ ηξίηε ρψξα κέινπο ζε πνζνζηφ αχμεζεο 4,8%. Πξψηε ήηαλ ε Πνξηνγαιία κε 8,8%, αθινχζεζε ε Ηζπαλία κε 7,3%. 1.2.1 ΖΜΑΝΣΗΚΖ ΔΗΡΟΖ ΤΝΑΛΑΓΜΑΣΟ πσο δείρλνπλ ηα ζηνηρεηά ηεο ζηαηηζηηθήο ππεξεζίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, νη κεζνγεηαθέο ρψξεο είλαη πιένλ αγαπεκέλνη ηφπνη δηαθνπψλ, φρη κφλν ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ αιιά θαη ηαμηδησηψλ απφ άιιεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Πάλησο ην 50% ησλ ηαμηδησηψλ ζηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο είλαη πνιίηεο ηεο Έλσζεο θαη ππνινγίδεηαη φηη 14 εθαηνκκχξηα ηαμηδηψηεο έρνπλ θάζε ρξφλν πξννξηζκφ ρψξεο ηεο κεζνγείνπ εθηφο Έλσζεο, φπσο είλαη ε Κχπξνο θαη ε Μάιηα. πσο εθηηκά ν πξφεδξνο ηνπ μελνδνρεηαθνχ επηκειεηεξίνπ Διιάδνο, 9 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα είλαη ην ζπλάιιαγκα πνπ εηζξέεη ζηελ ρψξα απφ ηνλ ηνπξηζκφ δειαδή 2,5 θνξέο πεξηζζφηεξν απφ ην ζπλάιιαγκα πνπ θέξλνπλ ζηε ρψξα νη βηνκεραληθέο εμαγσγέο. ε πεξίπνπ 20% ππνινγίδνληαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα ζην αθαζάξηζην εζληθφ πξντφλ. ε νιφθιεξε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ππάξρνπλ θαη ιεηηνπξγνχλ ζήκεξα 186.000 μελνδνρεία κε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα ελλέα εθαηνκκχξηα θιηλψλ. ε νιφθιεξε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε απαζρνινχληαη ζηελ ππεξεζία ηνπ ηνπξηζκνχ 6 εθαηνκκχξηα άηνκα, πεξίπνπ 3,9% ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο Έλσζεο. ηελ Διιάδα πεξίπνπ 700.000 άηνκα απαζρνινχληαη ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα, ελψ ηελ ηειεπηαία ηξηεηία ζε νιφθιεξε ηελ ρψξα πξαγκαηνπνηήζεθαλ επελδχζεηο ζπλνιηθνχ χςνπο πεξίπνπ 6.000.000.000 ΔΤΡΧ. 11

1.3 ΜΟΡΦΔ ΣΟΤΡΗΜΟΤ 1.3.1 ΜΑΕΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ Ο καδηθφο ηνπξηζκφο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ νκαδηθή ζπκκεηνρή ησλ ηνπξηζηψλ ζηηο δηάθνξεο θάζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ο ραξαθηήξαο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ νθείιεηαη ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ ηαμηδηνχ θαζψο θαη ζηνλ επηιεγκέλν ηφπν δηαθνπψλ. Μαδηθφο Σνπξηζκφο θαη ρψξν-ρξνληθέο ζπγθεληξψζεηο εξκελεχνπλ βαζηθά ην ζχγρξνλν ηνπξηζηηθφ θαηλφκελν 1.3.2 ΑΣΟΜΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ Ο αηνκηθφο ηνπξηζκφο αληηηίζεηαη ζην καδηθφ ηνπξηζκφ θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αλεμάξηεηε αηνκηθή νξγάλσζε θαη εθηέιεζε ηνπ ηαμηδηνχ εθ κέξνπο ησλ ηνπξηζηψλ. Ζ αλάπηπμε απηήο ηεο θαηεγνξίαο ηνπξηζκνχ ζπλδπάδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε αηνκηθά-ηδησηηθά κέζα κεηαθίλεζεο, φπσο ηα απηνθίλεηα, ηα ζαιακεγά ζθάθε θ.α., ηφζν θαηά ηελ κεηάβαζε φζν θαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο παξακνλήο ηνπ ηνπξίζηα ζηε ρψξα ή ηηο ρψξεο ππνδνρήο θαη θηινμελίαο. Ο θχξηνο ραξαθηήξαο ηεο θαηεγνξίαο απηήο ηνπξηζκνχ είλαη πεξηεγεηηθφο 1.3.3 ΔΧΣΔΡΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ Ο εζσηεξηθφο ηνπξηζκφο πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηνλ ληφπην πιεζπζκφ κηαο ρψξαο κέζα, πάληα ζηα θπζηθά ηεο φξηα δειαδή κέζα ζηελ επηθξάηεηά ηεο. Ζ ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία ηνπξηζκνχ παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο θαη άιιεο σθέιεηεο γηα ηε ρψξα ζηελ νπνία αλαπηχζζεηαη. Μηα απφ απηέο είλαη ε ζπγθξάηεζε ηεο εθξνήο ζπλαιιάγκαηνο εμαηηίαο ηεο κε πξαγκαηνπνίεζεο εμσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ εθ κέξνπο ηνπ ληφπηνπ πιεζπζκνχ. Ζ αλάπηπμε ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ πξνυπνζέηεη ηελ δεκηνπξγία θαηάιιεισλ θαη ηαπηφρξνλα νηθνλνκηθά πξνζηηψλ κέζσλ θηινμελίαο ζηνπο ληφπηνπο ηνπξίζηεο θαζψο θαη ηε βειηίσζε αλάπηπμε ησλ δηάθνξσλ δηθηχσλ θαη κέζσλ ζπγθνηλσλίαο, ψζηε νη κεηαθηλήζεηο ησλ ληφπησλ ηνπξηζηψλ ζηελ επηθξάηεηα ηεο ρψξαο πνπ θαηνηθνχλ κφληκα λα είλαη ηαρχηεξεο, αλεηφηεξεο θαη αζθαιέζηεξεο. 12

1.3.4 ΔΞΧΣΔΡΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ Ο εμσηεξηθφο ε δηεζλήο ηνπξηζκφο πξαγκαηνπνηείηαη απφ άηνκα πνπ δηακέλνπλ κφληκα ζε κηα ρψξα θαη ηελ εγθαηαιείπνπλ πξνζσξηλά γηα λα επηζθεθηνχλ θάπνηα άιιε ή θάπνηεο άιιεο ρψξεο γηα ηνπξηζηηθνχο ζθνπνχο έηζη ψζηε λα ηθαλνπνηήζνπλ ζπγθεθξηκέλεο ηνπξηζηηθέο αλάγθεο ή επηζπκίεο ηνπο θαηά ζπλέπεηα εμσηεξηθφ ηνπξηζκφ έρεη νπνηαδήπνηε ρψξα φηαλ κφληκνη θάηνηθνη άιισλ ρσξψλ ηελ επηζθέπηνληαη ή φηαλ κφληκνη θάηνηθνη ηεο επηζθέπηνληαη άιιεο ρψξεο γηα ηνπξηζηηθνχο ζθνπνχο. ηελ πξψηε πεξίπησζε ν εμσηεξηθφο ηνπξηζκφο ραξαθηεξίδεηαη ζαλ ελεξγεηηθφο, αθνχ σο θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη ε εηζξνή ζπλαιιάγκαηνο. ηελ δεχηεξε πεξίπησζε ν εμσηεξηθφο ηνπξηζκφο ραξαθηεξίδεηαη ζαλ παζεηηθφο, αθνχ σο θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη ε εθξνή πνιπηίκνπ ζπλαιιάγκαηνο. 1.3.5 ΔΠΟΥΗΑΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ Υαξαθηεξηζηηθή δηάθξηζε ηνπ επνρηαθνχ ηνπξηζκνχ είλαη φηη δελ δηαξθεί φιν ην ρξφλν πνπ ζεκαίλεη φηη ζε αληίζεζε κε ην ζπλερή ηνπξηζκφ ε δξαζηεξηφηεηεο ηνπ επεξεάδνληαη απνθαζηζηηθά απφ ηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε δηαθνξεηηθέο επνρέο, γηα απηφ θαη αλαζηέιινληαη απηέο πξνζσξηλά γηα έλα κηθξφ ή κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα θάζε έηνο. Οη αληηπξνζσπεπηηθφηεξεο κνξθέο ηνπξηζκνχ απηήο ηεο θαηεγνξίαο είλαη ν γεληθφο ηνπξηζκφο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ, ν ηνπξηζκφο παξαρείκαζεο θαη ν ηνπξηζκφο ρεηκεξηλψλ ζπνξ. Ζ ελειηθίσζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ ζπκπίπηεη κε ηνλ καδηθφ νξγαλσκέλν ηνπξηζκφ πνπ νδήγεζε ηφζν ζε επξσπατθφ φζν θαη ζε εζληθφ επίπεδν ζηελ αλάπηπμε εηδηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, κε ζθνπφ λα ζπκβάιινπλ ζηελ θαιχηεξε δηαρείξηζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ζηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ, θπξίσο εθηφο πεξηφδνπ αηρκήο θαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ κε ηνπξηζηηθά αλεπηπγκέλσλ πεξηνρψλ. 13

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 2.1 ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ Σν αληηθείκελν ηεο ελφηεηαο απηήο είλαη λα ζθηαγξαθήζεη ηηο κέρξη ζήκεξα δηαζηάζεηο ηνπ δσδεθαλεζηαθνχ ηνπξηζκνχ. Φσηνγξαθίδεηαη ε εηθφλα ηεο Γσδεθαλήζνπ αλά δεθαεηία, μεθηλψληαο απφ ην 1951 θαη θζάλνληαο ζην 1991. Έπεηηα εμεηάδεηαη ε πεξίνδνο θξίζεο 1991 έσο 1996 θαη ζηε ζπλερεία ε πεξίνδνο 1996 κέρξη ζήκεξα. Οη ελφηεηεο ινηπφλ πνπ αθνινπζνχλ είλαη : Ζ αξρή ( 1951). Σα πξψηα βήκαηα ( 1951-1961). Ζ απνγείσζε (1961-1971). Ζ κεγάιε άλνδνο (1971-1981). Ζ σξίκαλζε (1981-1991). Οη πξψηεο αλεζπρείο (1991-1996). Αληηκέησπνη κε ζεκαληηθά πξνβιήκαηα (1997 έσο ζήκεξα). Απφ ηελ ελζσκάησζε κέρξη ην 1951: Ζ αξρή Όζηεξα απφ 6,5 αηψλεο θαηνρήο ζηα 1951,ε θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζηελ Γσδεθάλεζν δελ έρεη λα πεξεθαλεπζεί γηα ζεκαληηθέο επηδφζεηο.ζ δεκνγξαθηθή θαηάζηαζε ζηνλ Ννκφ θάζε άιιν παξά ζεηηθή εηθφλα παξνπζηάδεη. Ζ ηνπηθή νηθνλνκία ζηνλ λνκφ είλαη αγξνηηθή θαη ζρεδφλ θαηεζηξακκέλε. Γηα ηνπξηζκφ θπζηθά δε γίλεηαη ιφγνο. Παξφια απηά ππάξρεη κία ππνηππψδεο ηνπξηζηηθή ππνδνκή θπξίσο ζηε Ρφδν. 14

Γεθαεηία απφ ην 1952 κέρξη ην 1961: Σα πξψηα βήκαηα Αξρίδεη ε επνρή ηεο αλαζπγθξφηεζεο. Οη δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο είλαη αξγέο αιιά ζεηηθέο. Ο νηθνλνκηθά ελεξγφο πιεζπζκφο είλαη ιίγν πάλσ απφ ην 1/3 ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Σν εκθαλέζηεξν ζεκείν ησλ εμειίμεσλ ζηε δεθαεηία απηή έγθεηηαη ζην φηη ν ηνπξηζκφο κε ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπ αξρίδεη λα παίξλεη ηδηαίηεξεο δηαζηάζεηο: ηα 1961 ε Ρφδνο δηαζέηεη ήδε 31 κνλάδεο ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 2226 θιηλψλ Ζ δεθαεηία απφ ην 1962 κέρξη ην 1971:Ζ Απνγείσζε Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δεθαεηίαο γηα ηελ Γσδεθάλεζν είλαη ε πιεζπζκηαθή ζπξξίθλσζε ηεο. Δίλαη ε επνρή ηεο κεγάιεο κεηαλάζηεπζεο ησλ Διιήλσλ θαη νη Γσδεθαλήζηνη αθνινχζεζαλ ζε απηφ ηελ κνίξα ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Ο νηθνλνκηθά ελεξγφο πιεζπζκφο κεηψλεηαη. Παξάιιεια αξρίδνπλ λα θαίλνληαη ηα πξψηα ζεκάδηα εμεηδίθεπζεο ηεο νηθνλνκίαο ηεο Γσδεθαλήζνπ κε θχξηα δηαπίζησζε ηελ αιιαγή ηεο ζρεηηθήο ζέζεο πξσηνγελή θαη ηξηηνγελή ηνκέα. Απφ πιεπξάο πξνζθνξάο ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ην 1971 βξίζθεη ην Ννκφ κε κία αμηφινγε μελνδνρεηαθή ππνδνκή.ζ απνγείσζε απνηειεί πξαγκαηηθφηεηα. Ζ δεθαεηία απφ ην 1972 κέρξη ην 1981: Ζ Δπνρή ηεο αλφδνπ Σν ζεακαηηθφ ζηνηρείν ηεο επνρήο απηήο είλαη ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Παξφια απηά ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ηνπ νηθνλνκηθά ελεξγνχ πιεζπζκνχ ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ παξακέλεη ρακειφ. Σν ζίγνπξν είλαη φηη ν ηξηηνγελήο ηνκέαο παίδεη ην παηρλίδη δπλαηνχ-αδχλαηνπ κε ηνλ πξσηνγελή θαη ην δεπηεξνγελή. ηνλ ηνπξηζκφ απφ άπνςε πξνζθνξάο, ην μελνδνρεηαθφ δπλακηθφ ηεο Γσδεθαλήζνπ απμάλεηαη ζεακαηηθά. Ζ Ρφδνο έρεη ζηα 1980 ηα πξσηεία ζηνλ ηνπξηζκφ ράλεη φκσο ηελ απνθιεηζηηθφηεηα απφ ηελ Κσ. Ζ δήηεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ηνπ λνκνχ είλαη εληππσζηαθή. Σαπηφρξνλα κε ηελ 15

νηθνλνκηθή επθνξία επηθξαηεί ε αίζζεζε φηη ε Γσδεθάλεζνο αθνινπζεί κνλφπιεπξε αλάπηπμε θαη κνλνθαιιηέξγεηα. κσο ε πξνζδνθία εμαζθάιηζε ζρεηηθά πςειψλ εηζνδεκάησλ ζηνλ ηνπξηζκφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ έιιεηςε ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ απνθνηκίδνπλ θάζε αλεζπρία. Ζ δεθαεηία απφ ην 1982 κέρξη ην 1991: Ζ σξίκαλζε πλερίδνληαη νη εμειίμεηο ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Ο πιεζπζκφο ηνπ Ννκνχ εμαθνινπζεί λα απμάλεηαη θαη ν νηθνλνκηθά ελεξγφο πιεζπζκφο αγγίδεηε φξηα ηνπ κέζνπ εζληθνχ. Δίλαη ζαθέο φηη ε εμεηδίθεπζε ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα θαζψο θαη ε ππεξνρή ηνπ κεηαμχ θαη δεπηεξνγελή ηνκέα ζπλερίδνληαη. Ρφδνο θαη Κσο αλαπηχζζνληαη ξαγδαία, Απφ πιεπξάο δήηεζεο,ε αληαπφθξηζε απέρεη απφ ην λα είλαη εμίζνπ ζεακαηηθή κε ηελ εμέιημε ζηελ πξνζθνξά. Οη δηαλπθηεξεχζεηο απμάλνληαη φκσο ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο δήηεζεο είλαη κφιηο 3,7% εηεζίσο θαη απηφ είλαη απφ ηα πην αηζζεηά ζχλλεθα ζηνλ νξίδνληα ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο Γσδεθαλήζνπ. Απφ ην 1991 κέρξη ην 1996: Οη Πξψηεο αλεζπρίεο Παξά ηηο εληεηλφκελεο αλεζπρίεο,ηα πξψηα ρξφληα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 βξίζθνπλ ηε Γσδεθάλεζν κε κία νηθνλνκία πνπ εμαθνινπζεί λα θαληάδεη αλζεξή. κσο ηα ζηνηρεία δελ είλαη πηα ηφζν θαζεζπραζηηθά θαη απφ άπνςε δεηθηψλ επεκεξίαο ε Γσδεθάλεζνο ράλεη ηε ζέζε πνπ θαηείρε κία δεθαεηία πξηλ. ζνλ αθνξά ηνλ ηνπξηζκφ νη βαζηθέο δηαπηζηψζεηο δίλνληαη παξαθάησ: πλερίδεηαη ε δηφγθσζε ηνπ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ απφ άπνςε θιηλψλ ζηα θέληξα πνπ θαζηεξψζεθαλ απφ ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο,αιιά δπλακηθά κπαίλνπλ ζην πξνζθήλην θαη λέα(χκε θαη Λεξφο). Ο ξπζκφο κεηαβνιήο ηεο δήηεζεο δελ έρεη ζηαζεξή θνξά. Κχξην θαηλφκελν ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ είλαη ε δπζαξκνλία ζηα πνζνζηά εμειίμεσλ ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο θαη ηεο πξνζθνξάο. Σν κέζν έζνδν αλά δηαλπθηέξεπζε ζηα μελνδνρεία είλαη ρακειφηεξν απφ φηη ζηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία θη απηφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα απμαλφκελα 16

έμνδα επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ επηρεηξήζεσλ κε δπζκελή επίδξαζε ζηελ πνηφηεηα ησλ παξεξρνκέλσλ ππεξεζηψλ. Ζ πνηφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ απφ εηζνδεκαηηθή άπνςε είλαη ηψξα ρακειφηεξε απ' φηη ήηαλ παιαηφηεξα. Απφ ην 1997 κέρξη ζήκεξα: Αληηκέησπνη κε ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ην δηάζηεκα απηφ ε αχμεζε ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ θαη ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ παξακνλήο ησλ ηνπξηζηψλ είρε ζαλ απνηέιεζκα λα κεησζεί ε πιεξφηεηα ησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ. Με ιίγα ιφγηα ηα ηνπξηζηηθά έζνδα βαζίδνληαη ζε κεγάινπο αξηζκνχο ηνπξηζηηθψλ αθίμεσλ ησλ νπνίσλ ν ζχληνκνο ρξφλνο παξακνλήο ζπλδπάδεηαη κε ρακειή εκεξήζηα δαπάλε (πεξίπνπ 100$). Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζηεξίδεηαη ζηηο ρακειέο ηηκέο θαη ζην καδηθφ ηνπξηζκφ παξαζεξηζηηθνχ ραξαθηήξα, δηεπθνιχλνληαο έηζη κνλνπσιηαθέο πξαθηηθέο ηνπξηζηηθψλ πξαθηφξσλ. Δπίζεο ηελ ρξνληθή απηή πεξίνδν δελ έγηλε εθηθηή ε βειηίσζε ηεο επνρηθφηεηαο ηφζν απφ πιεπξάο αθίμεσλ φζν θαη απφ πιεπξάο δηαλπθηεξεχζεσλ. Οη δχν κήλεο Ηνχιηνο θαη Αχγνπζηνο ζπλερίδνπλ λα έρνπλ ηε κεγαιχηεξε δήηεζε κε ζεκαληηθή δηαθνξά απφ ηνπο ππφινηπνπο. Σέινο ε ρακειή πνηνηηθή ζηάζκε ηεο δεκφζηαο ππνδνκήο ησλ κεηαθνξψλ θαη άιισλ θξίζηκσλ θαηεγνξηψλ,νη αδπλακίεο ηνπ ρσξνηαμηθνχ ζρεδηαζκνχ σο πξνο ηελ νξηνζέηεζε ρξήζεσλ γεο θαη ν ρακειφο βαζκφο εθπαίδεπζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηνλ ηνκέα ζπληζηνχλ ηζρπξά εκπφδηα ζηελ απεκπινθή ηνπ ηνπξηζκνχ απφ ηηο πην πάλσ θαηαζηάζεηο. 17

2.2 Ζ ΦΤΗΟΓΝΧΜΗΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ Ζ Γσδεθάλεζνο βξίζθεηαη ζηε λνηηναλαηνιηθή αθηή ηεο Διιάδνο θαηά κήθνο ησλ κηθξαζηαηηθψλ αθηψλ. Ζ θαηνίθηζε ηνπο ηνπνζεηείηαη ζηελ λενιηζηθή επνρή, φπσο πξνθχπηεη απφ ηα επξήκαηα ησλ αλαζθαθψλ, θαη είλαη ζπλδεδεκέλα κε κπζηθέο παξαδφζεηο, αλάκεζα ζηηο νπνίεο θπξίαξρε είλαη απηή πνπ αθνξά ζηε ιαηξεία ηνπ Ήιηνπ. Τπάξρνπλ φκσο θαη άιιεο ζηηο νπνίεο αληηθαηνπηξίδνληαη νη γεσινγηθέο αλαζηαηψζεηο θαη νη εθξήμεηο εθαηζηείσλ πνπ παξαηεξεζήθαλ ζηελ επνρή. Δπίζεο ν λνκφο Γσδεθαλήζνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πνηθηιφηεηα πνιηηηζκηθψλ πφξσλ. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλνπλ ηα δείγκαηα κεζαησληθήο αξρηηεθηνληθήο θαζψο θαη ζπλχπαξμε ζηνηρείσλ ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ κε ζηνηρεηά απφ ηνλ ρψξν ηεο αλαηνιηθήο κεζφγεηνπ θαη ηνπ δπηηθνχ πνιηηηζκνχ. Έληνλν είλαη θαη ην ζξεζθεπηηθφ ζηνηρεηφ κε κεγάιν αξηζκφ ζεκαληηθψλ εθθιεζηψλ θαη κνλαζηεξηψλ, ηδηαίηεξα ζην λεζί ηεο Πάηκνπ. Ζ νξγάλσζε θαη πξνβνιή ησλ πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γίλεηαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν ζηα κεγάια λεζηά ηεο ξφδνπ θαη ηεο Κσ, φπνπ ππάξρνπλ νξγαλσκέλνη κνπζηθνί ρψξνη. Εσληαλή παξακέλεη θαη ε ιανγξαθηθή παξάδνζε ηνπ λνκνχ κε ηνπηθέο εθδειψζεηο, παλεγχξηα, ηνπηθή γαζηξνλνκία θηι. 2.3 Ζ ΠΔΡΗΟΓΟ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 αξρίδεη ε πεξίνδνο ηεο αλάπηπμεο φπνπ δηαθαίλεηαη πηα φηη ην κέιινλ ηεο Γσδεθαλήζνπ ζα ζηεξηρζεί ζηνλ ηνπξηζκφ. Σν θξάηνο άξρηζε λα θαηαζθεπάδεη βαζηθά έξγα ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο θαη λα παξαρσξεί ηζρπξά θνξνινγηθά θαη νηθνλνκηθά θίλεηξα ζηνπο επηρεηξεκαηίεο πνπ ήζειαλ λα επελδχζνπλ ζε ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. Οη εμειίμεηο ζηελ νηθνλνκία θαη ηελ θνηλσλία ήηαλ εληππσζηαθέο. Ζ Ρφδνο θαη ε Κσο έρνπλ αλαδεηρζεί ζε πξψηα δηεζλή ηνπξηζηηθά θέληξα ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, ε Κάξπαζνο, ε χκε, ε Πάηκνο, ε Λέξνο θαη ε Κάιπκλνο αθνινπζνχλ κε ζηαζεξά 18

βήκαηα θαη ηα άιια κηθξά λεζηά αλαπηχζζνληαη ηνπξηζηηθά σο δνξπθφξνη ηνλ κεγάισλ λεζηψλ. Ζ αλάπηπμε κπνξεί λα κελ επλφεζε ζηνλ ίδην βαζκφ ηα κηθξά λεζηά, ψκνο βνήζεζε ζηε ζπγθξάηεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο, ζηελ νηθνλνκηθή ηνπο πξφνδν θαη ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ θαηνίθσλ ηνπο. Ο ζεκεξηλφο επηζθέπηεο ηεο Σήινπ, ηεο χκεο, ηνπ Καζηειιφξηδνπ, ηεο Υάιθεο, ηεο Νηζχξνπ, ησλ Λεηςψλ, ηεο Αζηππάιαηαο θαη ηεο Κάζνπ, λεζηψλ ηεο άγνλεο γξακκήο εχθνια ζα δηαπίζησζε φηη ηίπνηα δελ κνηάδεη κε ην πξφζθαην παξειζφλ. Σελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε αθνινχζεζε θαη ε πνιηηηζηηθή αλάπηπμε, ηδηαίηεξα ζηα κεγάια λεζηά πνπ δηαζέηνπλ ην απαξαίηεην πνιηηηζηηθφ ππφβαζξν. Αλαδείρζεθαλ θαη πξνβιήζεθαλ νη αξραηνινγηθνί ζεζαπξνί θαη νη παξαδνζηαθνί νηθηζκνί ησλ κηθξψλ λεζηψλ, ε Μεζαησληθή Πφιε ηεο Ρφδνπ αλαθεξχρζεθε <<κλεκείν παγθφζκηαο θιεξνλνκηάο >>θαη ε Πάηκνο << Ηεξφ λεζί >> θαη δεκηνπξγήζεθαλ πνιηηηζηηθνί ζεζκνί (ζέαηξα, πηλαθνζήθεο, κνπζεία θ.ιπ.) πνπ πξνβάινπλ ηνλ πνιηηηζκφ ηεο Γσδεθαλήζνπ. 2.3.1 ΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΔΤΝΟΖΑΝ ΣΖΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Oη εληππσζηαθέο εμειίμεηο ηνπ Γσδεθαλεζηαθνχ ηνπξηζκνχ δελ ήηαλ ηπραίεο, αιιά ην απνηέιεζκα κηαο ζεηξάο επλντθψλ παξαγφλησλ, πνπ αμηνπνηεζήθαλ απφ ην θξάηνο θαη ηελ ηδησηηθή πξσηνβνπιία θαηά ηνλ θαιχηεξν ηξφπν. Ζ Γσδεθάλεζνο δηαζέηεη έλα πινχζην πνιηηηζηηθφ παξειζφλ θαη κηα ηδηαίηεξε θπζηθή νκνξθηά, πνπ έιθνπλ ην ελδηαθέξσλ ησλ επηζθεπηψλ ηεο. Ζ Ρφδνο ηδηαίηεξα, δηέζεηε θαη κηα ηνπξηζηηθή ππνδνκή, πνπ ηελ είρε θαζηεξψζεη σο ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ απφ ηελ πξνπνιεκηθή πεξίνδν. Σν θξάηνο ακέζσο κεηά ηελ ελζσκάησζε κε ηα επλντθά θνξνινγηθά, δαζκνινγηθά θαη πηζησηηθά κέηξα, πνπ έιαβε, φρη κφλν αλαθνχθηζε ηνλ πιεζπζκφ ησλ λεζηψλ καο, αιιά ζπλέβαιε θαη ζηε δεκηνπξγία ηνπηθνχ θεθαιαίνπ, ην νπνίν ζηελ ζπλέρεηα επελδχζεθε ζηνλ ηνπξηζκφ. Σν θξάηνο βέβαηα, ήιζε αξσγφ κε ηε δεκηνπξγία ησλ απαξαίηεησλ έξγσλ ππνδνκήο θαη κε ζεηξά επλντθψλ νηθνλνκηθψλ θαη θνξνινγηθψλ θηλήηξσλ, πνπ πξνψζεζαλ ηδηαίηεξα ηηο μελνδνρεηαθέο επελδχζεηο. 19

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 3.1 ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΓΧΓΔΚΑΝΖΗΑΚΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ O δσδεθαλεζηαθφο ηνπξηζκφο, κε βάζε ηελ θπξίαξρε κνξθή πνπ αλαπηχζζεηαη ζε θάζε λεζί, κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηξεηο επηκέξνπο γεσγξαθηθέο ελφηεηεο-κνξθέο φπσο πεξηγξάθνληαη ζην πεξηνδηθφ «Σνπξηζηηθή αγνξά (Κάθαξεο, 2001, 11)» ; α) ηνλ θνζκνπνιίηηθν δηεζλή ηνπξηζκφ, πνπ πξνζθέξεηαη απφ ηα δχν κεγάια λεζηά, ηε Ρφδν θαη ηελ Κσ, ζηνλ νπνίν ηείλεη λα εληαρζεί θαη ε Κάξπαζνο, πνπ πξνζθέξνπλ πςειψλ πξνδηαγξαθψλ ηνπξηζκφ δηαθνπψλ θαη ςπραγσγίαο κε πξνεθηάζεηο θαη ζηνλ επαγγεικαηηθφ ηνπξηζκφ θαη θπξίσο ηνλ ζπλεδξηαθφ ζηνλ νπνίνλ επηδίδνληαη κε επηηπρία ράξηο ζηηο εηδηθέο ππνδνκέο πνπ δηαζέηνπλ, β) ηνλ ελδηάκεζν κεηθηφ ηνπξηζκφ (δηεζλή θαη εζσηεξηθφ), πνπ πξνζθέξεηαη απφ ηα λεζηά πνπ βξίζθνληαη ζηνλ αθηνπιντθφ άμνλα Ρφδνπ- Πεηξαηά (Κάιπκλνο, Λεξφο, Πάηκνο), ηα νπνία πξνζθέξνπλ πέξα απφ ηηο δηαθνπέο θαη εηδηθά ηνπξηζηηθά πξντφληα, πνπ ζπλδένληαη κε ηε ηζηνξία, ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηηο ελαζρνιήζεηο ησλ θαηνίθσλ ηνπο. Σν λεζί ηεο απνθάιπςεο-πάηκνο, ην λεζί ησλ ζθνπγγαξάδσλ-κάιπκλνο, ην λεζί κε ην ήπην ηνπίν - Λεξφο. γ) ηνλ εθδξνκηθφ, θπζηνιαηξηθφ θαη "κνλαζηηθφ 11 ηνπξηζκφ, πνπ πξνζθέξεηαη απφ ηα κηθξά λεζηά ηεο άγνλεο γξακκήο (χκε, Σήινο, Υάιθε, Καζηειφξηδν, Νίζπξνο, Κάζνο, Αζηππάιαηα, Λεηςνί, Αγαζνλήζη). Απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ απεπζχλεηαη ζε κηα ζπλερψο δηεπξπκέλε ηνπξηζηηθή πειαηεία, αιινδαπή θαη εκεδαπή, απφ αλζξψπνπο πνπ θηλνχληαη απφ "ηδενινγηθά" θίλεηξα, αλαδεηψληαο έλα ήζπρν θαη ήξεκν ηφπν λα πεξάζνπλ ηηο δηαθνπέο ηνπο θαη λα απνιαχζνπλ ηηο θπζηθέο νκνξθηέο θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ. Έηζη ε Γσδεθάλεζνο σο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο πξνζθέξεη κηα κεγάιε πνηθηιία ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ,πνπ ηθαλνπνηεί ηηο απαηηήζεηο,είηε αθνξνχλ εηδηθά ελδηαθέξνληα, είηε ην επίπεδν δηακνλήο θαη ςπραγσγίαο θαη ηνπ πην απαηηεηηθνχ πειάηε. 20

χκθσλα κε ηνπο "δείθηεο ηνπξηζηηθφηεηαο" νη δπλαηφηεηεο θηινμελίαο ηνπ δηαζέηεη ε Γσδεθάλεζνο κε βάζε ην δπλακηθφ ηεο, ην νπνίν μεπεξλά ηηο 150,000 θιίλεο ζε μελνδνρεία θαη ελνηθηαδφκελα δσκάηηα, δηακνξθψλεη ηελ πςειφηεξε "ηνπξηζηηθή ππθλφηεηα" πνπ ηαπηίδεηαη πεξίπνπ κε ηελ ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ, αθνχ ζηελ πεξίνδν ηεο ηνπξηζηηθήο αηρκήο ζε θάζε κφληκν θάηνηθν αληηζηνηρεί έλαο ηνπξίζηαο πρ ηελ Ρφδν εκεξήζηνο ηελ επηζθέπηνληαη 120,000 ηνπξίζηεο θαη νη κφληκνη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ είλαη 80,000. Δπίζεο, ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο πεξηνρήο απφ πιεπξάο νξγάλσζεο ηεο δηαθίλεζεο ησλ ηνπξηζηψλ είλαη φηη ππάξρεη απηφλνκε ιεηηνπξγία ησλ ηξηψλ κεγάισλ λεζηψλ (Ρφδνο, Κσο, Κάξπαζνο), ράξε ζηελ άκεζε ζχλδεζε ηνπο κε ηηο ηνπξηζηηθέο αγνξέο ηνπ εμσηεξηθνχ. Σα λεζηά ηνπ αθηνπιντθνχ άμνλα Ρφδνπ-Πεηξαηά (Κάιπκλνο, Λέξνο, Πάηκνο) δέρνληαη ηνπο επηζθέπηεο ηνπο εθφζνλ είλαη μέλνη κέζσ ησλ δηεζλψλ αεξνδξνκίσλ ησλ αλσηέξσ κεγάισλ λεζηψλ, ελψ νη Έιιελεο επηζθέπηεο εμππεξεηνχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αθηνπινΐα. Σα κηθξά λεζηά ηεο άγνλεο γξακκήο έρνπλ πεξηνξηζκέλε απηνλνκία, φζν ηνπο επηηξέπεη ε δηαζπνξά ηνπο θαη θαηά ζπλέπεηα νη ζπγθνηλσληαθέο ζπλζήθεο. χκθσλα κε ηνλ θ. Λνγνζέηε, δηεπζπληή ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Σνπξηζηηθψλ θαη Ξελνδνρεηαθψλ Δξεπλψλ Ρφδνπ, είλαη εληαγκέλα ζε έλα "δνξπθνξηθφ" ζχζηεκα γχξσ απφ ηα δηεζλή θαη ηα ελδηάκεζα ηνπξηζηηθά θέληξα-λεζηά ηεο πεξηνρήο, απφ ηα νπνία ηξνθνδνηνχληαη ηφζν κε εκεξήζηνπο επηζθέπηεο φζν θαη κε ηνπξίζηεο πνιπήκεξεο δηακνλήο. Έηζη "δνξπθφξνη" ηεο Ρφδνπ είλαη ε Υάιθε, ε χκε, ε Σήινο θαη ζε θάπνην βαζκφ ην απνκαθξπζκέλν Καζηειφξηδν, ηεο Κσ ε Νίζπξνο θαη ηα άιια λεζηά ηνπ βνξείνπ ζπκπιέγκαηνο θαη ηεο Καξπάζνπ ε Κάζνο. Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη νη πεξηπηψζεηο ηεο χκεο θαη ηεο Νηζχξνπ πνπ δέρνληαη θαζεκεξηλά 1.500 θαη 600 ηνπξίζηεο απφ ηε Ρφδν θαη ηελ Κσ αληίζηνηρα, αλ ππνινγίζνπκε ηνλ αξηζκφ ησλ εκεξφπινησλ πνπ αλαρσξνχλ θαζεκεξηλά απφ ηα ιηκάληα ησλ παξαπάλσ κεγάισλ λεζηψλ θαη ηε κέζε ρσξεηηθφηεηα ηνπο. Παξά ηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ φκσο αλάκεζα ζηνπο επηκέξνπο πξννξηζκνχο ηεο Γσδεθαλήζνπ, ε πεξηνρή δηαηεξεί ηελ ελφηεηα ηεο ζε φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο πξνβνιήο θαη πξνψζεζεο, Μέζα απφ απηέο πξνβάιινληαη νη ηδηαηηεξφηεηεο θάζε λεζηνχ θαη αμηνπνηνχληαη ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ηνπο θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε ν ηνπξηζκφο ηεο Γσδεθαλήζνπ λα πξνζθέξεη κεγάιε 21

πνηθηιία κνξθψλ ηνπξηζκνχ, πνπ ηθαλνπνηνχλ ηηο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο ηνπξηζηηθήο πειαηείαο. Άιιν ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο πεξηνρήο, πνπ ζπλδέεηαη θπξίσο κε ην βαζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, είλαη φηη ηνπιάρηζηνλ ζηα δχν κεγάια δηεζλή θέληξα, ηε Ρφδν θαη ηελ Κσ, ν ηνπξηζκφο πέξαζε απφ ηε θάζε ηεο "παξαγσγήο", δειαδή ηεο δεκηνπξγίαο μελνδνρεηαθήο ππνδνκήο, ζηε θάζε ηεο "δηάζεζεο", πνπ ζπγθεληξψλεη φιεο ηηο πξνζπάζεηεο γηα πξνψζεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο κέζα ζε έλα ζχζηεκα δηεζλνχο αληαγσληζκνχ. Σν γεγνλφο φηη ηα λεζηά απηά, ε Ρφδνο θαη ε Κσο, έρνπλ ραξαθηεξηζηεί ηνπξηζηηθά θνξεζκέλεο πεξηνρέο απφ πιεπξάο μελνδνρεηαθψλ επελδχζεσλ επηβεβαηψλεη ην βαζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Κνξεζκέλεο πεξηνρέο έρνπλ ραξαθηεξηζηεί θαη ε Κάξπαζνο θαζψο θαη Πάηκνο, γηα δηαθνξεηηθνχο φκσο ιφγνπο, πνπ ζπλδένληαη κε ηελ έιιεηςε ππνδνκψλ θαη κε ηε δηαηήξεζε ησλ εηδηθψλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ λεζηψλ απηψλ (Κάξπαζνο, θπζηθφ ηνπίν, ιατθφο πνιηηηζκφο Πάηκνο: ηεξφ λεζί). 3.2 ΔΗΓΗΚΔ ΚΑΗ ΔΝΑΛΛΑΚΣΗΚΔ ΜΟΡΦΔ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Ζ αλάπηπμε ηνπ καδηθνχ νξγαλσκέλνπ ηνπξηζκνχ, κε φιεο ηηο ζπλέπεηεο ηνπ ζπλεπάγνληαη νη ρψξν- ρξνληθέο ζπγθεληξψζεηο ηνπ, ηφζν ζηηο ρψξεο ππνδνρείο φζν θαη ζηηο ρψξεο πξνειεχζεηο ησλ ηνπξηζηψλ ήξζε ζε αληίζεζε κε ηα αξρέγνλα θαη βαζχηεξα θίλεηξα ησλ ηνπξηζηψλ. Ζ ακθηζβήηεζε ηνπ κνληέινπ ηνπ καδηθνχ νξγαλσκέλνπ ηνπξηζκνχ επήιζε κε ηελ αλάπηπμε ησλ εηδηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Δλλνηνινγηθά νη «εηδηθέο κνξθέο» ηνπξηζκνχ πξνζδηνξίδνληαη απφ ηα επηκέξνπο εηδηθά θίλεηξα πνπ σζνχλ ηα άηνκα ζηελ ηνπξηζηηθή κεηαθίλεζε, ελψ νη ελαιιαθηηθέο κνξθέο, νη νπνίεο απνηεινχλ ηκήκα ησλ εηδηθψλ κνξθψλ, εξκελεχνληαη απφ ηα θίλεηξα ησλ αηφκσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ ηαμηδηνχ θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο θαηαλάισζεο ζε πεξηβαιινληηθά πξντφληα. Οπζηαζηηθά, ε νκάδα θηλήηξσλ ηνλ ηχπν ηνπ ηαμηδηνχ θαη ηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ ηνπξίζηα θαζνξίδεη θαη ηελ επηινγή κίαο ε πεξηζζνηέξσλ εηδηθψλ ή ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Ο ζπζρεηηζκφο κεηαμχ ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ ηνπ ηφπνπ ππνδνρήο, θαζψο θαη ηηο ηνπξηζηηθήο νξγάλσζεο ησλ δσλψλ πξνέιεπζεο, ηεο ηκεκαηνπνίεζεο 22

ηεο πειαηείαο θαη ηνπ πξνθίι ησλ ηνπξηζηψλ, απνδεηθλχεηαη απαξαίηεηε φζνλ αθνξά ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εκπνξηθνπνίεζε απηψλ ησλ κνξθψλ. Αλαπηχζζνληαο ηελ εζληθή ζηξαηεγηθή γηα ηνλ ηνπξηζκφ, ε θ. Παπαλδξένπ ππνζηήξημε φηη ην ζεκεξηλφ κνληέιν ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα ζα πξέπεη λα ππνθαηαζηαζεί ή λα ζπκπιεξσζεί κε άιιεο κνξθέο ηνπξηζκνχ, φπσο π.ρ. ν ζαιάζζηνο, νξεηβαηηθφο, νηθνινγηθφο, πνιηηηζηηθφο, αγξνηηθφο θαη ζξεζθεπηηθφο. Παξάιιεια ηφληζε ηελ αλάγθε γηα ηελ αλάπηπμε εγθαηαζηάζεσο εηδηθήο ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο, φπσο γήπεδα γθνιθ, ζαιαζζνζεξαπεία, ζπλεδξηαθά θέληξα. Ζ ππνπξγφο Αλάπηπμεο αλέθεξε φηη ε Διιάδα έρεη αλάγθε θιηλψλ κφλν γηα μελνδνρεηαθέο κνλάδεο Α θαηεγνξίαο θαη πνιπηειείαο, φπνπ ην πνζνζηφ ηψξα θαιχπηεη ζπλνιηθά κφιηο ην 27% ζ' φιε ηε ρψξα, ελψ ζηε Ρφδν θηάλεη ην 43%, «Ζ δηάζεζε πνιιψλ θιηλψλ πςειψλ πξνδηαγξαθψλ, βνεζά θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ πνηνηηθνχ ηνπξηζκνχ», ηφληζε ε θ, Παπαλδξένπ(Παπαλδξένπ, 2005, 52) Κχξηνη ζηφρνη ηνπ ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ είλαη ε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ησλ αλζξψπσλ, θαη ε αλάπηπμε ησλ ηνπηθψλ θπξίσο ησλ αγξνηηθψλ θνηλσληψλ. Αλακθηζβήηεηα νη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ θαηαθηνχλ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν έδαθνο σο ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο. Ο ηνπξηζκφο πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζπλδέεηαη άκεζα κε ην πεξηβάιινλ ην νπνίν επεξεάδεη επζέσο, ελψ παξάιιεια επεξεάδεηαη απφ απηφ, Πξφθεηηαη γηα κία ακθίδξνκε ζρέζε κε άκεζεο θαη καθξνρξφληεο ζπλέπεηεο. Ζ αλάπηπμε ηνπξηζκνχ θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ζηελ Διιάδα θαη γεληθά ζηνπο Μεζνγεηαθνχο πξννξηζκνχο, πνπ ην ζπγθξηηηθφ ηνπο πιενλέθηεκα είλαη ν ήιηνο θαη ε ζάιαζζα απνηειεί δηαθεξπγκέλν ζηφρν, ηνπ νπνίνπ φκσο ε πξαγκαηνπνίεζε ζπλαληά δπζθνιίεο, νη νπνίεο νθείινληαη ηφζν ζηηο ζπλήζεηεο ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο, φζν θαη ζηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο. Οη άλζξσπνη ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία πξνηηκνχλ λα πξαγκαηνπνηνχλ ηηο δηαθνπέο ηνπο, ηνπο ζεξηλνχο κήλεο θαη νη πξννξηζκνί πνπ ηνπο ππνδέρνληαη είλαη νξγαλσκέλνη θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ παξαζεξηζηψλ. Κάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο, νη παξάγνληεο ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζκνχ πξνζπαζνχλ λα εμνπδεηεξψζνπλ ηηο αδπλακίεο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ κε ηελ πξνψζεζε λέσλ κνξθψλ, πνπ αληέρνπλ πεξηζζφηεξν ζηηο κεηαβνιέο ηεο δηεζλνχο ζπγθπξίαο, 23

πνπ πξνβάινπλ θαη αμηνπνηνχλ ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θάζε ηφπνπ, πνπ δηεπξχλνπλ ηελ ηνπξηζηηθή πεξίνδν, πνπ πξνζηαηεχνπλ ην πεξηβάιινλ θαη πνπ εμαζθαιίδνπλ ζηηο ηνπηθέο νηθνλνκίεο πεξηζζφηεξα νηθνλνκηθά νθέιε. Οη έξεπλεο αγνξάο, ζχκθσλα κε ηηο πιεξνθνξίεο ηεο Έλσζεο Ξελνδφρσλ Ρφδνπ, δείρλνπλ φηη ππάξρνπλ θνηλσληθέο νκάδεο θαη κεκνλσκέλα άηνκα, πνπ είλαη δηαηεζεηκέλα λα θάλνπλ δηαθνπέο ην ρεηκψλα εθφζνλ ηνπο πξνζθεξζεί έλα δειεαζηηθφ παθέην ηφζν απφ άπνςε ηηκψλ φζν θαη απφ άπνςε παξνρψλ. Οη κνξθέο απηέο δελ πξφθεηηαη λα ππνθαηαζηήζνπλ ην ζεκεξηλφ,καδηθφ ηνπξηζκφ ησλ δηαθνπψλ, αθνχ θαη απηέο ζα δηαθηλνχληαη κε ηνλ ίδην θαη κέζα απφ ην ίδην ζχζηεκα ηνπ νξγαλσκέλνπ ηνπξηζκνχ, Απιψο ζα ηνλ βειηηψζνπλ, ζα ηνλ πιαηζηψζνπλ θαη καθξνρξφληα ίζσο λα αληηθαηαζηήζνπλ έλα ηκήκα ηνπ. Δίλαη κηα δχζθνιε θαη ρξνλνβφξα δηαδηθαζία, πνπ απαηηεί πξνγξακκαηηζκφ, κεζνδηθφηεηα, πξνπάλησλ ζεκαληηθέο επελδχζεηο ζε έξγα ππνδνκήο θαη αλαδνκήο. Ζ δπλακηθή ησλ εηδηθψλ απηψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ αληηκεησπίδεη πην απνηειεζκαηηθά ηηο αδπλακίεο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, γηαηί είλαη πεξηζζφηεξν αλζεθηηθέο ζηηο δηεζλείο θξίζεηο, δξαζηεξηνπνηνχληαη θαη ζε εθηφο αηρκήο πεξηφδνπο» αλαπηχζζνληαη θαη ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο θαη εμαζθαιίδνπλ ζπγθξηηηθά πεξηζζφηεξα νηθνλνκηθά νθεηιή. Αο δνχκε ινηπφλ πνηεο κνξθέο ελαιιαθηηθνχ-ζεκαηηθνχ ηνπξηζκνχ κπνξεί ή έρεη αλαπηχμεη ν λνκφο (Αδάκαληνο, 2003, 15-17): Ζ Ρφδνο δηαζέηεη κηα ζνβαξή ππνδνκή γηα ηελ αλάπηπμε ζσνεδριακού ηοσριζμού αθνχ θαηέρεη ζην δπλακηθφ ηεο νξηζκέλα απφ ηα κεγαιχηεξα θαη αξηηφηεξα εμνπιηζκέλα ζπλεδξηαθά θέληξα θαζψο θαη ηελ απαηηνχκελε ηερλνγλσζία, Ζ Ρφδνο κάιηζηα, θαηέρεη ηε δεχηεξε ζέζε ζηηο πξνηηκήζεηο Βξεηαλψλ δηνξγαλσηψλ ζπλεδξίσλ ζχκθσλα κε δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα ηνπ γξαθείνπ EOT ζην Λνλδίλν. πγθεθξηκέλα, ε εηαηξεία Σνπξηζηηθφ πγθξφηεκα Καςή Α.Δ. (Capsis Convention Centers & Resort Hotels), θαη ν φκηινο Κππξηψηε απνηεινχλ ηηο δχν ζεκαληηθφηεξεο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο πνπ κε ζεκαληηθέο επελδχζεηο θαη εμεηδηθεπκέλε πνιηηηθή έρνπλ «ραξάμεη» πνξεία γηα ηελ πξνζέιθπζε ζπλεδξηαθνχ ηνπξηζκνχ έρνληαο παξάιιεια δεκηνπξγήζεη θαη ηελ θαηάιιειε ππνδνκή. ηε Ρφδν, ν κηινο Καςή θαη ζηελ Κσ ν φκηινο 24

Κππξηψηε έρνπλ θαηαζθεπάζεη ππεξζχγρξνλα ζπλεδξηαθά θέληξα θαη επηπιένλ ήδε έρνπλ ζηα ζρέδηα ηνπο ηελ αλέγεξζε επηπιένλ ζπλεδξηαθψλ αηζνπζψλ. Σν θαηλνχξην πλεδξηαθφ / Δθζεζηαθφ θέληξν «Marika Capsis 2000» ζηε Ρφδν είλαη ην κεγαιχηεξν ζηελ Διιάδα θαη έρεη ζπλνιηθά 100 ζπλεδξηαθέο αίζνπζεο δηαθφξσλ ρσξεηηθνηήησλ θαη ζπλνιηθή ζπλεδξηαθή ρσξεηηθφηεηα έσο θαη 8.000 άηνκα. Ζ κεγαιχηεξε ζπλεδξηαθή ηνπ αίζνπζα έρεη ρσξεηηθφηεηα έσο 3.000 άηνκα. Δπηπιένλ, έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ζπλεδξηαθά θέληξα ζηελ Διιάδα έρεη δεκηνπξγήζεη ν φκηινο Κππξηψηε ζηελ Κσ κε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα 5.500 ζέζεσλ, ζηνρεχνληαο λα δηαδξακαηίζεη πξσηαγσληζηηθή ζέζε ζην ρψξν ησλ δηεζλψλ ζπλεδξηαθψλ πξννξηζκψλ. Οη εγθαηαζηάζεηο ηνπ ζπλεδξηαθνχ θέληξνπ ζηελ Κσ πνπ νινθιεξψζεθαλ ην 1998 πεξηιακβάλνπλ 18 αίζνπζεο ελψ ε θεληξηθή αίζνπζα ηνπ ζπλεδξηαθνχ θέληξνπ κπνξεί λα θηινμελήζεη κέρξη 2200 ζπλέδξνπο. Ο Θαλάζζιος ηοσριζμός επλνείηαη αηηφ ηνλ πνιπλεζηαθφ ραξαθηήξα ηεο πεξηνρήο (δηαδξνκέο κηθξήο απφζηαζεο), ηηνπ πξνζθέξεη ηδαληθέο ζαιάζζηεο δηαδξνκέο, ελψ ε πξνγξακκαηηζκέλε αλαβάζκηζε ησλ καξίλσλ θαη ε αμηφινγε πξνζθνξά ελνηθηαδφκελσλ ζθαθψλ δηεπθνιχλνπλ ζεκαληηθά. Δπίζεο ζηνλ ζαιάζζην ηνπξηζκφ εληάζζεηαη θαη ε δξαζηεξηφηεηα ησλ εκεξφπινησλ,πνπ πξνσζνχλ ηνπξίζηεο ζηα κηθξά λεζηά κε επεξγεηηθά απνηειέζκαηα,αθνχ γηα απηά απνηεινχλ ηελ θχξηα πεγή ηνπ ηνπξηζκνχ, Σήινο, Νίζπξνο, Υάιθε θ.ά. Τπάξρνπλ αθφκε ζεκαληηθά πεξηζψξηα αλάπηπμεο ηνπ ζξεζθεπηηθνχ ηνπξηζκνχ, νη βπδαληηλέο θαη κεηαβπδαληηλέο εθθιεζηέο, ζηε πφιε θαη ηα ρσξηά, ε επηβιεηηθνί θαζεδξηθνί λανί ηα κνλαζηήξηα θαη ηα μσθιήζηα δίλνπλ ηελ δπλαηφηεηα ζηα λεζηά ηεο Γσδεθαλήζνπ λα επεκεξήζεη ν ζξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο κε αηρκή ηελ Πάηκν ηφπν ζπγγξαθήο ηεο απνθάιπςεο, ηελ Παλαγία Σζακπίθα ηελ πξνζηάηηδα ηεο Ρφδνπ, ηε κφλε Παλνξκίηε ηεο χκεο θ.ά. Γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ έρνπλ ήδε εγθξηζεί θνλδχιηα δεκηνπξγία δηαδξνκψλ νηθνινγηθνχ, πνιηηηζηηθνχ θαη αξραηνινγηθνχ πξντφληνο ζην πιαίζην Π.Δ.Π 200Ο-Ο6. εκείν 25

αλαθνξάο κπνξεί λα απνηειέζεη ε Μεζαησληθή πφιε ηεο Ρφδνπ, ε νπνία κάιηζηα θηινμέλεζε ην ζπλέδξην ησλ Πφιεσλ Παγθφζκηαο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο ηνλ Ννέκβξην 2003.. Δπίζεο πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε Μεζαησληθή Πφιε ηεο Ρφδνπ αλαθεξχρηεθε απφ ηελ UNESCO to 1998 σο κλεκείν παγθφζκηαο θιεξνλνκηάο. Γηαζέηεη φιεο ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αλάπηπμε πνιηηηζηηθνχ πξννξηζκνχ, κηαο κνξθήο ηνπξηζκνχ ηηνπ ζα ζηεξίδεηαη ζηελ νξγάλσζε πςειψλ επηπέδσλ ηνπξηζηηθψλ εθδειψζεσλ πνπ ζα εμειηρζνχλ ζε ζεζκνχο( εθζέζεηο, ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, ζπλαπιίεο θ. η. ι) θαη παξάιιεια ζηε πξνβνιή ηεο πλεπκαηηθήο θαη θαιιηηερληθήο πιεπξάο ηνπ ηφπνπ θαζψο θαη ηνπ ιατθνχ καο πνιηηηζκνχ. Θεραπεσηικός ηοσριζμός Ζ Ρφδνο, πνπ ην θεηηλφ θαινθαίξη άλνημε κεηά ηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο δαπάλεο γηα ηε ζπληήξεζε θαη επηζθεπή ησλ Ηακαηηθψλ Λνπηξψλ Καιιηζέαο χζηεξα απφ ηελ γλσζηή δεθαεηία ηα '30,Ζ Κσο κε ηηο ηακαηηθέο Πεγέο ηνπ Αγίνπ Φσθά θαζψο θαη ην Γεκνηηθφ ζεξαπεπηήξην ηνπ Γήκνπ Νηζχξνπ, απνηεινχλ δπλακηθφ θιάδν πνπ αθφκε δελ έρεη αμηνπνηεζεί. Βξίζθνληαη ζην ζηάδην κειέηεο κε ζηήξημε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε κέζσ ελφο πξνγξάκκαηνο ζπλεξγαζίαο κε δχν άιιεο ινπηξνπφιεηο ηελ Οιιαλδία θαη ηελ Γεξκαλία Δπηπιένλ, ιεηηνπξγεί ηθαλφο αξηζκφο κνλάδσλ ζαιαζζνζεξαπείαο ζε κεγάια μελνδνρεία. Αθληηικός ηοσριζμός είλαη κία εηδηθή κνξθή πνηνηηθνχ ηνπξηζκνχ, ε νπνία δίλεη ηελ επθαηξία λα επελδχζνπκε ζε κία ηεξαζηία δπλακηθή αγνξά αιιά θαη λα επηηχρνπκε κία πξνζηηζεκέλε αμία ζην ηνπξηζηηθφ πξντφλ κέζσ ηεο αλάπηπμεο ηεο δηαθνξνπνίεζεο θαη ηεο αλαβάζκηζεο ηνπ. Ζ έλλνηα ηνπ αζιεηηθνχ ηνπξηζκνχ νξίδεηαη, ζχκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Σνπξηζκνχ σο "φιεο νη κνξθέο ελεξγεηηθήο θαη παζεηηθήο αλάκημεο ζε αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο φπνπ ε ζπκκεηνρή είλαη ηπραία ή νξγαλσκέλε θαη γίλεηαη γηα επαγγεικαηηθνχο ή ςπραγσγηθνχο ιφγνπο κε πξνυπφζεζε ηελ κεηαθίλεζε καθξηά απφ ηνλ ηφπν δηακνλήο θαη εξγαζίαο". ηελ Ρφδν ππάξρεη θ ιεηηνπξγεί(ππνιεηηνπξγεί θαιχηεξα) έλα ζαπκάζην απφ πνιιέο απφςεηο γήπεδν γθνιθ, ην γθνιθ «Αθάληνπ» πξνθεξχρηεθε πιεηνδνηηθφο δηαγσληζκφο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο πεξηνρήο, ελψ ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ηνπηθνχο θνξείο θαηαβάιιεηαη πξνζπάζεηα θαηαζθεπήο δχν 26

επηπιένλ γεπέδσλ γθνιθ ζηε Ρφδν. κε ηελ θαηάιιειε αμηνπνίεζε κπνξεί λα βνεζήζεη ζεκαληηθά ζηελ πξνζέιθπζε ησλ πνιιψλ θίισλ απηνχ ηνπ αζιήκαηνο. Σηο αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Καξαθφλεξνπ πνπ δηαζέηεη γήπεδα tennis θαη βφιετ κε έκπεηξν θαη ηθαλφ πξνζσπηθφ έηνηκν λα παξαδψζεη καζήκαηα ζε θάζε ειηθία θαη παξαρσξήζεθε ζηνλ δήκν ην γήπεδν ηέληο, πνπ βξίζθεηαη δίπια ζην μελνδνρείν «Σσλ Ρφδσλ». Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη θέηνο ην θαινθαίξη πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηα island games κε κεγάιε επηηπρία ζηελ δηνξγάλσζε ησλ παηρληδηψλ αιιά θαη απφ ηελ ζπκκεηνρή ηνπ θφζκνπ. Δπίζεο ηνλ Οθηψβξε ηνπ 2007 ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ αγψλεο ζηίβνπ. Σα Γσδεθάλεζα κπνξνχλ επίζεο λα ππνζηεξίμνπλ ζαιάζζηεο δξαζηεξηφηεηεο αθνχ έρνπλ φια, αηειείσηεο παξαιίεο κε θξπζηάιιηλα λεξά ηδαληθά γηα ην wind surfing θαη θαηαδχζεηο."αιιά δεκνθηιή αζιήκαηα, φπσο, ε αλαξξίρεζε, θαη ε πνδειαζία. Η αποκαηάζηαζη μονοπαηιών θαη ε δεκηνπξγία πνιηηηζηηθψλ δηαδξνκψλ ζε πεξηνρέο ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ θάιινπο, νηθνινγηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ αλάπηπμε πεξηεγεηηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ. Σα κνλνπάηηα θαη νη δηαδξνκέο πξέπεη λα ζπλδπαζηνχλ κε ηελ αλαζηχισζε ησλ κεζαησληθψλ θάζηξσλ ηεο ππαίζξνπ θαη κε ηελ αλάδεημε ησλ βπδαληηλψλ κνλαζηεξηψλ. Ο Οικολογικός ηοσριζμός ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ πξνζηαζία θαη πξνβνιή ηεο πινχζηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο. ήκεξα έλαο αμηφινγνο αξηζκφο ηνπξηζηψλ, πνπ ζπλερψο απμάλεηαη, αλαδεηά ήζπρνπο ηφπνπο κε θπζηθέο νκνξθηέο γηα λα πεξάζεη ηηο δηαθνπέο ηνπ ζπληξνθηά κε ηε θχζε θαη κε ελαζρνιήζεηο εξεπλεηηθέο ή ζπιιεθηηθέο ζηνηρείσλ ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο(λνγνζέηεο, 2000, 48) Οη ηνπξίζηεο-θπζηνιάηξεο, πξνηηκνχλ ηα ρσξηά θαη ηελ ζπγθαηνίθεζε κε αγξνηηθέο νηθνγέλεηεο θαη πεξλνχλ ηηο δηαθνπέο ηνπο αλάκεζα ζηε ζάιαζζα, ην βνπλφ θαη ηνπ θαθελείνπ ηνπ ρσξηνχ. κσο ε αλάπηπμε ηνπ νηθνινγηθνχ ηνπξηζκνχ απαηηεί ηε δεκηνπξγία νξηζκέλσλ μελψλσλ ζηα νξεηλά ηδηαίηεξα ρσξηά, πνπ δελ ππάξρνπλ θαηαιχκαηα θαη βέβαηα απαηηεί ηελ αμηνπνίεζε θαη πξνβνιή ησλ δαζηθψλ ζπλφισλ θαη φισλ ησ αμηνζέαησλ ηεο θχζεο. Αρταιολογικός ηοσριζμός. Σα Γσδεθάλεζα δηαζέηνπλ ηζηνξία αηψλσλ, θάηη πνπ ηα θαζηζηά ππεχζπλα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ αξραηνινγηθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ πεξηνρή. Γηαζέηεη πάξα πνιιά κνπζεία θαη κλεκεία 27

πξνζθέξνληαο έηζη ζηελ ηζηνξία,θαη ηελ θνπιηνχξα απφ ηνπο θιαζζηθνχο ρξφλνπο κέρξη ηηο κέξεο καο. Ο Μαθηηικός ηοσριζμός απνηειεί έλαλ άιιν θιάδν κε δπλακηζκφ θαη κε πξννπηηθή. Ήδε ε Ρφδνο θαη ε Κσο δέρνληαη θάζε ρξφλν ζεκαληηθφ αξηζκφ καζεηψλ απφ φια ηα δηακεξίζκαηα ηεο Υψξαο. Σν γεγνλφο φηη νη αθίμεηο ηνπ πξνγξακκαηίδνληαη θπξίσο ηνλ Απξίιην πξηλ μεθηλήζεη ε θίλεζε ηνπ εμσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ, ζπκβάιεη ζηελ επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ Αξθεί λα αλαθέξνπκε φηη ε Ρφδνο βξίζθεηαη πξψηε ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ καζεηψλ σο πξννξηζκφο ηεο ζρνιηθήο ηνπο εθδξνκήο θαη ήδε βξίζθνληαη ζε εμέιημε πξνγξάκκαηα γηα επηζθέςεηο καζεηψλ απφ ηελ Ηηαιία, θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα, ηνλίδνληαο πεξηζζφηεξν ηνλ ρεηκεξηλφ ηνπξηζκφ. Ο τειμερινός ηοσριζμός εκθαλίδεηαη ζην πξνζθήλην κε δεηιά βήκαηα ζην πξνζθήλην ησλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. ηελ αλάιπζε πνπ έγηλε φπνπ εθαξκφζηεθαλ ρεηκεξηλά πξνγξάκκαηα έδεημε φηη ην ηκήκα πνπ αλαθέξεηαη ζηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα είλαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ελψ αδπλακίεο παξνπζηάδνληαη ζε ππνδνκέο φπσο γήπεδα γθνιθ θαη πνδνζθαίξνπ, αζιεηηθά θέληξα ζπλεδξηαθά θέληα θαη θάζε κνξθή γεσπνιηηηθέο θαη νξεηβαηηθέο δηαδξνκέο. Βέβαηα φινη γλσξίδνπκε φηη γηα ηελ αλάπηπμε ησλ αλσηέξσ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, αιιά θαη πνιιψλ αθφκε, εθηφο απφ ηελ χπαξμε ησλ εηδηθψλ ηνπξηζηηθψλ ππνδνκψλ, πξέπεη λα ζπληξέρνπλ θαη άιια ζηνηρεία φπσο ε ηαθηηθή ρεηκψλαθαινθαίξη αεξνπνξηθή ζχλδεζε κε κεγάιεο επξσπατθέο πφιεηο, αιιαγέο ζηελ ηηκνιφγεζε κείσζε θφξσλ αεξνδξνκίσλ), ιεηηνπξγία ζε εηήζηα βάζε πιήξσο εμνπιηζκέλσλ κνλάδσλ, ζεκαληηθά κεησκέλεο ηηκέο ζε ζρέζε κε ηνπο ζεξηλνχο κήλεο. Σξνρνπέδε ζηελ πινπνίεζε ησλ αλσηέξσ απνηεινχλ απηή ηελ ζηηγκή αλακθίβνια νη ζαιάζζηεο θαη αεξνπνξηθέο ζπγθνηλσλίεο ησλ λεζηψλ, ηα νπνία ζηελ πιεηνλφηεηα ηνπο ζηεξνχληαη επαξθνχο αθηνπιντθήο ή ελαέξηαο θάιπςεο. Πξέπεη λα δηακνξθσζεί ε ηνπξηζηηθή πξνζθνξά θαηά ηξφπν πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο απαηηήζεηο ηεο δήηεζεο, ρξεηάδεηαη λα ππνζηεξηρζεί κε νξηζκέλεο ελέξγεηεο θαη θίλεηξα πνπ ζα θαζηζηνχλ ην πξντφλ αληαγσληζηηθφ απφ άπνςε ηηκήο θαη ειθπζηηθφ απφ άπνςε πνηφηεηαο. 28

3.3 ΜΔΣΡΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΠΡΟΒΟΛΖ ΣΖ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ Γέζκε νθηψ δξάζεσλ θαη παξεκβάζεσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ επηπηψζεσλ πνπ πξνθαιεί ε δηεζλήο θξίζε ζηνλ Σνπξηζκφ, ζηα Γσδεθάλεζα, έρεη ππνβάιεη ζηελ πνιηηηθή εγεζία θαη ζηνπο αξκφδηνπο θνξείο ε επηηξνπή δηαρείξηζεο θξίζεο πνπ ζπγθξνηήζεθε κεηαμχ ησλ ηνπξηζηηθψλ θνξέσλ ηνπ Ννκνχ Σα νθηψ κέηξα πνπ εηζεγνχληαη νη θνξείο θαη παξάγνληεο ηεο Γσδεθαλήζνπ είλαη ηα εμήο: Αλαζηνιή ησλ ηειψλ πξνζγείσζεο αεξνπιάλσλ, ζηα δηεζλή αεξνδξφκηα ηεο Ρφδνπ, Κσ θαη Καξπάζνπ, γηα ηελ εθηφο αηρκήο πεξίνδν θαη κείσζή ηνπο θαηά 50% θαηά ηνπο ζεξηλνχο κήλεο. Δλίζρπζε απφ ηνλ ΔΟΣ ηεο ηάμεο ησλ 500.000 επξψ γηα ηελ εληαηηθνπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο δηαθήκηζεο θαη πξνβνιήο ησλ Γσδεθαλήζσλ, ακέζσο κφιηο ιήμεη ν πφιεκνο. Μείσζε ησλ ζαιάζζησλ λαχισλ ησλ αθηνπιντθψλ εηαηξηψλ, απφ θαη πξνο ηα λεζηά ηνπ Ννκνχ. Μείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ απαηηνχκελσλ ελζήκσλ γηα ηε ζεκειίσζε δηθαηψκαηνο είζπξαμεο επηδφκαηνο αλεξγίαο απφ ηνλ ΟΑΔΓ. Θεζκνζέηεζε ηεο ρνξήγεζεο απμεκέλσλ θνλδπιίσλ γηα πξνβνιή θαη ηα επφκελα ρξφληα. Αίηεκα ζπζηξάηεπζεο θαη νηθνλνκηθήο ζπλδξνκήο φισλ ησλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ γηα ηα θνλδχιηα δηαθήκηζεο θαη πξνβνιήο. Ήδε, ην Ννκαξρηαθφ πκβνχιην έρεη εγθξίλεη ηε δηάζεζε επηπιένλ 147.000 επξψ. Αλάζεζε ζε εηαηξία επηθνηλσλίαο θαη δεκνζίσλ ζρέζεσλ ηεο πξνβνιήο ηεο πεξηνρήο ζηα ΜΜΔ ηνπ εμσηεξηθνχ αιιά θαη ηνπ εζσηεξηθνχ. Δλίζρπζε ηεο πξνζπάζεηαο πξνζέιθπζεο εζσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ. 29

χκθσλα κε ηελ κειέηε γηα ηελ ηνπξηζηηθή πξνβνιή ηεο πεξηνρήο, ππάξρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζρέδην δξάζεο, κε πέληε άμνλεο πνπ πξέπεη λα πινπνηεζεί. Οη άμνλεο απηνί θαη νη βαζηθέο επηκέξνπο δξάζεηο ηνπο είλαη νη εμήο: 3.3.1 ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΝΔΧΝ ΑΓΟΡΧΝ Παξνπζίαζε ηνπ λνκνχ ζε κία ηνπιάρηζηνλ λέα αγνξά θάζε ρξφλν. Γηεπθφιπλζε πξνζέγγηζεο λέσλ αγνξψλ απφ ηα κηθξά λεζηά. Έθδνζε ηνπξηζηηθψλ εληχπσλ ζε γιψζζεο ησλ αλαδπνκέλσλ ηνπξηζηηθψλ αγνξψλ (ξψζηθα, θηλέδηθα, θιπ). Οξγαλσκέλε απνζηνιή - δξάζε ζηηο λέεο αγνξέο κε ζπκκεηνρή εθπξνζψπσλ ησλ ΟΣΑ, επηρεηξεκαηηψλ. Τπνζηήξημε δξαζηεξηνηήησλ πνιηηηζηηθψλ αληαιιαγψλ ζε ρψξεο ησλ "λέσλ" αγνξψλ. 3.3.2 ΔΠΔΚΣΑΖ ΚΑΗ ΤΠΟΣΖΡΗΞΖ ΣΧΝ ΤΦΗΣΑΜΔΝΧΝ ΑΓΟΡΧΝ "Παθέηα εθδξνκψλ" γηα ηνπο επηζθέπηεο πξηλ θαη κεηά ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο. Οξγάλσζε εηδηθήο παξνπζίαο ηνπ λνκνχ κε εθπξνζψπνπο ηνπξηζηηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ νξγαλψζεσλ ζε επηιεγκέλεο ηνπξηζηηθέο ή ζεκαηηθέο εθζέζεηο θαη πεξηνρέο (π. ρ. θηλεηή έθζεζε). Σνπξηζηηθφ γεγνλφο "πξνβνιήο" ησλ λεζηψλ ηνπ λνκνχ κε πξφζθιεζε αιινδαπψλ εκπεηξνγλσκφλσλ, δεκνζηνγξάθσλ, επηρεηξεκαηηψλ. 3.3.3 ΤΝΔΡΓΑΗΑ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΝΖΗΧΝ Πξνβνιή λεζησηηθψλ ζπκπιεγκάησλ βαζηζκέλσλ ζε γλσζηά λεζηά (νκάδεο λεζηψλ). Πξνψζεζε εθδξνκηθψλ παθέησλ βξαρπρξφλησλ δηαθνπψλ (short break holidays) ζε "2+ λεζηά". Δηήζην ζεκαηηθφ ζπλέδξην βαζηζκέλν ζε κνξθή ηνπξηζκνχ αλαπηπζζφκελε ζηελ Πεξηθέξεηα. Θεκαηηθά έληππα κε αλαθνξά ζηα λεζηά πνπ πξνζθέξνπλ ηνλ αληίζηνηρν ζεκαηηθφ ηνπξηζκφ. 30

Αλάδεημε πνιχ-λεζηαθψλ "πνιηηηζηηθψλ δηαδξνκψλ" (π.ρ. κεζαησληθψλ θάζηξσλ, αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, θ.α.). 3.3.4 ΔΠΗΜΖΚΤΝΖ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΔΡΗΟΓΟΤ Έκθαζε ζε ηνπξηζηηθά πξντφληα ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. πλεδξηαθφ ηνπξηζκφ κε pre/post trips ζε κηθξφηεξα λεζηά. Πξνψζεζε εμεηδηθεπκέλσλ κνξθψλ αζιεηηθνχ ηνπξηζκνχ (wind surf) θαηαδχζεσλ, αλαξξηρήζεσλ θ.α.). Αλάδεημε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ δεηηνχληαη γηα δξαζηεξηφηεηεο "εθηφο ζαηδφλ". Πξνβνιή πεξηνρψλ, ππεξεζηψλ, εγθαηαζηάζεσλ γηα ζαιάζζην ηνπξηζκφ ηδησηηθψλ ζθαθψλ. 3.3.5 ΓΗΔΤΚΟΛΤΝΖ ΣΖ ΠΛΖΡΟΦΟΡΖΖ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΧΝ ΑΓΟΡΧΝ Κνηλφ έληππν παξνπζίαζεο φισλ ησλ λεζηψλ. Ζιεθηξνληθφ portal ζην internet κε links ζηηο επηκέξνπο ηζηνζειίδεο πξννξηζκψλ, θνξέσλ θαη επηρεηξήζεσλ. Θεκαηηθά έληππα γηα εηδηθέο κνξθέο / αμηνζέαηα (π.ρ. ζξεζθεπηηθά, ζπειαηνινγηθά, πνιηηηζηηθά, θ.α.). Έληππν πιεξνθφξεζεο δξνκνινγίσλ ζαιαζζίσλ θαη αεξνπνξηθψλ ζπγθνηλσληψλ. Δηδηθφ πιηθφ αλάδεημεο νηθνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (π.ρ. ζαιάζζην πάξθν, πεξηνρέο `Natura` πγξνβηφηνπνη, θ.α. ΠΡΟΚΛΗΕΙ Κπξηφηεξε πξφθιεζε ηνπ δσδεθαλεζηαθνχ πξντφληνο είλαη ην άλνηγκα ηνπ ζε λέεο αγνξέο θαη ε εδξαίσζε ηεο ζέζεο ηνπ ζε κηα ζεηξά ρσξψλ, φρη κφλν ηεο επξσπατθήο δψλεο. Γηα λα είλαη φκσο απηφ εθηθηφ πξέπεη λα αληεπεμέιζεη ζε επηκέξνπο πξνθιήζεηο πνπ ζα ζπλαληήζεη ζην δξφκν ηνπ πξνο ηελ ηδαληθή θαηάζηαζε. Αξρηθά, νη ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο ηνπ λνκνχ θαινχληαη λα δηαηεξήζνπλ ηα <<θεθηεκέλα >> ηνπο, λα δηαηεξήζνπλ ηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπο ζηνλ ηνκέα, μεπεξλψληαο φια ηα πξνβιήκαηα πνπ πξναλαθέξζεθαλ. Θα ήηαλ κεγάιν ζθάικα νη πφξνη θαη ε πξνζπάζεηα λα ζηξαθνχλ πξνο ηελ πνζνηηθή 31

επέθηαζε ηνπ θιάδνπ ρσξίο λα ιακβάλεηαη επαξθήο κέξηκλα γηα ηελ αλαβάζκηζε ηνπ παξφληνο δπλακηθνχ θαη ηε δηαηήξεζε ηεο. Μνλάρα ηφηε ζα πξνσζεζεί ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα σο βαζηθνχ κνρινχ δεκηνπξγίαο απαζρφιεζεο θαη εηζνδεκάησλ. Γηα λα απμεζεί ην πνζφ επεξεαζκνχ ηεο παγθφζκηαο ηνπξηζηηθήο αγνξάο θαη ησλ παγθφζκησλ ηνπξηζηηθψλ κεηαβιεηψλ, ζα πξέπεη λα εμαιείθνπλ ηα εξαζηηερληθά ζηνηρεηά πνπ παξνπζηάδνληαη θαη λα επηηεπρηεί ην κνλαδηθφ επαγγεικαηηθφ service. Πξέπεη λα ζπζηεκαηνπνηνχληαη νη γλψζεηο, λα επηζηεκνληθνπνηεζνχλ νη ζέζεηο. Οη ηνπξηζηηθνί επηρεηξεκαηίεο ζα πξέπεη λα απαληήζνπλ ζε απηή ηελ πξφθιεζε ψζηε λα απνηειέζνπλ ηνπο πξσηνπφξνπο φρη κφλν ζε εκπεηξίεο αιιά θαη ζε επηζηεκνληθή θαηάξηηζε θαη εμεηδίθεπζε. 3.4 ΤΜΒΟΤΛΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟΤ ΠΡΟΨΟΝΣΟ ΣΖ ΣΟΠΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΑ. Ο ηνπξηζκφο απνδείρζεθε πσο ήηαλ ν πην απνηειεζκαηηθφο κεραληζκφο γηα λα αλαθνπή ε θζίλνπζα δεκνγξαθηθή εμέιημε ησλ κηθξψλ ηδηαίηεξα λεζηψλ θαη λα πξνσζεζεί έλα αλαπηπμηαθφ πξφηππν, πνπ έβγαιε ηα λεζηά απφ ηελ απνκφλσζε θαη βειηίσζε αηζζεηά ην βνησηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ επίπεδν ησλ θαηνίθσλ ηνπο. Όζηεξα απφ κηα πεξίνδν δηζηαγκψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 σο πξνο ηνλ ξφιν πνπ κπνξνχζε λα παίμεη ν ηνπξηζκφο ζηελ αλάπηπμε ηνπ λεζηψηηθνπ ρψξνπ κέζα ζε έλα ζχζηεκα ηζφξξνπεο αλάπηπμεο φισλ ησλ θιαδψλ, ε νηθνλνκηθή πνιηηηθή αλαγλψξηζε ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ηνπ ηνπξηζκνχ ζην φπνην ζηξέθνληαλ θαη νη ηδησηηθέο επελδχζεηο θαη αλαζεψξεζε ηελ πνιηηηθή ηεο κε κέηξα ππέξ ηνπ ηνπξηζκνχ. Έηζη γηα πξψηε θνξά κεηαμχ ησλ εηψλ 1991-2001 ζεκεηψζεθε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε λεζηψηηθεο πεξηνρέο, πάλσ απφ ηε κέζε εζληθή αχμεζε 6,7 φπσο ζηα Γσδεθάλεζα 11,5. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηε Γσδεθάλεζν αλέβαζε αλακθηζβήηεηα ην βνησηηθφ επίπεδν ησλ θαηνίθσλ ηεο θαζψο βιέπνπλ ηνλ ηνπξηζκφ σο ην βαζηθφ παξάγνληα ηεο νηθνλνκηθήο ηνπο επηβίσζεο. Ζ ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ 32

νηθνλνκία ηεο πεξηνρήο θαη θπξίσο ζηε δηακφξθσζε ηνπ ηνπηθνχ εηζνδήκαηνο θαη ηελ απαζρφιεζε είλαη θαζνξηζηηθή αλ ιεθζέλ ππφςε φηη ην 80 ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ απαζρνιείηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη άκεζα ή έκκεζα κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη αθφκα φηη νη ηνπξηζηηθέο εηζπξάμεηο αληηπξνζσπεχνπλ ην 19 ηνπ αθαζάξηζηνπ εζληθνχ πξντφληνο ηεο Γσδεθαλήζνπ. ΠΗΝΑΚΑ 1. ΑΚΑΘΑΡΗΣΟ ΔΓΥΧΡΗΟ ΠΡΟΨΟΝ 2000-2004 2000 2001 2002 2003 2004 ΤΝΟΛΟ 156.514 167.994 181.004 196.602 212.734 ΔΛΛΑΓΟ ΓΧΓΔΚΑΝΖΑ 3.346 3.498 3.567 3.932 4.209 ΠΖΓΖ: Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο ΓΗΑΓΡΑΜΜΑ 1. ΑΚΑΘΑΡΗΣΟ ΔΓΥΧΡΗΟ ΠΡΟΨΟΝ 2000-2004 2000 2001 2002 Δωδεκάνησα Σύνολο Ελλάδος 2003 2004 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 33

3.5 ΑΝΔΡΓΗΑ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΚΑΗ ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Απφ έξεπλα (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Γσδεθαλήζνπ 2007) πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε ηνπηθή αγνξά εξγαζίαο ζην λνκφ Γσδεθαλήζνπ, βξεζήθαλ ππφ αλάιπζε ηξεηο θπξίεο ζεκαηηθέο ελφηεηεο: ηεο απαζρφιεζεο, ηεο αλεξγίαο θαη ηνπ επίπεδνπ εθπαίδεπζεο ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ. πγθεθξηκέλα παξαηεξνχκε ηα εμήο: Αλαθνξηθά κε ηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο ν λνκφο Γσδεθαλήζνπ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξα πςεινχο ξπζκνχο αχμεζεο ησλ κεγεζψλ ζε ζρέζε κε ηηο αληίζηνηρεο εμειίμεηο γηα ην ζχλνιν ηεο Διιεληθήο επηθξαηείαο. Αλ ζεσξήζνπκε φηη έλα ηέηνην γεγνλφο απνηειεί ελδεηθηηθφ ζηνηρείν ηνπ επηθξαηνχληνο βνησηηθνχ επίπεδνπ, ηφηε αλακθίβνια ν ζπγθεθξηκέλνο λνκφο έρεη παξνπζηάζεη ζεκαληηθή βειηίσζε θαηά ηηο δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Οη ζεκαληηθφηεξεο κεηαβνιέο παξαηεξνχληαη ζηε Κσ θαη ηε Ρφδν νη νπνίεο πξνζειθχνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο πιεζπζκηαθήο αχμεζεο. Κξίλνληαο σο πξνο ην βαζκφ ζπγθεληξνπνίεζεο, απηφο θξίλεηαη σο ηδηαίηεξα πςειφο, θαζψο ηα κεγάια λεζηά είλαη εθείλα πνπ παξνπζηάδνπλ ηελ αχμεζε, ζε αληίζεζε κε ηα κηθξά λεζηά ηα νπνία ζρεηηθά απνδπλακψλνληαη. ρεηηθά κε ηελ πνηνηηθή ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ, ην ζχλνιν ηεο αχμεζεο αθνξνχζε ηηο εκηαζηηθέο νκάδεο, ζε αληίζεζε κε ην ινηπφ αγξνηηθφ θαη αζηηθφ πιεζπζκφ νη φπνηνη παξακέλνπλ δηαρξνληθά ζηαζεξνί. Αλαθνξηθά κε ηελ εμέιημε ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο απαζρφιεζεο, απηά παξνπζηάδνπλ ελδείμεηο ζηαζεξφηεηαο θαηά ηα ηειεπηαία έηε (κέρξη θαη ην 1996), δηαξζξσηηθά παξαηεξνχκε φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απνξξνθάηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο ησλ θιάδσλ ησλ ππεξεζηψλ. Απφ απηέο ν κεγαιχηεξνο θιάδνο απαζρφιεζεο δελ είλαη άιινο απφ ηα μελνδνρεία θαη εζηηαηφξηα ν νπνίνο αθνινπζείηαη απφ ην ρνλδξηθφ θαη ιηαληθφ εκπφξην θαη θαηφπηλ απηψλ απφ ηηο θαηαζθεπέο. Οπζηαζηηθά ν πξσηνγελήο ηνκέαο ηεο νηθνλνκίαο δειαδή ε αιηεία, γεσξγία θαη θηελνηξνθία θαηαιακβάλνπλ έλα ζρεηηθφ κηθξφ θνκκάηη ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο. ρεηηθά κε ηελ αλεξγία ηα ζπιεγρζέληα ζηνηρεία ηελ παξνπζηάδνπλ σο ηδηαίηεξα κηθξή, κε πησηηθή κάιηζηα ηάζε θαηά ηα ηειεπηαία έηε. 34

Κξίλνληαο κε βάζε ηα λνχκεξα, γηα πνζνζηά θάησ ηνπ 4 αλαθέξνπκε ηελ χπαξμε κφλν θπζηθήο αλεξγίαο. ην λνκφ Γσδεθαλήζνπ φιεο νη εθηηκήζεηο θαηαιήγνπλ ζην παξαπάλσ ζπκπέξαζκα, αλαθνξηθά κε ηελ πνηφηεηα ηεο επηθξαηνχζαο αλεξγίαο. ρεηηθά κε ηε δηάξζξσζε ηεο αλεξγίαο αλά ειηθία κεγαιχηεξε εθηηκάηαη εθείλε ησλ ειηθηψλ 20-24 εηψλ, ε νπνία αθνινπζείηε απφ ηηο ειηθίεο 25-29. Γειαδή ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο αλ θαη εμαηξεηηθά κηθξφ ελ ηνχηνηο πιήηηεη λεαξέο ειηθίεο. Χο πξνο ηελ δηάξζξσζε ηεο αλεξγίαο αλά θχιιν απηή παξνπζηάδεηαη κε κεγαιχηεξα πνζνζηά γηα ηηο γπλαίθεο, εηδηθά κεηά ην 1994. Παξάιιεια θξίλνληαο άλδξεο θαη γπλαίθεο μερσξηζηά, ε αλδξηθή αλεξγία θξίλεηαη σο πην ζηαζεξή ζε ζρέζε κε ηε γπλαηθεία ε νπνία παξνπζηάδεη κεγαιχηεξε δηαθχκαλζε. ζν αλαθνξά ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, απηφ παξνπζηάδεηαη λα ππνιείπεηαη απφ ηελ επηθξαηνχζα θαηάζηαζε γηα ηη ζχλνιν ηεο Διιάδαο. Πέξα απφ ην γεγνλφο απηφ αθφκα θαη νη θιάδνη ησλ ππεξεζηψλ, νη νπαίνη είλαη έληαζεο εθπαηδεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, παξνπζηάδνπλ ζρεηηθά ρακειά επίπεδα εθπαίδεπζεο. Μηα πξψηε εθδνρή εξκελείαο ηνπ θαηλφκελνπ είλαη φηη ε θχζε θαη ε νξγάλσζε ηεο ηνπηθήο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο δελ έρνπλ άκεζε αλάγθε πξνζσπηθνχ κε εηδηθέο εξγαζηαθέο ηθαλφηεηεο θαη εμεηδηθεχζεηο. Μηα δεχηεξε εθδνρή είλαη φηη ν αξηζκφο ησλ πηπρηνχρσλ πνπ είλαη δηαζέζηκνο ζηε πεξηνρή είλαη ρακειφο, είηε γηαηί ζπνπδάδεη κηθξφο αξηζκφο Γσδεθαλεζίσλ, είηε γηαηί, ελψ ζπνπδάδεη ηθαλφο αξηζκφο βξίζθεη εξγαζία εθηφο Γσδεθαλήζνπ. 35

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 4.1 ΓΤΜΔΝΔΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΓΝΧΡΗΜΑΣΑ ΤΦΔΖ Ο ηνπξηζκφο ηεο Γσδεθαλήζνπ βξίζθεηαη ζε κία ζπλερηδφκελε χθεζε ηεο νπνίαο ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα είλαη; Ζ κείσζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. Ζ κείσζε ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ κε παξάιιειε αχμεζε ηνπ θφζηνπο εθκεηαιιεχζεσλ πνπ νδήγεζε ζε ζπξξίθλσζε ησλ θεξδψλ. Σν θιίκα αβεβαηφηεηαο πνπ επηθξαηεί κεηαμχ ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ θφζκνπ γηα ηηο εμειίμεηο θαη ηηο δηαγξαθφκελεο πξννπηηθέο ηνπ ηνπξηζκνχ. Έιιεηςε επειημίαο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ θνξέσλ ηνπ ηνπξηζηηθνχ θιάδνπ κπξνζηά ζηα πξνβιήκαηα ηεο δηεζλνχο ζπγθπξίαο θαη ηνλ απμεκέλν αληαγσληζκφ. Ζ ρακειή θαηά θεθαιήλ δαπάλε δείρλεη φηη δελ ππάξρεη πξφνδνο πξνο ηνλ επηιεθηηθφ ηνπξηζκφ ελψ ηαπηφρξνλα ιεηηνπξγεί απνηξεπηηθά γηα ηελ αλάιεςε επελδχζεσλ πνηνηηθήο αλαβάζκηζεο ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ. Ζ αλάθακςε, πνπ παξνπζηάδεηαη ηα ηειεπηαία 2 ρξφληα, γίλεηαη κε βξαδείο ξπζκνχο. Παξά ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αθίμεσλ, ν ρξφλνο παξακνλήο νινέλα θαη ζπξξηθλψλεηαη, ζπλδπαδφκελνο κε ρακειή εκεξήζηα δαπάλε. Σν εξψηεκα ηψξα πνπ κπαίλεη είλαη πνηα είλαη ηα αίηηα πνπ καο νδήγεζαλ ζηελ ηνπξηζηηθή χθεζε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πνπ αλαθέξακε πην πάλσ. 36

4.2 ΑΗΣΗΑ Έρνπλ δηαηππσζεί θαηά θαηξνχο δηάθνξεο απφςεηο ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ε ζπλερηδφκελε ηνπξηζηηθή χθεζε απνδίδεηαη: ηελ ππεξπξνζθνξά μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ ζε βαζκφ πνπ μεπεξλά θαηά πνιχ ηελ δήηεζε. ην ίδην ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ ηεο Γσδεθαλήζνπ πνπ θαίλεηαη λα κελ αληαπνθξίλεηαη πηα ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξίζηα. Τπνζηεξίδεηαη κάιηζηα φηη ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ έρεη θιείζεη ηνλ θχθιν ηεο δσήο ηνπ θαη ζπλεπψο ρξεηάδεηαη αλαβάζκηζε θαη δηαθνξνπνίεζε, ηηο πςειέο ηηκέο ηνπ πξντφληνο νη νπνίεο δελ κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηα επίπεδα ηνπ αληαγσληζκνχ. ηηο πηέζεηο πνπ αζθεί ζηνλ ηνκέα ησλ πσιήζεσλ ην νιηγνπψιην θαζεζηψο ησλ Οξγαλσηψλ Σαμηδηψλ (tour operators). ηηο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ησλ «παξαδνζηαθψλ» αγνξψλ (Γεξκαλία, Αγγιία θηι) ιφγσ ησλ κέηξσλ ιηηφηεηαο πνπ έιαβαλ νη ρψξεο απηέο κε απνηέιεζκα λα πεξηνξηζζνχλ ηα ηαμίδηα ζην εμσηεξηθφ, ηελ έιιεηςε ζπλερνχο θαη ζπζηεκαηηθήο δηαθήκηζεο θαη πξνβνιήο. Απφ ηνπο δπζκελείο απηνχο παξάγνληεο νξηζκέλνη είλαη αλαζηξέςηκνη κε κέηξα θαη πνιηηηθέο πνπ κπνξνχκε λα ιάβνπκε, νη άιινη φκσο πνπ δελ ειέγρνληαη απφ εκάο, δελ κπνξνχλ λα αληηκεησπηζζνχλ. 4.3 ΜΖ ΑΝΑΣΡΔΦΗΜΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ Γελ γίλεηαη λα βειηησζνχλ νη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ησλ «παξαδνζηαθψλ» αγνξψλ, ψζηε νη θαηαλαισηέο ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ λα αλαθηήζνπλ ηελ αγνξαζηηθή ηνπο ηθαλφηεηα. Γελ είλαη εθηθηφ επίζεο λα επεξεαζζεί ην ζχζηεκα πσιήζεσλ πνπ έρεη επηβιεζεί απφ ην νιηγνπψιην θαζεζηψο ησλ Οξγαλσηψλ Σαμηδηψλ, πνπ νπζηαζηηθά ξπζκίδεη θαη επηβάιιεη ηελ ηηκνινγηαθή πνιηηηθή, Σν ζχζηεκα ππεξεηείηαη ζπκθέξνληα ησλ Οξγαλσηψλ, ηα νπνία ηαπηίδνληαη θαη κε ηα ζπκθέξνληα ησλ θαηαλαισηψλ. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζηα πιαίζηα 37

ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ελψ πξνζηαηεχεηαη ν ηνπξίζηαο θαηαλαισηήο θαλέλα κέηξν δελ έρεη ιεθζεί γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηνπ παξαγσγνχ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Καη απηφ δελ είλαη άζρεην κε ηνπο δηζηαγκνχο πνπ ππάξρνπλ γηα αλαγλψξηζε ηνπ ηνπξηζκνχ σο ηνκέα δξάζεσλ ηεο ΔΔ. 38

4.4 ΑΝΑΣΡΔΦΗΜΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ Σν πξφβιεκα ηεο ππεξπξνζθνξάο μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ δελ θαίλεηαη λα είλαη ζπγθπξηαθφ ψζηε κε ηελ αλάθακςε λα απνθαηαζηαζεί ε ηζνξξνπία κεηαμχ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο. Ο θιάδνο έρεη δνκηθέο αδπλακίεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ παιαηφηεηα θαη ηελ ρσξνηαμηθή θαηαλνκή ησλ κνλάδσλ, Υξεηάδεηαη επνκέλσο εθζπγρξνληζκφο ησλ παιηψλ κνλάδσλ θαη επαλαπξνζδηνξηζκφο ηεο ρξήζεο νξηζκέλσλ πνπ βξέζεθαλ ζε ιάζνο ζέζε ή ε ζέζε ηνπο άιιαμε ιεηηνπξγίεο. Σν πξφβιεκα ηεο ππεξπξνζθνξάο αληηκεησπίδεηαη θαη κε ηελ αιιαγή ρξήζεο, ρξεηάδεηαη φκσο λα ζεζπηζζνχλ θαη νξηζκέλα θίλεηξα, ηδηαίηεξα γηα ηηο παιηέο κνλάδεο, νη νπνίεο επηηέιεζαλ ηνλ πξννξηζκφ ηνπο. Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ ρξεηάδεηαη βειηίσζε θαη δηαθνξνπνίεζε γηα λα επαλαθηήζεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ, Ζ βειηίσζε θαη αλαβάζκηζε ηνπ πξνζθεξφκελνπ ζήκεξα πξντφληνο δε ζα γίλεη κφλν κε ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ θαηαιπκάησλ αιιά θπξίσο κε ηελ βειηίσζε θαη ησλ άιισλ ηκεκάησλ πνπ ζπλζέηνπλ ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ε φηη αθνξά ηελ δηαθνξνπνίεζε πξντφληνο γηα λα θαηαζηεί ειθπζηηθφηεξν, απηή κπνξεί λα γίλεη κε ηελ αλάπηπμε λέσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. Σν πξνζθεξφκελν ζήκεξα ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη αθξηβφ. Οη μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο» ελψ δελ κπνξνχλ λα αλαπξνζαξκφζνπλ ηηο ηηκέο ηνπο, είλαη ππνρξεσκέλεο θάζε ρξφλν λα επηβαξχλνπλ ηελ δηαρείξηζε ηνπο κε ηηο δαπάλεο εθκεηαιιεχζεσο θαη ηα ινηπά ιεηηνπξγηθά ηνπο έμνδα. Υξεηάδεηαη επνκέλσο ζηε θάζε απηή ζπγθξάηεζε ηνπ μελνδνρεηαθνχ θφζηνπο κε θαηάιιεια κέηξα θαη πνιηηηθέο, γηα λα δηαηεξήζνπλ ηελ πεξηνξηζκέλε άιισζηε αληαγσληζηηθφηεηα ηνπο νη μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο. Δθεί φκσο πνπ ε θαηάζηαζε είλαη ζρεδφλ αλεμέιεγθηε είλαη ην εμσμελνδνρεηαθφ θφζηνο, ην νπνίν είλαη «εθηφο παθέηνπ» θαη ιεηηνπξγεί απηφλνκα κε φιεο ηηο δπζκελείο επηπηψζεηο ζηε δηακφξθσζε ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο ησλ δηαθνπψλ. Ζ ηάζε πνπ παξαηεξείηαη ηειεπηαία γηα δηεχξπλζε ησλ παθέησλ «all inclusive)) απνηειεί ηξφπν άκπλαο ηνπ νηθνγελεηαθνχ, ηδηαίηεξα, ηνπξηζκνχ ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ εμσμελνδνρεηαθνχ θφζηνπο. Σν θαηλφκελν φκσο απηφ πξέπεη λα ηεζεί ππφ ηνλ έιεγρν ηεο Πνιηηείαο, αθνχ ε επίθιεζε γηα απηνζπγθξάηεζε θαη έιεγρν δε βξίζθεη απήρεζε. Ζ δηαθήκηζε θαη πξνβνιή, αλ είλαη έγθαηξε θαη ζπλερήο κπνξεί λα επεξεάζεη ηα πξάγκαηα πξνο ην θαιχηεξν. Θα πξέπεη λα ππάξρεη δπλαηφηεηα γηα 39

πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο απφ ηνπο ππνςήθηνπο θαηαλαισηέο ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ηεο Γσδεθαλήζνπ. 4.5 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ Ζ χθεζε πνπ δηαθξίλεη ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ πεξηνρή ηεο Γσδεθαλήζνπ πξνθαιεί ζηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο κηα ζεηξά απφ πξνβιήκαηα. Τπνβάζκηζε ηνπ είδνπο ησλ ηνπξηζηψλ. Ο θνξεζκφο φρη κφλν ππνβαζκίδεη ην θπζηθφ, δνκεκέλν θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ αιιά νδεγεί ζε ππνβάζκηζε ηνπ είδνπο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ έξρνληαη θάζε ρξφλν. Με ιίγα ιφγηα δεκηνπξγεί έλα boomerang : Τπνβάζκηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζεκαίλεη ρακειφ βαζκφ αληαγσληζηηθφηεηαο άξα ρακειφηεξεο πσιήζεηο, θζελφηεξεο πσιήζεηο θαη ρακειφηεξα έζνδα. Βέβαηα ππφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο είλαη δχζθνιε ε πξνζέιθπζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ πνπ έρνπλ ηδηαίηεξεο απαηηήζεηο σο πξνο ηελ πνηφηεηα ηνπ πξντφληνο Αδπλακία αλαπξνζαξκνγήο ηηκψλ. Ζ αχμεζε ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο δελ έθεξε ηηο αλακελφκελεο επηπηψζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο ηνπξηζηηθήο δαπάλεο ησλ ηνπξηζηψλ. Απηφ ζπλέβε γηαηί νη μελνδνρεηαθέο ππεξεζίεο, πνπ απνηεινχλ ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηεο δαπάλεο απηήο, πξνζθέξνληαη ζε ηηκέο πνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ θαζεισζεί, ιφγσ ηνπ ζθιεξνχ αληαγσληζκνχ θαη ησλ πηέζεσλ πνπ δέρνληαη νη μελνδφρνη απφ ηνπο δηεζλείο νξγαλσηέο ηαμηδηψλ (tour operators), Κάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο ε αληαγσληζηηθφηεηα ησλ μελνδνρεηαθψλ ππεξεζηψλ έθζαζε ζε νξηαθά επίπεδα, αθνχ απμάλνληαη ζπλερψο ηα ιεηηνπξγηθά έμνδα ησλ μελνδνρείσλ(ιφγσ απμήζεσλ ζηε θνξνινγία, ζηα εξγαηηθά θαη ζηα ηηκνιφγηα ησλ ΓΔΚΟ), ελψ αδπλαηνχλ λα αλαπξνζαξκφζνπλ ηηο ηηκέο θαη λα 40

απμήζνπλ ηα έζνδα ηνπο, Δπηπιένλ, πνιιέο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο αδπλαηνχλ λα εμνθιήζνπλ ηα δάλεηα ηνπο, κε απνηέιεζκα λα νδεγνχληαη ζε αλαγθαζηηθνχο πιεηζηεξηαζκνχο απφ ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα. Δπνρηθφηεηα- κίθξπλζε ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο ζπλερίδεη λα είλαη ε θπξίαξρε κνξθή ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο Γσδεθαλήζνπ, παξά ηα πξνβιήκαηα πνπ έρεη δεκηνπξγήζεη, θπξίσο απφ ηε κεγάιε ζπγθεληξσηηθφηεηα πνπ παξνπζηάδεη ζηνπο κήλεο αηρκήο (Μάηνο- επηέκβξηνο), κε απνηέιεζκα ηε ζπλερψο ζπξξηθλσκέλε ηνπξηζηηθή πεξίνδν. ζπξξίθλσζε απηή έρεη ηηο ζπλέπεηεο ηεο ζηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη ζήκεξα ζε πνζνζηφ θάησ ηνπ 50% ζε εηήζηα βάζε. πσο αλαθέξεη κάιηζηα θαη ν θ. Αλδξεάδεο, πξφεδξνο ηνπ πλδέζκνπ Διιεληθψλ Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ (Αλδξεάδεο, 2002, 5) ε ζρέζε αθίμεσλ κεηαμχ θαινθαηξηλνχ θαη ρεηκεξηλνχ ηνπξηζκνχ είλαη 10 πξνο 1, ελψ ζηηο άιιεο ρψξεο είλαη 2,5 πξνο 1. Υακειή θαηά θεθαιήλ δαπάλε Ζ ππνβάζκηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ κε κεησκέλεο απαηηήζεηο θαη ρακειφ εηζφδεκα. Έηζη δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ ηνκέα παξνρήο ππεξεζηψλ, αλαςπρήο θαη ζηα θαηαζηήκαηα πνπ απνβιέπνπλ ζηελ ηνπξηζηηθή πειαηεία αθνχ νη εκεξήζηεο δαπάλεο ησλ ηνπξηζηψλ είλαη ειάρηζηεο. Ο ηνπξηζκφο θαιείηαη, ινηπφλ, λα αληηκεησπίζεη κηα ζεηξά απφ έθηαθηεο θαηαζηάζεηο κε έλα θαη κφλνλ εθφδην, ηνλ ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ, ψζηε λα έρεη φζν ην δπλαηφλ κηθξφηεξεο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο θαη λα εμνκαιπλζεί ε αξλεηηθή ηάζε πνπ εκθαλίδεηαη, Σέηνηεο θαηαζηάζεηο κπνξεί νθείινληαη ζε θπζηθά θαηλφκελα (ηπθψλεο, πιεκκχξεο, ππξθαγηέο θ.ιπ.), ζε νηθνλνκηθέο ζπγθπξίεο ή ζε θνηλσληθνπνιηηηθά θαηλφκελα (εκθχιηεο δηακάρεο, πνιεκηθέο ή ηξνκνθξαηηθέο επηζέζεηο θ.ιπ.). ε θάζε πεξίπησζε, ε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα λα επεξεάδεηαη ζηνλ βαζκφ πνπ εμαξηάηαη απφ ηελ εηνηκφηεηα ηεο ρψξαο θαη ηελ έληαζε ησλ ζπκβάλησλ. Ζ 41

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 5.1 ΡΟΓΟ Ζ Ρφδνο, είλαη ην κεγαιχηεξν λεζί ησλ Γσδεθαλήζσλ θαη ην ηέηαξην ηεο Διιάδαο. Βξίζθεηαη ζηε λνηηναλαηνιηθή πιεπξά ηνπ Αηγαίνπ, απέλαληη απφ ηηο κηθξαζηαηηθέο αθηέο, απφ ηηο νπνίεο απέρεη πεξίπνπ 11 κίιηα. Έρεη ζρήκα ζηελφκαθξν. Ζ έθηαζή ηεο θηάλεη ηα 1398 η. ρικ., ην κήθνο ηεο ηα 79,7 ρικ. θαη ην πιάηνο ηεο ηα 38 ρικ. Σν κήθνο ησλ αθηψλ ηεο μεπεξλά ηα 220 ρικ. Σν έδαθφο ηεο ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ είλαη ηδηαίηεξα εχθνξν. ε πνιιέο πεξηνρέο θαιιηεξγνχληαη ακπέιηα απφ φπνπ παξάγεηαη ην εθιεθηφ ξνδίηηθν θξαζί. Δπίζεο, ε Ρφδνο παξάγεη ιάδη, δεκεηξηαθά θαη εζπεξηδνεηδή, ελψ νη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο θεκίδνληαη γηα ηα πηελνηξνθηθά πξντφληα ηνπο. Ζ γεσγξαθηθή ηεο ζέζε έγηλε αηηία ζην παξειζφλ ζην λεζί λα δηαζηαπξψζνπλ ηα μίθε ηνπο, εηεξφθιεηνη πνιηηηζκνί απφ ηελ Αλαηνιή θαη ηε Γχζε. ήκεξα, ε Ρφδνο είλαη ε πξσηεχνπζα ηνπ λνκνχ Γσδεθαλήζνπ. Λφγσ ηεο εμαηξεηηθήο θπζηθήο νκνξθηάο ηεο θαη ησλ αλαξίζκεησλ κλεκείσλ πνπ δηαζέηεη έρεη αλαδεηρζεί ζε έλα ηνπξηζηηθφ ζέξεηξν δηεζλνχο θήκεο. Αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη είλαη απφ ηα λεζηά κε ηελ θαιχηεξε ηνπξηζηηθή ππνδνκή. Γελ είλαη άιισζηε ηπραίν ην γεγνλφο φηη απφ ηνπο 90.000 πεξίπνπ θαηνίθνπο ηνπ 42

λεζηνχ, ζρεδφλ ην 90% απαζρνιείηαη κε ηνλ ηνπξηζκφ. Τπεξπνιπηειή μελνδνρεία, εζηηαηφξηα φισλ ησλ εηδψλ, εληππσζηαθά θαηαζηήκαηα, δελ κπνξεί παξά λα ηθαλνπνηήζνπλ αθφκε θαη ηνλ πην απαηηεηηθφ επηζθέπηε. Σν λεζί θεκίδεηαη θαη γηα ηελ έληνλε λπρηεξηλή δσή, ζηελ νπνία ηελ πξσηνθαζεδξία έρεη ην πεξίθεκν θαδίλν, αιιά θαη ηα θεκηζκέλα κεγάια club θαη bar πνπ θξαηάλε ηνπο ξπζκνχο ζε φιεο ηηο πεξηνρέο ηνπ λεζηνχ. 5.2 Ζ ΠΟΡΔΗΑ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΡΟΓΟΤ O ηνπξηζκφο ηεο Ρφδνπ αλαπηχρζεθε κε ξαγδαίνπο ξπζκνχο ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θζάλνληαο απφ 8,1 εθαη. δηαλπθηεξεχζεηο ην 1990 ζε 10,8 εθαη. ην 1999 (βι. ρήκα 1). Απηφ ζπλέβε φρη γηαηί ην επέηπραλ νη ηνπξηζηηθνί θνξείο κε ηηο ελέξγεηέο ηνπο, αιιά επεηδή απηή ήηαλ ε επηινγή ησλ tour operators. ηαλ άιιαμε ε πνιηηηθή ησλ tour operators, θαλείο θνξέαο ηεο Διιάδαο ή ηεο Ρφδνπ δελ κπφξεζε λα αλαθφςεη ηελ πησηηθή πνξεία ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο, αθνχ δελ έγηλαλ εγθαίξσο νη θαηάιιειεο ελέξγεηεο. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα κεησζνχλ νη δηαλπθηεξεχζεηο ζε 8,6 εθαη. ην 2003. ρήκα 1: χλνιν δηαλπθηεξεχζεσλ ζηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα ηεο Ρφδνπ ηελ πεξίνδν 1952-2003 Πηγές: EΣYE / EOT, EΞP, Λογοθέηης 1992 43

Σν ζεκείν θακπήο ππήξμε ην έηνο 1999, φηαλ ζηακάηεζαλ ζηελ Σνπξθία νη πνιεκηθέο ζπγθξνχζεηο κε ην PKK. Απφ ηελ επφκελε ζεδφλ άξρηζε ε ξαγδαία αχμεζε ηνπ ξεχκαηνο πξνο ηελ Σνπξθία κε παξάιιειε απψιεηα κεξηδίνπ αγνξάο γηα ηνπο ειιεληθνχο πξννξηζκνχο, θάηη πνπ φκσο δελ αξρηθά έγηλε ηδηαίηεξα αηζζεηφ ζηε ρψξα καο, αθνχ ε επξσπατθή αγνξά ηνπ νξγαλσκέλνπ ηνπξηζκνχ ζπλέρηζε λα κεγαιψλεη. H κεγάιε πηψζε ζηα ηνπξηζηηθά κεγέζε μεθίλεζε νπζηαζηηθά ην 2001 σο ζπλάξηεζε ηεζζάξσλ παξαγφλησλ: Οηθνλνκηθή χθεζε ζηηο επξσπατθέο αγνξέο πνπ πξνθάιεζε κείσζε ηεο δήηεζεο. Απψιεηα κεξηδίνπ αγνξάο ηεο Διιάδαο πξνο ηηο ρψξεο εθηφο Δπξσδψλεο ιφγσ κε αληαγσληζηηθψλ ηηκψλ. Απνπζία απφ ηε «λέα ηνπξηζηηθή αγνξά» πνπ γελλήζεθε ράξε ζην Internet θαη ηηο αεξνπνξηθέο εηαηξίεο ρακεινχ θφζηνπο. Αδπλακία ηθαλνπνίεζεο ηεο δηαξθψο απμαλφκελεο αγνξάο γηα ηαμίδηα εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ θαη εηδηθψλ απαηηήζεσλ ιφγσ ηεο 'κνλνθαιιηέξγεηαο' ηππνπνηεκέλσλ δηαθνπψλ ειίνπ θαη ζάιαζζαο πνπ θπξηαξρεί ζηε Ρφδν. Πνηέ ζηελ ηζηνξία ηνπ ξνδηαθνχ ηνπξηζκνχ δελ ππήξμε κηα ηφζν κεγάιε πεξίνδνο χθεζεο κε κηα πεληαεηία ζπλερνχο πηψζεο ζηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε (2000-2004).Δάλ ζπλερηζηεί ε θαηάζηαζε σο έρεη θαη δελ ππάξμνπλ ζεκαληηθέο πξσηνβνπιίεο απφ ηνπο θνξείο ηεο Ρφδνπ, ηα πξάγκαηα ζπλερψο ζα ρεηξνηεξεχνπλ, αθνχ: ν αληαγσληζκφο δηαξθψο ζα εληείλεηαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ ιφγσ ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ μελνδνρείσλ θαη ζέξεηξσλ πςειψλ πξνδηαγξαθψλ. ε γήξαλζε ησλ μελνδνρείσλ θαη ππνδνκψλ ηεο Ρφδνπ ζα γίλεηαη νινέλα θαη πην εκθαλήο. ε ηζνηηκία ηνπ επξψ κε ηα λνκίζκαηα άιισλ κεζνγεηαθψλ ρσξψλ δελ αλακέλεηαη λα κεησζεί. Παξά ηηο φπνηεο παξνδηθέο εμάξζεηο ηεο δήηεζεο (ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ε πξφζθαηε κεηαθίλεζε ηνπξηζηψλ πξνο ηε Ρφδν απφ ηελ Αίγππην θαη ηελ 44

Σνπξθία ιφγσ ησλ εθεί βνκβηζηηθψλ επηζέζεσλ), ε πνξεία ησλ εζφδσλ ζα παξακείλεη πησηηθή ιφγσ ηεο δηαξθψο εληεηλφκελεο πίεζεο γηα ρακειφηεξεο ηηκέο απφ ηνπο tour operators. Δπίζεο αλακέλεηαη λα δηεπξπλζεί ην ράζκα κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ ηεο Ρφδνπ. Οη επηρεηξήζεηο θαη εηδηθφηεξα ηα μελνδνρεία πνπ ζα επελδχζνπλ ζην πξνζσπηθφ, ηηο εγθαηαζηάζεηο θαη ηνλ εμνπιηζκφ ηνπο θαη πνπ ζα ζηνρεχζνπλ ζε εηδηθέο θαηεγνξίεο θαηαλαισηψλ (π.ρ. νηθνγέλεηεο κε παηδηά, ηνπξίζηεο εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ θ.ν.θ.) κε ηα θαηάιιεια πξντφληα (π.ρ. all-inclusive, spa δηεζλψλ πξνδηαγξαθψλ), ζα έρνπλ ηθαλνπνηεηηθή πιεξφηεηα θαη έζνδα ηα πξνζερή ρξφληα. Αληηζέησο, ζα δπζθνιεχνπλ ζπλερψο νη ζπλζήθεο γηα εθείλεο ηηο επηρεηξήζεηο πνπ απιψο ζα ζπλερίζνπλ λα θάλνπλ φηη έθαλαλ θαη ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο πξνζθέξνληαο ηππνπνηεκέλεο δηαθνπέο. Αθξηβψο απηέο νη επηρεηξήζεηο είλαη πνπ ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξν ηελ ππνζηήξημε θαη θαζνδήγεζε απφ ηνπο ηνπξηζηηθνχο θνξείο θαη ην θξάηνο. Δμάιινπ, ε επνρηθφηεηα ηνπ ξνδηαθνχ ηνπξηζκνχ δηαξθψο επηδεηλψλεηαη, αληί λα επηκεθχλεηαη ε δηάξθεηα ηεο ζεδφλ (βι. ρήκα 2). Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ην 1975 πξαγκαηνπνηήζεθε θαηά ην ηεηξάκελν Ηνπλίνπ - επηεκβξίνπ ην 61,3% φισλ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ ζηα μελνδνρεία ηεο Ρφδνπ. Tν 1984 ην ζρεηηθφ πνζνζηφ απμήζεθε ζην 64,7%, ην 1993 ζην 68,9%, γηα λα θηάζεη ην 2000 ζην 71,4% θαη ζην 72,6% ην 2003. Απηή ε εμέιημε δείρλεη ηελ παληειή αδπλακία ησλ ηνπξηζηηθψλ θνξέσλ ηεο Ρφδνπ, αιιά θαη ηνπ E.O.T. λα παξέκβνπλ ζηηο εμειίμεηο θαη λα πξνσζήζνπλ έλαλ δηαθεξπγκέλν θαη θνηλφ ζηφρν. Αληηζέησο, ε επνρηθφηεηα ζε φινπο ηνπο εθηφο Διιάδαο κεζνγεηαθνχο πξννξηζκνχο, φπσο ι.ρ. ηελ Σνπξθία θαη ηελ Ηζπαλία, είλαη πνιχ πην πεξηνξηζκέλε (βι. ETE 2003), γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη κε ηα θαηάιιεια κέηξα κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί απηφ ην πξφβιεκα. Γηαλπθηεξεχζεηο ζηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα ηεο Ρφδνπ θαηά ην ηεηξάκελν Ηνπλίνπ - επηεκβξίνπ σο πνζνζηφ επί ησλ εηεζίνπ ζπλφινπ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ γηα επηιεγκέλα έηε: 1975: 61,3% 1984: 64,7% 1993: 68,9% 45

2000: 71,4% 2003: 72,6% Πηγές: EΣYE, EOT, ΞEE, EΞP, Λογοθέηης 1992 ρήκα 2: Πνζνζηηαία θαηαλνκή ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ ζηα μελνδνρεία ηεο Ρφδνπ θαηά κήλα γηα ηα έηε 1975, 1984, 1993, 2000 θαη 2003 Πηγές: EΣYE / EOT, EΞP Λνγνζέηεο 1992 Παξάιιεια κε ηελ αχμεζε ηεο επνρηθφηεηαο παξαηεξείηαη κείσζε ζηε κέζε παξακνλή ησλ ηνπξηζηψλ. Απηή αλήιζε ην 2001 ζηηο 8,3 δηαλπθηεξεχζεηο γηα ηα μελνδνρεία ηεο Ρφδνπ, φηαλ ην 1991 ήηαλ 9,7 δηαλπθηεξεχζεηο θαη ην 1981 9,9 δηαλπθηεξεχζεηο. Μέζε παξακνλή ζηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα ηεο Ρφδνπ γηα επηιεγκέλα έηε: 1981: 9,9 δηαλπθηεξεχζεηο 1991: 9,7 δηαλπθηεξεχζεηο 2001: 8,3 δηαλπθηεξεχζεηο Πηγές: EΣYE / EOT, Λογοθέηης 1992 Ζ κείσζε ηεο δηάξθεηαο παξακνλήο πξνθχπηεη επίζεο απφ ηελ αλαινγηθά ηαρχηεξε αλάπηπμε ησλ αθίμεσλ κε charter ζε ζχγθξηζε κε ηηο δηαλπθηεξεχζεηο θαηά ηηο ηξεηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ε δε πηψζε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ είλαη πην έληνλε ζηηο δηαλπθηεξεχζεηο (βι. ρήκα 3). Παξάιιεια δηαπηζηψλεηαη φηη νη 46

μελνδνρεηαθέο θιίλεο απμάλνληαη απφ ην 1988 κε ξπζκνχο ηαρχηεξνπο απφ ηελ αχμεζε ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ. ρήκα 3: Μεηαβνιή ζηηο δηαλπθηεξεχζεηο ησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ ηεο Ρφδνπ, ηηο αθίμεηο κε πηήζεηο charter ζηε Ρφδν θαζψο θαη ζηηο μελνδνρεηαθέο θιίλεο έλαληη ηνπ έηνπο βάζεο 1981 (1981 = 100) Πηγές: EΣYE/EOT, EΞP, YΠA, Λογοθέηης 1992 H ππναπαζρφιεζε ηνπ μελνδνρεηαθνχ δπλακηθνχ ηεο Ρφδνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ιφγσ: ηεο κείσζεο ησλ αθίμεσλ, ηεο κείσζεο ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ, ηεο εληεηλφκελεο επνρηθφηεηαο, ηεο κείσζεο ζηε κέζε παξακνλή θαη ηεο ζπγθξηηηθά ηαρείαο αχμεζεο ησλ μελνδνρεηαθψλ θιηλψλ αληαλαθιάηαη ζε έλαλ άιιν δείθηε, ηηο δηαλπθηεξεχζεηο αλά θιίλε (βι. ρήκα 4). Απφ ην 1999 - κε 163 δηαλπθηεξεχζεηο αλά θιίλε - παξαηεξείηαη κηα ζπλερήο πηψζε ηνπ δείθηε πνπ έθηαζε ην 2003 ζηηο 126 δηαλπθηεξεχζεηο. κσο θαη θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, νη δηαλπθηεξεχζεηο αλά θιίλε νπδέπνηε ππεξέβεζαλ ην κέζν φξν ηεο πεξηφδνπ 1960-2003, ν νπνίνο αλήιζε ζηηο 173 δηαλπθηεξεχζεηο πεξηιακβάλνληαο θαη ηα έηε κε έληνλν ην θαηλφκελν ηνπ «overbooking» θαη πάλσ απφ 200 δηαλπθηεξεχζεηο αλά θιίλε (κε κέγηζηε ηηκή ηηο 226 δηαλπθηεξεχζεηο ην 1976). 47

ρήκα 4: Γηαλπθηεξεχζεηο αλά θιίλε Πηγές: EΣYE / EOT, ΞEE, EΞP Λνγνζέηεο 1992 Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε εμέιημε ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο ηεο Ρφδνπ σο πξνο ηηο εζληθφηεηεο. ηηο ηξεηο παξαδνζηαθέο αγνξέο ηνπ ξνδηαθνχ ηνπξηζκνχ - δει. ηε Βξεηαλία, ηε Γεξκαλία θαη ηε θαλδηλαβία - ππήξμε ηα ηειεπηαία ρξφληα κηα κεγάιε κείσζε ηφζν ζηνπο απφιπηνπο αξηζκνχο επηζθεπηψλ φζν θαη ζην κεξίδην απηψλ ησλ εζληθνηήησλ επί ηνπ ζπλφινπ ησλ ηνπξηζηψλ (βι. Πίλαθα 1 θαη ρήκα 5). Οη αθίμεηο κε charter απφ απηέο ηηο ηξεηο ρψξεο ήηαλ κεησκέλεο ην 2004 κέρξη θαη ζε πνζνζηφ 29,1% ζε ζρέζε κε ηα πξνεγνχκελα έηε. Οκνίσο, ππνρψξεζε θαη ε πνζνζηηαία ζπκκεηνρή ησλ ηξηψλ ρσξψλ ζην ζχλνιν ησλ αθίμεσλ κε charter ηα ηειεπηαία δέθα ρξφληα. Tν αζξνηζηηθφ κεξίδην ηεο Βξεηαλίαο, ηεο Γεξκαλίαο θαη ησλ ζθαλδηλαβηθψλ ρσξψλ επί ηνπ εηζεξρφκελνπ ηνπξηζκνχ ηεο Ρφδνπ έπεζε απφ 77,3% ην 1994 ζε 62,6% ην 2004, ην ρακειφηεξν ζηελ ηζηνξία ηνπ ξνδηαθνχ ηνπξηζκνχ. Oη Βξεηαλνί επηβάηεο πηήζεσλ charter επέηπραλ πάλησο ην 2002 ην πςειφηεξν κεξίδην ησλ ηειεπηαία δέθα εηψλ κε 33,5% επί ηνπ ζπλφινπ αθίμεσλ κε charter. ρήκα 5: Μεξίδην ηνπξηζηψλ απφ ηε Βξεηαλία, ηε Γεξκαλία θαη ηηο ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο επί ηνπ ζπλφινπ ησλ αθίμεσλ κε πηήζεηο charter ζηε Ρφδν γηα ηελ πεξίνδν 1991-2004 48

Πηγή: YΠA Πηγή: YΠA Μηα άιιε εζληθφηεηα πνπ παξνπζίαζε αμηφινγε αχμεζε είλαη νη Έιιελεο (βι. Πίλαθα 2). Σν κεξίδην ησλ Διιήλσλ ζηηο ζπλνιηθέο δηαλπθηεξεχζεηο απμήζεθε απφ ην 6,1% ην 1999 ζην 8,8% ην 2004. ρήκα 6: Μεξίδην ηνπξηζηψλ απφ επηιεγκέλεο ρψξεο επί ηνπ ζπλφινπ ησλ αθίμεσλ κε πηήζεηο charter ζηε Ρφδν γηα ηελ πεξίνδν 1991-2004 Πηγή: YΠA 49

Πίλαθαο 2: Μεξίδην εκεδαπψλ ζην ζχλνιν ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ ζε μελνδνρεία ηεο Ρφδνπ Έηνο χλνιν δηαλπθηεξεχζεσλ Γηαλπθηεξεχζεηο εκεδαπψλ Μεξίδην εκεδαπψλ ζην ζχλνιν Πηγή: EΞP Σν ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηα παξαπάλσ είλαη φηη ε έιιεηςε ζηξαηεγηθήο αλάιπζεο θαη ζρεδηαζκνχ γηα ηνλ ηνπξηζκφ ηεο Ρφδνπ εκπφδηζε ηνπο ηνπξηζηηθνχο θνξείο λα αληηιεθζνχλ εγθαίξσο ηηο αλαθαηαηάμεηο ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ ηνπξηζηψλ θαη λα επηθεληξψζνπλ ηηο ελέξγεηεο πξνβνιήο ζε εθείλεο ηηο αγνξέο πνπ έρνπλ πξννπηηθέο αλάπηπμεο. Αληί γηα απηφ, δαπαλψληαη θνλδχιηα πξνβνιήο ζε αγνξέο πνπ βξίζθνληαη ζε ζηαζεξή πησηηθή πνξεία εδψ θαη ρξφληα. Οπζηαζηηθά έρεη παξαρσξεζεί ε πξσηνβνπιία ζηνπο tour operators γηα λα αλαπηχμνπλ - θαη ελ ηέιεη λα ειέγμνπλ - εθείλνη θάπνηεο λέεο αγνξέο, νη δε επηρεηξήζεηο θαη θνξείο ηεο Ρφδνπ ηξέρνπλ πίζσ απφ ηηο εμειίμεηο φηαλ νη tour operators ζηξέθνπλ ζε άιινπο πξννξηζκνχο ηελ πειαηεία ησλ παξαδνζηαθψλ αγνξψλ. 50

ΠΗΝΑΚΑ 2. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΔΣΖ ΔΠΗΒΑΣΔ ΑΦΗΞΔΗ ΑΝΑΥΧΡΖΔΗ 1978 230.008 234.818 1979 235.651 240.225 1980 226.253 229.571 1981 216.527 216.225 1982 232.948 240.848 1983 265.594 265.072 1984 307.874 360.112 1985 352.292 342.180 1986 313.566 312.213 1987 292.714 290.025 1988 285.451 285.222 1989 282.870 283.669 1990 251.979 249.762 1991 198.269 196.510 1992 207.000 209.375 1993 196.377 198.843 1994 189.277 190.795 1995 209.455 210.246 1996 235.325 242.071 51

ΔΠΗΒΑΣΔ 1997 279.199 280.569 1998 269.461 265.823 1999 318.930 319.459 2000 356.883 363.677 2001 338.430 344.039 2002 310.074 318.763 2003 340.760 348.555 2004 360.778 337.095 2005 370.263 380.213 2006 401.280 408.685 2007 413.576 423.061 2008 412.591 424.060 ΦΡΑΦΖΜΑ 2. ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ 450.000 400.000 ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ 350.000 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 300.000 250.000 200.000 150.000 εηξά1 100.000 50.000 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 52

ΠΗΝΑΚΑ 3. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΔΣΖ ΔΠΗΒΑΣΔ ΑΦΗΞΔΗ ΑΝΑΥΧΡΖΔΗ 1978 360.806 362.309 1979 431.945 431.196 1980 464.050 457.659 1981 485.618 483.592 1982 504.843 497.869 1983 442.425 438.069 1984 519.889 468.290 1985 625.335 623.078 1986 703.742 673.387 1987 754.592 752.740 1988 752.727 749.930 1989 751.254 749.673 1990 790.601 787.120 1991 715.256 712.821 1992 938.084 942.216 1993 926.811 924.933 1994 1.056.560 1.055.154 1995 960.586 964.336 1996 899.809 864.312 1997 1.019.876 935.651 1998 1.116.611 1.020.417 1999 1.340.709 1.312.420 2000 1.339.139 1.347.351 53

ΔΠΗΒΑΣΔ 2001 1.361.783 1.383.923 2002 1.288.923 1.312.723 2003 1.236.553 1.240.202 2004 1.165.843 1.172.807 2005 1.215.771 1.241.267 2006 1.336.884 1.344.673 2007 1.392.889 1.396.799 2008 1.773.732 1.800.914 ΠΖΓΖ ΔΟΣ ΓΡΑΦΖΜΑ 3. ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 εηξά1 600.000 400.000 200.000 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 54

ΠΗΝΑΚΑ 4. ΑΦΗΞΔΧΝ ΑΛΛΟΓΑΠΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ ΣΟ ΑΔΡΟΓΡΟΜΗΟ «ΓΗΑΓΟΡΑ» ΣΖ ΡΟΓΟΤ ΜΔ ΠΣΖΔΗ CHARTER ΑΝΑ ΔΘΝΗΚΟΣΖΣΑ ΑΠΟ ΣΟ 2001 ΔΧ ΣΟ 2006. ΔΘΝΗΚΟΣΖΣΑ 2006 2005 2004 2003 2002 2001 ΑΓΓΛΗΑ 304.479 299.277 312.445 387.859 431.894 429.702 ΗΣΑΛΗΑ 150.740 131.073 114.797 89.672 85.069 91.472 ΑΤΣΡΑΛΗΑ 69.484 61.888 78.540 68.808 62.935 66.093 ΟΤΖΓΗΑ 64.768 61.710 60.524 65.282 66.901 76.603 ΓΑΝΗΑ 46.255 37.213 35.044 37.895 41.512 47.708 ΗΡΑΖΛ 26.972 25.235 23.031 29.383 54.181 73.040 ΓΑΝΗΑ 80.815 62.646 52.196 56.213 65.092 68.670 ΦΗΛΑΝΓΗΑ 43.753 42.861 42.255 39.022 39.394 38.018 ΔΛΒΔΣΗΑ 24.819 18.718 20.160 15.951 21.953 22.705 ΒΔΛΓΗΟ 46.038 43.289 40.566 44.046 43.027 39.515 ΝΟΡΒΖΓΗΑ 40.605 37.462 33.349 38.107 33.976 33.359 ΟΤΓΓΑΡΗΑ 16.071 10.870 8.318 7.771 8.025 8.766 ΣΔΥΗΑ 37.005 29.114 15.285 14.766 13.919 10.302 ΠΟΛΧΝΗΑ 44.200 30.614 23.977 18.263 13.665 12.061 ΛΟΒΑΚΗΑ 26.293 20.809 15.936 12.022 7.189 6.680 ΛΟΤΞ/ΡΓΟ 6.390 5.787 5.334 6.939 6.326 6.761 ΓΑΛΗΑ 12.345 14.413 13.937 16.809 11.103 11.802 ΚΤΠΡΟ 2.699 2.325 4.059 4.718 4.638 4.703 ΗΡΛΑΝΓΗΑ 4.778 3.850 4.062 4.416 4.607 3.831 ΓΗΟΤ/ΒΗΑ 6.386 4.364 2.289 677 1.142 1.428 ΡΧΗΑ 17.966 9.834 4.744 3.023 2.413 1.013 ΛΟΒΔΝΗΑ 9.548 7.059 4.019 2.987 3.285 2.746 ΑΗΓΤΠΣΟ 89 119 24 233 712 549 ΗΠΑΝΗΑ 772 563 403 341 723 405 ΣΟΤΡΚΗΑ 149 226 34 0 0 125 ΡΧΜΑΝΗΑ 5.418 3.923 48 0 265 0 ΟΤΚΡΑΝΗΑ 940 493 184 115 129 0 ΠΟΡΣΟ/ΛΗΑ 0 125 148 96 70 0 ΑΛΛΔ 3.096 1.328 741 21 2 2.168 55

ΠΗΝΑΚΑ 5. ΔΠΗΒΑΣΗΚΖ ΚΗΝΖΖ ΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ ΔΜΠΟΡΗΚΧΝ ΠΛΟΗΧΝ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 ΜΖΝΑ ΔΠΗΒΑΣΔ ΗΑΝ 12.850 14.635 14.474 12.713 13.919 15.292 ΦΔΒ 11.764 7.274 11.138 9.974 8.824 11.704 ΜΑΡΣ 14.966 16.059 31.264 16.952 17.461 26.691 ΑΠΡ 41.122 40.021 31.373 37.385 37.889 33.891 ΜΑΗΟ 18.982 20.763 28.164 39.072 32.516 39.279 ΗΟΤΝ 16.795 28.113 31.063 45.475 40.280 47.141 ΗΟΤΛ 35.426 47.150 42.776 65.011 56.277 59.888 ΑΤΓΟΤ 59.939 61.696 50.931 77.349 68.765 72.181 ΔΠΣ 30.325 28.998 30.934 55.764 44.233 49.059 ΟΚΣΧ 21.968 20.677 22.287 37.333 32.495 33.419 ΝΟΔΜ 17.688 17.485 14.701 18.989 19.068 24.209 ΓΔΚ 12.150 12.166 12.793 13.161 14.845 18.641 ΤΝΟΛΟ 293.975 315.037 321.898 429.178 386.572 431.395 ΠΖΓΖ ΔΟ 56

ΠΗΝΑΚΑ 6. ΔΠΗΒΑΣΗΚΖ ΚΗΝΖΖ ΚΡΟΤΑΕΗΔΡΟΠΛΟΗΧΝ ΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ ΜΖΝΑ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ΑΡΗΘΜΟ ΠΛΟΗΧΝ ΗΑΝ 4 3 3 2 6 6 5 ΦΔΒ 2 2 1 6 6 5 5 ΜΑΡΣ 26 7 13 16 19 19 19 ΑΠΡ 37 39 36 36 56 57 50 ΜΑΗΟ 71 60 60 62 78 85 72 ΗΟΤΝ 72 69 68 85 89 106 81 ΗΟΤΛ 78 83 71 74 77 101 101 ΑΤΓΟΤ 90 83 57 87 85 111 ΔΠΣ 92 85 85 84 92 107 ΟΚΣΧ 74 90 70 86 100 91 ΝΟΔΜ 22 29 14 21 28 33 ΓΔΚ 2 4 2 3 6 0 ΤΝΟΛΟ 570 554 480 562 642 721 333 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 57

ΠΗΝΑΛΑ 7. ΔΠΗΒΑΣΗΚΖ ΚΗΝΖΖ ΛΗΜΔΝΑ ΡΟΓΟΤ ΑΡΗΘΜΟ ΔΠΗΒΑΣΧΝ ΜΖΝΑ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ΑΡΗΘΜΟ ΔΠΗΒΑΣΧΝ ΗΑΝ 1.624 1.862 3.400 6.484 12.913 15.662 13.678 ΦΔΒ 782 1.195 1.959 7.615 10.412 13.775 14.883 ΜΑΡΣ 10.839 3.770 9.917 16.873 18.816 31.507 26.488 ΑΠΡ 16.944 19.082 23.321 24.713 45.119 41.131 41.411 ΜΑΗΟ 36.408 37.715 34.729 38.619 56.151 63.534 63.934 ΗΟΤΝ 44.058 49.535 46.430 52.954 69.287 91.721 70.552 ΗΟΤΛ 55.907 62.270 53.946 56.002 67.878 86.846 95.745 ΑΤΓΟΤ 65.674 66.525 52.826 69.447 82.340 99.440 ΔΠΣ 53.779 48.561 58.845 57.926 72.153 89.193 ΟΚΣΧ 45.109 56.313 48.828 48.815 67.738 71.697 ΝΟΔΜ 15.401 23.158 11.998 17.733 33.682 47.335 ΓΔΚ 1.243 4.459 4.249 5.071 12.850 0 ΤΝΟΛΟ 347.768 374.445 350.448 402.252 549.339 651.841 326.691 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 58

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 4. ΔΠΗΒΑΣΗΚΖ ΚΗΝΖΔΧ ΚΡΟΤΑΕΗΔΡΟΠΛΟΗΧΝ ΔΠΗΒΑΣΗΚΖ ΚΗΝΖΖ ΚΡΟΤΑΕΗΔΡΟΠΛΟΗΧΝ ΡΟΓΟΤ 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 εηξά1 εηξά2 εηξά3 εηξά4 εηξά5 εηξά6 εηξά7 20.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ΠΗΝΑΚΑ 8. ΔΞΔΛΗΞΖ ΞΔΝΟΓΟΥΔΗΑΚΟΤ ΓΤΝΑΜΗΚΟΤ ΡΟΓΟΤ ΚΑΣΑ ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ 1970 2007 ΈΣΟ ΠΟΛ/ΛΔΗΑ Α ΚΑΣ Β ΚΑΣ Γ ΚΑΣ Γ ΚΑΣ 1970 4 18 17 58 10 1971 3 17 19 54 18 1972 3 19 20 55 16 1973 2 22 21 56 17 1974 2 22 21 56 17 1975 2 23 21 56 17 1976 3 28 20 54 15 1977 3 29 25 59 17 1978 3 31 26 63 20 1979 4 37 26 66 20 59

1980 4 38 26 71 17 1981 4 43 30 65 17 1982 4 46 34 72 18 1983 4 47 36 77 13 1984 4 49 40 76 18 1985 4 52 43 82 19 1986 4 55 43 87 18 1987 4 61 54 102 25 1988 4 68 59 110 32 1989 4 69 67 126 36 1990 5 79 76 142 40 1991 5 83 85 166 41 1992 5 84 99 175 98 1993 6 115 163 183 99 1994 7 88 112 185 99 1995 8 87 107 188 94 1996 8 91 113 193 96 1997 8 96 114 191 89 1998 8 96 114 192 88 1999 8 96 114 190 88 2000 9 99 118 191 87 2001 9 104 116 191 84 2002 11 104 121 194 84 2003 11 107 122 195 84 2004 11 109 122 196 85 2005 12 99 118 183 69 2006 13 104 124 183 69 2007 14 100 118 167 59 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 60

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 6.1 ΚΧ Ζ Κσο, ην λεζί ηνπ Ηππνθξάηε, ηνπ παηέξα ηεο ηαηξηθήο, είλαη λεζί ηνπ Αηγαίνπ. Έρεη πιεζπζκφ 30.947 θαηνίθνπο (απνγξαθή 2001) θαη είλαη ην ηξίην κεγαιχηεξν λεζί ηεο Γσδεθαλήζνπ ζε έθηαζε, κεηά ηε Ρφδν θαη ηελ Κάξπαζν θαη ην δεχηεξν ζε πιεζπζκφ κεηά ηε Ρφδν. Ζ επηθάλεηα ηνπ λεζηνχ είλαη 295 ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα κε κηα αθηή 112 ρηιηνκέηξσλ. Πξσηεχνπζα ηνπ λεζηνχ είλαη ε Κσο, φπνπ είλαη θαη ην θχξην ιηκάλη ηνπ λεζηνχ. Απέρεη απφ ηνλ Πεηξαηά 200 λαπηηθά κίιηα. Δίλαη έλα πινχζην λεζί ζε ηζηνξηθά κλεκεία θαη παξνπζηάδεη αμηφινγν αξραηνινγηθφ θαη ηνπξηζηηθφ ελδηαθέξνλ. Έλα πξάζηλν θπξηνιεθηηθά λεζί κε εμαηξεηηθά φκνξθν θιίκα θαη αηέιεησηεο παξαιίεο θαη ακκνπδηέο. ηελ Κσ ζπλαληά θαλείο ζε έλα ππέξνρν ζπλδπαζκφ ην παιηφ κε ην θαηλνχξην. Παξάδνζε, ηζηνξία ρηιηάδσλ ρξφλσλ, θπζηθέο νκνξθηέο, ηζηνξηθά κλεκεία. Ζ ζεκεξηλή Κσο είλαη έλα ζχγρξνλν ηνπξηζηηθφ λεζί κε πνιιέο δπλαηφηεηεο ζεζέκαηα δηακνλήο, θαγεηνχ, ζπνξ, εθδξνκψλ, ςπραγσγίαο. 61

6.2 Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΚΧ Απφ ηα κέζα ηηο δεθαεηίαο ηνπ 70 έγηλε θαλεξφ φηη ην κέιινλ ηεο Κσ ήηαλ ν ηνπξηζκφο θαη κάιηζηα ν δηεζλείο ηνπξηζκφο. Σν ηζηνξηθφ παξειζφλ ηνπ λεζηνχ, νη θπζηθέο νκνξθηέο, νη εθηεηακέλεο παξαιίεο, πξνζέιθπζαλ ην ελδηαθέξσλ νξγαλσηψλ ηαμηδίσλ, νη νπνίνη θαηέζηεζαλ ηελ Κσ έλα απφ ηνπο πην δεκνθηιείο πξννξηζκνχο ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ. Απφ ην 1982 πνπ άξρηζαλ λα εθαξκφδνληαη ηα αλαπηπμηαθά θίλεηξα επσθειεζήθαλ επηρεηξεκαηίεο ηεο Κσ θαη δεκηνχξγεζαλ λέα μελνδνρεία. Απφ 52 μελνδνρεία κε 4.262 θιίλεο πνπ δηαζέηεη ε Κσο ην 1980, έγηλαλ 151 κε 13.314 θιίλεο ην 1990 γηα λα θηάζνπλ ζήκεξα ζε 280 ζε 42.000 θιίλεο θαη 10.500 θιίλεο ζε ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. Οη αθίμεηο ζην λεζί ην 1980 ήηαλ 86.950 θαη ην 1999 έηνο αηρκήο έθζαζαλ ζε 524.818. ήκεξα ε Κσο ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο 4 ζεκαληηθφηεξνπο δηεζλείο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο ηεο Διιάδαο. Σελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηεο Κσ βνήζεζαλ απνθαζηζηηθά θαη νη μελνδνρεηαθέο επελδχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ επηρεηξεκαηίεο, πνπ αλακθηζβήηεηα αλέβαζαλ ην επίπεδν ηνλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ ηνπ λεζηνχ. 6.3 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΤΠΔΡΜΔΓΔΝΘΤΖ ΣΖ ΚΧ Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηεο Κσ θαίλεηαη λα έρεη θζάζεη θαη ίζσο λα έρεη μεπεξάζεη ηα φξηα αληνρήο ηνπ ηφπνπ. Ζ ππεξθφξησζε ησλ ππνδνκψλ, ε θπθινθνξηαθή ην ζηνίβαγκα ζηηο παξαιίεο, νη ζφξπβνη, ε ξχπαλζε, νη νπξέο ζηνπο ζηαζκνχο ηαμί θαη ζηηο ζπξίδεο ησλ ηξαπεδψλ θαη νη κεηαιιάμεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο θαη ζπκπεξηθνξάο ηνπ ληφπηνπ πιήζηνπ, είλαη κεξηθά θαηλφκελα πνπ επηβεβαηψλνπλ φηη ν ηφπνο άγγημε ηα φξηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ αδηαρψξεηνπ. (Λνγνζέηεο 2000) 62

6.4 ΜΔΣΡΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΖ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΤΠΔΡΜΔΓΔΝΘΤΖ ΣΖ ΚΧ Οη ηνπηθνί θνξείο, νη επηρεηξεκαηίεο θαη φζνη εκπιέθνληαη ζηα ηνπξηζηηθά πξάγκαηα λα πξνβιεκαηηζζνχλ θαη λα επαλαθαζνξίζνπλ ηε ζηάζε ηνπο ζηα πξνβιήκαηα ηνπ ηνπξηζκνχ ηνπ λεζηνχ. Βαζηθνί άμνλεο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο ππεξκεγέλζπζε ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο Κσ θαη ζηα φζα απηή ζπλεπάγεηαη πξέπεη λα είλαη ε θαιχηεξε ρξνληθή (επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ) θαηαλνκή ηνπ ηνπξηζκνχ, ε δεκηνπξγία ησλ απαξαηηήησλ εηδηθψλ ππνδνκψλ γηα ηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ν εθζπγρξνληζκφο ησλ ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, ε απνηειεζκαηηθφηεξε πξνβνιή θαη δηαθήκηζε ηνπ λεζηνχ θαη γεληθά ε βειηίσζε θαη αλαβάζκηζε ησλ ππεξεζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ν θαζεκεξηλφο επηζθέπηεο θαη φρη κνλφ. (Λνγνζέηεο 2000) 63

ΠΗΝΑΚ 9. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΧ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΕΣΗ ΕΠΙΒΑΣΕ ΑΦΙΞΕΙ ΑΝΑΧΩΡΗΕΙ 1990 85.818 83.408 1991 66.781 66.038 1992 69.151 67.918 1993 59.281 59.347 1994 61.128 64.087 1995 70.528 70.755 1996 77.442 72.829 1997 77.465 75.686 1998 72.191 73.121 1999 84.803 84.847 2000 108.894 108.982 2001 99.072 101.542 2002 87.132 89.871 2003 90.670 93.151 2004 120.578 127.180 2005 124.263 130.814 2006 122.334 129.276 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 64

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 5. ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΧ 140.000 ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΚΧ 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 εηξά1 20.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 65

ΠΗΝΑΚΑ 10. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΧ ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΕΣΗ ΕΠΙΒΑΣΕ ΑΦΙΞΕΙ ΑΝΑΧΩΡΗΕΙ 1990 340.592 339.745 1991 345.775 345.152 1992 435.813 432.046 1993 455.573 453.332 1994 568.140 561.912 1995 505.998 509.150 1996 455.760 436.394 1997 527.897 478.527 1998 550.053 494.551 1999 639.461 635.195 2000 678.663 681.617 2001 718.555 722.431 2002 657.980 663.119 2003 637.073 641.789 2004 627.019 629.922 2005 601.732 605.966 2006 659.545 661.962 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 66

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 6. ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΧ ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΧ 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 εηξά1 300.000 200.000 100.000 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 67

7.1 ΚΑΛΤΜΝΟ Ζ Κάιπκλνο, είλαη έλα λεζί κε ζπάληεο θπζηθέο νκνξθηέο. πλδπάδεη ηε γνεηεία ηνπ βνπλνχ, κε ηα επηβιεηηθά άγξηα ηνπία θαη ηηο πιαγηέο ηηο θαηάθπηεο απφ αξσκαηηθά βφηαλα, κε ηηο δαληεισηέο αθηέο θαη ηα θξπζηάιιηλα λεξά. Δίλαη γλσζηή ζε φιν ηνλ θφζκν σο ην λεζί ησλ ζθνπγγαξάδσλ, ιφγν ηεο καθξαίσλεο παξάδνζεο πνπ έρεη ζηε Κάιπκλν ην επάγγεικα απηφ, ζην νπνίν νθείιεη έλα κεγάιν κέξνο ηεο νηθνλνκηθήο ηεο επεκεξίαο θαη ηεο θήκεο ηεο. Βξίζθεηαη ζην λνηηναλαηνιηθφ Αηγαίν αλάκεζα ζηε Λέξν θαη ζηε Κσ. Δίλαη ην ηέηαξην ζε κέγεζνο λεζί ησλ Γσδεθαλήζσλ, κε έθηαζε 110 η. ρικ. θαη κε πιεζπζκφ πεξίπνπ 16.000 θαηνίθνπο. Νφηηα ηεο Καιχκλνπ απιψλεηαη ην Κξεηηθφ Πέιαγνο θαη ζηα δπηηθά ηεο ην Ηθάξην Πέιαγνο. Πεξηβάιιεηαη απφ πνιιά κηθξά λεζάθηα άιια θαηνηθεκέλα θη άιια αθαηνίθεηα. Σα πην γλσζηά απφ απηά είλαη ε Σέιελδνο θαη ε Φέξηκνο πνπ θαηνηθνχληαη απφ θηελνηξφθνπο θαη ε Πιάηε, ην Νεζί ηνπ αξξή, ε Γατδνπξφλεζνο, ε Αγία Κπξηαθή θαη ηα Ίκηα. Απνηειεί έδξα ηεο επαξρίαο ζηελ νπνία ππάγνληαη ηα λεζηά Λέξνο, Λεηςνί, Πάηκνο, Αζηππάιαηα, Αγαζνλήζη θαη Αξθνί. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε Κάιπκλνο αλαθαιχθζεθε ηνπξηζηηθά. Οη απίζηεπηεο νκνξθηέο ηνπ λεζηνχ, ην απζεληηθφ λεζηψηηθν ρξψκα ησλ νηθηζκψλ ηνπ θαη ε πνιπζήκαληε ηζηνξία ηνπ, απνηεινχλ πφιν έιμεο γηα ρηιηάδεο ηαμηδηψηεο θάζε ρξφλν. Ζ Κάιπκλνο ραξαθηεξίδεηαη νξεηλφ λεζί. Σα άγξηα ηνπία κε ηνπο επηβιεηηθνχο βξαρψδεηο φγθνπο ηξαβνχλ ηελ πξνζνρή ηνπ επηζθέπηε θαη πξνζθέξνληαη γηα αλαξξίρεζε, έλα άζιεκα ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλν ζην λεζί, 68

αιιά θαη γηα νξεηβαηηθέο θαη πεξηπαηεηηθέο δηαδξνκέο. Παξφια απηά ε ζάιαζζα ππήξμε αλέθαζελ ην θπξίαξρν ζηνηρείν δσήο ηνπ ηφπνπ. Σν λεζί ησλ ζθνπγγαξάδσλ ρξσζηά ζην πινχζην βπζφ ηνπ Αηγαίνπ ηε θήκε ηνπ. Γη απηφ θαη απνηειεί αγαπεκέλν πξννξηζκφ ησλ θίισλ ηεο θαηάδπζεο θαη ηνπ ςαξνληνχθεθνπ. Δλψ νη ππέξνρεο παξαιίεο, κε ηηο πεληαθάζαξεο αθηέο θαη ηα δηάθαλα λεξά πξνζθέξνπλ ζηνπο επηζθέπηεο κνλαδηθέο ζηηγκέο μεγλνηαζηάο. Οη ηνπξηζηηθέο ππνδνκέο ηνπ λεζηνχ βειηηψλνληαη θάζε ρξφλν θαη ηθαλνπνηνχλ φιεο ηηο απαηηήζεηο ησλ επηζθεπηψλ, πξνζθέξνληάο ηνπο φηη επηζπκνχλ. Άλεζε, πνιπηέιεηα, δηαζθέδαζε, γαζηξνλνκηθέο απνιαχζεηο, θ.α. Πξνγξακκαηίζηε ηηο δηαθνπέο ζαο ζην λεζί ησλ ζθνπγγαξάδσλ θαη δήζηε αμέραζηεο κέξεο ζηνλ Αηγαηνπειαγίηηθν παξάδεηζν. 7.2 ΝΗΤΡΟ Ζ Νίζπξνο είλαη έλα λεζί κε μερσξηζηή ηζηνξία θαη καθξαίσλε ηζηνξία. Ζ χπαξμή ηεο θαη ε πνξεία ηεο ζην ρξφλν έρεη ζεκαδεπηεί απφ ην εθαίζηεην, πνπ γηα αηψλεο ζηγφθαηγε ζηα έγθαηα ηεο γεο ηεο. Απηφ θαζφξηδε ην πφηε θαη γηα πφζν θαηξφ ην λεζί ζα κεγαινπξγνχζε θαη απηφ θαηέζηξεθε ζε ιίγε κφλν ψξα πνιηηηζκνχο αηψλσλ. Παξφια απηά ζηε Νίζπξν ζψδνληαη πνιιά αμηφινγα κλεκεία πνπ θαλεξψλνπλ ηελ πινχζηα ηζηνξία ηνπ ηφπνπ θαη εληππσζηάδνπλ 69

ηνπο επηζθέπηεο ηνπ λεζηνχ. Αθφκε θαη ην ίδην εθαίζηεην - πνπ ζήκεξα είλαη αλελεξγφ απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν θπζηθφ αμηνζέαην ηεο Νηζχξνπ. Δθείλν πνπ θάλεη ηε Νίζπξν λα μερσξίδεη είλαη νη ελαιιαγέο ησλ ηνπίσλ ηεο. Ζ άγξηα νκνξθηά ησλ καχξσλ βξάρσλ δίλεη ηε ζέζε ηεο ζηα θαηαπξάζηλα ηνπία θαη νη ζαιαζζηλέο εηθφλεο ζηνπο γξαθηθνχο νηθηζκνχο κε ηα θαηάιεπθα ζπίηηα θαη ηα βακκέλα ζε έληνλνπο ρξσκαηηζηνχο παξαζπξφθπιια. Ζ Νίζπξνο βξίζθεηαη ζην λνηηναλαηνιηθφ Αηγαίν θαη ηε ζπλαληάκε ζην θέληξν πεξίπνπ ηνπ ζπκπιέγκαηνο ησλ Γσδεθαλήζσλ αλάκεζα ζηελ Κσ θαη ζηε Σήιν. Δίλαη έλα απφ ηα κηθξφηεξα λεζηά ηεο Γσδεθαλήζνπ θαη έρεη έθηαζε 41 η. ρικ. θαη ζρήκα θσληθφ. Σν κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ εδάθνπο ηνπ λεζηνχ είλαη νξεηλφ θαη απνηειείηαη απφ εθαηζηεηαθά πεηξψκαηα. Απφ ηηο εθξήμεηο ηνπ εθαηζηείνπ ηεο ε χπαξμε ηνπ νπνίνπ είλαη γλσζηή απφ ηα αξραία ρξφληα δεκηνπξγήζεθε ε θνηιάδα ηνπ Λαθθηνχ κε ηνπο θξαηήξεο θαη ηα βνπλά Πξνθήηεο Ζιίαο, Άγηνο Ησάλλεο θαη Άγηνο Γεψξγηνο. Δπίζεο, ε Νίζπξνο θεκίδεηαη θαη γηα ηηο ηακαηηθέο πεγέο ηεο, πνπ είλαη γλσζηέο απφ ηελ επνρή ηνπ Ηππνθξάηε. απηφ ην λεζί ηνπ Αηγαίνπ, ν επηζθέπηεο έρεη ηελ επθαηξία λα γλσξίζεη κνλαδηθέο θπζηθέο θαη πνιηηηζηηθέο δηαδξνκέο. Αλ θαη πνιινί ηελ επηζθέπηνληαη ζηα πιαίζηα κηαο εκεξήζηαο εθδξνκήο απφ ηε γεηηνληθή Κσ, αμίδεη λα παξακείλεηε ιίγεο κέξεο ζηε Νίζπξν θαη λα δείηε, λα ζαπκάζεηε θαη λα γλσξίζεηε ην ρζεο θαη ην ζήκεξα ηνπ ηφπνπ, κέζα απφ ηηο επηινγέο πνπ ζαο πξνζθέξεη. 70

7.3 ΠΑΣΜΟ Πάηκνο, ην λεζί ηεο Απνθάιπςεο. Σν βνξεηφηεξν λεζί ηνπ ζπκπιέγκαηνο ησλ Γσδεθαλήζσλ έκειιε λα κείλεη ζηελ ηζηνξία σο ν ηεξφηεξνο ηφπνο ηεο Οξζνδνμίαο. Σν λεζί, ζην φπνην ην 95 κ.υ. ν Ησάλλεο έγξαςε ηελ Απνθάιπςε, απνηειεί παλειιήλην θαη παλνξζφδνμν ηφπν πξνζθπλήκαηνο. Ζ Πάηκνο είλαη πξνηθηζκέλε κε κνλαδηθέο νκνξθηέο. Οη ελαιιαγέο ησλ ηνπίσλ ηεο εληππσζηάδνπλ θάζε επηζθέπηε, θαζψο νη βξαρψδεο ιφθνη δίλνπλ ηε ζέζε ηνπο ζε θαηάθπηεο πεδηλέο εθηάζεηο. Κη αλάκεζά ηνπο νη παξαδνζηαθνί νηθηζκνί, κε ηε κεζαησληθή αξρηηεθηνληθή ηνπο θαη ηηο αλαξίζκεηεο εθθιεζηέο δεκηνπξγνχλ κηα κνλαδηθή εηθφλα. Σν απέξαλην γαιάδην ηνπ Αηγαίνπ, νη αηέιεησηεο δαληεισηέο αθηέο θαη ηα κηθξά απάλεκα ιηκαλάθηα, δηθαηψλνπλ ηελ απφθαζε θάζε ηαμηδηψηε λα επηζθεθζεί απηφ ην μερσξηζηφ Αηγαηνπειαγίηηθν λεζί. Βξίζθεηαη αλάκεζα ζηελ Ηθαξία θαη ζηε Λέξν θαη έρεη έθηαζε 34 η. ρικ. Σν λεζί ραξαθηεξίδεηαη απφ ηηο απαξάκηιιεο θπζηθέο νκνξθηέο ηνπ. ήκα θαηαηεζέλ φκσο, ηεο Πάηκνπ απνηειεί ην Καζηξνκνλάζηεξν ηνπ Αγίνπ Ησάλλε θαη ε Υψξα πνπ εθηείλεηαη γχξσ απφ απηφ. 71

Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ε Πάηκνο ην 1981, ραξαθηεξίζηεθε κε εηδηθφ λφκν απφ ηε Βνπιή ησλ Διιήλσλ, Ηεξφ λεζί. Δπίζεο, απφ ην 1999 ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηα Μλεκεία Παγθφζκηαο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο ηεο UNESCO. Μέρξη θαη πξηλ ιίγα ρξφληα ε Πάηκνο άλεθε ζηα λεζηά πνπ πξνζθέξνληαη γηα ήζπρεο δηαθνπέο. Σψξα, πιένλ δελ ηζρχεη θάηη ηέηνην. ηα πιαίζηα ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ηνπ λεζηνχ έρνπλ δεκηνπξγεζεί αξθεηέο επηρεηξήζεηο πνπ θξνληίδνπλ θαη γηα ηε λπρηεξηλή δηαζθέδαζε ησλ επηζθεπηψλ ηνπ λεζηνχ. Οη επηινγέο ηθαλνπνηνχλ φια ηα γνχζηα. Γξαθηθά ηαβεξλάθηα, θέληξα κε παξαδνζηαθή κνπζηθή, θαθεηέξηεο θαη κπαξάθηα. Δπίζεο, δηνξγαλψλνληαη απφ ην δήκν βξαδηέο κε παξαδνζηαθφ γιέληη. Γηα ηε δηακνλή ζαο ζα βξείηε μελνδνρεία φισλ ησλ θαηεγνξηψλ θαη ελνηθηαδφκελα δσκάηηα κε φιεο ηηο αλέζεηο. Γεληθφηεξα, ε Πάηκνο είλαη έλαο πξννξηζκφο πνπ ηα έρεη φια. Δπηζθεθζείηε ηελ θαη γλσξίζηε ην κεγαιείν ηεο θχζεο αιιά θαη ηεο αλζξψπηλεο δεκηνπξγίαο κέζα απφ ηα ηζηνξηθά κλεκεία ηεο. 72

7.4 ΚΑΟ Ζ Κάζνο, ην κηθξφ αηγαηνπειαγίηηθν λεζί κε ηε κεγάιε λαπηηθή παξάδνζε θαη ηελ ηδηαίηεξε θνπιηνχξα πξνζθέξεηε γηα ήζπρεο δηαθνπέο. Δίλαη ην λνηηφηεξν λεζί ησλ Γσδεθαλήζσλ θαη βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε Κάξπαζν θαη ζηε Κξήηε. Γη απηφ θη ρεη πνιιά θνηλά ιανγξαθηθά ζηνηρεία θαη κε ηα δχν λεζηά. Ζ Κάζνο είλαη κηθξφ θαη πεηξψδεο λεζί, κε έθηαζε 66 η. ρικ. Οη θάηνηθνί ηνπ αζρνινχληαη θπξίσο κε ηε γεσξγία, ηε θηελνηξνθία θαη ηελ αιηεία. Σν λεζί θαηνηθείηαη απφ ηα αξραία ρξφληα θαη θαηά ηελ πεξηήγεζή ζαο, ζ απηφ ζα δείηε ζεκαληηθά ηζηνξηθά κλεκεία, εθθιεζίεο θαη κνλαζηήξηα πνπ απνθαιχπηνπλ πηπρέο ηεο πνξείαο ηνπ λεζηνχ ζην ρξφλν. Δθηφο φκσο απφ ηα αξραηνινγηθφ θαη ηζηνξηθφ ελδηαθέξνλ, ην λεζί καγεχεη ηνπο επηζθέπηεο ηνπ θαη κε ηηο θπζηθέο ηνπ θαιινλέο. Βξαρψδε ηνπία πνπ καγλεηίδνπλ ηε καηηά, δαληεισηέο αθηέο θαη βαζπγάιαδα λεξά, γξαθηθνί παξαδνζηαθνί νηθηζκνί. ια καδί δεκηνπξγνχλ κηα ππέξνρε εηθφλα πνπ ζα πίλαθαο δσγξαθηθήο, θεξδίδεη ην ζαπκαζκφ φζσλ ηελ αληηθξίδνπλ θαη ζεξγηαλίδνπλ ζηνπο δξφκνπο ηεο. Σν λεζί δελ έρεη θνξεζηεί αθφκε απφ ηε ηνπξηζηηθή θίλεζε, γη απηφ θαη δηαηεξεί αθφκε ην λεζηψηηθν ρξψκα ηνπ. Οη πεξηζζφηεξνη επηζθέπηεο ηνπ λεζηνχ κέλνπλ ζην Φξπ, ηελ πξσηεχνπζα ηνπ λεζηνχ, πνπ είλαη θαη ε πην αλεπηπγκέλε ηνπξηζηηθά πεξηνρή ηνπ λεζηνχ. Γεληθά ζην ηνκέα ηεο δηακνλήο ε Κάζνο ηθαλνπνηεί ηηο απαηηήζεηο φισλ ησλ επηζθεπηψλ ηεο θαζψο δηαζέηεη μελνδνρεία φισλ ησλ θαηεγνξηψλ θαη πνιιά ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. ην ηνκέα ηεο δηαζθέδαζεο, ζα ζαο κείλνπλ αμέραζηεο νη βξαδηέο ζηα ηαβεξλάθηα ηνπ λεζηνχ κε ηνπο παξαδνζηαθνχο νξγαλνπαίρηεο 73

λα παίδνπλ γλψξηκεο κεισδίεο θαη λα ζαο ηαμηδεχνπλ ζηα κνλνπάηηα ηνπ νλείξνπ 7.5 ΣΖΛΟ Ζ Σήινο βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε Νίζπξν θαη ζηε Υάιθε. Δίλαη έλα κηθξφ λεζί, κε πνιιέο θπζηθέο νκνξθηέο θαη ηζηνξηθά κλεκεία, πνπ φκσο είλαη αλαμηνπνίεην ηνπξηζηηθά. Γηαηεξεί αλαιινίσηε ηελ παξαδνζηαθή ηνπ ηαπηφηεηα θαη εθπιήζζεη επράξηζηα ηνπο ιηγνζηνχο επηζθέπηεο ηνπ κε ηελ γξαθηθφηεηα ησλ ηνπίσλ θαη ησλ νηθηζκψλ ηνπ θαζψο θαη κε ηηο ππέξνρεο παξαιίεο ηνπ. Σν λεζί έρεη έθηαζε 63 η. ρικ. θαη ην έδαθφο ηνπ σο επί ην πιείζηνλ - είλαη πεηξψδεο, κε εμαίξεζε κηα κηθξή εχθνξε θνηιάδα πνπ ζπλαληάκε ζηελ ελδνρψξα ηνπ λεζηνχ. Οη θάηνηθνη αζρνινχληαη κε ηελ θηελνηξνθία, ηε γεσξγία θαη ηε αιηεία. Δίλαη πηζηνί ζηα παξαδνζηαθά ήζε θαη έζηκα θαη δηαθξίλνληαη γηα ηε θηινμελία ηνπο. Ζ Σήινο θαηνηθείηαη απφ ηα πξντζηνξηθά ρξφληα. Σα εξείπηα ηεο αξραίαο πφιεο ζην Μεγάιν Υσξηφ, ην Δλεηηθφ Κάζηξν, νη βπδαληηλέο εθθιεζίεο θαη ηα νζηά ησλ λάλσλ ειεθάλησλ πνπ βξέζεθαλ ζην ζπήιαην Υαξθαδηφ, θαλεξψλνπλ ζεκαληηθέο πηπρέο ηεο ηζηνξίαο ηνπ λεζηνχ. Ζ Σήινο είλαη έλα απφ ηα πην απνκνλσκέλα λεζηά ησλ Γσδεθαλήζσλ. Αλ ην δεηνχκελφ ζαο είλαη ήζπρεο δηαθνπέο ζ έλα παλέκνξθν πεξηβάιινλ, επηζθεθζείηε ηελ Σήιν θαη θαιέο δηαθνπεο. 74

7.6 ΥΑΛΚΖ Ζ Υάιθε είλαη έλα απφ ηα κηθξφηεξα λεζηά ηνπ ζπκπιέγκαηνο ησλ Γσδεθαλήζσλ. Δίλαη έλα φκνξθν λεζί κε παξζέλεο νκνξθηέο θαη πεληαθάζαξεο παξαιίεο. Βξίζθεηαη ζηα δπηηθά ηεο Ρφδνπ θαη απέρεη απφ ην θεληξηθφ ιηκάλη ηεο 35 λ.κ., ελψ απφ ηε θάια Κακείξνπ κφλν 11 λ.κ. Ζ έθηαζή ηνπ θηάλεη ηα 28 η. ρικ. Δίλαη νξεηλφ λεζί κε πεηξψδεο έδαθνο. Απνηειεί ηνλ ηδαληθφ ηαμηδησηηθφ πξννξηζκφ γηα φζνπο απνθεχγνπλ ηα πνιπζχρλαζηα θαη θνζκηθά ηνπξηζηηθά ζέξεηξα, θαη πξνηηκνχλ ηα ήζπρα λεζηά πνπ πξνζθέξνληαη γηα θπζηνιαηξηθέο δηαδξνκέο θαη έρνπλ λα επηδείμνπλ ζεκαληηθά ηζηνξηθά κλεκεία. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε Υάιθε έρεη αλαθεξπρζεί θέληξν εηξήλεο θαη θηιίαο. Νένη απ φιν ηνλ θφζκν επηζθέπηνληαη θάζε θαινθαίξη ην λεζί θαη δηνξγαλψλνπλ πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο. Γη απηφ ην ζθνπφ έρεη δεκηνπξγεζεί θαη θνηλνηηθφο μελψλαο. Έηζη, ε θήκε ηνπ λεζηνχ εμαπιψλεηαη θαη θάζε θαινθαίξη ην επηζθέπηνληαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη θίινη ησλ ηαμηδηψλ. Πξνγξακκαηίζηε ηηο δηαθνπέο ζαο ζηε γνεηεπηηθή Υάιθε θαη πεξάζηε αιεζκφλεηεο κέξεο ζην ήζπρν ιηκάλη ηνπ Αηγαίνπ 75

7.7 ΛΔΗΦΟΗ Οη Λεηςνί είλαη έλα κηθξφ ήζπρν λεζάθη πνπ βξίζθεηαη ζε απφζηαζε 11 λ.κ. αλαηνιηθά ηεο Πάηκνπ θαη 8 λ.κ. βφξεηα ηεο Λέξνπ. Έρεη έθηαζε 16 η. ρικ. Οη ιηγνζηνί κφληκνη θάηνηθνί ηνπ αζρνινχληαη κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γεο θαη ηελ αιηεία. Σν λεζί παξακέλεη αλαμηνπνίεην ηνπξηζηηθά θαη δηαηεξεί ηελ απζεληηθή ηνπ αηγαηνπειαγίηηθε ηαπηφηεηα. Απνηειεί ηδαληθφ πξννξηζκφ γηα φζνπο επηδεηνχλ εξεκία θαη απφιπηε μεγλνηαζηά. Ο γξαθηθφο νηθηζκφο, κε ηα θάηαζπξα ζπίηηα εθηείλεηαη γχξσ απφ ην ιηκάλη. ηελ θεληξηθή πιαηεία ιεηηνπξγνχλ νη ηαβέξλεο θαη ηα παξαδνζηαθά θαθελεία. Δθεί, ηαμηδηψηεο θαη ληφπηνη γίλνληαη κηα παξέα θαη δηαζθεδάδνπλ κε λεζηψηηθε κνπζηθή θαη απνιακβάλνληαο ην παξαδνζηαθφ θφθθηλν θξαζί. εκαληηθά αμηνζέαηα ηνπ λεζηνχ απνηεινχλ νη εθθιεζίεο ηνπ. Κηηζκέλε πάλσ ζε έλα χςσκα δεζπφδεη ε εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Ησάλλε πνπ ηδξχζεθε ηνλ 16ν αηψλα. ην εζσηεξηθφ ηεο θπιάζζεηαη ε εηθφλα ηεο Παλαγηάο ηεο Μαχξεο. Μηα άιιε ζεκαληηθή εθθιεζία ησλ Λεηςψλ είλαη ε Παλαγία ηνπ Υάξνπ πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ηνλ 17ν αηψλα θαη πήξε ην φλνκά ηεο απφ ηελ εηθφλα ηεο Παλαγίαο πνπ θξαηάεη ζηελ αγθαιηά ηεο ηνλ απνθαζεισκέλν Υξηζηφ. Δπίζεο, αμίδεη λα επηζθεθζείηε ην ιανγξαθηθφ εθθιεζηαζηηθφ κνπζείν ηνπ λεζηνχ. Οη παξαιίεο ησλ Λεηςψλ θεκίδνληαη γηα ηα θαζαξά θξπζηάιιηλα λεξά ηνπο. ην λεζί ζα βξείηε παξαιίεο κε άκκν θαη βφηζαια. Κνληά ζην ιηκάλη ζα ζπλαληήζεηε ηηο ακκνπδηέο Λεληνχο θαη Κπξά Βαζίιαηλα. Νφηηα ηνπ ιηκαληνχ βξίζθεηαη ν φξκνο ηεο Καηζαδηάο, κε ηε βνηζαισηή αθηή θαη ζηε ζπλέρεηά ηνπ ε παξαιία Υαριαθνχξα. Σν Μνλνδέλδξη είλαη ε αγαπεκέλε παξαιία ησλ γπκληζηψλ, ελψ ε παξαιία ηνπ Πιαηχ Γηαινχ, κε ηε ιεπθή ακκνπδηά θαη ηα θαηαγάιαλα λεξά, είλαη κηα απφ ηηο σξαηφηεξεο ηνπ λεζηνχ. 76

Αμίδεη λα παξεπξεζείηε ζηε γηνξηή ηνπ θξαζηνχ πνπ δηνξγαλψλεηαη θάζε ρξφλν ζην ηέινο ηνπ θαινθαηξηνχ. Θα έρεηε ηελ επθαηξία λα ζπκκεηάζρεηε ζε έλα παξαδνζηαθφ γιέληη θαη λα πηείηε άθζνλν ληφπην θξαζί. 7.8 ΑΓΑΘΟΝΖΗ Σν Αγαζνλήζη είλαη ην βνξεηφηεξν λεζί ηνπ ζπκπιέγκαηνο ησλ Γσδεθαλήζσλ. Απέρεη 36 λ.κ. απφ ηελ Πάηκν θαη κφιηο 8 λ.κ. απφ ηηο Μηθξαζηαηηθέο αθηέο. Δίλαη έλα λεζί κε παξζέλεο νκνξθηέο θαη ηξεηο κηθξνχο γξαθηθνχο νηθηζκνχο, ζην νπνίν κπνξείηε λα δήζεηε απφ θνληά ηελ απζεληηθή λεζηψηηθε δσή. Οη θάηνηθνη ηδηαίηεξα θηιηθνί θαη εγθάξδηνη, ζα ζαο ζπκίζνπλ ηη ζεκαίλεη ειιεληθή θηινμελία. Σν Αγαζνλήζη έρεη ηξεηο νηθηζκνχο. Σνλ Άγην Γεψξγην πνπ είλαη θαη ην ιηκάλη, ην Μεγάιν θαη ην Μηθξφ Υσξηφ. Σα ζπίηηα είλαη θηηζκέλα κε ηελ παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή θαη έρνπλ φκνξθνπο θήπνπο. Σν λεζί θαηνηθείηαη απφ ηα αξραία ρξφληα. Σν ζεκαληηθφηεξν αμηνζέαην πνπ κπνξείηε λα δείηε είλαη νη Θφινη. Πξφθεηηαη γηα βπδαληηλά θηίζκαηα πνπ ρξεζίκεπαλ σο απνζεθεπηηθνί ρψξνη ηξνθίκσλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ην κήθνο ησλ αθηψλ ηνπ Αγαζνλεζίνπ θηάλεη ηα 32 ρικ. Μηθξνί φξκνη, απάλεκα ιηκαλάθηα θαη ρξπζαθέληεο ακκνπδηέο ζπλζέηνπλ ην πάδι ησλ παλέκνξθσλ παξαιίσλ ηνπ λεζηνχ κε ηα θξπζηάιιηλα λεξά. ηηο ηαβέξλεο ηνπ λεζηνχ ζα δνθηκάζεηε ηε παξαδνζηαθή θάβα ή θιηζθνπθνχδη φπσο ηελ απνθαινχλ θαη πνιιέο άιιεο λνζηηκηέο. ην λεζί ζα βξείηε ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. 77

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 8 8.1 ΚΑΡΠΑΘΟ Ζ Κάξπαζνο είλαη ην λεζί κε ηηο κεγαιχηεξεο αληηζέζεηο. Οη ελαιιαγέο ησλ ηνπίσλ ηεο απφ βνπλά άιια θαηαπξάζηλα θαη άιια βξαρψδε ζε πεδηάδεο, θνηιάδεο, αηέιεησηεο ακκνπδηέο, θνιπίζθνπο θαη ιηκαλάθηα, εληππσζηάδεη θάζε επηζθέπηε. Σν ίδην θαη νη γξαθηθνί νηθηζκνί κε ηελ παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή πνπ δεκηνπξγνχλ έλα αξκνληθφ ζχλνιν κε ηελ ππέξνρε θχζε πνπ ηνπο πεξηβάιεη. Μα απηφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ Κάξπαζν είλαη νη άλζξσπνί ηεο. Πηζηνί ζηα ήζε θαη ζηα έζηκα ησλ πξνγφλσλ ηνπο, δίλνπλ ηελ εληχπσζε φηη ην ξνιφη ηνπ ρξφλνπ έρεη ζηακαηήζεη απφ θαηξφ θαη ην λεζί. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη Καξπαζηψηεο θπξίσο ηεο ελδνρψξαο ληχλνληαη αθφκε κε ηηο παξαδνζηαθέο ηνπο θνξεζηέο ζε θάζε πνιηηηζηηθή εθδήισζε. Οη γπλαίθεο θνξάλε ηηο πνιχρξσκεο 78

ηνπηθέο ελδπκαζίεο θαη θακαξψλνπλ γηα ηελ δσδεθαλεζηαθή ηνπο θαηαγσγή. Πξφθεηηαη γηα εηθφλεο κνλαδηθέο πνπ δε ζα ζπλαληήζεηε ζε θαλέλα άιιν κέξνο θαη πνπ απνδεηθλχνπλ ηε ηνπο γεξνχο δεζκνχο πνπ έρεη ν Έιιελαο κε ηελ παξάδνζε θαη ηελ ηζηνξία ηεο ηδηαίηεξεο παηξίδαο ηνπ. Ζ Κάξπαζνο είλαη ην δεχηεξν ζε κέγεζνο λεζί ηεο Γσδεθαλήζνπ θαη ην λνηηφηεξν ηνπ ζπκπιέγκαηνο. Έρεη έθηαζε 301 η. ρικ. θαη βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε Ρφδν θαη ζηε Κξήηε. Δίλαη έλα νξεηλφ λεζί, κε ραξαθηεξηζηηθφ ζηελφκαθξν ζρήκα. Σα ρσξηά ηνπ είλαη θηηζκέλα ζηηο θαηαπξάζηλεο πιαγηέο ησλ βνπλψλ ηνπ ή γχξσ απφ ηα γξαθηθά ιηκαλάθηα. Οη θάηνηθνί ηνπ αζρνινχληαη θπξίσο κε ηε γεσξγία θαη ηελ θηελνηξνθία.σα ηειεπηαία ρξφληα ε Κάξπαζνο αλαθαιχθζεθε ηνπξηζηηθά θαη ην λεζί άξρηζε λα αλαπηχζζεη ηηο ηνπξηζηηθέο ηνπ ππνδνκέο. Έηζη, πνιινί θάηνηθνη ζηξάθεθαλ ζηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. ήκεξα, ε Κάξπαζνο απνηειεί έλαλ ηδαληθφ ηαμηδησηηθφ πξννξηζκφ γηα φζνπο επηδεηνχλ έλα ήζπρν λεζί γηα ηηο δηαθνπέο ηνπο. Πξνζθέξεη εξεκία θαη μεθνχξαζε ζηηο παξαδεηζέληεο νκνξθηέο ηνπ, γλσξηκία κε ηελ ηζηνξία θαη ηε παξάδνζε ηνπ ηφπνπ θαη θπζηθά επθαηξίεο γηα δηαζθέδαζε κε παξαδνζηαθή κνπζηθή, ρνξνχο θαη ηξαγνχδηα πνπ ζα ραξαρζνχλ ζηε κλήκε ζαο κε αλεμίηεια ρξψκαηα θη ε ζχκεζή ηνπο ζα νκνξθαίλεη ηηο θξχεο ρεηκσληάηηθεο βξαδηέο ζαο. Δπηζθεθζείηε ηελ Κάξπαζν, ην λεζί ησλ αληηζέζεσλ θαη αθεζείηε ζηε γνεηεία ηνπ 79

ΠΗΝΑΚΑ 11. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΑΡΠΑΘΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΕΣΗ ΕΠΙΒΑΣΕ ΑΦΙΞΕΙ ΑΝΑΧΩΡΗΕΙ 1990 14.174 14.760 1991 10.867 11.500 1992 12.508 13.166 1993 12.719 13.452 1994 14.456 14.998 1995 16.466 16.777 1996 16.848 17.417 1997 17.959 18.207 1998 17.637 18.716 1999 14.541 14.986 2000 16.585 17.107 2001 15.151 15.095 2002 20.881 20.971 2003 24.229 25.498 2004 27.102 27.844 2005 28.983 29.258 2006 32.099 32.767 2007 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 80

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 7. ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΑΡΠΑΘΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΑΡΠΑΘΟΤ 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 εηξά1 10.000 5.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 81

ΠΗΝΑΚΑ 12. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΑΡΠΑΘΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΕΣΗ ΕΠΙΒΑΣΕ ΑΦΙΞΕΙ ΑΝΑΧΩΡΗΕΙ 1990 17.235 17.462 1991 14.764 14.522 1992 18.959 19.126 1993 28.007 27.930 1994 28.424 28.637 1995 31.457 31.761 1996 36.598 36.389 1997 39.851 39.159 1998 38.729 38.391 1999 40.411 39.629 2000 37.605 35.557 2001 46.034 46.197 2002 48.961 48.622 2003 48.071 49.075 2004 48.073 47.501 2005 57.671 56.564 2006 48.348 47.972 2007 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 82

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 8. ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΑΡΠΑΘΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΚΑΡΠΑΘΟΤ 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 εηξά1 20.000 10.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 83

8.3 ΛΔΡΟ Ζ Λέξνο, είλαη έλαο παξάδεηζνο πξνηθηζκέλνο κε απέξαληεο θαηαπξάζηλεο εθηάζεηο θαη δαληεισηέο αθξνγηαιηέο. Βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε Πάηκν θαη ζηε Κάιπκλν θαη είλαη ην λεζί ηεο Γσδεθαλήζνπ κε ηηο πεξηζζφηεξεο ελαιιαγέο ζηα ηνπία ηνπ. Σν λεζί πνπ επέιεμε ε Άξηεκηο, ε ζεά ηνπ θπλεγηνχ γηα θαηνηθία ηεο δελ ζα κπνξνχζε λα κελ δηαθξίλεηαη γηα ην θάιινο ηνπ. Έρεη έθηαζε 53 η. ρικ. θαη ην κήθνο ησλ αθηψλ ηνπ θηάλεη ην 71 η. ρικ. πσο, θαίλεηαη θαη ην φλνκά ηνπ πνπ πξνέξρεηαη απφ ηε ιέμε «ιεξφο» πνπ ζεκαίλεη ιείνο, επίπεδνο ην λεζί είλαη πεδηλφ, κε απέξαληνπο θάκπνπο πνπ θηάλνπλ σο ηελ αθξνζαιαζζηά θαη ρακειά βνπλά θαηάθπηα απφ πεχθα, βειαληδηέο θαη κηα πινχζηα πνηθηιία ινπινπδηψλ. Σν νλεηξεκέλν ζθεληθφ ηεο θχζεο ηεο Λέξνπ ζπκπιεξψλνπλ ηα βαζηά θη απάλεκα ιηκαλάθηα ηεο, νη φξκνη θαη νη θφιπνη πνπ ζρεκαηίδνπλ κηθξέο εμσηηθέο παξαιίεο θαη νη γξαθηθνί νηθηζκνί κε ηα παξαδνζηαθά θηίξηα θαη ηα ζεκαληηθά ηζηνξηθά κλεκεία, πνπ πξνβάινπλ αλάκεζα ζηα καγεπηηθά ηνπία δειψλνληαο ηελ καθξαίσλε αλζξψπηλε παξνπζία ζην λεζί. Ζ Λέξνο ηα ηειεπηαία ρξφληα, ηείλεη λα εμειηρζεί ζε δεκνθηιή ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ. Κάζε ρξφλν ηελ επηζθέπηνληαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη ιάηξεηο ησλ ηαμηδηψλ, πνπ αλαδεηνχλ επίγεηνπο παξαδείζνπο πνπ δελ έρνπλ θνξεζηεί απφ ηε ηνπξηζηηθή θίλεζε γηα λα πεξάζνπλ ηηο δηαθνπέο ηνπο. 84

Οη ηνπξηζηηθέο ππνδνκέο ηνπ λεζηνχ ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ επηζθεπηψλ ηνπ. ηελ πξσηεχνπζα ηνπ λεζηνχ, ζην Λαθθί, ζηα Άιηληα θαη ζε άιιεο παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο ιεηηνπξγνχλ μελνδνρεία θαη ζπγθξνηήκαηα ελνηθηαδφκελσλ δσκαηίσλ. Οη δηαθνπέο ζηε Λέξν ζα ζαο κείλνπλ αμέραζηεο. Δίλαη έλαο ηφπνο πνπ ηα έρεη φια. Ρίμηε άγθπξα ζην λεζί ηεο Άξηεκηο θαη δήζηε ηηο σξαηφηεξεο δηαθνπέο ζαο. ΠΗΝΑΚΑ 13. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΛΔΡΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΕΣΗ ΕΠΙΒΑΣΕ ΑΦΙΞΕΙ ΑΝΑΧΩΡΙΕΙ 1990 4.507 4.422 1991 4.028 3.373 1992 3.596 3.145 1993 3.986 3.488 1994 4.171 3.820 1995 4.984 4.800 1996 5.441 6.194 1997 5.353 6.860 1998 5.789 6.386 1999 5.098 5.481 2000 7.830 7.992 2001 6.034 6.446 2002 7.542 8.262 2003 9.331 9.554 2004 12.327 13.671 2005 12.180 12.109 2006 14.692 14.159 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 85

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 9. ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΛΔΡΟΤ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΛΔΡΟΤ 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 εηξά1 6.000 4.000 2.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 86

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 9 9.1 ΤΜΖ Ζ χκε κε ηελ μερσξηζηή νκνξθηά ηεο πξνζειθχεη θάζε ρξφλν ρηιηάδεο επηζθέπηεο. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη ηα θαινδηαηεξεκέλα λενθιαζηθά θαη ηα δηψξνθα πέηξηλα ζπίηηα ηα παξαδνζηαθήο αξρηηεθηνληθήο πνπ ζπκίδνπλ ηελ επνρή πνπ ην λεζί επεκεξνχζε νηθνλνκηθά. ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ε χκε, ήηαλ πξσηεχνπζα ηεο Γσδεθαλήζνπ θαη ην κεγαιχηεξν ζπνγγαιηεπηηθφ θέληξν ηνπ Διιαδηθνχ ρψξνπ. Δπίζεο, είρε αλεπηπγκέλε λαπηηιία θαη απνηεινχζε εκπνξηθή δχλακε ηεο επνρήο. Ζ νηθνλνκηθή άλζεζε πνπ γλψξηζε ηφηε ην λεζί απνηππψλεηαη αθφκε θαη ζήκεξα ζηελ αξηζηνθξαηηθή θηλέηζα ηεο πφιεο. Σε χκε ηε ζπλαληάκε ζην λνηηναλαηνιηθφ Αηγαίν θαη ζηα βνξεηνδπηηθά ηεο Ρφδνπ. Έρεη έθηαζε 58 η. ρικ. θαη απέρεη 24 λ. κηιηά απφ ην ιηκάλη ηεο Ρφδνπ κε ηελ νπνία ζπλδέεηε κε ηαθηηθά δξνκνιφγηα θαη 230 λ. κ. απφ ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά. Έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο ην ρξσζηά ζηε γεηηλίαζή ηεο κε ηε Ρφδν, θαζψο πνιινί επηζθέπηνληαη ην λεζί ζηα πιαίζηα κηαο εκεξήζηαο εθδξνκήο θαη αθνχ γνεηεπζνχλ απφ ηηο νκνξθηέο ηεο, επηζηξέθνπλ γηα πνιπήκεξεο δηαθνπέο. Ζ χκε εθπιήζζεη επράξηζηα κε ηα ελαιιαζζφκελα ηνπία ηεο. Σν νξεηλφ έδαθφο ηεο κε ηα ςειά θη απφηνκα βνπλά, θαηαιήγεη ζε δαληεισηέο αθηέο θαη 87

κηθξνχο θνιπίζθνπο. ηηο παξαιίεο ηνπ λεζηνχ ζα ραξείηε ηηο θαζαξέο ζάιαζζεο θαη ηελ ππέξνρε θχζε. Ζ πνιπζήκαληε ηζηνξία ηεο χκεο, απνηππψλεηαη ζηα ζεκαληηθά αμηνζέαηα ηνπ λεζηνχ θαη ζηα εθζέκαηα ηνπ αξραηνινγηθνχ θαη ηνπ ιανγξαθηθνχ κνπζείνπ ηεο. Οη βπδαληηλέο εθθιεζίεο θαη ηα κνλαζηήξηα ηνπ λεζηνχ θαλεξψλνπλ ηε βαζηά πίζηε ησλ θαηνίθσλ. Ζ χκε είλαη έλα κηθξφ, παλέκνξθν λεζί πνπ θεξδίδεη θάζε επηζθέπηε ηνπ. Γηαζέηεη φκσο φιεο ηηο πξνυπνζέζεηο γηα αμέραζηεο δηαθνπέο. Πνιπηειή μελνδνρεία θαη ζπγθξνηήκαηα ελνηθηαδφκελσλ δσκαηίσλ. Σαβέξλεο, εζηηαηφξηα θαη νπδεξί πνπ ζαο ππφζρνληαη κνλαδηθέο γαζηξνλνκηθέο απνιαχζεηο. Μπαξάθηα γηα ηε βξαδηλή ζαο έμνδν θαη πνιιέο πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο πνπ δηνξγαλψλεη ν δήκνο γηα λα γλσξίζεηε απφ πξψην ρέξη ηη ζεκαίλεη λεζηψηηθε δηαζθέδαζε. 9.2 Ο ΣΟΤΡΗΜΟ ΣΖ ΤΜΖ ΚΑΗ ΣΟ ΤΓΚΡΗΣΗΚΟ ΣΟΤ ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑ Ο ηνπξηζκφο απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν παξάγνληα ηεο νηθνλνκίαο ηνπ λεζηνχ. Ζ χκε αλαθαιχθζεθε απφ ην δηεζλέο ηνπξηζηηθφ θνηλφ ηε δεθαεηία ηνπ 70 φηαλ άξρηζαλ ζπζηεκαηηθά νη εκεξήζηεο νξγαλσκέλεο εθδξνκέο ησλ μέλσλ ηνπξηζηψλ απφ ηελ Ρφδν. Έηζη μεθίλεζε θαη θαζηεξψζεθε σο έλαο απφ ηνπο πην δεκνθηιείο πξννξηζκνχο εκεξνηνπξηζκνχ ηεο Ρφδνπ. Ο αξηζκφο ησλ επηζθεπηψλ κηαο εκέξαο αλέξρεηαη πεξίπνπ ζε 200.000, πνπ αληηζηνηρνχλ ζε 930 θαηά κέζν φξν ηελ εκέξα απφ ηνλ Απξίιην έσο ηνλ Οθηψβξην πνπ δηαξθεί ε ηνπξηζηηθή πεξίνδν. Αξγφηεξα κε ηε δεκηνπξγία ησλ πξψησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ θαη ηε κεηαηξνπή παξαδνζηαθψλ ζπηηηψλ ζε ελνηθηαδφκελα δηακεξίζκαηα ην λεζί άξρηζε λα δέρεηαη κέζσ ηνπ ηνπξηζηηθνχ θπθιψκαηνο ηεο Ρφδνπ θαη ηνπξίζηεο πνιπήκεξεο δηακνλήο. Σν ζχλνιν ζρεδφλ ησλ ηνπξηζηψλ ηεο χκεο δηαθηλείηαη κέζσ ηεο Ρφδνπ γη απηφ θαη ην λεζί ραξαθηεξίδεηαη σο ηνπξηζηηθφο δνξπθφξνο ηεο Ρφδνπ. Σν ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα πνπ δηαζέηεη ην λεζί λα βξίζθεηαη ζε απφζηαζε κφιηο δχν σξψλ απφ ηε Ρφδν κε ηα ζπκβαηηθά εκεξφπινηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε θπζηθή νκνξθηά, ηελ πινχζηα παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή ηνπ θαζψο θαη κε ηα 88

κλεκεία, ηα ηνπία θαη ην ιατθφ ηνπ πνιηηηζκφ, ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ ηνπο ηνπξηζηηθνχο ηνπ πφξνπο, έρνπλ θαζηεξψζεη ηε χκε φρη κφλν σο δεκνθηιή ηφπν εκεξήζηαο εθδξνκήο, αιιά θαη σο πξννξηζκφ ηδηαίηεξα πεξηδήηεην γηα ηνπο ηνπξίζηεο πνπ αλαδεηνχλ έλα ήζπρν θαη ήξεκν λεζησηηθφ πεξηβάιινλ λα πεξάζνπλ ηηο δηαθνπέο ηνπο. (Λνγνζέηεο 2000) 9.3 ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ Ζ Αζηππάιαηα είλαη έλα μερσξηζηφ λεζί, κε καθξαίσλε ηζηνξία θαη παξάδνζε. Καζψο ην πινίν πξνζεγγίδεη ην ιηκάλη ηεο, ν επηζθέπηεο αληηιακβάλεηαη ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ ηφπνπ. Σν ηδηφκνξθν ζρήκα ηνπ λεζηνχ, είλαη ε πξψηε εηθφλα πνπ εληππσζηάδεη ηνπο ηαμηδηψηεο. ην θέληξν πεξίπνπ ηνπ λεζηνχ ε ζηεξηά ζηελεχεη πάξα πνιχ θαη θαίλεηαη ζα λα ρσξίδεη ην λεζί ζε δπν θνκκάηηα. Ζ ζηελή απηή ισξίδα γεο έρεη πιάηνο 100 κ. θαη ελψλεη ηε λνηηνδπηηθή κε ηε βνξεηναλαηνιηθή Αζηππάιαηα. Δίλαη ην δπηηθφηεξν λεζί ησλ Γσδεθαλήζσλ θαη ην πην θνληηλφ ζηηο Κπθιάδεο. Απέρεη κφιηο 23 λ.κ. απφ ηελ Αλάθε. Ζ γεηηλίαζε απηή έρεη επεξεάζεη αξθεηά ηελ θνπιηνχξα ησλ θαηνίθσλ. Κάηη πνπ θαίλεηαη θαη ζηελ αξρηηεθηνληθή δφκεζε ησλ νηθηζκψλ ηνπ λεζηνχ. πλδπάδεη κε κνλαδηθφ ηξφπν ηε λεζηψηηθε αξρηηεθηνληθή παξάδνζε ησλ Κπθιάδσλ θαη ησλ Γσδεθαλήζσλ, κε ηελ αξρνληηά ηεο βελεηζηάληθεο αξρηηεθηνληθήο. Σν απνηέιεζκα ηεο κίμεο απηψλ ησλ ζηνηρείσλ απνηππψλεηαη ζηε γνεηεπηηθή εηθφλα ηεο Υψξαο ηεο Αζηππάιαηαο. Σν ελεηηθφ θάζηξν, νη 89

αλεκφκπινη, νη πνιιέο εθθιεζίεο θαη ηα θάηαζπξα ζπίηηα, εηθφλεο αλαγλσξίζηκεο ζε θάζε Αηγαηνπειαγίηηθν λεζί, πνπ πάληα φκσο καγεχνπλ ηνπο Έιιελεο θαη μέλνπο παξαζεξηζηέο. ηελ Αζηππάιαηα ζα ραξείηε ηηο θαζαξέο παξαιίεο, ηα ζαιάζζηα ζπνξ, ηνπο πεξηπάηνπο ζηα γξαθηθά ζνθάθηα ηεο πφιεο θαη ησλ παξαζαιάζζησλ νηθηζκψλ. Πξνζθέξεηε γηα ήζπρεο δηαθνπέο. Θα απνιαχζεηε ηηο νκνξθηέο ηνπ ηφπνπ θαη ηηο πεξηπνηήζεηο ησλ θαηνίθσλ, καθξηά απφ ηελ πνιπθνζκία. Παξφια απηά νη επθαηξίεο γηα δηαζθέδαζε δε ζα ζαο ιείςνπλ. ηε Υψξα ιεηηνπξγνχλ κπαξάθηα πνπ ηθαλνπνηνχλ φιεο ηηο κνπζηθέο πξνηηκήζεηο. Δπίζεο, δηνξγαλψλνληαη ελδηαθέξνπζεο πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο. ην ηνκέα ηεο δηακνλήο, ηα μελνδνρεία θαη ηα ελνηθηαδφκελα δηακεξίζκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ ζην λεζί αληαπνθξίλνληαη ζηηο απαηηήζεηο θάζε επηζθέπηε. Πξνγξακκαηίζηε ηηο δηαθνπέο ζαο ζηε γνεηεπηηθή Αζηππάιαηα θαη δήζηε αμέραζηεο κέξεο ζηνλ Αηγαηνπειαγίηηθν παξάδεηζν! 90

ΠΗΝΑΚΑ 14. ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΕΣΗ ΕΠΙΒΑΣΕ ΑΦΙΞΕΙ ΑΝΑΧΩΡΗΕΙ 1993 218 404 1994 1.156 1.107 1995 1.597 1.851 1996 1.872 2.326 1997 2.375 2.765 1998 2.273 2.885 1999 3.280 3.707 2000 4.786 5.276 2001 4.443 4.873 2002 4.956 5.475 2003 5.446 5.885 2004 5.929 6.651 2005 6.510 6.792 2006 7.780 8.143 2007 ΠΖΓΖ ΔΟΣ 91

ΔΠΗΒΑΣΔ ΓΡΑΦΖΜΑ 10. ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ ΚΗΝΖΖ ΔΧΣΔΡΗΚΟΤ ΑΔΡΟΛΗΜΔΝΑ ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ 9000 8000 7000 6000 5000 4000 εηξά1 3000 2000 1000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 92

9.5 ΚΑΣΔΛΟΡΗΕΟ Σν Καζηειφξηδν ή Μεγίζηε είλαη ην αλαηνιηθφηεξν λεζί ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο Διιάδαο. Καηνηθείηαη απφ ηα πξντζηνξηθά ρξφληα θαη έρεη λα επηδείμεη κηα ζπνπδαία ηζηνξηθή δηαδξνκή. Σν αθξηηηθφ λεζί ησλ Γσδεθαλήζσλ απέρεη 72 λ.κ. απφ ηε Ρφδν θαη κφινο 1 κίιη απφ ηηο λφηηεο αθηέο ηεο Σνπξθίαο. Έρεη έθηαζε 9,5 η. ρικ. θαη βξαρψδεο έδαθνο. Σν κηθξφ απηφ λεζί ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα αξηζκνχζε 15.000 θαηνίθνπο! Σψξα, ηίπνηα πηα δε ζπκίδεη απηή ηελ πνιηηεία πνπ επεκεξνχζε. Οη κφληκνη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ δελ μεπεξλνχλ ηνπο 300 θαη ν νηθηζκφο κε ηα εξεηπσκέλα θαη θαηεζηξακκέλα ζπίηηα απφ ηνπο βνκβαξδηζκνχο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, παξνπζηάδνπλ κηα εηθφλα εγθαηάιεηςεο θαη έλα ηεξάζηην γηαηί έξρεηαη απζφξκεηα ζηα ρείιε ησλ επηζθεπηψλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα φκσο, ην Καζηειφξηδν ηείλεη λα μαλαβξεί ηελ παιηά ηνπ αίγιε. Σν λεζί «αλαθαιχθζεθε» ηνπξηζηηθά θαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη θίινη ησλ ηαμηδηψλ αγθπξνβνινχλ ζην φκνξθν απηφ Αηγαηνπειαγίηηθν ιηκάλη. Αθνξκή ζηάζεθε ε βξαβεπκέλε κε ζθαξ ηαηλία Mediterraneo, ζθελέο ηεο νπνίαο γπξίζηεθαλ ζην λεζί. Έηζη, ην Καζηειφξηδν απέθηεζε κεγάιε θήκε. Μάιηζηα είλαη ηδηαίηεξα δεκνθηιήο πξννξηζκφο ζηνπο Ηηαινχο. Σν Καζηειφξηδν πξνζθέξεηε γηα ήζπρεο δηαθνπέο θαη αληακείβεη θάζε επηζθέπηε ηνπ κε ηηο κνλαδηθέο νκνξθηέο ηνπ, ηηο εθπιεθηηθέο παξαιίεο ηνπ θαη ηελ κνλαδηθή θηινμελία ησλ θαηνίθσλ ηνπ, πνπ ζε θάλνπλ λα λνηψζεηο ζαλ ζην ζπίηη ζνπ. Σν Καζηειφξηδν είλαη έλα αλαπηπζζφκελν ηνπξηζηηθφ ζέξεηξν. Οη 93