Αέξηα ξχπαλζε. Δπηπηψζεηο ζηνπο δσηθνχο θαη θπηηθνχο νξγαληζκνχο θαη ζηα πιηθά Τπεχζπλε Καζεγήηξηα: ΝηθνιάνπΑλαζηαζία

ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΑΝΟΗΚΣΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ Αέξηα ξχπαλζε. Δπηπηψζεηο ζηνπο δσηθνχο θαη θπηηθνχο νξγαληζκνχο θαη ζηα πιηθά Τπεχζπλε Καζεγήηξηα: ΝηθνιάνπΑλαζηαζία Δξγαζία 2 ε ΓΙΑ 50 Φπζηθό Πεξηβάιινλ θαη Ρύπαλζη άββαο Μαβίδεο Αξηζκόο κεηξώνπ 104302

Πεξηερφκελα 1. Δηζαγσγή......2 2. χζηαζε ηεο αηκφζθαηξαο..2 3. χζηαζε ηεο αηκφζθαηξαο ζηνπο γεσινγηθνχο ρξφλνπο. 2 4. Ση νλνκάδνπκε αέξηα ξχπαλζε....4 5. Πεγέο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο.3-5 6. Δπηπηψζεηο ζε δσηθνχο θαη θπηηθνχο νξγαληζκνχο, αιιά θαη ζηα πιηθά.. 5-13 6.1 -Γηνμείδην ηνπ Θείνπ..5 6.1.1Όμηλε βξνρή.. 5-7 6.2 -Γηνμείδην ηνπ Αδψηνπ. 7-8 6.2.1 Φσηνρεκηθφ Νέθνο. 8 6.3 -Μνλνμείδην ηνπ Άλζξαθα....9 6.4 Μφιπβδνο.9 6.5 -Αησξνχκελα ζσκαηίδηα..9-11 6.5.1Αηζαινκίριε..11 6.6 Βελδφιην..12 6.7 Όδνλ...12 6.8 -Πηεηηθέο Οξγαληθέο Δλψζεηο (VOC). 12-13 6.9 Πνιπρισξησκέλεο Οξγαληθέο ελψζεηο 13 6.10 Φζνξηνχρα..13 6.11 Οζκέο. 13 Βηβιηνγξαθία..14-15 Δηθφλα εμσθχιινπ: άββαο Μαβίδεο 1

1. Δηζαγωγή Ση είλαη απηφ πνπ πεξηβάιεη θαη ζπληεξεί ηελ δσή ζηε γε; Πσο επηδξά πξνζηαηεχνληαο θαζεηί δσληαλφ; Πφζνη απφ εκάο αλαξσηεζήθακε ηη ζεκαίλνπλ θαηξηθά θαηλφκελα θαη γηαηί ραξαθηεξίδνληαη άιινηε σο επηθίλδπλα θαη άιινηε σο ήπηα; Γηα πνηφλ ιφγν καο έκαζαλ απφ παηδηά φηη ν νπξαλφο ζπκβνιίδεηαη κε ην κπιε ρξψκα; Δίλαη φκσο πξαγκαηηθά κπιε ν νπξαλφο; ηελ αηκφζθαηξά ηα κφξηα ηνπ αδψηνπ θαη ηνπ νμπγφλνπ, πνπ είλαη ηα δχν θχξηα ζπζηαηηθά ηεο, είλαη φλησο κηθξφηεξα απφ ην κήθνο θχκαηνο ηνπ νξαηνχ θσηφο. Ζ ηδηφηεηα απηή ηνπ θσηφο είλαη εληνλφηεξε φζν κηθξαίλεη ην κήθνο θχκαηνο ηνπ. Σν κπιε θσο, πνπ έρεη κηθξφηεξν κήθνο θχκαηνο απφ ην πξάζηλν θαη ην θφθθηλν, δηαζθνξπίδεηαη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ απηά. πλεπψο, ηελ εκέξα ν νπξαλφο θαίλεηαη κπιε γηαηί ην κπιε θσο ηνπ ήιηνπ ζθεδάδεηαη έληνλα κε απνηέιεζκα λα θαίλεηαη φηη έξρεηαη απφ θάζε ζεκείν ηνπ νπξαλνχ. [5]. Ζ αηκφζθαηξα είλαη ην βαζηθφ ηκήκα ηνπ πδξνινγηθνχ θχθινπ ή αιιηψο θχθινο ηνπ λεξνχ. Μέζσ ησλ θαηαθξεκλίζεσλ, επηζηξέθεη ην λεξφ ζηε ρέξζν, ζηνπο σθεαλνχο, ζηα πνηάκηα θαη ζηηο πεξηνρέο φπνπ εθεί απνηακηεχεηαη. Μεηαθέξεη ζηαγνλίδηα απφ κηα πεξηνρή ζε κηα άιιε, θαζψο θαη ειαθξηά ζσκαηίδηα, ηα νπνία δελ θαηαθξεκλίδνληαη άκεζα θαη θνληά ζηνλ ηφπν παξαγσγήο ηνπο. Γηαθξίλεηαη απφ ηέζζεξηο ζηνηβάδεο, ηελ ηξνπφζθαηξα, ηελ ζηξαηφζθαηξα, ηελ κεζφζθαηξα θαη ηελ ζεξκφζθαηξα. ηηο ζηνηβάδεο απηέο ζπκβαίλνπλ δηάθνξα θαηλφκελα φπσο απνξξφθεζε θνζκηθψλ αθηηλνβνιηψλ, απνξξφθεζε ειεθηξνκαγλεηηθήο αθηηλνβνιίαο πξνεξρφκελε απφ ηνλ ήιην, ζπγθξάηεζε ηεο ππεξηψδνπο αθηηλνβνιίαο θαη δελ ηεο επηηξέπεη λα θηάζεη ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο, επαλαξξφθεζε ηεο αθηηλνβνιίαο πνπ εθπέκπεηαη απφ ηελ γε πξνο ην δηάζηεκα θαη ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηνλ λα ζηαζεξνπνηεί ηελ ζεξκνθξαζία ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο, αιιά θαη λα ηξνθνδνηεί ηα θπηά κε CO 2, θαζψο θαη κε Ο 2 ηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο. [5]. 2. ύζηαζε ηεο αηκόζθαηξαο. Ζ ζχζηαζε ηεο αηκφζθαηξαο δελ είλαη ζηαζεξή. Πνηθίιεη αλάινγα κε ηελ πεξηεθηηθφηεηα ζε πδξαηκνχο, αιιά θαη απφ πεξηνρή ζε πεξηνρή. Ζ ηξνπφζθαηξα έρεη ζαλ θχξην ζπζηαηηθφ ηεο ην νμπγφλν 20,95% v/v θαη ην άδσην 78,08% v/v. Οη ζπγθεληξψζεηο απηέο αθνξνχλ ζε αηκφζθαηξα ρσξίο πδξαηκνχο. Πεξηέρεη επίζεο Αξγφ 0,93% v/v, Γηνμείδην ηνπ άλζξαθα 0,03% v/v θαη άιια αέξηα ζε ζπγθέληξσζε 0,01% v/v. Όζν αλεβαίλνπκε ζπλαληάκε φιν θαη ιηγφηεξν νμπγφλν θαη πεξηζζφηεξν φδνλ, κέρξη ηα αλψηαηα ηκήκαηα ηεο ακκφζθαηξαο φπνπ ιφγσ πςειήο ζπγθέληξσζεο αθηηλνβνιίαο έρνπκε πεξηζζφηεξα ηφληα. [5], [1], [2]. 3. Η ζύζηαζε ηεο αηκόζθαηξαο ζηνπο γεωινγηθνύο ρξόλνπο. Απφ ηελ ζηξσκάησζε ησλ πάγσλ ζηηο πνιηθέο πεξηνρέο, εξεπλεηέο δηαπίζησζαλ πσο κπνξνχλ λα βγάινπλ πνιιά ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηα ζηάδηα πνπ πέξαζε ν αηκνζθαηξηθφο αέξαο εδψ θαη ρηιηάδεο ρξφληα. Καηά ηελ ζηξσκάησζε ησλ πάγσλ, αέξαο εγθισβίδεηαη θαη δηαηεξεί ηελ ρεκηθή ηνπ ζχζηαζε, έηζη, νη εξεπλεηέο κειεηψληαο ηελ πνζφηεηα δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη ηνπ αδψηνπ ζηα αληίζηνηρα επίπεδα χςνπο ηνπ πάγνπ απ νπνχ πήξαλ ην δείγκα, κπνξνχλ λα καο πιεξνθνξήζνπλ γηα ηελ ζχζηαζε ηνπ αέξα πξηλ απφ ηελ Βηνκεραληθή επαλάζηαζε αιιά θαη παιαηφηεξα. [2], [5]. 2

4. Ση νλνκάδνπκε αέξηα ξύπαλζε Αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε είλαη ε παξνπζία νπζηψλ ζηελ αηκφζθαηξα πνπ ππφ θπζηνινγηθέο ζπλζήθεο δε ζα ππήξραλ. Σν θαηλφκελν απηφ νλνκάδεηαη ξχπαλζε. Ωο ξχπνη αλαθέξνληαη θπξίσο ν θαπλφο, ε ζθφλε, ηα θαπζαέξηα, ε νκίριε, δηάθνξεο νζκέο, νη αηκνί θαη ηα αέξηα. Σν ελδηαθέξνλ καο βέβαηα αξρίδεη λα επηθεληξψλεηαη ζε απηνχο φηαλ νη ζπγθεληξψζεηο ηνπο ζηελ αηκφζθαηξα, αιιά θαη ν ρξφλνο παξακνλήο ηνπο ζε απηήλ είλαη ηέηνηνο ψζηε λα πξνθαινχλ ή λα ππάξρεη πηζαλφηεηα λα πξνθαιέζνπλ βιαβεξέο ζπλέπεηεο ζηελ δσή ησλ αλζξψπσλ, ησλ δψσλ θαη ησλ θπηψλ. [5], [1], [15]. Ζ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε δελ εληνπίδεηαη κφλν ζε έλα ζεκείν ή κηα πφιε απ φπνπ εθπέκπνληαη νη ξχπνη. Μπνξεί λα είλαη ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ, αιιά πνιιέο πεξηνρέο πιήηηνληαη απφ αέξηα ξχπαλζε θαη αο είλαη ζε κεγάιε απφζηαζε απφ βηνκεραληθέο πεξηνρέο ή αζηηθά θέληξα. Λφγσ ησλ θαηξηθψλ ζπλκεθψλ, νη ξχπνη ηεο αηκφζθαηξαο κεηαθέξνληαη θαη ζε γεηηνληθέο πεξηνρέο. Τπάξρνπλ ρψξεο πνπ εηζάγνπλ πεξηζζφηεξε ξχπαλζε απ φηη παξάγνπλ ή εμάγνπλ. Σν θαηλφκελν απηφ νλνκάδεηαη δηαζπλνξηαθή ξχπαλζε. [15]. Αηκνζθαηξηθφο αέξαο απαιιαγκέλνο απφ ξχπνπο δελ είλαη δπλαηφλ λα ππάξμεη αθφκα θαη αλ απνπζίαδαλ νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο, αιιά θαη ην ίδην ην αλζξψπηλν είδνο. Γηα αηψλεο ζπκβαίλνπλ εθξήμεηο εθαηζηείσλ πνπ ηξνθνδνηνχλ ηελ αηκφζθαηξα κε ζσκαηίδηα, αιιά θαη απνζάζξσζε θαη δηάβξσζε πεηξσκάησλ πνπ πηζαλφλ λα δψζνπλ ζσκαηίδηα πνιχ κηθξήο αεξνδπλακηθήο δηακέηξνπ, ηθαλά λα αησξνχληαη ζηελ αηκφζθαηξα θαη λα κε θαηαθξεκλίδνληαη άκεζα ιφγσ βαξχηεηαο. Με ηελ βηνκεραληθή επαλάζηαζε φκσο, ην πξφβιεκα αξρίδεη λα γίλεηαη πηα αηζζεηφ θαη νη επηπηψζεηο λα επηδξνχλ ζε πιαλεηηθφ επίπεδν. Φαηλφκελα φπσο ε φμηλε βξνρή, ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ε κείσζε ηνπ ζηξαηνζθαηξηθνχ φδνληνο, είλαη νη ζχγρξνλεο απεηιέο πνπ ε αλζξσπφηεηα θαιείηαη λα δηαρεηξηζηεί. Σηο νλνκάδσ «ζχγρξνλεο» φρη επεηδή ηψξα εκθαλίζηεθαλ σο απεηιέο, αιιά επεηδή ηψξα θαίλνληαη πην θαζαξά ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηεο θαχζε νξπθηψλ θαη άιισλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο αλζξσπφηεηαο κε ζθνπφ ηελ παξαγσγή φιν θαη κεγαιχηεξσλ πνζνηήησλ ελέξγεηαο. [1], [2], [3]. 5. Πεγέο αηκνζθαηξηθήο ξύπαλζεο Ζ ξχπαλζε κπνξεί λα πξνθιεζεί είηε απφ θπζηθέο πεγέο (πξσηνγελείο πεγέο), είηε απφ αλζξσπνγελείο (δεπτεξεχνληεο πεγέο). ηηο πξσηνγελείο πεγέο, ν ξχπνο πνπ παξάγεηαη θέξεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεγήο απφ ηελ νπνία πξνέξρεηαη (π.ρ. γχξε, κχθεηεο, ζηαγνλίδηα πγξψλ, θαπλφο θαη ζσκαηίδηα ζθφλεο απφ ππξθαγηέο ησλ δαζψλ, αιιά θαη απφ εθξήμεηο εθαηζηείσλ. Απηνί νη ξχπνη είλαη κεγάιεο δηακέηξνπ, δελ είλαη κηθξφηεξνη δειαδή απφ 10κm θαη είλαη νη ιηγφηεξν βιαβεξνί γηα ηελ πγεία, δηφηη δελ θηάλνπλ κέρξη ηηο θπςειίδεο ησλ πλεπκφλσλ, αιιά απνβάιινληαη πνιχ εχθνια. Οξηζκέλεο νπζίεο φπσο ην κνλνμείδην ηνπ άλζξαθα, ην δηνμείδην ηνπ ζείνπ θαη ην φδνλ, είλαη θπζηθά ζπζηαηηθά ηεο αηκφζθαηξαο θαη ζεσξνχληαη ξχπνη φηαλ απμάλεη ε ζπγθέληξσζή ηνπο πάλσ απφ ηα επηηξεπφκελα φξηα. Σν φδνλ ζηελ ζηξαηφζθαηξα πξνζηαηεχεη απφ ηελ ππεξηψδε αθηηλνβνιία, κπνξεί φκσο λα ζρεκαηηζηεί θαη ζηα θαηψηεξα ζηξψκαηα ηεο αηκφζθαηξαο κε ηελ επίδξαζε νμεηδίσλ αδψηνπ θαη πδξνγνλαλζξάθσλ κέζσ θσηνρεκηθψλ αληηδξάζεσλ. Μεηαηξέπεηαη δε ζε ηνμηθφ αέξην πνπ δξα θαηαζηξνθηθά ζε θαιιηέξγεηεο, αιιά θαη πξνθαιεί θζνξά ζε δηάθνξα πιηθά. [1], [2]. Απφ ηελ άιιε, νη ξχπνη πνπ παξάγνληαη απφ δεπηεξνγελείο πεγέο είλαη πξντφληα ζρεκαηηζκνχ απφ δηάθνξεο ρεκηθέο αληηδξάζεηο πνπ πξνθαινχληαη ζηελ αηκφζθαηξα ππφ ηελ παξνπζία 3

ζηαγνληδίσλ λεξνχ θαη ηελ επίδξαζε ηεο αθηηλνβνιίαο. Δίλαη κηθξήο δηακέηξνπ θαη απηνί πνπ πξνθαινχλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, είλαη νη ξχπνη δηακέηξνπ κηθξφηεξεο ησλ 0,4 κm. Ο νξγαληζκφο δελ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα ηνπο απνβάιεη κέζσ ησλ θπζηνινγηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο αλαπλνήο θαη έηζη θηάλνπλ κέρξη ηεο θπςειίδεο ησλ πλεπκφλσλ θαη πξνθαινχλ ζεκαληηθέο βιάβεο ζηηο νπνίεο ζα αλαθεξζνχκε αλαιπηηθφηεξα ζηε ζπλέρεηα. Ζ δεπηεξνγελήο αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε, νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα. Παξαηεξείηαη ζε πεξηνρέο κε απμεκέλε βηνκεραλία, απμεκέλε θίλεζε κέζσλ κεηαθνξάο, αιιά θαη απφ ηα λνηθνθπξηά. Δίλαη εχθνια αληηιεπηφ πσο ν βαζκφο πνπ ην θαζέλα επεξεάδεη ηελ αηκφζθαηξα, εμαξηάηαη απφ ηελ πνζφηεηα ξχπσλ πνπ αθήλεη ζην πεξηβάιινλ. Άξα νη βηνκεραλίεο είλαη νη θχξηεο πεγέο παξαγσγήο ξχπσλ, αθνινπζνχλ ηα κέζα κεηαθνξάο θαη ηειεπηαία ηα λνηθνθπξηά. Ζ παξνπζία πδξαηκψλ, θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ, απφζεζε ξχπσλ απφ αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο, αιιά θαη αχμεζε ηεο ζπγθέληξσζεο απφ εθπνκπή αηκνζθαηξηθψλ ξχπσλ, ζπκβαίλνπλ ζηελ ηξνπφζθαηξα, ηελ ζηνηβάδα δειαδή ηεο αηκφζθαηξαο πνπ βξίζθεηαη ζε επαθή κε ηελ επηθάλεηα ηεο γεο. [5]. Οη βαζηθνί αηκνζθαηξηθνί ξχπνη είλαη; - Σν δηνμείδην ηνπ ζείνπ (SO 2 ), θαχζε νξπθηψλ θαπζίκσλ ζε κνλάδεο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, απφ δηπιηζηήξηα θαη ηζηκεληνβηνκεραλίεο. Δπζχλεηαη γηα ην θαηλφκελν ηεο φμηλεο βξνρήο. - Σν δηνμείδην ηνπ αδψηνπ (NO 2 ) θαη ηα νμείδηα ηνπ αδψηνπ, θπξίσο ζπλαληάκε ηα NO, NO2, NO 3, N 2 O, N 2 O 3, N 2 O 4 θαη N 2 O 4. ρεκαηίδνληαη κε πςειέο ζεξκνθξαζίεο ιφγσ θαχζεο νξπθηψλ θαπζίκσλ, ε νπνία λα έρεη σο ραξαθηεξηζηηθφ ηε ζέξκαλζε αηκνζθαηξηθνχ αέξα ζε πςειή ζεξκνθξαζία. Σν θσηνρεκηθφ λέθνο νθείιεηαη ζε κεραλέο εζσηεξηθήο θαχζεο θαη δηαθέξεη απφ ηελ αηζαινκίριε - Σν κνλνμείδην ηνπ άλζξαθα (CO), παξάγεηαη θαηά ηελ αηειή θαχζε θαπζίκσλ πνπ πεξηέρνπλ πδξνγνλάλζξαθεο (γαηάλζξαθεο, πξντφληα πεηξειαίνπ, θπζηθφ αέξην), αιιά θαη απφ ηελ θαχζε ηνπ μχινπ. - Ο κφιπβδνο (Pb), αλήθεη ζηα βαξέα θαη ηνμηθά κέηαιια. Πξνέξρεηαη απφ ηξνρνθφξα, πξνζηέζεθε ζηα θαχζηκα ζαλ αληηθξνηηθφ θαη εληνπίδεηαη κε ηελ κνξθή ηεηξααηζπιηθνχρνπ κνιχβδνπ. ηακάηεζε φκσο ε ρξήζε ηνπ κε ηελ εκθάληζε ησλ θαηαιπηψλ, επεηδή ηνπο θαηέζηξεθε. - Σα αησξνχκελα ζσκαηίδηα δηακέηξνπ κηθξφηεξεο ησλ 10κm, φπσο ν θαπλφο θαη ε ζθφλε. Αιιά θαη ε αηζαινκίριε απνηειεί ζεκαληηθφ θίλδπλν γηα ηελ πγεία. - Σν βελδφιην, πεηξνρεκηθή θαη ρεκηθή βηνκεραλία, δηαιχηεο ζε δηάθνξεο εθαξκνγέο, ηξνρνθφξα, ηππνγξαθεία, πξαηήξηα θαπζίκσλ. - Σν φδνλ (O 3 ), δεπηεξνγελήο ξχπνο. Παξάγεηαη κε ηελ επίδξαζε ηεο ειηαθήο αθηηλνβνιίαο φηαλ ζπλππάξρνπλ ζηελ αηκφζθαηξα πηεηηθέο νξγαληθέο ελψζεηο θαη νμείδηα ηνπ αδψηνπ. - Πηεηηθέο νξγαληθέο ελψζεηο (VOC). Πεξηιακβάλεη νξγαληθέο ελψζεηο ηνπ άλζξαθα. Δμαηξνχληαη ην CO θαη ην CO 2, δηφηη αλ θαη πεξηέρνπλ άλζξαθα, είλαη αλφξγαλεο ελψζεηο. Παξάγνληαη απφ πεηξνρεκηθέο βηνκεραλίεο, εγθαηαζηάζεηο ζέξκαλζεο θαη ηξνρνθφξα. 4

- Πνιπρισξησκέλεο Οξγαληθέο ελψζεηο (PCBs), Παξάγνληαη απφ ηα θαπζαέξηα ησλ απηνθηλήησλ, ππξθαγηέο δαζψλ. - Φζνξηνχρα θαη - Οζκέο Οη πιένλ εππαζείο νκάδεο πνπ θηλδπλεχνπλ λα εκθαλίζνπλ αλαπλεπζηηθή ζπκπησκαηνινγία απφ αέξηα ξχπαλζε, είλαη νη λέαο ειηθίεο, αζζελείο κε γλσζηά αλαπλεπζηηθά πξνβιήκαηα αιιά θαη νη ειηθησκέλνη. Ζ παξαηεηακέλε ρξήζε εληνκνθηφλσλ απνηειεί ίζσο ηελ πην επηβιαβή δξαζηεξηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ. Αθφκα θαη αλ θάπνηνο ξχπνο δελ εηζέξρεηαη άκεζα ζηνλ δσηθφ νξγαληζκφ θαηά ηελ εηζπλνή, ζα εηζέιζεη ηειηθά κέζσ ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο, αθνχ επηθάζνληαη ζηε βιάζηεζε ή απνξξνθνχληαη απφ απηή. Ζ είζνδφο ηνπο ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ γίλεηαη είηε θαηά ηελ βξψζε ιαραληθψλ ή θξνχησλ, είηε θαηά ηελ θαηαλάισζε δψσλ πνπ έρνπλ ηξαθεί κε κνιπζκέλεο ηξνθέο. [1], [2], [5]. 6. Δπηπηώζεηο ζε δωηθνύο θαη θπηηθνύο νξγαληζκνύο, αιιά θαη ζηα πιηθά 6.1 Γηνμείδην ηνπ Θείνπ (SO 2 ) Καηά ηελ εηζπλνή ηνπο, εηδηθά φηαλ είλαη ζπλδεδεκέλα κε ζσκαηίδηα ηθαλά λα θηάζνπλ κέρξη ηηο θπςειίδεο, ζεσξνχληαη άθξσο επηβιαβή θαη επηθίλδπλα. Δπηδεηλψλνπλ ηα ζπκπηψκαηα πνπ νθείινληαη ζε αλαπλεπζηηθέο αιιεξγηθέο αληηδξάζεηο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ θαηαηάζζνληαη ζηα εξεζηζηηθά αέξηα καδί κε Cl 2 F 2, COCl, NO 2, NH 3. [4]. Σα ζπκπηψκαηα πνπ εκθαλίδνληαη ζε θαηάζηαζε δειεηεξίαζεο απφ δηνμείδην ηνπ ζείνπ είλαη δχζπλνηα, θπάλσζε θαη πλεπκνληθφ νίδεκα. ηα δηπιηζηήξηα πεηξειαίνπ, ζηνπο ππνλφκνπο θαη ζηηο βπξζνδεςίεο φπνπ ππάξρεη ζήςε νξγαληθήο χιεο, ζηελ αηκφζθαηξα αληρλεχεηαη (H 2 S) πδξφζεην. Πξνθαιεί άκεζε απψιεηα αηζζήζεσλ, θαηαζηνιή ηεο αλαπλνήο θαη πλεπκνληθφ νίδεκα. ε ζπγθεληξψζεηο 500-1000 ppm επηθέξεη ηνλ ζάλαην ζε ιηγφηεξν απφ κηζή ψξα. Υαξαθηεξηζηηθά είλαη ηα ζπκπηψκαηα θεθαιαιγίαο, δάιεο, λαπηίαο θηι. Παξακνλή ζηνλ ρψξν κε πςειή ζπγθέληξσζε πδξφζεηνπ νδεγεί ζε απψιεηα αηζζήζεσλ. Αλ απνκαθξπλζεί απφ ηνλ ρψξν επαλέξρεηαη ηαρέσο. [4], [1], [2], [30]. 6.1.1 Όμηλε βξνρή Ζ πην ζσζηή έθθξαζε είλαη φμηλα θαηαθξεκλίζκαηα, δηφηη ν φξνο φμηλε βξνρή δελ ζπκπεξηιακβάλεη ην ρηφλη, ηελ νκίριε θ.α. Σν SO 2 είλαη ζπλππεχζπλν κε ηα νμείδηα ηνπ αδψηνπ γηα ηελ δεκηνπξγία ηεο όμηλεο βξνρήο. Καηά ηελ χπαξμή ηνπ ζηελ αηκφζθαηξα θαη κε ηελ επίδξαζε ηεο αθηηλνβνιίαο θαη ησλ πδξαηκψλ κεηαηξέπεηαη ζε ζεηηθφ νμχ (H 2 SO 4 ) θάλνληαο ην λεξφ ηεο βξνρήο έλα φμηλν δηάιπκα. Όμηλν δηάιπκα ζεσξείηαη ην δηάιπκα ην ph ηνπ νπνίνπ ηείλεη πξνο ην κεδέλ ζε κηα θιίκαθα απφ 0 έσο 14. Οπδέηεξν είλαη ην δηάιπκα κε ph 7, ελψ αιθαιηθφ ζεσξείηαη ην δηάιπκα κε ph πνπ ηείλεη πξνο ην 14. Σν ph ηεο βξνρήο είλαη πεξίπνπ 5,5 θαη φρη νπδέηεξν, επεηδή απνηειεί δηαιχηεο γηα ην CO 2 ηεο ηξνπφζθαηξαο. Όηαλ φκσο βξεζεί ζηελ αηκφζθαηξα SO 2 θαη ηφληα NO 3, ηφηε ην ph ρακειψλεη, κεηαηξέπνληαο ην λεξφ ζε φμηλν. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα λα είλαη 5

θαηαζηξεπηηθή ζε νηθνζπζηήκαηα, θαιιηέξγεηεο θαη πνιηηηζηηθά κλεκεία, αιιά θαη βιάπηνληαο ηελ πγεία ησλ δσηθψλ θαη θπηηθψλ νξγαληζκψλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο κηα κεηαβνιή phθαηά κηα κνλάδα, πξνθαιεί κεηαβνιή νμχηεηαο ή αιθαιηθφηεηαο θαηά δέθα θνξέο. [1], [2] Ζ πηψζε ηνπ ph ζηα επηθαλεηαθά χδαηα επηδξά αξλεηηθά ζε πνιιά πδξφβηα είδε δσήο θαηαζηξέθνληαο ηα απγά, αιιά θαη ηα λενγλά. Τπάξρνπλ ιίκλεο πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί λεθξέο επεηδή θαλέλαο νξγαληζκφο δελ κπνξεί λα επηδήζεη ζε ηφζν ρακειέο ηηκέο pζ. Σν φμηλν ph ζθνηψλεη ηα έληνκα θαη ηα απγά ηνπο κε απνηέιεζκα, νη νξγαληζκνί πνπ ζξέθνληαη κε απηά λα κεηψλεηαη ζπλερψο ν πιεζπζκφο ηνπο απφ έιιεηςε ηξνθήο. Όηαλ θάπνηα ζεκαληηθή κεηαβνιή ζπκβεί ζε έλα θνκκάηη ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο, ηα ππφινηπα ηκήκαηα δελ κπνξεί λα κελ επεξεαζηνχλ. Δπίζεο, νχηε νη δηάθνξνη κηθξννξγαληζκνί αληέρνπλ ζε πνιχ ρακειά επίπεδα ph, απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα κελ βνεζνχλ ζηελ απνζχλζεζε λεθξήο νξγαληθήο χιεο θαη λα κελ ηξνθνδνηνχληαη νη πδξνβηφηνπνη κε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, αιιά λα ζπζζσξεχνληαη άρξεζηα πιηθά. Όηαλ λεθξή νξγαληθή χιε παξακέλεη ρσξίο λα απνζπληίζεληαη απφ κηθξφβηα, παξάγεη ηνμίλεο νη νπνίεο νθείινληαη ζηα έλδπκα ησλ ίδησλ ησλ θπηηάξσλ πνπ μεθηλνχλ ηελ απνζχλζεζε, κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ νξγαληζκνχ. Πνιιά απφ ηα αλαθεξζέληα ζπζηαηηθά παξάγνληαη θαη απφ ηελ ίδηα ηελ θχζε κέζσ εθαηζηεηαθψλ εθξήμεσλ ή απφ ηελ επηθάλεηα ησλ σθεαλψλ. ε πνιχ ρακειέο ζπγθεληξψζεηο απνηεινχλ ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ησλ θπηψλ. Όηαλ ε φμηλε βξνρή βξεζεί ζην έδαθνο, ην νμχ δηαιχεη ηα βαξέα κέηαιια θαη άιιεο ηνμίλεο θαη αλακηγλχνληαη κε ηελ βξνρή. Σν Αξγίιην, αιιά θαη άιια ζηνηρεία δελ είλαη επηβιαβή φζν παξακέλνπλ ζε πνιχ ρακειέο ζπγθεληξψζεηο. Όηαλ φκσο ε ζπγθέληξσζε ηνπο απμεζεί, ηφηε ε θχζε δελ κπνξεί λα θαηαλαιψζεη απηέο ηηο πνζφηεηεο κε απνηέιεζκα λα απμάλεηαη ε ζπγθέληξσζε ηνπο κε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ. Οξηζκέλα αιθαιηθά εδάθε, ελ κέξεη θαηαζηέιινπλ ην θαηλφκελν απηφ. Όζν βέβαηα αλεβαίλνπκε πςφκεηξν φπνπ παξαηεξείηαη πην ζπρλά φμηλε νκίριε, ηα απνηειέζκαηα είλαη πην έληνλα. Παξαηεξνχληαη αιινηψζεηο ζηνλ θνξκφ ησλ δέληξσλ ιφγσ δηάβξσζεο, πνιχ ζπρλά κηθξά δέληξα δελ θαηαθέξλνπλ λα αλαπηπρζνχλ θαη πεζαίλνπλ. Σν θαηλφκελν απηφ είλαη πην έληνλν ζηα αεηζαιή δέληξα, δηφηη ηα θπιινβφια ξίρλνπλ ηα θχιια ηνπο ην θζηλφπσξν θαη έηζη δελ κπνξνχλ λα παξακείλνπλ ζηαγνλίδηα φμηλεο βξνρήο επάλσ. [28], [29]. Καηαζηξεπηηθή είλαη θαη επίδξαζή ηεο ζηηο θαιιηέξγεηεο, αιιά ην θαηλφκελν απηφ έρεη πεξηνξηζηεί κε ηελ ρξήζε ιηπαζκάησλ κε αζβεζηφιηζν πνπ εμνπδεηεξψλεη ηα νμέα ηνπ εδάθνπο. Αζβεζηνιηζηθά εδάθε έρνπλ κηθξφηεξεο επηδξάζεηο απφ ηελ φμηλε βξνρή επεηδή ηελ εμνπδεηεξψλνπλ. [2], [8], [9], [29]. Απφ ηνπο αέξηνπο ξχπνπο, απηνί πνπ πξνθαινχλ πξνβιήκαηα ζε δσηθνχο, θπηηθνχο νξγαληζκνχο, αιιά θαη ζηα αληηθείκελα άκεζα είλαη ην SO2 θαη φμηλε βξνρή, θαζψο θαη ην Ο3. Πνιιά κλεκεία έρνπλ αιινησζεί ζεκαληηθά κε ηελ επίδξαζε ηεο φμηλεο βξνρήο. Υεκηθά ην SO2 αληηδξά κε ην κάξκαξα ε ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ νπνίνπ είλαη CaCO3. Ζ επίδξαζή ηεο είλαη δηπιή ηφζν ζηα ζεκεία ηνπ καξκάξνπ πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε ηελ βξνρή φζν θαη ζηα ζεκεία πνπ δελ έξρνληαη ζε επαθή κε απηήλ. πγθεθξηκέλα, ην λεξφ ηεο βξνρήο δηαιχεη ην κάξκαξν θαη ζρεκαηίδεη CaSΟ 4, CaNO 3, Ca(HCO 3 )2 ηα νπνία μεπιέλνληαη θαη απνκαθξχλνληαη φζν ξέεη ην λεξφ ηεο βξνρήο. Καηά ηελ εμάηκηζε ηνπ λεξνχ φκσο, έλα κέξνο ησλ ζπζηαηηθψλ απηψλ πνπ δελ απνκαθξχλζεθαλ παξακέλνπλ θαη παξαηεξνχκε απνθξπζηάιισζε ηνπ αζβεζηίηε θαη ηνπ γχςνπ. Ζ θζνξά απηή ζπλερίδεηαη αλάκεζα ζε δχν θχθινπο βξνρήο θαη νδεγεί ζηελ γπςνπνίεζή ηνπ. Όζν απηή ε επηθάλεηα βξίζθεηαη εθηεζεηκέλε ζηελ φμηλε βξνρή παξαηεξνχκε ζηγά λα αιινηψλνληαη ιεπηνκέξεηεο απφ ηελ επηθάλεηά ηνπο. 6

http://www.nomika-epilekta.gr/strepsodikopanoyrgia/dokimia/epidraseis-toy-periballont os-se-mnimeia Επιδράςεισ όξινθσ βροχισ ςτα μνθμεία τθσ Ακρόπολθσ. Γελ είλαη κφλν ην SO2 θαη ε φμηλε βξνρή πνπ πξνθαιεί αιινηψζεηο ζε κάξκαξα, αιιά θαη άιινη ξππαληέο πνπ επηδξνχλ ζε επηθάλεηεο θαη ηηο δηαβξψλνπλ, αιιά θαη ζηεv πγεία. H 2 S δηαβξψλεη θξάκαηα ραιθνχ θαη αξγχξνπ. Υαξαθηεξηζηηθή νζκή. Έθζεζε ζε πδξφζεην,παξαηεξνχληαη θεθαιαιγία, λαπηία, δάιε δηαλνεηηθή ζχγρπζε θαη κπτθή αδπλακία. Cl 2 κε ζπλχπαξμε άιισλ ξππαληψλ, δηαβξψλνπλ φια ηα κέηαιια. Υξεζηκνπνηείηαη ζηε βηνκεραλία γηα ρισξίσζε ηνπ πφζηκνπ λεξνχ θαη ησλ δεμακελψλ. Γειεηήξην κε έληνλε εξεζηζηηθή δξάζε. Πξνζβάιεη αλψηεξν θαη θαηψηεξν αλαπλεπζηηθφ. Γειεηεξηάζεηο ζε νηθίεο έρνπλ αλαθεξζεί θαζψο απειεπζεξψλεηαη θπξίσο θαη απφ ιεπθαληηθά πξντφληα νηθηαθήο ρξήζεο π.ρ. ρισξίλε. NH 3, NH 4 +ρξήζεθπξίσο ζηε βηνκεραλία ιηπαζκάησλ. Πξνθαιεί εγθαχκαηα ζην δέξκα θαη ζηα κάηηα θαηά ηελ εηζπλνή πξνθαιεί ρεκηθή βξνγρίηηδα, δχζπλνηα θαη ηειηθά πλεπκνληθφ νίδεκα. Γηαβξψλεη φια ηα θξάκαηα ραιθνχ, ληθειίνπ θαη αξγχξνπ. Cl- δηαβξψλεη ηα πεξηζζφηεξα κέηαιια θαη ηνπο αλνμείδσηνπο ράιπβεο. Cδεκηνπξγεί θαζνδηθέο ζέζεηο ζηα κέηαιια Ομέα θαη νξγαληθά νμέα έρνπλ καθξνπξφζεζκεο επηπηψζεηο ζε κέηαιια, γπαιηά, θεξακηθά. Οη επηδξάζεηο απηέο είλαη πνιχ εχθνιν λα εληνπηζηνχλ απφ ηελ χπαξμε ηεο ραξαθηεξηζηηθήο ζθνπξηάο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ επίδξαζε ηεο φμηλεο βξνρήο θαη ηελ δηάβξσζε ησλ κεηάιισλ. [8], [9], [29], [2]. 6.2 Τν δηνμείδην ηνπ αδώηνπ (NO 2 ) θαη ηα νμείδηα ηνπ αδώηνπ (ΝΟρ) ηελ αηκφζθαηξα εθπέκπεηαη αξρηθά σο κνλνμείδην ηνπ αδψηνπ, αιιά γξήγνξα κεηαηξέπεηαη ζε δηνμείδην. Ζ θσηνδηάζπαζε ηνπ νδεγεί ζηελ παξαγσγή αηνκηθνχ νμπγφλνπ θαη κνλνμεηδίνπ ηνπ αδψηνπ, ζπκβάιινληαο έηζη ζηελ παξαγσγή φδνληνο. Σν θαηλφκελν απηφ βέβαηα επεηδή ιακβάλεη ρψξα ζηελ ηξνπφζθαηξα, ην φδνλ πνπ παξάγεηαη δελ δξα πξνζηαηεπηηθά, αιιά σο ηζρπξφ νμεηδσηηθφ πνπ παξάγεη φμηλν πεξηβάιινλ. Αληηδξά θαη απηφ κε ηελ αηκνζθαηξίλε, αιιά επεηδή νη ζπγθεληξψζεηο ηνπ είλαη πνιχ ρακειέο, δελ δεκηνπξγεί έληνλα πξνβιήκαηα. Πξνθαιεί θπξίσο εξεζηζκνχο ηνπ αλαπλεπζηηθνχ 7

ζπζηήκαηνο. ε πνιχ απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο ζηελ αηκφζθαηξα θαη κε έληνλε ειηαθή αθηηλνβνιία ζρεκαηίδεη θσηνρεκηθφ λέθνο. Δπηδξά αξλεηηθά θπξίσο ζηα θπηηθά είδε φπσο θαη ην φδνλ. Πξνθαιεί ζηίγκαηα ζηα πξάζηλα θχιια θαη γήξαλζε ηζηψλ. Δπηβξαδχλεη ηελ θσηνζχλζεζε ζε ζπγθεληξψζεηο πεξίπνπ 10 ppm. Ζ ηθαλφηεηα ηνπ επίζεο λα απνρξσκαηίδεη επηρξίζκαηα, αιιά θαη λα δηαβξψλεη κεηαιιηθέο επηθάλεηεο είλαη θαη απηή αμηνζεκείσηε. Μεηαηξέπεηαη ζε ληηξηθφ νμχ θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ην SO2 ζπκβάιιεη ζηελ δεκηνπξγία ησλ φμηλσλ θαηαθξεκλίζεσλ νη θαηαζηξεπηηθέο ζπλέπηεο ησλ νπνίσλ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. [1], [4], [3], [2]. 6.2.1. Φωηνρεκηθό λέθνο Γεκηνπξγείηαη φηαλ ηθαλνπνηνχληαη νη εμήο πξνυπνζέζεηο, εθπνκπή νμεηδίσλ ηνπ αδψηνπ θαη πδξνγνλαλζξάθσλ, κνλνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, φδνληνο θαη δεπηεξνγελψλ πξντφλησλ. ηάζηκνο αέξαο ψζηε λα επηηξέπεη ηελ ζπγθέληξσζε απηψλ, ειηαθή αθηηλνβνιία θαη ρακειή πγξαζία. Απηέο νη ζπλζήθεο ππάξρνπλ θαηά ηνπο ζεξηλνχο κήλεο. ρεκαηίδεηαη ζηελ θαηψηεξε αηκφζθαηξα χζηεξα απφ ρεκηθέο αληηδξάζεηο ηνπ νμπγφλνπ κε ηνπο ξχπνπο. Ζ χπαξμε απηψλ ησλ ξχπσλ νθείιεηαη ζηελ θπθινθνξία νρεκάησλ θαη ζηελ αλάπηπμε βηνκεραληψλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ απαληάηαη ζε ππθλνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο. Ζ χπαξμή ηνπ ζε πην αξαηνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο νθείιεηαη ζηε κεηαθίλεζή ηνπ κε ηνλ αέξα. Οη πδξνγνλάλζξαθεο φπσο ην κεζάλην, πνπ εθπέκπνληαη ζηελ αηκφζθαηξα απφ ηελ βιάζηεζε, ηνπο σθεαλνχο, αιιά θαη απφ απνηθνδφκεζε νξγαληθήο χιεο, φπσο θαη απφαλζξσπνγελείο πεγέο, ζε ζπλδπαζκφ κε νμείδηα ηνπ αδψηνπ θαη ηελ χπαξμε ειηαθήο αθηηλνβνιίαο ζπλζέηνπλ εάλ πνιχπινθν κεραληζκφ ζρεκαηηζκνχ ηνπ θσηνρεκηθνχ λέθνπο κε επηπηψζεηο ζηελ πγεία θαη ζην δνκεκέλν πεξηβάιινλ. Πξνθαιεί εξεζηζκφ ζηελ αλαπλεπζηηθή νδφ θαη δηαηαξαρή ηεο αλαπλεπζηηθήο ιεηηνπξγίαο. Αίζζεκα μεξφηεηαο ζην ιαηκφ, πφλν ζην ζηήζνο, βήρα θαη θιεγκνλή ζηνπο πλεχκνλεο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ Λνλδίλνπ φπνπ ην 1952, 4000 άλζξσπνη ράλνπλ ηελ δσή ηνπο απφ αλαπλεπζηηθά πξνβιήκαηα νθεηιφκελα ζην θσηνρεκηθφ λέθνο. Σηο επφκελεο εβδνκάδεο, άιια 8000 άηνκα πεζαίλνπλ απφ ην λέθνο. [1]. Ηζηνξηθή θσηνγξαθία απφ ην λέθνο ηνπ Λνλδίλνπ ηνπ 1952 (απφ http://www.retronaut.com/) 8

6.3 Μνλνμείδην ηνπ Άλζξαθα (CO) Παξάγεηαη θαηά ηελ αηειή θαχζε ηνπ άλζξαθα ή νπνηαζδήπνηε νξγαληθήο νπζίαο ζε πνζφηεηα αλάινγε ηνπ Ο 2. Απνηειεί ζπλεζηζκέλε αηηία ζαλάηνπ. Μνλνμείδην ηνπ άλζξαθα παξάγεηαη θαη θαηά ην θάπληζκα ζε πνζφηεηα 400ppm. Λφγσ ρεκηθήο ζπγγέλεηαο, ελψλεηαη κε ηελ αηκνζθαηξίλε ησλ εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ αληηθαζηζηψληαο ην Ο 2 θαη ζρεκαηίδεη ηελ έλσζε HbCO. Ζ αηκνζθαηξίλε επηηειεί δχν πνιχ ζεκαληηθέο ιεηηνπξγίεο. Φηάλεη ζηηο θπςειίδεο ησλ πλεπκφλσλ κεηαθέξνληαο ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα πνπ απνβάιιεηαη κέζσ ηεο εθπλνήο, ελψ Ο 2 δεζκεχεηαη κε απηήλ θαη κεηαθέξεηαη ζηα θχηηαξα γηα ηηο βηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο θαη ηελ παξαγσγή κνξίσλ ΑΣΡ. [4]. Σα θχξηα ζπκπηψκαηα πνπ παξαηεξνχληαη απφ ηελ έθζεζε ζε κνλνμείδην ηνπ άλζξαθα είλαη δπζθνιία ζηελ αλαπλνή, θεθαιαιγία, λαπηία, έκεηνο, ίιηγγνο θαη δηαηαξαρέο ηεο φξαζεο. Σα ζπκπηψκαηα απηά παξαηεξνχληαη ζε ζπγθεληξψζεηο πεξίπνπ 40% HbCO. Γηα λα θαηαιάβνπκε φηη απηφ ην πνζνζηφ δελ είλαη δχζθνιν λα ππάξμεη, αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη αλ ζηνλ εηζπλεφκελν αέξα ε πεξηεθηηθφηεηα ζε O2 είλαη 21% v/v θαη CO 0,1% v/v, ηφηε ζα παξαρζνχλ 50% HbO 2 θαη 50% HbCΟ. Αλ ην άηνκν απνκαθξπλζεί απφ ην πεξηβάιινλ έθζεζεο ζε CO, ζα επαλέιζεη ρσξίο κφληκεο βιάβεο. Αλ ην πνζνζηφ HbCO αλέιζεη απφ 40 έσο 60 % ραξαθηεξίδεηαη σο πεξίνδνο θψκαηνο θαη έρνπκε αχμεζε ηεο αλαπλνήο θαη ηνπ ζθπγκνχ σο πξνζπάζεηαο νμπγφλσζεο ησλ ηζηψλ θαη ηεο θαξδηάο, απμάλνληαο ηελ ηαρχηεηα ξνήο αίκαηνο θαη θαη επέθηαζε ηεο αληαιιαγήο ησλ αεξίσλ κέζσ ησλ πλεπκφλσλ. Παξαηεξνχληαη επίζεο, θψκα δηαθνπηφκελν απφ ζπαζκνχο θαη αξξπζκίεο. πγθέληξσζε 60 % HbCO θαη πάλσ έρνπκε απψιεηα ζπλείδεζεο, θαηαζηνιή θαξδηαθήο θαη αλαπλεπζηηθήο ιεηηνπξγίαο θαη ζάλαην. [4], [1], [2], [5], [30]. 6.4 Μόιπβδνο Αλήθεη ζηα βαξέα θαη ηνμηθά κέηαιια. πλδέεηαη θαη απηφο κε ηελ δηαξθψο απμαλφκελε ρξήζε ησλ νρεκάησλ. Δθφζνλ εθηεζεί ζηε θχζε θαη έξζεη ζε επαθή κε ηνλ άλζξσπν, πξνθαιεί βιάβεο ζηνπο λεθξνχο. Δπηδξά επίζεο ζην ζπθψηη, πξνθαιεί δεξκαηίηηδεο, βιάβε ζε πλεχκνλεο θαη αλαπλεπζηηθά πξνβιήκαηα θαη πνιχ ζπρλά θαηεγνξείηαη γηα θαξθηλνγελέζεηο. Οη νξγαληθέο ελψζεηο ηνπ κνιχβδνπ απνξξνθψληαη απφ ην δέξκα, αιιά θαη ν εηζπλεφκελνο κφιπβδνο κπνξεί λα πξνθαιέζεη δειεηεξηάζεηο. Δπηδξά επίζεο ζηα λεπξηθφ ζχζηεκα πξνθαιψληαο ππνθπζηνινγηθέο δπζιεηηνπξγίεο. Ο αλφξγαλνο κφιπβδνο ζε ζπλδπαζκφ κε αζβέζηην ή ζίδεξν, απνξξνθάηαη απφ ην έληεξν θαη ηνπο πλεχκνλεο. ηνλ άλζξσπν εληνπίδεηαη ζε ηξία ζεκεία. ην αίκα θαη ηνπο καιαθνχο ηζηνχο, ζην δέξκα θαη ηνπο κχεο. Αιιά θαη έλα κεγάιν πνζνζηφ ζηνλ ζθειεηφ. Απνβάιιεηαη απφ ηνπο λεθξνχο, ηελ ρνιή θαη ηνλ ηδξψηα. Δπηδξά επίζεο θαη ζηνλ κπειφ ησλ νζηψλ φπνπ βξίζθεηαη ην αηκνπνηεηηθφ ζχζηεκα ησλ δσηθψλ νξγαληζκψλ δεκηνπξγψληαο πξνβιήκαηα ζηελ ζχλζεζε ηεο αίκεο. [19], [31], [4], [5]. 6.5 Αηωξνύκελα ζωκαηίδηα Πνιιέο είλαη νη έξεπλεο πνπ ζηξέθνληαη γχξσ απφ ηελ κειέηε ησλ αησξνχκελσλ ζσκαηηδίσλ. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ απηά κε αεξνδπλακηθή δηάκεηξν (Particulate Matter) 9

κηθξφηεξε ησλ 10 κm. Γηαθξίλνπκε ηα ΡΜ10 κε δηάκεηξν 10 κm θαη ΡΜ 2,5 κε δηάκεηξν 2.5 κm. Σα κεγαιχηεξα ζσκαηίδηα θαηαθξεκλίδνληαη άκεζα θνληά ζηνλ ηφπν παξαγσγήο ηνπο, αιιά ηα κηθξφηεξα παξακέλνπλ αησξνχκελα θαη κπνξνχλ λα κεηαθηλεζνχλ κεγάιεο απνζηάζεηο. Έρνπλ πνξψδε επηθάλεηα θαη θαηά ηελ κεηαθνξά κπνξεί λα ελσζνχλ κε βαξέα κέηαιια, άιαηα, αξσκαηηθνχο θπθιηθνχο πδξνγνλάλζξαθεο. Σν ζχκπινθν απηφ κπνξεί λα θηάζεη κέρξη ηηο θπςειίδεο ησλ πλεπκφλσλ θαη λα εηζρσξήζεη ζηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο θαη λα πξνθαιέζεη θαξδηαγγεηαθέο παζήζεηο. [14], [26], [1], [2], [12]. Οη ζπλέπεηεο είλαη θπξίσο αλάινγεο κε ηελ νμεηδσηηθή δξάζε ηνπ φδνληνο. Πξνθαινχλ βιάβεο ζηνπο ηζηνχο θαη ζην DNA ησλ θπηηάξσλ. Όηαλ επηθαζίζνπλ ζηα θπηά, παξεκπνδίδνπλ θπξίσο ηελ θσηνζχλζεζε. Αδπλαηεί ην θπηφ λα ηξαθεί. Γλσξίδνληαο ηελ δξάζε νξηζκέλσλ ζηνηρείσλ πνπ δχλαηαη λα εηζξνθεζνπλ ηα ζσκαηίδηα, κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ βιάβε ζε νηθνζπζηήκαηα θαη ζηελ βηνπνηθηιφηεηα. http://www.theatlantic.com/health/archive/2014/06/the-air-we-breathe/372411/ Διαδραςτικόσ χάρτθσ αζριασ ρφπανςθσ. Το1/4 του παγκόςμιου πλθκυςμοφ αναπνζει βλαβερό αζρα. Που βρίςκεται θ μεγαλφτερθ ρφπανςθ; ρεηηθά κε ηα ΡΜ 2,5 νη κεηεσξνινγηθέο ζπλζήθεο θαη νη ζπλερείο αλζξσπνγελείο εθπνκπέο ζπκβάιινπλ ζηηο αθξαίεο εμάξζεηο ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2013, έλα ζηξψκα ηεο βηνκεραληθήο ξχπαλζεο πεξηβάιιεη ηελ βνξεηναλαηνιηθή Κίλα. Σνλ Ηνχλην ηνπ 2013, θαπλφο απφ γεσξγηθέο θσηηέο ζηε νπκάηξα έπιεμε ηελ ηγθαπνχξε. [20], [16]. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ε πην ηνμηθή ξχπαλζε θαζπζηεξεί γηα ιίγεο κέξεο ή αθφκε θαη εβδνκάδεο, θέξλνληαο απμήζεηο ζε αλαπλεπζηηθά θαη θαξδηαθά πξνβιήκαηα πγείαο θαη εηζαγσγή αζζελψλ ζε λνζνθνκεία. Σν 2010, ν Jason West θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ δεκνζίεπζαλ κηα εθηίκεζε ησλ ζπλνιηθψλ επηπηψζεσλ ζηελ πγεία απφ ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε. Βαζίδεηαη ζε έλα κφλν αηκνζθαηξηθφ κνληέιν. Πην πξφζθαηα, ν West θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ βειηίσζαλ ηνπο ππνινγηζκνχο ηνπο, ρξεζηκνπνηψληαο ηα απνηειέζκαηα απφ κηα ζεηξά απφ έμη δηαθνξεηηθά κνληέια, αληί λα ζηεξίδεηαη ζε έλα κφλν. Σν 2013, δεκνζίεπζαλ ηα απνηειέζκαηά ηνπο ζηελ Environmental Research Letters, θαηαιήγνληαο ζην ζπκπέξαζκα φηη 2,1 εθαηνκκχξηα ζάλαηνη ζπκβαίλνπλ ζε 10

φιν ηνλ θφζκν θάζε ρξφλν θαη νθείινληαη ζηελ ξχπαλζε ηνπ εμσηεξηθνχ αέξα. Δίλαη γλσζηά σο ηα ιεπηά ζσκαηίδηα (ΡΜ2,5). [32]. http://earthobservatory.nasa.gov/iotd/view.php?id=82087&src=fb Ο αλσηέξσ ράξηεο απεηθνλίδεη ην κέζν αξηζκφ ησλ ζαλάησλ αλά 1.000 ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα (386 ηεηξαγσληθά κίιηα) εηεζίσο ιφγσ ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλςεο. Οη εξεπλεηέο ρξεζηκνπνίεζαλ ηε δηαθνξά ζηα επίπεδα ξχπαλζεο κεηαμχ 1-1-1850 θαη 1-1-2000, σο κέηξν ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο πνπ πξνθαιείηαη απφ ηνλ άλζξσπν. Πεξηνρέο κε ζθνχξν θαθέ ραξαθηεξίδνληαη απφ πην πξφσξνπο ζαλάηνπο ζε αληίζεζε κε απηέο κε αλνηρηφ θαθέ. Οη Μπιε πεξηνρέο έρνπλ βηψζεη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ αέξα ζε ζρέζε κε ην 1850 θαη κείσζε ησλ πξφσξσλ ζαλάησλ. [32]. Παξαηεξνχκε φηη ηα ιεπηά ζσκαηίδηα ζε ρψξεο φπσο ε αλαηνιηθή Κίλα, ε βφξεηα Ηλδία, θαη ε Δπξψπε είλαη ζε πςειέο ζπγθεληξψζεηο. Δίλαη πεξηνρέο φπνπ ε αζηηθνπνίεζε έρεη πξνζζέζεη ζεκαληηθέο πνζφηεηεο ησλ ΡΜ 2,5 ζηελ αηκφζθαηξα απφ ηελ αξρή ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο. Μφλν ιίγεο πεξηνρέο φπσο ηηο λνηηναλαηνιηθέο ΖΠΑ νη ζπγθεληξψζεηο ΡΜ 2,5 κεηψλνληαη ζε ζρέζε κε ηα πξνβηνκεραληθά επίπεδα (κπιε). Δίλαη πηζαλφλ λα ζρεηίδεηαη κε ηελ εμαζζέλεζε ηεο ηνπηθήο θαχζεο βηνκάδαο πνπ έρεη ζπκβεί θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 160 εηψλ. [32], [26]. 6.5.1 Αηζαινκίριε Παξάγεηαη απφ ηελ θαχζε ζηεξεψλ θαπζίκσλ φπσο μχιν, θάξβνπλν θαη άλζξαθα. Απνηειεί λέθνο κηθξψλ ζσκαηηδίσλ πνπ δελ έρεη θακία ζρέζε κε ην θσηνρεκηθφ λέθνο. πρλά εκπεξηέρεη θαη ελψζεηο ηνπ ζείνπ. [18]. Παξάγεηαη θπξίσο απφ βηνκεραλίεο, αιιά ζε ρψξεο φπσο ε Διιάδα, ε παξαγσγή ηνπ νθείιεηαη ζηελ ππέξκεηξε ρξήζε ησλ ηδαθηψλ θαη ησλ δηάθνξσλ ζεξκαληηθψλ κέζσλ φπσο νη μπιφζνκπεο. Σν καχξν απηφ λέθνο πνπ εκθαλίδεηαη θπξίσο θαηά ηηο θξχεο λχρηεο ηνπ ρεηκψλα, είλαη εμαηξεηηθά επηθίλδπλν. Άηνκα πνπ αλήθνπλ ζηηο εππαζείο νκάδεο κπνξεί λα εκθαλίζνπλ θαξδηαγγεηαθά πξνβιήκαηα ή αλαπλεπζηηθά. Σν πξφβιεκα πξνθχπηεη απφ ηελ κείσζε ηνπ φγθνπ ησλ πλεπκφλσλ. Πνιχ ζπρλφ θαηλφκελν είλαη ε πξφθιεζε βήρα, εξεζηζκφ νθζαικψλ ή ξηληθνχ βιελλνγφλνπ ή ηνπ ζηνκαηνθαξπγγηθνχ βιελλνγφλνπ. Αλ ζθεθηνχκε δε φηη γηα θαχζε κπνξεί λα ρξεζηκνπνηνχληαη αθαηάιιεια μχια, φπσο παιηά έπηπια πνπ θέξνπλ εηδηθά επεμεξγαζκέλεο επηθάλεηεο κε δηάθνξα ρεκηθά, θαηαιαβαίλνπκε φηη ην πξφβιεκα απφ ηελ χπαξμε ηεο αηζαινκίριεο ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί θαη σο θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο. [25], [17]. 11

6.6 Βελδόιην C6H6 Αλήθεη ζηνπο αξσκαηηθνχο πδξνγνλάλζξαθεο θαη απνηειεί θπζηθφ πξντφλ. Δίλαη ην θχξην ζπζηαηηθφ ηεο βελδίλεο, γηαηί έρεη πςειφ βαζκφ νθηαλίσλ. Δίλαη γλσζηή θαξθηλνγφλνο νπζία, γη απηφ θαη δελ ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ ζε κε βηνκεραληθέο εθαξκνγέο. Ηδηαίηεξα ηνμηθή ρεκηθή νπζία. Καηά ηελ εηζπλνή ηεο πξνθαιεί δάιε, ηαρπθαξδία, πνλνθεθάινπο θαη ζχγρπζε. Δίλαη ηθαλή λα επηθέξεη ζάλαην ζε πςειέο ζπγθεληξψζεηο. Δπίζεο θαη ε ιήςε ηεο απφ ην ζηφκα, φηαλ απηή εληνπίδεηαη ζηα ηξφθηκα, κπνξεί λα πξνθαιέζεη εξεζηζκφ, δάιε, ηαρπθαξδία, ηάζε γηα έκεην έσο θαη ζάλαην ηνπ νξγαληζκνχ πνπ θαηαλάισζε ηέηνηα ηξφθηκα. H καθξνρξφληα έθζεζε ηνπ νξγαληζκνχ ζε πςειέο ζπγθεληξψζεηο ηνπ, πξνθαιεί ιεπραηκίεο. Ήδε αλαγξάθεηαη πιένλ θαη ζην παθέην ησλ ηζηγάξσλ, καδί κε ην κνλνμείδην ηνπ άλζξαθα θαη ηηο ληηξνδακίλεο. Απνξξνθάηαη απφ ηνπο πλεχκνλεο θαη ην δέξκα. Ζ πξνζβνιή επνκέλσο είλαη ε ίδηα θαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ελεξγεηηθνχ, αιιά θαη ηνπ παζεηηθνχ θαπλίζκαηνο. Ο θαπληζηήο απνξξνθά βελδφιην θαη θαηά ηελ δηάξθεηα πνπ θξαηάεη ην ηζηγάξν. Καηαλέκεηαη ζε φινπο ηνπο ηζηνχο, αιιά θπξίσο ζηνλ ιηπψδε. Πξνθαιεί πξνβιήκαηα θαη ζην θεληξηθφ λεπξηθφ ζχζηεκα θαηαζηξέθνληαο ηα θσζθνιηπίδηα ηεο θπηηαξηθήο κεκβξάλεο θαη ηνλ λσηηαίν κπειφ. [4], [1], [2], [3], 6.7. Όδνλ Δίλαη ηζρπξφ πδαηνδηαιπηφ νμεηδσηηθφ, δεπηεξνγελνχο πξνειεχζεσο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ κπνξεί λα δηεηζδχζεη ζην εζσηεξηθφ ησλ θπηψλ κέζσ ησλ πφξσλ. Τπεξνμείδσζε ιηπηδίσλ θπηηαξηθήο κεκβξάλεο θαη θαηαζηξνθή ελδχκσλ, είλαη κεξηθέο απφ ηηο επηπηψζεηο ζε θπηηθνχο νξγαληζκνχο. ηνλ άλζξσπν θαη ζηα δψα επαηζζεηνπνηεί ηνπο πλεχκνλεο θάλνληάο ηνπο πην εππαζείο έλαληη ζε επηδξάζεηο απφ άιιεο νπζίεο, θαηαζηξέθνληαο ηνλ ηζηφ ηνπο. ην φδνλ νθείιεηαη θαη ε γήξαλζε ησλ ηζηψλ θαη κεηψλεηαη ε αληίζηαζε ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δμαηξεηηθά εξεζηζηηθφ γηα ηνπο βιελλνγφλνπο. Επίςθσ ζχει αποδειχτεί καταςτροφικό για τα καουτςοφκ. [1], [6], [7], [30]. Σελ ίδηα επίδξαζε έρεη ε ηνμηθφηεηα ηνπ θαη ζηα θπηά. Γηεηζδχεη κέζσ ησλ πφξσλ ζηα θχηηαξα ησλ θχιισλ. Καηαζηξέθεη δειαδή ηνπο ηζηνχο πξνθαιψληαο νμεηδσηηθφ stress, θαηαζηέιινληαο ηελ αληηνμεηδσηηθή ηνπο άκπλα. Μπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή απηψλ. πρλά παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν λα αληηθαζίζηαληαη επαίζζεηα είδε θαιιηέξγεηαο, κε άιια πην αλζεθηηθά έλαληη ζηελ επίδξαζε ηνπ φδνληνο. ε ζπλδπαζκφ κε άιιεο πηεηηθέο νξγαληθέο ελψζεηο, αιιά θαη κε νμείδηα ηνπ αδψηνπ, απνηεινχλ ηα αέξηα θσηνρεκηθήο ξχπαλζεο. ε απηά απνδίδνληαη νη πεξηζζφηεξεο θαξθηλνγελέζεηο ζε αζηηθέο πεξηνρέο. [2], [14], [11]. 6.8 Πηεηηθέο νξγαληθέο ελώζεηο VOC Κχξηνη εθπξφζσπνη νη θπθιηθνί αξσκαηηθνί πδξνγνλάλζξαθεο θαη νη ελψζεηο ηνπο. Βελδφιην, ηνπιφιην, ζηπξφιην, μπιφιην, πνιπθπθιηθνί αξσκαηηθνί πδξνγνλάλζξαθεο, αξσκαηηθέο ληηξν 12

θαη ακηλν ελψζεηο. Παξάγνληαη θαη απφ ηα θπηά, αιιά θαη απφ άλζξσπν. Δίλαη ελψζεηο ηνπ άλζξαθα θαη ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο σο δηαιχηεο, αιιά θαη ζηα απνζκεηηθά ρψξνπ. ηελ ηξνπφζθαηξα ζπκβάινπλ ζηελ παξαγσγή φδνληνο, καδί κε ηηο ελψζεηο αδψηνπ. Δμαηηίαο ηνπ ζηαζεξνχ δεζκνχ ηνπο έρνπλ παξαηεηακέλν ρξφλν παξακνλήο ζηελ αηκφζθαηξα, κε απνηέιεζκα λα κπνξνχλ λα θηάζνπλ κέρξη ηελ ζηξαηφζθαηξα. Δθεί, επεηδή ππάξρεη έληνλε ειηαθή αθηηλνβνιία, είλαη ηθαλνί λα θαηαζηξέςνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο φδνληνο. Απηφ ην θαηλφκελν ζπκβάιεη ελεξγά ζηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο ζε παγθφζκην επίπεδν. Πξνθαινχλ αλαπλεπζηηθά αιιά θαη αιιεξγηθά πξνβιήκαηα θπξίσο ζηηο εππαζείο νκάδεο φπσο είλαη λενγλά, ειηθησκέλνη θαη αζζελείο κε ηζηνξηθφ. πκπηψκαηα πνπ εκθαλίδνληαη έπεηηα απφ δειεηεξίαζε κε VOC είλαη δαιάδα, ηάζε γηα έκεην, δπζθνιία ζηελ αλαπλνή, αιιεξγηθή δεξκαηηθή αληίδξαζε, πξνβιήκαηα ζην ζπθψηη θαη ηνπο λεθξνχο, πνλνθέθαινη θ. α. Έξεπλεο έρνπλ απνδείμεη ηελ ζχλδεζε κεηαμχ θαξθηλνγελέζεσλ θαη πηεηηθψλ νξγαληθψλ ελψζεσν ηφζν ζε αλζξψπνπο φζν θαη ζε δψα. [1], [4], [2], [5]. 6.9 Πνιπρισξησκέλεο Οξγαληθέο ελψζεηο (PCBs) πρλά παξάγνληαη θαη απφ ηελ ρξήζε θπηνθαξκάθσλ. Υξεζηκνπνηνχληαλ σο πιηθά κφλσζεο, αιιά θαη σο ζεξκνκνλσηηθά πγξά. Με ηελ ζπλζήθεο ηεο ηνθρφικεο, Πιένλ απαγνξεχεηαη ε ρξήζε ησλ παξαθάησ νπζηψλ Aldrin, Endrin, DieldrinChlordane, Heptachlor, Hexachlorobenzene, Mirex, Toxaphene, PolychlorinatedBiphenyls, Dioxins, Furans. [25], [13], [33]. 6.10 Φζνξηνχρα θαη νζκέο Παξάγεηαη απφ βηνκεραλίεο, αιιά θαη θπζηθά αθνχ απνηειεί ζπζηαηηθφ ηνπ θινηνχ ηεο γεο, αιιά θαη ησλ εθαηζηεηαθψλ εθξήμεσλ. Σν θζφξην έρεη θαηεγνξεζεί γηα πνιιέο θαξθηλνγελέζεηο. ηνλ πφιεκν ην ρξεζηκνπνηνχζαλ γηα λα θαηεπλάζνπλ ηνπο ζηξαηηψηεο επηηπγράλνληαο λσζξφηεηα. Καηαζηξέθεη ηελ αθεηπινρνιηλε πξνθαιψληαο πξνβιήκαηα ζηε κλήκε θαη ζηνλ ηζηφ ησλ δνληηψλ. Εψα πνπ ζξέθνληαη κε βιάζηεζε κνιπζκέλε κε θζφξην έρνπλ θαηεζηξακκέλα δφληηα. Δπηδξά επίζεο θαη ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ ζπξενεηδνχο αδέλα αλαζηέιινληαο ηελ ιεηηνπξγία ηνπ. Δπηδξά επίζεο θαη ζην αλνζνινγηθφ ζχζηεκα. [30], [4]. Οι οςμζσ ςυλλαμβάνονται από το αιςκθτιριο τθσ όςφρθςθσ, τον οςφρθτικό βλεννογόνο και μασ δθμιουργοφν ευχάριςτθ αίςκθςθ ι μασ προειδοποιοφν. Κάποιεσ είναι ευχάριςτεσ και κάποιεσ δυςάρεςτεσ. Αυτό όμωσ δεν είναι αντικειμενικό κριτιριο, γιατί πάντα εξαρτάται από τθν ποιότθτα τθσ οςμισ, τθν ζνταςθ, αλλά και τον αποδζκτθ. Υπάρχουν τοξικά αζρια που είναι άοςμα, αλλά και αζρια με δυςάρεςτθ οςμι που δεν είναι βλαβερά. Το αιςκθτιριο τθσ όςφρθςθσ χαρακτθρίηεται και από το φαινόμενο τθσ «εξοικείωςθσ των υποδοχζων», όπου το άτομο δεν αναγνωρίηει τθν μυρωδιά αν παραμείνει εκτεκειμζνο για αρκετι ώρα ςε αυτι. Το αποτζλεςμα είναι να προκαλείται ναυτία, τάςθ για εμετό και βιχασ. Με το φτζρνιςμα ο οργανιςμόσ προςπακεί να αποβάλει τα μόρια τθσ οςμισ που ζχουν παγιδευτεί ςτθ βλζννθ του ρινικοφ βλεννογόνου. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικά κριτιρια και όρια για τισ οςμθρζσ ουςίεσ. [4], [30]. 13

Βηβιηνγξαθία 1. Δκκαλνπέιια Ρεκνπληάθε, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Δζληθνχ Μεηζνβίνπ Πνιπηερλείνπ, Αέξαο θαη αηκνζθαηξηθή Ρχπαλζε, WWF Διιάο/ Αζήλα 2010. ISBN: 978-960-7506-14-6. 2. Θεφδσξνο Γεσξγηάδεο, Kαζεγεηήο Σκήκαηνο Βηνινγίαο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, Iσάλλεο Εηψκαο, Αλαπιεξσηήο Kαζεγεηήο Σνκέα ρεδηαζκνχ θαη Αλάπηπμεο Γηεξγαζηψλ θαη πζηεκάησλ Δζληθνχ Μεηζφβηνπ Πνιπηερλείνπ, Λπδία Ηγλαηηάδνπ, Τπεχζπλε Δξγαζηεξίνπ Τδξνβηνινγίαο ΔΚΔΦΔ ΓΖΜΟΚΡΗΣΟ. Γεψξγηνο Παπαζενδψξνπ, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Σκήκαηνο Γεσινγίαο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θ. α. ΓΗΑ 50 Φπζηθφ Πεξηβάιινλ θαη Ρχπαλζε, Γηάζεζε Απνβιήησλ θαη νη Δπηπηψζεηο ηνπο ζην Πεξηβάιινλ, Σφκνο Γ, Πάηξα 2004, ISBN:960-538-535-x, ειίδεο 562. 3. Ησάλλεο Εηψκαο, Αλαπιεξσηήο Kαζεγεηήο Σνκέα ρεδηαζκνχ θαη Αλάπηπμεο Γηεξγαζηψλ θαη πζηεκάησλ Δζληθνχ Μεηζφβηνπ Πνιπηερλείνπ, Δκκαλνπέιια Ρεκνπληάθε, Τπεχζπλε Δξγαζηεξίνπ Δπηζηήκεο θαη Σερλνινγίαο Πξνζηαζίαο ηνπ Πεξηβάιινληνο ζηε Μεηαιινπξγία θαη ηερλνινγία Τιηθψλ, ΓΗΑ 50, Φπζηθφ Πεξηβάιινλ θαη Ρχπαλζε, Ζ Αηκφζθαηξα σο Απνδέθηεο Απνβιήησλ, Σφκνο Γ, Πάηξα 2003, ISBN: 660-538-523-6. 4. Σδνχιηα Αηηά-Πνιίηνπ, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα Δξγαζηεξίνπ Αλαιπηηθήο Υεκείαο Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Σνμηθά Αέξηα θαη Γηαιχηεο. 5. Γεκεηξίνπ. Η.Νηθνιάθε,Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Κιηκαηνινγία. Μηα χγρξνλε Δπηζηήκε ηνπ Πεξηβάιινληνο", Αζήλα 2002. 6. Ζ. Sandermann, AR. Wellburn, RL. Heath, eds. Forest Decline and Ozone. A comparison of controlled chamber. RN.Kickert, SV. Krupa. Forest response to tropospheric ozone and global climate change: ananalysis. Environ Poll, 1991. 7. PR. Miller, de Loudes de Bauer M, QuevedoNolasco A, Hernandez Tejeda T. Comparison of ozone exposure characteristics in forested regions near Mexico City and Los Angeles. Atmos Environ1994, Kandler O, Innes JL. Air pollution and forest decline in central Europe. Environ Poll, 1995. 8. Gwyneth Howells, Acid rain and acid waters. Secondedition, ISBN: 0133367517 9. Θεφδσξνο Ν. θνπιεθίδεο, Γηάβξσζε θαη ζπληήξεζε ησλ δνκηθψλ πιηθψλ ησλ κλεκείσλ, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο, 2000, ISBN 960-524-076-9, ISBN-13 978-960-524-076-9 10. Τinan Song, Yale College '14, designed and animated a video that explains fine particulate matter air pollution, https://vimeo.com/107859947 11. S. Anenberg, et al, (2010, April 9) An Estimate of the Global Burden of Anthropogenic Ozone and Fine Particulate Matter on Premature Human Mortality Using Atmospheric Modeling. Environmental Health Perspectives. 12. Pieters N, Plusquin M, Cox B, Kicinski M, Vangronsveld J, Nawrot TS: An epidemiological appraisal of the association between heart rate variability and particulate air pollution: a meta-analysis.heart 2012 13. Stockholm Convention on POPs (1997). International action to protect health and the environment (http:// www.pops.int/documents/background/) 14. R. Silva, et al, (2013, March 23) Global premature mortality due to anthropogenic outdoor air pollution andthe contribution of past climate change. Environmental Research Letters, 8 (3). 15. J. Engel-Cox, N. T. Kim Oanh, A. van Donkelaar, et al. (2013) Toward the next generation of air qualitymonitoring: Particulate Matter. Atmospheric Environment. 16. A. Hsu, A. Reuben, D. Shindell, et al. (2013) Toward the next generation of air quality monitoring 14

indicators. Atmospheric Environment. 17. A. Bailey, T. N. Chase, J. J. Cassano, et al. (2011) Changing temperature inversion characteristics Applied Meteorology and Climatology. 18. S. Bonjour, H. Adair-Rohani, J. Wolf, et al. (2013) Solid fuel use for household cooking: Country and regional estimates for 1980-2010. Environmental Health Perspectives. 19. Rose H Goldman, MD, MPH Consultant/Advisory Boards: Paid Expert Witness (lead poisoning). Employment (spouse): Dynamed (senior clinical writer). Howard Hu, ScD, MD Nothing to disclose. Suzanne W Fletcher, MD Other Financial Interest: Wolters Kluwer Lippincott Williams [Textbook royalties for Clinical Epidemiology the Essentials; co-author with spouse and son]. Lee Park, MD Employee of UpToDate, Inc. Employment (Spouse): Novartis [Age-related macular degeneration (ranibizumab)].adult lead poisoning 20.http://mobile.nytimes.com/2014/01/26/world/asia/beijings-air-would-be-step-up-for-smoggy-delhi.ht ml? _r=1&referrer= 21. http://www.pnas.org/content/109/40/16083.full.pdf+html 22. http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2014/01/30/delhi-vs-beijing-how-to-read-pollution-statistics/ 23. Discover (2013, July 17) Air Pollution Kills More Than 2 Million People Every Year. Accessed September 16, 2013. 24. Institute of Physics (2013, July 12) Researchers estimate over two million deaths annually from air pollution. Accessed September 16, 2013. 25. http://www.sciencedaily.com/articles/s/smog.htm 26. http://www.ehjournal.net/content/12/1/40 27.http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse2/steg/theka/2005/Papadopoulou/attached-document/ 2005Papadopoulou.pdf 28. http://www.iatronet.gr/ygeia/perivallon-ygeia/article/382/aerioi-rypantes.html 29. http://www.chemeng.ntua.gr/courses/dpm/pdf-files/15-koutsoukou-acidrain-2006.pdf 30. http://www.iatronet.gr/ygeia/perivallon-ygeia/article/382/aerioi-rypantes.html 31. http://www.iatronet.gr/ygeia/iatriki-ergasias/article/346/molyvdos.html 32. http://earthobservatory.nasa.gov/iotd/view.php?id=82087&src=fb 33. http://www.pops.int/documents/background/assessreport/en/ritteren.pdf. 15