Οι προοπτικές των συλλογικών δράσεων στον αγροτικό χώρο Οι προοπτικές των συλλογικών δράσεων στον αγροτικό χώρο Θεμα παρουσιασησ Π. Σεργάκη, Επικ. Καθηγήτρια Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Τμήμα Γεωπονίας, Π. Σχολή Σεργάκη, Γεωπονίας, Επικ. Δασολογίας Καθηγήτρια και Φυσικού Σχολή Γεωπονίας, Περιβάλλοντος, Δασολογίας Ομιλητής και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Τμήμα Πανεπιστήμιο Γεωπονίας, Θεσσαλονίκης Τομέας Αγροτικής Οικονομίας,
Σημαντικές εξελίξεις στον κλάδο Τροφίμων 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Βιομηχανοποίηση γεωργικής παραγωγής / Παγκοσμιοποίηση αγορών. Μειώσεις επιδοτήσεων & προγραμμάτων στήριξης εισοδήματος/ τιμών αγρ. προϊόντων Χαμηλή παραγωγικότητα γεωργικής εργασίας (45% του Κοινοτικού Μ.Ο. EU-15). Τεράστια διαφορά τιμών μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή σε βασικά διατροφικά προϊόντα (από 170-500%). Πολύ μικρό μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων (2 εργαζόμενοι). Ανταγωνιστικές πιέσεις για προσθήκη επιπλέον αξίας στα προϊόντα. Στρατηγικές συμμαχίες ως κύριο μέσο επιβίωσης και επιτυχίας. Ωστόσο, ο κλάδος παραμένει ένας από τους δυναμικότερους της ελληνικής μεταποίησης με σημαντική θετική συνεισφορά (24%) στο εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας.
Οι διανομείς τροφίμων είναι οι νικητές της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων Εξελίξεις στο λιανεμπόριο -Ανάπτυξη εκπτωτικών προϊόντων -Μεγάλα καταστήματα λιανικής πώλησης (S/M) -Ιδιωτικές ετικέτες -Υπηρεσίες μετά την πώληση vs εκπτώσεις -Συνεχής ενοποίηση, συγκέντρωση -Οι 5 μεγαλύτερες εταιρείες λιανικού εμπορίου Τ&Π κατέχουν το 50% του μεριδίου αγοράς στην Ελλάδα. Consumers Supermarket outlets Supermarket formats Buying desks Suppliers 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Η εφοδιαστική αλυσίδα > 16 million 5,000 27 7 1,500 (semi) processors Producers > 6,500 > 80,000 number of players in the Netherlands Source: EFMI, 2007
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Είναι αρκετό να παράγεις ποιοτικό προϊόν για να επαναπροσδιορίσεις τη θέση σου στην αγορά και να «απαιτήσεις» μεγαλύτερο τμήμα της προστιθέμενης αξίας? Η πολυπλοκότητα της αγοράς: Σχόλια με αφορμή την περίπτωση του ελαιολάδου (Αλεξόπουλος, 2011) Η Ισπανία κυριαρχεί με 40% της παγκόσμιας παραγωγής (μόλις το 30% της οποίας εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο). Η Ισπανική παραγωγή το 2009 ήταν σχεδόν διπλάσια εκείνης της περιόδου 1990-99 (η ελληνική σχεδόν στάσιμη >70% ως εξαιρετικά παρθένο) Τυποποιείται το 50% (μόλις το 20% της ελληνικής) Υπερ-εντατική εντατική καλλιέργεια, μηχανική συλλογή παραγωγής έως 1/10 του ελληνικού κόστους
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Σχόλια με αφορμή την περίπτωση του ελαιολάδου Παραγωγή και επεξεργασία κατακερματισμένη (λιγότερο στην Ισπανία) Συσκευασία και τυποποίηση κυριαρχεί μικρός αριθμός ισχυρών εταιρειών Οι συμμαχίες μεταξύ των διατροφικών ομίλων οδηγούν σε πολύ μεγάλη συγκέντρωση του κλάδου (το 50% των διεθνών πωλήσεων τυποποιημένου ελαιολάδου ελέγχεται από 4 εταιρείες ισπανικών συμφερόντων -SOS, SOVENA, ACESUR, YBARRA-MIGASSA- οι οποίες ελέγχουν τις κορυφαίες επωνυμίες ελαιολάδου διεθνώς (οι οποίες είναι κυρίως ιταλικές ). Η αγορά ελαιολάδου στα σούπερ μάρκετς στη Ρωσία κυριαρχείται από ιταλικές επωνυμίες ελαιολάδου (ισπανικών συμφερόντων). Παράλληλα, οι ιταλοί έχουν καταφέρει να έχουν αποκλειστική προμήθεια των ιταλικών εστιατορίων (στη Ρωσία και αλλού) με ελαιόλαδο αμιγώς ιταλικών συμφερόντων (έρευνα Πρέσβη Ελλάδας στη Ρωσία).
Συμπερασματικά 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Ακόμη και όταν το προϊόν σου είναι αντικειμενικά ποιοτικότερο Ακόμη και όταν υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τις προϋποθέσεις/επιταγές της πολύ-λειτουργικής λειτουργικής γεωργίας Ακόμη και όταν του αποδίδεις χαρακτηριστικά που ξεπερνούν τον τρόπο παραγωγής και αναφέρονται πλέον στη διατήρηση και ενίσχυση της πολιτιστικής σου ταυτότητας Η αγορά αρνείται πεισματικά να «ξεπερνάει» τα «θεμελιώδη» και αποδεικνύει ότι η ποιότητα και τα ειδικά χαρακτηριστικά απαιτούν ισχυρή οργάνωση, προγραμματισμό και συνέπεια για να εκτιμηθούν και να αποτιμηθούν.
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Πώς αποκτούν οι παραγωγοί αγροτικών προϊόντων πρόσβαση στις αγορές κάτω από αυτές τις συνθήκες; Γεωργός τοπικός ηγέτης Μεταποιητική βιομηχανία Χονδρέμπορος-Εξαγωγέας Συμβολαιακή Γεωργία 1. Παραγωγοί ευάλωτοι σε πιθανή καιροσκοπική συμπεριφορά 2. Έλλειψη επιλογής 3. Ανισομερής κατανομή ρίσκου Συλλογική επιχειρηματική δράση
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Δεν υπάρχει ούτε μία χώρα με αναπτυγμένο κλάδο Τ&Π, στην οποία να μη δραστηριοποιούνται επιτυχημένοι γεωργικοί συνεταιρισμοί με σημαντικό ρόλο στην παραγωγή και εμπορία Τ&Π Iliopoulos et al. (2011)
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Ο συνολικός κύκλος εργασιών των κορυφαίων 5 συνεταιρισμών το έτος 2009 σε διάφορα κράτη(σε εκατ. ) Σιτηρά Φρούτα και λαχανικά Ελαιόλαδο & επιτραπέζιες ελιές Κρασί Γαλακτοκο μικά Ελλάδα 164 155 121 102 172 Ιταλία 1035 1805 78 1063 1985 Ισπανία 1067 1068 495 143 551 Πορτογαλία 42 91 421 Ολλανδία 5012 9612
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Παραδοσιακοί γεωργικοί συνεταιρισμοί Ιδιόμορφη ιδιοκτησιακή δομή Δυσκολία προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων Αναποτελεσματική λήψη αποφάσεων
Προβλήματα Ελληνικών Γεωργικών Συνεταιρισμών 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Κατακερματισμένοι Μικρότερη προστιθέμενη αξία/παραγωγό στην ΕΕ Χρόνια προβλήματα κεφαλαιοποίησης και συντονισμού Έλλειψη συνεταιριστικής & επιχειρηματικής κουλτούρας Αδυναμίες διοίκησης Ανυπαρξία Ε&Α Χαμηλή εξωστρέφεια Πενιχρές επιδόσεις στον τομέα της συλλογικότητας. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ
Εναλλακτικές μορφές συνεργασίας 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Επιχειρηματικότητα Συλλογική Επιχειρηματικότητα Συνεταιριστική Επιχειρηματικότητα Αμυντική Επιθετική Απόσπαση σημαντικού μέρους της αξίας κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής & εμπορίας Τ&Π Δικτυώσεις Ομάδες παραγωγών
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Παραδοσιακοί Συνεταιρισμοί Συνεταιρισμοί με επένδυση μελών ανάλογα με συναλλαγές Συνεταιρισμός με μέλη-επενδυτές Κεφάλαιο Συνεταιρισμοί Νέας Γενιάς Συνεταιριστικές Εταιρείες Συνεταιρισμοί με προνομιούχες μερίδες Ανώνυμες Εταιρείες
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Η επίδραση των χαρακτηριστικών των Συνεταιρισμών στην απόδοσή τους (Sergaki et al., 2012; Benos et al., 2006) Οργανωτικά χαρακτηριστικά Χαρακτηριστικά στρατηγικής Αποδοτικότητα 15 συνεταιρισμοί της Β. Ελλάδας (Sergaki et al, 2012) 115 ΕΑΣ & 45 ΑΣΟ (Benos et al., 2006)
Συμπεράσματα 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών 1. Η πλειοψηφία των συν/σμών ακολουθεί την παραδοσιακή μορφή 2. Χαμηλοί δείκτες ανταγωνιστικότητας ελληνικών συνεταιρισμών 3. Οι Συν/σμοί πρέπει να υιοθετήσουν στρατηγικές με προσανατολισμό στην αγορά, στα εμπορικά σήματα & στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας Μερική απόδειξη ότι οι οργανωτικές ιδιότητες των Σ επιδρούν θετικά στην αποδοτικότητα Ισχυρή απόδειξη ότι η στρατηγική επηρεάζει την αποδοτικότητα Προκύπτει το ερώτημα μήπως η επίδραση της δομής του συνεταιρισμού έχει υπερεκτιμηθεί;
Η επίδραση της στρατηγικής των συνεταιρισμών & ιδ. επιχ. τροφίμων στην απόδοσή τους (Σαλαβού και Σεργάκη, 2013) Δείγμα: 30 ΕΑΣ % 31 Ιδ. Επιχ. Τροφίμων Β. Ελλάδα (2009) 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Στρατηγικές Porter Διαφοροποίηση Ηγεσίας Κόστους Εστίαση Οι Ιδ. Επιχ. Συν/σμοί Διαφοροποίηση Ηγεσία Κόστους Οι ιδιωτ. Επιχειρήσεις & οι Συνεταιρισμοί που ακολουθούν συγκεκριμένη στρατηγική έχουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα
ΔΙΚΤΥΩΣΗ 2 Ο Κοινοτικό πλαίσιο στήριξης (1997) με έμφαση στη μεταποίηση 2 προκηρύξεις εγκρίθηκαν συνολικά 45 έργα (20,4 δισ. δρχ) ανάπτυξη κοινών υποδομών κοινή προώθηση δράσεων διείσδυση σε νέες αγορές μεταφορά τεχνογνωσίας Κύριο πρόβλημα: αδυναμία συνεργασίας μεταξύ των μελών των δικτύων
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Δίκτυα: Βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα των συμμετεχόντων σε αυτά Πρόσβαση σε εξειδικευμένους προμηθευτές, υπηρεσίες, ανθρώπινο δυναμικό Μειωμένα κόστη συναλλαγής, διάχυση πληροφορίας Αυξημένες δυνατότητες καινοτομίας Γεωγραφική Συγκέντρωση Εξειδίκευση Υποστήριξη εμπορικών δραστηριοτήτων Δικτύωση Διευκόλυνση για αποθήκευση, μεταφορά, διανομή & logistics Επικοινωνία Οικονομίες μεγέθους
Διαστάσεις της δικτύωσης: 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Η δικτύωση αποτελεί κομμάτι της στρατηγικής που ακολουθούν οι επιχειρήσεις Επίσης είναι σημαντικό στοιχείο για την τοπική ανάπτυξη επειδή: Συντελεί στην πιο συνετή χρήση των τοπικών πόρων Συνεισφέρει στη βιωσιμότητα των τοπικών κοινωνιών Επιστημονική έρευνα: Δείγμα: 70 ελληνικές επιχειρήσεις 35 ιδιωτικές επιχειρήσεις τροφίμων 35 αγροτικοί συνεταιρισμοί Έτος : 2011 Επιτόπιες συνεντεύξεις με στελέχη συνεταιρισμών Στόχος : η σημασία της δικτύωσης στον στρατηγικό προσανατολισμό της επιχείρησης
Συμπεράσματα 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις συνεταιρισμούς. δικτυώνονται πιο εύκολα από τους Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τη δικτύωση κυρίως για την οικονομική τους ανάπτυξη (marketing, διασφάλιση ποιότητας, αποτελεσματικότητα) και για να εφαρμόσουν την στρατηγική της ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗΣ. Οι συνεταιρισμοί χρησιμοποιούν τη δικτύωση για να μειώσουν το κόστος λειτουργίας τους και για να εφαρμόσουν την στρατηγική του ΧΑΜΗΛΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ. Η δικτύωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία τόσο από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις όσο και από τους συνεταιρισμούς προκειμένου να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα τους (με τη χρήση των αντίστοιχων ανταγωνιστικών στρατηγικών).
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-ΑΙΤΙΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΔΙΚΤΥΩΝ (πρδ ΔΙΚΤΥΟ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΕ) Δυσπιστία των μελών για τη βιωσιμότητα του δικτύου. Απογοήτευση μεταξύ των μελών για τις ευεργετικές ιδιότητες του Δικτύου. Αποθάρρυνση των μελών & αντιμετώπιση του Δικτύου ως «ξένη υπόθεση». Προσωπικοί ανταγωνισμοί κυρίως μεταξύ των ομοειδών επιχειρήσεων & αδυναμία δημιουργίας επαρκούς κλίματος συνένωσης δυνάμεων των μελών. Διστακτικό το προσωπικό για την πορεία του Δικτύου λόγω ιδιαίτερα απαιτητικής αγοράς. Αδυναμία εκσυγχρονισμού των μελών του Δικτύου. 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Κρίσιμοι Παράγοντες Επιτυχίας Δέσμευση Μελών Προσανατολισμός στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων Σαφώς διατυπωμένο μήνυμα οφελειών της δικτύωσης Αναφορά σε επιτυχημένα παραδείγματα Δημιουργία κλίματος συνένωσης δυνάμεων (esprit de corps) Οργάνωση και Δομή Σαφήνεια Ρόλων Διαφάνεια Ευελιξία Διαχρονικότητα βιωσιμότητα Τα αποτελέσματα πιθανόν να αρχίζουν να φαίνονται σε βάθος χρόνου Κίνδυνος να ατονήσουν οι προσπάθειες των μελών Χαρακτήρας του Δικτύου (ανοικτά ή περιορισμένου αριθμού μελών) Η ευρύτητα και η εξωστρέφεια συνεπάγονται περισσότερη διάχυση τεχνογνωσίας και επιχειρηματικές συνέργειες Περισσότερα μέλη περισσότερες εισφορές περισσότερες και ποιοτικότερες δράσεις υψηλότερη διαπραγματευτική δύναμη στην τοπική και περιφερειακή οικονομική κοινότητα
Προκλήσεις-Προοπτικές Στρατηγική: Οι μελλοντικές στρατηγικές των συν/σμών θα πρέπει να σχεδιαστούν με γνώμονα: Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα Αγροτική πολιτική Οργάνωση: Υιοθέτηση χαρακτηριστικών ΕΜΣΟ Επενδύσεις σε παραγωγή, αναδιοργάνωση, εκσυγχρονισμό, Ε&Α, καινοτομίες και τεχνολογία Συμμετοχή σε δίκτυα Εμπορία προϊόντων (π.χ. ανάδειξη τοπικών προϊόντων) Κυρίως όμως απαιτείται η γνώση της πραγματικότητας.
1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Έρευνα της US National Young Farmer s Coalition- 11/2011 Building a Future with Farmers: Challenges faced by Young, American Farmers and a National Strategy to Help them Succeed Γενικά δεδομένα: 2 εκατ κτηνοτρόφοι το 2007 Για κάθε νέο γεωργό< 35 ετών αντιστοιχούν 6 γεωργοί>65 ετών ΜΟ ηλικίας 57 έτη Την επόμενη 15ετία το ¼ των γεωργών θα συνταξιοδοτηθεί Η έρευνα 1300 γεωργοί σε 34 πολιτείες Το 68%<35 χρονών με την πλειοψηφία να βρίσκεται στα 25-29 29 έτη με 1-5 χρόνια εμπειρίας
Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν οι νέοι: Έλλειψη κεφαλαίων (78%) Πρόσβαση σε διαθέσιμη γη (68%) Υπηρεσίες υγείας (47%) Πρόσβαση σε πιστώσεις (40%) Γνώσεις οργάνωσης, διαχείρισης και Μάρκετινγκ (36%) Πρόσβαση στις αγορές (30%) Εκπαίδευση και κατάρτιση (26%) 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών
Που βλέπουν τις ευκαιρίες 1η Συνάντηση Νέων Αγροτών Βιολογικές καλλιέργειες (73%) Τοπικά προϊόντα (70%) Τοπικές αγορές Τροφίμων- Τοπικές συμπράξεις (55%) Community supported agriculture (49%) Τι ζητούν Επέκταση και βελτίωση της κατάρτισης νέων αγροτών Εθνικό σύστημα αγροτικής πληροφόρησης Βελτίωση της πρόσβασης σε κεφάλαια Βελτίωση πρόσβασης σε γη μέσω φοροελαφρύνσεων σε όσους ενοικιάζουν/ χρονο-μισθώνουν γη σε νέους αγρότες
Προκλήσεις-Προοπτικές Στρατηγική: Οι μελλοντικές στρατηγικές των συν/σμών θα πρέπει να σχεδιαστούν με γνώμονα: Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα Αγροτική πολιτική Οργάνωση: Υιοθέτηση χαρακτηριστικών ΕΜΣΟ Επενδύσεις σε παραγωγή, αναδιοργάνωση, εκσυγχρονισμό, Ε&Α, καινοτομίες και τεχνολογία Συμμετοχή σε δίκτυα Ευχαριστώ Εμπορία προϊόντων (π.χ. ανάδειξη τοπικών προϊόντων) Κυρίως όμως απαιτείται η γνώση της πραγματικότητας.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!!! gsergaki@auth.gr