ΠΣΤΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Ο ΡΟΛΟ ΣΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΗ (1981-2009) ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, ΜΑΪΟΣ 2010
TΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΖΠΔΗΡΟΤ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΔΦΑΡΜΟΓΧΝ ΞΔΝΧΝ ΓΛΧΧΝ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΣΟ ΔΜΠΟΡΗΟ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ 1981-2009 ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΓΚΑΛΔΣΖ ΓΖΜΖΣΡΗΟ Ζγνπκελίηζα, ΜΑΨΟ 2010
Δηζεγεηήο : Παλαγηψηεο Κίηζνο
Ζ παξνχζα εξγαζία είλαη απνηέιεζκα πξνζσπηθήο έξεπλαο. Αλαθνξέο ζε βηβιηνγξαθηθέο ή άιιεο πεγέο κέζα ζην θείκελν δηεπθξηλίδνπλ ηηο πιεξνθνξίεο, ζηνηρεία θαη γλψζεηο ηα νπνία αληιήζεθαλ απφ άιιεο εξγαζίεο, βηβιία θιπ. ΓΚΑΛΔΣΖ ΓΖΜΖΣΡΗΟ
Πεπιεσόμενα 1. Ζ έληαμε ηεο Διιάδαο ζηηο Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο...01 1.1. Ζ πκθσλία ζχλδεζεο...01 1.2. Ζ πξνεληαμηαθή πεξίνδνο...02 1.3. Ζ Διιεληθή πξνζρψξεζε...03 2. Ζ Διιεληθή πξνζαξκνγή ζην Κνηλνηηθφ Κεθηεκέλν...06 2.1. Ζ ζχγθιηζε...08 2.2. Ζ έλλνηα ηεο ζχγθιηζεο...09 2.3. Σα Μεζνγεηαθά Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα...11 2.4. Σα Κνηλνηηθά Πιαίζηα ηήξημεο...12 3. Ζ Διιάδα θαη ε Οηθνλνκηθή θαη Ννκηζκαηηθή Έλσζε...16 3.1. Ζ έληαμε ηεο Διιάδαο ζηελ Ο.Ν.Δ...19 4. Ζ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο...20 4.1. Σα κέζα θαη ε ρξεκαηνδφηεζε ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο...22 4.2. Οη κεηαξξπζκίζεηο ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο...23 4.3. Ζ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα...25 4.4. Σν κέιινλ ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο...26 5. Ζ Διιάδα ζην ηηκφλη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Οη ηέζζεξηο Διιεληθέο Πξνεδξίεο...30 5.1. Σν ζεζκηθφ πιαίζην...30 5.2. Ζ πξψηε Διιεληθή Πξνεδξία...31 5.3. Ζ δεχηεξε Διιεληθή Πξνεδξία...33
5.4. Ζ ηξίηε Διιεληθή Πξνεδξία...35 5.5. Ζ ηέηαξηε Διιεληθή Πξνεδξία...37 6. Ζ δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο...38 6.1. Ζ Διιάδα ζηε δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο...43 6.2. Σν κέιινλ ηεο δηεχξπλζεο...46 Βηβιηνγξαθία...47
1. Η ένηαξη ηηρ Ελλάδαρ ζηιρ Εςπωπαϊκέρ Κοινόηηηερ Ακέζσο κεηά ηε ιήμε ηνπ Β Παγθνζκίνπ πνιέκνπ, ην φξακα κηαο ελσκέλεο 1 θαη ηζρπξήο Δπξψπεο πξνέβαιε πην επηηαθηηθφ απφ πνηέ. Οη θπξηφηεξνη ιφγνη πνπ ππαγφξεπαλ ηε λέα θαηεχζπλζε ήηαλ ε βνχιεζε λα απνθεπρζεί κηα λέα θαηαζηξνθηθή ζχξξαμε ζηε Γεξαηά Ήπεηξν, ε αλάγθε γηα ηαρχξπζκε αλάπηπμε ηεο θαηεζηξακέλεο Δπξψπεο, θαζψο θαη ε αληίιεςε νηη νη παξαδνζηαθέο κνξθέο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ ηεο Δπξψπεο είραλ απνδεηρζεί αλαπνηειεζκαηηθέο. Πξψην βήκα ππήξμε ε ππνγξαθή ηεο ηδξπηηθήο ζπλζήθεο 2 ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο Άλζξαθα θαη Υάιπβα, ην Μάην ηνπ 1950. Ζ ζπλζήθε, πνπ ζθνπφ είρε ηελ ππαγσγή ηνκέσλ ηεο νηθνλνκίαο ππφ ηνλ έιεγρν κηαο ππεξεζληθήο αξρήο ε νπνία ζα βνεζνχζε βαζκηαία ζε επξχηεξε ελνπνίεζε, ππνγξάθεθε αξρηθά απφ έμη ρψξεο. Ζ επηηπρήο πνξεία ηεο πξψηεο απηήο κνξθήο ζπλεξγαζίαο απνηέιεζε ην θίλεηξν γηα ηελ ίδξπζε δπν αθφκε θνηλνηήησλ, ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο Αηνκηθήο Δλέξγεηαο θαη ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο 3, νη ηδξπηηθέο ζπλζήθεο ησλ νπνίσλ ππνγξάθεθαλ ζηε Ρψκε ην 1957. 1.1 Η Σςμθωνία Σύνδεζηρ Ζ δηαδηθαζία πξνζρψξεζεο ηεο Διιάδαο ζηηο Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο μεθίλεζε κε ηελ ππνγξαθή ηεο πκθσλίαο χλδεζεο γλσζηή θαη σο πκθσλίαο ησλ Αζελψλ 4, ηνλ Ηνχιην ηνπ 1961. Ζ εθαξκνγή ηεο άξρηζε ην Ννέκβξην ηνπ 1962 θαη δηήξθεζε κέρξη ην 1967, φπνπ ε επηβνιή ηεο δηθηαηνξίαο ζηε ρψξα αλέζηεηιε ηελ εθαξκνγή ηεο. Ζ πκθσλία επαλελεξγνπνηήζεθε κεηά ηελ απνθαηάζηαζε ηεο δεκνθξαηίαο, ην 1974. ην άξζξν 238 ηεο πλζήθεο ηεο Ρψκεο εθηφο απφ ηελ έληαμε πξνβιεπφηαλ θαη ε ζχλδεζε σο κέζν ελίζρπζεο ησλ εκπνξηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ δεζκψλ κε κηα ρψξα. Ζ ζχλδεζε απνηειεί θάηη πεξηζζφηεξν απν κηά 1 Ησαθεηκίδεο Π.,Δςπυπαφκή Ένυζη-Δςπυπαφκή Κοινόηηηα», Δγθπθινπαίδεηα Πάππξνο Λαξνχο - Μπξηηάλληθα, 25, 147-155, Αζήλα 1996., 2 Μαξδάο Γεκήηξεο, «Δςπυπαφκή ενόηηηα», Ηζηνξία, 152 (Φεβξνπάξηνο 1981, 96-99) 3 Νηφθνο Π. Θάλνο, «30 σπόνια ΔΟΚ», Ηζηνξία, 244 (Οθηψβξηνο 1988), 26-34 4 Μαξαβέγηαο, Ν. - Σζηληδέιεο, Μ. (επηκ.) (1993), Δςπυπαφκή ολοκλήπυζη. Θευπία και πολιηική, (β έθδνζε), ζεκέιην, Αζήλα 1
απιή εκπνξηθή ζπκθσλία κεηαμχ θξαηψλ. Ζ Διιάδα απφ ηε πιεπξά ηεο, επεδίσμε απηή ηε κνξθή ζρέζεο κε ηηο Κνηλφηεηεο, θαζψο αληηιακβαλφηαλ ηελ αδπλακία ηεο λα γίλεη ακέζσο πιήξεο κέινο, αιιά θαη ηελ αλάγθε χπαξμεο κηαο κεηαβαηηθήο πεξηφδνπ γηα ηε πξνζαξκνγή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζε έλα έληνλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ. Ζ πκθσλία χλδεζεο ηεο Διιάδαο ήηαλ ε πξψηε πνπ ζχλεςε ε ΔΟΚ θαη ζπλίζηαην ζε έλα πιαίζην δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ θαη ησλ δπν πιεπξψλ πνπ απνηέιεζε θαη πξφηππν γηα ηηο κεηαγελέζηεξεο ζπκθσλίεο κε άιια θξάηε. Ζ πκθσλία θάιππηε ηνπο εμήο βαζηθνχο φξνπο 5. ηελ πηνζέηεζε ηνπ θνηλνχ δαζκνινγίνπ πνπ ίζρπε ζηελ ΔΟΚ γηα ηηο εηζαγσγέο απφ ηξίηεο ρψξεο, ηε ζηαδηαθή ζέζπηζε ηεισλεηαθήο έλσζεο κεηαμχ Διιάδαο θαη ΔΟΚ, ηελ ελαξκφληζε ηεο γεσξγηθήο πνιηηηθήο δίλνληαο κηα κέζα ζε κηα κεηαβαηηθή πεξίνδν θαη βαζκηαία θαηάξγεζε δαζκνινγηθψλ θαη πνζνηηθψλ πεξηνξηζκψλ ζηηο ζπλαιιαγέο Διιάδαο-ΔΟΚ θαη ηέινο νηθνλνκηθή βνήζεηα ηεο Κνηλφηεηαο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο Διιεληθήο νηθνλνκίαο κέζσ ελφο ρξεκαηνδνηηθνχ πξσηνθφιινπ. 1.2 Η Πποενηαξιακή πεπίοδορ ηηο 12 Ηνπιίνπ 1974 ε Διιάδα ππέβαιιε επίζεκα αίηεζε πξνζρψξεζεο 6 ζηε Κνηλφηεηα. Οη ιφγνη πνπ πξνβιήζεθαλ γηα ηελ αίηεζε απηή ζπλνςίδνληαη κεξηθψο ζηε γεσπνιηηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο, ζηε καθξφρξνλε θνηλή πνιηηηζηηθή παξάδνζε, ζηε ζέζε ηεο Διιάδαο ζρεηηθά κε ηε δεκηνπξγία ελφο Δπξσπατθνχ θξάηνπο απνηεινχκελν απφ ηα θξάηε κέιε ηεο θνηλφηεηαο, ζηε ζηαζεξή πιένλ πνξεία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο ζηε ρψξα, ζην ζηξαηεγηθφ παξάγνληα ηεο εγγχεζεο ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ απφ ηνλ πνιηηηθφ ζρεκαηηζκφ ηεο ελσκέλεο Δπξψπεο θαη ηέινο ν νηθνλνκηθφο παξάγνληαο ηεο εμαζθάιηζεο ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηε πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο Διιεληθήο νηθνλνκίαο. Δλψ αξρηθά δφζεθε θαηαθαηηθή απάληεζε ζην αίηεκα πξνζρψξεζεο, παξάιιεια πξνηάζεθε έλα ζηάδην πξνέληαμεο, ην νπνίν απνζθνπνχζε ζηελ επίηεπμε νξηζκέλσλ πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζηφρσλ. Με απηφ ην ηξφπν, ε πιήξεο πξνζρψξεζε ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ, φηαλ ζα νινθιεξσλφηαλ νη ζηφρνη ηεο 5 Μεηζφο Α., θ.ά. (ρ.ε.), Η πποζσώπηζη ζηιρ Δςπυπαφκέρ Κοινόηηηερ, χγρξνλα Θέκαηα, Αζήλα 6 Nello, S.S., Η Νέα Δςπώπη, Harvester-Wheatsheat, Λνλδίλν (1991). 2
πξνεληαμηαθήο πεξηφδνπ. Σειηθά ηνλ Ηνχιην ηνπ 1976 7 θαη κεηά απφ ζπλερείο δηπισκαηηθέο κάρεο πξαγκαηνπνηήζεθε ε έλαξμε ησλ εληαμηαθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ, ρσξίο ηελ εθαξκνγή ηνπ ελδηάκεζνπ πξνεληαμηαθνχ ζηαδίνπ. 1.3 Η Ελληνική πποζσώπηζη Οη δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηελ έληαμε ηεο Διιάδαο νινθιεξψζεθαλ ην Μάην ηνπ 1979, νπφηε θαη ππνγξάθεθε ζηελ Αζήλα ε ζπλζήθε πξνζρψξεζεο. Με ηελ ππνγξαθή ηεο πξάμεο πξνζρψξεζεο ε Διιάδα απνδέρζεθε ην θνηλνηηθφ θεθηεκέλν ζην ζχλνιφ ηνπ. Σν πην ζεκαληηθφ απφ φια ήηαλ φηη ε Διιάδα απνδερφηαλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο ησλ θξαηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο. Ζ ππεξνρή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ 8 έλαληη ησλ εζληθψλ θξίζεθε φηη ζπλάγεηαη απφ ηε θχζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, απφ ηνπο ζθνπνχο ηεο θνηλφηεηαο θαη απν ηε λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ θνηλνηήησλ. Ζ θχξσζε ηεο ζπλζήθεο απφ ηελ ειιεληθή βνπιή έγηλε κε απμεκέλε πιεηνςεθία ησλ ηξηψλ πέκπησλ ηνπ ζπλφινπ ησλ βνπιεπηψλ ζχκθσλα κε ην άξζξν 28 παξ.3 ηνπ πληάγκαηνο. Ο θπξσηηθφο λφκνο 945/1979 9 απνηέιεζε ην λνκηθφ ζεκέιην ηεο πξνζρψξεζεο ηεο Διιάδαο ζηηο Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο. Σν άξζξν 1 πξνζέδηδε ζηηο ηδξπηηθέο ζπλζήθεο ησλ θνηλνηήησλ ηελ θαηά ην άξζξν 28 ηνπ πληάγκαηνο ηζρχ λφκνπ, ελψ ην άξζξν 2 ρνξεγνχζε εμνπζηνδνηήζεηο γηα ηελ έθδνζε Πξνεδξηθψλ Γηαηαγκάησλ πξνθεηκέλνπ λα ξπζκηζηνχλ ζέκαηα ζρεηηθά κε ηελ πξνζαξκνγή ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο ζηηο πξάμεηο ησλ νξγάλσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ. Ο επξσπατθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο Διιάδαο πξνυπήξρε ηεο δηαζχλδεζεο ηεο πνξείαο ηεο ρψξαο κε ηηο πξνζπάζεηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο εληφο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο. Έιαβε, σζηφζν, ζπγθεθξηκέλε δηάζηαζε κε ηελ ππνβνιή ηεο αίηεζεο γηα ζχλδεζε κε ηε λενπαγή Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (ΔΟΚ), ηνλ Ηνχλην ηνπ 1959, αίηεζε πνπ νδήγεζε ζηελ ππνγξαθή ηεο πκθσλίαο 7 Υαξίηνο., Δλλάδα-ΔΟΚ 1959-1979:Από ηη Σύνδεζη ζηην Ένηαξη, 1981, Παπαδήζεο-Αζήλα 8 Νίθνιζνλ. Φ. - Ζζη. Ρ., Από ηοςρ Έξι ζηοςρ Γώδεκα: Η Γιεύπςνζη ηηρ Δςπυπαφκήρ Ένυζηρ, Longmans, Λνλδίλν, 1987 9 Ν. 945/1979, «Πεπί κςπώζευρ ηηρ Σςνθήκηρ Πποζσυπήζευρ ηηρ Δλλάδορ ειρ ηην Δςπυπαφκήν Οικονομικήν Κοινόηηηα και ηην Δςπυπαφκήν Κοινόηηηα Αηομικήρ Δνεπγείαρ υρ και ηηρ ζςμθυνίαρ πεπί πποζσυπήζευρ ηηρ Δλλάδορ ειρ ηην Δςπυπαφκήν Κοινόηηηα Ανθπακορ και Χάλςβορ», ΔηΚ Α ', θ. 170 ηεο 27εο Ηνπιίνπ 1979. 3
χλδεζεο Διιάδαο ΔΟΚ, ηνλ Ηνχλην ηνπ 1961. Ζ πκθσλία απηή πνπ νπζηαζηηθά απνηεινχζε ην πξψην βήκα ζηελ πνξεία ηεο Διιάδαο γηα ηελ έληαμή ηεο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, «πάγσζε 10» κε ηελ εγθαζίδξπζε ηεο ζηξαηησηηθήο δηθηαηνξίαο ζηελ Διιάδα (Απξίιηνο 1967) θαη επαλελεξγνπνηήζεθε κεηά ηελ απνθαηάζηαζε ηεο δεκνθξαηίαο (Ηνχιηνο 1974). Ο ζηφρνο φκσο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ήηαλ ε επηδίσμε ηεο ελζσκάησζεο ηεο ρψξαο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα σο πιήξεο κέινο. Πξάγκαηη, ε αίηεζε γηα πιήξε έληαμε ππνβιήζεθε ζηηο 12 Ηνπλίνπ 1975. Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ε Διιάδα επέιεμε ηελ πιήξε έληαμε ζηελ Κνηλφηεηα κπνξνχλ λα ζπλνςηζζνχλ ζηνπο εμήο: Θεψξεζε ηελ Κνηλφηεηα σο ην ζεζκηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν ζα κπνξνχζε λα ζηαζεξνπνηήζεη ην δεκνθξαηηθφ πνιηηηθφ ηεο ζχζηεκα θαη ζεζκνχο. Δπεδίσθε ηελ ελίζρπζε ηεο αλεμαξηεζίαο θαη ηεο ζέζεο ηεο ζην πεξηθεξεηαθφ θαη δηεζλέο ζχζηεκα θαζψο θαη ηεο «δηαπξαγκαηεπηηθήο ηεο δχλακεο», ηδηαίηεξα ζε ζρέζε κε ηελ Σνπξθία ε νπνία εκθαληδφηαλ σο ε κείδσλ απεηιή γηα ηελ Διιάδα κεηά ηελ εηζβνιή θαη θαηάιεςε κέξνπο ηεο Κχπξνπ (Ηνχιηνο 1974). ηα πιαίζηα απηά, ε Διιάδα επεδίσθε επίζεο ηε ραιάξσζε ηεο έληνλεο εμάξηεζεο 11 πνπ είρε αλαπηχμεη κεηαπνιεκηθά απφ ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο (ΖΠΑ). Θεψξεζε ηελ έληαμε ζηελ Κνηλφηεηα σο ηζρπξφ παξάγνληα πνπ ζα ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε θαη εθζπγρξνληζκφ 12 ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο. Δπηζπκνχζε σο επξσπατθή ρψξα, λα είλαη «παξνχζα» θαη λα επεξεάζεη ηηο δηεξγαζίεο γηα ηελ επξσπατθή ελνπνίεζε 13 θαη ην πξφηππν ηεο Δπξψπεο, ζην νπνίν ε δηαδηθαζία απηή ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη. Ζ ζπκκεηνρή ηεο Διιάδαο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα ζηελ πεξίνδν 1981-2009 κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηξεηο βαζηθέο ρξνληθέο ππν-πεξηφδνπο: ηελ πξψηε κεηαμχ 1981-1985, ηε δεχηεξε κεηαμχ 1985-1995 θαη ηελ ηξίηε απφ ην 1996 κέρξη ζήκεξα. Ζ πξψηε πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλε ακθηζβήηεζε νξηζκέλσλ ζνβαξψλ πηπρψλ ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο. Παξάιιεια, επηδηψρζεθε ε αλαζεψξεζε ηεο ζέζεο ηεο ρψξαο ζηελ Κνηλφηεηα κε ηε δηακφξθσζε ελφο «εηδηθνχ θαζεζηψηνο» ζρέζεσλ θαη ξπζκίζεσλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ε Διιάδα ππέβαιε, ην Μάξηην ηνπ 1982, 10 Ησαθεηκίδεο, Π. Κ., Δςπυπαφκή Πολιηική Ένυζη, θευπία, διαππαγμάηεςζη, θεζμοί και πολιηικέρ, Θεκέιην, Αζήλα, 1993 11 Βεηζφπνπινο Α. Η Δλλάδα και ηο Σσέδιο Μάπζαλ: η μεηαπολεμική αναζςγκπόηηζη ηηρ ελληνικήρ οικονομίαο, Gutenberg, 2007 12 Υαηδεησζήθ, Υ. (Αθηέξσκα ζην Νίθν βνξψλν) Απότειρ γύπυ από ηη βιυζιμόηηηα ηηρ Δλλάδαρ και ηο πόλο ηηρ βιομησανίαρ, 1986 13 ηεθάλνπ, Κ., «Η Σςνθήκη ηος Maastricht και οι πποοπηικέρ ηηρ ενοποίηζηρ», Δ.ΔςπΚ, ηρ. 14-15 1992 4
Τπφκλεκα 14 κε ην νπνίν δήηεζε πξφζζεηεο απνθιίζεηο απφ ηελ εθαξκνγή νξηζκέλσλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ θαζψο θαη πξφζζεηε νηθνλνκηθή ελίζρπζε γηα ηελ αλαδηάξζξσζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή αλαγλψξηζε σο βάζηκν κφλν ην δεχηεξν αίηεκα ην νπνίν νπζηαζηηθά ηθαλνπνηήζεθε κε ηελ έγθξηζε, ην 1985, ησλ Μεζνγεηαθψλ Οινθιεξσκέλσλ Πξνγξακκάησλ. Ζ ζεκαζία ησλ ΜΟΠ φκσο ήηαλ πνιχ κεγαιχηεξε ησλ πξφζζεησλ πφξσλ πνπ εγθξίζεθαλ ηφηε γηα ηελ Διιάδα γηαηί εγθαηλίαζαλ ηελ πξνζπάζεηα γηα ηελ αλάπηπμε δηαξζξσηηθήο πνιηηηθήο απφ πιεπξάο Δ.Δ., ε νπνία απνθξπζηαιιψζεθε ην 1988 ζηε λέα δηαξζξσηηθή πνιηηηθή. ηα γεληθφηεξα ζέκαηα ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, θαη εηδηθφηεξα ζηηο πξνζπάζεηεο θαη ηα ζρέδηα γηα ηελ εκβάζπλζε ηεο ελνπνίεζεο ζην ζεζκηθφ, πνιηηηθφ θαη ακπληηθφ ηνκέα, ε Διιάδα ππήξμε ηδηαίηεξα επηθπιαθηηθή ηελ πεξίνδν απηή. ηε δεχηεξε πεξίνδν ηεο ζπκκεηνρήο ηεο, ε πνιηηηθή πνπ πξνβάιιεη ε Διιάδα ζηελ Δ.Δ. ραξαθηεξίδεηαη βαζκηαία απφ εληνλφηεξεο θηιν-ελνπνηεηηθέο ζέζεηο. Ηδηαίηεξα απφ ην 1988 θαη κεηά, αξρίδεη λα ππνζηεξίδεη ην «νκνζπνλδηαθφ» πξφηππν ελνπνίεζεο θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε θνηλήο πνιηηηθήο ζε λένπο ηνκείο, ηελ ελίζρπζε ησλ ππεξεζληθψλ ζεζκψλ θαη ηελ αλάπηπμε θνηλήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη πνιηηηθήο αζθάιεηαο απφ ηελ Έλσζε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο ππάξρνπλ αθφκε αληηθάζεηο, ηφζν ζηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα, κε ηελ απφθιηζε ηεο ρψξαο απφ ην κέζν «θνηλνηηθφ» επίπεδν αλάπηπμεο. Ζ ηξίηε πεξίνδνο ηεο ζπκκεηνρήο ηεο Διιάδαο ζηελ Δ.Δ. μεθίλεζε ην 1996 θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ αθφκα κεγαιχηεξε ππνζηήξημε πξνο ηελ ηδέα θαη ηε δηαδηθαζία ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο θαη ηελ εκβάζπλζε ηεο ελνπνίεζεο ζε φινπο ηνπο ηνκείο, κε άμνλα κάιηζηα ην νκνζπνλδηαθφ κνληέιν. Υαξαθηεξίδεηαη αθφκα απφ ηελ πξνζπάζεηα πςειφηεξεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζχγθιηζεο κε ηελ επίηεπμε ησλ «θξηηεξίσλ ζχγθιηζεο» ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη θαη ηε ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο σο πιήξεο κέινο ζην εληαίν λφκηζκα θαη ηελ Οηθνλνκηθή θαη Ννκηζκαηηθή Έλσζε. 14 Παπαζηάκθνο, Γ. Η Δλληνική ζςμβολή για ηο μέλλον ηηρ Δςπώπηρ, άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή. 5
2. Η Ελληνική πποζαπμογή 15 ζηο κοινοηικό κεκηημένο Ο λφκνο 945/1979 απνηέιεζε ην λνκηθφ ζεκέιην, ζχκθσλα κε ην άξζξν 28 παξ. 2 ηνπ πληάγκαηνο, γηα ηελ ελζσκάησζε ηνπ θνηλνηηθνχ δίθαηνπ ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε. Με ηνλ ίδην λφκν ρνξεγνχληαλ εμνπζηνδνηήζεηο γηα ηελ έθδνζε θαλνληζηηθψλ πξάμεσλ, πξνθεηκέλνπ λα ξπζκηζηνχλ ηα ηεο εθαξκνγήο ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο. Απηή ήηαλ ε πξψηε θάζε ελζσκάησζεο ηνπ παξάγσγνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία. Σν 1983 εθδφζεθε ν λφκνο 1338, πνπ απνηειεί ην εμνπζηνδνηηθφ πιαίζην γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. Ζ ελζσκάησζε κηαο θνηλνηηθήο πξάμεο ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία ζπληειείηαη κε ηε ζέζπηζε ελφο λφκνπ ή κηαο θαλνληζηηθήο πξάμεο γηα ηελ έθδνζε ηεο νπνίαο απαηηείηαη ε ζχκπξαμε ηνπ θαζ' χιελ αξκφδηνπ ππνπξγνχ κε ηνλ ππνπξγφ Δζληθήο Οηθνλνκίαο. Καηά ηελ πξψηε δεθαεηία κεηά ηελ πξνζρψξεζε ηεο Διιάδαο ζηηο Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο, είρακε πεξίπνπ 700 πξάμεηο πξνζαξκνγήο ζην παξάγσγν δίθαην. Με δεδνκέλν φηη είρε δνζεί ζηελ Διιάδα κεηαβαηηθή πεξίνδνο πξνζαξκνγήο ζε δηάθνξνπο ηνκείο, ε εθηίκεζε είλαη φηη ε πξνζαξκνγή ππήξμε αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή. Καηά ηε δεχηεξε δεθαεηία, έρνπκε πεξίπνπ ηνλ ίδην αξηζκφ πξάμεσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ πιεηνλφηεηα ηνπο νδεγίεο γηα ηελ εζσηεξηθή αγνξά. Δθθξεκεί σζηφζν, ε ελζσκάησζε εβδνκήληα νδεγηψλ, παξφιν πνπ έρεη παξέιζεη ε πξνζεζκία πξνζαξκνγήο. Απηφ ζπκβαίλεη είηε γηαηί ππάξρνπλ αληίζεηεο δηαηάμεηο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα θαηαξγεζνχλ, είηε γηαηί ππάξρεη λνκνζεηηθφ θελφ, νπφηε ζα πξέπεη λα ζεζπηζηνχλ νη αληίζηνηρεο δηαηάμεηο. Δπηπιένλ, ζηελ Διιάδα έρνπλ δηαπηζησζεί 125 παξαβάζεηο ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο, αξηζκφο πνπ απφ ηελ Δπηηξνπή ζεσξείηαη ππεξβνιηθφο γηα ην κέγεζνο ηεο ρψξαο. Χο ζπλέπεηα ηεο πξνζαξκνγήο ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο ζηελ θνηλνηηθή επήιζαλ αιιαγέο ή ζεζπίζηεθαλ λέεο ξπζκίζεηο ζε πνιινχο ηνκείο. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη ε δπλαηφηεηα πξφζιεςεο ππεθφσλ άιισλ θξαηψλ κειψλ ζην δεκφζην ηνκέα κε εμαίξεζε ηηο ζέζεηο άκεζεο άζθεζεο δεκφζηαο εμνπζίαο, ηε γεληθή αλακφξθσζε ηνπ ζπζηήκαηνο πξνζθπγψλ πνπ αθνξά ζην ζχλνιν ησλ δηνηθεηηθψλ δηαθνξψλ 15 Παπαζηάκθνο, Γ. Κοινοηικό Γίκαιο και Γημόζιερ Δπισειπήζειρ, Θεζζαινλίθε 1990. 6
κεηά ηελ πξνζαξκνγή ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο ζηελ νδεγία 89/665 ζρεηηθά κε ηε ζέζπηζε απνηειεζκαηηθψλ δηαδηθαζηψλ πξνζθπγήο ζην ηνκέα ησλ δεκνζίσλ ζπκβάζεσλ, ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ηζφηεηαο ησλ ακνηβψλ γηα φκνηα εξγαζία κεηαμχ εξγαδνκέλσλ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, ην δηθαίσκα παξνρήο ππεξεζηψλ θαη απφ ηδησηηθέο αεξνπνξηθέο εηαηξίεο εληφο θαη εθηφο Διιάδαο ζηνλ ηνκέα ησλ αεξνκεηαθνξψλ, ηνκέα θαηεμνρήλ κνλνπσιηαθνχ ραξαθηήξα. Έλα άιιν δήηεκα αθνξά ζηελ πιεκκκειή εθαξκνγή κηαο θνηλνηηθήο πξάμεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη, ελψ έρεη ελζσκαησζεί ζην εζσηεξηθφ δίθαην, δελ εθαξκφδεηαη ή δελ εθαξκφδεηαη ζσζηά γηα παξάδεηγκα ζηνλ ηεισλεηαθφ ηνκέα, ε δήισζε ε νπνία απαηηείηαη θαηά ηελ είζνδν ζην ειιεληθφ έδαθνο κεηαθνξηθψλ κέζσλ πνπ πξννξίδνληαη λα πσιεζνχλ ζε Έιιελεο αληίθεηηαη ζην θνηλνηηθφ δίθαην (ην ζρεηηθφ έγγξαθν πεξηιακβάλεη δηαηππψζεηο πνπ ζπληζηνχλ εκπφδην ζηελ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ εκπνξεπκάησλ), ζηνλ ηνκέα ησλ δεκφζησλ ζπκβάζεσλ, θαη ζπγθεθξηκέλα ζηνλ ηνκέα παξνρήο ππεξεζηψλ, ν ζρεηηθφο λφκνο έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία θαη ζα πξέπεη λα ηξνπνπνηεζεί, επίζεο ε ρψξα καο, ζχκθσλα πάληα κε ζηνηρεία ηεο Δπηηξνπήο, δελ εθαξκφδεη κεγάιν αξηζκφ νδεγηψλ ζηνπο ηνκείο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο γεσξγίαο. ε πεξίπησζε πνπ θξάηνο κέινο δελ εθπιεξψλεη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, ε Δπηηξνπή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θηλεί δηαδηθαζία, ε νπνία άιινηε νδεγεί ζην Γηθαζηήξην θαη άιινηε παχεη ζε πξνεγνχκελν ζηάδην, εθφζνλ ην θξάηνο ζπεχζεη λα ζπκκνξθσζεί. Οη απνθάζεηο ηνπ ΓΔΚ είλαη δεζκεπηηθέο. Παξφια απηά, επεηδή δελ ππάξρνπλ λνκηθνί ηξφπνη εμαλαγθαζκνχ, ζηελ πξάμε ηα θξάηε ζπκκνξθψλνληαη ζπρλά κε θαζπζηέξεζε εηψλ. Απφ ην 1992, κε ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (άξζξν 171 παξ.2) 16, πξνβιέπεηαη ε επηβνιή πξνζηίκνπ ζε πεξίπησζε κε ζπκκφξθσζεο. Απφ ην 1983 θαη σο ην 2001 έρνπλ εθδνζεί εηο βάξνο ηεο Διιάδαο 86 θαηαδηθαζηηθέο απνθάζεηο. Δλδεηθηηθέο είλαη ε πξνζηαζία θαη δηάζσζε ηεο ζαιάζζηαο ρειψλαο «θαξέηα θαξέηα» ζηελ πεξηνρή ηεο Εαθχλζνπ (ηνκέαο πεξηβάιινληνο), ηήξεζε ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο γηα ηα ππνιείκκαηα θπηνθαξκάθσλ ζε νπσξνθεπεπηηθά θαη γηα ηξφθηκα δσηθήο πξνέιεπζεο, δηελέξγεηα ησλ 16 Πεηξάθνο Γ. θαη Φπράξεο Γ. Πεπιθεπειακή ανάπηςξη ζηη Δλλάδα, Κπιηική: Αζήλα 2004, ζζ. 123-150 (Το άπθπο αςηό εθαπμόζηηκε υρ ππορ ηην Δλλάδα για ππώηη θοπά ηο 2000 για ηην ςπόθεζη ηος σώπος εναπόθεζηρ αποππιμμάηυν ηος Κοςποςπηηού ζηα Χανιά Κπήηηρ. Το ΓΔΚ επέβαλε ζηη σώπα μαρ σπημαηική ποινή ύτοςρ 24.600 ECU ημεπηζίυρ μέσπι να επιλςθεί ηο ππόβλημα). 7
απαηηνχκελσλ θηεληαηξηθψλ ειέγρσλ θαηά ηελ εηζαγσγή πξντφλησλ απφ ηξίηεο ρψξεο, ιηκεληθά ηέιε πνπ επηβάιιεη ε Διιάδα γηα λα εληζρχζεη ηηο εζληθέο ζαιάζζηεο κεηαθνξέο. Σν δήηεκα ηεο ελζσκάησζεο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ δελ αθνξά κφλν ηελ Διιάδα. ρεδφλ φια ηα θξάηε κέιε εκθαλίδνπλ έιιεηκκα πξνζαξκνγήο. ην Δπξσπατθφ πκβνχιην, ηνλ Μάξηην ηνπ 2001, ηνλίζηεθε φηη ηα θξάηε κέιε πξέπεη λα εληείλνπλ ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο ψζηε λα πεξηνξηζηεί ην έιιεηκκα πξνζαξκνγήο ζε 1,5% κέρξη ην επφκελν Δπξσπατθφ πκβνχιην, ηελ άλνημε ηνπ 2002, ψζηε λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο. 2.1 Η ζύγκλιζη Με ηελ έληαμε ηεο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα ε Διιάδα απνηέιεζε ηε δεχηεξε, κεηά ηελ Ηηαιία, ρψξα ηεο Μεζνγείνπ 17 πνπ έγηλε δεθηή ζηελ νκάδα ησλ ηζρπξφηεξσλ ρσξψλ ηεο Δπξψπεο. Απφ ηελ πξψηε ζηηγκή ήηαλ εκθαλήο ε κεγάιε δηαθνξά ζηνλ βαζκφ αλάπηπμεο θαη ην βηνηηθφ επίπεδν κεηαμχ αθελφο ησλ πεξηθεξεηψλ ζην εζσηεξηθφ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη, αθεηέξνπ, κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο θαη εθείλσλ πνπ βξέρνληαη απφ ηε Μεζφγεην. Πξνθεηκέλνπ λα εμαιεηθζνχλ ζηαδηαθά νη δηαθνξέο απηέο, εηζήρζε απφ ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε, ην 1986, ε έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο σο θχξηνο ζηφρνο ηεο Κνηλφηεηαο. Ζ αλάγθε αξκνληθήο αλάπηπμεο ησλ κειψλ έγηλε εληνλφηεξε κεηά ηε ζπλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ην 1992, θαη ηελ εηζαγσγή ηνπ ζηφρνπ ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο. Γηα ηελ επηηπρία ηεο ΟΝΔ ήηαλ πιένλ αλαγθαία ε παξάιιειε αλάπηπμε φισλ ησλ θξαηψλ ηεο Έλσζεο, δηαθνξεηηθά ππήξρε θίλδπλνο 18 ε Έλσζε λα σθειήζεη αθφκε πεξηζζφηεξν ηηο ηζρπξέο θαη θεληξηθέο νηθνλνκίεο θαη λα ζέζεη ζε θίλδπλν ηε ζπλνρή ηεο. Με αθνξκή ηνλ θχξην ζηφρν ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο, ε Κνηλφηεηα ζπλέζηεζε κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ηέζζεξα δηαξζξσηηθά ηακεία θαη έλα ηακείν ζπλνρήο γηα λα ρνξεγεί ρξεκαηνδνηηθέο εληζρχζεηο θαη λα αληηκεησπίζεη ηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα ησλ κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ 19. Σα ηακεία απηά είλαη ην Δπξσπατθφ Σακείν 17 Σζηληζηδέιεο, M. «Οδοιποπικό ζηην ελληνική βιβλιογπαθία ζε θέμαηα ΔΟΚ», ηφκνο 1, ζ. 295-320. 18 Μαξαβέγηαο, Ν. (1993), «Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη θαη ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή ηεο Δ.Κ.», ζην Θ. Υξηζηνδνπιίδεο - Κ. ηεθάλνπ (επηκ.), Η Σςνθήκη ηος Μάαζηπιση. Σςνθεηική θεώπηζη, εθδ. ηδέξεο, Κέληξν 19 Μαξαβέγηαο, Ν. (1994), «Πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο θαη Οηθνλνκηθή Οινθιήξσζε ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα», ηδέξεο 8
Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο πνπ ζηνρεχεη ζηε κείσζε ησλ αληζνηήησλ κεηαμχ πεξηθεξεηψλ ή θνηλσληθψλ νκάδσλ, ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν, ην νπνίν είλαη φξγαλν πινπνίεζεο ησλ ζηφρσλ ηεο Έλσζεο ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο, ην Δπξσπατθφ Γεσξγηθφ Σακείν Πξνζαλαηνιηζκνχ θαη Δγγπήζεσλ, πνπ έρεη σο αληηθείκελν ηηο δηαξζξσηηθέο γεσξγηθέο κεηαξξπζκίζεηο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, ην Υξεκαηνδνηηθφ Μέζν Πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο Αιηείαο, ην νπνίν εμεηδηθεχεηαη ζηε κεηαξξχζκηζε ηνπ ηνκέα ηεο αιηείαο θαη ηέινο, ην Σακείν πλνρήο ην νπνίν ρξεκαηνδνηεί έξγα πνπ ζπλδένληαη κε ην πεξηβάιινλ θαη κε ηα δηεπξσπατθά δίθηπα κεηαθνξψλ ζηα θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο, ησλ νπνίσλ ην ΑΔΠ είλαη ρακειφηεξν απφ ην 90% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ. 2.2 Η έννοια ηηρ ζύγκλιζηρ Ζ ηήξεζε ησλ νηθνλνκηθψλ θξηηεξίσλ γηα ηε ζπκκεηνρή ελφο θξάηνπο κέινπο ζηελ ΟΝΔ απνηειεί ηελ νλνκαζηηθή ζχγθιηζε. Σα θξηηήξηα απηά είλαη ε επίηεπμε πςεινχ βαζκνχ ζηαζεξφηεηαο ηηκψλ (ρακειφο πιεζσξηζκφο), ζηαζεξφηεηα ησλ δεκνζίσλ νηθνλνκηθψλ (ρακειφ δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα), λνκηζκαηηθή ζηαζεξφηεηα επί δχν ηνπιάρηζηνλ ρξφληα, θαη δηάξθεηα ηεο ζχγθιηζεο. Ζ Διιάδα ηήξεζε απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο ζχγθιηζεο κε ηηο νηθνλνκίεο ησλ ππφινηπσλ θξαηψλ κειψλ θαη πέηπρε λα εληαρζεί ζηελ ηξίηε θάζε ηεο ΟΝΔ ην νπνίν θαίλεηαη απφ ηα παξαθάησ ζηαηηζηηθά ζηνηρεία: 9
Η ποπεία ηος πληθωπιζμού ζηην Ελλάδα Πεγή: Δ..Τ.Δ. Πεξηνδηθή έθζεζε ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ΤΠ.ΔΘ.Ο. Δημοζιονομικό πλεόναζμα/έλλειμμα ζηην Ελλάδα Πεγή: Σξάπεδα ηεο Διιάδνο (ηρ. 241, ζ. 12) Αληίζεηα κε ηελ νλνκαζηηθή ζχγθιηζε, ε νπνία αθνξά απζηεξά νηθνλνκηθά κεγέζε, ε νπζηαζηηθή ζχγθιηζε είλαη θάηη επξχηεξν. Πεξηιακβάλεη πέξαλ ησλ νηθνλνκηθψλ θαη άιιεο παξακέηξνπο ηεο νηθνλνκηθήο ζχγθιηζεο 20 θαη κεηξάηαη κε νξηζκέλνπο δείθηεο, νη νπνίνη παξνπζηάδνπλ αλάγιπθα ηελ πνξεία ζχγθιηζεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ηηο ζπλέπεηεο πνπ έρεη ε ζχγθιηζε ζηελ ειιεληθή 20 Σζνχθαιεο, Λ. (1993), Η νέα Δςπυπαφκή οικονομία. Πολιηική και οικονομική διάζηαζη ηηρ ολοκλήπυζηρ, Παπαδήζεο, Αζήλα 10
θνηλσλία. πλνιηθά, ε νπζηαζηηθή ζχγθιηζε είλαη ην κεγάιν δεηνχκελν ζηα πιαίζηα ηνπ ζηφρνπ ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο, ηνλ νπνίν ξεηά επηδηψθεη ε Δπξσπατθή Έλσζε. Δθηφο, ινηπφλ, απφ ηε κείσζε ηνπ πιεζσξηζκνχ, ηε ζπλαιιαγκαηηθή ζηαζεξφηεηα θαη ηε κείσζε ησλ δεκνζίσλ ειιεηκκάησλ θαη νθεηιψλ, ε Διιάδα πέηπρε παξάιιεια ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ ΑΔΠ θαη άλνδν ηνπ κέζνπ εηζνδήκαηνο. 2.3 Τα Μεζογειακά Ολοκληπωμένα Ππογπάμμαηα Πξηλ απφ ηε ξεηή εηζαγσγή ηνπ ζηφρνπ ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο ζηηο ηδξπηηθέο πλζήθεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ην 1986, ήηαλ ήδε γλσζηή ε αλάγθε ππνβνήζεζεο ηνπ Δπξσπατθνχ Νφηνπ, ζηνλ νπνίν αλήθνπλ νη ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο πεξηνρέο ηεο Κνηλφηεηαο. ηηο ρψξεο απηέο, ν γεσξγηθφο ηνκέαο εμαθνινπζεί λα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν, ε βηνκεραληθή αλάπηπμε παξακέλεη ζρεηηθά πεξηνξηζκέλε, ελψ ηα πνζνζηά ηεο αλεξγίαο θαη ηεο ππναπαζρφιεζεο εκθαλίδνληαη πςειά. Πξηλ απφ ηελ είζνδν ηεο Διιάδαο ζηελ ηφηε ΔΟΚ, είραλ αλαιεθζεί πξσηνβνπιίεο ππνζηήξημεο 21 ησλ πεξηνρψλ απηψλ, κέηξα ηα νπνία ζεσξήζεθαλ απνζπαζκαηηθά θαη δελ επέθεξαλ ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη απφ ην 1973 έσο θαη ην 1982 δαπαλήζεθε απφ ηα δηαξζξσηηθά ηακεία γηα ηηο κεζνγεηαθέο πεξηνρέο κφλν ην 31% ησλ πφξσλ ηνπο, πνπ αλεξρφηαλ ζε 6% ηεο θνηλνηηθήο δαπάλεο. Σν 1985 ε Δπξσπατθή Κνηλφηεηα αλέιαβε ζπληνληζκέλε δξάζε γηα ηηο λφηηεο ρψξεο κε ηελ εηζαγσγή ηνπ ζεζκνχ ησλ Μεζνγεηαθψλ Οινθιεξσκέλσλ Πξνγξακκάησλ 22. ηφρνο ηνπο ήηαλ λα δηεπθνιπλζεί ε πξνζαξκνγή ησλ κεζνγεηαθψλ ρσξψλ ελφςεη ηεο πξνζρψξεζεο ηεο Ηζπαλίαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο. Οη δξάζεηο πνπ πεξηειάκβαλαλ ηα πξνγξάκκαηα απηά αθνξνχζαλ φινπο ηνπο ηνκείο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο δειαδή ηε γεσξγία, ηελ αιηεία, ηε βηνκεραλία αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη εηδψλ δηαηξνθήο, ηε βηνηερλία, ηε βηνκεραλία, ηελ ελέξγεηα, ην ηνπξηζκφ, ηα δεκφζηα έξγα θαη ηηο νηθνδνκέο. Ζ ρξεκαηνδφηεζε πξνεξρφηαλ απφ φια ηα δηαξζξσηηθά 21 ΔΡΔΜΔΣΖ, Γ. (1989), Χπημαηικέρ ζσέζειρ ηηρ Δλλάδαρ με ηιρ Δςπυπαφκέρ Κοινόηηηερ, εθδ. Ίδξπκα Μεζνγεηαθψλ Μειεηψλ, Αζήλα. 22 ΤΠ.Δζ.Ο. (1988). Μεζογειακά Ολοκληπυμένα Ππογπάμμαηα: Βαζική πληποθόπηζη και οδηγίερ εθαπμογήρ, Αζήλα 11
ηακεία πιελ ηνπ ηακείνπ Αιηείαο, ηελ Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ θαη ην ιεγφκελν Νέν Κνηλνηηθφ Μέζν. Δπηιέμηκεο ρψξεο ήηαλ αξρηθά νξηζκέλεο πεξηθέξεηεο ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Ηηαιίαο, θαζψο θαη φιε ε ειιεληθή επηθξάηεηα, ελψ ζε κεηαγελέζηεξν ζηάδην πξνζηέζεθαλ ε Ηζπαλία θαη ε Πνξηνγαιία. Ζ Διιάδα απνηεινχζε εληαίν εδαθηθφ πεδίν εθαξκνγήο ηνπ θαλνληζκνχ, νη πεξηζζφηεξεο φκσο απφ ηηο δξάζεηο αθνξνχζαλ επηκέξνπο πεξηνρέο. Σα ΜΟΠ δηήξθεζαλ απφ ην 1987 έσο ην 1992 θαη ηα ζπλνιηθά θνλδχιηα πνπ δηαηέζεθαλ ήηαλ πεξίπνπ 6,6 δηζ. ECU, απφ ηα νπνία ε Διιάδα έιαβε πεξίπνπ 2,5 δηζ. ECU. Σα ΜΟΠ ππήξμαλ κία πξψηε πξνζέγγηζε ηεο Κνηλφηεηαο ζηα πιαίζηα ηεο ηφηε Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο, ε νπνία είρε αθφκε απνθιεηζηηθά νηθνλνκηθή ρξνηά. Γηα ηελ Διιάδα ήηαλ ε πξψηε επαθή κε ηα λέα δεδνκέλα θαη είρε σο απνηέιεζκα κέηξηα απνξξφθεζε ησλ θνλδπιίσλ. 2.4 Τα Κοινοηικά Πλαίζια Σηήπιξηρ Με θαηνρπξσκέλν, πιένλ, ηνλ θνηλσληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο Έλσζεο κεηά ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε θαη κε ζηφρν ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή, ηα Κνηλνηηθά Πιαίζηα ηήξημεο 23 απνηέιεζαλ θαη απνηεινχλ γηα ηελ Διιάδα ζεκαληηθφ ζπληειεζηή νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο. Σα ηξία ΚΠ, φπσο θαη ηα πξνγελέζηεξα ΜΟΠ, απνηεινχλ πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο ζπλδπαζκέλσλ ελεξγεηψλ θαη πξνγξακκάησλ ζε πεξηνρέο ηεο Κνηλφηεηαο κε πεξηνξηζκέλε αλάπηπμε. ηελ Διιάδα αθνξνχλ ην ζχλνιν ηεο επηθξάηεηαο ηεο. Σα πνζά πξνέξρνληαη απφ ηα δηαζέζηκα θνλδχιηα ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ θαη ηνπ Σακείνπ πλνρήο, ελψ ζεκαληηθφ ξφιν παίδνπλ, αθελφο ηα δάλεηα πνπ ρνξεγεί γηα ηνπο ζθνπνχο ησλ ΚΠ ε Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ θαη, αθεηέξνπ, ε ρξεκαηνδφηεζε απφ ην Διιεληθφ Γεκφζην. Σν 1 ο Κοινοηικό Πλαίζιο Σηήπιξηρ δηήξθεζε απφ ην 1989-1993. πλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηε κείσζε ηεο δηαθνξάο κεηαμχ ηνπ ειιεληθνχ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ θαη ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ ην νπνίν αλεξρφηαλ ζην 4%, ζηελ αχμεζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο θαη ζηνλ δηπιαζηαζκφ ησλ δεκνζίσλ επελδχζεσλ. Kχξηνη άμνλεο ηνπ 1 νπ ΚΠ ήηαλ ε βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ ησλ βαζηθψλ ππνδνκψλ ζηνπο ηνκείο ησλ κεηαθνξψλ, ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, ηεο ελέξγεηαο, ηεο έξεπλαο- 23 ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΧΝ Δ.Κ. (1990), «Δςπυπαφκή Οικονομία», αξ. 44, Πεξηνδηθή Έθδνζε ηεο Δπηηξνπήο, Βξπμέιιεο 12
ηερλνινγίαο, ηνπ πεξηβάιινληνο, ηεο αλάπηπμε ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα θαη ηεο ππαίζξνπ, ηεο αχμεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ εηαηξηψλ, ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, ηε πξνψζεζε ησλ αλζξσπίλσλ πφξσλ θαη εηδηθφηεξα ηε βειηίσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ, ηελ έκθαζε ζηνλ ηξαπεδηθφ θαη ηνλ αζθαιηζηηθφ ηνκέα, ηελ ελίζρπζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαη ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε. πλνιηθά δαπαλήζεθαλ απφ ηελ Κνηλφηεηα γηα ηελ Διιάδα, ζηα πιαίζηα ηνπ 1 νπ ΚΠ, 7.808 εθαη. ECU. Απφ απηά, 7.528 εθαη. πξνέξρνληαλ απφ ηα δηαξζξσηηθά ηακεία θαη 280 εθαη. απφ ην Σακείν πλνρήο. Ζ θαηαλνκή 24 ησλ θνλδπιίσλ αλά ηνκέα δξαζηεξηφηεηαο ήηαλ νη εμήο: Τπνδνκέο...32,8% πλζήθεο παξαγσγήο...25,5% Αλζξψπηλνη πφξνη...24,8% Πεξηβάιινλ θαη απνθαηάζηαζε ηεο θχζεο.. 10,0% Σερληθή βνήζεηα...6,8% ηηο ππνδνκέο ηδηαίηεξν βάξνο δφζεθε ζηελ αλάπηπμε ηνπ νδηθνχ θαη ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ, ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ησλ ηαηξηθψλ ππνδνκψλ. ηνλ ηνκέα ησλ ζπλζεθψλ παξαγσγήο εληζρχζεθαλ βηνκεραληθέο δψλεο θαη επελδπηηθά ζρέδηα γηα ηε δεκηνπξγία θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ, ελψ ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα εληζρχζεθαλ επελδπηηθά ζρέδηα γηα ηελ εκπνξία γεσξγηθψλ πξντφλησλ, κεηψζεθε ν αιηεπηηθφο ζηφινο ζην πιαίζην ηνπ εμνξζνινγηζκνχ ησλ αιηεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη απμήζεθε ην πνζνζηφ ησλ πδαηνθαιιηεξγεηψλ. ηνλ ηνκέα ησλ αλζξσπίλσλ πφξσλ απμήζεθε ζεκαληηθά ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ λέσλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη βειηηψζεθε ε πξφζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε ηφζν ησλ ελειίθσλ, φζν θαη ησλ αλειίθσλ. Απμήζεθαλ, επίζεο, ν αξηζκφο ησλ εξεπλεηψλ θαη νη δαπάλεο ησλ δαπαλψλ γηα έξεπλα θαη αλάπηπμε. ηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο ππήξμε πξφνδνο ζηελ πξνζηαζία ηνπ θαη ηε βειηίσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ. Τηνζεηήζεθε θαη εθαξκφζηεθε ε Δπξσπατθή πεξηβαιινληηθή πξαθηηθή θαη αλαπηχρζεθε ε επεμεξγαζία ιπκάησλ, ελψ εηζήρζε σο πεγή ελέξγεηαο ην θπζηθφ αέξην. Σν 2 ν Κοινοηικό Πλαίζιο Σηήπιξηρ δηήξθεζε απφ ην 1994-1999. πλέβαιε ζηελ πεξαηηέξσ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ θαηά 6%, ζηελ αχμεζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο θαηά 24 SERRE, DE LA F. (1981), «Μεζογειακή Πολιηική ηηρ Κοινόηηηαρ μεηά ηη Γεύηεπη Γιεύπςνζη», Δ. ΔπξΚ., 2/1981 13
0,9% θαη ησλ επελδχζεσλ θαη παγίσλ θεθαιαίσλ θαηά 6,6%. Παξάιιεια, ζηφρεπε ζηε βειηίσζε ηεο απφδνζεο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο σο πξνο ηε δηαρείξηζε, ηε ράξαμε πνιηηηθήο θαη ηε δηαθάλεηα. εκαληηθή ήηαλ επίζεο ε ζεζκηθή δηαθνξνπνίεζε φπνπ ζπζηήζεθαλ εηδηθέο αλψλπκεο εηαηξίεο γηα ηε δηαρείξηζε θαη ηελ θαηαζθεπή κεγάισλ έξγσλ, ελψ ηδξχζεθε ε Μνλάδα Οξγάλσζεο ηεο Γηαρείξηζεο ηνπ ΚΠ, ε νπνία επηιέγεη, πξνζιακβάλεη θαη δηαζέηεη ζηνπο θνξείο πινπνίεζεο εηδηθέο νκάδεο ζηειερψλ γηα ηελ θαιχηεξε θαη ηαρχηεξε εθηέιεζε ησλ πξνγξακκάησλ. ηα πιαίζηα ηνπ 2νπ ΚΠ γηα ηελ Διιάδα δαπαλήζεθαλ 16.582 εθαη. ECU, εθ ησλ νπνίσλ ηα 13.980 εθαη., πξνήιζαλ απφ ηα δηαξζξσηηθά ηακεία θαη 2.602 εθαη. απφ ην Σακείν πλνρήο. Ζ θαηαλνκή ησλ θνλδπιίσλ αλά ηνκέα δξαζηεξηφηεηαο είλαη ε εμήο: Τπνδνκέο... 42,9% πλζήθεο παξαγσγήο...23,0% Αλζξψπηλνη πφξνη...20,3% Πεξηβάιινλ θαη Φπζηθή αλαδσνγφλεζε...12,4% Σερληθή ππνζηήξημε...1,4% ηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, πξνζηέζεθαλ ρηιηάδεο λέεο ζπλδέζεηο θαη ςεθηνπνηήζεθε ην 90% ηνπ δηθηχνπ, ζηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο, ην βάξνο έπεζε ζηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πφξσλ θαη ηελ εθπφλεζε ηνπ εζληθνχ θηεκαηνινγίνπ, έξγν πνπ πξνρψξεζε ζεκαληηθά ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο. ζνλ αθνξά ην αλζξψπηλν δπλακηθφ εληζρχζεθε ε εθπαίδεπζε θαη ε ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, θπξίσο κέζσ επηρεηξεζηαθψλ πξνγξακκάησλ κε ζηφρν ηηο κεηνλεθηηθέο νκάδεο, ζηηο ζπλζήθεο παξαγσγήο δφζεθε έκθαζε ζηε ζηήξημε ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ, ελψ απινπζηεχζεθαλ ηα νηθνλνκηθά θίλεηξα θαη νη εληζρχζεηο. ηε γεσξγία αλαπηχρζεθαλ πξνγξάκκαηα ζηήξημεο ηνπ αγξνηνπξηζκνχ, ηεο ρεηξνηερλίαο θαη ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ. ηα πιαίζηα ηνπ 3 ος Κοινοηικού Πλαιζίος Σηήπιξηρ ην ζπλνιηθφ πνζφ πνπ δαπαλήζεθε αλέξρεηαη ζε 25 δηζ. επξψ θαη αθνξά ηελ ππνβνήζεζε πεξηθεξεηψλ κε πεξηνξηζκέλε αλάπηπμε (ζηελ θαηεγνξία απηή εμαθνινπζεί λα ππάγεηαη ην ζχλνιν ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο), ηελ ελίζρπζε πεξηθεξεηψλ πνπ βξίζθνληαη ζε δηαξζξσηηθέο αλαθαηαηάμεηο, θαη ηελ εθπαίδεπζε, ηελ επηκφξθσζε θαη ηελ απαζρφιεζε. Παξάιιεια, ε Διιάδα επσθειήζεθε θαη απφ ηηο θνηλνηηθέο πξσηνβνπιίεο INTERREG, URBAN, LEADER, EQUAL αλαιπηηθά ζηνηρεία ησλ 14
νπνίσλ θαίλνληαη ζην παξαθάησ πίλαθα. INTERREG URBAN LEADER EQUAL Πξσηνβνπιία γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δηαζπλνξηαθήο θαη δηεζλνχο ζπλεξγαζίαο Πξσηνβνπιία γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο αλαγέλλεζεο πφιεσλ κε ζνβαξά πξνβιήκαηα ππνδνκψλ Πξσηνβνπιία γηα ηε ζηήξημε ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο Πξσηνβνπιία γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δηαζπλνξηαθήο ζπλεξγαζίαο γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο ίζεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο 15
3. Ελλάδα και Οικονομική και Νομιζμαηική Ένωζη ην ζηάδην ηεο ηεισλεηαθήο έλσζεο 25 νη κεηαβνιέο ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηηκψλ είλαη αθφκε δπλαηέο θαη, κέρξη έλα ζεκείν, επηζπκεηέο, γηαηί ηα θξάηε κέιε δηαηεξνχλ ηελ απηνλνκία ησλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ ηνπο θαη κπνξνχλ ράξε ζε απηέο ηηο κεηαβνιέο λα πξνζαξκφζνπλ ηηο νηθνλνκίεο ηνπο ζηηο λέεο ζπλζήθεο ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ηνπο θαη κε ηνλ ππφινηπν θφζκν. ην ζηάδην ηεο θνηλήο αγνξάο, φκσο, νη κεηαβνιέο ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηηκψλ γίλνληαη φιν θαη πην ελνριεηηθέο γηα ηνπο εηαίξνπο. Δλψ ίζνη φξνη αληαγσληζκνχ πξέπεη λα ηζρχνπλ ζε κηα θνηλή αγνξά, ε ππνηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ελφο θξάηνπο κέινπο κπνξεί λα πξνζθνκίζεη έλα αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ζηηο επηρεηξήζεηο ηνπ, ελψ ε αλαηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ελφο άιινπ θξάηνπο κέινπο κπνξεί λα παξελνριήζεη ηηο εμαγσγέο ηνπ. Πξάγκαηη, ε ππνηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ελφο θξάηνπο κέινπο κηαο θνηλήο αγνξάο έρεη απνηειέζκαηα ηζνδχλακα κε ηελ επηβνιή ηεισλεηαθψλ δαζκψλ ζε φια ηα εηζαγφκελα είδε θαη ηελ επηδφηεζε φισλ ησλ εμαγνκέλσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ. Aληίζηξνθα, ε ππεξηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ελφο θξάηνπο κέινπο ζεκαίλεη πεξηνξηζκφ ησλ εμαγσγψλ θαη ελζάξξπλζε ησλ εηζαγσγψλ, θαηαζηάζεηο πνπ παξελνρινχλ ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζην θξάηνο απηφ. Μηα εληαία αγνξά ρσξίο εληαίν λφκηζκα είλαη εθηεζεηκέλε ζε λνκηζκαηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο θηλδχλνπο. ην λνκηζκαηηθφ πεδίν, ιφγσ ηεο δπλαηφηεηαο κεηαβνιήο πξνο ηα πάλσ ή πξνο ηα θάησ ηεο ηηκήο νξηζκέλσλ λνκηζκάησλ ησλ θξαηψλ κειψλ, ππάξρεη ζπλαιιαγκαηηθφο θίλδπλνο ζηηο πσιήζεηο επί πηζηψζεη ζε εηαίξν άιινπ θξάηνπο κέινπο, πξάγκα πνπ πεξηνξίδεη πνιχ απηνχ ηνπ είδνπο ηηο ζπλαιιαγέο κεηαμχ θξαηψλ κειψλ. Πξάγκαηη κηα κεηαβνιή ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ, αθφκε θαη κηθξή, κπνξεί λα κεηαβάιιεη ζεκαληηθά ηελ ηζνξξνπία ησλ ζπκβάζεσλ κεηαμχ επξσπατθψλ επηρεηξήζεσλ, φπσο κπνξεί λα επεξεάζεη ηνλ ζρεηηθφ πινχην ησλ πνιηηψλ θαη ηελ αγνξαζηηθή δχλακε ησλ θαηαλαισηψλ. Oη λνκηζκαηηθέο δηαθπκάλζεηο κπνξνχλ λα παξαβιάςνπλ ηφζν ηνπο επελδπηέο νη νπνίνη ρξεκαηνδνηνχλ ηηο επελδχζεηο ηνπο ζην εμσηεξηθφ κε ηελ εμαγσγή θεθαιαίσλ απφ ηε ρψξα ηνπο, φζν θαη εθείλνπο νη νπνίνη 25 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Σηπαηηγική για ηην εξέλιξη ηηρ ηελυνειακήρ ένυζηρ. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην, ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην θαη ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή. COM/2000/0163 ηειηθφ. 16
ρξεζηκνπνηνχλ ρξεκαηνδνηηθέο πεγέο ηεο ρψξαο πξννξηζκνχ. ηελ πξψηε πεξίπησζε, ε ππνηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ηεο ρψξαο φπνπ έγηλε ε επέλδπζε ή ε ππεξηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ηεο ρψξαο ηνπ επελδπηνχ απνκπδνχλ κέξε ηνπ θεθαιαίνπ ή ησλ επαλαπαηξηδφκελσλ θεξδψλ. ηε δεχηεξε πεξίπησζε, ε ππνηίκεζε ζηε ρψξα ηνπ επελδπηνχ ή ε ππεξηίκεζε ζηε ρψξα πξννξηζκνχ ζεκαίλνπλ πςειφηεξεο απνζβέζεηο θαη επνκέλσο πςειφηεξν θφζηνο ησλ επελδχζεσλ απφ ην αξρηθά αλακελφκελν. Γηα φινπο απηνχο ηνπο ιφγνπο, νη επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο ζα δξνχζαλ ζε κηα θνηλή αγνξά ρσξίο εληαίν λφκηζκα, ζα δίζηαδαλ λα θάλνπλ επελδχζεηο ζε εηαηξηθέο ρψξεο ή λα δαλεηζηνχλ ζε απηέο θεθάιαηα γηα ηηο επελδχζεηο ηνπο. O ζπλαιιαγκαηηθφο θίλδπλνο 26 ζα κείσλε, έηζη, ηελ αιιεινδηείζδπζε ησλ ρξεκαηαγνξψλ θαη επνκέλσο ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζε κηα θνηλή αγνξά ρσξίο εληαίν λφκηζκα. Απφ νηθνλνκηθήο πιεπξάο, εάλ ε θνηλή αγνξά ηεκαρηδφηαλ ζε απηφλνκεο αγνξέο, ζπλεπεία ησλ δηάθνξσλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ, ηα πιενλεθηήκαηα πνπ ζα αλακέλνληαλ απφ απηήλ, ηδίσο ε αλάπηπμε θαη ε ζηαζεξφηεηα ηεο νηθνλνκίαο, ζα κεηψλνληαλ θαηά πνιχ. Πξάγκαηη, ε αιιειεμάξηεζε ησλ νηθνλνκηψλ ησλ κειψλ κηαο θνηλήο αγνξάο επηηαρχλεη ηε κεηάδνζε ησλ θπθιηθψλ δηαθπκάλζεσλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ ησλ κέηξσλ πνπ ιακβάλνληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. H πξαγκαηνπνίεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζηφρσλ ελφο θξάηνπο κέινπο εμαξηάηαη πνιχ απφ ηηο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ζηα άιια θξάηε κέιε. Mηα θαθή ζπγθπξία ζ' έλα θξάηνο κέινο νδεγεί ζε κείσζε ησλ εηζαγσγψλ ηνπ απφ ηα άιια θξάηε κέιε ηεο θνηλήο αγνξάο, ηα νπνία ππνθέξνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο. Aληίζηξνθα, κηα επλντθή ζπγθπξία ζ' έλα θξάηνο κέινο έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα επί ησλ νηθνλνκηψλ ησλ άιισλ θαη δεπηεξεχνληα θαιά απνηειέζκαηα ζηελ νηθνλνκία ηνπ πξψηνπ. Eάλ δελ ππήξρε ζπληνληζκφο ησλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ, νη δηαθνξέο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο - πνπ ζα εθδειψλνληαλ κε πςειά επηηφθηα θαη ρακειέο ζπλαιιαγκαηηθέο αμίεο ζε νξηζκέλα θξάηε κέιε θαη, αληίζηξνθα, κε ρακειά επηηφθηα θαη πςειέο ζπλαιιαγκαηηθέο αμίεο ζε άιια - ζα κπνξνχζαλ λα νδεγήζνπλ ζε αλεπηζχκεηεο θηλήζεηο θεθαιαίσλ, δειαδή απφ ηα θησρφηεξα θξάηε πξνο ηα πινπζηφηεξα. Aξλεηηθά απνηειέζκαηα ζα κπνξνχζαλ επίζεο λα πξνθχςνπλ απφ ηηο δηαθνξέο ησλ εζληθψλ ζπγθπξηαθψλ πνιηηηθψλ. Ζ εκη-νινθιήξσζε ή αηειήο νινθιήξσζε, ε νπνία ραξαθηεξίδεη κηα θνηλή αγνξά, πξνθαιεί αζηαζείο θαη καθξνρξφληα 26 Υέτο Σ. (2000), Η πολιηική ηυν ειζαγυγών ςπό ηη νομική ηοςρ ςπόζηαζη ζηην Δ.Δ. Λνλδίλν, Sweet & Maxwell. 17
δπζβάζηαθηεο θαηαζηάζεηο γηα ηηο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ κειψλ. Aπηέο δελ είλαη πιένλ απνηειεζκαηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ζπγθπξηαθψλ πξνβιεκάησλ, γηαηί, αθελφο, νξηζκέλα αίηηα ησλ βξίζθνληαη ζην εμσηεξηθφ θαη αθεηέξνπ, νξηζκέλα κέζα νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο βξίζθνληαη ήδε εθηφο ηνπ ειέγρνπ ησλ εζληθψλ αξρψλ, ηδίσο νη ηεισλεηαθνί δαζκνί, νη πεξηνξηζκνί ησλ εηζαγσγψλ θαη ηα θίλεηξα ησλ εμαγσγψλ. Bιέπνπκε ινηπφλ φηη ε απμαλφκελε αιιεινδηείζδπζε ησλ νηθνλνκηψλ κέζα ζε κηα θνηλή αγνξά πξνθαιεί ηελ εμαζζέληζε ηεο απηνδπλακίαο ησλ εζληθψλ ζπγθπξηαθψλ πνιηηηθψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη νηθνλνκίεο ησλ θξαηψλ κειψλ κηαο θνηλήο αγνξάο δελ κπνξνχλ λα ξπζκίδνληαη απνηειεζκαηηθά απφ ηηο εζληθέο αξρέο, δειαδή απφ ηα αξκφδηα ππνπξγεία θαη ηηο θεληξηθέο ηξάπεδεο απηψλ ησλ θξαηψλ. Γίλεηαη εκθαλέο φηη ε απψιεηα απηνδπλακίαο ησλ εζληθψλ νηθνλνκηθψλ θαη λνκηζκαηηθψλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ κηαο θνηλήο αγνξάο πξέπεη λα αληηζηαζκηζηεί κε ηελ εδξαίσζε κηαο θνηλήο νηθνλνκηθήο θαη κηαο εληαίαο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο. Σα θξάηε κέιε κηαο θνηλήο αγνξάο πνπ ζέινπλ λα ηελ νινθιεξψζνπλ πξέπεη επνκέλσο λα πεξάζνπλ ζην επφκελν ζηάδην ηεο πνιπεζληθήο νινθιήξσζεο πνπ είλαη εθείλν ηεο νηθνλνκηθήο θαη λνκηζκαηηθήο έλσζεο. Γηα λα νκνηάζνπλ νη ζπλζήθεο κηαο θνηλήο αγνξάο κ' εθείλεο κηαο εζσηεξηθήο αγνξάο, πξέπεη λα εθιείςνπλ νη ζπλαιιαγκαηηθέο κεηαβνιέο, νη νπνίεο δηαηαξάζζνπλ ηηο εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο θαη ηηο επελδχζεηο, κεηαβάιινληαο θαηά απξφβιεπην ηξφπν ηελ απνδνηηθφηεηά ηνπο. Γηα λα εδξαηψζνπλ κηα λνκηζκαηηθή έλσζε, ηα θξάηε κέιε κηαο θνηλήο αγνξάο πξέπεη λα θαζνξίζνπλ ακεηάθιεηα ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο γηα ηα λνκίζκαηά ηνπο ή, αθφκε θαιχηεξα, λα πηνζεηήζνπλ έλα εληαίν λφκηζκα. Kαη ζηε κηα θαη ζηελ άιιε πεξίπησζε ζα εμέιεηπε ην θφζηνο ησλ δηαζπλνξηαθψλ ζπλαιιαγψλ (έμνδα κεηαηξνπήο λνκηζκάησλ ή έμνδα θάιπςεο ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ θηλδχλσλ. H δεχηεξε πεξίπησζε, φκσο, πνπ επηιέρζεθε απφ ηελ ΔΔ, έρεη νξηζκέλα επηπιένλ πιενλεθηήκαηα. Σν εληαίν λφκηζκα επηηξέπεη κηα πξαγκαηηθή ζχγθξηζε ησλ ηηκψλ κέζα ζηελ εζσηεξηθά αγνξά. Δίλαη έλα απφ ηα θχξηα λνκίζκαηα ησλ ζπλαιιαγψλ θαη ησλ απνζεκάησλ ζηνλ θφζκν θαη επηηξέπεη ζηνπο Eπξσπαίνπο λα εμνθινχλ ζην λφκηζκά ηνπο ηηο εηζαγσγέο ηνπο απφ ηξίηα θξάηε, ρσξίο ηε κεζνιάβεζε ηνπ δνιαξίνπ. Με άιια ιφγηα, ην εληαίν λφκηζκα είλαη αλαγθαίν ζηνηρείν κηαο πξαγκαηηθήο εληαίαο αγνξάο. Aπηφο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίνλ ηα θξάηε κέιε ηεο Kνηλφηεηαο, ελφςεη ηεο νινθιήξσζεο ηεο εληαίαο αγνξάο, απνθάζηζαλ ηνλ Γεθέκβξην 1999 λα πξνρσξήζνπλ πξνο ηελ νδφ 18
ηεο νηθνλνκηθήο θαη λνκηζκαηηθήο έλσζεο. Γηεπθνιχλνληαο πνιχ ηελ θαιή ιεηηνπξγία ηεο εληαίαο αγνξάο, ην εληαίν λφκηζκα δεκηνπξγεί επίζεο έλα ζηαζεξφ καθξννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ γηα ηηο επηρεηξήζεηο. Απηφ ην πεξηβάιινλ επλνεί ηελ αλάπηπμε ησλ αληαιιαγψλ, βειηηψλεη ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ, ελζαξξχλεη ηελ απνηακίεπζε θαη ηελ επέλδπζε θαη, επνκέλσο, ηνλψλεη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Βεβαίσο, φια απηά ηα νθέιε ζα απέξξεαλ απφ ηελ νηθνλνκηθή θαη λνκηζκαηηθή έλσζε ππφ νξηζκέλνπο φξνπο, εηδηθφηεξα ηε δέζκεπζε φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ θξαηψλ λα ηεξνχλ κε αθξίβεηα νξηζκέλα θξηηήξηα λνκηζκαηηθήο ζηαζεξφηεηαο, ζηαζεξφηεηαο ηηκψλ θαη πγεηψλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ. Σν εληαίν λφκηζκα ζεκαίλεη, βέβαηα, ηελ απψιεηα ηεο λνκηζκαηηθήο αλεμαξηεζίαο ησλ θξαηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ ONE θαη αθφκε θαη κηα ζρεηηθή απψιεηα ηεο νηθνλνκηθήο ηνπο αλεμαξηεζίαο, γηαηί ε ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία δελ κπνξεί πιένλ λα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ηδηαηηέξσλ πξνβιεκάησλ, ηα νπνία κπνξεί λα αληηκεησπίζεη έλα απφ απηά ηα θξάηε. Aιιά, δεδνκέλεο ηεο νηθνλνκηθήο νινθιήξσζεο κέζα ζηελ πξνυπάξρνπζα θνηλή αγνξά, απηή ε αληηκεηψπηζε δελ ζα πξφζθεξε παξά κφλνλ πξφζθαηξεο ιχζεηο ζε απηφ ην θξάηνο θαη ζα δεκηνπξγνχζε πξνβιήκαηα ζηα άιια θξάηε ηεο θνηλήο αγνξάο. Πξάγκαηη, γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ζπλζήθεο εληαίαο αγνξάο, νη εηαίξνη πηνζεηνχλ έλα κεγάιν αξηζκφ θνηλψλ πνιηηηθψλ θαη ράλνπλ έηζη έλα κεγάιν κέξνο ηεο απηνλνκίαο δηαρείξηζεο ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο. Ζ απψιεηα ηεο εζληθήο απηνλνκίαο πξέπεη επνκέλσο λα αλαπιεξσζεί απφ αχμεζε ηεο ζπιινγηθήο πεηζαξρίαο ζην νηθνλνκηθφ θαη ην λνκηζκαηηθφ πεδίν. Απηφο είλαη ν θεληξηθφο ζηφρνο ηεο νηθνλνκηθήο θαη λνκηζκαηηθήο έλσζεο. Δμ άιινπ, ε ζχγθιηζε ησλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ ρξεηάδεηαη, φρη κφλν γηα ηε θαιή ιεηηνπξγία ηεο θνηλήο αγνξάο, αιιά θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Πξάγκαηη, ζε έλα πεξηβάιινλ παγθνζκηνπνίεζεο ησλ αγνξψλ, αιιειεμαξηνχκελσλ νηθνλνκηψλ, ειεχζεξεο θπθινθνξίαο ησλ αγαζψλ θαη ησλ θεθαιαίσλ, κηα ηειείσο αλεμάξηεηε νηθνλνκηθή πνιηηηθή είλαη πιένλ αδχλαηε. Γηα λ' αληηκεησπίδνπλ θαιχηεξα ηα πξνβιήκαηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηα θξάηε κέιε κηαο θνηλήο αγνξάο έρνπλ ζπκθέξνλ, έζησ θαη αλ δελ έρνπλ λνκηθφ θαηαλαγθαζκφ, λα ζπληνλίδνπλ ηηο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο ηνπο. Οη ρψξεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ ONE ράλνπλ, επνκέλσο, νξηζκέλα δηθαηψκαηα, ηα νπνία ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ κπνξνχλ πιένλ λα εμαζθήζνπλ. Aληίζεηα, ράξε ζηελ ΟΝΔ, απνθηνχλ κηα ζπιινγηθή επζχλε πάλσ ζηηο 19
νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο ηεο Έλσζεο θαη κπνξνχλ λα αμηνπνηνχλ ηελ νηθνλνκηθή θαη λνκηζκαηηθή ηζρχ ηνπ ζπλφινπ γηα λα πξνζηαηεχνπλ ηα ζπκθέξνληά ηνπο κέζα ζηε παγθφζκηα αγνξά. 3.1 Η ένηαξη ηηρ Ελλάδαρ ζηην Ο.Ν.Ε. Ζ έληαμε ηεο Διιάδαο ζηελ ΟΝΔ ήηαλ απνηέιεζκα καθξφρξνλεο θαη επίπνλεο δηαδηθαζίαο, ε νπνία μεθίλεζε ην 1994, κε ηελ ππνβνιή απφ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε θαη ηελ έγθξηζε απφ ην πκβνχιην, ηνπ πξψηνπ πξνγξάκκαηνο νηθνλνκηθήο ζχγθιηζεο γηα ηελ πεξίνδν 1994-1996. Ζ Διιάδα δελ εηζήιζε ζηελ Οηθνλνκηθή θαη Ννκηζκαηηθή Έλσζε καδί κε ηα ππφινηπα θξάηε κέιε ηεο Εψλεο ηνπ Δπξψ. Αληίζεηα, ζπκπεξηιήθζεθε ζηα θξάηε κέιε κε παξέθθιηζε, ηα νπνία, είηε νηθεηνζειψο είηε επεηδή δελ πιεξνχζαλ ηα θξηηήξηα ζχγθιηζεο, δελ εληάρζεθαλ ακέζσο ζηε Εψλε ηνπ Δπξψ. Σν πξψην νπζηαζηηθφ βήκα ζηελ πνξεία πξνο ηελ ΟΝΔ έγηλε ην Μάξηην ηνπ 1998, φηαλ επηηεχρζεθε ε είζνδνο ηεο δξαρκήο ζηνλ Μεραληζκφ πλαιιαγκαηηθψλ Ηζνηηκηψλ ηνπ Δπξσπατθνχ Ννκηζκαηηθνχ πζηήκαηνο. Σν γεγνλφο απηφ απέδεημε ηελ επηηπρή πνξεία ησλ δεκνζηνλνκηθψλ δεηθηψλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ ειιεληθνχ λνκίζκαηνο. Γχν ρξφληα αξγφηεξα, ζηηο 9 Μαξηίνπ 2000, ε Διιάδα ππέβαιε αίηεζε έληαμεο ζηε Εψλε Δπξψ. Kαηά ηε δηεηία πνπ πξνεγήζεθε, ε δξαρκή παξνπζίαζε αμηνζεκείσηε ζηαζεξφηεηα θαη «θιείδσζε» ειαθξψο ππεξηηκεκέλε έλαληη ηνπ επξψ, ζε ζρέζε κε ηελ ππνηίκεζε ηνπ Μαξηίνπ ηνπ 1998. Ζ έλαξμε ηεο κεηαβαηηθήο πεξηφδνπ γηα ηελ εηζαγσγή ηνπ εληαίνπ λνκίζκαηνο μεθίλεζε γηα ηελ Διιάδα δχν ρξφληα αξγφηεξα απφ ηα άιια θξάηε κέιε ηεο Εψλεο ηνπ Δπξψ, δειαδή ηελ 1 ε Ηαλνπαξίνπ 2001. 20
4. Η Κοινή Αγποηική Πολιηική ηηρ Εςπωπαϊκήρ Ένωζηρ Tν θάζκα ηεο επηζηηηζηηθήο αλεπάξθεηαο πνπ έπιεμε ηελ Δπξψπε, ηφζν θαηά ηνλ Β' Παγθφζκην Πφιεκν, φζν θαη ζηα πξψηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα, νδήγεζε ηνπο «παηέξεο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο»(bergmann 1984) λα πξνβιέςνπλ ηε ζέζπηζε κηαο θνηλήο πνιηηηθήο γηα ηα πξντφληα ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο, γλσζηήο σο «Κνηλή Γεσξγηθή Πνιηηηθή» (ΚΓΠ) ή «Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή» (ΚΑΠ). Σε ρξνληθή εθείλε ζηηγκή, ν θξαηηθφο παξεκβαηηζκφο 27 ήηαλ ην ζηνηρείν πνπ ραξαθηήξηδε ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα ησλ πξψησλ έμη θξαηψλ κειψλ, παξεκβαηηζκφο πνπ εθθξαδφηαλ κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο παξαγσγήο, ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ηηκψλ θαη ηνλ έιεγρν ηεο εκπνξίαο ησλ πξντφλησλ. Σν γεγνλφο, φκσο, ηεο δεκηνπξγίαο θνηλήο αγνξάο κε βαζηθή αξρή ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ εκπνξεπκάησλ ππαγφξεπζε ηελ θαηάξγεζε ησλ εζληθψλ κεραληζκψλ παξέκβαζεο. Ζ κεηαθνξά ησλ κεραληζκψλ απηψλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν θαη ε απφ θνηλνχ ράξαμε ηεο αγξνηηθήο πνιηηηθήο ησλ θξαηψλ κειψλ ππήξμαλ νη βάζεηο ηεο ΚΑΠ 28. Ζ γεσξγία είλαη έλαο απφ ηνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο απνηππψζεθαλ έληνλα νη αιιαγέο πνπ έθεξε ζηε ρψξα καο ε έληαμε ηεο ζηελ Κνηλφηεηα. ηε λέα ρηιηεηία, ε δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο κε δψδεθα λέα κέιε θαη ε πνιπζπδεηεκέλε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζεκαηνδνηνχλ λέεο πξνθιήζεηο γηα ηελ επξσπατθή θαη ειιεληθή γεσξγία. ηε γεσξγία είλαη αθηεξσκέλε ε δεχηεξε ελφηεηα ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα (άξζξα 32 έσο 38). ηε Γηάζθεςε ηνπ 1958, νξίζηεθαλ νη βαζηθέο ηεο αξρέο θαη ηέζζεξα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1962, ε ΚΑΠ ηέζεθε ζε ηζρχ. Οη βαζηθέο ηεο αξρέο 29 είλαη ν εληαίνο ραξαθηήξαο ησλ αγνξψλ κε δηαζθάιηζε ηεο ειεπζεξίαο ησλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ. Απηφ ζπλεπάγεηαη θνηλέο ηηκέο γηα ηα αγξνηηθά πξντφληα, ρσξίο επηβνιή δαζκψλ θαηά ηελ εκπνξία ηνπο θαη χπαξμε θνηλψλ θαλφλσλ αληαγσληζκνχ. Κνηλνηηθή πξνηίκεζε, βάζεη ηεο 27 Εαληάο, Γ. (1994), Το μέλλον ηηρ ελληνικήρ γευπγίαρ ζηα πλαίζια ηηρ Δςπυπαφκήρ Ένυζηρ, Παηάθεο, Αζήλα. 28 Παπαγεσξγίνπ, Κ. (1992), Αγποηική Πολιηική I Γεσξγηθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Σκήκα Γεσξγηθήο Οηθνλνκίαο, Αζήλα 29 Μαξαβέγηαο Ν. (1992), Η διαδικαζία ηηρ Δςπυπαφκήρ Ολοκλήπυζηρ και η Δλληνική Γευπγία ζηη δεκαεηία ηος '90, ΔΚΔΜ-Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα. 21
νπνίαο πξνζηαηεχνληαη 30 ηα αγξνηηθά πξντφληα πνπ παξάγνληαη εληφο ηεο Κνηλφηεηαο. Πξαθηηθά, ε αξρή απηή εθθξάδεηαη κε ηελ επηβνιή δαζκψλ ζηηο εηζαγσγέο πξντφλησλ απφ ηξίηεο ρψξεο θαη ζηελ παξνρή ελίζρπζεο γηα ηα θνηλνηηθά πξνο εμαγσγή πξντφληα. Γεκνζηνλνκηθή αιιειεγγχε, βάζεη ηεο νπνίαο ππάξρεη έλαο εληαίνο πξνυπνινγηζκφο κέζσ ηνπ νπνίνπ ρξεκαηνδνηνχληαη νη δαπάλεο ηεο ΚΑΠ. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο ζεκαζίαο ηεο ΚΑΠ είλαη ην γεγνλφο φηη απνξξνθά πιένλ ηνπ 40% ηνπ ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ ηεο EE. Οη ζηφρνη ηεο πνιηηηθήο απηήο, φπσο πξνβιέπνληαη ζην θείκελν ηεο πλζήθεο γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, είλαη ε αχμεζε ηεο γεσξγηθήο παξαγσγηθφηεηαο 31, ε εμαζθάιηζε ελφο θνηλσληθά δίθαηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ζηνλ αγξνηηθφ πιεζπζκφ, ε ζηαζεξνπνίεζε ησλ αγνξψλ, ε εμαζθάιηζε ηνπ εθνδηαζκνχ θαη ε δηαζθάιηζε ινγηθψλ ηηκψλ γηα ηνπο θαηαλαισηέο. Έπεηηα απφ ζαξάληα ρξφληα εθαξκνγήο ηεο, ε ΚΑΠ έρεη πξν πνιινχ επηηχρεη ηνπο ζηφρνπο πνπ είραλ αξρηθά ηεζεί. Δίλαη ε παιαηφηεξε θαη πην επξεία θνηλνηηθή πνιηηηθή 32 θαη απνξξνθά κε δηαθνξά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηεο Έλσζεο. Γηα δεθαεηίεο ήηαλ ε κνλαδηθή θνηλή πνιηηηθή 33 ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα. Κάηη ηέηνην δελ ηζρχεη πιένλ. Αιινη ηνκείο, φπσο ε νηθνλνκηθή θαη λνκηζκαηηθή πνιηηηθή ή ε πνιηηηθή άκπλαο θαη αζθάιεηαο έξρνληαη ζην πξνζθήλην θαη δηεθδηθνχλ κεξίδην ζηνπο θνηλνηηθνχο ρξεκαηνδνηηθνχο πφξνπο. Έηζη, ε ΚΑΠ απνηειεί ζήκεξα ηνλ ππ' αξηζκφλ έλα ζηφρν φηαλ ζπδεηνχληαη πεξηθνπέο δαπαλψλ. 4.1 Τα μέζα και η σπημαηοδόηηζη 34 ηηρ ΚΑΠ ηαλ αλαθεξφκαζηε ζηα κέζα ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο πξέπεη λα θάλνπκε κηα βαζηθή δηάθξηζε αλάκεζα ζηα ζέκαηα αγνξψλ θαη ηηκψλ, αθελφο, θαη ζηα ζέκαηα δηαξζξσηηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο, αθεηέξνπ. Ζ ΚΑΠ δελ 30 Μέξγνο, Γ. (1994), Ο Αγποηικόρ Τομέαρ ζηη δεκαεηία ηος '90: Τάζειρ και επιλογέρ πολιηικήρ, ηδέξεο, Αζήλα 31 άξξνο, Π. (1992), Οικονομικέρ Δπιπηώζειρ από ηην Αναμόπθυζη ηηρ ΚΑΙΊ, Δηζήγεζε ζην Δπηζηεκνληθφ πκπφζην ηνπ ΓΔΧΣΔΔ, «Ζ Αλαζεψξεζε ηεο ΚΑΠ θαη ε Διιεληθή Γεσξγία», 28-29 Μαίνπ 32 Μνχζζεο, Ν. (1999), Δςπυπαφκή Ένυζη Γίκαιο-Οικονομία-Πολιηική, 12 ε Αλαζεσξεκέλε έθδνζε, Παπαδήζε, Αζήλα. 33 Παπαγεσξγίνπ, Κ. - Δπζηξάηνγινπ.. (1990), «Γιεπιζηημονική πποζέγγιζη ηηρ πολςδπαζηηπιόηηηαρ ζηη Γευπγία», 1ν Γηαπαλεπηζηεκηαθφ Γηεπηζηεκνληθφ πλέδξην. Η Γιεπιζηημονική Πποζέγγιζη ηηρ Ανάπηςξηρ, Μάηνο 1989, εθδ. Παπαδήζε. 34 Κφξαθαο, Λ. (1994), Γιαζηάζειρ και όπια Κοινήρ και Δθνικήρ Αγποηικήρ Πολιηικήρ, 3ν Παλειιήλην πλέδξην Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο, 16-18 Γεθεκβξίνπ. 22
πεξηνξίδεηαη βέβαηα ζηηο δχν απηέο πηπρέο. Λακβάλεη επίζεο ππφςε ηηο ππνρξεψζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηα πιαίζηα ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ ζπκθσληψλ ζπλεξγαζίαο κε ηξίηεο ρψξεο, ελψ δηαζέηεη ηνπο δηθνχο ηεο κεραληζκνχο ρξεκαηνδφηεζεο θαη εθαξκνγήο. Έλα απφ ηα θχξηα κέζα ηεο ΚΑΠ είλαη νη Κνηλέο Οξγαλψζεηο ησλ Αγνξψλ 35. Οη νπνίεο θαιχπηνπλ ζήκεξα ηα πεξηζζφηεξα γεσξγηθά πξντφληα. Με ηε ιεηηνπξγία ηνπο ζθνπφ έρνπλ λα πξνζαλαηνιίζνπλ ηε γεσξγηθή παξαγσγή θαη λα ζηαζεξνπνηήζνπλ ηηο αγνξέο. Έηζη, εμαζθαιίδνπλ έλα ζηαζεξφ εηζφδεκα γηα ηνλ αγξνηηθφ πιεζπζκφ θαη ηνλ νκαιφ εθνδηαζκφ ησλ θαηαλαισηψλ κε αγξνηηθά πξντφληα. Ζ ρξεκαηνδφηεζε ησλ δαπαλψλ γηα ηε γεσξγία εμαζθαιίδεηαη απφ ην Δπξσπατθφ Γεσξγηθφ Σακείν Πξνζαλαηνιηζκνχ θαη Δγγπήζεσλ. To ηακείν απηφ απνηειείηαη απφ δχν ηκήκαηα, ην ηκήκα Δγγπήζεσλ, ην νπνίν ρξεκαηνδνηεί ηηο γεσξγηθέο δαπάλεο κέζσ ησλ θνηλψλ νξγαλψζεσλ αγνξάο δειαδή άκεζεο εληζρχζεηο πξνο ηνπο γεσξγνχο, αγνξά πξντφλησλ απφ ηνπο νξγαληζκνχο παξέκβαζεο, έμνδα απνζεκαηνπνίεζεο, επηζηξνθέο θαηά ηελ εμαγσγή θαη ρξεκαηνδνηεί πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε ησλ αγξνηψλ θαη ηελ απνδεκίσζε γηα ηηο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο, ρξεκαηνδνηεί επίζεο αλαπηπμηαθά κέηξα ζε φιε ηελ έθηαζε ηεο Έλσζεο, κε εμαίξεζε ηηο πεξηνρέο κε αλαπηπμηαθή θαζπζηέξεζε, νη νπνίεο ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ην ηκήκα πξνζαλαηνιηζκνχ. 4.2 Οι μεηαππςθμίζειρ ηηρ ΚΑΠ Ζ πξψηε νπζηαζηηθή κεηαξξχζκηζε ηεο ΚΑΠ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1992. Ζ ζεκαληηθφηεξε αιιαγή πνπ επέθεξε αθνξά ζην ζχζηεκα ζηήξημεο ηεο γεσξγίαο πνπ εθαξκνδφηαλ έσο ηφηε. Ζ ζηήξημε ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ γεσξγψλ κέζσ εγγπεκέλσλ ηηκψλ γηα ηα αγξνηηθά πξντφληα αληηθαηαζηάζεθε απφ ηελ θαζηέξσζε ελφο ζπζηήκαηνο άκεζσλ εληζρχζεσλ. θνπφο ηεο αιιαγήο απηήο ήηαλ ν πεξηνξηζκφο ησλ πιενλαζκάησλ παξαγσγήο, θαζψο νη γεσξγνί, έρνληαο εγγπεκέλεο ηηκέο γηα ηα πξντφληα ηνπο, παξήγαγαλ φιν θαη πεξηζζφηεξν, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη ηεξάζηηεο πνζφηεηεο αδηάζεησλ πξντφλησλ πνπ θαηέιεγαλ ζηηο ρσκαηεξέο. εκαληηθά βήκαηα έγηλαλ ζηα πιαίζηα ηεο 35 Μνχζζεο, Ν. (1999), Δςπυπαφκή Ένυζη Γίκαιο-Οικονομία-Πολιηική, 12 ε Αλαζεσξεκέλε έθδνζε, Παπαδήζε, Αζήλα 23
κεηαξξχζκηζεο ηνπ 1992 θαη γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη πεξηβαιινληηθέο δηαηαξαρέο πνπ ζπλνδεχνπλ ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο παξαγσγήο είραλ αξρίζεη λα παίξλνπλ αλεζπρεηηθέο δηαζηάζεηο. Ζ εληαηηθή γεσξγία θαη θηελνηξνθία, θαζψο θαη ε ελζσκάησζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο πεξηιακβάλνληαη κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ πνπ εηζήρζεζαλ κε ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ 1992 θαη απνηεινχλ πιένλ βαζηθέο ζπληζηψζεο ηεο ΚΑΠ. Χζηφζν, παξά ηε ζέζπηζε ελφο αξθεηά νινθιεξσκέλνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ θαη ηε δεδνκέλε βνχιεζε ηεο Έλσζεο, ηα απνηειέζκαηα δελ ήηαλ ηα αλακελφκελα. Οη δπζθνιίεο ζρεδηαζκνχ, εθαξκνγήο, ειέγρνπ θαη νηθνλνκηθήο δηαρείξηζεο πνπ παξαηεξήζεθαλ θαηέδεημαλ ηελ αλάγθε γηα πεξαηηέξσ κεηαξξπζκίζεηο. Σν 1997, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή παξνπζίαζε ην Πξφγξακκα Γξάζεο «Αηδέληα 2000», κε ηξεηο βαζηθνχο ζηφρνπο, ηε κεηαξξχζκηζε ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ, ηε ράξαμε λένπ δεκνζηνλνκηθνχ πιαηζίνπ ηεο Έλσζεο γηα ηελ πεξίνδν 2000-2006, θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζπλεπεηψλ απφ ηε δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Με ην Πξφγξακκα Γξάζεο 2000 έγηλε πξνζπάζεηα λα δηακνξθσζεί κηα νιφθιεξε θνηλή πνιηηηθή αλάπηπμεο ηεο ππαίζξνπ πνπ ζα ζπλνδεχεη θαη ζα ζπκπιεξψλεη ηελ θνηλή αγξνηηθή πνιηηηθή ηεο Έλσζεο. Ζ πνιηηηθή απηή απνζθνπεί κεηαμχ άιισλ ζηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ, ζηελ πξνψζεζε ζπκπιεξσκαηηθψλ ή ελαιιαθηηθψλ κε ηε γεσξγία δξαζηεξηνηήησλ, ζηε δηαηήξεζε θαη ελίζρπζε ελφο βηψζηκνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, ζηε βειηίσζε ησλ φξσλ εξγαζίαο θαη δηαβίσζεο, ζηελ εμάιεηςε ησλ αληζνηήησλ θαη ηελ πξνψζεζε ίζσλ επθαηξηψλ γηα ηνπο άλδξεο θαη ηηο γπλαίθεο, ηδίσο κέζσ ηεο ζηήξημεο έξγσλ πνπ πξνηείλνληαη θαη πινπνηνχληαη απφ γπλαίθεο. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο πνιηηηθήο πνπ απνζθνπεί ζηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ πξνσζήζεθαλ κέηξα φπσο θίλεηξα γηα ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε ησλ ειηθησκέλσλ αγξνηψλ θαη, ηαπηφρξνλα, ηε ζηήξημε ηεο εγθαηάζηαζεο λέσλ, ηελ ελίζρπζε βηψζηκσλ επελδχζεσλ ζε γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο, θίλεηξα γηα ηε ρξήζε γεσξγηθψλ πξαθηηθψλ πνπ ζέβνληαη ην πεξηβάιινλ θαη ηε βηνπνηθηιφηεηα, νηθνλνκηθή ζηήξημε ηεο γεσξγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζε κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο θαη πεξηνρέο πνπ ππφθεηληαη ζε πεξηβαιινληηθνχο πεξηνξηζκνχο. Έηζη, νη αγξφηεο δελ αληηκεησπίδνληαη πιένλ κφλνλ σο παξαγσγνί πξντφλησλ, 24