ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Μάθηµα 3ο: Η Ιστορία της Διοικητικής Σκέψης Ερωτήσεις Μελέτης Στόχοι Κεφαλαίου 2 ου Ø Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική Ø Ποια συµπεράσµατα προκύπτουν από τις προσεγγίσεις του συµπεριφορικού µάνατζµεντ; Ø Ποια είναι τα θεµέλια της σύγχρονης διοικητικής σκέψης; 2 1
Μάνατζµεντ: επιστήµη και τέχνη Ως επιστήµη: στηρίζεται σε ποσοτικές µεθόδους (επιχειρησιακή έρευνα, τεχνολογική οικονοµική, θεωρία αποφάσεων, προσοµοίωση κλπ.), µεθόδους επεξεργασίας πληροφοριών (δοµές δεδοµένων, συστήµατα στήριξης αποφάσεων, κλπ.), ψυχολογία, κοινωνιολογία, οικονοµική θεωρία κ.λ.π. Ως τέχνη: στηρίζεται στην ικανότητα αντίληψης καταστάσεων, στην ικανότητα ενεργοποίησης του προσωπικού, στην ικανότητα επικοινωνίας, τη συναισθηµατική επιδεξιότητα κ.λ.π. Συνοπτικά η διάσταση της επιστήµης περιλαµβάνει όλες τις επιστηµονικές µεθόδους που στηρίζουν τη διοίκηση, ενώ η διάσταση της τέχνης περιλαµβάνει τις -διοικητικές- ικανότητες, η ανάπτυξη των οποίων αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση όσον αφορά την αποτελεσµατική εφαρµογή των διαδικασιών management. 3 Ι. Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική A. Κλασικές διοικητικές προσεγγίσεις: a. Επιστηµονικό µάνατζµεντ (Tayor) b. Αρχές διαχείρισης (Fayo) c. Γραφειοκρατικός οργανισµός (Weber) 4 2
Σχήµα 2.1 Σηµαντικές διακλαδώσεις στην κλασική προσέγγιση της διοίκησης επιχειρήσεων. 5 Ι. Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική a. Επιστηµονικό µάνατζµεντ (Frederick Tayor) Ανάπτυξε για κάθε εργασία κανόνες κίνησης, τυποποιηµένες εργασικές εφαρµογές και κατάλληλες συνθήκες εργασίας. Επίλεξε προσεκτικά εργαζόµενους µε τις κατάλληλες ικανότητες για την εργασία. Εκπαίδευσε προσεκτικά τους εργαζόµενους και δώσε τους τα κατάλληλα κίνητρα. Υποστήριξε τους εργαζόµενους µε τον προσεκτικό σχεδιασµό της εργασίας τους και την αποµάκρυνση των εµποδίων. 6 3
Ι. Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική Πρακτικά µαθήµατα από το επιστηµονικό µάνατζµεντ: Κάνε την αµοιβή που βασίζεται στα αποτελέσµατα κίνητρο απόδοσης Σχεδίασε προσεκτικά τις θέσεις εργασίας µε αποδοτικές µεθόδους εργασίας. Επίλεξε προσεκτικά τους εργαζόµενους µε τις κατάλληλες ικανότητες για να καλύψουν αυτές τις θέσεις Εκπαίδευσε τους εργαζόµενους να διεκπεραιώνουν τις εργασίες τους χρησιµοποιώντας το µέγιστο των δυνατοτήτων τους Εκπαίδευσε τους επιτηρητές να υποστηρίζουν τους εργαζόµενους έτσι ώστε να µπορούν να αποδίδουν αξιοποιώντας το µέγιστο των δυνατοτήτων τους. 7 Ι. Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική b. Αρχές Διαχείρισης κανόνες µάνατζµεντ (Fayo) Πρόβλεψη να καταρτίζεις ένα σχέδιο δράσης για το µέλλον. Οργάνωση να παρέχεις και να κινητοποιείς πόρους για την εφαρµογή του σχεδίου. Διοίκηση να ηγείσαι, να επιλέγεις και να αξιολογείς τους εργαζόµενους έτσι ώστε να παίρνεις το καλύτερο από αυτούς για την εκπλήρωση του σχεδίου. Συντονισµός να συνδυάζεις διαφορετικές προσπάθειες και να διασφαλίζεις ότι µοιράζεται η πληροφόρηση και επιλύονται τα προβλήµατα. Έλεγχος να εγγυάσαι ότι τα πράγµατα εκτελούνται βάσει του σχεδίου και να αναλαµβάνεις τις αναγκαίες διορθωτικές δράσεις. 8 4
Ι. Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική c. Γραφειοκρατικός Οργανισµός (Max Weber) Για να είναι αποτελεσµατικός ένας οργανισµός πρέπει να διέπεται από τις παρακάτω βασικές αρχές: Καταµερισµό εργασίας και εξειδίκευση Ύπαρξη γραπτών κανονισµών Ύπαρξη ιεραρχίας στην εξουσία Επιλογή µελών βάσει τυπικών προσόντων Εφαρµογή των κανόνων απρόσωπα Τα στελέχη του οργανισµού να είναι επαγγελµατίες - καριέρα 9 Ι. Τι µπορούµε να µάθουµε από την κλασική Ø Χαρακτηριστικά γραφειοκρατικών οργανισµών: Σαφής καταµερισµός εργασίας Σαφής ιεραρχία εξουσίας Επίσηµοι κανόνες και διαδικασίες Απρόσωπη εργασία Σταδιοδροµίες που βασίζονται στην επιβράβευση Ø Πιθανά µειονεκτήµατα γραφειοκρατίας: Υπερβολική γραφική εργασία καθυστέρηση στην αντιµετώπιση προβληµάτων Ακαµψία εν όψει των µεταβαλλόµενων αναγκών Αντίσταση στην αλλαγή Απάθεια υπαλλήλων 10 5
II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; H Σχολή Συµπεριφοράς Δίνει έµφαση στον ανθρώπινο παράγοντα στην επιχ/ση Έρευνες και πειράµατα έδειξαν ότι το κοινωνικό περιβάλλον ενίσχυε την παραγωγικότητα των εργατών / υπαλλήλων Βασικοί Παράγοτες ενίσχυσης της παραγωγικότητας ü Η οµαδική ατµόσφαιρα κοινωνικές σχέσεις ü Η συµµετοχική επίβλεψη συµµετοχή των εργατών στη λήψη αποφάσεων Παρακίνηση των εργαζοµένων κι από άλλα κίνητρα πέραν των οικονοµικών 11 II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; Συµπεριφορικό µάνατζµεντ προσεγγίσεις ανθρώπινων πόρων: Θεωρία των ανθρώπινων αναγκών του Masow Θεωρία Χ και θεωρία Υ του McGregor Θεωρία της ενήλικης προσωπικότητας του Argyris 12 6
II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; a) Η θεωρία των ανθρώπινων αναγκών του Masow Η ανάγκη είναι µια φυσιολογική ή ψυχολογική έλλειψη που το άτοµο ωθείται παρορµητικά να καλύψει. Επίπεδα αναγκών: Φυσιολογικές Ασφάλειας Κοινωνικές Εκτίµησης Αυτο-εκπλήρωσης 13 Σχήµα 2.3 Η ιεραρχία των ανθρώπινων αναγκών του Masow. 14 7
II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; Βασικές Αρχές της θεωρίας των ανθρώπινων αναγκών του Masow: Μια ικανοποιηµένη ανάγκη δεν αποτελεί υποκινητή συµπεριφοράς. Μια ανάγκη ενεργοποιείται όταν ικανοποιείται η ανάγκη στο ακριβώς χαµηλότερο επίπεδο. Οι µάνατζερς που καταλαβαίνουν και βοηθούν τους εργαζόµενους να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους στην εργασία θα επιτύχουν υψηλότερη παραγωγικότητα. 15 II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; Ø b) Η θεωρία Χ και Υ του McGregor Κατά τη Θεωρία Χ του McGregor οι εργαζόµενοι: Δεν αγαπούν τη δουλειά Στερούνται φιλοδοξίας Είναι ανεύθυνοι Αντιδρούν στην αλλαγή Προτιµούν να καθοδηγούνται παρά να ηγούνται Ø Κατά τη θεωρία Υ του McGregor οι εργαζόµενοι: Έχουν θέληση για εργασία Είναι ικανοί για αυτοέλεγχο Είναι διατεθειµένοι να αναλαµβάνουν ευθύνη Έχουν φαντασία και δηµιουργικότητα Είναι ικανοί να κατευθύνουν τον εαυτό τους 16 8
II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; b. Σηµαντικές πτυχές της Θεωρίας Χ και της Θεωρίας Υ: Οι managers δηµιουργούν αυτοεκπληρούµενες προφητείες: Οι managers που υποστηρίζουν τη Θεωρία Χ δηµιουργούν καταστάσεις στις οποίες οι εργαζόµενοι γίνονται εξαρτώµενοι και απρόθυµοι. Οι managers που υποστηρίζουν τη Θεωρία Υ δηµιουργούν καταστάσεις στις οποίες οι εργαζόµενοι ανταποκρίνονται µε ανάληψη πρωτοβουλιών και υψηλή απόδοση. Έµφαση στις ιδέες της ενδυνάµωσης και της αυτοδιαχείρισης των εργαζοµένων. 17 II. Ποια είναι τα συµπεράσµατα των προσεγγίσεων συµπεριφορικού µάνατζµεντ; c. Θεωρία της ενήλικης προσωπικότητας του Argyris Οι αρχές και οι πρακτικές των κλασικών διοικητικών προσεγγίσεων εµποδίζουν την ωρίµανση των εργαζοµένων και δεν αρµόζουν στην προσωπικότητα των ώριµων ενηλίκων. Οι διοικητικές πρακτικές πρέπει να αντιµετωπίζουν τον εργαζόµενο ως ώριµη προσωπικότητα: Αυξάνοντας την υπευθυνότητα εργασίας Διευρύνοντας την ποικιλία των καθηκόντων Επιτρέποντας τη συµµετοχική λήψη αποφάσεων 18 9
ΙΙΙ. Ποια είναι τα θεµέλια της σύγχρονης διοικητικής σκέψης; Η ποσοτική ανάλυση ως µέσο βελτίωσης της λήψης διοικητικών αποφάσεων Θεµέλιο αυτών των προσεγγίσεων: τα µαθηµατικά εργαλεία µπορούν να βελτιώσουν την επίλυση των προβληµάτων Τοµέας Διοίκησης Λειτουργιών: χρήση ποσοτικών µεθόδων ως εργαλεία για την πιο αποτελεσµατική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών Περιορισµοί:δυσκολία αντιµετώπισης προβληµάτων συµπεριφορικής προέλευσης 19 ΙΙΙ. Ποια είναι τα θεµέλια της σύγχρονης διοικητικής σκέψης; a. Διοικητική επιστήµη ή επιχειρησιακή έρευνα Οι επιστηµονικές εφαρµογές µαθηµατικών τεχνικών στα διοικητικά προβλήµατα: Η µαθηµατική πρόγνωση κάνει προβλέψεις για το µέλλον χρήσιµες στον προγραµµατισµό Η ανάλυση αποθεµάτων ελέγχει µε µαθηµατικό τρόπο τα αποθέµατα Ο γραµµικός προγραµµατισµός υπολογίζει πώς πρέπει να κατανέµονται οι ανεπαρκείς πόροι µεταξύ των ανταγωνιστικών χρήσεων Περιορισµοί:δυσκολία αντιµετώπισης προβληµάτων συµπεριφορικής προέλευσης 20 10
ΙΙΙ. Ποια είναι τα θεµέλια της σύγχρονης διοικητικής σκέψης; b. Οι οργανισµοί ως συστήµατα Σύστηµα Σύνολο αλληλένδετων τµηµάτων που λειτουργούν όλα µαζί για να επιτύχουν ένα κοινό στόχο. Ανοικτά συστήµατα Οργανισµοί που αλληλεπιδρούν µε τα περιβάλλοντά τους κατά τη συνεχή διαδικασία της µετατροπής των εισροών από τους προµηθευτές σε εκροές για τους πελάτες. Μάνατζερ: Διασφαλίζει ότι όλα τα µέρη της επιχείρησης συντονίζονται για να επιτευχθούν οι στόχοι της. 21 Σχήµα 2.4 Οι οργανισµοί ως σύνθετα δίκτυα αλληλεπιδρώντων υποσυστηµάτων. 22 11
ΙΙΙ. Ποια είναι τα θεµέλια της σύγχρονης διοικητικής σκέψης; d. Ενδεχοµενική Προσέγγιση - Σκέψη του απροόπτου Προσπαθεί να συνδυάσει τις διοικητικές πρακτικές µε τα ιδιαίτερα προβλήµατα και ευκαιρίες της κάθε διαφορετικής κατάστασης. Δεν υπάρχουν συνταγές για το µάνατζµεντ Η διοίκηση που εφαρµόζεται εξαρτάται από τις περιστάσεις Αβεβαιότητα Περιβάλλοντος Χαρακτηριστικά επιχείρησης (πχ µέγεθος) Ατοµικές διαφορέςχαρακτηριστικά/ιδιαιτερότητες εργαζοµένων Δεν υπάρχει µία και µόνη «ιδανική λύση» διοίκησης. Ο κατάλληλος τρόπος διοίκησης εξαρτάται από την κάθε κατάσταση. 23 ΙΙΙ. Ποια είναι τα θεµέλια της σύγχρονης διοικητικής σκέψης; e. Διαχείριση γνώσης και οργανωσιακή µάθηση Διαχείριση γνώσης είναι η διαδικασία χρησιµοποίησης πνευµατικού κεφαλαίου για εξασφάλιση ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος Το χαρτοφυλάκιο των πνευµατικών περιουσιακών στοιχείων περιλαµβάνει πατέντες, δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας, εµπορικά µυστικά και τη συσσωρευµένη γνώση ολόκληρου του εργατικού δυναµικού. Οι οργανισµοί «γνώσης» ενθαρρύνουν τα µέλη τους να µαθαίνουν συνεχώς, δίνουν έµφαση στην ανταλλαγή πληροφοριών, την οµαδική εργασία, την ενδυνάµωση και τη συµµετοχή 24 12