[ βιβλίο Παπακωνσταντινίδη «Στρατηγική της Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης- ΜΕΡΟΣ Α : Πολιτική Οικονομία

ΜΑΘΗΜΑ 8 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ- Κλασσική Σκέψη [ βιβλίο Παπακωνσταντινίδη «Στρατηγική της Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης- ΜΕΡΟΣ Α : Πολιτική Οικονομία Τα Μαθηματικά και η σχετική θεωρία και οι επιστήμες, όσα δηλ. ανοίγουν πραγματικά τα όμματα της ψυχής και καθαρίζουν τον νου από την τύφλωση των άλλων απασχολήσεων εμφυτεύθηκαν στους Έλληνες από τον Πυθαγόρα με τον σκοπό να μπορούν να βλέπουν τις πραγματικές αρχές και αιτίες των πάντων! ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ της ενότητας Η ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ συνιστά το θεμέλιο για την αντίληψη όλων των άλλων επιστημών, αφού όπως έχει αποδειχτεί από την πρακτική 300 χρόνων περίπου από τον Adam Smith- είναι η μόνη επιστήμη, τόσο μεγάλης/γενικής αποδοχής, επειδή αυτή προσδιόρισε επιτακτικά την βάση του Καπιταλισμού «την ΑΓΟΡΑ», αυτή την «απρόσωπη» δύναμη/(αντίστοιχη της «Αρχής Διατήρησης της Ενέργειας των φυσικών επιστημών που έχει τη δύναμη να κινεί την κάθε ανθρώπινη (σήμερα οπωσδήποτε) δραστηριότητα, να κατευθύνει τις τύχες του ανθρώπου, να διαμορφώνει δυναμικές, ισορροπίες κλπ αφού η αγορά διαμορφώνει ΧΩΡΟΥΣ μέσα από την επιλεκτική συγκέντρωση και κινητικότητα (ειδικά σήμερα στην εποχή των ΤΠΕ Κλασσική Σκέψη Λέξεις-κλειδιά για την κατανόηση της ενότητας 8 1. Αρχική ταύτιση πολιτικής οικονομίας και κλασσικής σκέψης 200 χρόνια (μέσα του 18 ου αιώνα)προσεγγίσεις-αντιθέσεις- αντιφάσεις, υπό το πρίσμα της Διαπραγμάτευσης (=ΑΓΟΡΑΣ) - 4 βασικές περίοδοι, σύμφωνα με το περιεχόμενο των θεωρητικών προσεγγίσεων + μεθοδολογίας- Κάθε 1

περίοδος εξετάζεται + αναλύεται από πλευράς πολιτικής οικονομίας με την ταυτόχρονη παρουσίαση όλων των εκφράσεων αυτής της περιόδου (τέχνη, μουσική, κινήματα,.. πχ Δεκαετία του 60, η καλύτερη της σύγχρονης ανθρωπότητας από πλευράς ανώτερης πνευματικής έκφρασης και συναισθήματος (η 1 η αμέσως μετά τον καταστρεπτικό πόλεμο Φόβος Στασιμότητας (πτώση κερδών- απώλεια επενδυτικών κεφαλαίων).. Μέχρι που μπορεί ο καπιταλισμός να εξελίσσεται Απαντήσεις μέσω Πολιτικής Οικονομίας ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: Αντιστοιχία εργοστασίου (φάμπρικας) με την έννοια και δομή του Σχολείου: Προετοιμασία μελλοντικών εργατών (συγχρωτισμός, συγχρονισμός, Πειθαρχία, Ιεραρχία) 2. Η κλασσική σκέψη Adam Smith, φυσικές τάσεις των ανθρώπων, η ΑΓΟΡΑ, οι φυσικές τάσεις των ανθρώπων (11) /η αποταμίευση, /η συσσώρευση/ η προσδοκία κέρδους,/ ο ορθολογισμός- θυσία μέρους του κεφαλαίου, για μεγαλύτερες αποδόσεις, αγορά-πώληση κεφαλαίων, η ανταλλαγή, το ποδήλατο, η πτώση των κερδών, οι αποδόσεις, λιμνάζοντα κεφάλαια πτώση των κερδών οριακή αποδοτικότητα της εργασίας= ΜΙΣΘΟΣ.. η πληθυσμιακή θεωρία 3. David Ricardo, το ενοίκιο γης (ως την πλέον αντιπαραγωγική & ανεξέλεγκτη δαπάνη στο σύστημα, βασισμένη στην διογκούμενη συνεχώς- ζήτηση γης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Νέα Πολιτική Οικονομία (κατά Βαρουφάκη)_ /Η Νεοκλασική Σκεψη μετέπειτα «φιλελεύθερη (που μόνο φιλελεύθερη δεν είναι) πάσχει 1. Πάσχει σε επίπεδο προβλεπτικότητας, καθώς δεν μπορεί να προβλέψει συμπεριφορές που είναι «ανορθολογικά ασυνεπείς»\ Αν συμβαίνει αυτή η αμφισβήτηση, τότε ολόκληρο το νεοκλασικό οικοδόμημα κινδυνεύει με κατάρρευση, αφού έχει στηριχθεί στη διατακτική ωφέλεια και τις συνέπειά του πάνω σε ένα απόλυτα ορθολογικό (και μάλιστα εργαλειακά ορθολογικό) συνειρμό 2

2. Πάσχει σε επίπεδο φιλοσοφίας, καθώς βασίζεται σε ρηχές έννοιες όπως αυτή της διατακτικής-ταξινομικής ωφέλειας, που επιπλέον είναι ατομική, χωρίς καμιά αναφορά σε στοιχειώδεις, έστω, κοινωνικές αξίες 3. Πάσχει σε επίπεδο αριθμητικής, κθώς αδυνατεί να προσδιορίσει βασικές αρχές διαπραγμάτευσης (Η Θεωρια των Μη συνεργατικών παιγνίων είναι ακόμα ανοιχτή, ο «εργαλειακά ορθολογιστής» δεν είναι ακόμα (επτά 7 δεκαετίες μετά) προσδιοριμένος, αλλά είναι «στο περίπου» με ομχλώδεις και δυσπρόσιτους συλλογισμούς 4. Πάσχει από έλλειψη «προσανατολισμού» πέρα από την τυφλή υποταγή στο «απολιτικόενστικτώδες πάθος», ανοίγοντας την ευκαιρία σε κάθε είδους εγκληματία, κλέφτη κλπ για κοινωνική αναγνωριση που μετριέται με τα χρήματα, και όχι με την Αξία- Θέλω να ελπίσω πως σύντομα αυτό το άθλιο μοντέλο θα ανατραπεί 5. Πάσχει από τεκμηρίωση 6. Πάσχει από εξιστόρηση-αφήγηση/ παρελθόν Στο βωμό της δήθεν δημοκρατίας, της δήθεν ψευτοκουλτούρας (βλ Σμύρνη «Συνοστίζωνταν» βλ ρηχη αποτύπωση ενστίκτων (πχ τα ρεκορς τα 7. Πάσχει από ιδανικά, το όραμα για καλύτερο αύριο παρελθό-παρονμελλον συγκλίνουν στην υπέρτατη στιγμή του «τώρα» 8. Πάσχει από ιστορική τεκμηρίωση- πάσχει από προβλεπτικότητα πάσχει από ερμηνεία: Δεν αντέχει στο χρόνο.. Βλ ΔΝΤ κλπ Μα έτσι, δια της «εις άτοπον» (βλέπε σχόλιο G.H. Hardy, 1877-1947, πιο πάνω ) ενισχύεται η «θέση» της Κλασσικής Οικονομικής Σκέψης, που θεμελιώνεται πάνω στην έννοια της ΑΓΟΡΑΣ, «του αόρατου χεριού» δηλαδή που «τακτοποιεί» θέσεις, συγκεντρώσεις (χωρικές, πιχειρηματικές κλπ) ακόμα και συναισθήματα, ανεξάρτητα από προσλαμβανόμενες / διατακτικές ή μη ωφέλειες Πάνω σε αυτή τη κριτική, στηρίζουμε την ανάλυση της «Κλασσικής Σκέψης» εξετάζοντας στο μάθημα τούτο (μάθημα 8) - τους ΔΥΟ (2) μόνο θεωρητικούςπυλώνες της, τον ADAM SMITH (ο οποίος «πιστώνεται» με τη κεντρική ιδέα της μέχρι σήμeρα διαδρομής του πλανήτη: την ΑΓΟΡΑ και το ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, που απορρέει από το δίπολο «συσώρευση-επένδυση», η καλήκαγαθή κοινωνία, στα πλαίσια της «ηθικής φιλοσοφίας» ) και τον DAVID RICARDO (ενοίκιο γης) του 18 ου αιώνα 3

ΑΝΑΛΥΣΗ Από το εισαγωγικό μάθημα 1 πήραμε κάποιες γενικές και σκόρπιες εικόνες Ας τις θυμηθούμε: Οι τρεις νέες συνθήκες (γη, εργασία, κεφάλαιο ως εμπορεύσιμα αγαθά) μαζί με την εμπορευματοποίηση των αγαθών που είδαμε πιο πάνω, συνέπεσαν την ίδια εποχή στη Βρετανία: 1. Οι έμποροι για πρώτη φορά στην ιστορία, προσδίδουν στα προϊόντα που διακινούν, μια «εμπορεύσιμη μορφή», στην οποία ενσωματώνεται για πρώτη φορά ΚΕΡΔΟΣ. Μετατρέπουν έτσι την ως τότε ανταλλακτική οικονομία σε πιο σύνθετη, έτσι που να επιτρέπει στους κατόχους αυτών των αγαθών να αποκομίζουν απότομα τεράστια κέρδη, απλά και μόνο από το «εμπόριο» πλέον, χωρίς κυριολεκτικά να παράγουν τίποτα (κάτι αντίστοιχο με την Ελλάδα της μεταπολίτευσης) Μέσα από τον απότομο αυτό πλουτισμό, μιας ορισμένης τάξης ανθρώπων (των εμπόρων) τους οποίους λοιδορούσαν οι ευγενείς και αριστοκράτες (θεωρώντας τους ανήθικους, και το εμπόριο ως κάτι το ανήθικο) άρχισε να μεταβάλλεται ολόκληρο το έως τότε βασισμένο σε βασιλιάδες και ευγενείς σύστημα και το κέντρο βάρους της κοινωνικής καταξίωσης να «μετατοπίζεται» προς την πλευρά των εμπόρων. Αυτό σήμαινε απλά, πως οι έμποροι βαθμιαία εκτόπιζαν τους ευγενείς από την κοινωνική τους θέση την οποία καταλάμβαναν επειδή εμφανίζονταν και ήταν σημαντικοί στη κοινωνική αλυσίδα, ακριβώς επειδή είχαν στη κατοχή τους μια ποσότητα χρημάτων, και όχι επειδή είχαν περισσότερες αρετές από τους ευγενείς. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σήμερα, όπου «ο καπιταλιστής θεωρείται και είναι σημαντικός μέσα στην αλυσίδα του καπιταλιστικού συστήματος, ανάλογα με την ποσότητα του χρήματος που κατέχει και μόνο όσο χρονικό διάστημα κατέχει αυτή τη ποσότητα (MARX- Κεφάλαιο) 4

2. Οι γαιοκτήμονες ευγενείς, όπως είναι γνωστό, είχαν παραχωρήσει την καλλιέργεια γης (των κτημάτων τους) στους ακτήμονες καλλιεργητές, που ζούσαν από την σοδειά αυτών των καλλιεργειών - κυριολεκτικά «θεωρούσαν» τη γη δική τους, αφού επι γενιές κανείς δεν τους είχε αμφισβητήσει. Οι ακτήμονες καλλιεργητές έδιναν ένα μέρος από τη σοδειά αυτή στον «επιστάτη» (βλ παιδικό παραμύθι «ο παπουτσωμένος γάτος», με αυτό το περιεχόμενο) τον οποίο είχε διορίσει ο γαιοκτήμονας, για να μαζεύει τη συγκομιδή(ένα μέρος αυτής) για λογαριασμό του. Στην ουσία, ο γαιοκτήμονας σχεδόν «συντηρούσε» τους ακτήμονες καλλιεργητές. Οι τελευταίοι, δεν είχαν καν δει τον γαιοκτήμονα. Γνώριζαν απλά τον (αντί αυτού) επιστάτη Με την εισαγωγή του εμπορικού κερδοσκοπικού κεφαλαίου (argent/αργύρια/ αρνητικό περιεχόμενο της λέξης) και εν όψει των «ανακατατάξεων» που άρχισαν να διαμορφώνονται μέσα και εξαιτίας του εμπορικού /κερδοσκοπικού κεφαλαίου, συνειδητοποίησαν πως αυτή η γη την οποία καλλιεργούσαν οι ακτήμονες, θα μπορούσε να «νοικιασθεί» σε εκείνους που διέθεταν τα κεφάλαια (και μάλιστα πολύ επικερδέστερα) και έτσι να αποκομίσουν και εκείνοι ένα μεγαλύτερο έσοδο (την πρόσοδο από το ενοίκιο γης) Έτσι λοιπό αποφασίζουν την έξωση των ακτημόνων καλλιεργητών από τα κτήματα, και την ενοικίαση αυτών σε εκείνους που διέθεταν το εμπορικό κεφάλαιο, το οποίο στο μεταξύ είχε αυξηθεί πάρα πολύ σε αυτή τη κατάσταση Ο KARL MARX - βλέπε «Πρωταρχική Συσσώρευση» στη προσπάθειά του να αναζητήσει τις ρίζες τη της συσσώρευσης έχει περιγράψει με τον πλέον γλαφυρό τρόπο, αυτή τη διαδικασία: «οι ακτήμονες-καλλιεργητές υποχρεώθηκαν ακόμα και με τη βία να εγκαταλείψουν τη γη που για γενιές ολόκληρες καλλιεργούσαν χωρίς κανείς να τους ενοχλήσει (δίνοντας μόνο ένα μέρος της σοδιάς στον επιστάτη, για τον γαιοκτήμονα που δεν γνώριζαν μα έτσι μέσα από αυτή τη διαδικασία γεννήθηκε η έννοια της ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ βασικού πυλώνα του καπιταλιστικού συστήματος» 3. Οι καλλιεργητές, μετά από την έξωσή τους από τη γη που για γενιές καλλιεργούσαν, έμειναν κυριολεκτικά μετέωροι.. άρχισαν να συσσωρεύονται στις μεγάλες πόλεις και τα αστικά κέντρα που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται, εκλιπαρώντας για μια εργασία, οποιαδήποτε και αν ήταν, και με οποιουσδήποτε όρους, απλά και μόνο για βιοπορισμό 5

Και τα 3 αυτά στοιχεία, παρουσιάστηκαν ταυτόχρονα στο Ηνωμένο Βασίλειο (UK) χώρα που γέννησε, ή καλύτερα χώρα, από την οποία ξεκίνησε το λεγόμενο «καπιταλιστικό σύστημα» που φτάνει, αναλλοίωτο, μέχρι τις μέρες μας Βασική μονάδα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, σε αυτή την εξέλιξη αναδείχνεται το εργοστάσιο, η βιομηχανία που έμελλε να χαρακτηρίσει μια ολόκληρη εποχή (Βιομηχανική Εποχή) και να αναδείξει την ΑΓΟΡΑ σε ύψιστη αξία-σημείο συνάντησης όλων αυτών των αγαθών που ανταλλάσσονταν, πλέον σε μια ορισμένη τιμή.. Τι ήταν αυτό που διαμόρφωνε και διαμορφώνει ακόμα τη τιμή? Μα οι διαφορετικές ιδιότητες που έχουν τα αγαθά, ιδιότητες που ικανοποιούν συγκεκριμένες ανάγκες, είτε σαν εισροές άλλων αγαθών (εργαλεία, μηχανήματα) είτε σαν εκροές, σύμφωνα με τον Marx Αρκεί αυτός ο προσδιορισμός? ΟΧΙ, λέει η νεοκλασική σχολή σκέψης, η τιμή προσδιορίζεται από την τελευταία, την οριακή μονάδα του προϊόντος Αυτή ακριβώς η παρατήρηση θα μας απασχολήσει σε ολόκληρο το μάθημα τούτο, μάθημα που φέρνει αντιμέτωπες 2 βασικές Αξίες και θέτει τα θεμέλια της οικονομικής και πολιτικής σκέψης: πολιτική οικονομία, ή νεοκλασική σκέψη? Ελευθερία της αγοράς, ή παρεμβατισμός, ασυδοσία των αγορών (παγκοσμιοποίηση, ή παγκόσμιοι Κανόνες καλής καγαθής κοινωνίας? Στη κλασσική και νεοκλασική σκέψη, η τιμή του αγαθού έχει την πιο κρίσιμη θέση: Στη κλασσική σκέψη, η τιμή είναι ο συντονιστής αγαθών που προσφέρονται και ζητούνται, σε συνδυασμό με την κινητικότητα των αγαθών που διασφαλίζει η εμπορευματοποίηση (η λογική του εμποράκου, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται (σ40) Η Νεοκλασική σκέψη πηγαίνει ένα βήμα πιο πίσω: Μας λέει το τι είναι εκείνο που προσδιορίζει τόσο τη τιμή (αν υπάρχει, πχ ο αέρας δεν έχει τιμή, γιατί?) όσο και το ύψος αυτής 6

Στη κλασσική σκέψη, ο «Πλούτος των Εθνών» του Adam Smith (1760) συνιστά το θεμέλιο, όχι μόνο στη σκέψη αυτή, αλλά σε ολόκληρο το οικοδόμημα της «Οικονομικής Θεωρίας» Το έργο αυτό, μαζί με το «Κεφαλαίο» (Karl Marx) και τις φιλοσοφικές /οικονομικές αναζητήσεις των David Ricardo & John Stuart Mill συνθέτουν τη βάση της Οικονομικής Θεωρίας: Όντας μεγαλοπρεπείς και μακροπρόθεσμες, διαχρονικές θεωρίες δεν είχαν τότε την έννοια που σήμερα τους αποδίδουμε, αλλά μάλλον την έννοια της «Πολιτικής και Οικονομικής Ηθικής. Ήταν περισσότερο φιλοσοφία παρά οικονομία Σε κάθε περίπτωση, ήταν «πολιτική» και όχι «μοντελοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς» Το κάθε τι στην οικονομική σκέψη ήταν «στις υπηρεσίες της ανθρώπινης ευημερίας, συνιστούσε έκφραση «πολιτικής» που θα έπρεπε να ακολουθηθεί για το γενικό καλό, σε αντίθεση με τη νεοκλασική σκέψη που έδινε συνταγές βραχυπρόθεσμης ισορροπίας, στη βάση της Ισοοριακής αρχής Υπάρχει και η αντίθετη άποψη: κατά πολλούς, ο Adam Smith ήταν απολογητής του πρώτου καπιταλιστικού συστήματος, που έπαιρνε τη μορφή της αγοράς και όχι της αγοράς που σταδιακά δημιουργούσε την αρχική φάση του καπιταλισμού, στη Βρετανία που είχε ήδη από τον 18 ο αιώνα μετατραπεί σε ένα απέραντο εργοστάσιο συνεχούς κα ανελέητης (ανταγωνιστικής) παραγωγής Η ΑΓΟΡΑ συνιστά τον πυλώνα της Δυτικής (και σήμερα ολόκληρου του πλανήτη) σκέψης (αναλύεται πιο κάτω) Η λογική του «εμποράκου» και ο «ακούσιος συντονισμός» μέσω των τιμών, που ο Βαρουφάκης αποκαλεί «διευθυντή ορχήστρας» συνιστά αυτόματα παράγοντα συνολικής ευημερίας Η εγωιστική επιθυμία του καθενός (ατομική), για άκρατο και χωρίς όρια πλουτισμό μετατρέπεται σε συλλογική ωφέλεια, από τη στιγμή που ο καθένας συμπεριφέρεται ορθολογιστικά. Καθώς οι μηχανές δουλεύουν συνεχώς, ο καπιταλιστής, ορθολογιστικά σκεπτόμενος, δεν νοιάζεται απλά για την παρούσα ικανοποίηση των αναγκών του, αλλά και για την ικανοποίηση των μελλοντικών του αναγκών (τζίτζικας και μέρμηγκας ταυτόχρονα) Έτσι μέσα από τον ανελέητο ανταγωνισμό και καθώς οι μηχανές πρέπει να δουλεύουν συνέχεια, έστω και οι εργάτες υποφέρουν (θεωρούνται ως προέκταση της μηχανής) ο καπιταλιστής προχωρά στην επένδυση θυσία ενός μέρους των κεφαλαίων του που αποκόπτονται από την παρούσα ευημερία του για να αγοράσει μηχανές για ακόμα μεγαλύτερη 7

παραγωγή Οι υμνητές του καπιταλισμού πρόβλεψαν πως μέσα από την κίνηση αυτή θα απαλείφονταν οι ανισότητες και οι αδικίες σε όλο τον πλανήτη και θα μπαίναμε σε μια κατάσταση συλλογικής ευημερίας Για αυτό οι νέοκλασσικοί δεν μπήκαν καν στο κόπο να αναζητήσουν να χαράξουν μια συνάρτηση συνολικής-συλλογικής κοινωνικής ευημερίας Σε κάθε περίπτωση, «Ιδεολογία» και «Ιστορία» συνιστούν τα κυρίαρχα στοιχεία της κλασσικής (και όχι μόνο) Πολιτικής Οικονομίας, ή Οικονομικής Θεωρίας (1) Σε τι χρησιμεύουν αυτές οι πληροφορίες, στο επιστημονικό πεδίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης? Καταρχήν, αντί της «αγοράς της κοινωνίας» μπήκαμε για τα καλά στην «κοινωνία της αγοράς» Αυτό έχει άμεση επίπτωση πάνω στις ζωές των Ανθρώπων, πάνω στις τοπικές τους κοινωνίες (όπου ο ένας γνωρίζει τον άλλο, ή τουλάχιστον δεν είναι αδιάφορος, ως προς τη δραστηριότητά του Η σημερινή (2012) κατάσταση είναι ενδεικτική, όπου ορισμένοι ελάχιστοι, μπροστά στα 7 δις των ανθρώπων στον πλανήτη, κυριολεκτικά «παίζουν στον τζόγο» κοινωνίες, Ανθρώπους, Λαούς χωρίς να υπάρχει εκείνος ο μηχανισμός που ενεχόμενα θα τους εμπόδιζε.. Οι «αγορές» (αυτές οι άψυχες και αόρατες δυνάμεις) προσδιορίζουν ποιος πρέπει να γίνει φτωχός και ποιος όχι.. Η τοπική κοινωνία μπορεί και λόγω μεγέθους- να συνεισφέρει στην συγκράτηση αυτού του ρεύματος.. Αρκεί οι άνθρωποι εκεί να μπορέσουν να συμφωνήσουν σε ένα ελάχιστο κοινής αποδοχής. Για να το πετύχουν αυτό, θα πρέπει να γνωρίζουν τις επιλεκτικές κινήσεις της αγοράς, το γιατί γίνονται οι πόλεμοι, τι είναι η «δημιουργική καταστροφή» γ το γιατί κάποιος επιβάλλει την άποψή του ακόμα και αν δεν έχει το δίκαιο με το μέρος του και τόσα άλλα Ενώ η ΑΓΟΡΑ, όπως τη συνέλαβε στο «Πλούτο των Εθνών» ο Adam Smith (1760) είχε καθιερωθεί με ενθουσιασμό, αφού το «αόρατο χέρι» της εξίσωνε (ή τουλάχιστον δημιουργούσε την προσδοκία ότι εξίσωνε) τιμές, αγαθά, εργασία σε κάθε μέρος του πλανήτη, χωρίς κενά και ανισορροπίες, ξαφνικά ένας άλλος μεγάλος κλασσικός και υπερ-αιωνόβιος- David Ricardo επεσήμανε μια ιδιαιτερότητα, μια «αχρησία» που με απλά λόγια.. κέρδιζε χρήματα, χωρίς να προσφέρει τίποτα στον κύκλο του Αdam Smith( ΑΓΟΡΑ): Ο επιχειρηματίας έβαζε τα δικά του κεφάλαια να «κινούνται» στις επενδύσεις που έκανε. Αναλάμβανε 8

έτσι το ρίσκο, να χάσει όλο το κεφάλαιό του.. Για αυτό προσπαθούσε να το κάνει όσο το δυνατόν, πιο παραγωγικό. Από την άλλη ο εργάτης πρόσφερε την «εργατική του δύναμη» (MARX) και έδινε τον «καλύτερο εαυτό του» για να μην απολυθεί. Ο επιχειρηματίας είχε να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό των άλλων επιχειρηματιών μέσα στην ΑΓΟΡΑ, ενώ ο εργαζόμενος είχε να αντιμετωπίσει τον άνεργο που καραδοκούσε για τη δική του ευκαιρία, βασισμένη στο λάθος του ήδη εργαζόμενου.. Καλά όλα αυτά. Ο γαιοκτήμονας, όμως?? Αυτός, απλά εισέπραττε το «ενοίκιο γης» (πάνω στην οποία ο επιχειρηματίας και ο εργάτης ανέπτυσσαν τις δικές τους δραστηριότητες) χωρίς να έχει κανένα ρίσκο, ή φόβο.. Δεν έπαιρνε μέρος στο κύκλο της ΑΓΟΡΑΣ.. ήταν κάτι σαν παράσιτο.. Δεν είχε ανταγωνιστές. Δεν ανταγωνίζεται κανέναν μέσω-ενδεχομένως- της μείωσης των τιμών.. ακόμα-ακόμα μπορούσε χωρίς κανένα ρίσκο να ανεβάζει τις τιμές της γης που νοίκιαζε, χωρίς να δίνει λόγο σε κανένα Το «ηθικό» της υπόθεσης (όπως αναφέρεται στη σχετική βιβλιογραφία) ήταν, πως αν και ο ίδιος γαιοκτήμονας.. μιλούσε και έγραφε αντίθετα από τη δική του οικονομική κατάσταση Η τεχνική που αφορά στο ενοίκιο γης θα αναφερθεί στο μάθημα «Περιφερειακή Ανάπτυξη» Δ τυπικού εξαμήνου σπουδών, με το σκεπτικό, πως αυτή η «μη λειτουργία», μέσα στο κύκλο της αγοράς Αόρατο χέρι, που θα εξισορροπούσε τα πάντα σε όλο τον πλανήτη) είναι ένας από τους λόγους της περιφερειακής ανισότητας. Δύο θέματα εδώ: Από τη μια η «απουσία ρίσκου» και από την άλλη, η «μη συμμετοχή» στη παραγωγική διαδικασία, σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο συνιστούν τις βασικές πηγές παραγωγής και αναπαραγωγής περιφερειακών ανισοτήτων, κάτι που δεν μπορεί να θεραπευθεί, παρά μόνο αν ανατραπεί ολόκληρο το σύστημα που στήριξε την άνθηση και εδραίωση του καπιταλιστικού συστήματος (παγκοσμιοποίηση) Ζώντας, σήμερα στο μεταίχμιο καπιταλιστικούμετακαπιταλιστικού συστήματος (post-capitalist system) η πανανθρώπινη ελπίδα εστιάζει σε ένα κόσμο πιο αρμονικό, λιγότερο άδικο, με μείωση (αν όχι εξαφάνιση) των περιφερειακών ανισοτήτων (2) Η μαρξιστική Αντίληψη.. Θα την εξετάσουμε όπως και τη νέο-μαρξιστική και «ενοικίου» - στο μάθημα της Περιφερειακής Ανάπτυξης 9

ΑΓΟΡΑ Η ΑΓΟΡΑ, αυτή η «ανυπέρβλητη» (κατά τους Δυτικούς) έννοια, το «αόρατο χέρι» που κινεί τα πάντα, τακτοποιεί, εξισώνει, αποτρέπει ανισότητες γεωγραφικές, κοινωνικές κλπ απαντά, στην ερώτηση (ερώτηση που τέθηκε από τον ίδιο τον Adam Smith (Πατριάρχη τη Πολιτικής Οικονομίας/ της κλασσικής οικονομικής σχολής του καπιταλιστικού συστήματος) : "Πως οι άνθρωποι που είναι εγωιστές και συμφεροντολόγοι μπορούν τελικά να έχουν συλλογική ζωή; Πως σε κοινωνίες όπου ο καθένας βλέπει το προσωπικό του συμφέρον μπορεί να υπάρχει σύγκλιση συμπεριφορών κι όχι αποσύνθεση?? Ο Adam Smith,ο Σκωτσέζος καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας, και Πρωτοπόρος της Πολιτικής Οικονομίας, με το έργο του, Ο Πλούτος των Εθνών, The Wealth of Nations [ πλήρης τίτλος: An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations,-έτος πρώτης έκδοσης 1776 δίνει τη κλασσική απάντηση που έμελλε να γίνει magnum opus (μεγάλο έργο/κλασσικό) για όλες τις μετέπειτα γενιές οικονομολόγων και όχι μόνο, έδωσε μόνος του την κλασσική-πλέον- απάντηση: «.Κάθε άτομο επιδιώκει ν' αξιοποιεί το κεφάλαιό του κατά τρόπο που το προϊόν του να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αξία. Εν γένει δεν επιδιώκει να προωθήσει το κοινό συμφέρον, ούτε καν γνωρίζει πόσο το προωθεί. Επιδιώκει μόνο τη δική του ασφάλεια, το δικό του κέρδος. Και κινείται από ένα Αόρατο Χέρι, στο να επιδιώκει ένα στόχο που δεν αποτελούσε μέρος των επιδιώξεών του. Επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον, το άτομο συχνά προωθεί το συμφέρον της κοινωνίας πιο αποτελεσματικά απ' όσο συμβαίνει όταν ευθέως επιδιώκει να το προωθήσει. Η "αόρατη χειρ" λοιπόν δεν είναι κάποιος υπερφυσικός παρεμβατικός μηχανισμός ο οποίος επεμβαίνει κάθε φορά που παρουσιάζεται μια δυσλειτουργία για να επαναφέρει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα σε 10

αρμονία. Είναι η ίδια η φύση του ανθρώπου όπως αποκαλύπτεται με τις καθημερινές πράξεις και δραστηριότητες που εκδηλώνει το άτομο στην κοινωνία και στην αγορά. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στο έργο «Ο Πλούτος των Εθνών», ο άνθρωπος χρειάζεται πάντα τη βοήθεια των συνανθρώπων του και μάταια θα την περίμενε από την καλοσύνη τους και μόνο. Θα επιτύγχανε πολύ πιο γρήγορα τους σκοπούς του αν κατηύθυνε το δικό τους συμφέρον ευνοϊκά για τον εαυτό του κι αν μπορούσε να τους αποδείξει ότι επιδιώκουν και το δικό τους συμφέρον αν κάνουν γι' αυτόν, αυτό που τους ζητάει. [ Είναι σαν το παιχνίδι εκείνο (ανήκει στην ίδια λογική) που εγώ έπαιζα, σαν παιδί, κάποτε τη κατασκήνωση: ένα κομμάτι σκληρό ύφασμα, ή σχοινί, όπου ο καθένας μας έπιανε από μία άκρη και το τραβούσαμε, ο καθένας προς το μέρος του..επειδή, συνήθως τα παιδιά του Δημοτικού έχουν την ίδια δύναμη, το κομμάτι ύφασμα, ή σχοινί εξισορροπούσε ακριβώς την μέση.. χωρίς προτίμηση στο ένα ή το άλλο άκρο Πρόκειται για το παιχνίδι «διελκυστίνδα» Πιο κάτω σας δείχνω αυτό το παιχνίδι.. με 2 όμως «διακριτά στρατόπεδα» που είναι υποσύνολο της μεγάλης «διελκυστίνδας» 11

Συνεχίζει ο Α. Smith στο «Πλούτο των Εθνών»:.Όποιος προτείνει μια οποιαδήποτε δουλειά, ενεργεί με το ίδιο πνεύμα. "Δώσε μου ό,τι μου χρειάζεται και θα έχεις αυτό που εσύ χρειάζεσαι". Ο Adam Smith εξηγεί ότι αυτό είναι το πνεύμα κάθε τέτοιας προσφοράς και με τέτοιο τρόπο παίρνουμε ο ένας από τον άλλο πολύ μεγαλύτερο μέρος απ' όλες τις υπηρεσίες από τις οποίες έχουμε μεταξύ μας ανάγκη.. Τονίζει, χαρακτηριστικά: "Δεν περιμένουμε το γεύμα μας από την καλοσύνη του κρεοπώλη ή του αρτοποιού αλλά από το συμφέρον στο οποίο αποβλέπουν. Δεν απευθυνόμαστε προς την αγάπη τους για την ανθρωπότητα αλλά προς το δικό τους συμφέρον και δεν μιλάμε ποτέ σ' αυτούς για τις ανάγκες μας αλλά για τα οφέλη που έχουν αυτοί από κείνες. Κανείς εκτός από ένα ζητιάνο δε θα μπορούσε κατά πρώτο λόγο να εξαρτάται οπό την καλοσύνη των συμπολιτών του"..» Κάποιος όπως συνέβη και σε μένα, στα πρώτα στάδια της επαφής μου με την Πολιτική Οικονομία-θα κατηγορούσε (και εξακολουθούν να τον κατηγορούν, από άγνοια) τον Adam Smith για τον δημιουργό της πιο απάνθρωπης «καπιταλιστικής» οπτικής, κάτι που οδήγησε στις μέρες μας στη πραγματικά απάνθρωπη και ανάλγητη «παγκοσμιοποίηση» Υπάρχει μια και μοναδική απάντηση: O A.Smith ήταν πάνω από όλα ένας πραγματικός δάσκαλος της «Ηθικής Φιλοσοφίας» Δεν θα μπορούσε να φτάσει σε αυτό το σημείο (προσδιορισμού της ΑΓΟΡΑΣ) χωρίς τα ερεθίσματα, από το ίδιο το γνωστικό αντικείμενο που δίδασκε Μάλιστα, πολλοί από τους ερευνητές του συνολικού του έργου 1 καταλήγουν σήμερα, πως, αντίθετα από ό,τι πιστευόταν, ο άνθρωπος αυτός, εισήγαγε την έννοια της ΑΓΟΡΑΣ ως την πλέον ηθική προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης (του κάθε ζωντανού οργανισμού, προσθέτω πχ η επιβίωση όλων των οργανισμών, βασίζεται ακριβώς στην ίδια ισορροπία/το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό, και το πρώτο με τη σειρά του τρώγεται από ένα γλάρο.. ο οποίος τρώγεται.) Το αν τα γραψίματα του, έφτασαν σήμερα να είναι τα «μισητά» σύμβολα, της πιο απάνθρωπης ψυχρής 1 Πχ το έργο (επίσης κλασσικό) The Theory of Moral Sentiments(1759, προγενέστερο του κλασσικού του έργου «Ο Πλούτος των Εθνών/1776 12

λογικής, που καταρρακώνει τον αδύναμο, διαλύει κράτη ολόκληρα, τσαλακώνει αξίες και αξιοπρέπειες Τα λεγόμενά του αλλοιώθηκαν τόσο πολύ όσο και οι ίδιες οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν Για παράδειγμα, στο Πλούτο των Εθνών γίνεται αναφορά στον όρο «αυτό- αγάπη» (self-love) Οι Δυτικοί άλλαξαν τη λέξη σε selfish (ατομικισμός) Ο A. Smith πρότεινε τη «χρηστή διαχείριση των οικονομιών» επισημαίνοντας την σημαντικότητα της «αποταμίευσης» (ως θυσίας από τη τρέχουσα κατανάλωση και δημιουργίας μελλοντικού εισοδήματος) Οι δυτικοί πάλι αλλοίωσαν το μήνυμα, Η «αποταμίευση» έγινε συνώνυμη με το ρίσκο της επιθετικής «επενδυτικής» τοποθέτησης, τα hedge funds 2, CDS (ασφάλιστρα κινδύνου) και πλήθος όλα όσα «σκαρφίζονται» για να παράγουν κέρδη, χωρίς να παράγουν τίποτα.... κλπ Με αυτή την παρατήρηση, θα μπορούσε, ίσως κάποιος να συμφωνήσει πως αντίθετα από ό,τι πιστευόταν για τον πρώτο συνειδητό καπιταλιστή, ο A.Smith αποδεικνύεται φιλόσοφος και μάλιστα σαν ο άνθρωπος που δίδαξε αλλά και ενστερνίστηκε την «Ηθική» Ας μην ξεχνάμε τη χρονική συγκυρία που γράφει το μνημειώδες έργο του (στηριγμένο στον πιο απλοϊκό συλλογισμό που μπορούσε να γίνει : Την «παιδική διελκυστίνδα» που μάλλον αντέγραψε τον Smith και όχι το αντίστροφο) Ο 18 ος αιώνας, εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων και εφευρέσεων, 200 περίπου χρόνια αναγεννησιακής αύρας αλλά και της πρώιμης βιομηχανικής επανάστασης, με τις πρώτες ανισομέρειες, την είσοδο της μηχανής στη ζωή των ανθρώπων, την κατάλυση των μεγάλων πολιτισμών την είσοδο της Ανθρωπότητας σε μια νέα άγνωστη φάση του πολιτισμού,. την 2 A hedge fund is an investment fund that can undertake a wider range of investment and trading activities than other funds, but which is generally only open to certain types of investors specified by regulators 13

εποχή των Hobbs 3, Hume, Jean-Jacques Rousseau που γράφουν τα κορυφαία έργα τους (όλα, μέσα στο 18 ο αιώνα) που θα έμελλε να διατηρήσουν τη λάμψη τους, αλλά και να καθορίσουν την πολιτική, κοινωνική οικονομική κλπ ζωή μας έως σήμερα..αλλά ακόμα θα την καθορίζει και στο μέλλον αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον φιλοσοφικής αναζήτησης, γύρω από την ωφέλεια, τη σχέση κράτους-πολίρτη κλπ το «συλλογικό καλό» είναι το προσφιλές πεδίο προσέγγισης Πράγματι, σε όλων τα έργα, το «συλλογικό καλό» κατέχει μια κυρίαρχη σημασία, στη ρομαντική τους αναζήτηση να το προσδιορίσουν Είναι φυσικό, λοιπόν, σε αυτό το περιβάλλον ο Adam Smith να προσπάθησε (και το πέτυχε ολοκληρωτικά) να δώσει το δικό του στίγμα γύρω από το «συλλογικό καλό» Στην εναγώνια αυτή αναζήτηση, «βρέθηκε» μπροστά στην ΑΓΟΡΑ (όπως εκείνον που ανοίγει τα μάτια και βρίσκεται σε ένα κόσμο εντελώς διαφορετικό.. (Toffler A-Third Wave) ως ένα πεδίο πραγματοποίησης του «συλλογικού καλού»,,,μέσα από να επιδιώκει ο καθένας από μας απλά και μόνο το ατομικό του συμφέρον Από την άποψη αυτή, μπορούμε να πούμε, πως οι πολλές αρνήσεις του συλλογικού «παράγουν» ένα θετικό καλό, το συλλογικό καλό!! (όπως τα ζυγά αρνητικά στον πολλαπλασιασμό μεταξύ τους παράγουν έναν αριθμό με θετικό πρόσημο) Τι πιο απλός συλλογισμός. Η ΑΓΟΡΑ, σαν ένα αόρατο χέρι να εξισορροπεί, να προωθεί το γενικό καλό να προωθεί σε τελική ανάλυση την έννοια της Δημοκρατίας.. και της Ισότητας Η "Αόρατος Χειρ" είναι μια θεωρία 3 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (υπό την επιρροή του εμπορικού νέου κεφαλαίου) : Hobbs (1588 1651) Επιθυμητό είναι αυτό που του κάνει καλό ενώ αποφευγει οτιδήποτε κακό.. Άνθρωπος αυτό υποκινούμενος (ακόμα και εγωισμούς) ΑΠΑΡΧΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: Αναγνώριση και εμβάθυνση της ευτυχίας των Ανθρώπων (σε συνδυασμό με τις μεγάλες ανακαλύψειςατμομηχανή ηλεκτρισμός..hombbs(1588 1679): Για την επίτευξη της ισορροπίας, παραίτηση από ορισμένα δικαιώματα (παραίτηση από την άκρατη ελευθερία) και παραχώρηση αυτής στο Κράτος (ανώτερη εξουσία)hume (1711 1776) : Ακριβής προσδιορισμός του «εργαλειακά ορθολογικού»: Διαχωρισμός των 3 προσδιοριστικών παραγόντων «πάθη» (σκοποί στόχοι) «μέσα» (πόρους περιορισμούς) «λογική» (ικανότητα επιλογής) Η λογική «σκλάβος των παθών μας» ADAM SMITH (1723 1790) [ 1776: Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ Η ΑΓΟΡΑ] «..η φυσική τάση των ανθρώπων να βελτιώνουν πάντα την ατομική τους κατάσταση..» ΚΑΝΤ(1724 1804): Λογική μας δίνει τη δυνατότητα του αυτό περιορισμού της ζωής μας και άρα να γινόμαστε καλύτεροι!!... ΚΑΘΗΚΟΝ ΑΠΟΛΑΥΣΗ «.. η μεγαλοπρέπεια του καθήκοντος δεν έχει τίποτα να κάνει με τη χαρά της ζωής..» J. BENTHAΜ(1748 1832): Ωφελιμισμός (πάθος για ευχαρίστηση αποφυγή στο πόνο) [ ευτυχία= ωφέλεια] «καλή καγαθή κοινωνία»αμερικανικο ΣΥΝΤΑΓΜΑ (1787): Δικαίωμα των πολιτών κατοχύρωσηjohn S. MILL (1786 1873): Διαχωρισμός ωφέλειας» σε (α) βασικά ένστικτα και (β) σε ανώτερες μορφές αναζήτησης της ευτυχίας Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) The Social Contract, or Principles of Political Right (Du contrat social), 1762 14

βαθιά δημοκρατική γιατί τελικά η πολιτική ελευθερία εξασφαλίζεται όπου υπάρχει οικονομική ελευθερία. 4 Παρακάτω, δίνεται μια σχηματική παρουσίαση (μια πρώτη προσέγγιση) της ΑΓΟΡΑΣ, όπως την φανταζόμαστε 4 FREE SERVICES: "Έρευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών" - εκδ. Ευρωεκδοτική, μετάφραση Δημ. Καλιτσουνάκη. 15

Κατ αρχήν την ΑΓΟΡΑ τη συναντάμε παντού: Από το SUPERMARKET της γειτονιάς, μέχρι το μεσιτικό γραφείο που φέρνει σε επαφή πωλητή-αγοραστή ακίνητης περιουσίας, από το περίπτερο, μέχρι το Χρηματιστήριο, όπου κάποιος αγοράζει και πουλά χρήμα, κοκ Στο σήμα, για εκπαιδευτικούς λόγους ξεχωρίσαμε 2 μορφών αγορές 1. Την αγορά εμπορευμάτων (πχ SUPERMARKET) το παντοπωλείο της γειτονιάς κλπ 2. Την αγορά χρήματος Χρηματιστήριο Σε κάθε μια από τις αγορές αυτές προσαρμόσαμε τα βασικά «υποκείμενα» και «αντικείμενα» που βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των διαδικασιών της ΑΓΟΡΑΣ αλλά και που κινητοποιούν τις διαδικασίες αυτές : Ο έμπορος και ο πελάτης «συναντώνται» μέσω της αγοράς, αλλά και των αντικειμένων «χρήματος» και «εμπορευμάτων» τα οποία πάλι συναντώνται στα πλαίσια των αγορών Κάθε ένα από τα υποκείμενα-αντικείμενα έχουν ρόλους που εναλλάσσονται και διασταυρώνονται μεταξύ τους με διάφορες διαφορετικές αντιθετικές έννοιες: Ο πωλητής ενός εμπορεύματος, μπορεί να είναι ταυτόχρονα, αγοραστής χρήματος, ή ακόμα και αγοραστής εμπορεύματος Ο αγοραστής εμπορεύματος μπορεί να είναι πωλητής χρήματος, ή εμπορεύματος Το χρήμα ασφαλώς στα χέρι του καταναλωτή μεταφράζεται σε αγοραστική δύναμη, με την οποία μπορεί να αγοράσει είτε χρήμα, είτε εμπόρευμα Το χρήμα στα χέρια του εμπόρου μεταφράζεται σε αγορά και άλλου εμπορεύματος τελικού, είτε ενδιάμεσου (συμπεριλαμβανομένης της επένδυσης) είτε να αγοράσει ΧΡΗΜΑ Το χρήμα αγοράζει εμπόρευμα, είτε άλλο χρήμα (φτηνό) συμπεριλαμβανομένης και της επένδυσης (πχ μηχανήματα) Βλέπουμε έτσι μια αέναη συνεχή ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ τη μορφής πώληση - αγορά όχι ως «ανταλλαγή» αλλά ως συνειδητής διαδικασίας, αποκόμισης όσο το δυνατόν υψηλότερου ατομικού ωφέλους Από κει και πέρα, η μετουσίωση του ατομικού ωφέλους σε «γενικό καλό» μέσα ακριβώς από το «παζάρι» [σημείο «συνάντησης» αγοραστή πωλητή, που μπορεί να είναι το «περίπτερο» είτε η διαδικτυακή «αγορά», είτε το SUPERMARKET, είτε το Χρηματιστηριακό Γραφείο, είτε το ίδιο το Χρηματιστήριο αξιών, είτε η Τράπεζα, είτε το Γραφείο Επενδύσεων] εκτιμήθηκε, είτε δημιούργησε προσδοκίες για ένα καλύτερο κόσμο, μέσα από το «αόρατο χέρι» 16

Δυστυχώς, οι προσδοκίες όχι απλά δεν επαληθεύτηκαν, όχι απλά δεν μείωσαν τις ανισότητες, όχι απλά δεν οδήγησαν στο «συλλογικό καλό» αλλά ακόμα παραπέρα, δημιούργησαν ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ ανισότητες, οικονομικές πολιτικές, έδωσαν πολέμους φονικούς, εξευτέλισαν την ανθρώπινη ύπαρξη Όχι μόνο δεν οδήγησαν στο «συλλογικό καλό» αλλά ακόμα παραπάνω συνέβαλαν στην ακόμα πιο μεγάλη ατομικότητα.. όχι μόνο δεν ένωσαν ανθρώπους, αλλά δημιούργησαν καταστάσεις «απομονωτισμού» και «ατομικιστικού προστατευτισμού», σύμφωνα με τον GIDDENS ( ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ) όχι μόνο δεν κατάφεραν να εμποδίσουν «μονοπωλιακά σύνδρομα» (σε κοινωνική, πολιτική, οικονομική οπτική) αλλά ακόμα παραπέρα έσπρωξαν προς την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε εξωφρενικά πλούσιους και σε απόλυτα «φτωχούς», που μπορεί να είναι φυσικά πρόσωπα, ή Κράτη, ή ακόμα και Ήπειροι Μια περιγραφική παρουσίαση των κινήσεων και της διαδικασίας της ΑΓΟΡΑΣ, όπως την εμπνεύστηκε ο A. Smith δίνεται πιο κάτω, στις 11 σελίδες (120-131) του βιβλίου μου που αποτελεί (μαζί με την Περιφερειακή Ανάπτυξη) αναπόσπαστο κομμάτι της διδακτέας και άρα εξεταστέας ύλης 17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Ανάλυση : Α Γ Ο Ρ Α 29