Ιαηρική Δκπαίδευζη και Φρονηίδα: Η Δικοζαεηία (1977-1997) ηων Μεγάλων Βημάηων & Μεγάλων Προβλημάηων ΑΝΣΙ ΠΡΟΛΟΓΟΤ Αλαθάιπςα πσο ππάξρεη ν άλζξσπνο ζηνλ νπνίν κηιώ. Είδα κέζα ζηα κάηηα ησλ παηδηώλ ζαλ κη αληαύγεηα πγξή ηε θσλή κνπ. Έδεηρλαλ σο λ αθνύγαλε κηά ιεηηνπξγία όπνπ κέζα ηεο ην αθνπζηό είλαη ιίγν, πνιύ ην αλάθνπζην. Κη απηό ην κηθξό ινπινύδη πνπ απιώλνληαο ηέινο κνπ πξόζθεξλαλ, από πόζν βαζηά θη από πόζν καθξηά εξρόηαλε ηόβιεπα. Τόβιεπα πσο Με βξάβεπε ν ήιηνο. Τηκεηηθή δηάθξηζε, Ηιηαθφο Λχρλνο, Τα Πνηήκαηα (1991), Νηθεθφξνο Βξεηηάθνο Αντιφώνηση ευγνωμοσύνης, προς τον Πρόεδρο και τα Μέλη της Επιτροπής Βραβείου Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας, Βασίλη Ξανθόπουλου και Στέφανου Πνευματικού. ΣΟ ΞΔΚΙΝΗΜΑ Τν 1977, απνηειεί νξφζεκν γηά ηα Παλεπηζηεκηαθά Ιαηξηθά πξάγκαηα ηεο ρψξαο. Τξεηο λέεο Ιαηξηθέο Σρνιέο ηδξχζεθαλ θαη άξρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ ζηα Παλεπηζηήκηα Ισαλλίλσλ, Παηξψλ θαη Κξήηεο. Αλ ζθεθηεί θάλεηο φηη ε πξψηε Ιαηξηθή Σρνιή ζηνλ ηφπν καο, ε Ιαηξηθή Σρνιή ηνπ Δζληθνχ θαη Καπνδηζηξηαθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ ηδξχζεθε ην 1837 θαη ε δεχηεξε ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, ην 1943, δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ε δεκηνπξγία ησλ ηξηψλ πεξηθεξηθψλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ απνηεινχζε εμαηξεηηθά αμηνπξφζεθην απνθεληξσηηθφ γεγνλφο. Τνχην δηφηη νη λέντδξπφκελεο νη 1
Ιαηξηθέο Σρνιέο ζα πξφζζεηαλ ην δηθφ ηνπο εηδηθφ βάξνο ζηελ πξφνδν θαη ζηελ πνηνηηθή άλνδν ηεο ηαηξηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο ηαηξηθήο θξνληίδαο ζηε ρψξα καο. Δπηπιένλ, πνιιαπιά νθέιε ζπλδένληαλ κε ηελ γέλεζε ησλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ ζηελ πεξηθέξεηα. Η Διιεληθή επαξρία εζεσξείην θαηά ηελ πεξίνδν απηή κέξνο ηεο μεραζκέλεο Διιάδαο απφ πιεπξάο αλάπηπμεο. Τνχην, δηφηη κε δπζθνιία κπνξνχζε λα αληρλεπζεί θάπνηαο κνξθήο αλαπηπμηαθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ πεξηθέξεηα ε νπνία λα είλαη ηθαλή αθ ελφο κελ λα ζπγθξαηήζεη ηνλ πιεζπζκφ απφ ηελ εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε, αθ έηεξνπ δε λα ιεηηνπξγήζεη δπλακηθά ζηελ αλαγέλλεζε θαη ηελ αλακφξθσζε επί ηα βειηίσ ηεο εληφπηαο θνηλσλίαο. Η δεκηνπξγία ησλ πεξηθεξηθψλ Παλεπηζηεκίσλ θαη ηδηαίηεξα ησλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ, έδσζε ψζεζε ελδπλάκσζεο θαη αλαζπγθξφηεζεο ηνπ εγρψξηνπ θνξκνχ θαη ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, θέξλνληαο ηνπο ζε ζχδεπμε κε ηελ δπλακηθή ησλ Αθαδεκατθψλ Μνλάδσλ πνπ άξρηζαλ λα εγθαζίζηαληαη ζηνλ λέν ηνπο γεσγξαθηθφ ρψξν θάησ απφ ηε ζηέγε ησλ θαηλνχξγησλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ. Ο ΟΡΑΜΑΣΙΜΟ Οη επηζηήκνλεο πνπ θιήζεθαλ λα ζηειερψζνπλ ηηο Ιαηξηθέο Σρνιέο ζηελ πεξηθέξεηα, δηαπλένληαλ απφ ην φξακα ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δεκηνπξγίαο. Οη ιφγνη είλαη εχθνιν λα θαηαλνεζνχλ θαη ζπλδένληαη ηζηνξηθά ηφζν κε ηα δξψκελα φζν θαη ηηο εμειίμεηο απηήο ηεο πεξηφδνπ ζηνλ Αθαδεκατθφ ρψξν θαη ζηνλ ρψξν ηεο Ιαηξηθήο επηζηήκεο, εθπαίδεπζεο θαη θξνληίδαο. Σηελ κεγάιε ηνπο πιεηνςεθία, είραλ ζεκαληηθή εθπαίδεπζε θαη καθξφρξνλε ζήηεπζε ζε πςεινχ δηακεηξήκαηνο Παλεπηζηήκηα θαη εξεπλεηηθά θέληξα ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Ακεξηθήο. Σηα θέληξα απηά, άιινη ιηγφηεξν θαη άιινη πεξηζζφηεξν, είραλ δψζεη πςειά δείγκαηα παξαγσγήο επηζηεκνληθνχ έξγνπ κε αλαγλσξηζηκφηεηα θαη δηεζλή απνδνρή ηφζν ζηε βαζηθή έξεπλα φζν θαη ζηελ θιηληθή πξάμε. Σ απηνχο λα πξνζζέζνπκε θαη ζεκαληηθφ αξηζκφ επηζηεκφλσλ κε δφθηκε θαη αλαγλσξηζκέλε αθαδεκατθή ζπκβνιή ζηα κεγάια λνζνθνκεία Αζελψλ θαη Θεζζαινλίθεο. Οη γηαηξνί απηνί, είηε θιηληθνί είηε βαζηθνί επηζηήκνλεο, είραλ δπζθνιία λα επηζηξέςνπλ θαη λα βξνπλ ζέζε ζε έλα απφ ηα δχν κεγάια Παλεπηζηήκηα ηεο ρψξαο. Καη φζνη απ απηνχο ηα θαηάθεξλαλ, αζθπθηηνχζαλ ζε έλαλ ήδε θνξεζκέλν ρψξν φπνπ ην βήκα πξνφδνπ ήηαλ λσρειηθφ θαη παγηδεπκέλν ζε μεπεξαζκέλεο ζπληζηψζεο, ελψ ε εθεβεία ηνπ λνπ θαη ν δπλακηζκφο ηεο ζθέςεο ππνηαζζφηαλε θαη εγθισβηδφηαλε ζε έλα άθακπην, απνζηεσκέλν θαη άλεπξν πεξηβάιινλ. Έηζη νη Ιαηξηθέο Σρνιέο ζηελ πεξηθέξεηα ιεηηνχξγεζαλ ζαλ ηδαληθή θαη κνλαδηθά πξφζθνξε ζηέγε γηα ηελ αλαγέλλεζε ηεο Ιαηξηθήο επηζηήκεο θαη εθπαίδεπζεο ζηνλ ηφπν καο. Δμ άιινπ ε έλδεηα ησλ κέζσλ θαη ε ρακειή εληφπηα ππνδνκή ιεηηνχξγεζαλ ζεηηθά θαη ελίζρπζαλ ηνλ αιηξνπηζκφ φζσλ ε επηινγή ηνπο ήηαλ λα αθνινπζήζνπλ ηνλ δξφκν ηεο πξσηνπνξίαο θαη ηνπ νξάκαηνο. 2
Η ΣΡΑΣΔΤΗ Σχκθσλα κε ηελ Magna Carta ησλ Δπξσπατθψλ Παλεπηζηεκίσλ, ηα Παλεπηζηήκηα απνηεινχλ θέληξα ζεκειίσζεο θαη νηθνδφκεζεο ηεο έξεπλαο, δηάρπζεο ηεο γλψζεο, δεκηνπξγίαο γφληκεο ζθέςεο θαη δηακφξθσζεο ππιψλσλ αλάπηπμεο, πνιηηηζκνχ, επηζηεκνληθήο, πνιηηηζηηθήο θαη ηερλνινγηθήο δηαδξνκήο πνπ δηαδξακαηίδνπλ νπζηαζηηθφ ξφιν ζην κέιινλ ηεο αλζξσπφηεηαο θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ θνηλσληψλ. Πξσηεξγάηεο ζην ηθξίσκα απηφ, θνηλσλνί ηεο αλάπηπμεο, πξαγκαηηθνί εγέηεο θαη ελ δπλάκεη κεηαξξπζκηζηέο ζεσξνχληαη θαη νθείινπλ λα είλαη νη Παλεπηζηεκηαθνί Γάζθαινη. Σην πλεχκα απηφ, επειέγεζαλ θαη ζηξαηεχζεθαλ επηζηήκνλεο πνπ ηνπο ραξαθηήξηδε βηνινγηθή ηθκάδα, νξκή, λεαληθφηεηα ζθέςεο θαη θιφγα δεκηνπξγίαο. Πνιχηηκα γλσξίζκαηα ηνπο αθφκα ήηαλ, νη εγλσζκέλεο ηθαλφηεηεο, ε ηερλνγλσζία ζηνλ ηνκέα ηνπο, ε θαληαζία, ε νλεηξηθή δηάζεζε θαη αθφκα αληνρέο ηθαλέο λα μεπεξλνχλ εκπφδηα θαη ειιείςεηο πνπ κνηξαία ζπλδένληαλ κε ππνιεηπφκελεο ππνδνκέο θαη εθ ησλ πξαγκάησλ εγγελείο δπζθνιίεο. Αδηαπξαγκάηεπην δηαθχβεπκα ηεο ζηξάηεπζεο ήηαλ ε ειεπζεξία ηεο ζθέςεο, ν θψδηθαο εζηθήο, ν ελζνπζηαζκφο, ην θαιιηεξγεκέλν πλεχκα, ε εθεπξεηηθφηεηα, ε δηνξαηηθφηεηα, ε πνηφηεηα ησλ ζρέζεσλ θαη νη αλεμάληιεηεο εθεδξείεο έκπλεπζεο ησλ θνηηεηψλ ζηελ πνξεία πνπ νδεγεί ζηα ζαπκαζηά θαη ζηνπο κεγάινπο νξίδνληεο. Η ΤΠΟΥΔΗ «Η ζύλζεηε, κε θξηηηθή ζθέςε αληηκεηώπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ αζζελνύο πνπ πεξηιακβάλεη θαη ηελ ςπρνινγηθή παξάκεηξν απνηξέπεη ηνλ γηαηξό από ηνλ ηύπν ηνπ κνλνδηάζηαηνπ ηερλνθξάηε θαη ηνλ κεηνπζηώλεη ζε ελεξγό παξαζηάηε» Ι. Βαζηιάθεο «Η Ιαηξηθή εθπαίδεπζε είλαη έλα δύζθνιν, πνιύ δύζθνιν έξγν, γηα ην νπνίνλ κόλν ηθαλά κπαιά είλαη πξννξηζκέλα. Παλεπηζηήκην είλαη ν ρώξνο όπνπ νη εγθέθαινη απηνί πξνεηνηκάδνληαη λα εκπινπηίζνπλ ηελ θνηλσλία κε ηελ άξηηα ζθέςε, ηνλ θξηηηθό λνπ, ην θαιιηεξγεκέλν πλεύκα θαη ην πςειό επίπεδν γλώζεσλ, θαζώο θαη ηελ ηερληθή ηεο εθαξκνγήο ηνπο ζηα εηδηθά πεδία» Κ. Γαξδίθαο «Η ηαπεηλνθξνζύλε ηνπ επηζηήκνλα είλαη ην κεγαιείν ηνπ, ε ππεξύςσζε είλαη ε ηαπείλσζή ηνπ» Δ. Παπαλνχηζνο «Έρεη ζηηγκέο ε δσή πνπ γίλεζαη καζεηήο ησλ καζεηώλ ζνπ. Τόηε, θαη κόλν ηόηε, νινθιεξώλεηαη ην βίσκα ηεο δηδαζθαιίαο. Η γνεηεπηηθή απηή αληηζηξνθή ησλ ξόισλ δελ ζπληζηά κείσζε αιιά θαηαμίσζε ηνπ δαζθάινπ» Γ. Τζάηζνο Σηνραζκνί ζαλ ηνπο παξαπάλσ ήηαλ κέξνο ηεο ππφζρεζεο πνπ ν θαζέλαο καο λνεηά θνπβαινχζε κέζα ηνπ θαη πηνζεηνχζε απφιπηα ζηελ ελαγψληα πξνζπάζεηα λα αληαπνθξηζεί ζηα φζηα θαη ηεξά θαη ζηα κελχκαηα πνπ ζεκαηνδνηνχζε απηφ ην θάιεζκα. 3
Η ΓΙΑΓΡΟΜΗ Λίγν πνιχ, ε δηαδξνκή ησλ κεγάισλ βεκάησλ θαη ησλ κεγάισλ πξνβιεκάησλ ζηηο πξψηεο πεξηθεξηθέο Σρνιέο, Πάηξα, Ισάλληλα, Κξήηε, θαηαλέκεηαη ζε δχν δεθαεηίεο. Η πξψηε δεθαεηία είρε ζαλ ραξαθηεξηζηηθά, αιινχ ιηγφηεξν θαη άιινπ πεξηζζφηεξν, ηελ ζρεδφλ παληειή έιιεηςε κέζσλ θαη ππνδνκψλ γηα ηελ εθπιήξσζε ηνπ βαζηθνχ ζηφρνπ πνπ ήηαλ ε Ιαηξηθή εθπαίδεπζε ησλ θνηηεηψλ θαη ε παξνρή ηαηξηθήο θξνληίδαο ζηνπο αζζελείο. Δπηζηξαηεχηεθαλ κε αζχγγλσζηε πξνρεηξφηεηα θάζε ινγήο θηίζκαηα θαη νηθήκαηα κε ζθνπφ λα θξχςνπλ ηηο παξαιήςεηο θαη λα θαιχςνπλ ηηο ειιείςεηο, κε ηε γλσζηή θαη θαζηεξσκέλε πάληνηε δηθαηνιφγεζε πνπ δήζελ κεηξηάδεη ηηο αδπλακίεο θάζε αξρή θαη δχζθνιε. Ήηαλ θαλεξφ, φηη νη γεσγξαθηθνί ηφπνη πφιεηο- πνπ επειέγεζαλ λα ζηεγάζνπλ Ιαηξηθέο Σρνιέο ήηαλ αλέηνηκεο γηα έλα ηέηνην εγρείξεκα θαη ην ρεηξφηεξν, νη δηαδηθαζίεο αλάπηπμεο θαη επαξθνχο ιεηηνπξγίαο, λσζξέο, αλνξγάλσηεο θαη αζχληαθηεο, ζθνξπψληαο ζχγρπζε, πλεχκα απνγνήηεπζεο θαη δηάζεζε εγθαηάιεηςεο. Η εηθφλα ηεο μεραζκέλεο Διιάδαο εμαθνινπζνχζε λα είλαη ελνριεηηθά παξνχζα. Υπήξραλ ζηηγκέο πνπ ην φξακα ηεο Ιαηξηθήο Σρνιήο θάληαδε απειπηζηηθά ηζρλφ θαη αλαηκηθφ θαη φδεπε ζε εγθαηάιεηςε. Καη πξάγκαηη, δελ ήηαλ ιίγνη απηνί πνπ είηε, απφ έιιεηςε αληνρήο είηε, κεησκέλνπ ςπρηθνχ ζζέλνπο εγθαηέιεηςαλ, ελψ αθφκα, δελ ήηαλ ιίγνη απηνί πνπ ηνπο γνήηεπζαλ ζεηξήλεο πάζεο θχζεσο, ζηηο κεγάιεο πφιεηο ηεο Αζήλαο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο. Η δεχηεξε δεθαεηία είρε ηα ραξαθηεξηζηηθά αλνδηθήο πνξείαο θαη εληππσζηαθήο αλέιημεο, θαζφζνλ ηα κεγάια Παλεπηζηεκηαθά Ννζνθνκεία πνπ ηέζεθαλ ζε ιεηηνπξγία, δεκηνχξγεζαλ άξηζηεο πξνυπνζέζεηο Ιαηξηθήο εθπαίδεπζεο θαη πεξίζαιςεο πςειήο ζηάζκεο ζηελ εκβέιεηα θαη πέξαλ ηεο γεσγξαθηθήο ηνπο πεξηνρήο. Δπηπιένλ ην θιίκα απνγνήηεπζεο έδσζε ηελ ζέζε ηνπ ζε ζπλαίζζεκα επθνξίαο θαη πλνή δεκηνπξγηθφηεηαο, κε ακθίδξνκα αληαλαθιαζηηθά ηφζν πξνο ηελ θαηεχζπλζε ησλ αζζελψλ φζν θαη πξνο ηελ ηαηξηθή θνηλφηεηα. Τα Παλεπηζηεκηαθά Ννζνθνκεία, ηειεπηαία ιέμε ηεο ζχγρξνλεο λνζνθνκεηαθήο ηερλνγλσζίαο ζηε ρψξα καο, εθάκηιια κε αληίζηνηρα λνζνθνκεηαθά θέληξα ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Ακεξηθήο είραλ ππεξθεξάζεη θαηά πνιχ ηελ πησρεία ηεο εηθφλαο ησλ λνζνθνκείσλ ηεο Αζήλαο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο, κε απνηέιεζκα ην θπγφθεληξν ξεχκα λα αλαηξαπεί θαη λα αληηζηξαθεί ζε θεληξνκφιν. Η θπγή ηεο κεγάιεο ζηξαηηάο ησλ θησρψλ θαη ησλ αδπλάησλ πξνο ηα κεγάια θέληξα Αζελψλ θαη Θεζζαινλίθεο, έιαβε ηέινο θαη αληηζηξάθεθε. Αζζελείο δειαδή, πέξαλ ηνπ γεσγξαθηθνχ βειελεθνχο ησλ πεξηθεξηθψλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ λα πξνζέξρνληαη γηα λνζειεία ζηα Παλεπηζηεκηαθά Ννζνθνκεία ηεο πεξηθέξεηαο, νξηζκέλεο θιηληθέο ησλ νπνίσλ παξνπζίαδαλ αζπλήζηζηα πςεινχο δείθηεο πξνηίκεζεο (Παλεπηζηεκηαθή Παζνινγηθή Κιηληθή Ισαλλίλσλ Καζεγεηήο Φ. Μνπηζφπνπινο, Παλεπηζηεκηαθή Οξζνπαηδηθή Κιηληθή Ισαλλίλσλ Καζεγεηήο Π. Ν. Σνπθάθνο, Παλεπηζηεκηαθή Οθζαικνινγηθή Κιηληθή Ηξαθιείνπ Καζεγεηήο Γ. Παιηθάξεο), απμάλνληαο έηζη ην 4
θχξνο ησλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ ηεο Πεξηθέξεηαο θαη θαζηζηψληαο ηηο θιηληθέο απηέο θέληξα αλαθνξάο ζην ηνκέαο ηεο Ιαηξηθήο εθπαίδεπζεο θαη πεξίζαιςεο. «Ισάλληλα ε πφιε ηεο Ιαηξηθήο». Δχγισηηε επηθχξσζε ησλ πξνθεηηθψλ ιφγσλ ελφο ζπνπδαίνπ Ακεξηθαλνχ εξεπλεηή θαη δαζθάινπ ζηελ νξζνπαηδηθή, ζηνηρεηνζεηεί ν κεγάινο αξηζκφο ησλ επηζηεκφλσλ θαη ησλ γηαηξψλ πνπ εθπαηδεχηεθαλ θαη ζήηεπζαλ ζηηο πεξηθεξηθέο Ιαηξηθέο Σρνιέο θαη δηαδξακαηίδνπλ εγεηηθφ πιένλ ξφιν ζηνλ αθαδεκατθφ ρψξν θαη ζηνλ ρψξν ηεο πγείαο ζηε ρψξαο καο. «You will enjoy the fruits of your labour... and pass the baton to your colleagues as their day comes also» Dr. J.A. Faegin JR. Duke University (Δπηζηνιή πξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο) Η ΙΘΑΚΗ Σα βγεηο ζηνλ πεγαηκό γηα ηελ Ιζάθε, λα εύρεζαη λάλαη καθξύο ν δξόκνο, γεκάηνο πεξηπέηεηεο, γεκάηνο γλώζεηο. Τνπο Λαηζηξπγόλαο θαη ηνπο Κύθισπαο, ηνλ ζπκσκέλν Πνζεηδώλα κε θνβάζαη, ηέηνηα ζηνλ δξόκν ζνπ πνηέ ζνπ δελ ζα βξεηο, αλ κελ' ε ζθέςηο ζνπ πςειή, αλ εθιεθηή ζπγθίλεζηο ην πλεύκα θαη ην ζώκα ζνπ αγγίδεη. Κη αλ πησρηθή ηελ βξεηο, ε Ιζάθε δε ζε γέιαζε. Έηζη ζνθόο πνπ έγηλεο, κε ηόζε πείξα, ήδε ζα ην θαηάιαβεο νη Ιζάθεο ηη ζεκαίλνπλ. Τίπνηα δελ ζα κπνξνχζε λα είλαη πην επίθαηξν απφ ηνπο εμαίζηνπο ζηνίρνπο ηνπ Κσλζηαληίλνπ Καβάθε ζε ζρέζε κε ηελ ζεκεξηλή εηθφλα ησλ πεξηθεξεηαθψλ Ιαηξηθψλ Σρνιψλ ηεο ρψξαο. Τα πξνβιήκαηα δελ έπαπζαλ λα ππάξρνπλ, νξηζκέλεο απφ ηηο εγγελείο αδπλακίεο εμαθνινπζνχλ λα είλαη νξαηέο, θαη νη ακθηιεγφκελεο θαη άθξηηεο δξάζεηο λα παξακνλεχνπλ. Όκσο ν ζαπκαζηφο βεκαηηζκφο ζπλερίδεη λα είλαη ζηαζεξφο θαη αλνδηθφο θαη αθνινπζεί ηνλ δίαπιν ηνπ ρξένπο, ησλ αμηψλ θαη ησλ ηδεψλ, πνπ ηα ζηειέρε ηεο αξρέγνλεο νκάδαο ησλ πξσηνπφξσλ ελέπλεπζαλ ην φξακα θαη ηε κέζεμε ηεο κπζηαγσγίαο γηα ην ηαμείδη απηφ. ΑΝΤΙ ΔΠΙΛΟΓΟΤ Η Βράβευση μου, υπέρτατη τιμή αφιερώνεται, στις οικογένειες των αείμνηστων καθηγητών Βασίλη Ξανθόπουλου και Στέφανου Πνευματικού. 5
Η Ψπρή ζαο ζα ιάκπεη ζαλ άζηξν από ηελ θαηνηθία όπνπ δνπλ νη αηώληνη... The soul of Adonais Shelley 1792-1822 ζάλαηνο ηνπ John Keats 1791-1821 θαη... εκεί που ανήκω. Στον Φοιτητή, τον Νέο, Διανοούμενο, Εργαζόμενο. Στην ομάδα Ορθοπαιδικής και στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων._ 6