ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 2012-2013 ΜΑΘΗΜΑ 3 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

1. Εισαγωγή Το κολάζ είναι μια μορφή τέχνης που χρησιμοποιείται στις παιδικές δημιουργίες και αποτελεί μια από τις αγαπημένες δημιουργικές απασχολήσεις των μικρών παιδιών. Αποτελεί ένα εξαιρετικά εκφραστικό μέσο, καθώς προσδίδει στο έργο μια τολμηρότητα και αποτελεί πρόκληση για κάθε παιδί, καθώς απαιτεί τη δυνατότητα σύνθεσης πολλών και αταίριαστων υλικών για τη σύνθεση μιας εικόνας. 2. Έννοια-παιδαγωγική αξία Όταν λέμε κολάζ εννοούμε τη σύνθεση με τη χρήση κόλλας όμοιων ή διαφορετικών υλικών έχοντας ως στόχο τη δημιουργία ενός έργου. Το κολάζ μπορεί να έχει παραστατικό χαρακτήρα και να απεικονίζει κάτι συγκεκριμένο, όπως μια μορφή ή μια εικόνα, μπορεί όμως να είναι και αφηρημένο. Η τεχνική του κολάζ αποτελεί πλούσια αισθητική εμπειρία για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας και προσφέρει πάρα πολλές δυνατότητες για προσωπική έκφραση. Το κολάζ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αυτόνομο έργο ή ως συμπλήρωμα ενός ζωγραφικού έργου. Μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως ο Πικάσο, ο Μπρακ, ο Ματίς χρησιμοποίησαν σε έργα τους την τεχνική του κολάζ. Όμως για τους μικρούς καλλιτέχνες του νηπιαγωγείου, η ενασχόληση τους με τις τεχνικές του κολάζ συμβάλει:

στην ενεργοποίηση της δημιουργικής και προσωπικής τους φαντασίας, καθώς εμπλέκονται ενεργά σε διαδικασίες συλλογής, οργάνωσης και σύνθεσης των υλικών. στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών αναφορικά με την επιλογή των υλικών και την οργάνωση της δουλειάς τους. στην ανάπτυξη των λεπτών χειρισμών με το κόψιμο και το κόλλημα, στην άσκηση χρήσης διάφορων υλικών και εργαλείων (κόλλες, ψαλίδια, χαρτιά) και στην καλλιέργεια της λεπτής κινητικότητας. στην κατανόηση της έννοιας του χώρου αλλά και της οργάνωσης του. στην καλλιέργεια του καλλιτεχνικού συναισθήματος. στη δημιουργία οικολογικής συνείδησης από αυτή τη μικρή ηλικία, συνειδητοποιώντας τη χρησιμότητα των άχρηστων υλικών που μπορούν να μεταμορφωθούν. στην προσωπική και ελεύθερη έκφραση του κάθε παιδιού, δημιουργώντας ανάλογα συναισθήματα αυτοπεποίθησης, χαράς και ικανοποίησης. 3. Είδη κολάζ Ανάλογα με τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε κάθε εικαστική δραστηριότητα όπου χρησιμοποιείται το κολάζ, διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες: Το επίπεδο κολάζ συνήθως γίνεται πάνω σε χαρτί ή χαρτόνι λευκό ή χρωματιστό με κόλλα και υλικά που δεν προεξέχουν, όπως διάφορα χαρτιά και χαρτόνια, υφάσματα κ.λπ. Απαραίτητα υλικά είναι το ψαλίδι και η κόλλα. Τα παιδιά μπορούν να κολλήσουν χαρτάκια από καραμέλες, χρωματιστά χαρτιά, χαρτιά γλασέ, βελουτέ, σελοφάν, εικόνες από περιοδικά ή εφημερίδες, γραμματόσημα, χαρτιά περιτυλίγματος δώρων, χαρτοπετσέτες κ.λπ. Είναι ευνόητο ότι ο εκπαιδευτικός αρχίζει τον κύκλο δραστηριοτήτων του κολάζ με υλικά και τεχνικές πολύ απλές στην αρχή και προσιτές για κάθε ηλικία. Έτσι, το επίπεδο κολάζ προσφέρεται ως κατάλληλη τεχνική κατά την έναρξη της σχολικής χρονιάς ώστε να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τα πρώτα βασικά υλικά της εικαστικής τέχνης που είναι το χαρτί, το ψαλίδι και η κόλλα.

Το ανάγλυφο κολάζ είναι η σύνθεση η οποία γίνεται πάνω σε χαρτόνι, χαρτί ή κόντρα πλακέ (ανάλογα με το βάρος των υλικών) με υλικά που έχουν κάποιο όγκο για την απόδοση διάφορων ανάγλυφων παραστάσεων. Τα υλικά που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά είναι οδοντογλυφίδες, κουμπιά, καπάκια, ξερά φύλλα, δημητριακά, όσπρια, πούλιες, κορδέλες, ζυμαρικά, χαλίκια, χρωματιστή άμμο, φτερά, κοχύλια, φλούδες δέντρων, κομμάτια υφασμάτων κ.λπ. Καλό θα ήταν από την αρχή της σχολικής χρονιάς τα παιδιά να μαζεύουν και να φέρνουν στο σχολείο άχρηστα υλικά, ώστε να αποθηκευτούν για να χρησιμοποιούνται σε κάθε μελλοντική εικαστική δραστηριότητα. Άλλα ειδή κολάζ που χρησιμοποιούνται στο νηπιαγωγείο είναι: I. Ζωγραφιστό κολάζ: Είναι η δραστηριότητα κατά την οποία ζωγραφισμένες εικόνες κόβονται στο σχήμα τους και στη συνέχεια κολλιούνται πάνω σε

μεγάλες επιφάνειες. Συνήθως οι εργασίες που γίνονται με ζωγραφιστό κολάζ είναι ομαδικές εργασίες των παιδιών. II. Μικτό κολάζ: Πρόκειται για συνδυασμό ζωγραφικής με κολάζ ή επιπέδου με ανάγλυφο κολάζ. 4. Χρήσιμα υλικά για το κολάζ Χαρτί Χρωματιστά και λευκά χαρτιά όλων των ειδών: γκοφρέ, βελουτέ, ριζόχαρτο, αλουμινόχαρτο, χαρτοπετσέτες, κομφετί, χαρτί του μέτρου, γραμματόσημα, κάρτες, περιοδικά, περιτυλίγματα από καραμέλες, τσίχλες, κάνσον χαρτόνια, οντουλέ, ζελατίνες. Υλικά από τη φύση Φύλλα, σπόροι, κλαδιά μικρά, λουλούδια, άμμος, βρύα, κοχύλια, βότσαλα, φτερά, φλούδες από κορμούς δέντρων, κουκούτσια, μικρά ξυλαράκια, μικρές πέτρες, κουκουνάρια, αποξηραμένοι καρποί δέντρων. Διάφορα Μικρά κομμάτια από υφάσματα, τούλια, κορδέλες, χάντρες, κουμπιά, κομμάτια σφουγγάρι, μανταλάκια, σπίρτα, ξυλάκια παγωτού, χρυσόσκονες, πούλιες, ζυμαρικά, όσπρια, καπάκια μπουκαλιών, βίδες, παξιμάδια, φελλοί, σπάγκοι, σπίρτα, καπάκια μαρκαδόρων, καπάκια αναψυκτικών. Εργαλεία Ψαλιδάκια, κόλλες ρευστές, ατλακόλ, πινέλα, χαρτί κουζίνας.

5. Ο ρόλος του/της παιδαγωγού σε εικαστικές δραστηριότητες με κολάζ Η παρουσία του/ της παιδαγωγού κατά την υλοποίηση εικαστικών δραστηριοτήτων με τις τεχνικές του κολάζ καλό θα ήταν να είναι διακριτική και ταυτόχρονα υποστηρικτική. Βασική προϋπόθεση για όλα αυτά που προσφέρει το κολάζ είναι οι μικροί καλλιτέχνες να αφεθούν ελεύθεροι στη χρήση των υλικών και στην επιλογή του θέματος. Ο/η παιδαγωγός προσφέρει στα παιδιά ερεθίσματα και σαφείς οδηγίες για τη χρήση των υλικών και τις δυνατότητες που προσφέρονται, αφήνοντας όμως προηγουμένως τα παιδιά να τα ανακαλύψουν μόνα τους και να τα εξερευνήσουν. Δεν θα ήταν καλό να δίνονται έτοιμες λύσεις αλλά να ενθαρρύνονται τα παιδιά από τον/τη παιδαγωγό να εκφράζονται ελεύθερα και να αποφασίζουν μόνα τους για την καλλιτεχνική τους δημιουργία. Είναι σημαντικό το τελικό αποτέλεσμα της εικαστικής δημιουργίας του παιδιού να φέρνει συναισθήματα χαράς και ικανοποίησης και να αξιοποιείται φυσικά για να νιώσει το παιδί ότι έφτιαξε κάτι χρήσιμο (διακόσμηση της τάξης, σκηνικό σε ένα θεατρικό δρώμενο, δώρο στους γονείς ή στο συστεγαζόμενο σχολείο κ.λπ.). 6. Πορεία εργασίας οργανωτικές αρχές σε εικαστικές δραστηριότητες με κολάζ Ο/η παιδαγωγός, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία των παιδιών, τις δυνατότητες τους, τα ενδιαφέροντα τους, το διδακτικό στόχο, προτείνει το είδος του κολάζ, το απαραίτητο υλικό και το κατά πόσο η εργασία θα είναι ατομική η ομαδική. Μεγάλη προτεραιότητα δίνεται στη διαδικασία και όχι τόσο στο αποτέλεσμα. Άλλωστε κύριος στόχος είναι η εξερεύνηση, ο πειραματισμός, η προσωπική ανακάλυψη και η ελεύθερη έκφραση του παιδιού. Κατά τους πρώτους μήνες, καλό θα ήταν να χρησιμοποιούνται ελάχιστα υλικά και όχι πληθώρα, ώστε να μην αποδιοργανώνεται ο ενθουσιασμός των παιδιών και να μη δημιουργείται σύγχυση. Η κόλλα πρέπει να είναι ρευστή και να απλώνεται με πινέλο από τα παιδιά και όχι από τον/τη παιδαγωγό.

Μεγάλη προσοχή χρειάζεται με τη χρήση των ψαλιδιών ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστα και ίσως επικίνδυνα μικροατυχήματα. Καλό θα ήταν τα ψαλιδάκια να χρησιμοποιηθούν εξατομικευμένα και υπό την αδιάκοπη παρουσία του εκπαιδευτικού. Τα παιδιά που δεν ξέρουν ακόμη να κόβουν θα αρχίσουν να σκίζουν χαρτιά με τα χέρια τους όπως θέλουν για να τα κολλήσουν και να φτιάξουν μια εικόνα. Ο/η παιδαγωγός, αν τα παιδιά το ζητήσουν, μπορεί πού και πού να τα βοηθήσει στερεώνοντας τα διάφορα στοιχεία του κολάζ με το συρραπτικό, αν η κόλλα δεν πιάνει ή κολλώντας τα δύσκολα υλικά με μια πιο δυνατή κόλλα. Τέλος, η ενασχόληση με το κολάζ προάγει τη συνεργασία μεταξύ των παιδιών ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ομαδικές συνθέσεις. Η οργάνωση των παιδιών σε ομάδες βοηθάει τα παιδιά να φτάσουν στη νέα γνώση, να γίνουν συστηματικοί ερευνητές και συνεργάτες, δεξιότητες και στάσεις που θα τους χρησιμέψουν δια βίου. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Τι εννοούμε με τον όρο κολάζ; Για ποιους λόγους είναι σημαντική η ενασχόληση των παιδιών με την τεχνική του κολάζ; Ποια είναι τα είδη του κολάζ; Τι υλικά μπορεί να χρησιμοποιήσει ο/η παιδαγωγός μαζί με τα παιδιά για τη δημιουργία ενός κολάζ; Ποια στάση οφείλει να επιδεικνύει ο/η παιδαγωγός κατά τη διάρκεια ενασχόλησης των παιδιών με το κολάζ; Με ποιο τρόπο μπορεί να οργανώσει ο/η παιδαγωγός μια δραστηριότητα με κολάζ; Βιβλιογραφικός οδηγός Αλεξανδράκης, Γ., Γούσης, Π., Γρυπάρης, Φ., Μαντωνανάκη, Α., Μουζάκης, Τ. &Μουλού, Σ. (1992). Εικαστική αγωγή-βιβλίο για το δάσκαλο. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Βενιζέλου, Γ., Καλαμπαλίκη, Ε., Καλοστύπη, Α., Κονταξάκης, Γ., Λαυρεντάκη Φ., Μαυροειδής, Γ. & Πατρίκη, Α. (1994). Βιβλίο Δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο-βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β.

Δημητράτου, Β. (2000). Τα παιδιά δημιουργούν και εκφράζονται. Α τόμος. Αθήνα: Πατάκης. Gerrard, L., Poteat, G. & Ironsmith, M. (1996). Promoting Children's Creativity: Effects of Competition, Self-Esteem, and Immunization. Creativity Research Journal. Vol.9, Issue 4, pp.339-346. Κοντογιάννη, Α. & Βάος, Α. (2001). Αισθητική Αγωγή. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Μαγουλιώτης, Α. (1989). Κατασκευές για : κολλάζ, θέατρο, αρχιτεκτονική. Αθήνα: Gutenberg. Μανέτα, Μ. & Σκουμύδη, Σ. (2003). Μέθοδοι δημιουργικής απασχόλησης και τεχνικά εποπτικά μέσα. Αθήνα: Ο.Ε Δ.Β. Παπανικολάου, Ρ. (1996). Δημιουργικές εικαστικές δραστηριότητες για παιδιά. Θεσσαλονίκη: Μικρός Πρίγκηπας. Robins, J. & Steele, Ph. (2000). Φτιάχνω μόνος μου κολάζ. Αθήνα: Modern Times. Stevenson, J. & Duncum, P. (1998). Collage as a symbolic activity in early childhood. Visual Arts Research. Vol.24, No 1(47), pp.38-47.