ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Transcript

1 Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 4 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

2 Κατασκευές με άχρηστο υλικό 1. Εισαγωγή Στις εικαστικές δραστηριότητες, πολλές φορές, η δημιουργία γεννιέται από τη συνάντηση διάφορων υλικών. Οποιοδήποτε υλικό σημαίνει και νέες δυνατότητες έκφρασης. Το σχολείο πρέπει να διαθέτει στα μικρά παιδιά μια ποικιλία αντικειμένων και υλικών, τα οποία το παιδί θα διερευνήσει, θα πειραματιστεί με αυτά και θα τα χρησιμοποιήσει αναλόγως, ώστε να εκφραστεί με διάφορους καλλιτεχνικούς τρόπους. Έτσι, στα διάφορα υλικά που χρησιμοποιούνται για τις παιδικές κατασκευές, συμπεριλαμβάνεται το λεγόμενο «άχρηστο υλικό». 2. Έννοια-παιδαγωγική αξία Όταν λέμε άχρηστο υλικό αναφερόμαστε σε οποιοδήποτε αντικείμενο-υλικό που δεν έχει καμία αξία, διότι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή δεν εξυπηρετεί σε τίποτα και κατ επέκταση πρόκειται να πεταχτεί στα σκουπίδια Ένα μεγάλο μέρος του άχρηστου υλικού προέρχεται από τη φύση. Λουλούδια, αποξηραμένοι καρποί, φύλλα, φλοιοί δέντρων, σπόρια, υλικά της θάλασσας και της αμμουδιάς (άμμος, βότσαλα, κοχύλια), συνιστούν ένα θαυμάσιο πλούτο για επινοήσεις, παιδικές δημιουργίες και κατασκευές. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα της συλλογής άχρηστου υλικού από τη φύση είναι η καλλιέργεια της περιβαλλοντικής και οικολογικής συνείδησης των παιδιών, με απώτερο σκοπό να μάθουν να σέβονται, να εκτιμούν την προσφορά του περιβάλλοντος και να συμβιώνουν αρμονικά, αναγνωρίζοντας έτσι την τεράστια αξία του. Ταυτόχρονα, η δημιουργική χρήση και εκμετάλλευση των υλικών της φύσης απομακρύνει τα παιδιά από τον άκρατο καταναλωτισμό της σημερινής μας εποχής.

3 Ένα άλλο μέρος του άχρηστου υλικού προέρχεται από το λεγόμενο βιομηχανικό υλικό που έχει φτιαχτεί από τον άνθρωπο και δε χρησιμοποιείται πια, είτε γιατί είναι παλιό είτε γιατί δεν εξυπηρετεί σε τίποτα. Ο πίνακας που ακολουθεί περιλαμβάνει ενδεικτικά κάποια υλικά της προαναφερόμενης κατηγορίας. Πίνακας 1. Άχρηστο-χρήσιμο υλικό για εικαστικές δραστηριότητες Ρολά από χαρτί υγείας- κουζίνας-αλουμινόχαρτου-σελοτέϊπ. Περιοδικά, προσπέκτους, εφημερίδες, παλιά παραμύθια, τηλεφωνικοί κατάλογοι ΟΤΕ, παλιές κάρτες, ημερολόγια, γραμματόσημα, χαρτιά περιτυλίγματος δώρων, διακοσμητικά πλαστικά λουλούδια από συσκευασίες δώρων. Χαρτιά από καραμέλες και σοκολάτες. Μπουκαλάκια γυάλινα, πλαστικά, τενεκεδάκια, μικρές χαρτόκουτες (από πουκάμισα, από παπούτσια, από λουκούμια), μπουκάλια από απορρυπαντικά. Κουτάκια από βανίλιες, φιλμ, από μέλι, από τυράκια, από μερέντα, από μπισκότα, σπιρτόκουτα, καπάκια μαρκαδόρων. Διάφορες συσκευασίες από βούτυρο, γιαούρτι, από κρέμες, παγωτά, αλουμινένιες συσκευασίες. Μικρά κομματάκια από υφάσματα, φόδρες, λινάτσες, τούλια, κορδέλες. Κουμπιά, φελλοί, καπάκια, συνδετήρες. Ξυλάκια από παγωτά, από σουβλάκια, σπίρτα, οδοντογλυφίδες. Μαλλάκια, κλωστές, σπάγκοι, σχοινιά, σφουγγάρια, αφρολέξ, φελιζόλ. Εξαρτήματα από χαλασμένα παιδικά παιχνίδια (ρόδες, τιμόνια, βίδες), lego, τουβλάκια, παλιές οδοντόβουρτσες. Χάρτινες αυγοθήκες, καλαμάκια, μανταλάκια, καρούλια, αλουμινένια καπάκια από Νescafe. Μικρά αλουμινένια ταψάκια μιας χρήσης, χάρτινα ή πλαστικά πιατάκια.

4 Για να αξιοποιηθεί βέβαια κατάλληλα αυτό το υλικό χρειάζονται κάποιες προϋποθέσεις όπως η συλλογή του, η προετοιμασία του και η οργάνωση του στο χώρο του σχολείου. Τα παιδιά θα ανταποκριθούν με ενθουσιασμό συλλέγοντας, ταξινομώντας και οργανώνοντας όλο αυτό το υλικό για αυτό είναι πολύ σημαντικό να δίνονται ανάλογα ερεθίσματα, ώστε να οδηγούνται στην κατεύθυνση της συλλογής και της δημιουργικής χρήσης των άχρηστων υλικών και να εκφράζονται δημιουργικά μέσα από αυτά, δίνοντας μορφή και νόημα σε καθετί άχρηστο αλλά χρήσιμο στο χώρο των εικαστικών. Οι κύριοι στόχοι της χρήσης άχρηστου υλικού στις παιδικές κατασκευές είναι οι εξής: Να εμπλουτιστεί το ενδιαφέρον των παιδιών με νέο υλικό ώστε να δημιουργήσουν εικαστικά έργα με πρωτότυπους τρόπους. Να καλλιεργηθεί η παρατηρητικότητα, η ερευνητική διάθεση, η ευρηματικότητα και η δημιουργική φαντασία των παιδιών. Να αντιληφθούν τις εκφραστικές δυνατότητες που προσφέρει το άχρηστο υλικό στις καλλιτεχνικές τους προθέσεις. Να αναπτύξουν την αδρή και την λεπτή κινητικότητα.

5 Να αναπτύξουν διάφορες νοητικές λειτουργίες όπως αντιληπτική ικανότητα, παραγωγική και δημιουργική σκέψη, λογικομαθηματική σκέψη μέσα από τη συλλογή, τη σύγκριση και την ταξινόμηση του υλικού. Να κατακτήσουν την τρίτη διάσταση μέσα από χειροτεχνικές δραστηριότητες σύνθεσης τρισδιάστατων αντικειμένων. Να έρθουν σε επαφή με το φυσικό και ευρύτερο περιβάλλον και να κατανοήσουν την αξία του, μέσα από την ανακάλυψη των υλικών και των ιδιοτήτων τους. Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους, αλληλεπιδρώντας με άχρηστα και περίεργα υλικά. Να καλλιεργηθεί η συλλογικότητα και η συνεργασία των παιδιών, μέσα από ομαδικές κατασκευές με άχρηστο υλικό. Να αναπτύξουν γενικότερα οικολογική και περιβαλλοντική συνείδηση. 3. Συγκέντρωση και συλλογή άχρηστων υλικών Η συλλογή των άχρηστων υλικών καλό θα ήταν να γίνεται από την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Ο/η παιδαγωγός μπορεί αρχικά να ευαισθητοποιήσει τους γονείς των παιδιών, ενημερώνοντας τους για την αξία και τη χρησιμότητα αυτού του υλικού. Μια ενημερωτική λίστα με άχρηστο υλικό μπορεί να επιδοθεί σε κάθε γονιό, γεγονός που θα χαροποιήσει τα παιδιά βλέποντας τους γονείς τους να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία. Τα ίδια τα παιδιά μπορούν να φέρουν στο σχολείο οτιδήποτε βρουν στο σπίτι τους. Οι εξορμήσεις στη φύση και οι εκδρομές αποτελούν θαυμάσιες ευκαιρίες για ανακάλυψη, παρατήρηση και συλλογή. Τα παιδιά μαζί με τον/την παιδαγωγό συλλέγουν διάφορα υλικά από τη φύση και τα φέρνουν στο σχολείο. Μια γωνιά θησαυρών ή της φύσης θα μπορούσε να οργανωθεί από τον/την παιδαγωγό μαζί με τα παιδιά σε κάθε τάξη ώστε να αποτελέσει πηγή γνώσης και εξερευνήσεων. Η ταξινόμηση και η αποθήκευση του άχρηστου υλικού μπορεί να γίνει μαζί με τα παιδιά. Καλό θα ήταν το υλικό να αποθηκευτεί σε κουτιά και να τοποθετηθεί σε χαμηλά ράφια, για να έχουν πρόσβαση τα παιδιά και να δοθεί τμηματικά ώστε να αξιοποιηθεί καλύτερα και να μην προκαλέσει σύγχυση η αφθονία σε κάθε εικαστική δραστηριότητα.

6 4. Μερικές ιδέες για κατασκευές με άχρηστο υλικό Ένα μεγάλο μέρος των εικαστικών δραστηριοτήτων που γίνονται από τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας πραγματοποιείται με τη χρήση άχρηστου υλικού. Οι παρακάτω ιδέες που ακολουθούν είναι ενδεικτικές και δεν περιορίζουν φυσικά το εύρος και τον πλούτο των εικαστικών δημιουργιών που μπορούν να γίνουν σε κάθε περίπτωση. Κατασκευή μακέτας: πρόκειται για τρισδιάστατες κατασκευές, όπου συνήθως αναπαριστούν κάποιους χώρους σε μικρογραφία. Έτσι τα παιδιά μπορούν να φτιάξουν ένα λιμάνι, ένα αεροδρόμιο, ένα βουνό, το βυθό της θάλασσας κλπ. Οι μακέτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν εποπτικό υλικό ή σαν παιχνίδι. Για την κατασκευή μιας μακέτας χρειάζονται άχρηστα υλικά ανάλογα με το θέμα, μια επιφάνεια για βάση όπως φελιζόλ, κόντρα πλακέ ξύλο ή χοντρό χαρτόνι, ατλακόλ και μπογιές. Για την κατασκευή οικημάτων μπορούν να χρησιμοποιηθούν κουτιά διαφόρων σχημάτων ενώ στη βάση για χώμα μπορεί να κολληθεί χαλίκι, πέτρες, κοχύλια, φυτά, ξυλαράκια κλπ. Κατασκευή αυτοσχέδιων μουσικών οργάνων: πολλά μουσικά όργανα μπορούν να φτιαχτούν με άχρηστα υλικά. Σείστρα: σε μακρόστενα και επίπεδα ξύλα, αν καρφώσουμε αριστερά και δεξιά μεταλλικά πώματα μπουκαλιών χωρίς να είναι σφιχτά, θα έχουμε σείστρα. Μαράκες: παίρνοντας καμένες λάμπες, τις καλύπτουμε με αρκετά στρώματα από λωρίδες εφημερίδας με ατλακόλ. Όταν στεγνώσουν καλά, τις χτυπάμε για να σπάσει το γυαλί από μέσα, που θα παράγει τον ήχο. Επίσης ωραίες

7 μαράκες μπορούν να γίνουν με πλαστικά μπουκάλια, τα οποία αν θέλουμε βάφουμε και διακοσμούμε εξωτερικά, όπου μέσα βάζουμε φακές ή ρύζι. Ντέφι και τύμπανο: για να φτιάξουμε τύμπανα, μπορούμε να πάρουμε μεταλλικά ή χαρτονένια κυλινδρικά κουτιά και να κολλήσουμε στο πάνω μέρος τους, το οποίο θα είναι ανοιχτό, μεμβράνη από πλαστικό, νάιλον, δέρμα ή λάστιχο μπαλονιού. Αντίστοιχα, για ντέφια μπορούμε να πάρουμε πλαστικά πιάτα μιας χρήσης και να τα στολίσουμε με μικρά κουδουνάκια. Καστανιέτες: αν ενώσουμε σε ένα μακρόστενο ξύλο με κλωστή πολλά καρυδότσουφλα, μπορούμε να έχουμε μια υπέροχη καστανιέτα.

8 Τρισδιάστατες κατασκευές με άχρηστο υλικό: το μεγαλύτερο μέρος αυτών των κατασκευών γίνεται με κουτιά (χάρτινα, μεταλλικά, πλαστικά) διαφόρων σχημάτων και χρωμάτων. Μόμπιλ: πρόκειται για αιωρούμενες κατασκευές, όπου διάφορα αντικείμενα και υλικά κρέμονται από ένα σύρμα ή ξύλο ή χαρτόνι. Στο σχολείο, τα πιο απλά μόμπιλ ξεκινούν όταν τα παιδιά κρεμούν υλικά από τη φύση σε ένα κλαδάκι και προχωρούν σιγά - σιγά σε πιο σύνθετες αιωρούμενες κατασκευές.

9 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Για ποιους λόγους θεωρείται σημαντική η συλλογή και η δημιουργική χρήση των άχρηστων υλικών; Με ποιους τρόπους μπορούν να ευαισθητοποιηθούν τα μικρά παιδιά αναφορικά με τη συλλογή άχρηστου υλικού ; Τι είδους κατασκευές μπορούν να γίνουν από τα παιδιά με τη χρήση άχρηστου υλικού; Τι είδους άχρηστα υλικά μπορεί να χρησιμοποιήσει ο/η παιδαγωγός μαζί με τα παιδιά για τις εικαστικές δραστηριότητες; Βιβλιογραφικός οδηγός Αλεξανδράκης, Γ., Γούσης, Π., Γρυπάρης, Φ., Μαντωνανάκη, Α., Μουζάκης, Τ. &Μουλού, Σ. (1992). Εικαστική αγωγή-βιβλίο για το δάσκαλο. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Βενιζέλου, Γ., Καλαμπαλίκη, Ε., Καλοστύπη, Α., Κονταξάκης, Γ., Λαυρεντάκη Φ., Μαυροειδής, Γ. & Πατρίκη, Α. (1994). Βιβλίο Δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο-βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Μαγουλιώτης, Α. (1989). Κατασκευές για : κολλάζ, θέατρο, αρχιτεκτονική. Αθήνα: Gutenberg. Μανέτα, Μ. & Σκουμύδη, Σ. (2003). Μέθοδοι δημιουργικής απασχόλησης και τεχνικά εποπτικά μέσα. Αθήνα: Ο.Ε Δ.Β. Παπανικολάου, Ρ. (2001). Με φαντασία και υλικά από τη φύση. Θεσσαλονίκη: Μικρός Πρίγκηπας. Παπανικολάου, Ρ. (1996). Δημιουργικές εικαστικές δραστηριότητες για παιδιά. Θεσσαλονίκη: Μικρός Πρίγκηπας.