INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA E SOLO. ANEXO III.1.15 Área Funcional de Verín. Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

ANEXO III.1.15 Área Funcional de Verín Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

1 Medio físico... 4 1.1 Medio físico...5 2 Estrutura socioeconómica... 6 2.1 Poboación...7 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade...7 2.1.2 Caracterización da poboación...8 2.1.3 Dinámica da poboación...9 2.2 Economía e emprego... 12 2.2.1 Estrutura económica... 12 2.2.2 Índice de dinamicidade... 14 3 Estrutura Territorial... 15 3.1 Modelo Territorial... 16 3.1.1 A estruturación do territorio... 16 3.2 Sistema de comunicacións... 17 3.2.1 Comunicacións... 17 3.3 Infraestruturas básicas... 18 3.3.1 Abastecemento... 18 3.3.2 Saneamento... 18 3.3.3 Gas... 19 3.3.4 Electricidade... 19 3.3.5 Telecomunicacións... 19 4 Planeamento urbanístico... 21 4.1 Planeamento vixente... 22 4.1.1 Planeamento vixente por concello... 22 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento... 22 4.1.3 Planeamento en tramitación... 23 5 Dinámica Residencial... 25 5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas... 26 5.1.1 Cuantificación e evolución.... 26 5.1.2 Análise do parque residencial por usos... 27 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables... 30 5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007)... 32 5.2.1 Cuantificación e evolución... 32 5.2.2 Vivenda libre e protexida... 35 5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda... 36

5.3 Fogares... 38 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares... 38 5.3.2 Evolución no esforzo no acceso á vivenda... 39 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda... 41 6.1 Proxección e estimación de necesidades de vivenda... 42 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública... 42 6.1.2 Proxeccións de poboación... 44 6.1.3 Proxeccións de fogares... 46 6.1.4 Determinación das necesidades de vivenda... 46 6.1.5 Determinación das necesidades de vivenda de protección pública... 48 Anexo Cartográfico... 51

Medio físico 1

1.1 Medio físico A área funcional de Verín conta cunha extensión de 1.006,7 km 2 e está formada por 8 concellos: Verín, Oímbra, Monterrei, Cualedro, Laza, Castrelo de Val, Riós e Vilardevós. Na actualidade, Verín é o centro indiscutible dunha extensa área funcional, que inclúe a todos os concellos da depresión e os seus rebordes. Esta área funcional está ao Sur da provincia de Ourense, lindando con Portugal. O Val de Verín está rodeado de macizos montañosos (San Mamede, Penas Libres, Serra de Larouco) que forman a conca do río Támega (un dos principais afluentes do río Douro) na que aflúen os ríos Abedes, Rego Novo e Rego dos Gondulfes. A Serra de San Mamede é unha serra que pertence ao macizo Galaico-Leonés, na provincia de Ourense e atópase separada do Macizo de Manzaneda polo val do Navea. Presenta unha orientación Noroeste-Sureste e estruturalmente é un horst que se alza sobre as terras de Mecedo e A Limia. Culmina na cume de San Mamede, de 1.618 metros de altura sobre o nivel do mar. A falla que cruza parte do val da orixe a varias fontes de augas minerais. Ainda que nas montañas que rodean a área funcional de Verín o clima é frío, no val suavízase. Pola cercanía da meseta, pódese considerar entre atlántico e continental, o que se traduce en veráns calorosos e invernos fríos, menos húmidos que no resto de Galicia. As superficies forestais están formadas por árbores de ribeira, pinos e matorrais. As terras de cultivo son de gran fertilidade e sitúanse na zona do val, onde abundan as viñas, que proporcionan o famoso viño de Monterrei con Denominación de Orixe. A Serra de Penas Libres: é un singular espazo natural cercano ás serras de Teixeiras, Canizo e Estirnos, no sureste ourensano. Ao oeste, a serra de Penas Libres presenta unha morfoloxía propia de penichairas, con altitudes de 660-700m, mentres que ao leste presenta un relevo mais enérxico, con altitudes entre os 900 metros e os 1000 metros. Constitúe un mirador ideal para contemplar a beleza paisaxística dos vales profundos e estreitos entre as estribacións montañosas. A serra de Larouco: está modelada en granitos e basculada pola tectónica e disecada pola acción dos cauces de auga. Presencia de glaciarismo e periglaciarismo. Esta serra está situada ao sur da provincia de Ourense e forma un marco de unión entre a comunidade galega e Portugal. Dende os seus cumes podemos divisar unha paisaxe excepcional que invita á práctica dos deportes de montaña. O río Támega: Nace en Verín na Serra de San Mamede, e pasa por Laza, Castrelo e Oimbra (provincia de Ourense). Ten unha lonxitude de 145 km e tras entrar en Portugal por Tràs-os-montes, pasa por Chaves e únese ao río Douro en Amarante ao norte do país. Desemboca na localidade portuguesa de entre-os-ríos. A vexetación que predomina son as árbores e os cultivos. O seu afluente principal é o río Bubal, pola dereita. A superficie da súa conca é de 669 km 2. Dende o seu nacemento ata Verín atópase en moi mal estado de conservación. 5 1. Medio físico

Estrutura socioeconómica 2

2.1 Poboación 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade Mapa 2.1. Distribución da poboación en 2007. Fonte: IGE. Cuantificación e distribución da poboación A área funcional de Verín está formada por 8 concellos. Conta cunha extensión de 1.007,1 km 2 e unha poboación total de 28.548 habitantes. Verín, con case 14.000 habitantes, é o concello máis poboado. O menos poboado é Castrelo do Val con pouco máis de 1.200 habitantes. Densidade de poboación por Km2 A área funcional de Verín presenta no ano 2007 unha densidade de poboación de algo máis de 28 hab./km 2. Este é un valor moi inferior á media galega, que no ano 2007 é de 93,7 hab./km 2 e tamén inferior ao valor da provincia de Ourense de 46,3 hab./km 2. Por concellos, Verín é o que presenta o máximo valor con case 150 hab./km 2, seguido a moita distancia por Oímbra e Monterrei que superan lixeiramente os 25 hab./km 2. O concello co valor máis baixo da densidade de poboación é Laza con soamente 7,8 hab./km 2. Dinámica poboacional Facendo unha análise da evolución da poboación no tramo 1991-2007 na área funcional de Verín, obsérvase que todos os concellos da área perden poboación coa excepción de Verín, que ve como se incrementa a súa poboación en case 3.000 persoas, o que en termos relativos supón case un 25% de incremento. O concello que pola contra perde máis poboación en termos absolutos é Vilardevós con case 1.000 habitantes, e en termos relativos é Laza cunha perda poboacional de case un 30%. 3.000 2.000 Absoluto Poboación % Poboación 30,0% 20,0% 7 2. Estrutura socioeconómica 1.000 0-1.000-2.000-3.000 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% Verín Oímbra Castrelo do Val Cualedro Riós Monterrei Laza Vilardevós Mapa 2.2. Densidade de poboación en 2007. Fonte: IGE. Gráfica 2.1. Evolución da poboación de 1991 a 2007. Fonte: IGE.

>85 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % 2.1.2 Caracterización da poboación Estrutura da poboación A pirámide poboacional para a área funcional de Verín presenta unha poboación máis envellecida que hai 10 anos. O descenso de natalidade producido nos últimos anos é o que provocou que o colectivo máis novo (< 24 anos) presente uns valores relativos máis baixos que hai unha década. Nos demais tramos de idade apréciase un lixeiro aumento de poboación centrado en poboación en idade de traballar (30-60 anos), como consecuencia da dinámica arrastrada pola pirámide. De todos os xeitos, é na parte superior da pirámide onde se produce un maior incremento, debido en parte polo aumento da esperanza de vida. Obsérvase como na parte baixa da pirámide (intervalo de 0 a 4 anos) non se produce un lixeiro aumento de individuos, como se aprecia en outras áreas funcionais. 8 Mujeres 2007 Hombres 2007 Mulleres 1996 Hombres 1996 Gráfica 2.2 Pirámides de poboación 1996 e 2007. Fonte: IGE. Índice de envellecemento 1 Os concellos da área funcional de Verín presentan uns índices de envellecementos elevados, superiores a 100, o que indica que hai menos xente menor de 20 anos que persoas de máis de 64 anos. O concello con menor índice de envellecemento é Verín (115 persoas maiores de 65 anos por cada 100 menores de 19). No extremo oposto sitúase Laza cun índice superior a 500. Na gráfica 2.3 represéntase conxuntamente o valor do índice de envellecemento e a poboación (obsérvese que a poboación se presenta en logaritmo en base 2 para facilitar a representación da gráfica). Na mesma pode apreciarse que parece existir unha certa correlación, na que nos concellos cun maior nivel de poboación, o índice de envellecemento é menor, debido aos movementos de poboación en idade de traballar cara ás zonas con maior dinamismo. 2. Estrutura socioeconómica 1 Índice de envellecemento: Relación entre a poboación maior de 64 anos e a poboación menor de 20 anos [Ienv = (P>64 / P<20)*100]

Índice de envellecemento 600 500 400 300 200 100 0 Laza Castrelo do Val Cualedro Vilardevós Monterrei Riós Oímbra Verín 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Logaritmo en base 2 da poboación Índice de envellecemento Logaritmo en base 2 da poboación Gráfica 2.3. Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. 9 Mapa 2.3 Índice de envellecemento, 2006. Fonte: IGE. 2.1.3 Dinámica da poboación Taxa bruta de natalidade 1 e taxa bruta de mortaldade 2 A taxa bruta de natalidade reflicte valores baixos para os concellos da área funcional. Verín é o concello no que este valor é maior, motivado polo baixo nivel do índice de envellecemento. No tocante á taxa bruta de mortaldade, o valor que representan os concellos da área é elevado. Neste sentido destaca Verín como o concello cun valor máis baixo. 2. Estrutura socioeconómica 1 Taxa bruta de natalidade: Número de nados por 1.000 habitantes 2 Taxa bruta de mortaldade: Número de defuncións por cada 1.000 habitantes

CONCELLO T.B.M. T.B.N. Castrelo Do Val 18,4 4,4 Cualedro 19,9 2,5 Laza 17,6 1,7 Monterrei 21,3 4,0 Oímbra 16,3 2,5 Riós 18,0 3,1 Verín 10,3 7,6 Vilardevós 19,1 2,3 Táboa 2.1. Taxas brutas de natalidade e mortaldade 2006. Fonte: IGE. 10 Mapa 2.4. Taxa de natalidade, 2006. Fonte: IGE. Mapa 2.5. Taxas de mortaldade, 2006. Fonte: IGE. Número medio de fillos por muller 1 A área funcional segue a tónica xeral galega de baixa natalidade, tomando o índice sintético de fecundidade o valor de 0,83 (cando o valor de mantemento da poboación é 2,1). É unha área funcional cun valor superior á media de Galicia. Por concellos, Monterrei e Verín son os que teñen os valores máis altos cun valor de 1. Laza, en cambio é o concello co valor máis reducido co valor de 0,4. Isto, no longo prazo é dificilmente sostible e producirá uns crecementos vexetativos negativos, cando a poboación da base da pirámide se atope na idade reprodutiva. 2. Estrutura socioeconómica Mapa 2.6. Número medio de fillos por concello. Ano 2006. Fonte: IGE Crecemento vexetativo O crecemento vexetativo da poboación é o diferencial entre o número de nacementos e defuncións nun período de tempo determinado. Todos os concellos da área presentan no ano 2006 crecementos vexetativos negativos, sendo Verín o que presenta en termos de taxa o crecemento menos negativo. 1 Número medio de fillos por muller ou Índice Sintético de Fecundidade (ISF): Número esperado de fillos por muller ao longo da súa vida fértil

Saldos migratorios Unha análise da evolución dos saldos poboacionais na área pon de manifesto que é unha área netamente receptora de inmigrantes. En todo o período 1992-2006 o saldo migratorio co exterior é positivo, incrementándose estes valores dende o ano 1999. Respecto do saldo co resto de España, existe unha irregularidade tanto nas cantidades como nos signos dos saldos. O mesmo acontece co saldo coa mesma provincia, e co Resto de Galicia onde non existe unha tendencia definida. 500 400 Mapa 2.7. Crecemento vexetativo, 2006. Fonte: IGE. Composición del saldo poblacional 300 200 100 0-100 -200-300 11 1992 1993 1994 1995 2. Estrutura socioeconómica 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 S.M. do estranxeiro S.M. doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca Gráfica 2.4. Saldos migratorios totais entre 1992 e 2006. Fonte: IGE.

2.2 Economía e emprego 2.2.1 Estrutura económica Caracterización do emprego Terciario 61% Primario 9% I+E 15% Na gráfica 2.5 obsérvase a evolución recente que experimenta no período 2003-2007, período de crecemento da economía galega e da española, no que o número de afiliados na área funcional de Verín, pasou dos 5.052 no 2003 aos 6.213 no 2007. É dicir, durante os catro último anos o número de afiliados incrementouse en 1.161 efectivos, algo máis de 250 anuais, cifra moi superior ao saldo anual poboacional, que no período reduciuse en máis de 500 persoas, o que está a indicar a existencia de recursos ociosos ou parados que se están incorporando ao mercado de traballo. Destaca o feito de que o número de afiliados no conxunto da área funcional reduciuse no ano 2007 respecto do 2006. 7.000 Construcció n 15% Gráfica 2.6. Afiliados por sector económico, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 5.052 5.195 5.444 6.255 6.213 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 2.5. Evolución do número de afiliados entre 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Na gráfica 2.6 de distribución de afiliados por sector económico para a área funcional de Verín pode observarse que se trata dunha área na que o sector terciario é o fundamental. Detallando estes números en concellos compróbase como o maior incremento, tanto en valor absoluto como en porcentaxe, corresponde a Verín. De todos os concellos, é o concello de Cualedro o único que rexistra unha diminución no número de afiliados cunha reducción do contorno do 10%. 12 2. Estrutura socioeconómica

1.250 1.000 750 500 250 0-250 -500 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% Verín Oímbra Vilardevós Riós Monterrei Laza Castrelo do Val Cualedro 13 Mapa 2.8. Predominancia dun sector produtivo, 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Absoluto afiliados 2003-2007 % afiliados 2003-2007 Gráfica 2.7. Crecemento do número de afiliados entre o 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. Por concellos, o sector predominante é o terciario en todos eles menos en Monterrei e Vilardevós onde é o sector secundario o que concentra maior número de afiliados. O sector primario, aparece como segundo en importancia nos concellos menos poboados, Laza e Castrelo do Val. Indicador de renda municipal Na táboa nº 2.2 pódense observar os valores tomados polos indicadores de rendas municipais para os diferentes concellos pertencentes á área funcional de Verín para o período 2000-2002. Verín, cun índice de 90 no ano 2002 é o concello co maior nivel de renda e se atopa por debaixo da media galega. Destaca o feito que todos os concellos da área funcional, menos Riós, non están gañando peso relativo respecto da media da comunidade galega. CONCELLO 2000 2001 2002 Castrelo Do Val 74 72 73 Vilardevós 79 78 78 Riós 86 87 87 Verín 92 92 90 Oímbra 70 68 69 Cualedro 79 78 79 Monterrei 76 75 76 Laza 82 80 81 Táboa 2.2. Indicador de rendas entre o 2000 e 2002. Fonte: IGE 2. Estrutura socioeconómica

Mapa 2.9. Índice de dinamicidade, 2007. Fonte: Otero, R. e Gómez, S. 2.2.2 Índice de dinamicidade O Índice de dinamicidade socioeconómica e funcional (IDSF) -elaborado por Otero, R. e Gómez, S.- é lineal, e nel introdúcense diferentes indicadores da dinamicidade do concello proporcionados polo Censo de Poboación e Vivenda correspondentes a: poboación, instrución, mobilidade laboral, terciarización e atracción poboacional. Polo tanto é un índice sintético que tería que amosar relación coas análises demográficas e socioeconómicas realizadas, por tratarse dunha aglutinación. As categorías municipais definidas polo IDSF son as seguintes: 1º INTERVALO: -8,79 / 0,86. Concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa e moi baixa dinamicidade. 2º INTERVALO: 0,87 / 4,71. Concellos rurais ou rurbanos vilas- dinámicos. 3º INTERVALO: 4,72 / 27,4. Concellos urbanos ou suburbanos dinámicos ou moi dinámicos. Tendo en conta a categorización anterior, no mapa 2.9 vése como todos os concellos da área funcional encádranse na categoría de concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa ou moi baixa dinamicidade, excepto o concello de Verín que si amosa certa dinamicidade. Isto é coherente coa análise demográfica ata agora realizada. 14 2. Estrutura socioeconómica

INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA SOLO Estrutura Territorial 15 3 2. Estrutura socioeconómica

3.1 Modelo Territorial 3.1.1 A estruturación do territorio A área funcional de Verín está composta por 8 concellos e ocupa unha extensión total de 1007,1Km2, o que supón un 13,8 % da provincia e un 3,4% do total autonómico. Mapa 3.1. Localización xeográfica. Fonte: SITGA. CONCELLO Área Poboación Castrelo do Val 122,00 1.242 Cualedro 117,60 2.148 Laza 215,90 1.683 Monterrei 119,10 3.094 Oímbra 71,90 1.957 Riós 114,40 2.003 Verín 94,10 13.991 Vilardevós 152,10 2.430 TOTAL 1.007,10 28.548 Táboa 3.1. Área en Km2 e poboación en 2007. Fonte: IGE, SITGA. 16 3. Estrutura territorial

3.2 Sistema de comunicacións 3.2.1 Comunicacións As vías de comunicación xogan un papel importante no desenvolvemento dunha área funcional, non só favorecendo os accesos e desprazamentos internos-externos (xeralmente trátase de movementos pendulares por motivos laborais, comerciais, educativos, de ocio, culturais, etc), senón porque tamén actúan como atraentes sobre as actividades industriais, comerciais e residenciais. De feito, os usos residenciais están directamente condicionados pola existencia dunha infraestrutura de comunicación que facilite o seu acceso. As principais vías de comunicación son a autovía A-52 que une Ourense con Benavente e a N-525, así como a estrada que comunica Verín co Norte de Portugal a N-532. Para comunicarse por avión, o aeroporto máis próximo está en Vigo (Peinador) ou en Santiago de Compostela (A Lavacolla). 17 Mapa 3.2. Infraestruturas de comunicación básicas. Fonte: SITGA. 3. Estrutura territorial

3.3 Infraestruturas básicas Mapa 3.3. Infraestruturas de abastecemento. Fonte Augas de Galicia. 3.3.1 Abastecemento O plan de abastecemento de Galicia (todavía en elaboración), inclúe o conxunto de instalacións comúns para a captación, conducción, tratamento, almacenamento, transporte e distribución da auga de consumo humano empregadas para abastecer a unha determinada poboación. O sistema de abastecemento de auga potable que se consume hoxe en día en cada concello baséase no aproveitamento do recurso dos diferentes rios da comarca e dos encoros. Dentro da Área Funcional Verín atopamos o sistema máis potente de abastecemento no concello de Verín no río Támega, cunha captación actual de 101 L/S o cual aporta auga para un volume de poboación de 14.289 persoas. A previsión é acadar no ano 2.023 un volume de auga suficiente para abastecer a 19.340 persoas. Menos importantes son as captacións dos concellos de Oimbra (no lugar de Medeiros) no río Bubal de 6 L/S. Desde os puntos de captación parte o colector que abastece de auga á ETAP e de aí reparte hacia os principais depósitos do concello. Observase a independecia dos concellos en materia de abastecemento, e cada concello dispón da súa ETAP. Como infraestructura de almacenamento o concello de Verín dispón dun volume total de almacenamento de 8.780 m 3 repartidos polo seu territorio en 14 depósitos, sendo dous deles de 3.000 m 3 de capacidade. Tamén o concello de Oimbra dispón dunha capacidade de 2.700 m 3, repartidos en 13 depósitos. No resto de concellos a capacidade dos respectivos depósitos vai dende os 700 m 3 de Castrelo do Val ata os 2.200 de Riós. Por concas os ríos Vilaza, Támega e Camba repártense o territorio. Obsérvase unha maior densidade de colectores nos concellos de Verín, Cualedro, Oimbra e Riós. 3.3.2 Saneamento 18 3. Estrutura territorial Mapa 3.4. Infraestruturas de saneamento. Fonte: Augas de Galicia. Dentro da Área funcional de Verín, o transporte de augas residuais ata a EDAR realízase mediante un colector interceptor que recolle as augas que transportan os colectores tributarios. Dito colector dispón de impulsión nos pozos que o necesiten se o sistema por gravedad non é suficiente. Obsérvase a independencia de cada concello e de cada núcleo de poboación respecto as augas residuais, así cada concello dispón da súa EDAR no núcleo máis poboado e de diversas depuradoras compactas nos núcleos rurais. As EDAR sitúanse no contorno do río vertendo as augas depuradas a el. Nesta área funcional vértense as augas á conca do Támega e do Limia. A EDAR de maior capacidade desta A.F. é a de Verín, de tipo biolóxica, e ten unha capacidade de depuración de 30.000 habitantes, vertendo ao río Támega.

Tódalos sistemas de depuración do resto de concellos son depuradoras de tipo compacta con aireación, para pequenos núcleos de poboación, de capacidade equivalente de depuración de 500 hab. A rede de saneamento máis extensa é a do concello de Verín e Oimbra. 3.3.3 Gas O gaseoducto de transporte primario que une Portugal con Asturias non cruza por esta área funcional, e o ramal que distribue gas a Ourense só chega a Sarreaus, quedando ás pórtas desta AF. Existe distribución a través da empresa Repsol-Gas en Verín, e a empresa Gas Galicia tamén ten tramitada autorización para distribución de gas neste concello. Nos concellos de Laza, Cualedro, Monterrei, Oimbra, Vilardevos, Riós e Castrelo do Val non está previsto o despliegue de rede. 19 Mapa 3.5. Concellos con subministración de Gas. Fonte: Gas Galicia SDG. 3.3.4 Electricidade Dentro da Área funcional de Verín, atopámonos coas seguintes redes: - Redes de Transporte (liñas de alta a 400 ou 220 kv) non hai. - Rede de reparto (entre 150 e 110 kv) que enlaza a subestación de Verín coa de Xinzo e tamén coa subestación de Salas (en Muiños), enlazando co parque eólico de Larouco - A Rede de Distribución, constituída por liñas de media tensión a 20 ou 15 kv, é a encargada de conectar as subestacións de distribución con outras de menos rango ou con transformadores locais. Na AF de Verín só existe unha subestación, no concello de Verín. 3. Estrutura territorial 3.3.5 Telecomunicacións Galicia dispón dunha serie de redes de telecomunicacións fixas e móbiles, que dan servizo a través de distintos operadores. En redes fixas operan as empresas: - Telefónica, que chega con telefonía a case a totalidade da comunidade galega, e ofrece ADSL (banda ancha) ao 100% do territorio (a poboacións con máis de 1.000 habitantes). - R: nesta A.F. chega ao concello de Verín con banda ancha.

En redes móbiles, os datos dispoñibles só achegan información sobre as localizacións dos operadores GSM (Movistar, Orange, Vodafone e Yoigo) para a prestación do seu servizo coas tecnoloxías GSM/GPRS; a cobertura que nesta área funcional prestan é boa. Desde a Xunta de Galicia aseguran conectividade de banda ancha para o ano 2009 en tódolos núcleos de poboación, e xa no 2008 en todos os núcleos con máis de 500 vivendas. 20 3. Estrutura territorial

Planeamento urbanístico 4

4.1 Planeamento vixente 4.1.1 Planeamento vixente por concello Como se describiu anteriormente, a área funcional está composta por 8 concellos, cada un coa súa respectiva figura de planeamento xeral. Na táboa seguinte e no gráfico 4.2 pódese observar que dous concellos contan con Normas Subsidiarias de Planeamento (N.S.P.) como figura de planeamento xeral, 5 contan con Normas Subsidiarias Provinciais de Planeamento (N.S.P.P.), mentres que os só un concello se rexe por un Plan Xeral de Ordenación Municipal. NOME PLANEAMENTO APROBACION Castrelo Do Val N.S.P.P. 1991 Cualedro N.S.P.P. 1991 Laza N.S.P.P. 1991 Monterrei N.S.P. 1989 Oímbra N.S.P.P. 1991 Riós P.X.O.M. 2001 Verín N.S.P. 1986 Vilardevós N.S.P.P. 1991 22 Mapa 4.1. Ano de aprobación do planeamento por concellos. Fonte: COAG. Táboa 4.1. Planeamento vixente por concello. Fonte: COAG. Por outro lado, no mapa 4.1 obsérvase que a Área Funcional é unha zona moi pouco dinámica desde o punto de vista urbanístico: unicamente Laza, ten o seu planeamento vixente adaptado á LOUGA tras a recente aprobación definitiva do seu planeamento en tramitación e tan so un o está á lei 1997. Do resto de concellos, so dous non están tramitando o seu instrumento de planeamento xeneral. 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento 4. Planeamento urbanístico O grado de execución do planeamento estudouse en dúas clases de solo (urbano e urbanizable) e mediante dous parámetros: a superficie de solo e a superficie de teito (superficie construída). Ademais categorizouse en usos globais: Dotacional, Industrial, Residencial e Terciario e outros usos non definidos. Na táboa seguinte cuantifícase en metros cadrados (de solo ou de teito, segundo corresponda) a totalidade da Área Funcional, indicando ademais se se executou ou non o planeamento. Mapa 4.2. Planeamento vixente en cada concello e o seu estado actual. Fonte: COAG.

100% 80% 60% 40% 20% 0% Non executado Residencial Industrial NO CONSTA USO URBANIZABLE Gráfica 4.1 Grao de execución do Planeamento en solo urbanizable na área funcional. Fonte: COAG. SUELO TECHO Superficies en m2 Ejecutado Superficies en m2 Ejecutado Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general URBANO Residencial 2.184.555,8 2.184.555,8 URBANO Industrial Industrial 285.240,0 285.240,0 0 Residencial Total URBANO 2.469.795,8 2.469.795,8 Total URBANO URBANIZABLE Residencial 477.560,0 477.560,0 URBANIZABLE Industrial 409.060,8 409.060,8 Industrial 873.520,6 873.520,6 NO CONSTA USO NO CONSTA USO 5.407,1 5.407,1 Residencial 271.860,9 271.860,9 Total URBANIZABLE 1.356.487,7 1.356.487,7 Total URBANIZABLE 680.921,7 680.921,7 Total general 1.356.487,7 2.469.795,8 3.826.283,5 Total general 680.921,7 680.921,7 Táboa 4.2 Cuantificación do grao de execución do planeamento en solo urbanizable. Fonte: COAG. Da táboa despréndese que no solo urbano se desenvolveron completamente as previsións do planeamento. Polo contrario, no solo urbanizable, o residencial, o industrial e outros usos non definidos non se desenvolveu en absoluto. Este grao de desenvolvemento represéntase na gráfica 4.1. Conclúese que as previsións do planeamento foron claramente superiores ao desenvolvemento ata o momento dos solos, pese á antigüidade xeral dos plans. Dedúcese que existiu un evidente sobredimensionamento por parte dos planeamentos. Especifícase que este é un dato a nivel de Área Funcional. 4.1.3 Planeamento en tramitación Os dous municipios en proceso de actualización do seu planeamento están adoptando como figura de ordenación urbanística a do Plan Xeral de Ordenación Municipal (P.X.O.M.): O Grove revisa o vixente e Meaño substitúe as súas Normas Subsidiarias. Desta maneira búscase a adecuación do planeamento á situación actual dos municipios. Inclúese a continuación unha gráfica co estado de tramitación dos municipios con data do 22 de novembro de 2007. Os fitos que se consideraron na tramitación son os que seguen: Contratación: indica que se iniciou o procedemento de redacción do novo instrumento. Avance: o avance de planeamento foi presentado. Trámites previos: o documento encóntrase nos trámites previos á aprobación inicial, como pode ser o Informe Previo á Aprobación Inicial, o informe de Avaliación Ambiental Estratéxica ou a suspensión de licenzas. Aprobación Inicial: o concello efectuou a aprobación inicial. Aprobación Provisional: pechouse o proceso de información pública e o pleno municipal aprobou o plan. Incidencias na Aprobación Definitiva: produciuse algún tipo de incidencia na Aprobación Definitiva, ben a súa anulación parcial, a súa denegación ou suspensión ata a corrección de defectos. 23 4. Planeamento urbanístico

Trámites previos 17% Como se observa na gráfica, no caso da Área Funcional de Verín, a meirande parte dos concellos atópanse en trámites dun novo planeamento (6 de oito concellos). Destes, o 67% se atopan en aprobación inicial, 17% en trámites previos e o restante 17% en fase de Avance. Na seguinte táboa inclúense todos os municipios da Área Funcional e o estado de tramitación do planeamento xeral; os municipios que non teñen ningún dato é porque contan cun planeamento aprobado definitivamente e que non iniciaron ata a data trámites para a súa revisión. Avance 16% Aprobación Inicial 67% NOMBRE INSTRUMENTO EN TRAMITE ESTADO TRAMITE EQUIPO REDACTOR Castrelo Do Val P.X.O.M. Aprobación Inicial Consultora Galega Cualedro P.X.O.M. Aprobación Inicial Laza P.X.O.M. Aprobación Inicial HABITAT 6 S.L. Monterrei Oímbra P.X.O.M. Trámites previos José Javier Suances Matías Riós Verín P.X.O.M. Avance Consultora Galega Vilardevós P.X.O.M. Aprobación Inicial Consultora Galega 24 Gráfica 4.2 Estado do Planeamento en tramitación. Fonte: COAG. Táboa 4.3 Planeamento en tramitación por concello. Fonte: COAG. 4. Planeamento urbanístico

Dinámica Residencial 5

5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 17.496 17.547 17.717 17.818 17.878 18.054 18.228 18.272 18.458 18.675 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 5.1.1 Cuantificación e evolución. Analizando os datos dispoñibles para a área de Verín, obsérvase un crecemento constante no número de vivendas, que pasan de 17.278 a 18.675 no lapso dunha década, un incremento de 1.397 vivendas. Na gráfica 5.2 reflíctese a distribución espacial deste crecemento: os maiores incrementos relativos prodúcense en Verín, cunha porcentaxe de case o 30%, seguido de Castrelo do Val, cunha porcentaxe próxima ao 15%. En resumo, o crecemento do parque inmobiliario da área concéntrase en gran parte no concello de Verín, que en valores absoluto multiplica por 10 ao seguinte concello de incremento no número de vivendas 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 1.788 Incremento absoluto Incremento porcentual 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 26 Gráfica 5.1. Evolución do parque de vivendas na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 800 600 400 200 0 Verín 183 173 157 Cualedro Monterrei Vilardevós 83 83 73 Castrelo Do Val Oímbra Riós 46 Laza 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 5. Dinámica residencial Gráfica 5.2. Crecemento do parque de vivendas por concello na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: IGVS. Este incremento do parque de vivendas, que en termos porcentuais é dun 8%, non se pode explicar en función do crecemento poboacional, xa que este se mantivo nun exiguo 0,1%. É necesario introducir entón a variable dos fogares xerados na Área Funcional para poder explicar o comportamento aludido. A área funcional experimentou un crecemento do número de vivendas do 8,1%, mentres a súa poboación se incrementou un 0,1%, evidenciando que a presión demográfica non é o único factor que incide na evolución do parque de vivenda na área. Pola contra, este incremento vén dado en gran parte pola variación na composición dos fogares, que como se ten analizado no capítulo correspondente, vén experimentando unha progresiva redución do número de persoas por fogar, pasando no caso da Área Funcional de Verín de 2,93 a 2,69 habitantes por fogar no período intercensual de referencia. Este factor actúa como multiplicador do

10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 9,0% 8,1% crecemento demográfico, xa que os fogares creceron un 9% ao combinarse o incremento poboacional e o descenso na taxa de persoas por fogar. A evolución do número de fogares ofrece unha mellor aproximación ao incremento do parque de vivendas, pero ao trasladar a termos absolutos estes ritmos de crecemento compróbase que o incremento do número de fogares, con 901 no período intercensual, non logra explicar completamente a existencia de 1.397 novas vivendas (gráfica 5.4): a evolución do saldo de fogares só explica un 64% do incremento do parque de vivendas (a relación entre estas dúas magnitudes sitúase arredor de 1,6 novas vivendas por incremento dun fogar no saldo de fogares). Este factor apunta a que unha importante cantidade de vivendas construídas non están destinadas a cubrir un uso de vivenda principal. 3% 2% 1% 0% 0,1% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas Gráfica 5.3. Incremento relativo de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 27 901 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 1.397 Gráfica 5.4. Incremento absoluto de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 5.1.2 Análise do parque residencial por usos 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Castrelo do Val Cualedro Laza Monterrei Oímbra Riós Verín S Principal S Secundaria S Vacia Gráfica 5.5. Índice de vivendas principais, secundarias e baleiras por 1.000 habitantes por concello. 2001. Fonte: INE. Na gráfica 5.5 amósase, para o ano 2001, o número de vivendas por cada mil habitantes e por usos. Esta gráfica amosa as diferenzas no tamaño medio do fogar entre os diferentes concellos da área funcional de Verín, evidenciada polas diferenzas no número de vivendas principais por cada 1.000 habitantes. Así, Laza e Vilardevós presentarían os menores valores do tamaño medio do fogar en 2001, mentres que Verín contaría co maior número de membros por fogar. Tamén se constatan algúns aspectos como a forte proporción de vivenda baleira de Laza, Riós e Vilardevós e vivenda secundaria en Cualedro, Oímbra e Monterrei. Vilardevós 27 5. Dinámica residencial

400 350 300 250 200 150 100 50 0 84 174 89 56 129 127 84 150 Principal 65 131 Non principal 65 162 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.6. Distribución das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte INE. 91 124 118 170 52 97 109 151 248 110 Observando os datos de vivenda principal e non principal ano a ano (gráfica 5.6 e 5.8), a década 91-01 rexistra unha paulatina diminución da proporción de vivenda principal respecto ao total de vivendas construídas, un proceso que se manifesta claramente a partir de 1999. Neste proceso combínase un incremento en termos absolutos do número de vivendas dedicadas a vivenda non principal a partir de 2001 e cunha redución do número de vivendas principais construídas, manténdose unha certa tendencia crecente no número total de vivendas construídas, se ben con flutuacións puntuais. A correlación do incremento de vivenda principal respecto ao crecemento da poboación móstrase sobre unha recta de regresión cun valor bastante elevado (R2=92,3%). Isto indícanos un bo axuste desta magnitude, que explica, por tanto, a evolución na vivenda principal polos incrementos poboacionais da área funcional. Por outra banda, a segunda compoñente do parque de vivenda, a non principal, como se resaltou anteriormente, presenta unha evolución flutuante, con picos en 1998, 2000, e chegando a un máximo de máis do 70% do total en 2001. Estase a reflectir o inicio da chamada burbulla inmobiliaria que, como se verá posteriormente, mantén esta tendencia ata 2007. Isto viría a explicar o aumento de vivendas secundarias ou incluso vivendas baleiras destinadas a investimento por consolidarse o papel da vivenda coma activo económico. 28 Δ % poboación 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% R2 = 0,923 100% 90% 80% 70% 60% 50% 84 89 56 Principal 84 65 Non principal 65 91 118 52 109 248 5. Dinámica residencial -50% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% Δ % vivenda principal Gráfica 5.7. Correlación do incremento da vivenda principal e a poboación nos concellos da área funcional. Fonte: INE. 40% 30% 20% 10% 0% 174 127 162 150 131 97 129 124 170 151 110 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.8. Distribución porcentual das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE.

Os mapas 5.1 e 5.2 mostran a distribución territorial do incremento de vivendas principais e secundarias por cada 1.000 habitantes no período intercensual. O maior incremento do parque inmobiliario principal prodúcese en Verín, en cambio, en Castrelo do Val prodúcese unha redución importante dos inmobles destinados a vivenda principal. As vivendas baleiras amosan unha clara perspectiva do territorio, por canto son as vivendas susceptibles de entrar no mercado sempre e cando o seu estado non sexa de deterioro. Así, a vivenda baleira antiga (que é maioritaria en Monterrei) indica certo estancamento do mercado e unha predominancia de vivendas baleiras relativamente recentes en Verín, Laza e Cualedro é indicativo dun mercado potencial. Pero no caso da área funcional de Verín, o único concello cunha certa actividade inmobiliaria é Verín. Dos mapas 5.3 e 5.4 pode sacarse a lectura de que a área funcional presenta un parque da vivenda secundaria envellecido, coas excepcións dos concellos de Verín e de Laza, este último cun parque de vivenda secundaria certamente pouco envellecido. 29 Mapa 5.1. Incremento de vivendas principais por cada 1.000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 5. Dinámica residencial Mapa 5.2. Incremento de vivendas secundarias por cada 1.000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. Mapas 5.3 e 5.4 Antigüidade das vivendas baleiras (esquerda) e vivendas secundarias (dereita) segundo o Censo de Poboación e Vivendas 2001. Fonte: INE.

5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables 400 350 300 250 Tipoloxía Entre os anos 2002 e 2007 na construción de novas vivendas, que roldou totais anuais entre 500 e 2.000 na área funcional, prevaleceu a vivenda colectiva pechada, seguida dunha importante masa de vivenda unifamiliar illada. Cabe destacar tamén o importante número de vivendas no ano 2006, onde destaca tanto a vivenda colectiva aberta como pechada. 200 150 Tenencia 100 50 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 O réxime de tenencia non experimentou cambios importantes na súa estrutura, se ben se percibe claramente un certo incremento das hipotecas e outros modos de tenencia na década dos 90, así como a redución en termos relativos da vivenda en réximede propiedade por herdanza e en aluguer. 100% 30 Colectiva Abierta Colectiva Cerrada Colectiva Otros Unifamiliar Aislada Unifamiliar En Hilera Unifamiliar Pareada Gráfica 5.9 Tipoloxías das vivendas construídas na área funcional entre 2002 e 2007. Fonte: COAG 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 Outros Aluguer En propiedade por herdanza ou doazón En propiedade con pagos pendientes En propiedade totalmente pagada 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 Outros Aluguer En propiedade por herdanza ou doazón En propiedade con pagos pendientes En propiedade totalmente pagada Gráfica 5.11. Réxime de tenencia das vivendas por área funcional nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. 5. Dinámica residencial 0 1991 2001 Gráfica 5.10. Estado das vivendas na área funcional en 1991 e 2001. Fonte. INE.

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 Ruinoso Malo Deficiente Bo Estado O estado de conservación das vivendas na área funcional de Verín practicamente non experimentou ningún cambio na década dos 90, manténdose unha parte importante do parque inmobiliario nun estado deficiente, e pasando parte do parque en mal estado a ruinoso. 31 Gráfica 5.12. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001. Fonte: INE 5. Dinámica residencial

5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007) 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 0,1% 9,0% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 8,1% Gráfica 5.13. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001. Fonte: INE. 8% 6% 4% 2% 0% -2% 4,5% 2001-2007 6,0% 5.2.1 Cuantificación e evolución O sistema inmobiliario experimentou unha agudización das tendencias que se marcaban ao final do século vinte. Móstranse a continuación as gráficas comparativas da etapa aludida anteriormente xunto cos datos máis recentes destas dinámicas. Obsérvase como o diferencial entre os incrementos de poboación, fogares e vivendas experimenta un significativo incremento no período máis recente. As gráficas da franxa esquerda amosan as tendencias (Gráfica 5.13 e 5.14) e baixo este parágrafo indícanse os valores absolutos das dúas épocas aludidas. 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 27 901 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 1.397 1.500 1.000 500 0-500 -1.000-1.500-902 497 2001-2007 Poboación Fogares Vivendas Gráficas 5.15 e 5.16 Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001 e 2001 a 2007. Fonte INE e COAG. Obsérvase claramente que nos últimos sete anos (2001-2007) o incremento de vivendas é lixeiramente inferior ao rexistrado na anterior década (1991-2001), sumando preto de 271 vivendas menos nun período inferior a tres anos. A poboación non acompañou aos valores de vivendas, xa que esta descendeu en máis de 900 persoas. A pesar disto os fogares incrementáronse pero este número non acada os valores absolutos dos incrementos da vivenda, nin sequera chegan a cubrir a metade do número de vivendas. 1.126 32 5. Dinámica residencial -4% -3,1% Poboacion Fogares Vivendas Gráfica 5.14. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 2001 a 2007. Fonte: INE / COAG.

16% 14% 12% 13,9% 14,6% 500 400 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% 1991-2007 -3,0% Poboacion Fogares Vivendas Composición del saldo poblacional 300 200 100 0-100 -200 S.M. do estranxeiro S.M. doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 33 Gráfica 5.17 Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2007. Fonte: INE / COAG 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0-500 -1.000-1.500-875 1.398 1991-2007 Poboación Fogares Vivendas 2.523 Gráfica 5.18. Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2007. Fonte: INE / COAG. -300 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Gráfica 5.19 Estrutura dos saldos migratorios entre 1992 e 2006. Fonte: INE. A pesar dos saldos migratorios positivos a partir do ano 2001, o crecemento vexetativo é negativo, o que ocasiona que se pase dun mantemento da poboación na década dos 90, a outro de perda poboacional en case 1.000 persoas durante os 6 anos seguintes. No caso dos fogares, o ritmo no descenso do número de persoas por fogar, que forma parte dunha tendencia estrutural de ciclos moito máis longos que os que regulan os saldos poboacionais, estes aumentan a pesar do descenso de persoas, pero este incremento relativo de fogares non pode alcanzar en 6 anos o diferencial acadado en toda a década anterior. Se para a década dos 90 se observaba unha capacidade de absorción da vivenda principal próxima ao 65% do parque construído, esta capacidade de absorción queda por debaixo do 45% no período 2001-2007 a xulgar polos datos achegados pola gráfica 5.16 (1.100 novas vivendas para só 500 novos fogares). Se optamos por presentar os datos dos dous períodos analizados conxuntamente (1991-2007), obtense unha panorámica da transformación das variables definitorias do modelo socio inmobiliario que caracteriza a área funcional, e que se resume no seguinte: durante os últimos 17 anos, para un decremento poboacional do 3%, increméntase o número de fogares nun 13,9% e o de vivendas nun 14,6%. En termos absolutos, observamos que os novos fogares xerados no período 1991-2007 só poderán absorber o 55% das novas vivendas construídas, o que revela un claro indicador da importancia da vivenda non principal no desenvolvemento inmobiliario vivido na área funcional durante o período analizado. 2003 2004 2005 2006 5. Dinámica residencial

400 350 300 250 200 150 100 50 0-50 -100 Principal Non Principal 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 29.423 10.054 17.278 29.450 10.955 18.675 28.548 11.452 19.578 POBOACIÓN FOGARES VIVENDAS 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Gráfica 5.20 Evolución anual da vivenda principal e non principal entre 1991 e 2007. Fonte: INE / COAG 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0 1991 2001 2007 Gráfica 5.22. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivenda nos anos 1991, 2001 e 2007. Fonte: INE / COAG 34 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% 1991 1992 1993 1994 1995 No Principal 1996 1997 1998 Principal Gráfica 5.21 Evolución anual da vivenda. Proporción da principal e non principal entre 1991 e 2001. Fonte: INE / COAG 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 O anterior queda perfectamente reflectido no gráfico seguinte, que amosa o número de vivendas construídas ao longo dos dous períodos considerados, ofrecendo unha plasmación estatística de que o boom inmobiliario acontecido desde o arranque da década noutras áreas funcionais, na área funcional de Verín non se da, xa que decrece significativamente o número de vivendas anuais construidas a partir de 2001, coa excepción do ano 2006. 400 350 300 250 200 150 100 50 0 258 1991 218 1992 183 1993 234 1994 196 1995 227 1996 215 1997 288 1998 149 1999 260 2000 358 2001 122 2002 88 2003 79 2004 104 2005 375 2006 135 2007 5. Dinámica residencial Gráfica 5.23. Evolución anual da vivenda construída da área funcional entre 1991 e 2007. Fonte INE/COAG

Mapa 5.5. Produción de vivenda libre por cada mil habitantes entre 2001 e 2007. Fonte: INE / COAG 1.000 LIBRE VPA VPP Se segregamos os datos de construción total en función do seu uso, comprobarase o anteriormente comentado respecto da capacidade de absorción da vivenda total pola principal, que pode cifrarse nunha media de 150 vivendas por ano. Consecuentemente, todo o construído por encima desa cifra representa a parte do mercado que apunta á vivenda secundaria ou á vivenda como activo financeiro, elementos que en última instancia explican o incremento de demanda propio do ciclo alcista recente, materializado especialmente en 2001, ano en que a vivenda principal chega a niveis mínimos do 30%, para comezar unha recuperación en 2002-2007 marcada polo descenso na construción de vivendas non principais máis que polo lixeiro incremento na construción de vivenda principal. 5.2.2 Vivenda libre e protexida A recesión de principios dos 90 que induciu a aparición da vivenda de protección pública como refuxio do sector inmobiliario noutras áreas funcionais, nesta é un fenómeno que se manifesta de maneira moi tenue na década dos 90. Máis destacable é o feito de que a vivenda de protección cobre maior protagonismo dende 1999, ano a partir do cal se produce un boom inmobiliario en España e en Galicia. En todo o período, dentro da vivenda de protección só tivo protagonismo a Vivenda de Protección Autonómica (VPA), coa excepción do ano 2000 onde se rexistra unha pequena promoción de Vivenda de Promoción Pública (VPP). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% LIBRE VPA VPP 35 1992 1993 5. Dinámica residencial 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Gráfica 5.24. Construción de vivendas por tipo de protección (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE/COAG/IGVS. 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Gráfica 5.25. Proporción de vivendas construídas por tipo de protección (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE/COAG/IGVS. Non obstante, observando a gráfica 5.24 na que se reflexa o volumen de vivendas construídas libres e de protección, vése como a maior proporción da vivenda de protección debeuse non a un aumento significativo no volume de construción desta, senón á reducción no ritmo de crecemento da vivenda libre.

5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda Mapa 5.6. Prezos da vivenda nova libre construída en 2007. Fonte: TINSA A evolución do prezo da vivenda en Galicia na última década rexistrou comportamentos moi dispares nos diferentes concellos de Galicia. Na área funcional de Verín, soamente se dispoñen de datos do concello cabeceira, o que é indicativo do pouco dinamismo do resto de concellos. As características similares comúns que se observan son: Prezos de vivenda libre moi elevados respecto á anterior década. Boom inmobiliario. Comportamento hiperinflacionario dos prezos. Novas actividades económicas dinamizadoras de transvasamento poboacional e auxe de prezos. Os prezos de venda da vivenda libre en bloque amósanse no mapa 5.6 e na gráfica 5.26, o que evidencia o comportamento rexistrado nos distintos concellos da área funcional. O único concello do que se dispoñen datos é Verín, cun valor en 2007 superior aos 900 /m 2. 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100-1995 2001 2007 36 5. Dinámica residencial Verín Gráfica 5.26. de prezos da vivenda nova entre 1995, 2001 e 2007 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. Descompoñendo a evolución dos prezos nos seus compoñentes, compróbase que nas condicións estruturais do mercado inmobiliario de auxe da construción de vivendas, as presións á alza dos prezos trasládanse de forma preferente aos prezos do solo, xa que o diferencial do custo de construción entre concellos é moi reducido. Xa que ante un aumento da demanda moi xeneralizable en termos espaciais, o elemento diferencial clave vén sendo a centralidade. Este factor reflíctese efectivamente no prezo do solo, e transmítese ao mercado a través da repercusión do prezo do solo sobre o prezo da vivenda.

140 120 100 80 60 40 Na análise do mercado inmobiliario, o comportamento do prezo de repercusión do solo é un fiel indicador, máis que o propio prezo da vivenda, do quecemento do mercado. Neste caso so se dispoñen datos do concello de Verín, no que se observa un incremento importante no prezo do mesmo, sobre todo en termos relativos. 1.400 1.200 20 0 Verín 1998 2007 1.000 800 600 913 Valor /m2-2007 Precio R. Especial - 2007 Precio R.General - 2007 Gráfica 5.27. Evolución do prezo de repercusión do solo entre 1998 e 2007. Fonte TINSA. 400 Precio R. Concertado - 2007 37 200 - Verín Gráfica 5.28. Prezo da vivenda na Área Funcional de Verín para o período 98-07 en relación cos réximes especiais. Fonte: IGVS / TINSA O anterior leva a dúas consideracións: a primeira ten que ver, loxicamente, cos criterios de selección de concellos susceptibles de acoller actuacións de vivenda de protección pública; a segunda fálanos de que o esforzo que os fogares deben efectuar para acceder á vivenda é heteroxéneo (partindo do indicador da falta de datos como falta de dinamicidade no mercado da vivenda), algo que enlaza directamente coa primeira das consideracións. 5. Dinámica residencial Pero antes de analizar ese esforzo que os fogares deben acometer para a consecución da súa vivenda, é necesario caracterizar sucintamente a evolución dos fogares na área funcional. Mapa 5.7. Valor de repercusión do solo en 2007. Fonte: TINSA.

5.3 Fogares 12.000 10.000 7 ou máis persoas 8.000 6 persoas 5 persoas 6.000 4 persoas 3 persoas 4.000 2 persoas 1 persoa 2.000 0 1991 2001 Gráfica 5.29. A composición do total dos fogares en 1991 e 2001. Fonte: INE. 100% 80% 7 ou máis persoas 60% 6 persoas 5 persoas 4 persoas 40% 3 persoas 2 persoas 20% 1 persoa 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares Os fogares da área funcional de Verín incrementáronse de maneira notable dende o ano 1991 ata 2007 en case 1.400 fogares ata os case 11.500, que en termos relativos é un incremento do 13,9%. Este aumento dos fogares debeuse a un único efecto como se pode apreciar na táboa 5.1-: A un proceso de redución do número de membros dos fogares, proceso estrutural en Europa e España nos últimos lustros, xa que a poboación se reduxo no período. Evolución do nº de fogares na Área Funcional 1991 2001 2007 Nº Fogares 10.054 10.955 11.452 en % 9,0% 4,5% TMF 1 2,93 2,69 2,49 Poboación 29.423 29.450 28.548 Táboa 5.1. Evolución dos fogares. Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE (Censo e ECVF) 1 TMF: Tamaño Medio do Fogar Se se caracteriza os fogares con base no número de membros nos anos 1991 e 2001 (que corresponden con datos do Censo), pode apreciarse o efecto de redución do tamaño medio do fogar. Sofren un forte incremento, en termos absolutos e relativos, os fogares unipersoais, e redúcense os fogares de 7 ou máis membros. Isto non é debido principalmente ás novas formas de convivencia como cabería esperar-, senón ao maior envellecemento da poboación como se detalla na alínea 2.3 Os fogares galegos: Evolución e estrutura territorial do Tomo I do Plan. 38 5. Dinámica residencial 0% 1991 2001 Gráfica 5.30. A composición relativa dos fogares entre 1991 e 2001. Fonte: INE.

25,00% 5.3.2 Evolución no esforzo no acceso á vivenda 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 AF_Verín Galicia Gráfica 5.32. Evolución do esforzo no acceso á vivenda usada. Área funcional de Verín e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. 10,00% 5,00% 0,00% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 AF_Verín Gráfica 5.31. Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova. Área funcional de Verín e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. Na Gráfica de esforzo no acceso á vivenda nova elaborada para a área funcional evidénciase que a partir de 2003 o esforzo para o acceso á vivenda comeza un proceso de incremento, inferior ao da media galega, que o separa progresivamente. O máximo acádase en 2007, por debaixo do 20%, cando a media galega sitúase por enriba do 30%. En canto á vivenda usada, este diferencial está tamén presente desde 2001, situándose a área por riba da media galega en todo o período analizado. Polo tanto, reflíctese que os habitantes desta área están a necesitar dedicar unha parte da súa renda menor que a media galega para acceder a unha vivenda, sexa esta nova ou usada. Galicia 39 5. Dinámica residencial Por concellos, so se dispoñen de datos de Verín, observando que experimenta un incremento no esforzo para o acceso á vivenda a partir de 2002, situándose en niveis teoricamente asumibles polos habitantes do concello.

20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 1998 2002 2007 Castrelo do Val Cualedro Laza Monterrei Oímbra Riós Verín Vilardevós 40 Gráfica 5.33 Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova por concellos. Área funcional de Verín. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. 5. Dinámica residencial

6.1 ad Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6 41 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda

6.1 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública Un dos indicadores das necesidades de vivenda de protección pública vén da información que proporciona o rexistro único de demandantes de vivenda de protección pública do IGVS. Este é un indicador importante, xa que a xente que demande unha vivenda de protección ten que estar inscrita. Este indicador hai que tomalo con certas reservas, xa que: leva implantado relativamente pouco tempo e existe certa parte da poboación que non o coñece para apuntarse hai que ir a unha das grandes cidades, co que hai que ter en conta o desincentivo que isto supón para familias que viven afastadas da cidade Na área funcional de Verín as solicitudes de vivenda de protección pública concéntranse no concello de Verín, como cabería esperar, xa que é o concello máis poboado (mapa 6.1). Hai que resaltar o feito de que un mesmo solicitante ten a posibilidade de realizar ata catro solicitudes, polo que podería acontecer que os concellos limítrofes aos máis poboados incorporen a alteración que este feito pode introducir. 42 Mapa 6.1. Número de solicitudes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda No mapa 6.2 recóllense o número de solicitantes por concello de orixe. Os datos que reflicte están en consonancia coa poboación, onde Verín é o concello que rexistra máis solicitantes.

43 Mapa 6.3. Relación de solicitantes entre solicitudes por concello en 2008. Fonte: IGVS. Mapa 6.2. Número de solicitantes de vivendas por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.3 compárase o número de solicitantes co número de solicitudes. Naqueles concellos nos que o valor está por enriba de 1, isto está a indicar que existen solicitantes que non fan solicitudes no concello no que residen. En cambio, no caso de que o valor sexa inferior a 1, non se pode chegar a ningunha afirmación xa que cada solicitante pode realizar ata 4 solicitudes, pero pode realizar tamén unha soa solicitude. Neste caso, ningún concellos da área funcional se atopa nesta circunstancia. 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda