ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Κοινωνικι Δθμογραφία Ενότθτα 2 θ : Μζγεκοσ και διάρκρωςθ του πλθκυςμοφ Όλγα Ιακωβίδου
Άδειεσ Χριςθσ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτϊσ. 2
Χρθματοδότθςθ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθ αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Μζγεκοσ και διάρκρωςθ του πλθκυςμοφ Δθμογραφικι εξίςωςθ και δομι του πλθκυςμοφ Κοινωνικι Δθμογραφία
Δθμογραφικι εξίςωςθ ι "εξίςωςθ του πλθκυςμοφ" Π 1 = Π 0 + Γ 0,1 - Θ 0,1 + Ρ 0,1 - Μ 0,1 όπου: Π 1 = ο πλθκυςμόσ τθσ χρονικισ ςτιγμισ (1) Π 0 = ο πλθκυςμόσ τθ χρονικι ςτιγμι (0) τθσ απογραφισ Γ ο,1 = ο αρικμόσ των γεννιςεων το χρονικό διάςτθμα (0,1) Θ ο,1 = ο αρικμόσ των κανάτων το χρονικό διάςτθμα (0,1) Ρ ο,1 = ο αρικμόσ των παλιννοςτοφντων το χρονικό διάςτθμα (0,1) Μ ο,1 = ο αρικμόσ των μεταναςτϊν το χρονικό διάςτθμα (0,1) 5
Ερωτιματα που ηθτοφν απάντθςθ... «Ποιοι είναι οι μθχανιςμοί που κακορίηουν τθν αφξθςθ ι μείωςθ του πλθκυςμοφ με μια κακοριςμζνθ ταχφτθτα»; «Κατά πόςο αυξάνει ο πλθκυςμόσ και με ποια ταχφτθτα»; 6
Βαςικζσ δθμογραφικζσ διαδικαςίεσ 1. Γεννθτικότθτα (ςυχνότθτα γεννιςεων ηϊντων - βιολογικι ανανζωςθ ) 2. Θνθςιμότθτα (ςυχνότθτα κανάτων φκορά του πλθκυςμοφ) 3. Μεταναςτεφςεισ (τεχνθτι ι μθχανικι ανανζωςθ ι φκορά του πλθκυςμοφ) Οι διαδικαςίεσ αυτζσ μεταβάλλουν: το μζγεκοσ του πλθκυςμοφ τθν κατά φφλο και θλικία διάρκρωςθ του τθ ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ κατά κοινωνικζσ κατθγορίεσ τθν κατανομι του πλθκυςμοφ ςτο χϊρο 7
όπου: Κακαρι αφξθςθ (ι μείωςθ) του πλθκυςμοφ ςε δεδομζνο χρονικό διάςτθμα Χ Π 1 - Π 0 = Γ- Θ + Ρ - Μ Π 1 -Π 0 = θ μεταβολι του πλθκυςμοφ ςτο χρονικό διάςτθμα Χ Γ = θ τιμι τθσ γεννθτικότθτασ το διάςτθμα Χ Θ = θ τιμι τθσ κνθςιμότθτασ το διάςτθμα Χ Ρ= θ τιμι τθσ παλιννόςτθςθσ το διάςτθμα Χ Μ = θ τιμι τθσ μετανάςτευςθσ το διάςτθμα Χ 8
όπου: Kακαρι αφξθςθ (ι μείωςθ) του πλθκυςμοφ (2οσ τρόποσ υπολογιςμοφ) Π 1 - Π 0 = ΦΑ + KM ΦΑ= φυςικι αφξθςθ (ι μείωςθ), δθλαδι το αλγεβρικό άκροιςμα τθσ τιμισ τθσ γεννθτικότθτασ και τθσ κνθςιμότθτασ ΚΜ= κακαρι μετανάςτευςθ, δθλαδι το αλγεβρικό άκροιςμα τθσ μετανάςτευςθσ προσ και τθσ μετανάςτευςθσ από μια περιοχι 9
Εξίςωςθ του πλθκυςμοφ όπου: ΚΜ 0,1 = Π 1 (Π 0 + ΦΑ 0,1 ) ΚΜ 0,1 = θ κακαρι μετανάςτευςθ το χρονικό διάςτθμα 0,1 Π 1 = ο πλθκυςμόσ τθ χρονιά 1 Π 0 = ο πλθκυςμόσ τθ χρονιά 0 ΦΑ 0,1 = φυςικι αφξθςθ ι μείωςθ του πλθκυςμοφ το χρονικό διάςτθμα 0,1 10
Οι τιμζσ τθσ γεννθτικότθτασ, κνθςιμότθτασ και μετανάςτευςθσ.. μποροφν να εκφράηονται: ςε απόλυτουσ αρικμοφσ δίνουν τάξθ μεγζκουσ δεν επιτρζπουν να διαπιςτωκοφν θ ςυχνότθτα, θ ζνταςθ ι θ ζκταςθ με τθν οποία παρουςιάηεται ζνα φαινόμενο ςε ςχετικοφσ αρικμοφσ ςχζςθ ενόσ μεγζκουσ προσ ζνα άλλο (ποςοςτά ι αναλογίεσ) 11
Η δομι του πλθκυςμοφ...η κατανομή του πληθυςμοφ κατά τισ βιολογικέσ κατηγορίεσ τησ ηλικίασ και του φφλου επθρεάηεται και επθρεάηει τισ γεννιςεισ, τουσ κανάτουσ και τθ μετανάςτευςθ Η μελζτθ τθσ μασ βοθκά να εκτιμιςουμε: το εργατικό δυναμικό τθν ζκταςθ και ςφνκεςθ τθσ αγοράσ, το μζγεκοσ και ςφνκεςθ των ςυνταξιοφχων το γεροντικό πλθκυςμό 12
Παράγοντεσ που διαμορφώνουν τθν κατά φφλο ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ Η κατά φφλο ςφνκεςθ κατά τθ γζννθςθ Οι διαφορζσ τθσ κνθςιμότθτασ μεταξφ αρρζνων και κθλζων, ςτισ διάφορεσ θλικίεσ Η διαφορετικι κατά φφλο ςυμπεριφορά ςτισ μεταναςτεφςεισ 13
Η κατά φφλο ςφνκεςθ κατά τθ γζννθςθ: Κακορίηεται από γενετικοφσ παράγοντεσ Ευνοεί τουσ άρρενεσ Είναι ςχετικά ςτακερι κατά τθ γζννθςθ Κακορίηει τόςο μερικά δθμογραφικά φαινόμενα, όςο και διάφορουσ τομείσ τθσ οικονομικισ και κοινωνικισ ηωισ του πλθκυςμοφ Σε κάθε 106 γεννήςεισ αρρένων αντιςτοιχοφν 100 γεννήςεισ θηλέων 14
Κατανομι του πλθκυςμοφ κατά φφλο Δεν είναι ςτακερόσ ςε όλεσ τισ θλικίεσ Διαφζρει ανάλογα με τθν κατθγορία του πλθκυςμοφ, κάτω από ςυνκικεσ μετανάςτευςθσ, κ.ά. 15
Η κατά θλικία ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ Αποτελεί το πιο βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ δομισ του πλθκυςμοφ «Χρονολογικι θλικία»: ο αρικμόσ των ετϊν που ζχει ηιςει ζνα άτομο Ζχει άμεςεσ ςυνζπειεσ ςτα δθμογραφικά φαινόμενα, ςτθν οικονομικι και κοινωνικι ανάπτυξθ 16
Κατανομι του πλθκυςμοφ ςε ομάδεσ θλικιών Παιδικόσ πλθκυςμόσ Ώριμοσ πλθκυςμόσ (Ή ενεργόσ παραγωγικόσ πλθκυςμόσ ι εργατικι δφναμθ) Γεροντικόσ πλθκυςμόσ Άτομα θλικίασ 0-14 ετϊν Άτομα 15-64 ετϊν Άτομα θλικίασ 65 ετϊν και άνω Προςοχή: Η έννοια του ενεργοφ πληθυςμοφ δεν ςυμπίπτει με αυτή του οικονομικά ενεργοφ πληθυςμοφ 17
Ηλικία και αποδοτικότθτα ςτθν 1. ωματικά κοπιώδεισ/χαμθλοφ επιπζδου εξειδίκευςθσ εργαςίεσ υψθλι ςτο 20 ο ζτοσ ανζρχεται μζχρι τα 30-40 ζτθ, τελειϊνει ςτα 55 2. Ανωτζρου επιπζδου εξειδίκευςθσ εργαςίεσ αρχίηει 20-30 ςυνεχίηει να αυξάνει και μετά τα 50-60 3. Επιςτθμονικά, διοικθτικά, εμπορικά, καλλιτεχνικά /τεχνικά επαγγζλματα αυξάνει μζχρι τα 50 εργαςία παραμζνει υψθλι για πολλά χρόνια 18
Ζνασ πλθκυςμόσ μπορεί να χαρακτθριςκεί ωσ: Νεανικόσ ι νζοσ το ποςοςτό του παιδικοφ πλθκυςμοφ κυμαίνεται γφρω ςτο 40% Ώριμοσ ο ϊριμοσ πλθκυςμόσ είναι πάνω από το 60% Γθράςκων το ποςοςτό του αυξάνει χωρίσ όμωσ να ζχει φκάςει το 10% Γθραςμζνοσ το ποςοςτό του γεροντικοφ πλθκυςμοφ ανζρχεται ςε 10% και πάνω 19
Ο πλθκυςμόσ ςτισ αναπτυςςόμενεσ και τισ αναπτυγμζνεσ χώρεσ Αναπτυςςόμενεσ χώρεσ - νεανικόσ πλθκυςμόσ: 50% περίπου του πλθκυςμοφ τουσ είναι <15 ετϊν και 3% >65 ετϊν Αναπτυγμζνεσ χώρεσ - γθραςμζνοσ πλθκυςμόσ: λιγότερο από 30% του πλθκυςμοφ τουσ ςτισ θλικίεσ 0-15 και 15% > 60 ετϊν Παγκόςμια επίπεδα ανάπτυξθσ Πθγι: http://en.wikipedia.org/wiki/file:developing_co untries_map.png 20
Οι ζννοιεσ τθσ γενιάσ και τθσ κοόρτθσ Γενιά Ζνα ςφνολο ατόμων που γεννικθκαν ςτο ίδιο χρονικό διάςτθμα, ςυνικωσ ς' ζνα χρόνο Μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν και άλλα χρονικά διαςτιματα μικρότερα ι μεγαλφτερα του ζτουσ Κοόρτθ Ζνα ςφνολο ατόμων που ςυνδζονται μεταξφ τουσ από ζνα κοινό μοναδικό γεγονόσ που ςυνζβθ ςτον ίδιο χρόνο Κοόρτθ γάμων, κοόρτθ γεννιςεων κλπ 21
Πυραμίδα του πλθκυςμοφ Απεικονίηει τθν κατανομι του πλθκυςμοφ είτε: Κατά θλικία ςε δφο διαφορετικζσ χρονικζσ ςτιγμζσ Κατά φφλο και θλικία ςε δεδομζνθ χρονικι ςτιγμι Γιατί πυραμίδα ; Εάν ςτθν κατά φφλο και θλικία ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ δεν υπάρχουν πακολογικζσ αλλοιϊςεισ, το μζγεκοσ του πλθκυςμοφ, ςτισ διάφορεσ ομάδεσ θλικιϊν, βαίνει ςταδιακά μειοφμενο 22
τισ πυραμίδεσ που απεικονίηεται θ κατά φφλο και θλικία ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ: Αριςτερόσ άξονασ: μεγζκθ του ανδρικοφ πλθκυςμοφ Κάκετοσ άξονασ: δείχνει τισ θλικίεσ των ατόμων Δεξιόσ άξονασ: μεγζκθ του γυναικείου πλθκυςμοφ Οριηόντιοσ άξονασ: δείχνει τον αρικμό των ατόμων κατά φφλο Πυραμίδα του πλθκυςμοφ Πθγι: http://commons.wikimedia.org/wiki/file:egypt_population_pyramid_2005.svg Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 23
Ανάλογα με τελικό τθσ ςχιμα, θ πυραμίδα μπορεί να είναι: Επεκτατικι θ πυραμίδα που παίρνει μορφι ιςοςκελοφσ τριγϊνου αναμζνεται αφξθςθ του πλθκυςμοφ τάςιμθ θ πυραμίδα που μοιάηει με καμπάνα δθλϊνει μθδενικι αφξθςθ του πλθκυςμοφ Περιοριςμζνθ θ πυραμίδα που παίρνει ςχιμα με μικρι βάςθ και διογκωμζνθ μζςθ και κορυφι χαρακτθρίηει φκίνοντεσ πλθκυςμοφσ 24
Ηλικία Επεκτατικι πυραμίδα Άντρεσ Γυναίκεσ Η πυραμίδα του πλθκυςμοφ τθσ Αιγφπτου. Ζτοσ αναφοράσ: 2005 Πθγι: http://en.wikipedia.org/wiki/file:egypt_population_pyramid_2005.svg Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 25
Ηλικία τάςιμθ πυραμίδα Η πυραμίδα του πλθκυςμοφ τθσ Κορζασ. Ζτοσ αναφοράσ: 2005 Πθγι: http://en.wikipedia.org/wiki/file:south_korea_age_pyramid_%28english%29.png Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 26
Ηλικία Περιοριςμζνθ πυραμίδα Η πυραμίδα του πλθκυςμοφ τθσ Κροατίασ. Ζτοσ αναφοράσ: 2009 Πθγι: http://en.wikipedia.org/wiki/file:croatia_population_pyramid_2009_dzs.gif Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 27
Ηλικία Αυξανόμενοσ, ςτάςιμοσ και φκίνων πλθκυςμόσ Άντρεσ Γυναίκεσ Επεκτατικι Επεκτατικι τάςιμθ Περιοριςμζνθ Αυξανόμενοσ τάςιμοσ Φκίνων Διαφορετικοί τφποι μεταβολισ του πλθκυςμοφ Πθγι: http://en.wikipedia.org/wiki/population_pyramid Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 28
Πυραμίδα του πλθκυςμοφ τθσ Ελλάδασ Πθγι: U.S. Census Bureau, International data base http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9f/population_greece_2009.png?uselang=el Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 29
Δείκτεσ πλθκυςμοφ (1) Δείκτθσ εξάρτθςθσ Αναλογία των ατόμων που για δθμογραφικοφσ λόγουσ (θλικία) είναι εξαρτϊμενοι, ωσ προσ τα άτομα τα οποία υποτίκεται ότι πρζπει να τα ςυντθριςουν με τθ δραςτθριότθτα τουσ Πόςα παιδιά και θλικιωμζνοι αντιςτοιχοφν ςε 100 άτομα του ενεργοφ πλθκυςμοφ Όςο υψθλότεροσ ο δείκτθσ εξάρτθςθσ, τόςο μεγαλφτερο το βάροσ που ζχει να αντιμετωπίςει ο ενεργόσ πλθκυςμόσ για τθ ςυντιρθςθ του πλθκυςμοφ 30
Δείκτεσ πλθκυςμοφ (2) Σχζςθ μεταξφ του μεγζκουσ του γεροντικοφ πλθκυςμοφ ωσ προσ τον παιδικό πλθκυςμό Δείχνει το ποςοςτό που αντιπροςωπεφει ο γεροντικόσ πλθκυςμόσ ςτο ςφνολο του πλθκυςμοφ 31
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σζλοσ Ενότθτασ Επεξεργαςία: Μαρία Αλεμπάκθ Θεςςαλονίκθ, Φεβρουάριοσ 2014