ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΥΛΗ ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Οι αμτωμυμίες Η Λαςιμική διαθέςει ςιπ ενήπ καςηγξοίεπ αμςχμσμιώμ: 1. ποξρχπικέπ (pronomina personalia), 2. κςηςικέπ (pronomina possessiva), 3. δεικςικέπ (pronomina demonstrativa), 4. ξοιρςικέπ (pronomina determinativa), 5. αματξοικέπ (pronomina relativa), 6. εοχςημαςικέπ (pronomina interrogativa), 7. αόοιρςεπ (pronomina indefinita). Η λαςιμική δεμ διαθέςει ασςξπαθείπ και αλληλξπαθείπ αμςχμσμίεπ. Για ςξ πώπ εκτοάζεςαι η ασςξπάθεια και η αλληλξπάθεια ρσμβξσλεσςείςε ςξ αμςίρςξιυξ λήμμα ςηπ επαμαληπςικήπ ύληπ ςξσ φητιακξύ βξηθήμαςξπ. Προσοχή: Οι αμςχμσμίεπ δεμ διαθέςξσμ κληςική πςώρη, όπχπ και ρςημ ελλημική, με εναίοερη ςιπ κςηςικέπ αμςχμσμίεπ α ποξρώπξσ. meus και mea. πξσ διαθέςξσμ κληςική πςώρη, μόμξ ρςξμ εμικό αοιθμό Προσωπικές αμτωμυμίες α πρόσωπο β πρόσωπο γ πρόσωπο ego tu - mei tui sui mihi tibi sibi me te se (a) me 1 (a) te 1 (a) se 1 1
α πρόσωπο β πρόσωπο γ πρόσωπο nos vos - nostri, nostrum 2 vestri, vestrum 2 sui nobis vobis sibi nos vos se (a) nobis 1 (a) vobis 1 (a) se 1 1 Η αταιοεςική απαμςά και απλή αλλά και εμπρόθετη, με ποξθέρειπ πξσ εκτέοξμςαι με ασςήμ ςημ πςώρη. π.υ. Adulescentes pulchriores nobis sunt. Hostes a nobis occisi sunt. Σημείχρη: Όςαμ η ποόθερη cum εκτέοεςαι με αφαιρετική τωμ προσωπικώμ αμτωμυμιώμ, ςόςε παοαςηοείςαι κοάρη, δηλαδή έμχρη ςχμ δύξ λένεχμ ρε μία, και αμαρςοξτή ποόθερηπ: cum + te = tecum (28), cum + se = secum (48) 2 Ο ποώςξπ ςύπξπ ρε -i έυει θέρη γεμικήπ κςηςικήπ ή αμςικειμεμικήπ και ξ δεύςεοξπ ςύπξπ ρε -um έυει θέρη γεμικήπ διαιοεςικήπ. Παρατηρήσεις Οι ςύπξι ςχμ ποξρχπικώμ αμςχμσμιώμ, εκςόπ από ςξμ ςύπξ tu και ςη γεμική πληθσμςικξύ ςξσ α και β ποξρώπξσ (nostri, nostrum- vestri, vestrum), όςαμ σπάουει έμφαση ή αμςιδιαρςξλή, εμιρυύξμςαι με ςξ ποόρτσμα -met, ξ ςύπξπ tu με ςξ -te και ξι ςύπξι me, te, se και με διπλασιασμό. π.υ. egomet, temet = εγώ βέβαια, ερέμα βέβαια tute = ερύ βέβαια meme, tete, sese = εμέμα βέβαια, ερέμα βέβαια, ςξμ εασςό ςξσ βέβαια. Η ξμξμαρςική ςηπ ποξρχπικήπ αμςχμσμίαπ ςξσ γ ποξρώπξσ πξσ λείπει αμαπληοώμεςαι με ςημ ξμξμαρςική μιαπ από ςιπ δεικςικέπ ή ξοιρςικέπ αμςχμσμίεπ hic, ille, is. Η ποξρχπική αμςχμσμία ςξσ γ ποξρώπξσ, όπχπ και η αμςίρςξιυη κςηςική, λειςξσογεί χπ ασςξπαθήπ αμςχμσμία. 2
Κτητικές αμτωμυμίες Για έμαμ κςήςξοα: meus, mea, meum tuus, tua, tuum suus, sua, suum δικόπ, -ή, -ό μξσ δικόπ, -ή, -ό ρξσ δικόπ, -ή, -ό ςξσ Για πξλλξύπ κςήςξοεπ: noster, nostra, nostrum vester, vestra, vestrum δικόπ, -ή, -ό μαπ δικόπ, -ή, -ό ραπ suus, sua, suum δικόπ, -ή, -ό ςξσπ Οι κςηςικέπ αμςχμσμίεπ κλίμξμςαι όπχπ ςα δεσςεοόκλιςα επίθεςα (bonus, bona, bonum και ςξ ρσγκξπςόμεμξ pulcher, pulchra, pulchrum). Οι μξμαδικέπ αμςχμσμίεπ πξσ διαθέςξσμ κληςική πςώρη είμαι η meus και mea, μόμξ ρςξμ εμικό αοιθμό, όπχπ η ξὗςξπ, αὕςη ςηπ αουαίαπ ελλημικήπ. Η αμςχμσμία meus ρυημαςίζει κληςική mi ξπόςε και ςξ όμξμα πξσ ρσμξδεύει ςημ αμςχμσμία ςίθεςαι ρε κληςική ή meus ξπόςε και ςξ όμξμα πξσ ρσμξδεύει ςημ αμςχμσμία ςίθεςαι ρε ξμξμαρςική. Η αμςχμσμία mea ρυημαςίζει κληςική (mea). π.υ. mi pater-12 (παςέοα μξσ), meus oculus(μάςι μξσ), mea Tertia-12 (Τέοςιά μξσ). Η κςηςική αμςχμσμία ςξσ γ ποξρώπξσ λειςξσογεί χπ ασςξπαθηςική αμςχμσμία. Παοαθέςξσμε εμδεικςικά ςημ κλίρη ςχμ ακόλξσθχμ κςηςικώμ αμςχμσμιώμ: meus mea meum noster nostra nostrum mei meae mei nostri nostrae nostri meo meae meo nostro nostrae nostro meum meam meum nostrum nostram nostrum Voc. mi/ meus (mea) - - - - meo meā meo nostro nostrā nostro 3
mei meae mea nostri nostrae nostra meorum mearum meorum nostrorum nostrarum nostrorum meis meis meis nostris nostris nostris meos meas mea nostros nostras nostra meis meis meis nostris nostris nostris Δεικτικές αμτωμυμίες Δεικςικέπ αμςχμσμίεπ είμαι ξι ενήπ: i. hic, haec, hoc ασςόπ, ασςή, ασςό (για κξμςά, ρυεςική με ςξ α ποόρχπξ) ii. iste, ista, istud ασςόπ, ασςή, ασςό (ρυεςική με ςξ β ποόρχπξ) iii. ille, illa, illud εκείμξπ, εκείμη, εκείμξ (ρυεςική με ςξ γ ποόρχπξ) iv. talis, talis, tale ςέςξιξπ, ςέςξια, ςέςξιξ (κλίμεςαι όπχπ ςα τριτόκλιτα δικαςάληκςα επίθετα) v. tantus, tanta, tantum ςόρξπ, ςόρη, ςόρξ (για μέγεθξπ και για ηλικία, κλίμεςαι όπχπ ςα δευτερόκλιτα επίθετα) και vi. tot (άκλιτη, μόμξ ρςξμ πληθσμςικό) ςόρξι, ςόρεπ, ςόρα. hic haec hoc ille illa illud huius huius huius illius illius illius huic huic huic illi illi illi hunc hanc hoc illum illam illud hoc hac hoc illo illā illo hi hae haec illi illae illa 4
horum harum horum illorum illarum illorum his his his illis illis illis hos has haec illos illas illa his his his illis illis illis Πρακτικός καμόμας: Η ξμξμαρςική πληθσμςικξύ ςξσ ξσδεςέοξσ, άοα και η αιςιαςική, χπ ςύπξπ ρσμπίπςει με ςημ ξμξμαρςική εμικξύ ςξσ θηλσκξύ γέμξσπ. Η αμςχμσμία iste, ista, istud κλίμεςαι όπχπ η ille, illa, illud. Οριστικές αμτωμυμίες Οοιρςικέπ αμςχμσμίεπ είμαι ξι ενήπ: i. is, ea, id ασςόπ, ασςή, ασςό (ρυεςική με ςξ γ ποόρχπξ) 1 ii. ipse, ipsa, ipsum ξ ίδιξπ, η ίδια, ςξ ίδιξ iii. īdem, eadem, ĭdem ξ ίδιξπ, η ίδια, ςξ ίδιξ 2 και iv. alter, altera, alterum ξ άλλξπ, η άλλη, ςξ άλλξ 3 1 Καςά ςξσπ Παρυάλη - Σαββαμςίδη η αμςχμσμία is, ea, id υαοακςηοίζεςαι χπ δεικςική. Λειςξσογεί άλλξςε χπ οριστική και άλλξςε χπ επαμαληπτική, ρςη θέρη δηλαδή ποξηγξύμεμξσ ξσριαρςικξύ. π.υ. Tum Camillus [ ] absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est. (21) = Τόςε ξ Κάμιλλξπ [ ] αμ και βοιρκόςαμ μακοιά αμαγξοεύςηκε δικςάςξοαπ αυτός ακξλξύθηρε ςξσπ Γαλάςεπ, όςαμ πια έτεσγαμ. (επαμαληπςική) In eumlocum res deducta est. (37) = Σε αυτό ςξ ρημείξ έυξσμ ξδηγηθεί ςα ποάγμαςα. (ξοιρςική) 2 Καςά ςξσπ Παρυάλη - Σαββαμςίδη η αμςχμσμία īdem, eadem, ĭdem υαοακςηοίζεςαι χπ δεικτική πξσ δηλώμει επαμάληψηκαι διακοίμεςαι από ςημ ipse, ipsa, ipsum πξσ δηλώμει ταυτότητα. π.υ. [ ] eandemque speciem somniavit. (14) = [ ] και ξμειοεύςηκε ςημ ίδια μξοτή (πξσ είυε ναμα-ξμειοεσςεί), (επαμαληπςική) εμώ res ipsa fidem somnii confirmavit. (14) = η ίδια η ποαγμαςικόςηςα επιβεβαίχρε ςημ ανιξπιρςία ςξσ ξμείοξσ. (ξοιρςική) 3 Καςά ςξσπ Παρυάλη - Σαββαμςίδη, η alter, altera, alterum υαοακςηοίζεςαι χπ αμτωμυμικό επίθετο, επίθεςξ δηλαδή πξσ κλίμεςαι όπχπ ξι αμςχμσμίεπ (γεμ. εμικξύ - ius, δξςική εμικξύ -i, υχοίπ κληςική). 5
Παοαθέςξσμε ςημ κλίρη ςχμ ςοιώμ ποώςχμ αμςχμσμιώμ: is ea id ipse ipsa ipsum eius eius eius ipsius ipsius ipsius ei ei ei ipsi ipsi ipsi eum eam id ipsum ipsam ipsum eo eā eo ipso ipsā ipso ei (ή ii, i) eae ea ipsi ipsae ipsa eorum earum eorum ipsorum ipsarum ipsorum eis (ή iis, is) eis (ή iis, is) eis (ή iis, is) ipsis ipsis ipsis eos eas ea ipsos ipsas ipsa eis (ή iis, is) eis (ή iis, is) eis (ή iis, is) ipsis ipsis ipsis īdem (is + dem) īdem eadem idem eiusdem eiusdem eiusdem eidem eidem eidem eundem eandem idem eodem eādem eodem 6
eidem (ή iidem, idem) eaedem eadem eorundem earundem eorundem eisdem (ή iisdem, isdem) eisdem (ή iisdem, isdem) eisdem (ή iisdem, isdem) eosdem easdem eadem eisdem (ή iisdem, isdem) eisdem (ή iisdem, isdem) eisdem (ή iisdem, isdem) Παρατηρήσεις 1) Παοαςηοξύμε, για άλλη μια τξοά, ςξμ ποακςικό καμόμα όςι ςξ ξσδέςεοξ ρςξμ πληθσμςικό αοιθμό ρυημαςίζεςαι αμαλξγικά ποξπ ςημ ξμξμαρςική εμικξύ ςξσ θηλσκξύ γέμξσπ. 2) Η αμςχμσμία īdem, eadem, ĭdem κλίμεςαι όπχπ η is, ea, id, μόμξ πξσ όπξσ η is λήγει ρε -m, η īdem λήγει ρε -ndem. Αμαφορικές αμτωμυμίες Οι αματξοικέπ αμςχμσμίεπ είμαι ξι ενήπ (με έμςξμα γοάμμαςα όρεπ απαμςξύμ ρςα ενεςαζόμεμα κείμεμα): i. qui,, quod ξ ξπξίξπ, η ξπξία, ςξ ξπξίξ, ii. qualis, qualis, quale ςέςξιξπ, -α, -ξ πξσ (κλίμεςαι ραμ ςα ςοιςόκλιςα επίθεςα, υχοίπ βέβαια κληςική πςώρη) iii. quantus, quanta, quantum όρξπ, όρη, όρξ (κλίμεςαι ραμ ςα δεσςεοόκλιςα επίθεςα, υχοίπ βέβαια κληςική πςώρη) iv. quot (άκλιςη, μόμξ ρςξμ πληθσμςικό) όρξι, όρεπ, όρα και v. uter, utra, utrum όπξιξπ από ςξσπ δύξ, όπξια από ςιπ δύξ, ό,ςι από ςα δύξ. Κλίμξσμε εμδεικςικά ςη βαρική αματξοική αμςχμσμία: qui quod cuius cuius cuius cui cui cui quem quam quod quo quā quo 7
qui quorum quarum quorum quos quas Παρατηρήσεις Οι αματξοικέπ αμςχμσμίεπ, όςαμ ποξρλαμβάμξσμ ςξ μόοιξ -cumque (πξσ μέμει αμαλλξίχςξ), γίμξμςαι αοριστολογικές. π.υ. quicumque, cumque, quodcumque -39(επιθεςική αματξοική - αξοιρςξλξγική αμςχμσμία) ξπξιξρδήπξςε, ξπξιαδήπξςε, ξπξιξδήπξςε. Ερωτηματικές αμτωμυμίες Εοχςημαςικέπ αμςχμσμίεπ είμαι ξι ενήπ: i. quis, quid? (ξσριαρςική αμςχμσμία) πξιξπ, πξια, ςι; ii. qui,, quod? (επιθεςική αμςχμσμία) πξιξπ, πξια, πξιξ; iii. uter, utra, utrum? πξιξπ από ςξσπ δύξ; iv. qualis, qualis, quale? ςι λξγήπ; v. quantus, quanta, quantum? πόρξπ, πόρη, πόρξ; πξιαπ ηλικίαπ; vi. quot? (άκλιςη, μόμξ πληθσμςικξύ αοιθμξύ) πόρξι; Εκςόπ από ςημ ξσριαρςική εοχςημαςική αμςχμσμία, όλεπ ξι σπόλξιπεπ κλιςέπ αμςχμσμίεπ κλίμξμςαι όπχπ ξι αματξοικέπ. αρσεμικό + θηλυκό ουδέτερο quis cuius quid cuius 8
cui quem quo cui quid quo αρσεμικό θηλυκό ουδέτερο qui quorum quarum quorum quos quas Αόριστες αμτωμυμίες Όλεπ ξι αόοιρςεπ αμςχμσμίεπ διακοίμξμςαι ρε ξσριαρςικέπ και επιθεςικέπ. Οσριαρςικέπ λέγξμςαι όςαμ επέυξσμ θέρη ξσριαρςικξύ, δηλαδή όςαμ λειςξσογξύμ χπ σπξκείμεμξ, αμςικείμεμξ κ.ά., εμώ επιθεςικέπ όςαμ λειςξσογξύμ χπ επιθεςικόπ ποξρδιξοιρμόπ ρε κάπξιξ όμξμα. Οι κσοιόςεοεπ αόοιρςεπ αμςχμσμίεπ είμαι ξι ενήπ: Ουσιαστικές i. quis, (qua, ), quid έμαπ, μια, έμα ii. aliquis, (aliqua/ ali), aliquid κάπξιξπ, κάπξια, κάςι -48 1 iii. quispiam, (piam), quidpiam κάπξιξπ, κάπξια, κάςι iv. quisquam, quidquam/quicquam κάπξιξπ, κάπξια, κάςι v. quidam, dam, quiddam κάπξιξπ, κάπξια, κάςι -45 2 vi. ------------- vii. quilibet, libet, quidlibet ξπξιξρδήπξςε viii. quivis, vis, quidvis ξπξιξρδήπξςε (όπξιξπ θέλειπ) ix. quisque, (que), quidque καθέμαπ, καθεμία, καθεςί x. unusquisque, (unaque), unumquidque καθέμαπ υχοιρςά -46 3 xi. nemo (ne+hemo/ homo) καμέμαπ, καμία -25, 42 xii. unus aliquis, (una aliqua, -ae), unum aliquid έμαπ ξπξιξρδήπξςε -46 3 Επιθετικές i. qui, qua/, quod κάπξιξπ, -α, -ξ -37 1 9
ii.aliqui, aliqua, aliquod κάπξιξπ, -α, -ξ -37, 38 1 iii. quispiam, piam, quodpiam κάπξιξπ, -α, -ξ iv. ullus, ulla, ullum κάπξιξπ, -α, -ξ 4 v. quidam, dam, quoddam κάπξιξπ, -α, -ξ -38 2 vi. aliquot (άκλιςη) μεοικξί -47 vii. quilibet, libet, quodlibet ξπξιξρδήπξςε viii. quivis, vis, quodvis ξπξιξρδήπξςε (όπξιξπ θέλειπ) ix. quisque, (que), quidque καθέμαπ, καθεμία, καθέμα x. unusquisque, unaque, unumquodque καθέμαπ, -μία, -έμα υχοιρςά 3 xi. nullus, nulla, nullum καμέμαπ, καμία, καμέμα -44 4 xii. unus aliqui, una aliqua, unum aliquod έμαπ ξπξιξρδήπξςε xii. nihil (ξσριαρςική αμςχμσμία ξσδεςέοξσ γέμξσπ, εμικξύ αοιθμξύ. Οι ςύπξι πξσ λείπξσμ αμαπληοώμξμςαι από ςη nulla res) ςίπξςε -28, 37 xiii. alter, altera, alterum άλλξπ, -η, -ξ 4 xiv. neuter, neutra, neutrum καμέμαπ από ςξσπ δύξ -44 4 xv. ambo, ambae, ambo (κλίμεςαι όπχπ ςξ αοιθμηςικό duo, duae, duo) και ξι δύξ xvi. alius, alia, aliud άλλξπ, -η, -ξ,17 4 1 Οι πεοιρρόςεοεπ αόοιρςεπ αμςχμσμίεπ απξςελξύμ ρσμθέρειπ ςηπ αματξοικήπ αμςχμσμίαπ με διάτξοα μόοια ή αοιθμηςικά επίθεςα, γι ασςό και κλίμξμςαι όπχπ η qui,, quod. Ποξρέυεςε πξιεπ ακοιβώπ είμαι ξι καςαλήνειπ ςχμ γεμώμ ρςημ ξμξμαρςική ςξσ εμικξύ και όςι η ξμξμαρςική, αιςιαςική και κληςική πληθσμςικξύ ςξσ ξσδεςέοξσ γέμξσπ ρσμπίπςει, χπ ςύπξπ, με ςημ ξμξμαρςική εμικξύ ςξσ θηλσκξύ γέμξσπ. 2 Η αμςχμσμία quidam, dam, quiddam και quidam, dam, quoddam κλίμεςαι όπχπ η αματξοική qui,, quod, αλλά όπξσ η qui λήγει ρε -m η quidam λήγει ρε - ndam. 3 Σςημ αμςχμσμία unusquisque, (unaque), unumquidque και unus aliquis, (una aliqua, -ae), unum aliquid ςξ unus και ςξ quisque ή ςξ aliquis κλίμξμςαι υχοιρςά. 4 Καςά ςξσπ Παρυάλη- Σαββαμςίδη (Gildersleeve s Latin Grammar, ρ.62), ξι ullus, ulla, ullum, nullus, nulla, nullum, alter, altera, alterum, neuter, neutra, neutrum, alius, alia, aliud θεχοξύμςαι αμςχμσμικά επίθεςα. Ουσιαστική Επιθετική aliquis aliqua/ ali aliquid aliqui aliqua aliquod alicuius alicuius alicuius alicuius alicuius alicuius alicui alicui alicui alicui alicui alicui aliquem aliquam aliquid aliquem aliquam aliquod 10
aliquo aliquā aliquo aliquo aliquā aliquo Ουσιαστική Επιθετική aliqui ali aliqua, -ae aliqui ali aliqua aliquorum aliquarum aliquorum aliquorum aliquarum aliquorum ali ali ali ali ali ali aliquos aliquas aliqua, -ae aliquos aliquas aliqua ali ali ali ali ali ali unusquisque 1 (unaque) unumquidque uniuscuiusque (uniuscuiusque) uniuscuiusque unicuique (unicuique) unicuique unumquemque (unamquamque) unumquidque unoquoque (unāquāque) unoquoque uniquique 2 (unaeque) 2 unaque 2 unorumquorumque (unarumquarumque) unorumquorumque unisque (unisque) unisque unosquosque (unasquasque) unaque unisque (unisque) unisque 1 Καςά ςημ ποώιμη πεοίξδξ ξ ςύπξπ unusquisque υοηριμξπξιείςξ αδιάκοιςα για ςξ 11
αορεμικό και ςξ θηλσκό γέμξπ (Gildersleeve s Latin Grammar, ρ.62). 2 Ο πληθσμςικόπ ρυημαςίζεςαι ξμαλά αλλά είμαι ρπάμιξπ, μέυοι ςη μεςακλαρική πεοίξδξ (Gildersleeve s Latin Grammar, ρ.62). nemo 1 (nemo) 1 nihil (nil) 2 nullius (nullius) nullius rei nemini (nemini) nulli rei neminem (neminem) nihil (nil) nullo (nullā) nullā re nulli (nullae) nullae res nullorum (nullarum) nullarum rerum nullis (nullis) nullis rebus nullos (nullas) nullas res nullis (nullis) nullis rebus 1 Η αόοιρςη ξσριαρςική αμςχμσμία nemo υοηριμξπξιείςαι για ςξ αορεμικό και ςξ θηλσκό γέμξπ, ςξ ξπξίξ ρπάμια απαμςά. Η γεμική, αταιοεςική και όλξπ ξ πληθσμςικόπ ελλείπξσμ και αμαπληοώμξμςαι από ςημ nullus, nulla, nullum. 2 Η αόοιρςη ξσριαρςική αμςχμσμία ξσδεςέοξσ γέμξσπ nihil (nil) διαθέςει μόμξ ξμξμαρςική και αιςιαςική. Οι ςύπξι πξσ λείπξσμ αμαπληοώμξμςαι από ςξ nulla res. Ημερομηνία τροποποίησης: 24/04/2012 12