η τροφική αλυσίδα των δημητριακών Κατανάλωση από τον άνθρωπο Μυκητοφάγα έντομα Παρασιτοειδή Τροφές Ζωοτροφές Αρπακτικά ακάρεα Μυκητοφάγα ακάρεα Έντομα που τρέφονται από το προϊόν Ακάρεα Πτηνά Μύκητες Βακτήρια Τρωκτικά Ακτινομύκητες Αποθηκευμένο σιτάρι
Ακάρεα, μύκητες, τρωκτικά 41 % Έντομα 59 % Απώλειες κατά την αποθήκευση (πχ. δημητριακά) Ανεπτυγμένες χώρες 17 % Αναπτυσσόμενες χώρες >30 % Κυριότερα ζημιογόνα αίτια κατά την αποθήκευση Έντομα Ακάρεα Μύκητες-βακτήρια Τρωκτικά Μη παρασιτικές απώλειες Πότε λέμε ότι ένα έντομο είναι έντομο αποθηκών; Ως έντομο αποθηκών ορίζεται το έντομο που α) προκαλεί ζημιά στα αποθηκευμένα προϊόντα, και β) μπορεί να αναπτυχθεί και να αναπαραχθεί σε χώρους που φιλοξενούν τέτοια προϊόντα
Γιατί τα έντομα αποθηκών είναι τόσο επιτυχημένα ; Βαδίζουν ή ίπτανται (ακόμα και δεκάδες χιλιόμετρα) Μετακινούνται μέσω του διεθνούς εμπορίου με το προϊόν (έντομα ταξιδιώτες ) Χρησιμοποιούν σειρά καταφυγίων και συνθηκών για να επιζήσουν για πολλά χρόνια Σχήμα: στενά, μικρά, πεπλατυσμένα Σε καταφύγια αποφεύγουν την άμεση έκθεση σε εντομοκτόνα και φυσικούς εχθρούς Τι ζημιές κάνουν τα έντομα αποθηκών; Ποσοτική ζημιά Ποιοτική ζημιά Ψυχολογική ζημιά Οικονομική ζημιά μέσω των κανόνων διακίνησης και εμπορίας
Πως τα έντομα εισέρχονται στο χώρο και το προϊόν; Κυρία μόλυνση Τοποθέτηση προσβεβλημένου (από τον αγρό) προϊόντος σε άδεια αποθήκη Δευτερεύουσα μόλυνση Τοποθέτηση προσβεβλημένου προϊόντος σε αποθήκη με καθαρό προϊόν
Αναμόλυνση Προσβολή από έντομα που βρίσκονται στα μηχανήματα Εισβολή Είσοδος των εντόμων στην αποθήκη
Κατηγορίες εντόμων αποθηκών Πρωτεύοντα είδη (primary pests) Ικανά να προσβάλλουν ακέραιο προϊόν (πχ. σπόρους) Sitophilus spp. Rhyzopertha dominica Sitotroga cerealella Bruchidae
Δευτερεύοντα είδη (secondary pests) Προσβάλλουν προϊόν ήδη προσβεβλημένο ή μηχανικώς σπασμένο (π.χ. άλευρα) Tribolium spp. Oryzaephilus spp. Cryptolestes spp. Pyralidae
Μυκητοφάγα είδη (fungus feeders) Mycetophagidae Cryptophagidae Τρέφονται από μύκητες δείκτης κακής υγιεινής σε χώρο και προϊόν Αποσυνθέτες (scavengers) Dermestidae Τρέφονται από αποσυντιθεμένες ύλες ζωικής ή φυτικής προελεύσεως
Παρασιτοειδή και αρπακτικά (predators/parasitoids) Τρέφονται από άλλα έντομα Hymenoptera Hemiptera Επισκέπτες (visitors) Βρίσκονται τυχαία στον αποθηκευτικό χώρο Μη αποθηκών
Καταπολέμηση εντόμων αποθηκών IPM-Integrated Pest Management Πρόληψη Κατασκευή αποθήκης Υγιεινή Ξήρανση Ερμητική αποθήκευση Μικρός χρόνος αποθήκευσης Συσκευασία (insectproof) Παρακολούθηση Οπτικός έλεγχος Έλεγχος συνθηκών Δειγματοληψία Χρήση παγίδων Καταπολέμηση Φυσική Βιολογική Χημική Βιοτεχνολογική
Πρόληψη Κατάσταση προϊόντος προς αποθήκευση «Βιολογική αντίσταση» του προϊόντος: η ικανότητα που έχουν ορισμένες ποικιλίες να είναι ευαίσθητες ή ανθεκτικές και σε ποια είδη εντόμων. Βαθμός καθαρότητας και ακεραιότητας του προϊόντος (κυρίως των σπόρων και των ξηρών καρπών): σπόροι ή καρποί σπασμένοι από μηχανικά αίτια ή από προσβολή εντόμων. Η προέλευση, ο χρόνος και ο τρόπος συγκομιδής δίνουν αρκετές πληροφορίες για την πρόβλεψη και την εξέλιξη της προσβολής, π.χ. η ξήρανση του προϊόντος είναι αποτελεσματική κατά των ακάρεων ενώ η ψύξη κατά των εντόμων
Πρόληψη Κατάσταση αποθηκευτικού χώρου Κατάλληλα υλικά και τρόπος κατασκευής έτσι ώστε να τηρούνται οι ευνοϊκές συνθήκες αποθήκευσης (υγρασίας, θερμοκρασίας, αερισμού) Δάπεδο, τοίχοι και οροφή με καλή στεγανοποίηση (κλειστά παράθυρα, τοποθέτηση πλέγματος), λεία και με στρογγυλεμένες τις γωνίες που σχηματίζουν μεταξύ τους. Η προετοιμασία του χώρου για αποθήκευση: Απαιτείται προσεκτικός καθαρισμός, απομάκρυνση παλαιού (ήδη προσβεβλημένου) προϊόντος. Το προϊόν να τοποθετείται με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνονται οι εργασίες καθαρισμού, δειγματοληψίας, απεντόμωσης κτλ.
Παρακολούθηση Οπτική Δειγμάτων (δειγματολήπτες) Σημείων (ρωγμές, ανοίγματα κα) Συσκευασμένα προϊόντα Γραμμή παραγωγής/φόρτωσης Εξοπλισμός (μηχανήματα)
Παρακολούθηση Δειγματοληψία Παγίδες για ιπτάμενα έντομα Παγίδες δαπέδου
Παγίδες με ελκυστικά Φερομόνη ή τροφή Στα έντομα αποθηκών χρησιμοποιούνται φερομόνες φύλου (sex pheromones) και φερομόνες συνάθροισης (aggregation pheromones) Φερομονικές παγίδες Συλλαμβάνουν συνεχώς Μεγάλη ακτίνα δράσης Συλλήψεις στα αρχικά στάδια προσβολής Εύκολες στη χρήση Γρήγορα αποτελέσματα Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εντοπισμένη παρακολούθηση και καταπολέμηση Συλλαμβάνουν μόνο ακμαία Δεν υπάρχουν φερομόνες για όλα τα είδη Χρειάζονται πολλές φερομόνες/παγίδες για παρακολούθηση πολλών ειδών
Όταν τοποθετούμε παγίδες στην αποθήκη: Τις τοποθετούμε >8 m τη μία από την άλλη γιατί έχουμε αλληλεπίδραση Όχι κοντά σε παράθυρα και πόρτες γιατί έτσι ελκύουμε τα έντομα να μπουν στο χώρο Αλλάζουμε το ελκυστικό και την κολλητική επιφάνεια όταν απαιτείται Προσδιορίζουμε τα συλληφθέντα έντομα και κοιτάζουμε στα σώματά τους (πχ. τρίχωμα πλάτης ) εάν προέρχονται από τροφή Τοποθετούμε τις εναέριες παγίδες όχι πολύ χαμηλά (<2 μ) γιατί δεν διανέμεται καλά η φερομόνη και όχι πολύ ψηλά (>7 μ γιατί στέλνουμε τη φερομόνη έξω) Τους θερμούς μήνες η επιθεώρηση γίνεται πιο συχνά
ΤΑΞΗ LEPIDOPTERA Οικογένεια Pyralidae Ephestia kuhniella Zeller, «μεσογειακό σκουλήκι των αλεύρων» Προσβάλλει άλευρα και σπόρους σιτηρών, όσπρια, ξηρούς καρπούς, κ.α. Ephestia cautella (Walker), «σκουλήκι των σύκων, σταφίδας» Προσβάλλει κυρίως ξηραινόμενα και ξερά σύκα, και πολλά άλλα ξηρά φρούτα και καρπούς (σταφίδες, δαμάσκηνα, βερίκοκα, χουρμάδες, φιστίκια, αμύγδαλα) ενώ προσβάλλει λιγότερο το αλεύρι, τα πίτυρα, τα μπισκότα, τη σοκολάτα και τις ζωοτροφές.
Ephestia elutella Hübner, «σκουλήκι του καπνού ή του κακάο» Εκτός από τα καπνόφυλλα προσβάλλει και κακάο, σοκολάτα, αλεύρι, ζυμαρικά, σπόρους σιτηρών και οπώρες, αφυδατωμένα λαχανικά, κ.α. Plodia interpunctella (Hübner), «κοινό σκουλήκι αποθηκών» Είναι έντομο πολυφάγο. Εκτός από διάφορα είδη σπόρων και τα προϊόντα τους, προσβάλλει όλα σχεδόν τα είδη ξηρών σπόρων και οπωρών, αποξηραμένες φυτικές και ζωικές ουσίες (βοτανικές και ζωολογικές συλλογές), σκόνη γάλακτος, σοκολάτα, κ.α.
Οικογένεια Tineidae Tinea granella L., Εκτός από τους σπόρους σιτηρών είναι δυνατόν να προσβάλει και σπόρους ψυχανθών, άλευρα, ξηρούς καρπούς, τρόφιμα και ζωοτροφές. Σε περιπτώσεις μεγαλύτερης προσβολής, η επιφάνεια των σωρών των σπόρων καλύπτεται από ιστούς μετάξινων νημάτων και αποτελεί χαρακτηριστικό της προσβολής από το έντομο. Τα προσβεβλημένα προϊόντα, παίρνουν δυσάρεστη οσμή και γεύση. Οικογένεια Gelechiidae Sitotroga cerealella (Olivier), «Σιτότρωγα» Είναι σοβαρός εχθρός των σπόρων όλων των καλλιεργούμενων σιτηρών. Δεν δημιουργούνται νήματα στην επιφάνεια των προϊόντων αλλά εκτός από τις απώλειες σε βάρος και βλαστικότητα οι σπόροι αποκτούν δυσάρεστη οσμή και γεύση ενώ το κριθάρι γίνεται και ακατάλληλο για ζυθοποίηση. Είναι το μοναδικό λεπιδόπτερο το οποίο προσβάλλει ακέραιους σπόρους.
ΤΑΞΗ COLEOPTERA Οικογένεια Curculionidae Sitophilus granarius (L.), «σκαθάρι του σιταριού» Προσβάλλει κυρίως ξηρούς σπόρους δημητριακών (σιτάρι, βρώμη, κριθάρι, σόργο, σίκαλη, αραβόσιτο). Σπανιότερα προσβάλλει και όσπρια. Δεν αναπτύσσεται καλώς στον αραβόσιτο και στο ρύζι Sitophilus oryzae (L.), «σκαθάρι του ρυζιού» Προσβάλλει ρύζι και σπόρους δημητριακών. Μπορεί επίσης να προσβάλει, αλλά σε μικρότερο βαθμό, αλευρώδη προϊόντα, βαμβακόσπορο, όσπρια, ξηρούς καρπούς, ζωοτροφές, κ.α. Αναπτύσσεται καλώς στον αραβόσιτο
Οικογένεια Tenebrionidae Tribolium confusum Jacquelin du Val, «σκαθάρι ή ψείρα των αλεύρων» Είναι σοβαρός εχθρός σε όλα τα είδη σπόρων, (σιτηρά, όσπρια), άλευρα, πίτυρα, ελαιώδεις σπόρους και πλακούντες (ζωοτροφές), μπαχαρικά και μεγάλη ποικιλία ξηρών φυτικών υλών (ρίζες, φρούτα, καρπούς) Tribolium castaneum (Herbst), «σκούρο σκαθάρι των αλεύρων» Οι προσβολές του είναι όμοιες με αυτές του T. confusum Επίσης έχει παρατηρηθεί να προσβάλει και βαμβακόσπορο
Tenebrio molitor L., «μεγάλο σκαθάρι των αλεύρων» Προσβάλλει άλευρα, πίτυρα, σιτηρά, νεκρά έντομα, και άλλες ζωικές και φυτικές ύλες Οικoγένεια Silvanidae Oryzaephilus surinamensis (L.) «οδοντωτό σκαθάρι των σπόρων» Oryzaephilus mercator (Fauvel), Προσβάλoυν σπόρους σιτηρών, σταφίδα, είδη διατροφής (άρτος, ζυμαρικά, μπισκότα, ξηροί καρποί), ξηρά όσπρια, κακάο, καφέ, αποξηραμένα φυτά, πάντοτε σε συνεργασία με άλλα επιζήμια σε αυτά έντομα
Οικογένεια Laemophloeidae Cryptolestes ferrugineus (Stephens), «σιταρόψειρα» κρυπτός+ληστής Προσβάλλει σπόρους σιτηρών, άλευρα Οικογένεια Bostrychidae Rhyzopertha dominica (F.), «σκαθάρι του ρυζιού» όρυζα+πέρθω (καταστρέφω) Είναι το πολυπληθέστερο έντομο αποθηκών σε αποθηκευμένο ρύζι και σιτάρι στην Ελλάδα. Προσβάλλει επίσης κριθάρι, καλαμπόκι, μπισκότα και άλλα προϊόντα αλεύρου
Οικογένεια Anobiidae Lasioderma serricorne (F.), «σκαθάρι ή ψείρα του ξηρού καπνού» Είναι ο κύριος εχθρός του αποθηκευμένου καπνού (μαζί με το E. elutella). Έχει τεράστια ποικιλία τροφικών προτιμήσεων όπως τσιγάρα, πούρα, κακάο, σοκολάτα, μπαχαρικά, ζυμαρικά, αρωματικά φυτά, έντομα και φυτά σε συλλογές, ξηρές οπώρες, ελαιώδεις σπόρους και πλακούντες, χαρούπια, όσπρια, αυτοφυή φυτά στην ύπαιθρο κ.ά. Οικογένεια Bruchidae Acanthoscelides obtectus (Say), «Βρούχος των φασολιών» Προσβάλει κυρίως φασόλια όλων των ποικιλιών αλλά και σόγια
Οικογένεια Nitidulidae Carpophilus hemipterus (L.) Καρπός+φίλος «σκαθάρι των ξηρών φρούτων» Ωοτοκεί σε υπερωρίμους ή τραυματισμένους καρπούς στα δένδρα, στο έδαφος ή στους αποθηκευτικούς χώρους. Προσβάλλει σύκα, αποξηραμένα βερίκοκα, χουρμάδες, σταφίδες, μπανάνες, ξηρούς καρπούς, άλευρα, κακάο, σπόρους σιτηρών, αμυλώδη προϊόντα
Οικογένεια Dermestidae Anthrenus museorum (L.) Τα τέλεια τρέφονται με γύρη Trogoderma granarium Everts, «τρωγόδερμα των σπόρων» Αντίθετα με τα υπόλοιπα Dermestidae, τρέφεται με φυτικές ύλες και είναι καταστρεπτικό στα αποθηκευμένα σιτηρά. Επίσης προσβάλλει σπόρους. Αποτελεί «έντομο καραντίνας» σε πολλές χώρες
Θερμοκρασία Γιατί το ΚΒ έγινε τόσο σημαντικό: 45 Αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες Όχι ανταγωνισμός με άλλα έντομα Εύκολη προσβολή ξηρών προϊόντων Όχι θερμικό shock 40 KB!!! 30 Δευτερεύοντες Άλλοι πρωτεύοντες 20 15
Ταχεία αύξηση του πληθυσμού στους 30-33 o C Τα ακμαία ζουν λίγο (30 d ή λιγότερο) Η έλλειψη τροφής δεν επηρεάζει την ωοτοκία Υψηλή RH καθυστερεί την ανάπτυξη Αποφεύγει την έκθεση σε υψηλή RH με την εγκατάστασή του σε κεντρικά σημεία της προσβολής Η ανάπτυξη σταματά σε >41 o C Η θνησιμότητα για όλα τα στάδια αναπτύξεως είναι μικρή για θερμοκρασίες >21 o C Η ζωή σταματά μετά από έκθεση στους 50 o C επί 5 h Οι προνύμφες επιζούν > 1 d στους 10 o C Τα ακμαία συζεύγνυνται μεταξύ 10 και 45 o C, 60-500 ωά/ θηλυκό
Προνύμφες εν συγκρίσει με ρύζι και μακαρόνια Ώριμη προνύνφη Έκδυμα
Προσβολή, εκδύματα Τρεφομένη προνύμφη Έκδυμα
Προσβολές Οι νεαρές προνύμφες δύνανται να τρέφονται από το έμβρυο των σπόρων Οι νεαρές προνύμφες τρέφονται από τους κατεστραμμένους σπόρους Οι ώριμες προνύμφες τρέφονται από ακεραίους σπόρους Σημαντικές απώλειες βάρους (20-70 %) Μείωση της βιοσιμότητος των σπόρων Υποβάθμιση του προϊόντος Μόλυνση των προϊόντων με την παρουσία εκδυμάτων, τμημάτων του σώματος Οι προνύμφες διατρυπούν τις συσκευασίες, εισέρχονται και εξέρχονται με αποτέλεσμα να τις καταστρέφουν
ΤΑΞΗ PSOCOPTERA
Τα Psocoptera είναι ανερχόμενοι εχθροί των αποθηκευμένων σιτηρών Θεωρούνται δευτερεύοντες εχθροί αλλά: Μπορούν να αναπτυχθούν ευκόλως σε ακεραίους σπόρους Μεταφέρουν μικροοργανισμούς, προκαλούν αλλεργίες Μειώνουν το βάρος των σπόρων (ενδοσπέρμιο, έμβρυο), αλλοιώνουν ποιοτικώς τα προϊόντα Ευνοούνται από υψηλή RH, τρέφονται με μύκητες Liposcelis entomophila
Liposcelis bostrychophila Badonnel λιπός (αδύνατος)+σκέλος(λεπτοί πόδες) Αναπαράγεται παρθενογενετικώς. Τέλεια: άπτερα Τρέφονται με μια ευρεία ποικιλία τροφίμων, αλλά είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένα με αμυλούχα προϊόντα, όπως σιτηρά και αλεύρι, νεκρά έντομα
Ανταγωνισμός Τα Psocoptera δύνανται να συνυπάρχουν επί μακρόν στο ίδιο προϊόν αλλά είναι συνάρτηση: του είδους της θερμοκρασίας της περιόδου εκθέσεως της αρχικού αριθμού ατόμων Συνύπαρξη του L. bostrychophila με άλλα είδη προκαλεί μείωση ή εξαφάνιση άλλων ειδών Psocoptera
Ποια είδη είναι κύρια και ποια δευτερεύοντα; Κύρια Δευτερεύοντα Ακέραια δημητριακά Rhyzopherta dominica Sitophilus oryzae Lasioderma serricorne Cryptolestes ferrugineus Tribolium confusum Oryzaephilus surinamensis Sitotroga cerealella Trogoderma granarium Ακέραια ψυχανθή Acanthoscelides obtectus Ephestia kuehniella Tinea granella Plodia interpunctella Tyrophagus putrescentiae Liposcelis bostrychophila Carpophilus hemipterus
Έντομα υγειονομικής σημασίας
Τάξη Diptera Ολομετάβολα Το πίσω ζεύγος πτερύγων έχει τροποποιηθεί σε αλτήρες. Υποτάξη Nematocera Κεραίες μακριές, πολλά άρθρα Προνύμφες ευκέλες, άποδες Κουνούπια Υποτάξη Brachycera Κεραίες βραχείες, 3 άρθρα Προνύμφες ακέφαλες, άποδες Μύγες
Τάξη Diptera Υποτάξη Nematocera Οικογένεια Culicidae Ολομετάβολα 4 στάδια: ωό, προνύμφη (4 ηλικίες), νύμφη, τέλειο Προνυμφικά και νυμφικό στάδιο υδρόβια Οι νύμφες δεν τρέφονται.
Υδρόβια στάδια-εστίες Στάσιμα νερά Συλλογές νερού Δοχεία
Τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά τρέφονται με φυτικά σάκχαρα, τα οποία αποτελούν τη μοναδική τροφή των αρσενικών. Μόνο τα θηλυκά λαμβάνουν αίμα. Οι πρωτεΐνες του αίματος είναι απαραίτητες για την παραγωγή ωών. Εξειδικευμένα στοματικά μόρια για να διαπερνούν το δέρμα του ξενιστή (τα αρσενικά έχουν προβοσκίδα αλλά η κατασκευή της δεν επιτρέπει να νύσσουν). Το σάλιο τους περιέχει αντιπηκτικές και αναισθητικές ουσίες. Τα θηλυκά των περισσοτέρων ειδών λαμβάνουν αίμα από θηλαστικά ή πτηνά (ανθρωπόφιλα, ζωόφιλα, ορνιθόφιλα) και λιγότερων από άλλα ζώα (ερπετά, αμφίβια). 2-4 φορές το βάρος του σώματός τους το αίμα που λαμβάνουν.
Κυριότερα γένη στην Ελλάδα Culex Ιός του Δυτικού Νείλου (West Nile Virus) Aedes Δάγκειος πυρετός (Dengue fever) Anopheles Ελονοσία (Malaria)
Τάξη Diptera Υποτάξη Brachycera Οικογένεια Muscidae Musca domestica Οικιακή μύγα Στοματικά μόρια μυζητικού τύπου (λείχωντος) Αναπτύσσονται σε οργανική ύλη, γεννάνε ωά εκεί και αναπτύσσονται οι προνύμφες. Πολλά παθογόνα πάνω της, τα μεταφέρει.
Τάξη Blattodea (Blattaria) Κατσαρίδες Ωοθήκιο Ετερομετάβολα (ωό-νύμφη-τέλειο) Στοματικά μόρια μασητικού τύπου Πρόσθιες πτέρυγες ψευδέλυτρα Θέλουν περιβάλλον σκοτεινό και υγρό. Τρέφονται με οργανική ουσία, παμφάγες Έχουν κέρκους στο άκρο της κοιλίας (αισθητήρια όργανα)
Τάξη Blattodea (Blattaria) Οικογένεια Blattidae Periplaneta americana «Αμερικάνικη κατσαρίδα» Έχει χαρακτηριστική ανοιχτόχρωμη περιοχή στο θώρακα Η πιο μεγάλη σε μέγεθος στη χώρα μας Πτέρυγες καλά ανεπτυγμένες, πετάει ως 30 μέτρα Υπόνομοι, χώροι εστίασης, χώροι παρασκευής τροφίμων
Τάξη Blattodea (Blattaria) Οικογένεια Blattidae Blatta orientalis «Ασιατική κατσαρίδα» Μέγεθος ως 3 εκ. Τα θηλυκά με υποτυπώδεις πτέρυγες, τα αρσενικά με πτέρυγες που καλύπτουν τα 2/3 της κοιλιάς Δεν πετάει, ζει σε υπονόμους
Τάξη Blattodea (Blattaria) Οικογένεια Ecobiidae Blattela germanica «Γερμανική κατσαρίδα» Μέγεθος ως 1,6 εκ. Έχουν δύο μαύρες λωρίδες στο θώρακα που διαχωρίζονται από μια ανοιχτόχρωμη Ζει κυρίως σε οικίες
«Ζημιές» από κατσαρίδες Μετάδοση παθογόνων Αλλεργίες: εκδύματα Όχληση
Τάξη Hemiptera Οικογένεια Cimicidae Γένος Cimex, Κοριοί Ετερομετάβολα, 5 νυμφικά στάδια Λαμβάνει γεύμα αίματος Κρύβονται καλά σε σχισμές, πατώματα, έπιπλα, κορνίζες, κρεβάτια, στρώματα Μπορεί να μείνουν χωρίς τροφή-λήψη αίματος ως και 5 μήνες Στοματικά μόρια νύσσοντος μυζητικού τύπου Πτέρυγες σχεδόν ανύπαρκτες, δεν πετούν Επώδυνο τσίμπημα, δημιουργούνται φλύκταινες, μένει για μέρες το σημάδι Ολομετάβολα
Τάξη Siphonaptera Ψύλλοι Ολομετάβολα Πεπλατυσμένα πλευρικά Οι προνύμφες τρέφονται με νεκρά κύτταρα του ξενιστή Τα τέλεια είναι αιμομυζητικά Άπτερα, δεν μετακινούνται για να βρουν ξενιστή, περιμένουν και πηδούν πάνω του Τα τρωκτικά έχουν ψύλλους, δεν πιάνουμε τα νεκρά ποντίκια (τρωκτικοκτονία απαραίτητη) Ταυτόχρονη επέμβαση στα κατοικίδια Επώδυνο τσίμπημα με μαύρο κέντρο και κόκκινο περιφερειακά Μεταδίδουν ασθένειες (πανώλη, τύφος) Ολομετάβολα
Τάξη Phthiraptera Pediculus capitis Ψείρα κεφαλής Ετερομετάβολα με 3 νυμφικά στάδια Πεπλατυσμένα νωτοκοιλιακά Υποχρεωτικά παράσιτα- Αν για 2 μέρες μείνουν χωρίς ξενιστή πεθαίνουν τα τέλεια Ευαίσθητα στο κρύο, δεν εκκολάπτονται τα ωά Γεννά τα ωά (κόνιδες) πάνω στην τρίχα, κοντά στο δέρμα Ολομετάβολα