ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Οικολογική ποιότητα και διαχείριση υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ και ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΓΕΩΠΟΝΟΣ «Οικολογική κατάσταση και ανάλυση πιέσεων στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010 1

ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI INTERDISCIPLINARY POSTGRADUATE MASTER PROGRAM Ecological water quality and management at a river basin level BY THE SCHOOLS OF BIOLOGY, GEOLOGY and CIVIL ENGINEERING NIKOLOPOULOU PARASKEVI Bsc in AGRICULTURAL «Ecological situation and impress analysis in Sofaditis River basin» MASTER DISSERTATION THESIS THESSALONIKI 2010 2

Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή : 1) Μαρία Λαζαρίδου, Καθηγήτρια, Τμήμα Βιολογίας, Α.Π.Θ., Επιβλέπουσα, 2) Γεώργιος Ζαλίδης, Καθηγητής, Γεωπονική Σχολή Α.Π.Θ., Μέλος 3) Δημήτριος Οικονομίδης, Λέκτορας, Τμήμα Γεωλογίας, Α.Π.Θ., Μέλος. 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η μεταπτυχιακή αυτή διατριβή έγινε υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας μου Μαρίας Λαζαρίδου του τμήματος Βιολογίας. Θα ήθελα να την ευχαριστήσω θερμά για την υποστήριξη και καθοδήγησή της καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της μεταπτυχιακής μου διατριβής, για τον πολύτιμο χρόνο που μου αφιέρωσε και τη συμπαράστασή της. Εν συνεχεία θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές Ζαλίδη Γεώργιο και Οικονομίδη Δημήτριο για το ενδιαφέρον που έδειξαν για το θέμα, καθώς και για την προθυμία τους να αναλάβουν την εξέταση της εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την Αναπτυξιακή Καρδίτσας που χρηματοδότησε τις δειγματοληψίες που πραγματοποιήθηκαν στον ποταμό Σοφαδίτη και που με δέχτηκε με μεγάλη προθυμία και για όλες τις ανέσεις που μου παρείχε για την πρακτική μου άσκηση, τον κ. Θεόφιλο Μπρουζιώτη από το τμήμα περιβάλλοντος της ΑΝ.ΚΑ., για την συμπαράστασή του και γιατί χωρίς τη συμβολή του στις δειγματοληψίες και τις συμβουλές του αυτήν η εργασία δεν θα είχε πραγματοποιηθεί, τον κ. Παπαθανασίου για τις χημικές αναλύσεις στον Βιολογικό καθαρισμό Καρδίτσας και όλους τους υπαλλήλους της ΑΝ.ΚΑ. που με αγκάλιασαν και με έκαναν να αισθανθώ μέλος της ομάδας από την πρώτη στιγμή. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την φοιτήτρια Irene Rojo Moreno για την συμβολή της σε 3 σταθμούς δειγματοληψίας, τους συμφοιτητές μου Ζαμπούρ Γιάννη και Κατικαρίδη Γεώργιο για την συνεργασία και την υπομονή τους καθ όλη της διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος, την υποψήφια διδάκτορα του Τμήματος Βιολογίας κ. Αθηνά Πατσιά για τις πολύτιμες συμβουλές της όσον αφορά τα βενθικά μακροασπόνδυλα και όλους τους φοιτητές του εργαστηρίου Ζωολογίας του Τμήματος Βιολογίας για την ανοχή τους όλον αυτό τον καιρό στο εργαστήριο, την κατανόηση και την παρέα τους. Επίσης, οφείλω ένα ευχαριστώ στα ξαδέρφια μου Κική Μακρή και Αποστόλη Αντωνιάδη για τις συμβουλές τους και τη συμπαράσταση όλων αυτών των χρόνων. Ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου, Νίκο και Ελένη για την απεριόριστη ηθική συμπαράσταση που μου παρείχαν καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς αλλά και την υποστήριξη τους σε όλες τις επιλογές που έχω κάνει μέχρι τώρα στη ζωή μου, καθώς και στον σύντροφό μου Μιχάλη για τη βοήθεια, την υποστήριξη και την απεριόριστη υπομονή κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της μεταπτυχιακής μου εργασίας. 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο απώτερος σκοπός της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι η εφαρμογή ενός προγράμματος ολοκληρωμένης διαχείρισης των λεκανών απορροής και η επίτευξη καλής κατάστασης όλων των υδατικών συστημάτων (εσωτερικών επιφανειακών, μεταβατικών, παράκτιων και υπόγειων υδάτων) το αργότερο έως το έτος 2015. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο τη διερεύνηση της οικολογικής κατάστασης της λεκάνης απορροής του ποταμού Σοφαδίτη μέσω βιολογικών, φυσικοχημικών και υδρομορφολογικών στοιχείων. Η περιοχή ανήκει στην ευρύτερη λεκάνη του ποταμού Πηνειού. Ο ποταμός Σοφαδίτης ξεκινάει από το φράγμα της λίμνης Σμοκόβου και ενώνεται με τους παραποτάμους Ρογόζινο, Φαρσαλιώτη, Καλέτζη και Ενιππέα και τελικά χύνεται στο ποταμό Πηνειό. Σύμφωνα με το Corine Land Cover το 70% της κάλυψης γης αποτελείται από αγροτικές εκτάσεις, το 27% από δασικές εκτάσεις, ενώ ο πληθυσμός της φτάνει τους 106.886 κατοίκους. Το σύστημα Β χρησιμοποιήθηκε για την τυπολογία. Προέκυψαν 8 διαφορετικοί τύποι υδατικών σωμάτων βασιζόμενοι σε τέσσερις περιγραφείς: υψόμετρο, κλίση, μέγεθος λεκάνης απορροής και γεωλογία. Ο προσδιορισμός των υδατικών σωμάτων οδήγησε στην επιλογή 12 σταθμών δειγματοληψίας, οι οποίοι ελέγχθηκαν κατά την περίοδο υψηλής και χαμηλής ροής. Η δειγματοληψία των βενθικών μακροασπονδύλων έγινε με τη μέθοδο 3 λεπτά λακτίσματος και σάρωσης. Η ποιότητα του νερού προσδιορίστηκε με το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης και τον πολυμετρικό δείκτη STAR. Η ποιότητα κρίθηκε καλή μόνο στο σταθμό S9 και μέτρια στο S8, ενώ στους υπόλοιπους σταθμούς βρέθηκε ελλιπής και σε δύο περιπτώσεις κακή. Οι φυσικο- χημικές παράμετροι, συμπεριλαμβανομένων των θρεπτικών προσδιορίστηκαν στο εργαστήριο του βιολογικού καθαρισμού Καρδίτσας και οι τιμές των μετρήσεων των παραμέτρων συγκρίθηκαν με τα επιτρεπτά όρια για το πόσιμο νερό και τη διαβίωση των ιχθύων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι τιμές ξεπεράστηκαν για τα ΝΟ2 και τα ΝΗ4 σε όλους σχεδόν τους σταθμούς. Οι υδρομορφολογικές παράμετροι που προσδιορίστηκαν ήταν οι δείκτες τροποποίησης των ενδιατημάτων (HMS), ποιότητας παρόχθιων ενδιαιτημάτων (QBR) και ενδιαιτημάτων μέσα στο κανάλι του ποταμού (IHF). Ο δείκτης τροποποίησης HMS έδειξε ότι υπάρχει ισχυρή τροποποίηση στους σταθμούς που βρίσκονται στη Θεσσαλική πεδιάδα. Ακολούθησε η στατιστική επεξεργασία των βιολογικών, των υδρομορφολογικών και των φυσικοχημικών παραμέτρων εφαρμόζοντας τις εξής μεθόδους: Ανάλυση Cluster, Ανάλυση Simper, Ομαδοποίηση Fuzzy και μέθοδος Canoco (συγκεκριμένα ανάλυση πλεονασμού (RDA)). Οι αναλύσεις Cluster και Fuzzy ομαδοποίησαν τους σταθμούς με καλύτερη ποιότητα από τους 5

υπόλοιπους, ενώ η ανάλυση Canoco ταξιθέτησε τους σταθμούς με καλύτερη ποιότητα σε σχέση με τις κροκάλες και την παροχή. Για τον προσδιορισμό των πιέσεων εφαρμόστηκε το μοντέλο DPSIR και η Impress ανάλυση ώστε να ελεγχθεί η δυνατότητα επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας 2000/60. Η εκτίμηση των πηγών ρύπανσης ανέδειξε ως σημειακές πηγές τα αστικά λύματα και τη σταβλισμένη κτηνοτροφία και ως διάχυτες όλες τις δραστηριότητες της περιοχής έρευνας και κυρίως τις αγροτικές. Οι συνολικές τιμές εισροών των ρύπων BOD, Ολικού αζώτου (Ν) και Ολικού φωσφόρου (Ρ) ξεπέρασαν τα επιτρεπτά όρια διαβίωσης των ιχθύων και του αρδευτικού νερού και οι πιέσεις κρίθηκαν σημαντικές. Η κατηγοριοποίηση της λεκάνης απορροής του ποταμού Σοφαδίτη ανάλογα με τη βεβαιότητα των επιπτώσεων υπέδειξε σίγουρες επιπτώσεις σύμφωνα με τις μορφολογικές πιέσεις και πιθανές σύμφωνα με τις πιέσεις ρύπανσης. Τα παραπάνω αποτελέσματα δείξανε πως η επικινδυνότητα είναι μέτρια ως προς τις πιέσεις ρύπανσης και υψηλής ως προς τις μορφολογικές αλλοιώσεις λόγω παρουσίας σημαντικών πιέσεων, οπότε επιβάλλεται μακροχρόνιο πρόγραμμα μέτρων για τις πιέσεις ρύπανσης και άμεσο πρόγραμμα μέτρων όσον αφορά τις μορφολογικές αλλοιώσεις. Λέξεις κλειδιά: Οδηγία 2000/60, λεκάνη απορροής, οικολογική ποιότητα, πιέσεις, βενθικά μακροασπόνδυλα, Σοφαδίτης 6

ABSTRACT The ultimate aim of the Directive 2000/60/EC is a program of integrated management of water basins and the achievement of good condition in all water bodies (inland surface waters, transitional, coastal and groundwater) by 2015. This thesis work aims to explore the ecological status of Sofaditis river basin according to biological, physico-chemical and hydromorphological data. The area belongs to the basin of Pinios river. Sofaditis river begins from Smokovou lake dam and joins the tributares Rogozinos, Farsaliotis, Kaletzis and Enippeas and finally pours into the Pinios river. According to Corine Land Cover the 70% is covered by agricultural land, the 27% by forest land and the population reaches the 106.886 residents. Τhe system B was used for the typology. Seven different water types revealed based on four different descriptors: the altitude, the area of the drainage basin, the geology bedrock and the slope. The above led to 12 sampling sites, where the ecological quality was estimated at the period of high and low flow. The sampling of benthic macroinverterbrates was operated with the method of 3-minute kick & sweep. The water quality of each sampling site was estimated with the Hellenic Evaluation System and the use of the STAR polymetric index. The quality was good only at the station S9 and moderate at the S8, while in other stations was found poor and bad in two cases. Physico-chemical parameters have been analysed in the Sewage Treatment Plant (WWTP) of Karditsa and the parameter values were compared with the permitted boundaries for drinking water and living for fish. The results showed that the values of NO2 and NH4 exceeded the above limits in almost all stations. The hydromorphological parameters calculated with the HMS, QBR and IHF index. The HMS index was HIGH in the stations located in the Thessaly plain. The biological, hydromorphological or/and physicochemical parameters were used in the following statistical methods: Cluster Analysis, Simper Analysis, Fuzzy c-means clustering and Canoco method. According to Cluster and Fuzzy analysis the stations with better quality were clustered together, and Canoco analysis showed that the stations with a better quality were collerated with cobbles and discharge. To determine the pressures, DPSIR model and Impress Analysis were applied to test the ability of this river basin to meet all the environmental objectives of Directive 2000/60. The assessment of pollution sources revealed as point sources the urban wastewater and the 7

stabled livestock, whereas as diffused sources, all activities in the study area, but mainly the agricultural. The overall inflow of pollutants BOD, total nitrogen (N) and total phosphorus (P) exceeded the permitted limits for the living of the fish, and the pressures were considerable. The classification of Sofaditis River Basin dependind on the certainty of the effects, indicated definite impact according to the morphological pressures and possible under the pressures of pollution. These results showed that the risk is moderate under the pressures of pollution and high due to morphological pressures. A long term program has to be imposed due to the pressures of pollution and an immediate plan due to the morphological changes. Key words Diretive 2000/60, drainage basin, ecological quality, pressures, benthic macroinverterbrates, Sofaditis 8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή..12 1.1 Το νερό και η σημασία του...12 1.2 Οδηγία πλαίσιο 2000/60/ΕΚ.....12 1.3 Εναρμόνιση του Ελληνικού Δικαίου με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ.13 1.4 Χαρακτηρισμός τύπων επιφανειακών υδάτων.....15 1.5 Τα βενθικά μακροασπόνδυλα ως βιοδείκτες....18 1.6 Συνθήκες αναφοράς και διαβαθμονόμηση.. 19 1.7 Ανάλυση πιέσεων.... 21 1.7.1 Μοντέλο DPSIR.....21 1.7.2 Ανάλυση πιέσεων- επιπτώσεων....22 1.7.3 Στάδια ανάλυσης πιέσεων- επιπτώσεων......24 1.8 Σκοπός εργασίας...26 2. Περιοχή μελέτης......27 2.1 Η λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη.27 2.2 Κάλυψη γης.....30 2.3 Προστατευόμενες περιοχές...32 2.4 Κλιματικές συνθήκες.....33 2.5 Γεωλογία της περιοχής......34 3. Υλικά και μέθοδοι.....35 3.1 Τυπολογία......35 3.1.1 Επιλογή συστήματος......35 3.1.2 Επιλεχθέντες παράμετροι Συστήματος Β.. 35 3.1.3 Χαρακτηρισμός τύπων Συστήματος Β......39 3.1.4 Χαρακτηρισμός σύμφωνα με τους Μεσογειακούς τύπους.....40 3.2 Οικολογική ποιότητα υδατικών συστημάτων.. 40 3.2.1 Μέθοδος δειγματοληψίας βενθικών μακροασπονδύλων......40 3.2.2 Φυσικές- Χημικές παράμετροι........41 3.2.3 Στοιχεία υδρομορφολογίας και βλάστησης....43 3.2.4 Καταγραφή ποτάμιων ενδιαιτημάτων(river Habitat Survey)....43 3.2.5 Δείκτης ποιότητας παρόχθιων ενδιαιτημάτων (QBR Index).....44 3.2.6 Δείκτης ποιότητας ποτάμιων ενδιαιτημάτων IHF 9

(Fluvial Habitat Index)....45 3.2.7 Βιολογικά στοιχεία για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας ποτάμιων συστημάτων......46 3.2.8 Μεσογειακοί Πολυμετρικοί Δείκτες Διαβαθμονόμησης......47 3.2.9 Πολυπαραγοντικές αναλύσεις.49 3.2.10 Κατάταξη οικολογικής κατάστασης 51 3.3 Ανάλυση πιέσεων.....53 3.3.1 Σημειακές- Διάχυτες πηγές ρύπανσης......54 3.3.2 Σημαντικές πιέσεις.......56 3.3.3 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από πηγές ρύπανσης......57 4. Αποτελέσματα........60 4.1 Τυπολογία........60 4.1.1 Βασικοί περιγραφείς για την εξαγωγή των τύπων υδατικών......60 συστημάτων 4.1.2 Οριοθέτηση υδατικών σωμάτων......62 4.1.3 Σταθμοί δειγματοληψίας..........64 4.2 Οικολογική ποιότητα.... 66 4.2.1 Βιολογική παράμετρος(βενθικά μακροασπόνδυλα).66 4.2.2 Εκτίμηση οικολογικής ποιότητας βάσει των βενθικών μακροασπονδύλων....69 4.2.3 Φυσικές- Χημικές μετρήσεις..73 4.2.4 Υδρομορφολογικά στοιχεία.........76 4.2.5 Τελική οικολογική κατάταξη... 82 4.2.6 Πολυπαραγοντικές αναλύσεις....84 4.3 Ανάλυση πιέσεων... 95 4.3.1 Πιέσεις από σημειακές πηγές ρύπανσης.....95 4.3.2 Πιέσεις από διάχυτες πηγές ρύπανσης....99 4.3.3 Αναγνώριση σημαντικών πιέσεων...99 4.3.4 Εκτίμηση των επιπτώσεων......102 4.3.5 Επικινδυνότητα μη επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων....102 4.4 Μοντέλο DPSIR....103 5. Συζήτηση....108 6. Συμπεράσματα... 114 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.....115 10

1.Εισαγωγή 1.1 Το νερό και η σημασία του Η σημασία του νερού για τη ζωή και ως συστατικού του παγκόσμιου οικοσυστήματος γίνεται συνεχώς σαφέστερη. Είναι ένας πόρος που καλύπτει βασικές ανάγκες για τον ανθρώπινο πληθυσμό και αποτελεί το κλειδί για την ανάπτυξη, ιδιαίτερα με τη δημιουργία και διατήρηση του πλούτου μέσω της γεωργίας, της επαγγελματικής αλιείας, της παραγωγής ενέργειας, της βιομηχανίας, των μεταφορών και του τουρισμού, και είναι ζωτικής σημασίας για όλα τα παγκόσμια οικοσυστήματα. Ωστόσο, τα γεγονότα δείχνουν ότι αντιμετωπίζουμε παγκόσμια κρίση νερού. Εκ πρώτης όψεως, αυτό φαίνεται ότι δεν ισχύει για τα ύδατα της Ευρώπης, ωστόσο, η ποιότητα και η διαχείριση των υδάτων της Ευρώπης στην πραγματικότητα δεν είναι ικανοποιητική. Παρακάτω παρατίθενται γεγονότα - κλειδιά σχετικά με την κατάσταση του νερού στην Ευρώπη (http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/pdf/-waterislife_el.) Το 20% όλων των επιφανειακών υδάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση απειλείται σοβαρά από ρύπανση. Τα υπόγεια ύδατα παρέχουν περίπου το 65% όλου του πόσιμου νερού της Ευρώπης. 60% των ευρωπαϊκών πόλεων κάνουν υπερεκμετάλλευση των πόρων των υπόγειων υδάτων τους. 50% των υγρότοπων βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση λόγω της υπερεκμετάλλευσης των υπόγειων υδάτων. Η επιφάνεια της αρδευόμενης γης στη Νότια Ευρώπη έχει αυξηθεί κατά 20% από το 1985, εξαιτίας των πολυάριθμων και αυξανόμενων πιέσεων στους υδάτινους πόρους. Είναι ζωτικής σημασίας να υπάρξουν αποτελεσματική παρακολούθηση και διαχείριση που θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα και θα βοηθήσουν στην εξασφάλιση αυτών των πόρων για τις επόμενες γενιές. Για τους παραπάνω λόγους το 2000 υιοθετήθηκε η Οδηγία Πλαίσιο 60./ΕΚ για τα ύδατα, την προστασία και διαχείριση των επιφανειακών υπογείων, μεταβατικών και παράκτιων υδάτων. 1.2 Οδηγία Πλαίσιο 2000/60 Η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατανοώντας τη σημασία της προστασίας και διατήρησης του υδάτινου περιβάλλοντος στην Κοινότητα προχώρησε με την εκπόνηση μιας νέας οδηγίας 11

πλαισίου που θέσπισε τις βασικές αρχές μιας βιώσιμης πολιτικής των υδάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η νέα Οδηγία Πλαίσιο, μετά από μια μακρόχρονη περίοδο συζητήσεων και διαπραγματεύσεων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τέθηκε σε ισχύ στις 22 Δεκεμβρίου 2000. Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων ή αλλιώς Οδηγία-Πλαίσιο για τα Νερά αναμορφώνει την υφιστάμενη Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και θέτει το νομοθετικό πλαίσιο για την ορθή διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων. Ο βασικός στόχος της Οδηγίας είναι η αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και η επίτευξη μιας «καλής κατάστασης» μέχρι το 2015. Η Οδηγία καθορίζει τις αρχές και προτείνει μέτρα για τη διατήρηση και προστασία όλων των υδάτων -ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά, παράκτια και υπόγεια ύδατα- εισάγοντας για πρώτη φορά την έννοια της «οικολογικής σημασίας» των υδάτων παράλληλα και ανεξάρτητα της όποιας άλλης χρήσης τους. Στοχεύει στην ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων και για πρώτη φορά καλύπτονται όλες οι χρήσεις νερού, σε ενιαίο κοινό πλαίσιο για όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της ΟΠΥ, ο σκοπός της παρούσας οδηγίας, είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και υπόγειων υδάτων, το οποίο να: αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων αλλά και των εξαρτωμένων από αυτά χερσαίων οικοσυστημάτων και υγροτόπων. προωθεί τη βιώσιμη χρήση του νερού βάση μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων. προωθεί την ενίσχυση της προστασίας και τη βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος. διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων. συμβάλλει στο μετριασμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασία. Η καινοτομία που παρουσιάζει η Οδηγία, είναι ότι η ποιότητα των υδάτων, εκτός της χημικής, μετράται πλέον και με οικολογικά ποιοτικά στοιχεία. Η οικολογική κατάσταση των υδατικών συστημάτων τονίζεται ιδιαίτερα καθώς τα κράτη μέλη υποχρεούνται να παρακολουθούν παραμέτρους ενδεικτικές της κατάστασης από τα εξής ποιοτικά στοιχεία: Βιολογικά: ψάρια, βενθικά μακροασπόνδυλα, υδατική χλωρίδα 12

Υδρομορφολογικά: υδρολογικό καθεστώς (ποσότητα & δυναμική της ροής, σύνδεση με τα υπόγεια νερά), συνέχεια του ποταμού, βάθος και πλάτος, δομή της κοίτης του ποταμού, δομή της παρόχθιας βλάστησης Φυσικοχημικά: συνθήκες θερμοκρασίας και οξυγόνου, αλατότητα, οξύτητα, θρεπτικά Η οικολογική κατάσταση των υδατικών συστημάτων του ποταμού εκτιμάται σε πενταβάθμια κλίμακα όπως ορίζει η Οδηγία 2000/60/ΕΚ και ο εναρμονισμένος νόμος 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α /9.12.2000) περί προστασίας και διαχείρισης των υδάτων. Οι αδιατάρακτοι σταθμοί χρησιμοποιούνται ως σταθμοί αναφοράς (αναγνώριση βιολογικών κοινοτήτων αναφοράς για κάθε υδατικό σώμα). Η Ποιοτική Οικολογική Απόκλιση (ΠΟΑ): προκύπτει από την παρατηρούμενη κατάσταση διαιρούμενη προς την αναμενόμενη από τους σταθμούς αναφοράς. Ο λόγος εκφράζεται ως η αριθμητική τιμή μεταξύ του μηδενός και του ενός, όπου η υψηλή οικολογική κατάσταση δηλώνεται με την τιμή ένα (1) και η κακή οικολογική κατάσταση αντιπροσωπεύεται από το μηδέν (0). Εικόνα 1.2.1. Ταξινόμηση της οικολογικής ποιότητας των ποταμών σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Πηγή: Αρτεμιάδου, 2007). Figure 1.2.1: Classification of the ecological quality of rivers, according to the Water Framework Directive 2000/60/EC (from Artemiadou, 2007) 1.3 Εναρμόνιση του Ελληνικού δικαίου με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ Η εναρμόνιση της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, στην Ελλάδα, έγινε με το Νόμο 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α /9.12.2000) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις», με τον οποίο θεσπίζεται ένα γενικό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία και διαχείριση των υδάτων. Ο Ν 3199/2003, έχει εξειδικευθεί με πέντε Υπουργικές Αποφάσεις και το Προεδρικό 13

Διάταγμα 51/2007 («Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000») που εκδόθηκε για τον καθορισμό μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ (ΦΕΚ 54/Α/08.03.2007). Ο Νόμος 3199/2003: Προβλέπει τη δημιουργία Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων σε επίπεδο Ειδικής Γραμματείας στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε με στόχο την παύση της πολυδιάσπασης αρμοδιοτήτων. Προβλέπει την ανάκτηση κόστους των υπηρεσιών ύδατος στις διάφορες χρήσεις εισάγοντας το περιβαλλοντικό κόστος. Εισάγει τους ορισμούς της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ Προβλέπει την ίδρυση της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων Θέτει ως προτεραιότητα στη χρήση των υδατικών πόρων την ύδρευση. Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/20-11-87) και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα και αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (Εικόνα 1.5.1 ). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". 14

Τα υδατικά διαμερίσματα τα οποία διακρίνονται, είναι τα εξής: Δυτικής Πελοποννήσου (1), Βόρειας Πελοποννήσου (2), Ανατολικής Πελοποννήσου (3), Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (4) Ηπείρου (5), Αττικής (6), Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας (7), Θεσσαλίας (8), Δυτικής Μακεδονίας (9), Κεντρικής Μακεδονίας (10), Ανατολικής Μακεδονίας (11), Θράκης (12), Κρήτης (13) και Νησιών Αιγαίου (14) (Εικόνα 1.3.1). Εικόνα 1.3.1: Υδατικά διαμερίσματα της Ελλάδας(ΦΕΚ 201 Α/20-11-87) Figure 1.3.1. Water Districts of Greece 1.4. Χαρακτηρισμός τύπων επιφανειακών υδάτων Η εφαρμογή της τυπολογίας είναι πολύ χρήσιμη καθώς επιτρέπει τη διαχείριση ενός αριθμού συγκρίσιμων ποταμών με την ίδια μέθοδο. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/60 καθορίζει τις αβιοτικές παραμέτρους για την ταξινόμηση των τύπων των ποτάμιων συστημάτων. Η χρήση της τυπολογίας για τα νερά κρίνεται απαραίτητη για την μετέπειτα εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης (Verdonchot 2006). 15

Η διαδικασία της τυπολογίας, περιλαμβάνει τα ακόλουθα σύμφωνα με τα Κατευθυντήρια Κείμενα N o 2, 5 και 10 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ (Guidance Documents 2, 5,10): Την οριοθέτηση της λεκάνης απορροής, σύμφωνα με το Άρθρο 3 (παρ.1) Την κατάταξη σε μία από τις κατηγορίες επιφανειακών υδάτων (ποταμοί, λίμνες, μεταβατικά, παράκτια, τεχνητά, ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα), σύμφωνα με το Παρ/μα ΙΙ, 1.1 (i) Τη διάκριση τύπων με βάση το Σύστημα Α ή Β, για κάθε σύστημα επιφανειακών υδάτων, σύμφωνα με το Παρ/μα ΙΙ, 1.2 Την υποδιαίρεση του κάθε τύπου σε μικρότερα υδατικά συστήματα με βάση τις πιέσεις και τις επιπτώσεις. Για τον χαρακτηρισμό των τύπων των ποτάμιων συστημάτων προτείνονται δύο συστήματα (Α και Β) που χρησιμοποιούν υδρομορφολογικούς, κλιματικούς και γεωλογικούς παράγοντες (Παράρτημα ΙΙ) (European commission 2000). Το σύστημα Α βασίζεται σε 25 προκαθορισμένες οικοπεριοχές σύμφωνα με την κατανομή των κοινοτήτων των ζώων στα ευρωπαϊκά επιφανειακά ύδατα βάση του σχετικού χάρτη της Οδηγίας-πλαίσιο και του ΠΔ 51/2007, και στη συνέχεια σε τύπους βάση των «περιγραφέων» των πινάκων του συστήματος Α (Εικόνα 1.4.1). Για κάθε οικοπεριοχή, οι τύποι καθορίζονται με τη χρήση υψομέτρου, έκτασης λεκάνης απορροής και γεωλογίας. 16

Εικόνα 1.4.1.: Οι 25 οικοπεριοχές στις οποίες κατηγοριοποιεί το Σύστημα Α τα ποτάμια υδατικά σώματα. (Οδηγία Πλαίσιο 2000/60 για τα Ύδατα) Figure 1.4.1: The 25 ecoregions that System A categorizes the river water bodies. (Directive 2000/60/EC) Το σύστημα Β περιέχει υποχρεωτικούς παράγοντες και προαιρετικούς. Αφήνει τη δυνατότητα στο χρήστη να εφαρμόσει τα κριτήρια που κρίνει σύμφωνα με τις τοπικές συνθήκες που επικρατούν ώστε να επιτύχει ένα αποτελεσματικό σύστημα ταξινόμησης μέσω της τυπολογίας (Χρόνης 2006). Πίνακας 1.4.1 Περιγραφείς υδάτινων συστημάτων κατά το σύστημα Β Tables 1.4.1: Descriptors of water systems according to system B Ποταμοί Λίμνες Μεταβατικά Παράκτια Υποχρεωτι κοί παράγοντες Προαιρετικ οί παράγοντες Υψόμετρο Γεωγρ. Πλάτος Γεωγρ. Μήκος Γεωλογία Μέγεθος Απόσταση από την πηγή Ενέργεια της ροής Μέσο πλάτος νερού Μέσο βάθος νερού Μέση κλίση νερού Μορφή- σχήμα κύριας κοίτης Κατηγορία παροχής Σχήμα κοιλάδας Μεταφορά στερεών Ικανότητα εξουδετ. οξέων Μέση σύνθεση υποστρ. Χλωριούχες ενώσεις Εύρος τιμών ατμ. Θερμ. Μέση ατμ. θερμοκρασία Βροχόπτωση Υψόμετρο Γεωγρ. Πλάτος Γεωγρ. Μήκος Βάθος Γεωλογία Μέγεθος Μέσο βάθος νερού Σχήμα λίμνης Χρόνος παραμονής Μέση ατμοσφαιρική θερμοκρασία Εύρος των τιμών της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας Χαρακτηριστικά μείξης Ικανότητα εξουδετέρωσης οξέων Βασική κατάσταση ως προς τις θρεπτικές ουσίες Μέση σύνθεση υποστρ. Διακύμανση της στάθμης του νερού Γεωγρ. Πλάτος Γεωγρ. Μήκος Παλιρροιακό φάσμα Αλατότητα Βάθος Ταχύτητα ρεύματος Έκθεση στα κύματα Χρόνος παραμονής Μέση θερμοκρασία νερού Χαρακτηριστικά μείξης Θολότητα Μέση σύνθεση υποστρώματος Σχήμα Εύρος των τιμών της θερμοκρασίας νερού Γεωγρ. Πλάτος Γεωγρ. Μήκος Παλιρροιακό φάσμα Αλατότητα Ταχύτητα ρεύματος Έκθεση στα κύματα Χαρακτηριστικά μείξης Θολότητα Μέση σύνθεση υποστρώματος Εύρος των τιμών της θερμοκρασίας νερού Χρόνος παρακράτησης (σε κλειστούς κόλπους) 17

Η αναγνώριση των υδατικών συστημάτων στηρίζεται στην προτεινομένη μεθοδολογία από το κείμενο Κατευθυντήριων Γραμμών για την Αναγνώριση των Συστημάτων Επιφανειακών Υδάτων (Guidance Document 2). Σύμφωνα με αυτή, κάθε υδατικό σώμα είναι μία ξεχωριστή υπομονάδα της λεκάνης απορροής, στην οποία εφαρμόζονται οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας.. Για να είναι διακριτά τα επιφανειακά συστήματα υδάτων πρέπει κάθε ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων πρέπει να ανήκει σε ένα και μόνο τύπο (Guidance Document 2, 2003). Ο διαχωρισμός των υδατικών συστημάτων βασίζεται σε υδρομορφολογικούς και γεωγραφικούς παράγοντες και με άλλα κριτήρια όπως: Σε τεχνητά (artificial water bodies), ιδιαιτέρως τροποποιημένα (heavily modified water bodies) και φυσικά (natural water bodies) υδατικά σώματα Ανάλογα με τις πιέσεις και τις επιπτώσεις που υφίστανται τα υδατικά σώματα Σύμφωνα με το καθεστώς προστασίας Εικόνα 1.4.2: Διαχωρισμός υδατικών σωμάτων (τροποποιημένο από Guidance document 2) Figure 1.4.2: Identification of water bodies ( modified from Guidance document 2) 1.5 Tα βενθικά μακροασπόνδυλα ως βιοδείκτες Τα βενθικά μακροασπόνδυλα είναι οι οργανισμοί εκείνοι που παρουσιάζουν τα περισσότερα πλεονεκτήματα και τα λιγότερα μειονεκτήματα για την οικολογικής ποιότητας των ρεόντων υδάτων. Η χρήση τους ξεκίνησε από τις ΗΠΑ (De Pauw & Vanhooren 1983, Metcalfe, 1989). Γρήγορα όμως εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη με αποτέλεσμα σήμερα να αποτελούν το βιολογικό στοιχείο εκείνο για το οποίο υπάρχουν τα περισσότερα δεδομένα για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των ποταμών.(buffagni et al., 2005). Οι οργανισμοί καταγράφουν 18

για μεγάλα χρονικά διαστήματα και δίνουν πληροφορίες ακόμα και για διακοπτόμενες ή επεισοδιακές ρυπαντικές διαταραχές. Η επίδραση της ρύπανσης εκτιμάται απευθείας πάνω στους οργανισμούς, ενώ τα αποτελέσματα των χημικών μεθόδων χρειάζεται να ερμηνευτούν σε βιολογική βάση(metcalfe 1989, Mason 1991). Τα πλεονεκτήματά τους είναι τα εξής: Είναι πολυπληθή και βρίσκονται παντού. Δεν μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις, αντανακλώντας τις τοπικές συνθήκες. Συλλέγονται με ημιποσοτικό τρόπο εύκολα και με μικρό οικονομικό κόστος και προσδιορίζονται επίσης εύκολα σε επίπεδο οικογένειας. Έχουν αρκετά μεγάλο κύκλο ζωής ώστε να καταγράφουν συνεχείς και αποσπασματικές διαταραχές. Αποτελούνται από πολλές διαφορετικές ταξινομικές ομάδες, με διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας, με αποτέλεσμα η πιθανότητα να ανταποκριθούν στις αλλαγές που προκαλούνται από ρύπανση διαφορετικών διαβαθμίσεων να είναι μεγάλη (Hellawell, 1986; Metcalfe, 1989; Mason, 1991; De Pauw & Hawkes, 1993). 1.6 Συνθήκες αναφοράς και διαβαθμονόμηση Οι συνθήκες αναφοράς θα πρέπει να καθοριστούν ξεχωριστά για κάθε τύπο ποταμού σύμφωνα με το Σύστημα Α ή το Σύστημα Β ( Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας Πλαίσιο). Σκοπός είναι οι τιμές που έχουν οι βιολογικές παράμετροι στις συνθήκες αναφοράς να ενσωματωθούν στις μεθόδους αξιολόγησης, οι οποίες τελικά θα καταλήξουν σε μια πενταβάθμια χρωματική κλίμακα οικολογικής ποιότητας( Αρτεμιάδου, 2005). Επειδή τα Κράτη Μέλη χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους αξιολόγησης για την εκτίμηση της βιολογικής ποιότητας των ποταμών, ο στόχος της Κοινής Στρατηγικής Υλοποίησης (Common Implementation Strategy) (Heiskanen et al. 2004) ήταν η Ευρωπαϊκή άσκηση διαβαθμονόμησης (intercalibration exercise) (Working Group 2.5 INTERCALIBRATION 2003) των μεθόδων εκτίμησης να στοχεύσει στην εναρμόνιση των ορίων των διάφορων βιοτικών δεικτών (Buffagni & Furse 2006). Η διεξαγωγή της Άσκησης Διαβαθμονόμησης έγινε με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Oμάδων Διαβαθμονόμησης [Geographical Intercalibration Groups (GIGS)] (Buffagni & Furse 2006), κάθε μία από τις οποίες ήταν υπεύθυνη για ένα σύνολο τύπων ποταμών συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής (π.χ. Μεσόγειο, Κεντρική Ευρώπη κ.ά.) (Van de Bund et al., 2004) (WFD intercalibration technical report, EC, 2007) και καθορίστηκαν οι τυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς 19

για όσα στοιχεία υπήρχαν από κάθε βιολογική παράμετρο και για κάθε υδατικό σύστημα των επιφανειακών υδάτων (ποτάμι, λίμνη, μεταβατικά, παράκτια). Η Ελλάδα ως Μεσογειακή χώρα ανήκει στη Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης και μαζί με τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης χωρίστηκαν αρχικά σε 5 και κατόπιν σε 4 τύπους ποταμών (RM-1,2,4,5) (Κεφάλαιο 3) γιατί για τα μεγάλα και βαθιά ποτάμια δεν βρέθηκαν σταθμοί αναφοράς. Για την κάθε βιολογική παράμετρο αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν οι βιολογικές παράμετροι που χαρακτηρίζουν καλύτερα τις διαβαθμίσεις της ρύπανσης σε πενταβάθμια κλίμακα αξιολόγησης ξεχωριστά για το κάθε υδατικό σύστημα. Για τα ποτάμια επιλέχθηκαν τα βενθικά μακροασπόνδυλα και τα βενθικά διάτομα ως τα καλύτερα για την εκτίμηση της ποιότητας ως προς την οργανική ρύπανση. Για τα πρώτα υπήρχε αφθονία δεδομένων για τα περισσότερα ποτάμια της Ευρώπης. Σχηματίσθηκε λοιπόν μια Ευρωπαϊκή βάση (benchmark database) (Buffagni et al. 2005, 2006) με δεδομένα αναφοράς των οικογενειών των βενθικών μακροασπονδύλων που απαντούν στους τέσσερις τύπους (RM1,2,4,5) από τους πέντε τύπους. Τα αποτελέσματα από τις αφθονίες των βενθικών μακροασπονδύλων των διάφορων δειγμάτων μετατρέπονται σε αποτελέσματα συγκεκριμένων πολυμετρικών δεικτών (STAR_ICMi), για ποσοτικά στοιχεία, (WFD intercalibration technical report, EC, 2007) οι οποίοι βασίζονται στην αφθονία, στον αριθμό των ταξινομικών ομάδων (ποικιλότητα) και στην ευαισθησία τους στη ρύπανση όπως ορίζεται στην Οδηγία 2000/60 (Εικόνα 1.6.1), τα οποία με τη σειρά τους συγκρίνονται με την Ευρωπαϊκή βάση αναφοράς (benchmark database) (Buffagni et al. 2005, 2006). Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην εναρμόνιση των ορίων υψηλής/καλής ποιότητας και καλής/μέτριας ποιότητας, καθώς στόχος είναι η καλή οικολογική ποιότητα των επιφανειακών υδάτων μέχρι το 2015. Η Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης έχει καθορίσει για κάθε τύπο ποταμού σε ολόκληρη την Ευρώπη τα όρια Υψηλής/Καλής και Καλής/Μέτριας ποιότητας για τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Πίνακας 1.6.1). 20

Εικόνα 1.6.1 Σχηματική απεικόνιση των κυριότερων σταδίων της διαδικασίας έμμεσης διαβαθμονόμησης των μεθόδων εκτίμησης της ποιότητας του νερού στην Ευρώπη (Αρτεμιάδου 2007) Figure 1.6.1: Representation of the main stages of the indirect Intercalibration process of the evaluation methods of water quality in Europe (source: Artemiadou, 2007). Πίνακας 1.6.1 Όρια Υψηλής-Καλής και Καλής-Μέτριας ποιότητας του πολυμετρικού δείκτη STAR_ICMi που έχει καθοριστεί από την Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης για την περίπτωση της Ελλάδας (WFD intercalibration technical report, EC, 2007). Table 1.6.1: High Good and Good Moderate boundary values for Greece, converted by regression into STAR_ICMi values (WFD intercalibration technical report, EC, 2007). 1.7 Ανάλυση πιέσεων 1.7.1 Μοντέλο DPSIR Σύμφωνα με την Οδηγία πλαίσιο για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων (IMPRESS Analysis) χρησιμοποιείται η μεθοδολογία DPSIR. Σύμφωνα με Borja et al., 2006 το πλαίσιο εργασίας της μεθόδου DPSIR παρέχει ένα γενικό μηχανισμό για την ανάλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε σχέση με την αειφόρο ανάπτυξη Το μοντέλο αυτό αναπτύχθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος και έχει χαρακτηριστεί ως ένα σημαντικό εργαλείο για την εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60, δεδομένου ότι πολλές από τις ενέργειες που προβλέπονται από την Οδηγία προκύπτουν άμεσα από το DPSIR. 21

Η λέξη DPSIR προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Driving forces- Pressures- State- Impacts- Response και η ακριβής μετάφραση στα Ελληνικά είναι: Κινητήριες Δυνάμεις- Πιέσεις- Κατάσταση- Επιπτώσεις- Αντίδραση. Αυτά αποτελούν τα συστατικά ενός πλαισίου που συνδέει τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, τις προκύπτουσες περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. συγκέντρωση των ρύπων, διαταραχή του υδρολογικής κατάστασης), τις περιβαλλοντικές συνέπειες ως αποτέλεσμα των προηγουμένων, (π.χ. ευτροφισμός, θάνατοι ψαριών, ακαταλληλότητα του πόσιμου νερού), καθώς επίσης και τα μέτρα που χρειάζεται να ληφθούν ώστε να βελτιώσουν την προκύπτουσα περιβαλλοντική κατάσταση (Guidance Document Nr. 3, 2003). Στον πίνακα 1.7.1.1 δίνεται η ανάλυση των όρων του μοντέλου DPSIR βάση του WFD CIS Guidance Document No. 3, Dec 2002). Πίνακας 1.7.1.1: Ανάλυση όρων μοντέλου DPSIR (πηγή:wfd CIS Guidance Document No. 3, Dec 2002). Table 1.7.1.1: Analysis of the DPSIR model(source: WFD CIS Guidance Document No. 3, Dec 2002). D (Driving) Κατευθυντήρια δύναμη (ανθρωπογενής δραστηριότητα που μπορεί να έχει περιβαλλοντικές επιδράσεις, (π.χ. γεωργία, βιομηχανία) P (Pressures) Πίεση (η άμεση επίδραση της γενεσιουργού αιτίας π.χ. επίδραση που προκαλεί αλλαγή στη ροή ή στη χημεία του νερού) S (State) I (Impact) R (Response) Κατάσταση (η κατάσταση του υδάτινου σώματος που προκύπτει από φυσικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες, π.χ. φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά) Επίπτωση (η περιβαλλοντική επίπτωση της πίεσης, π.χ. θάνατος ψαριών, τροποποίηση περιβάλλοντος) Ανάδραση (τα μέτρα που λαμβάνονται για τη βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης του υδάτινου σώματος, π.χ. περιορισμός αποβλήτων σημειακών πηγών, ανάπτυξη καλύτερων οδηγιών χρήσης για τη γεωργία) 1.7.2 Ανάλυση πιέσεων Επιπτώσεων Η ανάλυση Πιέσεων Επιπτώσεων (Impress Analysis) είναι ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της οδηγίας. Σύμφωνα με το άρθρο 5 της Οδηγίας: «Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού αναλαμβάνεται επισκόπηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων». Σύμφωνα με 22

το Παράρτημα ΙΙ η επισκόπηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων ενσωματώνει πέντε διακριτά μέρη: Χαρακτηρισμός των τύπων συστημάτων των επιφανειακών υδάτων, Οικοπεριοχές και τύποι συστημάτων επιφανειακών υδάτων, Καθορισμός τυποχαρακτηριστικών συνθηκών αναφοράς για τους διάφορους τύπους συστημάτων επιφανειακών υδάτων, Προσδιορισμός των πιέσεων, Αξιολόγηση των επιπτώσεων. Εικόνα 1.7.2.1: Η Οδηγία 2000/60 θέτει προαπαιτήσεις για την ανάλυση IMPRESS (από guidance document Νο.3, figure 2,1) Figure 1.7.2.1: The Directive 2000/60 sets preconditions for the IMPRESS analysis ( from guidance document Νο.3, figure 2,1) Στόχος της IMPRESS ανάλυσης είναι να αναγνωριστούν εκείνα τα υδάτινα σώματα, που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους προδιαγεγραμμένους περιβαλλοντικούς στόχους οι οποίοι είναι: Καλή οικολογική και καλή χημική κατάσταση μέχρι το 2015, Αποφυγή επιδείνωσης της κατάστασης, Παύση των εκπομπών επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας, Επίτευξη των στόχων των προστατευόμενων περιοχών. 23

Απαραίτητο για να χαρακτηριστεί η IMPRESS ανάλυση εύστοχη και επιτυχημένη είναι η χρήση ενός ιδεατού μοντέλου (DPSIR) στο πλαίσιο του οποίου θα γίνει η ανάλυση. Εικόνα 1.7.2.2 Οι τρεις προϋποθέσεις για μια πετυχημένη IMPRESS ανάλυση (από guidance document Νο.3, figure 3,2) Figure 1.7.2.2: The three requirements for a successful IMPRESS analysis (from guidance document Νο.3, figure 3,2) 1.7.3 Στάδια της ανάλυσης Πιέσεων Επιπτώσεων Σημαντικές πιέσεις είναι όσες πιέσεις θέτουν σε κίνδυνο την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Στην εικόνα 1.7.3.1 δίνονται τα βασικά στάδια μιας ανάλυσης. Για να γίνει η ολοκλήρωση των τεσσάρων σταδίων απαιτούνται και βοηθητικά στοιχεία. 24

Εικόνα 1.7.3.1: Βασικά στάδια της IMPRESS ανάλυσης (από guidance document Νο.3, figure 3,1) Figure 1.7.3.1: Basic stages in the IMPRESS ανάλυσης analysis( from guidance document Νο.3, figure 3,1) Η ανάλυση της επικινδυνότητας στηρίζεται στη θέσπιση των περιβαλλοντικών στόχων. Οι κυρίες κατηγορίες πιέσεων είναι: Πιέσεις από σημειακές πηγές ρύπανσης, Πιέσεις από διάχυτες πηγές ρύπανσης, Πιέσεις από μορφολογικές αλλοιώσεις. Οι σημειακές πηγές ρύπανσης αποτελούν τις εκροές από βιομηχανικές μονάδες, εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων ή αγωγούς με ανεπεξέργαστα λύματα και παρακολουθούνται χρόνια από τα κρατικά προγράμματα. Οι διάχυτες πηγές ρύπανσης, λόγω της περιπλοκότητας και ασάφειας των επιπτώσεων τους έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης μόλις τα τελευταία χρόνια. Μετά την αναγνώριση των σημαντικών πιέσεων, πρέπει να εκτιμηθούν και οι επιπτώσεις. Σύμφωνα με το guidance document No.3 οι πιέσεις αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης δυσμενών συνθηκών, που ευνοούν μία επίπτωση. Τέλος γίνεται μία εκτίμηση του κινδύνου μη επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων με τη βοήθεια ορίων. Τα όρια αυτά όμως δεν είναι σαφή, με αποτέλεσμα τα όρια ανάμεσα στα 25

υδάτινα σώματα που κινδυνεύουν να μη πετύχουν τους στόχους τους και σε αυτά που δεν κινδυνεύουν να μην είναι επίσης σαφή. Η ακρίβεια της Impress ανάλυσης πρέπει να είναι ανάλογη με τις δυσκολίες που εμφανίζει η κρίση αν ένα υδάτινο σώμα κινδυνεύει ή όχι. Για να έχουμε ένα αποτελεσματικό Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής, σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60 πρέπει η Impress ανάλυση να ανανεώνεται ανάλογα με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν. 1.8 Σκοπός της εργασίας Στο πλαίσιο εφαρμογής της Οδηγίας, κρίθηκε απαραίτητη η μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης σε όλα τα ποτάμια συστήματα του ελληνικού χώρου και ο έλεγχος της επικινδυνότητας μη επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας. έκριναν αναγκαία την μελέτη της οικολογικής κατάστασης της συγκεκριμένης λεκάνης, κάτι που αποτελεί και το σκοπό της παρούσας εργασίας. Πιο συγκεκριμένα ακολουθήθηκαν τα εξής βήματα: Εφαρμογή Τυπολογίας & Διαχωρισμός υδατικών σωμάτων. Επιλογή αντιπροσωπευτικών σταθμών δειγματοληψίας. Διερεύνηση της οικολογικής ποιότητας με βάση το βιολογικό στοιχείο βενθικά μακροασπόνδυλα και κατ επέκταση διερεύνηση της οικολογικής κατάστασης, μέσω της συνεκτίμησης του διαθέσιμου βιολογικού στοιχείου (βενθικά μακροασπόνδυλα), των χημικών και υδρομορφολογικών παραμέτρων. Καταγραφή πιέσεων & εφαρμογή μεθόδων Εκτίμησης & Διαχείρισης αυτών, όπως IMPRESS Analysis, SWOT Analysis και DPSIR Analysis. 26

2. Περιοχή μελέτης 2.1 Η λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη Η λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη ανήκει στην ευρύτερη λεκάνη του ποταμού Πηνειού. Κατά την είσοδό του στη Θεσσαλική πεδιάδα, από τη δυτική πλευρά χύνονται σε αυτόν τα νερά του Πάμισου από τη χαράδρα του Μουζακίου, ο Καλέτζης το ρέμα της Καρδίτσας-από τον Ίταμο, ο Σοφαδίτης που μαζεύει όλα τα ποτάμια της σχιστολιθικής οροσειράς, ο Φαρσαλιώτης ο οποίος πηγάζει κοντά στη Φάρσαλο και ο οποίος δέχεται και τα νερά του μεγαλύτερου Ενιππέα. Επίσης δέχεται και τα νερά από την εκτροπή του Ταυρωπού μέσω της λίμνης Πλαστήρα. Τα νερά του Καλέτζη, του Σοφαδίτη, του Φαρσαλιώτη και του Ενιππέα μετά από κοινό ρού χύνονται όλα μαζί στον Πηνειό [ Stamatis(1999), Ιωάννου ( 2006), Χατζηνικολάου(2007)]. Η έκταση του ορεινού τμήματος της λεκάνης απορροής του ποταμού, δηλαδή η λεκάνη που τροφοδοτείται από το ρέμα του Αηδονοχωρίου, έχει έκταση περίπου: 115 km 2. Σε αυτή δεν υπολογίζεται η λεκάνη που αντιστοιχεί στο αποκομμένο τμήμα από τη δημιουργία του φράγματος και της τεχνητής λίμνης Σμοκόβου, η οποία κατακρατεί τα νερά μεγάλου μέρους της (παλαιάς) ορεινής λεκάνης του Σοφαδίτη, όπως επίσης και του οροπεδίου της Ξυνιάδας και η οποία αντιστοιχεί σε έκταση περίπου 375 km 2 (ΑΝΚΑ ΑΕ, 2009). Η έκταση της λεκάνης απορροής μέχρι το σημείο που χύνεται το ποτάμι στον Πηνειό ποταμό ανέρχεται στα 1522 km 2, ενώ η οικολογική παροχή από τη λίμνη Σμοκόβου στον ποταμό Σοφαδίτη αντιστοιχεί σε 0,3 m 3 /s. Η συνολική έκταση του ορεινού τμήματος της λεκάνης απορροής του Σοφαδίτη, σημειώνεται με πράσινη (λεκάνη αποκομμένη από το φράγμα της λίμνης Σμοκόβου) και κίτρινη (υπολεκάνη του ρέματος του Αηδονοχωρίου, που εξακολουθεί να τροφοδοτεί με νερό τον ποταμό Σοφαδίτη) γραμμή στο χάρτη που ακολουθεί. 27

Εικόνα 2.1.1: Χάρτης του ορεινού τμήματος της λεκάνης του ποταμού Σοφαδίτη(ANKA AE,2009) Figure 2.1.1.: Map of the mountainous part of Sofaditis river basin(anka AE, 2009) Η πορεία που ακολουθεί ο Σοφαδίτης και οι παραπόταμοί του Ρογόζινος, Φαρσαλιώτης και Καλέτζης φαίνονται στον παρακάτω χάρτη. 28

Εικόνα 2.1.2: Ο ποταμός Σοφαδιτής και οι κύριοι παραπόταμοί του ( Πηγή: ΑΝΚΑ ΑΕ) Figure 2.1.2: Sofaditis river and his main tributaries (Source: ANKA AE) Το ορεινό τμήμα του ποταμού τελειώνει στην περιοχή του Κέδρου. Με την είσοδό του στο πεδινό τμήμα του Νομού Καρδίτσας αλλάζει από ποταμός με ορεινό χαρακτήρα και μετατρέπεται σε πεδινό και διέρχεται από το αγροτικό τοπίο, το οποίο έχει διαμορφωθεί σχεδόν αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση της αγροτικής παραγωγής και κυρίως των φυτών μεγάλης καλλιέργειας. Σε όλο το υδρογραφικό δίκτυο συνδέεται ένας μεγάλος αριθμός αρδευτικών καναλιών, τα οποία θεωρούνται ως κυρίως τροποποιημένα και ιδιαιτέρως 29

υποβαθμισμένα. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το παρόχθιο δάσος του Ανωγείου, το οποίο αποτελεί μια ένδειξη φυσικής κατάστασης στο πεδινό τμήμα του ποταμού Σοφαδίτη. Το Φράγμα της λίμνης Σμοκόβου βρίσκεται στη θέση Παλιοσταλός, στην κοινότητα Λουτροπηγής. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1996 και η πλήρωσή του με νερό έγινε το 2003. Είναι λιθόρριπτο με ύψος 104 m, ολικής χωρητικότητας 237.6x10 6 m 3 και ωφέλιμο όγκο 209.2x10 6 m 3 (Παπαδήμας, 2009). Ο πληθυσμός που ανήκει στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη ανέρχεται στα 106.886 άτομα που ανήκουν σε 15 δήμους. Με εξαίρεση τον πληθυσμό της Καρδίτσας στις υπόλοιπες περιοχές υπόλοιπες περιοχές ο πληθυσμός ασχολείται κατά κύριο λόγο με τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις και την κτηνοτροφία. Στις παρακάτω εικόνες φαίνονται οι δήμοι και η κατανομή του πληθυσμού στους 15 δήμους. Πληθυσμός λεκάνης απορροής ποταμού Σοφαδίτη 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Δήμος Άρνης Δήμος Φύλλου Δήμος Καλλιφώνου Δήμος Κάμπου Δήμος Καρδίτσας Δήμος Μενελαίδας Δήμος Παλαμά Δήμος Σοφάδων Δήμος Ρεντίνης Δήμος Ταμασίου Δήμος Δομοκού Δήμος Ενιπέα Δήμος Φαρσάλων Δήμος Ξυνιάδας Δήμος Θεσσαλιώτιδος Εικόνα 2.1.3:Ο πληθυσμός στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη Figure 2.1.3: The population of Sofaditis river basin Πληθυσμός 2.2 Κάλυψη γης Το CORINE Land Cover είναι το παράγωγο της σύνθεσης εθνικών καταλόγων χρήσεων γης που ενοποιήθηκαν σε μια συνολική κάλυψη της Ευρώπης. Το παραγόμενο αποτέλεσμα είναι μια Ευρωπαϊκή βάση δεδομένων που στηρίχθηκε σε τυπική μεθοδολογία και ταξινόμηση. Το 30

CLC χρησιμοποιεί ένα μοναδικό συνδυασμό δορυφορικών εικόνων με άλλα δεδομένα ώστε να αποκαλύψει την υφιστάμενη πληροφορία των εδαφικών πόρων. Η δεδομένη πληροφορία βρίσκει εφαρμογή, σε ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων όπως είναι η διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος, ο αστικός σχεδιασμός κ.α.( Μαντούζα, 2008) Οι χρήσεις γης στην περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Σοφαδίτη καθορίστηκαν με βάση το πρόγραμμα CORINE Land Cover 2000. Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα τα οποία έχουν παραχθεί μέσω του CORINE Land Cover και τα οποία εισήχθησαν στο πρόγραμμα ArcGIS ώστε να πραγματοποιηθούν υπολογισμοί σε σχέση με την έκταση και το ποσοστό κάλυψης της περιοχής. Εικόνα 2.2.1: Κάλυψη γης στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη (Corine Land Cover) Figure 2.2.1: Land Cover in Sofaditis River Basin (Corine Land Cover) Από τον χάρτη και από το παρακάτω διάγραμμα φαίνεται ότι κυρίως η λεκάνη απορροής καλύπτεται από αγροτικές εκμεταλλεύσεις και δασικές εκτάσεις. Οι αγροτικές εκτάσεις καλύπτουν το 70%, ενώ οι δασικές εκτάσεις 27%. Οι τεχνητές επιφάνειες λαμβάνουν το 3% και οι υδάτινες επιφάνειες μαζί με τους βοσκότοπους καταλαμβάνουν πολύ μικρό ποσοστό. 31

Κάλυψη γης 27% 0% 0% 3% Τεχνητές επιφάνειες Αγροτικές περιοχές 70% Δάση και ημιφυσικές περιοχές Υδάτινες επιφάνειες Βοσκότοποι- Λιβάδια Εικόνα 2.2.2: Διάγραμμα των διαφόρων χρήσεων γης στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη Figure 2.2.2: Chart of different land use in Sofaditis River Basin 2.3 Προστατευόμενες περιοχές- Δίκτυο Natura Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (στα αγγλικά: Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK, και τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (στα αγγλικά: Sites of Community Importance - SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Στον παρακάτω χάρτη φαίνονται οι ζώνες κοινοτικής σημασίας στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη. 32

. Εικόνα 2.3.1 Δίκτυο περιοχών Natura για την λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη Figure 2.3.1 Natura network for Sofaditis River Basin Πίνακας 2.3.1 Προστατευόμενες περιοχές στη λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη Table 2.3.1 Natura areas in Sofaditis River Basin Ονομασία περιοχής/ Area name Κωδικός Natura/ Natura code Καθεστώς προστασίας/ Protection status Περιοχή Θεσσαλικού GR 1420011 Ζώνη ειδικής προστασίας κάμπου Περιοχή Φαρσάλων GR 1420012 Ζώνη ειδικής προστασίας 2.4 Κλιματικές συνθήκες Σύμφωνα με κλιματολογικά δεδομένα του σταθμού Καρδίτσας (ΕΜΥ), η μέση ετήσια θερμοκρασία της περιοχής είναι 15οC και το ημερήσιο θερμοκρασιακό εύρος ξεπερνά τους 22ο C. Οι πιο θερμοί μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος ενώ οι πιο ψυχροί ο Δεκέμβριος και ο Ιανουάριος. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία εκτιμάται σε 65% και η μέση ετήσια βροχόπτωση σε 540 mm (Κουτσογιάννης κ.α, 2001). Οι πιο βροχεροί μήνες είναι ο Νοέμβριος και o Δεκέμβριος, ενώ οι πιο ξηροί είναι ο Ιούνιος και ο Ιούλιος. Συνηθισμένες είναι οι χιονοπτώσεις, ιδιαίτερα στο ορεινό δυτικό τμήμα του νομού. Οι περισσότερες από αυτές παρατηρούνται κατά τους μήνες του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως ο μέσος ετήσιος αριθμός ημερών χιονιού είναι 3. Τέλος από το Φεβρουάριο ως τον Απρίλιο είναι συχνές και οι χαλαζοπτώσεις. Χαρακτηριστικό επίσης της περιοχής 33

είναι η συχνή εμφάνιση παγετών, συνήθως κατά την περίοδο Νοέμβριου-Απριλίου. Σε μέση ετήσια βάση οι ημέρες παγετού κυμαίνονται γύρω στις 34( Ματσούρης, 2003). 2.5 Γεωλογία της περιοχής Η ευρεία περιοχή ενδιαφέροντος, από γεωτεκτονική άποψη, ανήκει στον χώρο της Υποπελαγικής Γεωτεκτονικής ζώνης προς την πλευρά της ζώνης της Πίνδου. Συγκεκριμένα, η περιοχή μελέτης ανήκει στη «Μεσοελληνική αύλακα», η οποία ανατπύχθηκε στη διάρκεια της τελικής ορογενετικής δράσης του Άνω Ηώκαινου, σαν μια μεγάλη αύλακα. Η αύλακα αυτή λειτούργησε κυρίως το Ολιγόκαινο- Μέσο Μειόκαινο σαν χώρο απόθεσης μολασσικών ιζημάτων πολύ μεγάλου πάχους. Έχει μήκος περίπου 130 km και πλάτος που ξεπερνά τα 40km. Εκτείνεται με διεύθυνση ΒΔ- ΝΑ παράλληλα στο Ελληνικό ορογενετικό τόξο, στον κορμό του Ελληνικού ηπειρωτικού χώρου. Από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα συνεχίζει νότια προς τις περιοχές Καστοριάς Γρεβενών, Καλαμπάκας και βυθίζεται κάτω από τις προσχώσεις της πεδιαδας της Θεσσαλίας, ενώ ορισμένες εμφανίσεις της επισημάνθηκαν και πιο νότια (Μουντράκης, 1983). Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της Υποπελαγονικής ζώνης είναι οι μεγάλες οφειολιθικές μάζες και η συνοδεύουσα αυτές σχιστοκερατολιθική διάπλαση που έχει μεγάλη εξάπλωση. Ο πιο βασικός σχηματισμός της Υποπελαγονικής ζώνης είναι η λεγόμενη «σχιστοκερατολιθική διάπλαση», η απόθεση της οποίας κράτησε όλο το Ιουρασικό και στις περιοχές που δεν παρατηρείται η ασβεστολιθική σειρά, η απόθεση της σχιστοκερατολιθικής διάπλασης άρχισε από το Άνω Τριαδικό. Η σχιστοκερατολιθική διάπλαση συνίσταται από λεπτόκοκκα ιζήματα δηλαδή κόκκινους, πράσινους, μαύρους αργιλικούς σχιστόλιθους, ραδιολαριτικούς κερατόλιθους, μάργες, λεπτόκοκκους ψαμμίτες, πηλίτες, αργιλοπηλίτες, παρεμβολές λεπτόκοκκων πελαγικών ασβεστολίθων. Τα ιζήματα αυτά βρίσκονται σε συνεχείς εναλλαγές και συγκροτούν μια σειρά αρκετού πάχους που αντιπροσωπεύει ιζηματογένεση πελαγική ωκεάνια (Μουντράκης, 1983). Γεωλογικώς ο κλάδος του Ονόχωνου αποτελείται κυρίως από περιδοτίτη, ηφαιστειακά πετρώματα και μεσοζωικά ιζήματα. Ο κλάδος του Ρεντινιώτη εκτείνεται σε τριαδικό φλύσχη και στα ανάντη του παρουσιάζονται μερικές εμφανίσεις κρητιδικού ασβεστόλιθου (Παπαδήμας, 2009). 34

3. Υλικά και μέθοδοι 3.1 Τυπολογία 3.1.1 Επιλογή συστήματος Το σύστημα Β, επειδή χρησιμοποιεί διάφορους παράγοντες, υποχρεωτικούς και προαιρετικούς χωρίς συγκεκριμένα όρια, θεωρείται περισσότερο ευέλικτο σε σχέση με το Σύστημα Α', καθώς επιτρέπει την επιλογή των κατάλληλων φυσικών αβιοτικών χαρακτηριστικών που είναι ικανά να διαφοροποιήσουν μια περιοχή. Το σύστημα Β μπορεί να βοηθήσει στη διαδικασία επιλογής σταθμών δειγματοληψίας. και δίνει τη δυνατότητα να αποδοθεί με σαφήνεια η ποικιλομορφία του τοπίου και η μωσαϊκότητα του ελληνικού χώρου. Σε αντίθεση, η ενδεχόμενη εφαρμογή του Συστήματος Α' δεν θα ήταν αντιπροσωπευτική καθώς αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η λεκάνη απορροής του ποταμού Αξιού ανήκει σε 2 διαφορετικές οικοπεριοχές (6,7 σύμφωνα με το σύστημα Α) (Κανλή, 2009). Για τους παραπάνω λόγους κρίθηκε καλύτερη η εφαρμογή του συστήματος «Β» για τοδιαχωρισμό των τύπων των ποτάμιων υδατικών σωμάτων. 3.1.2 Επιλεχθέντες παράμετροι Συστήματος Β Για την εφαρμογή της τυπολογίας από τους υποχρεωτικούς παράγοντες που προτείνει η Οδηγία στο σύστημα Α, χρησιμοποιήθηκαν το υψόμετρο, η γεωλογία και το μέγεθος της λεκάνης απορροής. Η παράμετρος κλίμα και το γεωγραφικό μήκος και πλάτος δεν χρησιμοποιήθηκαν γιατί δεν διαφοροποιούσαν τους τύπους στην λεκάνη απορροής του ποταμού Σοφαδίτη. Από τους προαιρετικούς παράγοντες χρησιμοποιήθηκε η παράμετρος κλίση, διότι αλλάζει τη ροή των υδατικών συστημάτων και το ανάγλυφο και κατ επέκταση και τις βενθοκοινωνίες. Κατά την ανάπτυξη της μεθοδολογίας για την αναγνώριση των υδατικών σωμάτων χρησιμοποιήθηκαν: το πρόγραμμα Arcgis Desktop 9.3 και πιο συγκεκριμένα η έκδοση του ArcInfo, στην οποία περιέχονται τρεις βασικές εφαρμογές : ArcCatalog, ArcMap και ArcToolbox και μια σειρά προεκτάσεων π.χ. το Spatial Analyst. Επιπλέον χρησιμοποιήθηκε το Ψηφιακό Μοντέλο Αναγλύφου/DEM της ευρύτερης περιοχής του Νομού Καρδίτσας με χωρική διακριτική ικανότητα 30 x 30 m., 35