Νοσολογία-Α.Ε.Ε Ως εγκεφαλικό επεισόδιο ορίζεται η βλάβη του εγκεφαλικού ιστού αγγειακής αιτιολογίας (ΑΕΕ) που προήλθε είτε από διακοπή της παροχής του αίματος στην πάσχουσα περιοχή (ισχαιμικό ΑΕΕ), είτε από αιμορραγία ως επακόλουθο της ρήξης ενός αγγείου (αιμορραγικό ΑΕΕ). Τα αίτια των ΑΕΕ είναι πολλά και συνήθως έχουν σχέση με βλάβες των τοιχωμάτων των αιμοφόρων αγγείων οι οποίες συνήθως εγκαθίστανται αργά στο πέρασμα του χρόνου. Ιδιαίτερα συχνό αίτιο τέτοιων αγγειακών βλαβών είναι η υπέρταση αλλά δεν θα πρέπει να υποτιμούμε και την κακή υγιεινή (κάπνισμα, κατάχρηση αλκοόλ, καθιστική ζωή, κακή διατροφή). Αιτιολογία Τα αίτια διακρίνονται σε συγγενή και σε επίκτητα. α)συγγενή αίτια είναι κυρίως οι αγγειακές δυσπλασίες (ανευρύσματα, αρτηριοφλεβώδεις επικοινωνίες), οι συγγενείς παθήσεις της καρδιάς, οι νόσοι του μεταβολισμού (π.χ. ομοκυστινουρία) και του αίματος (π.χ. δρεπανοκυτταρική αναιμία). β)επίκτητα αίτια είναι: ενδοκαρδίτιδες, ρευματικός πυρετός, νόσοι του κολλαγόνου (π.χ. ερυθηματώδης λύκος, αγγειίτιδες), υπεριλιπιδαιμίες, αρτηριοπάθειες, θρομβοφλεβίτιδες, καρδιακές βαλβιδοπάθειες, σακχαρώδης διαβήτης, αθηροσκλήρυνση, καρδιακή εμβολή, υπέρταση, διαταραχές της πήξης του αίματος, αμυλοείδωση, κάπνισμα, αλκοόλ κ.α. Ένας ασθενής που πάσχει από μια από τις ανωτέρω παθήσεις δεν θα παρουσιάσει υποχρεωτικά ΑΕΕ. Για τον λόγο αυτό είναι σκόπιμο να αναφερόμαστε σε 'παράγοντες κινδύνου για ΑΕΕ. Ο κάθε παράγοντας από μόνος του αυξάνει τον κίνδυνο για ΑΕΕ. Αν συνυπάρχουν περισσότεροι από ένας, τότε η πιθανότητα ο ασθενής να υποστεί ΑΕΕ αυξάνεται γεωμετρικά
Παθογένεια Ο κάθε παράγοντας κινδύνου δρα διαφορετικά αλλά το αποτέλεσμα είναι πάντα η διακοπή της παροχής αίματος σε μια περιοχή του ΚΝΣ (ισχαιμικό ΑΕΕ) ή η ρήξη ενός αγγείου με επακόλουθο ένα αιμορραγικό ΑΕΕ. Η διακοπή της παροχής του αίματος μπορεί να οφείλεται σε έναν θρόμβο ο οποίος π.χ. προέρχεται από την καρδιά και ταξίδεψε μέσω των μεγάλων αγγείων ως τον εγκέφαλο (εμβολή). Ακόμη μπορεί να οφείλεται σε θρόμβο που προέρχεται από ένα γειτονικό ή ακόμη και από το ίδιο το αγγείο (θρόμβωση). Η ρήξη ενός αγγείου οφείλεται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων στις αλλοιώσεις των τοιχωμάτων των αγγείων που προήλθαν από χρόνια υπέρταση. Ακόμη μπορεί να οφείλεται σε αγγειακές δυσπλασίες, σε κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις ή σε άλλες παθήσεις των τοιχωμάτων των αγγείων (π.χ. αυτοάνοσα νοσήματα, αμυλοείδωση).
Κλινική εικόνα Η κλινική εικόνα ενός ΑΕΕ εξαρτάται από την λειτουργία της περιοχής που εβλήθη. Σε γενικές γραμμές τα αιμορραγικά ΑΕΕ θεωρούνται βαρύτερα των ισχαιμικών. Αυτό γιατί παρ' όλο που το αίμα που διαχέει τον εγκεφαλικό ιστό προκαλεί μικρή σχετικά βλάβη (το αίμα είναι τοξικό για τον εγκεφαλικό ιστό), καταλαμβάνει χώρο πιέζοντας τον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος περιέχεται σε ένα ανελαστικό κουτί όπως είναι το κρανίο και δεν έχει την δυνατότητα μετατόπισης σε άλλο χώρο. Έτσι οποιαδήποτε αιτία προκαλεί πίεση επί του εγκεφάλου μπορεί να τον βλάψει σοβαρά. Ο θάνατος μπορεί να επέλθει άμεσα λόγω πίεσης επί του στελέχους του εγκεφάλου (περιπτώσεις εγκολεασμών). Αν η αιμορραγία είναι τόσο μικρή ώστε να μην προκαλέσει πιεστικά φαινόμενα, τότε η πρόγνωση για τον ασθενή είναι σχετικά καλή και φτάνει ως την πλήρη αποκατάσταση. Η βαρύτητα ενός ισχαιμικού ΑΕΕ εξαρτάται από το μέγεθος και τη σημασία του αγγείου στο οποίο διεκόπη η αιματική ροή. Απόφραξη της καρωτίδας προκαλεί ημιπληγία, ημιαναισθησία, ημιανοψία, ολική αφασία (σε αριστερή βλάβη). Απόφραξη της πρόσθιας εγκεφαλικής αρτηρίας μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο ή διαταραχές της συνείδησης, μονοπληγία κυρίως κάτω άκρου κ.α. Απόφραξη της μέσης εγκεφαλικής αρτηρίας μπορεί να προκαλέσει ημιπληγία, αφασία, διαταραχές της επικριτικής αισθητικότητας, ημιανοψία κ.α. Απόφραξη της οπίσθιας εγκεφαλικής αρτηρίας μπορεί να προκαλέσει ημιανοψία, θαλαμικά άλγη, οπτική αγνωσία κ.α.
Πρόληψη. Λόγω των μόνιμων αναπηριών που μπορούν να προκύψουν μετά από ένα ΑΕΕ, λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία η πρόληψη. Όλα τα υγιή ενήλικα άτομα θα πρέπει να υποβάλλονται περιοδικά σε ιατρικό έλεγχο (check-up) ο οποίος να περιλαμβάνει νευρολογική και καρδιολογική εξέταση, έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και αιματολογικές εξετάσεις (σάκχαρο, λιπίδια αίματος κ.α.). Φυσικά θα πρέπει να αποφεύγεται το κάπνισμα και το αλκοόλ. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίδεται αν εμφανιστεί κάποιο σύμπτωμα συμβατό με παροδικό ΑΕΕ (κυρίως αδυναμία ή αιμωδία κάποιου άκρου, θάμβος οράσεως κυρίως από έναν οφθαλμό, δυσαρθρία). Για την ορθότερη αντιμετώπιση του προβλήματος που σας απασχολεί θα είναι σκόπιμο να απευθυνθείτε σε ιατρό Νευρολόγο δεδομένου ότι ο κάθε ασθενής αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση σε σύγκριση με τους άλλους με την ίδια πάθηση (π.χ. διαφορετική βαρύτητα και κλινική πορεία).
Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου
Στις αναπτυγμένες κοινωνίες η στεφανιαία νόσος και η δυσμενέστερή της κατάληξη, το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου (ΟΕΜ), αποτελεί το πρώτο αίτιο θανάτου. Περίπου το ένα τέταρτο των ατόμων που εκδηλώνουν ΟΕΜ θα αποβιώσουν. Οι περισσότεροι θάνατοι συμβαίνουν τα πρώτα εικοσιτετράωρα και οφείλονται σε διαταραχές του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού. Για την ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου και ΟΕΜ έχουν ενοχοποιηθεί πολλοί παράγοντες. Μερικοί από αυτούς είναι το κάπνισμα, η υπερχοληστερολαιμία, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η έλλειψη άσκησης, ο αγχώδης και φιλόδοξος τύπος προσωπικότητας, η παχυσαρκία και το οικογενειακό ιστορικό. Οι προδιαθεσικοί παράγοντες ευνοούν την ανάπτυξη αθηρωματικών πλακών στα τοιχώματα των στεφανιαίων αγγείων, των αγγείων δηλαδή που τροφοδοτούν με αίμα την καρδιά. Οι αθηρωματικές πλάκες αυξάνουν προοδευτικά σε μέγεθος και αποφράσσουν τον αυλό των αγγείων. Η ελλιπής αιμάτωση του μυοκαρδίου οδηγεί σε ισχαιμία, η οποία εκφράζεται ως στηθαγχικός πόνος. Μια απότομη απόφραξη του αυλού του αγγείου από θρόμβο που αναπτύσσεται πάνω στην αθηρωματική πλάκα έχει ως συνέπεια τη διακοπή της ροής του αίματος στο αγγείο αυτό. Η περιοχή του μυοκαρδίου που αιματώνεται από το αγγείο αυτό ισχαιμεί και τελικά νεκρώνεται. Αυτή η κατάληξη αντιστοιχεί στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η κλινική εικόνα του ΟΕΜ είναι δραματική. Χαρακτηρίζεται από συνεχές, έντονο οπισθοστερνικό άλγος που διαρκεί πάνω από μισή ώρα. Αντιθέτως, ο στηθαγχικός πόνος, με τον οποίον αρκετοί στεφανιαίοι ασθενείς είναι εξοικειωμένοι, διαρκεί λίγα λεπτά και υποχωρεί με τη λήψη νιτρωδών (υπογλώσσια δισκία νιτρογλυκερίνης). Πολλοί ασθενείς αντιλαμβάνονται ότι «κάτι διαφορετικό τους συμβαίνει». Το άλγος είναι δυνατόν να αντανακλά στα άνω άκρα (κυρίως στο αριστερό), στους ώμους, στη μεσοπλάτιο χώρα, στον τράχηλο και την κάτω γνάθο ή στο επιγάστριο. Η εικόνα του ασθενούς συμπληρώνεται με εφίδρωση, εμέτους, δύσπνοια και άγχος επικείμενου θανάτου. Ωστόσο το ΟΕΜ μπορεί να εισβάλει με άτυπα συμπτώματα δυσκολεύοντας τη διάγνωση (π.χ. μόνο με επιγαστρική δυσφορία ή καύσο). Αυτό συμβαίνει συχνά στους πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη.
Την πρώτη, πιθανώς και την δεύτερη εβδομάδα μετά από το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ο ασθενής αρχίζει σταδιακά να κινητοποιείται κυρίως εντός του σπιτιού του, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, όταν μιλάμε για τις συνθήκες στην Ελλάδα. Πρέπει να ξεκουράζεται ο ασθενής αρκετά. Να κοιμάται και να ξεκουράζεται τόσο τη νύχτα, όσο και τις μεσημεριανές ώρες. Να ξαπλώνει νωρίς το βράδυ, να ξεκουράζεται αρκετά τις πρωινές, και κατά τις μεσημεριανές ώρες. Απαγορεύονται αυτό το διάστημα, οι χειρονακτικές εργασίες, η ενασχόληση με την κηπουρική, τα μαστορέματα, να σηκώνει βάρη, να μετακινεί ή να μεταφέρει βαριά αντικείμενα, όπως έπιπλα, καρέκλες, βαλίτσες, μωρά ή μεγαλύτερα παιδιά.
Πρώτες βοήθειες. Μόνο αν είναι συναισθηματικής φύσης ο πόνος στην καρδιά μπορεί κανείς να τον υπομείνει μόνος και καρτερικά. Η υποψία και μόνο ενός εμφράγματος δεν αφήνει περιθώρια για παράτολμους ελιγμούς, για πρόχειρες επί τόπου διαγνώσεις χωρίς νοσοκομείο, ούτε για ηρωισμούς. Στην προκειμένη περίπτωση, η υπομονή είναι από επιζήμια μέχρι θανατηφόρα. Εάν το έμφραγμα που δίνει τα πρώτα σημάδια του είναι σοβαρό- πράγμα που δεν μπορεί να εκτιμήσει παρά μόνο ένας γιατρός και, μάλιστα, με τη βοήθεια ειδικών μηχανημάτων- η σωτηρία βρίσκεται στην έγκαιρη διακομιδή σε νοσοκομείο. Οι πρώτες κινήσεις, λοιπόν, είναι άμεση κλήση ασθενοφόρου, χαλάρωση των ρούχων και απόλυτη ακινησία, ώστε να μην κουράζεται καθόλου η καρδιά. Η κοινή ασπιρίνη έχει αντιθρομβωτικές ιδιότητες. Μασήστε την, λοιπόν, τοποθετώντας την κάτω από τη γλώσσα, ώστε να απορροφηθεί πιο γρήγορα από τον οργανισμό. Προσοχή, όμως: η ασπιρίνη μπορεί να είναι σωτήρια μόνο για όσους δεν αντιμετωπίζουν πεπτικά προβλήματα, δεν είναι αλλεργικοί σε αυτήν ή δεν έχουν άλλες παθήσεις στις οποίες απαγορεύεται η χρήση της. Σε περίπτωση, βέβαια, που το οξύ έμφραγμα κάνει καρδιακή ανακοπή και ο ασθενής χάσει τις αισθήσεις του ή σταματήσει ο χτύπος της καρδιάς του, τότε επιβάλλεται να του δοθούν από τους γύρω του οι πρώτες βοήθειες: μιλάμε για την καρδιοαναπνευστική ανάνηψη, κατά την οποία γίνονται μαλάξεις στο στέρνο και τεχνητή αναπνοή έως ότου έρθει το ασθενοφόρο ή μεταφερθεί ο πάσχων στο νοσοκομείο.