ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Β1 ΤΑΞΗ ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Β1 ΤΑΞΗ ΓΕΛ ΓΑΛΑΤΑ

Εργάστηκαν οι μαθητές: Αγγελοπούλου Αγγελική Ανδρέου Γιώργος Αρβανίτη Μαριάνθη Βασιλάκη Δήμητρα Βασιλάκη Μαρία Βελούδη Ματίνα Γαβαλάς Σάββας Γιαννοπούλου Μυρτώ Δρούγκα Μαργαρίτα Ηρειώτη Φρατζέσκα Καλαντζής Γιώργος Καραμάνη Αναστασία Καρνέζη Παναγιώτα Λέκκας Χάρης Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Κουή Ουρανία (ΠΕ06) 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.Εισαγωγή... 3 2.1. Νομοθεσία... 4 2.2. Δικαστήρια ανηλίκων.....5 2.2.1. Ποιες πράξεις θεωρούνται έγκλημα......7 2.2.3. Τα εγκλήματα που διαπράττονται πιο συχνά από ανηλίκους.... 7 2.3. Ρυθμός αύξησης ανηλίκων εγκληματιών.... 9 2.4. Δολοφονία 80χρονου από δυο ανήλικες μαθήτριες..10 3. Αίτια τα οποία οδηγούν στην εγκληματικότητα των ανηλίκων..11 3.1. Βιολογικοί παράγοντες....11 3.2. Κοινωνικοί παράγοντες...12 3.3. Ψυχολογικοί παράγοντες.......13 3.4. Οικογένεια...14 3.5. Οικονομική κρίση.....15 3.6. Αλκοόλ...16 3.7. Μ.Μ.Ε......17 3.8. Εθισμός στο διαδίκτυο.... 17 3.9. Κοινωνικός αποκλεισμός και ένταξη σε συμμορίες.. 18 3.10. Η εγκληματικότητα των μεταναστών..20 3.11. Παγκοσμιοποίηση......20 3.12. Ελεύθερος χρόνος.....21 4. Συνθήκες κράτησης στις φυλακές. 21 4. 1. Φυλακές ανηλίκων (σωφρονιστικά και θεραπευτικά καταστήματα και ιδρύματα αρωγής).....22 4.1.1. Συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές.........22 4.2. Οι άγραφοι νομοί της φυλακής...... 23 4.2.1.η «ομάδα»...... 23 4.2.2. Ο «νέος»........24 4.2.3. Η «σέντρα».......24 4.3. Φυλακές ανηλίκων Αυλώνα....25 4.4. Αναμορφωτήριο θηλέων..... 25 4.5. «Ειδικός σωφρονισμός» ανηλίκων Γερμανών στην Ελλάδα....26 5. Προγράμματα στήριξης φυλακισμένων και αποφυλακισμένων......26 5.1. Επάνοδος......27 5.2.ΚΕ.ΘΕ.Α............27 5.3. Ονήσιμος....28 5.4. Εκκνα (ειδικό κέντρο κράτησης νέων Αυλώνας).....29 5.4.1. Δραστηριότητες που παρέχονται στο Εκκνα....29 6. Ερωτηματολόγιο..31 Βιβλιογραφία.40 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ως θέμα της Ερευνητικής μας Εργασίας, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τις Φυλακές Ανηλίκων. Η απόφασή μας πάρθηκε με γνώμονα το γεγονός ότι η κοινωνία δε δίνει την απαιτούμενη προσοχή στους κρατουμένους, αποκλείοντας τους από την κοινωνική ζωή και αγνοώντας τις συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν στα σωφρονιστικά καταστήματα. Εξίσου σημαντικό κριτήριο ήταν η ηλικία μας, η οποία μας ώθησε να μελετήσουμε για τις Φυλακές Ανηλίκων και όχι των Ενηλίκων. Σε πρώτη φάση ασχοληθήκαμε με τα αίτια που οδηγούν τους εφήβους στην παραβατική συμπεριφορά. Ύστερα μελετήσαμε τη νομοθεσία που ισχύει για τις ενέργειες που θεωρούνται εγκληματικές και διαπράττονται από εφήβους και για τις συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές που οδηγούνται οι ανήλικοι παραβάτες. Τέλος, αναζητήσαμε τα ιδρύματα που προσφέρουν στήριξη στους φυλακισμένους και τους αποφυλακισμένους για τη ζωή μετά την αποφυλάκισή τους καθώς και τα προγράμματα που γίνονται εντός φυλακής με τον ίδιο σκοπό. Μέσα στα πλαίσια της εργασίας μας διεξήγαμε έρευνα βάσει ερωτηματολογίων, απαντημένα από άτομα ηλικίας 16-18 ετών, με στόχο να διερευνήσουμε τις στάσεις των συμμαθητών μας απέναντι στους ανήλικους φυλακισμένους αλλά και το βαθμό ενημέρωσής τους για τα ζητήματα που ερευνήσαμε. 3

2.1. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Το θεσμικό πλαίσιο του Ποινικού Κώδικα «ανήλικος» στις εξής μορφές: κατηγοριοποιεί τον όρο 1. Νήπια (ανήλικοι κάτω των 7ετων): δεν επιβάλλεται καμία ποινική μεταχείριση (ούτε αστυνομική επιτήρηση). 2. Παιδιά (ανήλικοι 7-13ετων): δεν μπορεί να απαγγελθεί εις βάρος τους καταδικαστική απόφαση, ούτε και να επιβληθεί οποιαδήποτε ποινή αλλά μπορούν να υποβληθούν μόνο στα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα που προβλέπονται στον Ποινικό Κώδικα. 3. Έφηβοι (ανήλικοι 13-17ετων): η κατά τεκμήριο ικανότητα προς καταλογισμό είναι πιο αυξημένη σε σχέση με τα παιδιά. Για την ποινική μεταχείριση του ανηλίκου επιβάλλεται στον εφαρμοστή του δικαίου να εξετάζει το πραγματικό επίπεδο ωριμότητας του κάθε εφήβου, αλλά και τη σκοπιμότητα επιβολής σ αυτόν μιας ποινικής κύρωσης. Το νομοθετικό πλαίσιο του 2003 προβλέπει ότι ο ποινικός σωφρονισμός θα πρέπει να επιβάλλεται μόνον ως έσχατο μέτρο. Παράλληλα μειώνεται η ανώτατη διάρκεια εγκλεισμού από τα 20 χρόνια στα 10 χρόνια. Μόνον σε εξαιρετικές περιπτώσεις ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων μπορεί να επιμηκυνθεί η διάρκεια του ποινικού σωφρονισμού μέχρι τα 15 χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι ότι ένας ενήλικος για μια σωματική βλάβη από αμέλεια απειλείται με φυλάκιση από 10 ημέρες έως 3 χρόνια ενώ ανήλικος για την ίδια πράξη απειλείται με ποινή από 6 μήνες έως 10 χρόνια. Το 2010 το νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει ότι η διάρκεια εγκλεισμού των ανηλίκων για κακουργήματα δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 5 χρόνια, αν για το αδίκημα που τελέστηκε ο νόμος απειλεί με κάθειρξη μέχρι 10 χρόνια, και δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη των 10 χρόνων, αν το αδίκημα τιμωρείται με πρόσκαιρη κάθειρξη μεγαλύτερη των 5-10 ετών ή με ισόβια. Επίσης, αυξάνεται το όριο ηλικίας για την απόδοση ποινικών ευθυνών στους ανήλικους από τα 13 χρόνια που ήταν ως τότε στα 15 χρόνια (τα οποία πρέπει να έχουν συμπληρώσει). Απαραίτητη προϋπόθεση, το αδίκημα να είναι κακούργημα και ο ποινικός σωφρονισμός να κρίνεται απολύτως αναγκαίος με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση. Με άλλη διάταξη, καθιερώνεται ο υποχρεωτικός διορισμός συνηγόρου για την εκδίκαση σοβαρών εγκλημάτων, δηλαδή πράξεων που αν τελούνται από ενηλίκους θα ήταν κακουργήματα, καθώς και η υποχρεωτική ακρόαση του ανηλίκου από τον δικαστή ανηλίκων πριν από τη λήψη απόφασης για τον προληπτικό εγκλεισμό του σε ίδρυμα αγωγής. 4

Επίσης, δίνεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να αποφασίζει αν νεαροί ενήλικοι (18-21 ετών) πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως οι ανήλικοι, να τους επιβάλλονται δηλαδή αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα που θα μπορούν να εκτίουν μέχρι το 25ο έτος της ηλικίας τους. Ανατροπές γίνονται και ως προς τα μέλη των δικαστηρίων ανηλίκων. Από εδώ και στο εξής, ο δικαστής ανηλίκων θα πρέπει να έχει αυξημένη εμπειρία σε θέματα εγκληματικότητας των παιδιών, γι' αυτό και προβλέπεται ότι θα έχει τον βαθμό του προέδρου Πρωτοδικών, ενώ θα πρέπει να συμμετέχει και σε επιμορφωτικά σεμινάρια της Εθνικής Σχολής Δικαστών. Ορίζεται, ακόμη, ότι τα μονομελή δικαστήρια είναι αρμόδια για την εκδίκαση όλων των αδικημάτων, ενώ στα τριμελή δικαστήρια υπάγονται τα εγκλήματα περί ισόβιας ή πρόσκαιρης κάθειρξης. 2.2. ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Το Δικαστήριο Ανηλίκων (Δ.Α.) είναι ένα ειδικευμένο όργανο διοίκησης της δικαιοσύνης που θεσμοθετήθηκε με Βασιλικό Διάταγμα. Το Δ.Α. είναι ένα συλλογικό όργανο αποτελούμενο από τέσσερις δικαστές, δύο τακτικούς δικαστές και δύο επίτιμους δικαστές, έναν άντρα και μία γυναίκα, που έχουν διακριθεί για την κοινωνική τους προσφορά, που έχουν επιλεχθεί από τους κλάδους της Βιολογίας, της Ψυχιατρικής, της Εγκληματικής Ανθρωπολογίας, της Παιδαγωγικής, της Ψυχολογίας. Αυτή η επαγγελματική προέλευση των επίτιμων δικαστών αποσκοπεί στο ότι τα άτομα που το αποτελούν έχουν την ικανότητα να ερμηνεύσουν τις συμπεριφορές των ανηλίκων. Κάθε δικαστής έχει το δικαίωμα μιας ψήφου και η ψήφος των δύο επίτιμων δικαστών έχει το ίδιο βάρος με εκείνη των δύο τακτικών. Το Δ.Α. ασκεί την ποινική, αστική και διοικητική δικαιοδοσία του με βάση τα συμφέροντα του ανηλίκου. Σε επίπεδο ποινικής δικαιοδοσίας το Δ.Α. δικάζει όλα τα αδικήματα που τελούνται από άτομα κατά την διάρκεια της ανηλικότητάς τους, ακόμη κι αν διαπράττονται μαζί με ενήλικα άτομα. Δεν είναι σπάνιες οι φορές που οι δίκες γίνονται μετά από αρκετό καιρό και κατά συνέπεια τελούνται όταν ο ανήλικος έχει ενηλικιωθεί. Παρόλα αυτά εφαρμόζονται πάντα οι κανόνες της ποινικής δίκης ανηλίκων που περιέχονται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας Ανηλίκων. Το ποινικό μέρος διενεργείται από τον Δικαστή Προκαταρκτικής Έρευνας, που είναι ένας τακτικός δικαστής μονομελούς δικαστηρίου, από το Δικαστήριο Προκαταρκτικής Ακρόασης, το οποίο αποτελείται από ένα τακτικό δικαστή, από δύο επίτιμους δικαστές και από το Τακτικό Δικαστήριο (2 τακτικοί δικαστές και 2 επίτιμοι δικαστές). Το Δ.Α. ασκεί επίσης τις λειτουργίες 5

του δικαστηρίου εκτέλεσης ποινών. Αντιθέτως, η αρμοδιότητα του Δ.Α. σε θέματα αστικής φύσεως δεν είναι αποκλειστική, επειδή υπάρχουν και άλλοι δικαστές που αποφασίζουν σε θέματα που αφορούν στην προστασία των ανηλίκων. Τα Δικαστήρια ανηλίκων δικάζουν τις αξιόποινες πράξεις που τελούνται από ανηλίκους, με τις παρακάτω διακρίσεις: 1. Το μονομελές δικαστήριο ανηλίκων δικάζει: τις πράξεις που τελούνται από ανηλίκους εκτός από εκείνες που δικάζονται από το τριμελές δικαστήριο ανηλίκων τα πταίσματα που τελούνται από ανηλίκους στην έδρα του πρωτοδικείου τις εφέσεις κατά των αποφάσεων του πταισματοδικείου για ανηλίκους. Το μονομελές δικαστήριο ανηλίκων επιβάλλει επίσης τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα για ανηλίκους που δεν έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας τους. Τα μέτρα αυτά είναι: η επίπληξη του ανηλίκου η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς του ή σε ανάδοχη οικογένεια η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης η αποζημίωση του θύματος η ένταξη του ανηλίκου σε κοινωνικά και ψυχολογικά προγράμματα ή προγράμματα κυκλοφοριακής αγωγής η φοίτηση του ανηλίκου σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης η παροχή κοινωφελούς εργασίας από τον ανήλικο η ανάθεση της εντατικής επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων η τοποθέτηση του ανηλίκου σε κατάλληλο ίδρυμα αγωγής 2. Το τριμελές δικαστήριο ανηλίκων δικάζει τις αξιόποινες πράξεις που τελούνται από ανηλίκους (αντίστοιχα, οι πράξεις αυτές από ενήλικες τιμωρούνται με ισόβια ή πρόσκαιρη κάθειρξη με ανώτατο όριο τα 20 έτη). 3. Το εφετείο ανηλίκων δικάζει τις εφέσεις κατά των αποφάσεων των μονομελών και τριμελών δικαστηρίων ανηλίκων που λειτουργούν στα πλημμελειοδικεία. 6

2.2.1. ΠΟΙΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Βιασμός Συνεργασία σε βιασμό Χρήση ναρκωτικών Διακίνηση ναρκωτικών Κλοπή Απόπειρα η συνεργασία σε κλοπή Ανθρωποκτονία ( εν βρασμό ψυχής) Ανθρωποκτονία από πρόθεση Επικίνδυνη σωματική βλάβη Παραβάσεις του ΚΟΚ Εγκλήματα μέσω διαδικτύου Διακεκριμένη φθορά ξένης ιδιοκτησίας 2.2.3. ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΑΠΡΑΤΤΟΝΤΑΙ ΠΙΟ ΣΥΧΝΑ ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ Ύστερα από μελέτες σε έρευνες ειδικών, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εγκληματικότητα έχει αυξηθεί επικίνδυνα στην Ελλάδα. Πλειοψηφία όμως είναι τα αγόρια και περισσότεροι από τους μισούς αλλοδαποί. Η πλειονότητα των υποθέσεων που απασχόλησαν το Μονομελές δικαστήριο ανηλίκων ήταν πρωτοεισαχθείσες. Το τμήμα Δικάσιμου της Υπηρεσίας επιμελητών ανηλίκων ανακοίνωσε ότι το έγκλημα που διαπράττεται συχνότερα από νέους είναι συνήθως οι κλοπές και τις περισσότερες φορές προκειμένου να εξασφαλίσουν ναρκωτικά. Ακόμα μια από τις συχνότερες παράνομες πράξεις που γίνονται είναι οι παραβάσεις του ΚΟΚ. Παράλληλα οι νέοι έχουν αρχίσει και είναι αίτιοι για σοβαρότερα αδικήματα. Η ελληνική αστυνομία κοινοποίησε ότι ολοένα και συχνότερα συλλαμβάνονται ανήλικοι για την τέλεση σοβαρών εγκλημάτων : όπως επικίνδυνη σωματική βλάβη, κατοχή όπλου, ανθρωποκτονία ακόμη και βιασμό. Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζονται οι υποθέσεις που απασχόλησαν το μονομελές δικαστήριο ανηλίκων τη χρονιά 2010-2011. 7

Από τους 2.420 ανήλικους που απασχόλησαν το μονομελές δικαστήριο Αθηνών το διάστημα αυτό, οι περισσότεροι (2.181) ήταν αγόρια και πάνω από τους μισούς αλλοδαποί. Η πλειονότητα των υποθέσεων που απασχόλησαν το δικαστήριο ήταν πρωτοεισαχθεισες. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι ηλικίες των ανήλικων παραβατών. Είναι φανερό ότι όσο αυξάνει η ηλικία των ανηλίκων τόσο αυξάνει και ο αριθμός των εγκλημάτων που τελούν. Μόνο 5 άτομα ηλικίας 8-13 ετών έφτασαν στο δικαστήριο, ενώ αντίθετα οι υποθέσεις που αφορούσαν άτομα 15-18 ετών ήταν 208, αισθητά μεγαλύτερος αριθμός. Υποθέσεις κακουργηματικού χαρακτήρα που απασχόλησαν το Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων. 5 ατομα 15,18 8,13 13,15 208 ατομα 8 40 ατομα

2.3.ΡΥΘΜΟΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΩΝ Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία της Υποδιεύθυνσης Προστασίας Ανηλίκων του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης κατά τη δεκαετία 1990-1999, η συμμετοχή των ανηλίκων στη συνολική εγκληματικότητα εμφανίζει μια σταθερή ανοδική τάση, από το 12.9% (1990) στο 16.7% (1999), χωρίς όμως να φτάνει στα επίπεδα των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Σε σύγκριση με τα στοιχεία πριν από τη δεκαετία του 1990, η αύξηση αυτή αφορά κυρίως άτομα ηλικίας από 8-12 ετών, ενώ οι ηλικίες 18-20 έχουν μικρότερη αύξηση και οι έφηβοι 13-17 ετών παρουσιάζουν σχετική σταθερότητα. Για παράδειγμα, το 1993 ο αριθμός των ανηλίκων, που καταδικάστηκαν για πράξεις ποινικών αδικημάτων, αντιστοιχούσε περίπου στο 14% του συνολικού αριθμού των καταδικαστικών αποφάσεων ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν το 46%. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από τις αρχές τις δεκαετίας του 1990, παρατηρείται συνεχής αύξηση της εγκληματικότητας των ανηλίκων. Πιο συγκεκριμένα, σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία η εγκληματικότητα των ανηλίκων ξεπερνά το 20% της συνολικής εγκληματικότητας. Ομοίως και στην Ελλάδα, η παραβατικότητα των ανηλίκων παρουσιάζει σταδιακή αύξηση, ενώ όλο και περισσότεροι νέοι που διαπράττουν σοβαρά εγκλήματα, μεταξύ αυτών χρήση και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, απόπειρες ανθρωποκτονιών και κλοπές, οδηγούνται στα σωφρονιστικά ιδρύματα. Το 45% των ανηλίκων, που οδηγούνται στις αίθουσες των δικαστηρίων, αντιμετωπίζουν ποινές φυλάκισης από 5 έως 15 χρόνια. Κάθε χρόνο εγκλείονται σε σωφρονιστικά καταστήματα της Ελλάδας κατά μέσον όρο 100 ανήλικοι κάτω των 18 ετών. Το ποσοστό των έγκλειστων νέων ανέρχεται σήμερα στο 4,4% του συνόλου των κρατουμένων. Στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 1,1%, στην Ιταλία 0,7%, ενώ η Ισπανία είναι η μόνη χώρα που δεν φυλακίζει ανηλίκους. Από τα στοιχεία που παραθέτει το Υπουργείο Δικαιοσύνης για τη χρονική περίοδο 1999-2002, ο αριθμός των ανήλικων κρατουμένων παρουσιάζει μια σταδιακή μείωση, από 595 το 1999, σε 477 το 2002. Το 2005, στο Μονομελές και Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών, σε σύγκριση με το 2002, έγιναν περισσότερες προσαγωγές ανηλίκων υπότροπων (553). Σε μια δικαστική περίοδο, αυτή του 2009-2010, και μόνο στην Αττική, περίπου 5.000 παιδιά και έφηβοι οδηγήθηκαν στο Δικαστήριο Ανηλίκων. Την ίδια περίοδο, τουλάχιστον 3.000 νέοι που δεν είχαν φτάσει στα 18, βρέθηκαν στο αστυνομικό τμήμα και στα κρατητήρια για πρώτη φορά. Για τους υπόλοιπους, τους πολιτογραφημένους ως υπότροπους, ήταν η δεύτερη, η 9

τρίτη, η πολλοστή. Για να αποφύγουμε την επανάληψη γνωστών στερεοτύπων, ότι δηλαδή οι αλλοδαποί κάνουν τις πιο πολλές παραβάσεις, πρέπει να αναφέρουμε ότι πλειοψηφούν τα Ελληνάκια, και έπονται τα ξένα παιδιά στην τέλεση παραβατικών πράξεων. Στη χώρα μας, σε διάστημα ενός μηνός, τον Οκτώβριο του 2009, διαπράχθηκαν 11 βιασμοί από παιδιά 15 και 16 χρόνων, ενώ τον Ιούνιο του 2010, δύο μαθήτριες, 15 και 16 ετών, σκότωσαν για 10 ευρώ, 80χρονο στην Κερκίνη Σερρών. Την περίοδο 2010-2012, ο αριθμός των προσαγωγών ανηλίκων υπότροπων μειώθηκε και, στο Μονομελές Δικαστήριο Ανηλίκων, εκδικάστηκαν 466 υποθέσεις. Από τα επίσημα στοιχεία προκύπτει ότι τα ποσοστά της νεανικής παραβατικότητας στην Ελλάδα διατηρούνται σε σχετικά χαμηλά και σταθερά επίπεδα και δεν παρέχουν την εικόνα μιας ανησυχητικής έξαρσης του φαινομένου. 2.4. ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ 80ΧΡΟΝΟΥ ΑΠΟ ΔΥΟ ΑΝΗΛΙΚΕΣ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ Συγκλόνισε τους κατοίκους της Κερκίνης Σερρών η είδηση ότι δύο έφηβες φίλες σκότωσαν έναν 80χρονο συγχωριανό τους για 10 ευρώ. Τα δυο κορίτσια, 15 και 16 χρονών, σύμφωνα με αστυνομικούς, αντιμετώπιζαν οικογενειακά προβλήματα και είχαν φύγει από τα σπίτια τους. Στις 12 Ιουνίου 2010, είχαν δώσει ραντεβού στο χωριό όπου ζει ο παππούς της 16χρονης. Αναζητώντας τρόπους για να βγάλουν χρήματα που θα τις συντηρούσαν, σκέφτηκαν να στραφούν προς τον 80χρονο που έμενε μόνος του. Είχαν σκοπό να βρουν χρήματα στο σπίτι του και να του τα πάρουν. Για να τον παραπλανήσουν, τον έπεισαν να τις κεράσει καφέ και φαγητό και προσπαθούσαν να τον κρατούν απασχολημένο και να του αποσπούν την προσοχή, ώστε εκείνες να ψάχνουν για λεφτά. Τελικά δεν κατάφεραν να βρουν χρήματα και, όπως υποστήριξαν αργότερα στους αστυνομικούς, υποσχέθηκαν στον ηλικιωμένο ερωτικές περιπτύξεις, με τον όρο να τους δώσει χρήματα. Ο 80χρονος δέχθηκε, ωστόσο ζήτησε να δώσει τα χρήματα μετά την πράξη. Οι κοπέλες δεν δέχθηκαν την πρότασή του και όταν εκείνος προσπάθησε να τις αγγίξει, αντέδρασαν. Η 16χρονη τον απείλησε με ένα μαχαίρι που έφερε πάνω της και, μόλις ο ηλικιωμένος το είδε, σύμφωνα με πληροφορίες, άρχισε να φωνάζει για βοήθεια, ελπίζοντας ότι κάποιος θα τον ακούσει. Επειδή τα κορίτσια φοβήθηκαν ότι θα συλληφθούν, η 15χρονη τον κρατούσε και η 16χρονη τον μαχαίρωσε τουλάχιστον 15 φορές στο στήθος και στην κοιλιά. Στη συνέχεια πήραν από το πορτοφόλι του ηλικιωμένου άνδρα 10 ευρώ, κλείδωσαν εσωτερικά την πόρτα της εισόδου, διέφυγαν από το παράθυρο στην πίσω πλευρά του σπιτιού και τράπηκαν σε φυγή. Λίγα λεπτά 10

αργότερα οι γείτονες και ο αδελφός του 80χρονου τον βρήκαν μέσα σε μια λίμνη αίματος και αμέσως ειδοποίησαν την αστυνομία. Ωστόσο, κάποιος από τους γείτονες, έδωσε τα χαρακτηριστικά τους στους αστυνομικούς, οι οποίοι τελικά τις συνέλαβαν λίγο αργότερα. Κατά την ανάκριση οι δύο κοπέλες ομολόγησαν την πράξη τους. Οι δύο κοπέλες, με εντολή εισαγγελέα, μεταφέρθηκαν, με τις κατηγορίες της ανθρωποκτονίας από πρόθεση και της ληστείας, και κρατούνταν στην ειδική πτέρυγα με τις μητέρες ανηλίκων στις γυναικείες φυλακές του Ελαιώνα Θηβών, καθώς η χώρα μας δε διαθέτει φυλακές για ανήλικα κορίτσια. Επιπλέον, η 15χρονη φέρει και την κατηγορία της παράνομης οπλοκατοχής. Στις 31 Ιουλίου, σύμφωνα με όσα είπε ο δικηγόρος της «Η 15χρονη αποφυλακίστηκε με περιοριστικούς όρους μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης. Το αίτημα έγινε δεκτό και έτσι λόγω του νεαρού της ηλικίας της θα επιστρέψει στο σπίτι της». Η νεαρή κοπέλα ήταν υποχρεωμένη να δίνει το παρόν στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής της κάθε 1η και 15 του μήνα. Η εκδίκαση της υπόθεσης ξεκίνησε το 2012 και τελικά το Τριμελές Ανηλίκων Σερρών, επέδωσε ποινή κάθειρξης πέντε ετών με δικαίωμα έφεσης με ανασταλτικό χαρακτήρα στην τότε 18χρονη, που άσκησε έφεση και αφέθηκε ελεύθερη. Ελεύθερη με περιοριστικούς όρους αφέθηκε η δεύτερη ανήλικη που συμμετείχε στο έγκλημα, η τότε 17χρονη, με την υποχρέωση της στενής επιτήρησής της από την επιμελήτρια ανηλίκων μέχρι να συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας της. 3. ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ 3.1. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οι βιολογικές θεωρίες περιστρέφονται γύρω από την ιδέα ότι τα άτομα έχουν προδιάθεση για τη διάπραξη εγκλήματος. Ο Ιταλός στρατιωτικός γιατρός Τσέζαρε Λομπρόζο θεωρείται ότι έχει συμβάλει σημαντικά με τη θεωρία του που ερεύνησε το 1864 και ονομάστηκε θετικισμός. Σύμφωνα με το Λομπρόζο, τα άτομα που διαπράττουν εγκλήματα έχουν κληρονομήσει ορισμένους βιοχημικούς και γενετικούς παράγοντες. Επιπλέον, δηλώνει ότι οι εγκληματίες τείνουν να έχουν ορισμένα φυσικά χαρακτηριστικά που θεωρούνται μια προδιάθεση για έγκλημα, όπως μέτωπο που προεξέχει ή μεγάλοι λοβοί αυτιών. Η εγκληματολόγος Sheldon, δήλωσε ότι διαφορετικοί τύποι ατόμων συμπεριφέρονται διαφορετικά. Για παράδειγμα, πίστευε ότι αθλητικοί τύποι είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν εγκλήματα. Μια άλλη βιολογική θεωρία υποστηρίζει ότι γενετικές ανωμαλίες κατά την δημιουργία των χρωματοσωμάτων, μπορούν να οδηγήσουν σε βίαιη και 11

εγκληματική συμπεριφορά. Αυτό το είδος ανωμαλίας είναι συνήθως σπάνιο και δεν μπορεί να είναι αρκετή για πρόβλεψη της εγκληματικής συμπεριφοράς. Επίσης, από διάφορες έρευνες σε υιοθετημένα παιδιά και σε µονοζυγωτικούς διδύµους διαφαίνεται ότι η κληρονομικότητα είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες, που αυξάνει την πιθανότητα της παραβατικής συμπεριφοράς, χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή µηχανισµό μεταβίβασης. Τα παιδιά που είχαν φυσικούς πατέρες µε βεβαρημένο παρελθόν, χωρίς καν να τους είχαν γνωρίσει, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποιο αδίκημα σε σχέση µε τα παιδιά των οποίων οι θετοί γονείς είχαν ποινικό μητρώο, χωρίς να έχουν οι φυσικοί τους γονείς. Αυτή όμως η παρατήρηση, που έχει δεχθεί σοβαρές μεθοδολογικές κριτικές ( κυρίως λόγω του γεγονότος ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες υιοθεσίας προσπαθούν να βρουν για τα προς υιοθεσία παιδιά παρόμοιες µε τη φυσική τους οικογένεια. Μ αυτόν τον τρόπο οι κοινωνικοί παράγοντες παρέμεναν πάντα ενεργοί) απέχει έτη φωτός από τις ευφάνταστες ανακοινώσεις των Μ.Μ.Ε., που συχνά για εντυπωσιασμό, αναφέρονται στον πιθανό εντοπισμό γονιδίων, τάχα υπεύθυνων για την επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά. Μια τέτοια άποψη, που στερείται επιστημονικής βάσης, καλλιεργεί την θεωρία του βιολογικού ντετερμινισμού και προσφέρει άλλοθι σε κάθε είδους απολυταρχικές - ρατσιστικές ιδεολογίες και πρακτικές. 3.2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Στη συνέχεια όμως επιστήμονες ερεύνησαν το θέμα της εγκληματικότητας και ανέδειξαν κοινωνικές θεωρίες ως το βασικότερο αίτιο που οδηγεί τους νέους στη βία και στη διάπραξη ενός εγκλήματος. Η κοινωνική θεωρία μάθησης έχει βάση το πόσο ένα άτομο αποδέχεται τους κανόνες, νόμους και ήθη της κοινωνίας. Όταν υπάρχουν θετικά πρότυπα μέσα στο σπίτι και την κοινότητα, το άτομο είναι σε θέση να μάθει θετικούς τρόπους για την επίτευξη των στόχων. Όταν υπάρχει βία στο σπίτι, το άτομο μαθαίνει ότι η βία είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο αντιμετώπισης απογοητεύσεων. Αυτό σημαίνει ότι όσο πιο θετική σχέση με το περιβάλλον έχει ένα παιδί τόσο πιο πιθανό είναι να μπορεί να συμβαδίζει με την κοινωνία και να γίνει ενεργό μέλος της. Η κοινωνιολογική θεωρία της παραβατικότητας των ανηλίκων περιλαμβάνει τη θεωρία του στελέχους, τη θεωρία της επισήμανσης, και τη θεωρία του κοινωνικού ελέγχου. Η θεωρία του στελέχους αναφέρει ότι στέλεχος θεωρείται ένα άτομο που έχει στόχους, αλλά αδυνατεί να τους επιτύχει με νόμιμο τρόπο. Το άτομο τότε θα βρει παράνομους τρόπους για την επίτευξη τους. Η θεωρία της επισήμανσης εστιάζεται στον καθορισμό της 12

επιθετικότητας ενός ατόμου. Όταν ένα άτομο χαρακτηρίζεται ως εγκληματίας από το σύστημα δικαιοσύνης, αρχίζει να πιστεύει ότι είναι πραγματικά εγκληματίας και προσδιορίζει τον εαυτό του με αυτή την ταυτότητα. Ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας για την επισήμανση είναι ότι το άτομο θα αναζητήσει τους τύπους των αντιδράσεων που να είναι αποδεκτοί από τους άλλους. Μόλις ένα άτομο επισημανθεί γίνεται κοινωνικό απόβλητο και αρχίζει να επαναστατεί. Η κοινωνική θεωρία δεσμού, γνωστή και ως θεωρία κοινωνικού ελέγχου, επινοήθηκε από τον Travis Hirschi στη δεκαετία του 1960. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ενδείξεις για το αν ένα άτομο θα διαπράξει αξιόποινες πράξεις. Η πρώτη εξαρτάται από το ενδιαφέρον ενός ατόμου σε ένα άλλο ανθρώπινο ον, δηλαδή αν ένας άνθρωπος ενδιαφέρεται για τους συνανθρώπους του δεν μπορεί να σκοτώσει. Η δεύτερη είναι μια δέσμευση, πράγμα που σημαίνει ότι η έλλειψη δέσμευσης απέναντι στα ήθη, μπορεί να οδηγήσει σε παραβατική συμπεριφορά. Αυτό εξαρτάται κυρίως από τον τρόπο με τον οποίο έχει διαπαιδαγωγηθεί. Η τρίτη είναι η εμπλοκή. Ο Hirschi πιστεύει ότι το άτομο που συμμετέχει σε θετικές δραστηριότητες δεν θα έχει το χρόνο για τη διάπραξη εγκληματικών πράξεων. Το τέταρτο και τελευταίο είναι η πίστη. Όταν ένα πρόσωπο δεν ζει σε μια περιοχή που έχει τις ίδιες αξίες δηλαδή υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, τείνει να επαναστατήσει εκδηλώνοντας παραβατικές συμπεριφορές. Τελικά, το συμπέρασμα μας για τη βιολογική θεωρία είναι ότι δεν ισχύει καθώς ανατρέπεται από την κοινωνική θεωρία. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι το πιο λογικό αφού ο χαρακτήρας ενός ατόμου δημιουργείται και δεν είναι αποθηκευμένος στο DNA του. Το αν θα διαπράξει κάποιος έγκλημα ή όχι κατά τη διάρκεια της ζωής του και κυρίως της εφηβικής, εξαρτάται από τις συνθήκες που μεγαλώνει και φυσικά επηρεάζεται άμεσα από τους ανθρώπου που έχει γύρω του. Όπως είναι γνωστό ο άνθρωπος δε γεννιέται μόνο, άλλα και γίνεται. 3.3. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Αρχικά, υπάρχουν πολλά ψυχολογικά προβλήματα τα οποία ωθούν τους νέους πολλές φορές στην παραβατικότητα. Αυτά το προβλήματα εμφανίζονται σε πολλές μορφές, όπως είναι ο χαμηλός δείκτης νοημοσύνης, η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια. Όσον αφορά τον δείκτη νοημοσύνης, είναι άγνωστο σε τι βαθμό η εφηβεία και ο χαμηλός δείκτης νοημοσύνης ωθούν προς την παραβατικότητα. Είναι φανερό πως οι πολλές αποτυχίες είτε είναι προσωπικές είτε σχολικές μειώνουν την αυτοεκτίμηση του ατόμου και έτσι δημιουργούν προβλήματα προς το κοινωνικό σύνολο. Πολλές φορές τα άτομα με χαμηλό δείκτη νοημοσύνης προέρχονται από οικογένειες που ασκούν παραβατικότητα. Έτσι 13

αυτά τα άτομα μη έχοντας την κριτική ικανότητα να μιμηθούν κάποιο υγιές πρότυπο, μιμούνται τους γονείς και οτιδήποτε κάνουν. Από την άλλη πλευρά, η κατάθλιψη, ιδίως στην εφηβική ηλικία, συνδυάζεται με παρορμητικές επιθετικές αντιδράσεις, οι οποίες μπορεί να εμπλέξουν τον έφηβο σε παραβατικές δραστηριότητες. Η σχιζοφρένεια, χαρακτηρίζεται από μικροπαραβατική συμπεριφορά, σύνδεση με περιθωριακές ομάδες, σπανιότερα όμως από σοβαρές εγκληματικές πράξεις. Παρόλο που η συνύπαρξη παραβατικής συμπεριφοράς και ψυχικής διαταραχής είναι αρκετά συχνή, η υποβολή των παραβατών σε θεραπευτικά μέτρα είναι πολύ περιορισμένη και έτσι πολλές διαταραχές δεν αποκαλύπτονται. 3.4. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Παρατηρούνται προβλήματα στις οικογενειακές σχέσεις λόγω: Γονεϊκών συμπεριφορών που εκφράζονται με επιβολή αυστηρής και άκαμπτης πειθαρχίας Γονεϊκών συμπεριφορών που παραμελούν και απορρίπτουν τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών. Διαλυμένες οικογένειες, συχνές συγκρούσεις των γονιών και άσχημα οικονομικά Πιο συγκεκριμένα, ο θεσμός της οικογένειας εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί το βασικότερο φορέα κοινωνικοποίησης των παιδιών. Επιστημονικές έρευνες απέδειξαν ότι οι οικογένειες, των νεαρών παραβατών έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Το ένα χαρακτηριστικό είναι, ότι συνήθως πρόκειται για φτωχές οικογένειες. Ωστόσο, δεν είναι μόνον η φτώχεια που προκαλεί την εγκληματικότητα. Πολύ συχνά η φτώχεια ωθεί τους νέους να ξεπεράσουν άλλους συνομηλίκους τους από εύπορες οικογένειες και να μεγαλουργήσουν. Για να υπάρξει η πιθανότητα τέλεσης εγκληματικών πράξεων, πρέπει να υπάρξει ένας συνδυασμός φτώχειας, εγκληματικού παρελθόντος της ίδιας της οικογένειας και έλλειψης ελέγχου των γονέων προς το παιδί. Πρέπει, δηλαδή, να συμπέσουν ταυτόχρονα τρεις παράγοντες προκειμένου να υπάρξει σοβαρή πιθανότητα να εκδηλώσει κάποιος ανήλικος παραβατική συμπεριφορά. Έχει αποδειχθεί ότι ο χαλαρός έλεγχος στο πλαίσιο της οικογένειας και η έλλειψη επικοινωνίας, ανάμεσα στον γονιό και στο παιδί, ευνοούν την παραβατικότητα. Εάν λείπει αυτό το στοιχείο της επικοινωνίας με τους γονείς, αντίστοιχα το παιδί αδιαφορεί για το σχολείο και εμπλέκεται σε ομάδες άλλων νεαρών, που μπορεί να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά. Η εγκληματολογική έρευνα, αναφορικά με τους έφηβους παραβάτες στα 14

σχολεία, έχει αποδείξει ότι πρόκειται κυρίως για αγόρια, μέσης ηλικίας. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς τους εμφανίζεται γενικά να είναι αρκετά καλή, καθώς εργάζονται συνήθως και οι μητέρες τους, αλλά περιστασιακά και οι ίδιοι. Είναι πολύ σπάνιο το φαινόμενο τα παιδιά να χτυπούν τους γονείς τους. Αν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα είναι στο στάδιο της εφηβείας όπου το παιδί μπορεί να διαπληκτιστεί με το γονιό και εκεί μπορεί να υπάρξει περιστατικό που μπορεί να το χτυπήσει σε ώρα σύγκρουσης και αφού δεν υπάρχουν οι καλές σχέσεις μεταξύ τους. Δεν υπάρχει αυτό το φαινόμενο σε αυξημένο βαθμό στη κοινωνία και δεν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα. Τα φαινόμενα σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από μεγαλύτερα αδέρφια δεν υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό, τώρα έχουν αρχίσει να εμφανίζονται στην οικογένεια. Όμως σημειώνεται αυξητική τάση στο φαινόμενο αυτό, ανήλικοι 16-17 χρόνων να κακοποιούν σεξουαλικά τα αδέρφια τους. Αυτοί δεν αντιμετωπίζονται ως εγκληματίες αλλά ως παιδιά που χρειάζονται βοήθεια. Για να κακοποιήσουν σεξουαλικά ένα μικρότερο είναι πιθανόν να έχουν πέσει και οι ίδιοι θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Αυτός είναι κύκλος, ο ίδιος επαναλαμβάνει την πράξη, από θύμα γίνεται θύτης. 3.5. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Οι δεσμοί μεταξύ οικονομικής κρίσης και εγκληματικότητας είναι άρρηκτοι. Ειδικότερα, σε περίοδο κρίσης και ύφεσης, παρατηρείται έντονα αύξηση των ποινικών αδικημάτων, που κατατάσσονται στα εγκλήματα επιβίωσης. «Αυτά αποδίδονται στην οικονομική κρίση και στην έμμεση ανάγκη να δώσουμε μία δικαιολογία, γιατί έχουμε περάσει αυτά τα όρια ηθικής, για να κλέψουμε για ένα κομμάτι ψωμί», επισήμανε στη «Σ», ο ψυχολόγοςεγκληματολόγος Κωνσταντίνος Χρ. Κωνσταντινίδης, σε μια κοινωνιολογική ανάλυση του συσχετισμού μεταξύ οικονομικής κρίσης και εγκληματικότητας. Ο κ. Κωνσταντινίδης, Πρόεδρος του Κωνστάντειου Κέντρου Έρευνας και Μελέτης Εγκληματολογίας και Δικανικών Επιστημών, τόνισε ότι «οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης δεν έχουν αποτυπωθεί σε κοινωνικούς δείκτες στατιστικών Αρχών, αλλά σε καθημερινές στιγμές και οι εικόνες είναι εκτυφλωτικές». Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντινίδη, οι κατ εξοχήν κοινωνικές ομάδες που πλήττονται άμεσα από τις οικονομικές διακυμάνσεις δεν είναι, πλέον, μόνο οι εν γένει ευάλωτες, όπως οι φτωχοί, οι κοινωνικά αποκλεισμένοι, οι μετανάστες, οι μονογονεϊκές οικογένειες, αλλά παρατηρούμε ότι άρχισε ν αγγίζει και πιο «επώνυμα» στρώματα. Η ανεργία, οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες φορολογικές επιβαρύνσεις των νοικοκυριών, πιέζει προς καθοδικές οικονομικές-κοινωνικές τροχιές και τα 15

μεσαία στρώματα, που είναι εκτεθειμένα σε δάνεια και λοιπές πιστώσεις. Ταυτόχρονα, έχει σημειωθεί και αύξηση της εγκληματικότητας ανηλίκων. Το άγχος και το στρες είναι πιθανό να οδηγήσουν στην εκδήλωση ποικίλων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, επηρεάζοντας όλο το περιβάλλον. Αυτές οι συνθήκες ψυχολογικής αστάθειας είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε πιο βίαιες αντιδράσεις και αντιδραστικές συμπεριφορές, και αγγίζουν, κυρίως, φτωχά και μη νοικοκυριά, που βρίσκονται αντιμέτωπα με την ανεργία και τη μείωση των εισοδημάτων». «Είναι, δε, πιθανόν», είπε ο κ. Κωνσταντινίδης, «να συμβούν σε κάποιο βαθμό και σε νοικοκυριά τα οποία δεν αντιμετωπίζουν άμεσους κινδύνους, αλλά αντιδρούν μέσα από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το γενικό αίσθημα ανασφάλειας». 3.6. ΑΛΚΟΟΛ Παιδιά που έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες στην παιδική τους ηλικία, που παραμελούνται, που απορρίπτονται, που έχουν σοβαρά προβλήματα στη σχέση τους με τους γονείς τους και που εξαιτίας αυτής της σχέσης τους χτίζουν κακή εικόνα για τον εαυτό τους και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, βρίσκονται σε ομάδα υψηλού κινδύνου για εξάρτηση από το αλκοόλ. Μιλάμε για παιδιά πληγωμένα και θυμωμένα, που συχνά εκδηλώνουν παραπτωματική συμπεριφορά και στρέφουν το θυμό τους όχι μόνο στους άλλους, αλλά και στον ίδιο τους το εαυτό. Η χρήση αλκοόλ στην περίπτωση αυτή, οφείλεται κυρίως στην ανάγκη τους να χαλαρώσουν ή να ξεχάσουν ό,τι τους πονάει ψυχικά. Ο λόγος ο οποίος οδηγεί τους εφήβους στην κατανάλωση αλκοόλ είναι η πίεση που ασκείται από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός ότι στη φάση της εφηβείας το άτομο προσπαθεί να είναι μέρος του κοινωνικού συνόλου και παράλληλα να εξερευνήσει τα όριά του. Όσο μικρότερος σε ηλικία είναι κάποιος όταν πρωτοδοκιμάσει αλκοόλ, τόσες μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να ασκεί παραβατικότητα στο μέλλον. Έρευνες δείχνουν ότι η κατανάλωση αλκοόλ στην εφηβεία συμβάλλει στην κατοπινή ριψοκίνδυνη συμπεριφορά των νέων και στην υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών, όπως η χρήση ναρκωτικών, όταν πλέον ενηλικιωθούν. Επίσης, επιβεβαιώνει ότι η πρόωρη κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει αλλαγές διαρκείας στην μετέπειτα συμπεριφορά. 16

3.7. Μ.Μ.Ε Η εποχή που ζούμε έχει χαρακτηρισθεί εποχή φθοράς, χρησιμοθηρίας και ωφελιμισμού. Το κλίμα αυτό ευνοεί τα φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας που υποτροπιάζουν, χειροτερεύουν και απλώνονται εξαιτίας της άκριτης και συνεχούς προβολής τους από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι συμφωνούν ότι η τηλεόραση, κυρίως, ναρκώνει και αλλοτριώνει τον άνθρωπο. Tον μετατρέπει σε όμηρο της οθόνης, αφού δεν έχει την δυνατότητα επιλογής. Τα ΜΜΕ υποσκάπτουν τα ήθη, οδηγούν στη βία και την εγκληματικότητα με τη συνεχή προβολή ανήθικων ταινιών, χρησιμοποιώντας εγκληματίες, απατεώνες, αναρχικούς και περιθωριακούς τύπους. Η άκριτη, ανεύθυνη και υποβλητική αυτή προβολή της βίας και της εγκληματικότητας από τα ΜΜΕ οδηγεί το άτομο και κυρίως τους ανήλικους, οι οποίοι δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν το κακό από το καλό εξαιτίας της ανωριμότητας τους και της μειωμένης κριτικής ικανότητας και σκέψης, στην εξοικείωση και στον μιμητισμό των αντικοινωνικών αυτών φαινομένων. 3.8. ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Υπεύθυνα για τον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο είναι τα «on line» παιχνίδια βίας του διαδικτύου, πέρα από την εξάρτηση που μπορούν να προκαλέσουν, εξοικειώνουν τα παιδία με τη βία και τα οδηγούν σε εγκληματικές ενέργειες. Στα μάτια των παιδιών η άσκηση βίας μπορεί να φαίνεται σαν μια συνηθισμένη πράξη, χωρίς να συνειδητοποιούν πολλές φορές τις επιπτώσεις που έχει η άσκηση της σε παιδιά και ενήλικες. Το παιχνίδι είναι ξέσπασμα. Πατάς ένα κουμπί και ξεφεύγεις από την πίεση που δέχεσαι καθημερινά από οικογένεια, σχολείο ή υποχρεώσεις. Υπάρχουν παιδιά τα οποία χάνουν τον έλεγχο και οδηγούνται σε υπερβολικά επιθετικές συμπεριφορές. Όσο μπορεί να σε ηρεμήσει ένα παιχνίδι, άλλο τόσο μπορεί να σε τρελάνει. Ακόμα και παιδιά από την ηλικία των 12 ετών παίζουν παιχνίδια ακραίας βίας με σκηνές αποκεφαλισμού, αιματοχυσίας και άγριου ξυλοδαρμού. Τα παιχνίδια είναι ανταγωνιστικά και ο καθένας προσπαθεί να κυριαρχήσει καθώς ταυτίζεσαι με τον ήρωα. Συχνά, συμβαίνει τα παιδιά να δημιουργούν ομάδες στα πλαίσια των ηλεκτρονικών παιχνιδιών αλλά μετέπειτα να εξελίσσονται μερικές φορές σε συμμορίες με εγκληματική δράση. Ιδιαίτερο κίνδυνο διατρέχουν τα παιδία στα chat rooms. Επικοινωνούν με αγνώστους, αποστέλλουν φωτογραφίες και άλλα προσωπικά τους στοιχεία, χωρίς να γνωρίζουν ότι υπάρχει πιθανότητα να πέσουν θύματα εκβιαστών ή παιδοφιλικών οργανώσεων. Η οικειότητα που αισθάνονται τα παιδιά και οι έφηβοι στο Διαδίκτυο τα ωθεί σε μια ξέφρενη και συχνά ανεύθυνη παρουσίαση προσωπικών 17

δεδομένων τόσο δικών τους όσο και των άλλων ανθρώπων. Έχουν γίνει καταγγελίες αναρτήσεων μαγνητοσκοπημένων ερωτικών σκηνών ή σκηνών σε τουαλέτες που λειτουργούν σαν εκβιασμός, με αντίποινα βίαιες συμπεριφορές (π. χ. τον ξυλοδαρμό). Έφηβοι εκβιάζουν και εκβιάζονται, διοχετεύουν φωτογραφίες και video συμμαθητών τους με προσβλητικό και παράνομο περιεχόμενο, εντάσσονται σε ρατσιστικές και άλλες παράνομες οργανώσεις, μπαίνουν σε σελίδες πορνό, διαδικτυακά καζίνο και παράνομα στοιχήματα. Επίσης, κάποια παιδιά σπάνε κωδικούς παραβιάζοντας την ιδιωτικότητα διάφορων μυστικών οργανώσεων παγκόσμιας κλίμακας, όπως FBI,INTERPOL και άλλα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ηλεκτρονικό έγκλημα και οι παραβάτες συλλαμβάνονται και οδηγούνται στις φυλακές. 3.9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΈΝΤΑΞΗ ΣΕ ΣΥΜΜΟΡΙΕΣ Ο κοινωνικός αποκλεισμός του ατόμου, είναι ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας που ωθεί τους νέους στην παραβατική συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα, ο αποκλεισμός ορισμένων ομάδων αυξάνει προοδευτικά τη συσσώρευση των εμποδίων, την κρίση ταυτότητας και τη ρήξη κοινωνικών δεσμών. Η ανακούφιση λοιπόν που δυστυχώς δεν προσφέρεται από κάποια κοινωνική υπηρεσία ασφαλείας, χαρίζεται απλόχερα στους νέους οι οποίοι εντάσσονται σε κάποια παραβατική συμμορία. Αισθάνονται ότι εντάσσονται και γίνονται αποδεκτοί από ένα σύνολο ατόμων, ομαδοποιούνται και αποκτούν το αίσθημα της ασφάλειας και της προστασίας. Επιπρόσθετα, αναπτύσσουν την γνώση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και έχουν ίση θέση και ίσες ευκαιρίες με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Η περιθωριοποίηση των μαθητών από μαθητές παραμένει εδώ και χρόνια πολλά ένα από τα πιο δύσκολα προβλήματα του σχολείου. Αναπτύσσεται και εξαπλώνεται με μια καρκινική τάση και πλήττει με τον πιο οξύ τρόπο την ψυχική εικόνα των θυμάτων. Και το πιο οδυνηρό στοιχείο που αφήνει σα σημάδι είναι ότι ακυρώνει την αυτοπεποίθηση και τη δημιουργική διάθεση των παιδιών που θα δεχτούν το πλήγμα της περιθωριοποίησης. Και όλα αυτά συμβαίνουν είτε στην παιδική είτε στην εφηβική ηλικία, στις περιόδους της αυξημένης ευαισθησίας και της εκρηκτικής συγκρότησης της προσωπικότητας του ανθρώπου, στις περιόδους όπου η ευαισθησία και η αβεβαιότητα πλημμυρίζουν την πνευματική ωρίμανση του ατόμου. Η περιθωριοποίηση στους κόλπους των μαθητών έχει ευρύ περιεχόμενο, μπορεί να περιλαμβάνει σωματικές και πνευματικές ιδιαιτερότητες, «αποκλίνουσες» αντιλήψεις και πρακτικές, πολιτικές και ιδεολογικές θεωρήσεις, σεξουαλικές συμπεριφορές, θρησκευτικές πεποιθήσεις. 18

Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τελικά η περιθωριοποίηση μπορεί να εμπεριέχει το σύνολο των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Οι νέοι, κατά την διάρκεια της σχολικής τους ζωής, έρχονται σε επαφή με άτομα της ίδιας ηλικίας. Λόγω του νεαρού της ηλικίας τους, νιώθουν ανασφάλεια, η οποία εξουδετερώνεται με την ένταξη σε μια παρέα, αφού νιώθουν ότι ανήκουν κάπου. Αυτό το αίσθημα είναι τόσο σημαντικό, ώστε να μην κάμπτονται από τους σκληρούς όρους υποταγής στην ομάδα. Η συμμετοχή σε κάποια παρέα τους προσφέρει νέες εμπειρίες, έξω από την οικογένεια, και τους βοηθά στην επίλυση προβλημάτων τα οποία σχετίζονται με την ταυτότητά τους και την θέση τους στην κοινωνία. Οι παρέες έχουν αποτελέσει και εξακολουθούν να είναι αντικείμενο κεντρικού εγκληματολογικού ενδιαφέροντος. Η νεανική παραβατικότητα θεωρείται ότι ξεκινά ως ομαδική διαδικασία και ότι η νεανική παραβατική συμμορία ανοίγει το δρόμο για την εγκληματικότητα. Η ομάδα ασκεί μεγάλη επιρροή στις απόψεις και στη συμπεριφορά του νέου. Στις ΗΠΑ, πάνω από ένα εκατομμύριο νέοι συμμετέχουν σε παραβατικές συμμορίες. Οι νεανικές συμμορίες έχουν συνδεθεί με μια συγκεκριμένη κοινωνική διαστρωμάτωση. Επειδή τα μέλη των νεανικών συμμοριών ανήκουν στα χαμηλά στρώματα εθεωρείτο παλαιότερα ότι η εγκληματικότητα είναι χαρακτηριστικό αυτών των στρωμάτων, αφού υποστηριζόταν με μεγαλύτερη έμφαση, ότι οικογένειες από τα κατώτερα -οικονομικά κυρίως - στρώματα μεταδίδουν στα παιδιά τους επαγγελματική και οικονομική ανασφάλεια. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις οι ερευνητές αιτιολογούσαν την παραβατική συμπεριφορά των νέων της χαμηλής τάξης ως μηχανισμό άμυνας στις αξίες και τους στόχους των μεσαίων στρωμάτων, επειδή αδυνατούν να τους επιτύχουν. Γενικότερα, οι κανόνες αυτοί είναι αποδεκτοί αλλά επειδή τα παιδιά της χαμηλής τάξης αδυνατούν γενικά να τους πετύχουν, τους απορρίπτουν και δημιουργούν δικούς τους κανόνες μέσα στις συμμορίες όπου τους κανόνες αυτούς μπορούν να τους πετύχουν και να αισθάνονται αξιοπρέπεια και αποδοχή. Ορισμένοι πάλι εγκληματολόγοι θεωρούσαν ότι η παραβατική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα των κανόνων της παραβατικής ομάδας στην οποία ανήκαν και αποκτούσαν την αναγνώριση και αποδοχή που τους έλειπε από την υπόλοιπη κοινωνία, χωρίς να αντιλαμβάνονται, ή ακόμα και να αδιαφορούν, για την μετάπτωση του χαρακτήρα τους. Άλλες νεώτερες έρευνες έδειξαν ότι τα παιδιά και οι νέοι από τα κατώτερα στρώματα έχουν μεγαλύτερη εκτίμηση και σεβασμό στις αξίες των παλαιότερων οπότε έχουν καλύτερους βαθμούς στο σχολείο και μεγαλύτερη θέληση να πετύχουν. Συμπερασματικά, η ένταξη σε συμμορίες αποτελεί ένα βασικό παράγοντα επιρροής στην διαμόρφωση του χαρακτήρα των εφήβων και κατά συνέπεια στην αύξησης της νεανικής παραβατικότητας. 19

3.10. Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ Το παράνομο καθεστώς των λαθρομεταναστών, η καθημερινή δραστηριότητα κάτω από το φόβο της κρατικής καταστολής, η εκμετάλλευση της εργατικής τους δύναμης, η αναγκαία συνάφεια με οργανωμένα δίκτυα για την παράνομη είσοδό τους, η προσφυγή σε δωροδοκία ή πλαστογραφία για την απόκτηση προξενικής θεώρησης (visa), ή διαβατηρίου, η καταρχήν ένταξή τους σε περιθωριακό περιβάλλον, η αντίληψη ότι παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, αποτελούν υπαρκτά στοιχεία που καθορίζουν τη λειτουργία των λαθρομεταναστών μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας μας. Αυτή η καθημερινή εμπειρία συμβάλλει στην ανάπτυξη κυρίως ευνοϊκών συνθηκών για την παραβίαση νομικών κανόνων. Η εικόνα της έκτασης της εγκληματικότητας των μεταναστών και ειδικότερα των αλλοδαπών ανηλίκων μεγεθύνεται σε μεγάλο βαθμό από διάφορους παράγοντες, ωστόσο αν μελετήσουμε με τη δέουσα προσοχή αυτό το φαινόμενο, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει σημαντική μεταβολή. Οι μετανάστες, ανέκαθεν, αντιμετωπίζονταν ως επί το πλείστον με μια διάθεση ρατσισμού και απόρριψης, από την πλευρά της εκάστοτε πλειοψηφίας. Τα παιδιά που συνεχώς, και με συνέπεια απορρίπτονται, είναι κατανοητό γιατί αρχίζουν και αμφισβητούν και αμφιβάλλουν για το αν αυτά τα ίδια, η οικογένεια τους και η ομάδα τους αξίζουν στ' αλήθεια τόσο σεβασμό από την κυρίαρχη ομάδα, όσο τους δίνεται. Αυτές οι αμφιβολίες γίνονται οι σπόροι ενός ολέθριου μισούς προς το άτομο και την ομάδα τους, που εξελίσσεται με τον καιρό σε παραβατική συμπεριφορά. 3.11. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ Τα τελευταία χρόνια βρισκόμαστε ενώπιον διαρθρωτικών και ταχύτατων κοινωνικών αλλαγών που συχνά και για ποικίλους λόγους, αδυνατούμε να αφομοιώσουμε. Η παγκοσμιοποίηση, οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες και η πρόοδος των επιστημών, σε όλα τα επίπεδα, είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων, το έγκλημα ως γέννημα και αναπόσπαστο μέρος όλων των κοινωνιών, αποκτά και αυτό νέες διαστάσεις, ποιοτικές και ποσοτικές. Οι νέες μορφές εγκληματικότητας, αλλά και η συχνά αναφερόμενη έξαρση της εγκληματικότητας πρέπει να ενταχθούν στο προαναφερόμενο πλαίσιο των κοινωνιών του 21ου αιώνα. Οι ανήλικοι, σαφώς και δεν παραμένουν αμέτοχοι θεατές στην προαναφερόμενη σημερινή εικόνα του εγκλήματος. Αντίθετα, συμμετέχουν και συμμετέχουν ενεργά, αναλαμβάνοντας είτε το ρόλο του θύματος, είτε του θύτη. 20

Οι έφηβοι, δεν έχουν αναπτυγμένη κριτική ικανότητα και ταυτόχρονα νιώθουν έντονη την ανάγκη να ανήκουν κάπου. Για αυτό και υιοθετούν συχνά λανθασμένα πρότυπα, όπως αυτά προβάλλονται από τα ΜΜΕ αμφισβητώντας με στείρο και άγονο τρόπο παραδοσιακές και καθιερωμένες αξίες. 3.12. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Ο ελεύθερος χρόνος πρέπει να αξιοποιείται σωστά. Όταν τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νέοι δεν εκμεταλλεύονται σωστά τον ελεύθερο τους χρόνο, αυτό μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην διαμόρφωση της προσωπικότητας τους και του χαρακτήρα τους. Πολλοί έφηβοι και νέοι δυστυχώς, δεν κατάλαβαν την σωστή χρήση του ελεύθερου χρόνου και δεν τον εκμεταλλεύονται σωστά. Δεν είναι λίγοι οι νέοι που συχνάζουν σε χώρους αμφιβόλου ποιότητας. Στους χώρους αυτούς παίζουν τυχερά παιχνίδια, πίνουν οινοπνευματώδη ποτά και κάνουν διάφορα άλλα παρόμοια τα οποία δεν αρμόζουν στην ηλικία τους και σίγουρα τους φθείρουν. Επιπλέον κινδυνεύουν να πέσουν στα δίκτυα εμπόρων ναρκωτικών αλλά και σατανιστών. Άλλοι πάλι παρακολουθούν με τις ώρες τηλεόραση. Βλέπουν συνήθως χαμηλής ποιότητας θεάματα και όχι εκπομπές που θα τους βοηθήσουν να αποκτήσουν επιπλέον γνώσεις. Αλλά και το διαδίκτυο αποτελεί πολλές φορές αγκάθι στην τρυφερή καρδιά των εφήβων και των νέων. Θεάματα τα οποία φθείρουν ψυχικά, μα και σωματικά τους νέους, ενώ παράλληλα αποτελούν εμπόδιο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα τους, στην ομαλή κοινωνικοποίηση και ωρίμανση των νέων. Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε και στα σύγχρονα ινδάλματα της νεολαίας, με τα οποία ασχολούνται κυρίως κατά τον ελεύθερο τους χρόνο. Ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές και διάφοροι άλλοι, αποτελούν τα πρότυπα των νέων. Μεγαλώνοντας όμως με λανθασμένα πρότυπα, η προσωπικότητα τους δεν αναπτύσσεται αρμονικά. 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ Σε αυτό το σημείο παρέχονται πληροφορίες για τις φυλακές ανηλίκων και τις συνθήκες που επικρατούν μέσα σε αυτές. Πιο συγκεκριμένα, από τις πέντε φυλακές ανηλίκων που υπάρχουν στη Ελλάδα θα αναφερθεί λεπτομερώς αυτή του Αυλώνα καθώς σε αυτή βρίσκονται οι περισσότεροι κρατούμενοι και είναι η πιο σημαντική. Επιπλέον, θα γίνει αναλυτική περιγραφή των συνθηκών που επικρατούν και θα αναφέρουμε κάποιους από τους λεγόμενους 21

άγραφους νόμους της φυλακής. Επίσης, αποφασίσαμε να μιλήσουμε για το Αναμορφωτήριο θηλέων που βρισκόταν στην οδό της Αλεξάνδρειας από τη δεκαετία του '50 έως και τη δεκαετία του '70 καθώς θεωρήσαμε ότι αξίζει να αναφερθεί. Τέλος, θα μιλήσουμε για τον Ειδικό σωφρονισμό ανηλίκων Γερμανών που συμβαίνει στην Ελλάδα εφόσον μας ξάφνιασε το γεγονός ότι Γερμανοί φιλοξενούνται στην Ελλάδα για να φυλακιστούν εξαιτίας κάποιας παράβασης. 4. 1. ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ (ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΑΡΩΓΗΣ) Στην Ελλάδα υπάρχουν πέντε φυλακές ανηλίκων εκ των οποίων τέσσερις είναι για αγόρια στον Αυλώνα, στην Θεσσαλονίκη, στον Βόλο και στην Κασσαβέτεια και μία για κορίτσια στον Ελαιώνα Θηβών. Στις φυλακές αυτές κρατούνταν το 2010 (στην τελευταία μέτρηση που έγινε) περίπου 700 παιδιά και νέοι 15-25 ετών που καταδικάστηκαν για κάτι που έκαναν όταν ήταν ανήλικοι. Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που μπαίνουν φυλακή προέρχεται από τις κατώτερες κοινωνικές και οικονομικές τάξεις (μετανάστες, τσιγγάνοι και παιδιά ορφανά ή πάμφτωχων οικογενειών). Πιο συγκεκριμένα το μεγαλύτερο μέρος των ανηλίκων παραβατών που κρατούνται είναι Ρομά και μουσουλμάνοι με ελληνική υπηκοότητα αλλά και αλλοδαποί από την Αλβανία. 4.1. 1. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ Οι συνθήκες διαβίωσης μέσα στα καταστήματα κράτησης είναι ιδιαίτερα δυσχερείς. Γίνεται αναφορά σε συνωστισμό που προκαλείται από τον υπερπληθυσμό («λόγω της έλλειψης στρωμάτων πολλοί κρατούμενοι κοιμούνται κυριολεκτικά σε βάρδιες»), ελάχιστες ώρες προαυλισμού («οι κρατούμενοι προαυλίζονται 3-3,5 ώρες την ημέρα εκ περιτροπής ανά εθνικότητα, καθώς το προαύλιο είναι μικρό και δεν υπάρχει αρκετός χώρος για όλους»), έλλειψη ιατρικού και επιστημονικού προσωπικού, παλαιότητα και ακαταλληλότητα εγκαταστάσεων. Επίσης, βασικά θέματα των κρατουμένων αποτελούν το επισκεπτήριο, οι άδειες και η επαφή με την ευρύτερη κοινότητα. Αλλοδαποί, ηλικίας 20 ετών, ιδιαίτερα χαμηλής μόρφωσης, που συλλαμβάνονται για πρώτη φορά και κάνουν περιστασιακή ή συστηματική χρήση ναρκωτικών, είναι στην πλειονότητά τους οι κρατούμενοι στα κέντρα κράτησης ανηλίκων. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την έρευνα του ΚΕΘΕΑ το 2010, η συντριπτική πλειοψηφία των κρατούμενων στα καταστήματα 22

κράτησης ανηλίκων (80%) είναι αλλοδαποί. Το 20,7% έχει ελληνική εθνικότητα, το 21,4% αλβανική, το 20,4% αλγερινή και το 7% πακιστανική. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στις επιβαρυμένες συνθήκες διαβίωσης, την αδυναμία εξασφάλισης βασικών αγαθών με νόμιμους τρόπους, τη συχνότερη απουσία οικογενειακού περιβάλλοντος που να μπορεί να αναλάβει την εποπτεία του ανήλικου κατά την εφαρμογή μέτρων εναλλακτικών της φυλάκισης και σε ψυχολογικούς παράγοντες που συνδέονται με τη μεταναστευτική ιδιότητα. Ο πληθυσμός των ανήλικων κρατουμένων παρουσιάζει σημαντικά εκπαιδευτικά κενά. Το 79,6% των κρατούμενων έχει ολοκληρώσει το δημοτικό, ενώ το 8,5% δεν έχει παρακολουθήσει σχολείο. Μόνο το 10,9% των κρατουμένων έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και το 41,8% την υποχρεωτική εκπαίδευση. 4.2. ΟΙ ΑΓΡΑΦΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ 4.2.1. Η «ΟΜΑΔΑ» Όλοι οι κρατούμενοι ανήκουν σε κάποια «ομάδα». Το πιο συνηθισμένο κριτήριο για την ομάδα στην οποία ανήκει ο κρατούμενος είναι η εθνική καταγωγή του ή κάποιος φίλος που είχε εκτός φυλακής. Οι ομάδες είναι πολύ ισχυρές και συχνά διαχειρίζονται τη διακίνηση ουσιών στη φυλακή. Το ότι θα ενταχτεί κάποιος κρατούμενος σε μία «ομάδα» θεωρείται δεδομένο. Αν δεν ενταχτεί, η μόνη του επιλογή θα είναι να γίνει «ρουφιάνος», δηλαδή να δίνει πληροφορίες στην Υπηρεσία - κάτι που δεν τον συμφέρει αφού στην πρώτη ευκαιρία θα δεχθεί επίθεση από τους άλλους κρατούμενους. 4.2.2. Ο «ΝΕΟΣ» Η πιο συνηθισμένη επίθεση που δέχεται ο νέος κρατούμενος είναι η πρώτη του ληστεία. Η οικονομική του κατάστασή γίνεται γρήγορα αντιληπτή από τους υπόλοιπους (από τα ρούχα, από τα έξοδά του στην καντίνα, από τη χρήση τηλεκαρτών κτλ.) και βρίσκουν την ευκαιρία πριν μπει σε κάποια ομάδα να του επιτεθούν και να του πάρουν ό,τι έχει φέρει μαζί του (ρούχα, τηλεκάρτες, ηλεκτρικές μικροσυσκευές κτλ.). Αν ο νέος κρατούμενος αποφασίσει να αναφέρει τη ληστεία στους φύλακες και να κατονομάσει τους δράστες, αυτοί πιθανότατα θα τιμωρηθούν (συνήθως με λίγες μέρες εγκλεισμό στο πειθαρχείο). Το γεγονός αυτό δε θεωρείται ρουφιανιά, αλλά ο κρατούμενος χάνει πόντους στην άτυπη ιεραρχία της φυλακής. Για αυτό, ο 23

κρατούμενος που έχει δεχτεί επίθεση προτιμά να κρύβεται από τους φύλακες μέχρι να επουλωθούν τα εμφανή τραύματά του: κάθεται διαρκώς μες στο κελί του, κρύβει το πρόσωπό του στη διανομή του φαγητού και στις ημερήσιες καταμετρήσεις, φοράει ρούχα που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του σώματός κτλ. 4.2.3. Η «ΣΕΝΤΡΑ» Κάτι που συμβαίνει συχνά στις φυλακές είναι η «σέντρα». Πρόκειται για ένα είδος μονομαχίας μεταξύ δύο κρατουμένων και γίνεται συνήθως σε ένα κελί. Στη μονομαχία αυτή δεν ανακατεύεται κανένας άλλος κρατούμενος, όποια σχέση και αν έχει με αυτόν που μονομαχεί. Οι δύο κρατούμενοι δε χρησιμοποιούν όπλα (σίδερα, μαχαίρια κτλ.) παρά μόνο το σώμα τους και όποιο αντικείμενο βρεθεί μπροστά τους κατά τη διάρκεια της πάλης (συχνά π.χ. ο ένας κρατούμενος χτυπά το κεφάλι του άλλου στο σιδερένιο κρεβάτι). Η μονομαχία τελειώνει όταν ένας απ τους δύο παραδοθεί ή όταν δεν μπορεί να παλέψει άλλο. Αφορμή για να «βγει στη σέντρα» κάποιος μπορεί να είναι οποιαδήποτε μικροδιένεξη στην καθημερινότητα της φυλακής (π.χ. μια διαφωνία στην ουρά για το καρτοτηλέφωνο). Κανείς κρατούμενος δεν αρνείται να «βγει στη σέντρα» ακόμη κι αν ξέρει ότι έχει πολύ λίγες πιθανότητες να κερδίσει. Αν αρνηθεί θα χάσει κάθε σεβασμό από την «κοινωνία» της φυλακής με αποτέλεσμα να είναι έπειτα πολύ ευάλωτος και χωρίς καμία υποστήριξη. «Σέντρες» συμβαίνουν σχεδόν σε καθημερινή βάση και αποτελούν «γεγονός» για τους φυλακισμένους. Οι φύλακες και ο αρχιφύλακας γνωρίζουν την ύπαρξη του φαινομένου αλλά εθελοτυφλούν. 4.3. ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΑΥΛΩΝΑ Από τις πέντε φυλακές ανηλίκων η σημαντικότερη είναι αυτή του Αυλώνα, επειδή έχει το μεγαλύτερο αριθμό κρατουμένων. Το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα ή Φυλακές Ανηλίκων, αποτελεί ένα χώρο κράτησης νεαρών-εφήβων κρατουμένων ηλικίας από 15-21 ετών. Αρχικά, το κατάστημα βρισκόταν στον Κορυδαλλό και από τον Φεβρουάριο του 1998 μεταφέρθηκε στον Αυλώνα. Σήμερα κρατούνται εκεί πάνω από 400 κρατούμενοι από τους οποίους το μεγαλύτερο μέρος είναι αλλοδαποί, με σοβαρά κοινωνικά προβλήματα και έλλειψη οικογενειακού στηρίγματος. Επιπλέον, στο κατάστημα λειτουργεί σχολείο, δηλαδή δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο που ακολουθεί το εθνικό σύστημα παιδείας. Ακόμη, στους ανήλικους 24