مجله دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي تهران (حيات) دوره 12 شماره 4 زمستان 57-66 1385 آگاهي پرستاران شاغل در بيمارستانهاي آموزشي شهر تهران از حقوق بيمار و عوامل تسهيلكننده رعايت اين حقوق از ديدگاه آنها *** ** ** * عباس هوشمند سودابه جولايي ندا مهرداد ناصر بحراني نويسنده مسو ول: عباس هوشمند دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي تهران e-mail: hooshmand@tums. ac.ir چكيده زمينه و هدف: حمايت از حقوق بيمار توسط پرستاران تنها زماني امكانپذير است كه آنان آگاهي لازم را در اين زمينه داشته و همچنين شرايط مناسب براي رعايت اين حقوق فراهم باشد. روش بررسي: مطالعه حاضر يك بررسي توصيفي- تحليلي از نوع مقطعي است كه در آن 554 نفر از پرستاران شاغل تمام وقت در بخشهاي عمومي بيمارستانهاي آموزشي شهر تهران كه حداقل 6 ماه سابقه كار داشتند به روش نمونهگيري طبقهاي انتخاب شدند. ابزار مطالعه پرسشنامهاي مشتمل بر سه بخش بود. بخش اول مشخصات فردي بخش دوم شامل عباراتي براي سنجش آگاهي پرستاران از حقوق بيمار و بخش سوم شامل يك سو ال باز مربوط به عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران از ديد پرستاران بود. تجزيه و تحليل يافتهها به كمك روشهاي آمار توصيفي و استنباطي (آزمون مجذور كاي ضريب همبستگي پيرسون) و با استفاده از نرمافزار SPSS صورت گرفت. يافتهها: يافتهها نشان داد پرستاران در مورد حقوق بيمار از آگاهي بالايي برخوردارند (%95/5) همچنين عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران از ديد پرستاران بر حسب زمينه ايجاد آنها در سه گروه عوامل سازماني عوامل كاركنان (پزشك و پرستار و...) و عوامل مربوط به دريافتكنندگان خدمات (بيمار مددجو) طبقهبندي شدند. از عوامل سازماني فراهم كردن امكانات و تجهيزات ضروري و وجود نيروي كار به كافي از عوامل مربوط به كاركنان تناسب پرستار با بيمار و آموزش رعايت حقوق بيمار به كاركنان و از عوامل مربوط به دريافتكنندگان خدمات افزايش آگاهي بيماران در زمينه حقوق و مسو وليتهاي خود بيشترين موارد را به خود اختصاص داده بودند. نتيجهگيري: هر چند كه پرستاران مورد مطالعه از آگاهي بالايي نسبت به مفهوم حقوق بيماران برخوردارند ولي از ديد آنان رعايت اين حقوق ملزوماتي را ميطلبد كه در حال حاضر موجود نبوده و اين مقوله مهم اخلاقي را با مشكل مواجه ميكند لذا به نظر ميرسد بذل توجه مسو ولين از اهميت ويژهاي در احقاق حقوق بيمار برخوردار است. واژههاي كليدي: حقوق بيمار آگاهي پرستاران - دريافت مقاله: تير ماه - 1385 پذيرش مقاله: دي ماه 1385 مقدمه آگاهي روزافزون جوامع نسبت به موضوعات بهداشتي و تندرستي از يك سو و هزينههاي فزايندهاي كه استفاده از خدمات * مربي گروه آموزشي پرستاري داخلي جراحي دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي تهران ** مربي گروه آموزشي بهداشت جامعه دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي ايران *** مربي گروه آموزشي آمار دانشگاه نيرو هوايي شهيد ستاري بهداشتي درماني براي مصرفكنندگان به همراه دارد از سوي ديگر باعث بروز يك جنبش فعال و در حال رشد در ميان متقاضيان خدمات بهداشتي درماني گرديده است (1). بيماران نسبت به گذشته آگاهتر شده و بيشتر به مراقبت از خود و پيگيري مسايل درماني خود
اهميت ميدهند. لذا وقتي انتظارات آنان برآورده نشود عكسالعمل نشان ميدهند (2). Levinsky مينويسد امروزه اطلاعات مردم در زمينه بهداشت و سلامتي افزايش يافته است. به طوري كه آنها بهداشت سلامتي و بهرهوري از خدمات بهداشتي را به عنوان حق اساسي خود ميدانند (3). از طرف ديگر حمايت به عنوان بخش ضروري از فعاليت پرستاران محسوب شده است كه Gadow آن را كمك به بيمار در تشخيص نيازها آگاه كردن وي از حقوقش و حفاظت از اين حقوق و علايق ميداند.(4) مطالعات نشان ميدهد عواملي مانند افزايش سطح تحصيلات و ارتقاي آگاهيهاي عمومي از فوايد و خطرات تكنولوژي پيشرفته پزشكي عدم اعتماد به متخصصين افزايش توجه به محوريت مصرفكنندگان و رشد نهضت حقوق شهروندي بر افزايش سطح توقع و انتظارات مردم از احراز حقوق خود به عنوان بيمار نقش داشته و ضرورت آگاهي و اشراف گروه بهداشتي درماني را در اين زمينه بيشتر از گذشته گوشزد ميكنند. به اين ترتيب پرستاران براي قرار گرفتن در نقش حمايتي ضروري است كه آگاهي لازم از حقوق بيمار و تمايل به ايفاي اين نقش را داشته باشند. كسب آگاهي از موارد حقوقي مربوط به حرفه پرستاري در جهت اصلاح و بهبود دايمي استانداردهاي مراقبتي و حفظ حقوق بيمار علاوه بر كسب رضايت بيمار ميتواند احتمال درگيريهاي قانوني پرستاران را نيز كاهش دهد (5). نتايج بعضي تحقيقات انجام شده در مورد حقوق بيماران نشان ميدهد كه اغلب بيماران معتقدند موارد حقوقي از جمله دريافت اطلاعات از تشخيص و درمان عواقب و خطرات ناشي از درمان و عدم درمان توجه به در خواستهاي آنان و گوش فرا دادن به صحبتهايشان از سوي گروه مراقبتي و درماني رعايت نميشود. از آن جا كه براي رعايت اين حقوق گام اول آگاه بودن از آن است انجام بررسيهايي در زمينه سنجش ميزان آگاهي پرستاران از اين حقوق ضروري به نظر ميرسد (6). بايد اين نكته را نيز مدنظر داشت كه اتخاذ تدابيري براي ارتقاي آگاهي پرستاران از حقوق بيمار شرايط بهتري براي رعايت اين حقوق از سوي آنان فراهم ميكند. اطلاع يافتن از ديدگاه پرستاران در مورد موانع و تسهيلات رعايت حقوق بيماران نيز ميتواند زمينهساز رعايت بهتر اين حقوق باشد (7). در كشور ما به رغم تصويب منشور حقوق بيماران توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي در سال 1381 هنوز اين حقوق به درستي شناخته و پذيرفته نشده است. چرا كه پيگيري مفاد اين منشور پيش زمينههاي مهم و متعددي را ميطلبد كه بسياري از آنها به راحتي و بدون همكاري بخشه يا مختلف قابل دستيا يب نميباشد. اين مقاله گزارش بخشي از يك طرح تحقيقاتي مصوب دانشگاه علوم پزشكي تهران است كه پژوهشگران پس از مطالعهاي كه در سال 1381 از ميزان آگاهي بيماران از حقوق خود انجام دادند (8) با هدف تعيين ميزان ٥٨
آگاهي پرستاران از حقوق بيمار و عوامل تسهيلكننده رعايت اين حقوق از نظر آنها اجرا كردهاند. روش بررسي بررسي حاضر مطالعه توصيفي - تحليلي از نوع مقطعي است. جامعه مورد مطالعه را پرستاران شاغل در بيمارستانهاي آموزشي شهر تهران وابسته به دانشگاههاي علوم پزشكي تهران شهيد بهشتي ايران شاهد ارتش بقيه الله الاعظم و نيز بيمارستانهاي تحت پوشش شركت نفت و بانك ملي در سال 1385 تشكيل ميدهند. در اين بررسي از روش نمونهگيري طبقهاي استفاده شده است. ابتدا بيمارستانهاي عمومي دانشگاههاي علوم پزشكي شهر تهران انتخاب و پس از ارايه معرفينامه فهرست پرستاران تهيه گرديد. و متناسب با پرستاران شاغل در هر بخش نمونهها انتخاب شدند. ابزار گردآوري دادهها پرسشنامهاي مشتمل بر سه بخش بود كه توسط نمونهها تكميل شد. 554 پرستار شاغل تمام وقت در بخشهاي عمومي كه حداقل 6 ماه سابقه كار داشتند انتخاب شدند كه از اين 517 پرستار پرسشنامههاي تكميل شده را عودت دادند. بخش اول پرسشنامه در برگيرنده سو الاتي مربوط به مشخصات فردي واحدهاي مورد بررسي و بخش دوم شامل 30 عبارت بود كه 24 عبارت بر اساس 10 بند منشور حقوق بيماران ايران تهيه شده و 6 عبارت ديگر مربوط به مواردي است كه در منشور قيد نشده است. اين بخش آگاهي پرستاران را در حيطههاي مختلف حقوق بيمار از جمله حق دريافت درمان و مراقبت محترمانه و سريع بدون توجه به عوامل فرهنگي و نژادي حق شناسايي محل بستري و افراد گروه معالج حق داشتن اطلاعات ضروري در مراحل تشخيص درمان و سير پيشرفت بيماري حق داشتن آگاهي از عوارض احتمالي درمان و مشاركت در انتخاب شيوه نهايي حق اعلام رضايت شخصي از خاتمه درمان و مراجعه به ساير مراكز حق حفظ حريم شخصي و كسب اطمينان از محرمانه ماندن كليه اطلاعات پزشكي حق تصميمگيري در مورد حضور باليني افرادي كه در روند درمان مداخله مستقيم ندارند حق دسترسي به پزشك معالج و گروه درمان در طول مدت بستري انتقال و ترخيص حق تصميمگيري آگاهانه در مورد مشاركت در فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي حق دريافت اطلاعات ضروري در مورد گروه درماني ميزان تعرفه و پوشش بيمههاي مقصد در صورت اعزام به ساير مراكز و ساير حقوق بيماران را كه در منشور نيامده است ميسنجيد. حداكثر نمره پرسشنامه 30 بود كه نمره 20-30 به عنوان آگاهي بالا 10-20 آگاهي متوسط و كمتر از 10 آگاهي ضعيف در نظر گرفته شد. بخش سوم پرسشنامه شامل يك سو ال باز مربوط به عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران از ديد پرستاران بود. جهت تعيين اعتبار علمي پرسشنامه از روش اعتبار محتوا استفاده گرديد. ابزار طراحي شده به ي از اعضاي هيا ت علمي دانشگاههاي علوم پزشكي شهر تهران كه در زمينه تحقيق و اخلاق پرستاري تخصص داشتند داده شد و پس از جمعآوري نظرات ٥٩
تخصصي آنان اصلاحات لازم در آن صورت گرفت. براي افزايش اعتماد علمي مطالعه از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد كه مقدار آن برابر 0/69 بود. براي تجزيه و تحليل دادهها از آزمونهاي آماري مجذور كاي و ضريب همبستگي پيرسون استفاده شد. براي تجزيه و تحليل سو ال باز پاسخهاي مشاركتكنندگان بازخواني شده و موارد ذكر شده شمارش و طبقهبندي گرديد. يافتهها از ميان 517 پرستار پاسخدهنده بيشترين درصد مربوط به بيمارستانهاي تحت پوشش دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي بود (جدول شماره 1). اغلب پرستاران (%30/1) در گروه سني 35-40 سال قرار داشته %86/9 زن و %77 متا هل بودند. %24/6 سابقه كار 10-15 سال و %10/4 سابقه كار 25 سال و بيشتر داشتند. همچنين نتايج نشان داد كه %92/2 پرستاران انتخاب شده مدرك كارشناسي داشته و %55/9 در سمت پرستار بخش بودند. نتايج مطالعه نشان داد كه نمره اغلب پرستاران (%95/5) بين 20-30 و بقيه در حد متوسط بوده است كه نشاندهنده وضعيت آگاهي بالاي آنان از حقوق بيمار ميباشد هر چند كه اغلب آنان در مورد حق بيمار در داشتن اطلاعات ضروري در مراحل تشخيص درمان و سير پيشرفت بيماري از آگاهي متوسطي برخوردار بودند. بيشترين درصد آگاهي بالا به ترتيب مربوط به پرستاران شاغل در بيمارستانهاي دانشگاههاي علوم پزشكي ارتش و شاهد و بيمارستانهاي تحت پوشش بانك ملي و شركت نفت بيشترين درصد آگاهي متوسط مربوط به بيمارستانهاي آموزشي دانشگاههاي علوم پزشكي تهران و ايران بود (جدول شماره 2). براي استفاده از آزمون مجذور كاي به دليل كمبود فراواني نمونههايي كه در بيمارستانهاي تحت پوشش دانشگاه شاهد بانك ملي شركت نفت بقيه االله و ارتش شاغل بودند در يكديگر ادغام و با گروه شاغل در بيمارستانهاي سه دانشگاه اصلي علوم پزشكي (تهران ايران شهيد بهشتي) مقايسه شدند. نتيجه آزمون معنادار بودن ارتباط بين محل كار و ميزان آگاهي از حقوق بيمار را تا ييد ميكرد. به اين ترتيب مشخص گرديد كه پرستاران شاغل در بيمارستانهاي دانشگاههاي اصلي علوم پزشكي نسبت به پرستاران ساير بيمارستانها از آگاهي كمتري نسبت به حقوق بيمار برخوردار هستند (جدول شماره 2). با استفاده از آزمون همبستگي پيرسون ارتباط آماري معناداري بين ميزان آگاهي پرستاران به حقوق بيماران با جنسيت سن وضعيت تا هل تحصيلات سمت مديريتي و سابقه كار آنان ديده نشد. يافتههاي حاصل از پاسخ هر يك از واحدها به سو ال مربوط به عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران از ديد پرستاران نيز مورد تجزيه و تحليل و طبقهبندي قرار گرفت. پرستاران در مجموع هفده عامل را به عنوان عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران در پاسخهاي خود مطرح كردند كه اين عوامل بر حسب زمينه ايجاد آنها در سه گروه عوامل ٦٠
سازماني عوامل مربوط به كاركنان (پزشك و پرستار و...) و عوامل مربوط به دريافتكنندگان خدمات (بيمار مددجو) طبقهبندي شدند. در عوامل سازماني فراهم بودن امكانات و تجهيزات كافي و وجود نيروي كار در حد كافي در عوامل مربوط به كاركنان تناسب جدول 1: پرستار با بيمار و آموزش رعايت حقوق بيمار به كاركنان و در عوامل مربوط به دريافتكنندگان خدمات افزايش آگاهي بيماران در زمينه حقوق و مسو وليتهاي خود بيشترين موارد را به خود اختصاص داده بودند (جدول شماره 3). توزيع فراواني پرستاران شاغل در بيمارستانهاي مورد بررسي شهر تهران بر حسب دانشگاهها و مراكز آموزشي متبوع در سال 1385 بيمارستانهاي تحت پوشش مورد بررسي شاهد بانك ملي شركت نفت علوم پزشكي بقيه االله علوم پزشكي ارتش علوم پزشكي تهران علوم پزشكي ايران علوم پزشكي شهيد بهشتي جمع 4 14 15 55 71 118 115 125 فراواني پرستاران درصد 0/8 2/7 2/9 10/6 13/7 22/8 22/2 24/2 100 517 جدول 2: توزيع فراواني وضعيت آگاهي پرستاران بيمارستانه يا آموزشي متبوع در سال 1385 دانشگاه علوم پزشكي تهران وضعيت آگاهي مورد بررسي شهر تهران بر حسب دانشگاهها و مراكز متوسط -20) 10 امتياز) درصد بالا (20-30 امتياز) 14/3 5 109 درصد 22/7 نتيجه آزمون 2 χ =9/09 df=3 p=0/02 22 23/3 32 106 112 154 34/3 37/1 14/3 12 13 5 علوم پزشكي ايران علوم پزشكي شهيد بهشتي ساير بيمارستانهاي دانشگاهي و غيردانشگاهي (شاهد بانك ملي شركت نفت بقيه االله ارتش) 100 481 100 35 جمع ٦١
جدول 3: عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران از ديد پرستاران شاغل در بيمارستانهاي آموزشي شهر تهران در سال 1385 عوامل سازماني فراهم بودن امكانات و تجهيزات كافي وجود كاركنان به كافي زمينه سازي در جامعه براي توجه به حقوق بيمار رعايت حقوق پرستاران بالا بردن استانداردهاي مراقبتي رسيدگي به وضعيت رفاهي كاركنان نظارت دقيق بر اقدامات درماني ايجاد واحد مشاوره براي بيماران انتخاب صحيح و دقيق پرستاران علاقمند وجود سيستم نظارتي براي پايش رعايت حقوق بيمار بحث 91 عوامل كاركنان ) پرستار پزشك و...) تناسب پرستار با بيمار 88 عوامل مربوط به دريافت كنندگان خدمات (بيمار مددجو) افزايش آگاهي بيماران در زمينه حقوق و مسو وليتهاي خود 54 88 آموزش رعايت حقوق بيمار به كاركنان به منظوربالا رفتن آگاهي 67 ايجاد احساس امنيت و آرامش در بيمار 18 46 ايجاد انگيزه كاري در پرستاران 53 19 احساس امنيت در كاركنان 18 18 كاهش ساعات كاري پرستاران 8 16 14 11 7 5 رعايت حقوق بيماران يكي از مهمترين مو لفههاي ارايه يك مراقبت انسان گرايانه و اخلاقي است. تحقيقات زيادي در دنيا با تا كيد بر اهميت و چگونگي رعايت اين حقوق انجام شده و قوانين و آييننامههاي متعددي در اين زمينه تدوين گرديده است اما براي رعايت اين حقوق در عمل تنها صدور بيانيه و بخشنامه كافي نبوده و در كنار آن بايد آموزشهاي لازم به ارايهدهندگان خدمات و همچنين بيماران و خانواده آنها ارايه گردد تا به اين ترتيب آنان بتوانند به صورت مشاركتكننده فعال در امر مراقبت و درمان محسوب شوند. دفتر منطقهاي اروپاي سازمان جهاني بهداشت (1999) در بيانيه خود مينويسد: ارتقاي حقوق بيماران يك مقوله چند بخشي است و براي دستيابي به اين هدف بايد تلاشهاي همه جانبهاي صورت پذيرد. سازمان جهاني بهداشت در اين زمينه راهكارهايي را ارايه كرده است كه از اهم اين راهكارها مشاركت فعال دريافتكنندگان و ارايهدهندگان خدمات در سياستگذاريهاي بهداشتي و گسترش برنامههاي آموزشي براي ارايهدهندگان خدمات از يك سو و كل جامعه از سوي ديگر است (9). با وجود افزايش آگاهي پرستاران و ديگر كاركنان گروه بهداشتي از حقوق بيمار در طي ٦٢
سالهاي اخير و به دنبال تلاشها و تا كيدهاي بينالمللي و ملي در اين مورد از جمله تدوين و انتشار منشور حقوق بيماران در ايران يافتههاي اين مطالعه بيانگر تا ثير عوامل متعددي بر رعايت اين حقوق بوده و تا ييدي است بر اين موضوع كه داشتن آگاهي به تنهايي براي رعايت اين حقوق كفايت نميكند. در واقع ميتوان چنين استنباط كرد كه هر چند هنوز يافتههاي برخي پژوهشها حاكي از ارتباط ميزان آگاهي پرستاران با چگونگي رعايت اين حقوق است و لذا هر قدر كه پرستاران در اين زمينه آگاهي بيشتري داشته باشند رعايت اين حقوق نيز بيشتر مورد توجه و اجرا قرار ميگيرد (10) اما به دليل وجود عوامل مداخلهگر بيروني در بسياري از موارد آگاه بودن از حقوق بيمار با امكان رعايت آنها همراه نميباشد. رعايت حقوق بيمار ملزوماتي را طلب ميكند كه در بسياري از موارد از كنترل فردي پرستار پزشك و يا بيمار خارج است. در تا كيد اين نكته مشاهده ميكنيم كه هر چند نتايج مطالعه حاضر نيز بيانگر سطح بالايي از آگاهي پرستاران از حقوق بيمار در بيمارستانهاي آموزشي شهر تهران بوده است ولي نتايج تحقيقات ديگر از يك سو و مشاهده واقعيتهاي موجود در بيمارستانها موارد متعددي از بيتوجهي و ناديده گرفتن حقوق بيماران را گوشزد ميكند (11). مواردي كه از بين بردن آن مستلزم تلاش و همكاري چند بخشي همراه با مشاركت مردم ارايهدهندگان خدمات و سياست گذاران در جامعه است. يافتههاي Ledo و همكاران در تحقيقي با عنوان «بررسي ميزان آگاهي و درك كاركنان بهداشتي از توجه به حقوق بيمار به عنوان بخشي از وظايف حرفهاي» نشان داد كه با وجود آگاهي داشتن %84 پرستاران از حقوق بيمار تنها %65 آنان در فعاليتهاي خود اين حقوق را رعايت ميكردند. اين محققين پيشنهاد ميكنند كه ترويج بحث حقوق بيماران هم به صورت عمومي و هم براي گروه مراقبتي درماني راه مناسبي براي ارتقاي آگاهي عمومي و تخصصي در اين زمينه است (12). از ديگر يافتههاي اين مطالعه مربوط به عوامل تسهيلكننده رعايت حقوق بيماران از ديد پرستاران بود. بر اساس اين يافتهها مهمترين عامل در اين زمينه كه در دسته عوامل مربوط به دريافتكنندگان خدمات مطرح شده افزايش آگاهي بيماران از حقوق خود بوده است. يافتههاي تحقيقات بسياري مو يد اين نكته است كه با افزايش آگاهي بيماران انتظار آنان نيز براي دريافت خدمات بهتر و رعايت شدن حقوقشان بيشتر ميشود (11) نجفيپور و همكاران در بررسي ميزان آگاهي بيماران بستري از حقوق خود در شهر جهرم به اين نتيجه دست يافتند كه ميانگين بيماراني كه نسبت به حقوق خود آگاهي دارند %8/14 بوده كه در اين ميان بيشترين ميزان آگاهي مربوط به بيماران با سطح تحصيلات بالاتر بوده است.(13) جولايي و مهرداد در مطالعه ميزان آگاهي بيماران از حقوق خود در شهر تهران به نتايجي متفاوت دست يافتند. بررسي آنها نشان داد كه اكثريت واحدهاي مورد بررسي (%73/3) آگاهي متوسطي از حقوق خود به عنوان بيمار داشتند ولي يافتههاي آنان نيز مو يد اين نكته بود كه ٦٣
تا ثير زمينههاي اقتصادي اجتماعي اخلاقي و فرهنگي آنها متفاوت است و توسعه و اجراي قوانين مربوط به اين حقوق نيز تابعي از اين شرايط بوده و بايد بر همين اساس صورت پذيرد (16) همچنان كه در يافتههاي مطالعه حاضر اهميت حق مشاركت و آگاهي بيمار از نظر پرستاران با يافتههاي بسياري از مطالعات غربي در اين زمينه مغايرت دارد كه ميتواند به دلايل تفاوتهاي فرهنگي و اجتماعي اين جوامع باشد (17). بايد توجه داشت كه به همين دلايل است كه گروه تحقيقاتي سازمان جهاني بهداشت يافتن راهكارهاي ملي را بر اساس شرايط ويژه هر جامعه براي احقاق حقوق بيمار به عنوان يك رويكرد اساسي در اين زمينه مطرح كرده است. لذا انجام پژوهشهاي عميق و گسترده با استفاده از رويكردهاي كيفي براي كشف و تبيين ديدگاه گروههاي مختلف اعم از دريافتكنندگان و ارايهدهندگان مراقبتهاي بهداشتي درماني پيشنهاد مي شود. نتيجهگيري مفهوم حقوق بيماران مقولهاي است كه هنوز جاي بحث و صحبت بسيار دارد و هر قدمي كه براي شناخت و گسترش آن برداشته شود ميتواند بيماران را در جهت دريافت مراقبتي مبتني بر حقوق انساني و اخلاقي ياري كند. با توجه به اهميت روز افزون مقوله حقوق بيمار در دنيا و احترام به وجود «انسان» توسعه راهكارهايي منطبق با زمينههاي غني فرهنگي ايران اسلامي براي رعايت هر چه بهتر آگاهي بيماران با افزايش سطح تحصيلاتشان بالاتر ميرود (8). Zulfikar و Ulusoy در مطالعه خود از آگاهي بيماران نسبت به حقوق خود نشان دادند كه تنها %23 از بيماران قادر به تعيين و تشخيص حقوق خود بودند و ميزان آگاهي آنان از اين حقوق به طور معناداري با وضعيت تحصيلي آنان در ارتباط بود. ولي با توجه به اين كه يكي از عوامل بسيار مهم در رعايت حقوق بيماران آگاهي و درخواست آنهاست بايد تلاش شود تا بيماران از كليه حقوق خود آگاه شوند (14). يكي ديگراز طبقات مهم گروهبندي شده در عوامل تسهيل كننده عوامل مربوط به سازمان بوده است كه از جمله اين عوامل ميتوان به فراهم كردن امكانات و تجهيزات كافي وجود نيروي كار كافي زمينه سازي در جامعه براي توجه به حقوق بيمار رعايت حقوق پرستاران بالا بردن استانداردهاي مراقبتي و رسيدگي به وضعيت رفاهي كاركنان اشاره كرد. در مطالعه Buken و Buken در مورد مشكلات بخش بهداشتي تركيه كه حقوق بيمار را تحت تا ثير قرار ميدهد نيز عواملي همچون مشكلات مربوط به بيمار مو سسه كاركنان مالي و كل سيستم خدمات بهداشتي درماني به عنوان عواملي مطرح شده كه مانع رعايت حقوق بيمار ميشود و حذف اين عوامل ميتواند در ارتقاي بهداشت جامعه مو ثر باشد (15). Rider و Makela در يك بررسي كه به منظور مقايسه وضعيت حقوق بيماران در چند كشور اروپايي انجام دادند به اين نتيجه رسيدند كه حقوق بيمار در كشورهاي مختلف تحت ٦٤
اين حقوق امروزه به عنوان يكي از اولويتهاي بخش بهداشت و درمان و يك ضرورت اجتنابناپذير مطرح است. لذا پژوهشگران با توجه به نتايج اين پژوهش پيشنهادات زير را براي ارتقاي رعايت حقوق بيماران ارايه ميدهند: اجراي برنامههاي آموزشي براي ارايهدهندگان خدمات و بيماران در زمينه حقوق بيمار ايجاد تعادل در نسبت پرستار/ بيمار با افزايش پرستاران در بخشها ايجاد و تقويت ضمانت اجرايي براي منشور حقوق بيماران تشويق پرستاراني كه رعايت منشور حقوق بيماران را در دستور كار خود قرار ميدهند. تا كيد بيشتر بر مفاهيم «اخلاق حرفهاي» در آموزش گروههاي پزشكي و پرستاري. از ديگر فعاليتهايي كه لازم است بيش از پيش مورد توجه مسو ولين و سياستگذاران قرار گيرد ارايه برنامههاي آموزشي براي كل جامعه بيماران و ارايهدهندگان خدمات در زمينه حقوق بيماران درگير كردن رسانهها در اطلاعرساني موارد مربوط به حقوق بيمار و پيگيري موارد نقض حقوق بيماران تصويب قوانين و مقرراتي براي تضمين رعايت حقوق بيماران و طراحي برنامههاي مشخص براي نظارت و پايش رعايت قوانين و مقررات در اين زمينه ميباشد. تشكر و قدرداني در پايان پژوهشگران مراتب سپاس خود را نسبت به دانشگاه علوم پزشكي تهران كه حمايت مالي از اين طرح مصوب را به عهده داشته است اعلام ميدارند. همچنين از كليه همكاران پرستار كه با اختصاص وقت و با دقت و حوصله در اين بررسي مشاركت داشته و ما را در انجام كار ياري نمودند كمال تشكر را داريم. References 1 - Eliss Z, Hartly B. Comsumerism: The different perspectives with health care. British Journal of Nursing. 2001; 5(3): 308-313. 2 - Almand P. What is consumerism and has it had an impact on health vising provision? A litreature review. J Adv Nurs. 2001; 35(6): 893-901. 3 - Levinsky NG. Social, institutional, and economic barriers to the exercise of patients' rights. NEJM. 1996; 334: 532-534. 4 - Gadow S. Existential advocacy philosophical foundation of nursing, inter J cantrall (ED.), ethics in nursing an anthology. New York: Ny: National League for Nursing; 1980. P. 41-51. 5 - Mallik M. Advocacy in Nursing, a review of the literature. Journal of advanced Nursing. 1997; 25(1): 130-138. - 6 سيد رسولي الهه يزدانيپور مهين. بررسي ديدگاه بيماران نسبت به رعايت حقوق آنان در مراكز بهداشتي درماني تبريز. همايش سراسري اخلاق و حقوق در پرستاري معاونت درمان و دارو اداره پرستاري و مامايي با همكاري مراكز آموزشي نمازي شيراز سال 1380. - 7 نصيرياني خديجه سالمي صديقه سلمان يزدي ناهيد حسيني فاطمه. بررسي ارتباط آگاهي پرستاران از حقوق بيمار با ميزان رعايت آن در بيمارستانهاي شهر يزد. فصلنامه پرستاري ايران زمستان 81 و بهار 82 شماره 32 و 33. 8 - Joolaee S, Mehrdad N. An investigation of patients awareness of their rights. National congress of Medical Ethics. Bursa, Turkey. Congress Proceeding Book. 2003; (1): 517-522. ٦٥
9 - Joint Consultation Between the WHO Regional Office for Europe, The Nordic Council of Ministers and The Nordic School of Public Health. Patients' rights and citizens' empowerment: through visions to reality. Copenhagen, Denmark; 1999. 10 - Ersoy N, Alton Y. Tendency of nurses to undertake the role of patient advocate. Eubios Journal of Asian and International Bioethics. 1997; (7): 167-70. 11 - Joolaee S, Nikbakht-Nasrabadi AR, Parsa-Yakta Z, Tschudin V, Mansouri I. An Iranian perspective on patients' rights: experiences of patients and their companion. Nursing Ethics. 2006; 13(5): 488-502. 12 - Ledo R, Salas L, Gonzalez, et al. The rights of the hospital patient: the knowledge and perception of their fulfilment on the part of the professional. The Group in Catalonia of the Spanish Society of Care for the Health Services User. Rev Clin Esp. 1998; 198(11): 730-5. - 13 نجفيپور صديقه مصلينژاد ليلا شهسواري سكينه. بررسي ميزان و آگاهي بيماران بستري در بخش نسبت به حقوق خود در بيمارستانهاي شهيد مطهري و پيمانيه جهرم. مجله دانشكده پرستاري و مامايي رازي بهار و تابستان 1381 2(1): صفحه 87. 14 - Zulfikar F, Ulusoy MF. Are patients aware of their rights? a Turkish study. Nursing Ethics. 2001; 8: 487-498. 15 - Buken NO, Buken E. Emerging health sector problems affecting patient rights in Turkey. Nursing Ethics. 2004; 11(6): 610-624. 16 - Rider ME, Makela C. A comparative analysis of patients' rights: an international perspective. International Journal of consumer studies. 2003; 27(4): 302-12. 17 - Albishi AA. The Saudi Patients', Physicians, and Nurses' Perceptions of and Lived Experiences with Patients' rights in Saudi Arabia: A Qualitative Phenomenological Study. Doctoral dissertation, George Mason University; 2004. ٦٦