ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ ΠΟΥ ΥΠΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΣΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ. ΜΙΑ ΠΗΓΗ ΑΓΧΟΥΣ;

ΕΙΔΙΚΟ ΑΡΘΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ ΠΟΥ ΥΠΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΣΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ. ΜΙΑ ΠΗΓΗ ΑΓΧΟΥΣ; Καδδά Όλγα Νοσηλεύτρια, PhD, Ιατρική Σχολή Αθηνών, Καρδιολογική Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Περίληψη DOI: 10.5281/zenodo.32561 Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των επαγγελματιών υγείας έχει επικεντρωθεί στην διαδικασία της εκπαίδευσης του ασθενή πριν και μετά την επέμβαση ανοικτής καρδιάς και στον τρόπο που επιδρά στην ψυχολογική του κατάσταση. Έχουν τονίσει ιδιαίτερα την ανάγκη για σχεδιασμό αποτελεσματικών και εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορούν την προεγχειρητική και μετεγχειρητική ενημέρωση, την καρδιακή αποκατάσταση των ασθενών μετά από επέμβαση ανοικτής καρδιάς με σκοπό την ενίσχυση της άνεσης του ασθενή αλλά και την μείωση του άγχους του. Η κεντρική ιδέα του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι η αλλαγή της συμπεριφοράς των ασθενών όσον αφορά στους τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Επιπλέον, στόχος των εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων αποτελεί η κατανόηση της διαδικασίας της επέμβασης, των επιπλοκών που μπορεί να προκύψουν, η διατήρηση της συμμόρφωσης στη θεραπεία σε υψηλά επίπεδα, η βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης και της ποιότητας ζωής όχι μόνο του ασθενή αλλά και της οικογένειας του Η επέμβαση καρδιάς αποτελεί μια πολύ δύσκολη διαδικασία που προκαλεί πολύ άγχος και ένας από τους πιο σημαντικούς ρόλους του νοσηλευτή είναι η παροχή πληροφοριών και η υποστήριξη του ασθενή καθόλη τη διάρκεια της περιεγχειρητικής περιόδου. Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση, επέμβαση ανοικτής καρδιάς, άγχος. Υπεύθυνος αλληλογραφίας: Καδδά Όλγα, Παπανούτσου 15, Άλιμος, 17455, e-mail: ol.kadda.31@gmail.com Σελίδα 31

SPECIAL ARTICLE OPEN HEART SURGERY PATIENTS EDUCATION. A SOURCE OF ANXIETY? Kadda Olga RN, PhD, Medical School of Athens, Cardiological Intensive Care Unit, Onassis Cardiac Surgery Centre Abstract DOI: 10.5281/zenodo.32561 In recent years the interest of health care professionals has focused on the process of patient pre and post operative education and in what way the psychological status is affected. They particularly emphasized the need to design effective and individualized trainings programs which concern preoperative and postoperative information, cardiac rehabilitation after open heart surgery so as to enhance patient s comfort and anxiety reduction. The main idea of the programme is to change patient s behaviour regarding modifiable risk factors and improve their quality of life. Moreover, the aim of the individual educational programme is to understand the surgical procedure, complications may occur, maintaining treatment compliance at a high level, the improvement of psychological status and quality of life not only for the patient but for its family too. Cardiac surgery is a very difficult process that causes a lot of stress and one of the most important nurse s roles is to provide information and patient support throughout their recovery period. Key-words: Education, open heart surgery, anxiety. Corresponding author: Kadda Olga, Papanoutsou 15, Alimos, 17455, e-mail: ol.kadda.31@gmail.com Σελίδα 32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ασθενείς μετά από επέμβαση ανοικτής καρδιάς αντιλαμβάνονται τη φροντίδα που παρέχεται από τον κλινικό νοσηλευτή ως μια ανάγκη τους για να ενημερωθούν ή και να εκπαιδευτούν όσον αφορά στη διαδικασία της επέμβασης και στις ατομικές τους συνήθειες μετά το χειρουργείο. 1 Σύμφωνα με μελέτη του Johnson, 2 ο νοσηλευτής εφαρμόζει αποτελεσματικές στρατηγικές με την προώθηση υγιούς συμπεριφοράς στον ασθενή οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να υιοθετήσουν και να διατηρήσουν δια βίου αλλαγές που αφορούν στον τρόπο ζωής τους. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των επιστημών υγείας έχει επικεντρωθεί στο σχεδιασμό και στην αποτελεσματικότητα εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η κεντρική ιδέα του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι η αλλαγή της συμπεριφοράς των ασθενών όσον αφορά στους τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Επιπλέον, στόχος των εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων αποτελεί η κατανόηση της διαδικασίας της επέμβασης, των επιπλοκών που μπορεί να προκύψουν, η διατήρηση της συμμόρφωσης στη θεραπεία σε υψηλά επίπεδα, η βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης και της ποιότητας ζωής όχι μόνο του ασθενή αλλά και της οικογένειας του. 1,2 Η εκπαίδευση που παρέχεται από τον νοσηλευτή πρέπει να επικεντρώνεται στις ανάγκες του ασθενή και να μην παρέχεται η γνώση παθητικά αλλά με τη συμμετοχή των ίδιων των ασθενών καθώς με αυτόν τον τρόπο μειώνεται το άγχος τους. Σύμφωνα με τους Polikandrioti και Νtokou 3 η συνεχής εκπαίδευση των ασθενών σχετίζεται με στατιστικά σημαντική μείωση των επανεισαγωγών στο νοσοκομείο λόγω επιπλοκών, μείωση της θνησιμότητας και της θνητότητας. Προεγχειρητική εκτίμηση και εκπαίδευση του ασθενή Η προεγχειρητική νοσηλευτική φροντίδα του ασθενή που πρόκειται να υποβληθεί σε επέμβαση ανοικτής καρδιάς περιλαμβάνει την αρχική εκτίμηση της κατάστασής του και την προετοιμασία του για τη χειρουργική επέμβαση. Σημαντικό μέρος της προετοιμασίας αυτής αποτελεί η εκπαίδευση τόσο του ίδιου του ασθενή, όσο και του περιβάλλοντός του η οποία πρέπει να είναι εξατομικευμένη και χρονικά προσδιορισμένη. 4 Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς χρειάζονται ειδική προετοιμασία ώστε να εξασφαλιστεί η ομαλή και χωρίς επιπλοκές διεγχειρητική και μετεγχειρητική τους πορεία. 5 Όταν οι ασθενείς εισάγονται στο νοσοκομείο πιθανόν να νιώθουν φόβο και άγχος. 6 Η χειρουργική επέμβαση, ως διαδικασία, είναι μια εμπειρία που προκαλεί άγχος και για πολλούς ασθενείς δεν είναι εύκολα αντιμετωπίσιμη. Η προεγχειρητική ενημέρωση των ασθενών συμβάλλει στην μείωση του προεγχειρητικού άγχους, στην ανάπτυξη της σχέσης εμπιστοσύνης με τους επαγγελματίες υγείας, στη συμμόρφωση των ασθενών με τη θεραπεία, στην έγκαιρη μετεγχειρητική αποκατάσταση και τέλος, στη μείωση του κόστους νοσηλείας. Επιπλέον, τα οφέλη που προκύπτουν από την παροχή υψηλού επιπέδου προεγχειρητικής ενημέρωσης στους ασθενείς είναι η μείωση των παραπόνων από την πλευρά των ασθενών και των συγγενών, η Σελίδα 33

εξοικονόμηση οικονομικών πόρων, στην αύξηση της ικανοποίησης των νοσηλευτών και η συμμόρφωση των ασθενών στις θεραπευτικές οδηγίες όσο και στους κανονισμούς του νοσοκομείου. 7,8 Η ανάπτυξη ενός προγράμματος εκπαίδευσης των ασθενών πολλές φορές είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί στο περιβάλλον του νοσοκομείου και απαιτούνται μέγαλη εμπειρία από τους επαγγελματίες υγείας και αναζήτηση τρόπων για να μεταδοθούν σωστά και με ακρίβεια οι πληροφορίες (π.χ, έντυπο ενημερωτικό υλικό). 9 Σύμφωνα με τους Kruzik και συν., 10 η παροχή γραπτών πληροφοριών προεγχειρητικά αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο για την ενημέρωση των ασθενών σε όλα τα στάδια της επέμβασης. Η παροχή ποιοτικής προεγχειρητικής ενημέρωσης σε συνδυασμό με την ενεργό συμμετοχή των ασθενών μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση της ικανοποίησης των ασθενών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Ο ρόλος του νοσηλευτή στην προεγχειρητική ενημέρωση του ασθενή είναι καθοριστικός για την επίτευξη των μέγιστων δυνατών θετικών αποτελεσμάτων. Η παροχή γραπτών οδηγιών δύναται να λύσει τυχόν απορίες των ασθενών που λόγω του άγχους δεν μπορούν να εκφράσουν την ώρα της νοσηλείας τους. Το αναμενόμενο αποτέλεσμα της εκπαίδευσης στον τομέα της διαχείρισης των παραγόντων κινδύνου είναι η αλλαγή στον τρόπο ζωής των ασθενών και η διατήρηση αυτών των αλλαγών για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την επέμβαση. Αυτό θα επιτευχθεί με τη δομημένη εξατομικευμένη εκπαίδευση που θα πραγματοποιηθεί την κατάλληλη χρονική στιγμή για τον ασθενή. 11,12 Το ιστορικό του ασθενή αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της προεγχειρητικής διαδικασίας. Η εκτίμηση δημογραφικών παραγόντων, συνοδών καρδιακών και μη νοσημάτων μπορούν να βοηθήσουν και τον ασθενή αλλά και τον ιατρό ώστε να εφαρμοσθεί η κατάλληλη θεραπεία για τον ασθενή μετά την επέμβαση. Παράλληλα, η καταγραφή της φαρμακευτικής αγωγής που λαμβάνει ο ασθενής είναι πολύ σημαντική διαδικασία και ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στα αντι-στηθαγχικά και στα αντι-αιμοπεταλιακά φάρμακα. 13 Η εκτίμηση του αναπνευστικού συστήματος του ασθενή και του βαθμού πιθανής αναπνευστικής ανεπάρκειας είναι απαραίτητη και μπορεί να μποορεί να προσδιοριστεί καλύτερα μόνο με εξετάσεις που αφορούν τη λειτουργικότητα του αναπνευστικού συστήματος. Η μετρίου βαθμού πνευμονοπάθεια δεν αυξάνει την διεγχειρητική θνητότητα, αντίθετα η σημαντικού βαθμού πνευμονοπάθεια, ιδίως στους μεγαλύτερης ηλικίας ασθενείς και σε εκείνους που λαμβάνουν στεροειδή, σχετίζεται με αυξημένη επίπτωση επιπλοκών αναπνευστικού συστήματος, παράταση της νοσηλείας στη ΜΕΘ και αυξημένη περιεγχειρητική θνητότητα. 13 Η κλινική εικόνα του ασθενή και η διανοητική του κατάσταση πρέπει να καταγράφεται στο ιατρικό ιστορικό του έτσι ώστε αν χρειαστεί να γίνει σύγκριση με την μετεγχειρητική του κατάσταση. Οι δερματοπάθειες, η κατάσταση των δοντιών και της στοματικής κοιλότητας, η αρτηριακής πίεση πρέπει να ελέγχονται προεγχειρητικά. 13 Ο αιματολογικός προεγχειρητικός έλεγχος κρίνεται αναγκαίος. Αυξημένα επίπεδα των λευκών αιμοσφαιρίων μπορεί να υποδηλώνει ύπαρξη Σελίδα 34

φλεγμονής και πρέπει να αντιμετωπίζεται πριν από την επέμβαση. Επίσης, σημαντικός είναι ο έλεγχος των αιμοπεταλίων στο αίμα για έναν ασθενή που λαμβάνει ηπαρίνη καθώς μπορεί να αναπτύξει ανοσολογικής αιτιολογίας θρομβοκυτταροπενία λόγω χορήγησης ηπαρίνης, (Heparin-induced thrombocytopenia (HIT)). Ο έλεγχος των ηλεκτρολυτών, της κρεατινίνης και των επιπέδων σακχάρου του αίματος είναι επίσης σημαντικός. Οι ασθενείς με υψηλή κρεατινίνη (>1.5mg/dL) είναι πιο επιρρεπείς στο να αναπτύξουν νεφρική δυσλειτουργία μετά την επέμβαση και έχουν υψηλότερα ποσοστά θνητότητας. Ο ασθενής επίσης, θα πρέπει να υποβληθεί σε εξετάσεις ούρων ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει εστία λοίμωξης του ουροποιητικού συστήματος και να λάβει την κατάλληλη αντιβιωτική αγωγή πριν από την επέμβαση. 13 Στην προεγχειρητική εκτίμηση του ασθενή συμπεριλαμβάνεται η πραγματοποίηση ακτινογραφίας θώρακος και η λήψη ηλεκτροκαρδιογραφήματος. 13 Ένα βασικό στοιχείο της προεγχειρητικής προετοιμασίας είναι και η εκτίμηση του εγχειρητικού κινδύνου. Αυτό προετοιμάζει τον ασθενή, την οικογένειά του αλλά και τους επαγγελματίες υγείας να ακολουθήσουν μια πιο επιθετική θεραπεία για τον ασθενή. Η πληροφορημένη συναίνεση του ασθενή πριν την επέμβαση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της προεγχειρητικής προετοιμασίας. Η ικανότητα να προβλέψει κανείς και να προλάβει τη θνησιμότητα έχει πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην αποκατάσταση του ασθενή και στην ποιότητα ζωής του μετά την επέμβαση. Επιπλέον, μειώνει το άγχος του, τη διάρκεια παραμονής του στο νοσοκομείο και κατά συνέπεια το κόστος για το νοσοκομείο και τους αρμόδιους φορείς. 13 Η επέμβαση ανοικτής καρδιάς είναι μια επέμβαση που απαιτεί τον κατάλληλο προγραμματισμό και η καλή μετεγχειρητική πορεία του ασθενή βασίζεται στην εκπαίδευσή του η οποία ξεκινάει από τη διάρκεια νοσηλείας του και συνεχίζεται μέχρι το σπίτι. 13,14 Η φροντίδα μετά από την επέμβαση έχει ως κύριο στόχο την μείωση των παραγόντων κινδύνου για εμφάνιση νέων καρδιακών συμβαμάτων. Περιλαμβάνει στρατηγικές που ενθαρρύνουν τους ασθενείς και τα μέλη της οικογένειας τους να διακόψουν το κάπνισμα, να ελέγξουν την υψηλή αρτηριακή πίεση, να βελτιώσουν τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, να ξεκινήσουν τη σωματική δραστηριότητα σε τακτική βάση, να μειώσουν το άγχος και να συμμορφωθούν με τη λήψη της φαρμακευτικής αγωγής. Πριν την έξοδό του από το νοσοκομείο, είναι σημαντικό ο ασθενής και η οικογένειά του να κατανοήσουν τις οδηγίες που θα λάβουν από τους επαγγελματίες υγείας σχετικά και με τη φαρμακευτική αγωγή. 15 Η φροντίδα των τραυμάτων είναι εξίσου ένα πολύ σημαντικό πεδίο ενημέρωσης και εκπαίδευσης και δίνοντας τις οδηγίες προς τον ασθενή ταυτόχρονα ενθαρρύνεται και ένα μέλος της οικογένειας του να συμμετέχει στην συγκεκριμένη διαδικασία. Η εκπαίδευση για τη φροντίδα του τραύματος αφορά κυρίως στην περιποίηση της χειρουργικής τομής και στην αποφυγή της βίαιης ανύψωσης και των απότομων κινήσεων των ώμων (όπως συμβαίνει για παράδειγμα στο τένις ή στο γκολφ) για έξι έως οκτώ εβδομάδες μετά τη χειρουργική επέμβαση ώστε να Σελίδα 35

επιτραπεί η πλήρης επούλωση των οστών του μαστού (στέρνο). Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται όταν ο ασθενής εμφανίσει οποιοδήποτε από τα ακόλουθα σημεία ή συμπτώματα λοίμωξης του τραύματος όπως πυρετός υψηλότερο από 38 º C, πόνο στο στήθος ή γύρω από την τομή ή ταχυκαρδία. Η ερυθρότητα στο σημείο της τομής, η αιμορραγία ή η έκκριση υγρών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να αναφέρονται άμεσα στον θεράποντα ιατρό. 15 Μετά την επέμβαση οι ασθενείς επωφελούνται από ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα καρδιακής αποκατάστασης γι αυτό και πρέπει να παροτρύνονται από τους επαγγελματίες υγείας να το παρακολουθήσουν. Τα πιθανά οφέλη της αποκατάστασης περιλαμβάνουν τη βελτίωση της καρδιακής λειτουργίας, την μείωση του καρδιακού ρυθμού σε ηρεμία και κατά την άσκηση και μειωμένο κίνδυνο θανάτου ή εμφάνισης επιπλοκών από καρδιακή νόσο. Γενικότερα, ο σκοπός της μετεγχειρητικής εκπαίδευσης είναι οι ασθενείς να υιοθετήσουν υγιεινές διατροφικές συνήθειες, ακόμα και με τη βοήθεια ενός διαιτολόγου, να διακόψουν το κάπνισμα, να ξεκινήσουν ή να διατηρήσουν τη σωματική δραστηριότητα, να διατηρήσουν τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης και των λιπιδίων του αίματος στα φυσιολογικά, να ρυθμίσουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, να συμμετέχουν (αν κρίνεται απαραίτητο) σε ψυχοκοινωνικά προγράμματα με σκοπό την μείωση του άγχους και τέλος, να προγραμματίζουν περιοδικές επισκέψεις στον ιατρό (παθολόγο ή καρδιολόγο). 15 Η εκπαίδευση του ασθενή ως πηγή άγχους Η ευεργετική επίδραση της εκπαίδευσης στο άγχος που βιώνει κατά την διαδικασία της χειρουργικής επέμβασης έχει γίνει αντικείμενο μελέτης για πολλούς ερευνητές, όμως λίγες μελέτες έχουν επικεντρωθεί ειδικά στους ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε καρδιοχειρουργική επέμβαση. Η επέμβαση καρδιάς αποτελεί μια πολύ δύσκολη διαδικασία που προκαλεί πολύ άγχος και πολλές φορές συμπτώματα κατάθλιψης τόσο στους ασθενείς όσο και τις οικογένειές τους. Υπάρχουν μελέτες 16,17 που αναφέρονται στην εκπαίδευση του ασθενή και στον τρόπο που επιδρά στην ψυχολογική του κατάσταση. Πολλοί ασθενείς βιώνουν έντονο άγχος πριν από την επέμβαση γεγονός που συνδέεται πολλές φορές με την εμφάνιση αρρυθμιών ή αρτηριακής υπέρτασης και κακή έκβαση της νόσου. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η παροχή πληροφοριών σχετικές με την επέμβαση προεγχειρητικά μπορεί να ανακουφίσει το άγχος των ασθενών και πιο συγκεκριμένα, η παροχή γραπτών πληροφοριών αποτελεί το πιο ιδανικό και τον πιο αποτελεσματικό τρόπο ενημέρωσης των ασθενών ενισχύοντας τη διαδικασία της συναίνεσης του ασθενή στις επεμβατικές πράξεις. 18 Οι Deyirmenjian και συν., 19 σε μελέτη τους θέλησαν να διερευνήσουν την επίδραση που έχει η προεγχειρητική εκπαίδευση των ασθενών στην ψυχολογική τους κατάσταση και κυρίως στην διαχείριση του άγχους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι ασθενείς που έλαβαν την κατάλληλη εκπαίδευση προεγχειρητικά είχαν μειωμένα επίπεδα άγχους μετά την επέμβαση γεγονός που είχε άμεση σχέση με το κοινωνικό και πολιτιστικό τους υπόβαθρο. Σελίδα 36

Οι δομημένες πληροφορίες που δίνονται στον ασθενή και η επίδραση που έχουν στην εμφάνιση ή μη άγχους των ασθενών έγινε αντικείμενο μελέτης και για τους Maward και Azar, 20 οι οποίοι διερεύνησαν την ενδεχόμενη σχέση μεταξύ του επιπέδου άγχους του ασθενή με τα κοινωνικοδημραφικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν την προαναφερθείσα υπόθεση και η συγκεκριμένη μελέτη έγινε αφορμή για την εφαρμογή ενός πρωτοκόλλου σχετιζόμενο με τη διάθεση ενημερωτικών εντύπων με σκοπό την παρουσίαση των απαραίτητων πληροφοριών που σχετίζονται με την επέμβαση καρδιάς. Αντίθετα με τις παραπάνω μελέτες, οι Vinker και συν., 21 σε μελέτη τους υπογράμμισαν την αναποτελεσματικότητα της παροχής γραπτών πληροφοριών στους ασθενείς καθώς μέσω αυτής της διαδικασίας ενισχύθηκε το άγχος των ασθενών, επηρεάστηκε η συμμόρφωσή τους με τη φαρμακευτική αγωγή καθώς και η διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ένας άλλος παράγοντας που έχει διερευνηθεί και φαίνεται να επηρεάζει την ενίσχυση ή μη του άγχους των ασθενών είναι η χρονική στιγμή κατά τη διάρκεια της οποίας γίνεται η ενημέρωση και η εκπαίδευση του ασθενή και έχει βρεθεί ότι η καλύτερη χρονική στιγμή που μπορεί να εκπαιδευτεί ο ασθενής είναι λίγες ημέρες πριν από την επέμβαση. 22 Ένας από τους πιο σημαντικούς ρόλους του νοσηλευτή είναι η ενίσχυση της άνεσης του ασθενή. Η βασική ευθύνη του είναι η παροχή πληροφοριών και η υποστήριξη του ασθενή με σκοπό την μείωση του προεγχειρητικού άγχους. Οι γνώσεις, οι δεξιότητες και η εμπειρία που διαθέτει ο νοσηλευτής μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία αποτελεσματικών, ασφαλών, εξατομικευμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης που θα βοηθήσουν τους ασθενείς να κατανοήσουν ό,τι αφορά τη διαδικασία της επέμβασης, τις επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν και να βελτιώσουν την ψυχολογική τους κατάσταση. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των ερευνητών στρέφεται ολοένα και περισσότερο στην κατανόηση της αξίας της εκπαίδευσης για τους ασθενείς που υποβάλλονται σε επέμβαση ανοικτής καρδιάς αλλά και της επίδρασης που έχει στο άγχος των ασθενών. Κρίνεται σκόπιμο να πραγματοποιηθούν επιπλέον μελέτες για να διευκρινιστεί αν τελικά η ενημέρωση και η εκπαίδευση των ασθενών μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογική τους κατάσταση, θετικά ή αρνητικά και να βελτιώσει ή να επιδεινώσει τη διαδικασία της ανάρρωσης. Οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες των ασθενών και οι προσδοκίες τους για ενημέρωση και εκπαίδευση καθιστούν απαραίτητη την οργάνωση στρατηγικών από όλη την ομάδα φροντίδας του ασθενή που θα έχουν ως στόχο την παροχή κατάλληλων πληροφοριών σχετιζόμενες με τη νόσο. Επιπλέον, θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι αρκετό να παρέχονται πληροφορίες και να εκπαιδεύονται οι ασθενείς που υποβάλλονται σε επέμβαση ανοικτής καρδιάς, αλλά θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν η μορφή που θα πρέπει να έχει η εκπαίδευση, η προσωπικότητα του ασθενή, αλλά και η ποσότητα των πληροφοριών που θα παρέχονται στον ασθενή ώστε να είναι απόλυτα κατανοητές. Σελίδα 37

10. Kruzik N.Benefits of preoperative education ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Doering LV, McGuire AW, Rourke D.Recovering from cardiac surgery: what patients want you to know.am J Crit Care 2002;11(4):333-43. 2. Johnson VD. Promoting behavior change: making healthy choices in wellness and healing choices in illness - use of self-determination theory in nursing practice. Nurs Clin North Am 2007;42(2):229-41, vi. 3. Polikandrioti M, Νtokou M. Needs of hospitalized patients. Health Science Journal 2011;5(1):15-22. 4. Γιακουμιδάκης Κ, Μπροκαλάκη- Πανανουδάκη Η.Εκπαίδευση Ασθενούς που Υποβάλλεται σε Χειρουργική Επέμβαση Αορτοστεφανιαίας Παράκαμψης. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2009, 48(2): 164 172. 5. Ζαχαρής Α, Καμπουρέλλη Α. Περιεγχειρητική Εκπαίδευση Ασθενούς που Υποβάλλεται σε Καρδιοχειρουργική Επέμβαση. Το Βήμα του Ασκληπιού 2011; 10(2):186-198. 6. Pritchard MJ. Managing anxiety in the elective surgical patient.br J Nurs 2009;18(7):416-9. 7. Στεργιοπούλου Α, Βλάχος Γ. Η Επίδραση της Προεγχειρητικής Ενημέρωσης στη Μείωση του Άγχους των Ασθενών.Νοσηλευτική 2010;49(1): 26 30. 8. Maward L, Azar N. Comparative study of anxiety in informed and non-informed patients in the preoperative period. Rech Soins Infirm 2004;(78):35-58. 9. Martin CG, Turkelson SL.Nursing care of the patient undergoing coronary artery bypass grafting.j Cardiovasc Nurs 2006;21(2):109-17. for adult elective surgery patients. AORN J 2009;90(3):381-7. 11. Walker JA.What is the effect of preoperative information on patient satisfaction?br J Nurs 2007;16(1):27-32. 12. Ozcan H, Yildiz Findik U, Sut N.Information level of patients in discharge training given by nurses following open heart surgery.int J Nurs Pract 2010;16(3):289-94. 13. Bojar RM. Manual of perioperative care in adult cardiac surgery. Fourth Edition. Blackwell Publishing, USA, 2009. 14. Theobald K, McMurray A.Coronary artery bypass graft surgery: discharge planning for successful recovery.j Adv Nurs 2004;47(5):483-91. 15. Διαδικτυακή σελίδα: Uptodate: Patient information: Recovery after coronary artery bypass graft surgery (CABG) (Beyond the Basics). Διαθέσιμο από: http://www.uptodate.com/contents/recoveryafter-coronary-artery-bypass-graft-surgery-cabgbeyond-the-basics. Ημερομηνία πρόσβασης 03/07/14. 16. Asilioglu K, Celik SS.The effect of preoperative education on anxiety of open cardiac surgery patients.patient Educ Couns 2004;53(1):65-70. 17. Deyirmenjian M, Karam N, Salameh P.Preoperative patient education for open-heart patients: a source of anxiety?patient Educ Couns 2006;62(1):111-7. 18. Jlala HA, French JL, Foxall GL, Hardman JG, Bedforth NM.Effect of preoperative multimedia information on perioperative anxiety in patients undergoing procedures under regional Σελίδα 38

anaesthesia.br J Anaesth 2010;104(3):369-74. 19. Deyirmenjian M, Karam N, Salameh P.Preoperative patient education for open-heart patients: a source of anxiety?patient Educ Couns 2006;62(1):111-7. 20. Maward L, Azar N.Comparative study of anxiety in informed and non-informed patients in the preoperative period.rech Soins Infirm 2004;(78):35-58. 21. Vinker S, Eliyahu V, Yaphe J.The effect of drug information leaflets on patient behavior.isr Med Assoc J 2007;9(5):383-6. 22. Cupples SA.Effects of timing and reinforcement of preoperative education on knowledge and recovery of patients having coronary artery bypass graft surgery.heart Lung 1991;20(6):654-60. Σελίδα 39