ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Σχεδιασμός κι ανάπτυξη εξατομικευμένου και προσαρμοστικού συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems» ΣΚΟΥΛΗΚΑΡΗ ΑΡΙΑΔΝΗ ΕΙΡΗΝΗ Μάρτιος 2015 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΣΑΚΑΛΙΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΩΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΑΤΖΗΛΥΓΕΡΟΥΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 1

Ευχαριστίες Πρώτα απ όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή κ. Θανάση Τσακαλίδη, διευθυντή του Εργαστηρίου Γραφικών, Πολυμέσων και Γεωγραφικών Συστημάτων, που μου έκανε την τιμή να συνεργαστούμε για την εκπόνηση αυτής της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας και μου έδωσε τη δυνατότητα να μελετήσω και να ασχοληθώ με ένα σημαντικό κι επίκαιρο θέμα, στον τομέα που με ενδιαφέρει. Στη συνέχεια, θα ήθελα να ευχαριστήσω πάρα πολύ τον καθηγητή κ. Δημήτρη Τσώλη για την άψογη συνεργασία που είχαμε καθ όλη τη διάρκεια διεκπεραίωσης της διπλωματικής μου εργασίας. Η καθοδήγηση και η ενθάρρυνση που μου παρείχε, σε συνδυασμό με τις γνώσεις του και τη συνεχή ενασχόλησή του με το θέμα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εκπόνησή της. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή κ. Ιωάννη Χατζηλυγερούδη, που αποδέχτηκε αμέσως την πρότασή μου να συμμετέχει στη τριμελή εξεταστική επιτροπή της διπλωματικής εργασίας μου. Τέλος, ευχαριστώ πάρα πολύ την οικογένειά μου για την ενθάρρυνση και υποστήριξη που μου παρέχουν τόσα χρόνια. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 2

Περίληψη Τα τελευταία χρόνια η αυξανόμενη σημασία της πληροφορίας και της συνεχιζόμενης μάθησης έχει καταστήσει τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) στην εκπαίδευση καθώς και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω e-learning συστημάτων, ως επιτακτική ανάγκη. Το κυριότερο πλεονέκτημα των e-learning συστημάτων είναι ότι παρέχουν τη δυνατότητα στον κόσμο να παρακολουθήσει ένα μάθημα, ακόμα κι ένα ολόκληρο πρόγραμμα σπουδών εξ αποστάσεως, μέσω της σύγχρονης και παγκοσμίως πλέον διαδεδομένης μεθόδου των online courses. Τα περισσότερα μεγάλης εμβέλειας και αναγνωρισιμότητας, πανεπιστήμια του εξωτερικού προσφέρουν online μαθήματα μέσω τεχνολογιών του διαδικτύου, χρησιμοποιώντας διαφάνειες, βιντεο-διαλέξεις και online εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Ένας τομέας όμως στον οποίο υστερεί η εκπαίδευση εξ αποστάσεως, ακόμα και στα πιο πρόσφατα ανεπτυγμένα e-learning συστήματα, είναι ο τομέας της προσωποποίησης του σπουδαστή και εξατομίκευσης του συστήματος στις ανάγκες του. Η παρούσα διπλωματική εργασία παρουσιάζει τις δυνατότητες που παρέχονται από τα ήδη υπάρχοντα συστήματα e-learning, την τωρινή κατάσταση με τα παρεχόμενα online μαθήματα από πανεπιστήμια του εξωτερικού και το ερευνητικό κενό που υπάρχει σχετικά με την «προσωποποίηση» (personalization) του σπουδαστή και την προσαρμογή (adaptation) του συστήματος στις ανάγκες του. Μελετάται η μοντελοποίηση του χρήστη (user modeling), τα μαθησιακά προφίλ, ο εμπλουτισμός του προφίλ του σπουδαστή ώστε να παρέχει περισσότερες και αξιόλογες πληροφορίες, καθώς και οι δυνατότητες εξατομίκευσης του συστήματος στον εκάστοτε σπουδαστή, ώστε να επιτευχθεί η επιτάχυνση και αποτελεσματικότητα της ηλεκτρονικής μάθησης. Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ένα σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, το οποίο στηρίζεται στο λογισμικό Moodle και έχουν αναπτυχθεί σε αυτό, νέες υπηρεσίες εξατομίκευσης και προσαρμοστικότητας του συστήματος στις ανάγκες και προτιμήσεις του εκπαιδευομένου. Το Moodle LMS (Modular Object Oriented Dynamic Learning Environment) είναι ελεύθερο λογισμικό μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 3

διαχείρισης εκπαιδευτικού περιεχομένου και χρησιμοποιείται από πολλά πανεπιστήμια παγκοσμίως. Είναι ευέλικτο, εύκολο στην εκμάθηση και αρκετά ασφαλές για την ασύγχρονη εκπαίδευση από απόσταση. Ενσωματώνει πληθώρα λειτουργιών και δυνατοτήτων που επιτρέπουν στο διδάσκοντα να διαμορφώσει ένα καλά οργανωμένο και ευχάριστο μάθημα με ευρεία κλίμακα δραστηριοτήτων. Στο εξατομικευμένο και προσαρμοστικό σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης που αναπτύχθηκε, διαμορφώθηκε ένα μάθημα με πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο απαρτίζουν πολλά και διαφορετικού τύπου μαθησιακά αντικείμενα (πηγές πληροφόρησης, δραστηριότητες, κ.α.). Εμπλουτίστηκε το προφίλ χρήστη με περισσότερες προσωπικές πληροφορίες γι αυτόν και στη συνέχεια αναπτύχθηκαν μαθησιακά μονοπάτια που στηρίζονται είτε στα πεδία προφίλ χρήστη, είτε στο μαθησιακό στυλ του εκπαιδευομένου, είτε σε άλλους παράγοντες που παρουσιάζονται αναλυτικά στην εργασία. Για την εξατομίκευση του συστήματος αναπτύχθηκε μία ενότητα «Pre-course test» η οποία περιλαμβάνει δύο νέες υπηρεσίες για την άντληση πληροφοριών του χρήστη, μορφωτικό υπόβαθρο, μαθησιακό στυλ, προηγούμενη γνώση στο αντικείμενο του μαθήματος κ.α. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από εκεί, αξιοποιούνται κατάλληλα για τη διαμόρφωση ομάδων των εκπαιδευομένων και για τις υπηρεσίες προσαρμοστικότητας του συστήματος. Επίσης, στο διαδικτυακό αυτό σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης έχουν αναπτυχθεί μαθησιακά αντικείμενα που ενισχύουν στη συνεργατική μάθηση, βελτιώνουν την ποιότητα του μαθήματος και έτσι αυξάνεται το κίνητρο του σπουδαστή. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 4

Abstract Nowdays, e-learning environments have become increasingly popular in educational establishments. The rapid growth of e-learning has changed traditional learning behavior and presented a new situation to both educators (lecturers) and learners (students). The majority of current e-learning systems are based on Learning Management Systems (LMS), which allow students attending courses free from space and time limitations. They can attend the class anytime they are available and regardless of the place. LMS are web-based educational systems that offer students an active role in their own education through a variety of learning activities and different kinds of learning content, that the educator has produced. Although this fact, most Learning Management Systems lack of personalization and adaptivity features. The modern trend in education is the production and organization of Massive Open Online Courses (MOOCs) from large and internationally recognized Universities. So, they focus on gathering too many people in these courses (MOOCs) and not on personalization and adaptivity. Personalization in web-based systems means attention to the user and his needs. Web-based systems, such as e-commerce sites, focus on personalization by observing the user, his common actions and navigation paths, in order to understand his preferences and what he is looking for. So they differentiate each individual according to his interests, preferences, and generally his profile. Then, they adapt the content appropriately to his needs, and the user watches first the content that may interest him. Traditional and commonly used e-learning platforms offer to their users same educational content, same learning activities and possibilities, and generally exactly the same content, with no further personalization support. Some existing open source e-learning systems may support, under certain circumstances adaptation and personalization features, but need extension and elaboration to acquire sufficiently these characteristics. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 5

Especially in the case of distance learning, that teacher and students have no face-toface communication, learner s personalization is essential in order the teacher to be aware of each learner s characteristics. In e-learning systems, personalization could be achieved with an integrated user profile (student profile), which would include except from the classic information (name, surname, email) more specific and useful information. If the teacher had more information about each student, he could be able to guide him more effectively and evaluate him more correctly. In addition to that, if teacher was aware of each learner s profile, meaning his learning style, interests, preferences and his previous knowledge of the course topics, he would be able to adapt the learning content to his needs. That would increase student s satisfaction, motivation and consequently his participation in the course. In this master thesis, a personalized and adaptive e-learning system has been developed. The development of this integrated personalized e-learning system, is based on a very popular open source LMS, which in this case is used for further extension and development of new features. The most suitable LMS for implementing those new features is Moodle (Modular Object-oriented Dynamic Learning Environment), due to its modularity and extensibility as well as its vast community of users. There have been added new features in order to enrich student s profile and adjust learning material to the learner, depending on his profile and learning progress. The teacher has the ability to organize suitable learning objects and learning paths for each student, depending on particular user profile fields, learning styles and student s performance. This personalized and adaptive e-learning system increases student s motivation and participation. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 6

Πίνακας ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ABSTRACT... 5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 2. ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ... 14 2.1. Εισαγωγή... 14 2.2. Είδη εξ αποστάσεως εκπαίδευσης... 15 2.2.1. Σύγχρονη εκπαίδευση... 15 2.2. 2. Ασύγχρονη εκπαίδευση... 17 2.3. Μέσα και Τεχνικές απαιτήσεις εξ αποστάσεως εκπαίδευσης... 20 2.4. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στη σύγχρονη εποχή... 22 2.5. Εκπαίδευση μέσω φορητών συσκευών... 24 2.5.1. Εισαγωγή... 24 2.5.2. Τα πλεονεκτήματα του «Mobile learning» στην εκπαίδευση... 24 3. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΥΠΟΙ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ... 25 3.1. Learning Management System LMS... 25 3.2. Content Management System CMS... 27 3.3. Learning and Content Management System LCMS... 28 3.4. Vrtual Learning Environment VLE... 29 3.5. Personal Learning Environment PLE... 30 4. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ONLINE COURSES... 31 4.1. Massive Open Online Courses MOOCs... 31 4.2. Παρούσα κατάσταση... 32 4.3. Η περίπτωση του Coursera... 36 4.4. Η περίπτωση του edx... 39 4.5. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο... 41 5. ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ... 46 5.1. Προσωποποίηση κι εξατομίκευση στο Διαδίκτυο... 46 5.2. Εξατομίκευση και προσαρμοστικότητα στα συστήματα e-learning... 49 5.2.1. Παρούσα κατάσταση και ελλείψεις... 49 5.2.2. Αναγκαιότητα ύπαρξης «προσωποποίησης» και προσαρμοστικότητας στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση... 50 5.2.3. Κατευθύνσεις επέκτασης για «προσωποποίηση» στην εκπαιδευτική διαδικασία από απόσταση 52 μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 7

5.3. Προηγούμενη έρευνα στον τομέα της προσωποποίησης και εξατομίκευσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση... 56 5.3.1. Moodle_LS... 57 5.3.2. Intelligent Tutoring Systems... 59 5.3.3. Learning paths CICEI project... 60 5.3.4. SCORM... 61 6. ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΧΡΗΣΤΗ... 62 6.1. Εισαγωγή στον τομέα του «User Modeling»... 62 6.2. Μοντέλο χρήστη... 63 6.3. Πρότυπα μοντέλων και συλλογή δεδομένων... 65 6.4. Αναγκαιότητα ύπαρξης προφίλ χρήστη στα προσαρμοστικά συστήματα... 66 6.5. Μοντελοποίηση χρήστη στα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης... 69 6.5.1. Μοντελοποίηση σπουδαστή... 69 6.5.2. Μεθοδολογίες μοντελοποίησης... 70 6.5.3. Αρχικοποίηση Μοντέλου Σπουδαστή... 72 6.5.4. Επίπεδα προφίλ χρήστη σπουδαστή... 74 6.5.5. Συμπεράσματα... 74 7 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ... 75 7.1. Εισαγωγή... 75 7.2. Αρχιτεκτονική συστήματος και τεχνολογίες υλοποίησης... 77 7.2.1. Αρχιτεκτονική συστήματος... 77 7.2.2. Λογισμικό Moodle... 79 7.2.2.1. Τι είναι το Moodle... 79 7.2.2.2. Οι υπηρεσίες και τα κύρια χαρακτηριστικά του Moodle... 80 7.2.3. Τεχνικές απαιτήσεις του συστήματος... 82 7.2.4. Διαμόρφωση εξυπηρετητή (server)... 83 7.3. Εγκατάσταση... 85 7.3.1. Εγκατάσταση και ρύθμιση εξυπηρετητή διαδικτυακών εφαρμογών WampServer... 85 7.3.2. Δημιουργία Βάσης Δεδομένων... 88 7.3.3. Εγκατάσταση λογισμικού... 90 7.4. Σχεδιασμός κι ανάπτυξη συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης... 99 7.4.1. Δομή και διαμόρφωση του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης... 99 7.4.1.1. Διαμόρφωση συστήματος... 99 7.4.1.2. Δομή αρχικής σελίδας... 100 7.4.1.3. Χρήστες και ρόλοι του συστήματος... 102 7.4.1.4. Δημιουργία κατηγοριών και μαθημάτων... 104 7.4.1.5. Δημιουργία λογαριασμών χρηστών και εγγραφή στο μάθημα... 104 7.4.1.6. Σχεδιασμός μαθήματος... 104 7.4.2. Ανάπτυξη μαθήματος «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση»... 106 7.4.2.1. Δομή του μαθήματος... 106 7.4.2.2. Δημιουργία πόρων μαθήματος... 108 μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 8

7.4.2.3. Δημιουργία Χώρου Συζητήσεων... 110 7.4.2.3.1. Ομάδα συζητήσεων ειδήσεων... 111 7.4.2.3.2. Συζήτηση... 113 7.4.2.4. Δημιουργία Ηλεκτρονικού Βιβλίου... 114 7.4.2.5. Δημιουργία ετικετών... 116 7.4.2.6. Ενσωμάτωση εξωτερικών συνδέσμων... 116 7.4.2.7. Διαμόρφωση δραστηριότητας «Wiki»... 117 7.4.2.8. Διαμόρφωση δραστηριότητας «Λεξικό όρων»... 119 7.4.2.9. Σύστημα Υποβολής Γραπτής Εργασίας... 121 7.4.3. Ανάπτυξη υπηρεσιών εξατομίκευσης... 126 7.4.3.1. Μεθοδολογία εξατομίκευσης... 126 7.4.3.2. Διεύρυνση του προφίλ χρήστη... 128 7.4.3.3. Μαθησιακό στυλ εκπαιδευομένου... 134 7.4.3.4. Εξατομικευμένη εμφάνιση του συστήματος και πλοήγηση... 136 7.4.3.5. Εξατομικευμένη διαδικασία διόρθωσης εργασίας... 142 7.4.3.5.1. PDF Annotation... 142 7.4.3.5.2. Ανατροφοδότηση (Feedback)... 144 7.4.3.6. Εισαγωγικό ερωτηματολόγιο για ομαδοποίηση χρηστών... 145 7.4.3.6.1. Υπηρεσία ερωτηματολογίου... 145 7.4.3.6.2. Οργάνωση εκπαιδευομένων με κοινά χαρακτηριστικά σε ομάδες... 149 7.4.3.7. Εισαγωγικό τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης με αναβαλλόμενη ανάδραση. 154 7.4.4. Ανάπτυξη υπηρεσιών προσαρμοστικότητας του συστήματος... 159 7.4.4.1. Ολοκλήρωση δραστηριότητας υπό συνθήκη... 159 7.4.4.2. Κριτήρια ολοκλήρωσης μαθήματος... 162 7.4.4.3. Δημιουργία μαθησιακών μονοπατιών (learning paths)... 164 7.4.4.3.1. Πρόσβαση σε μαθησιακό αντικείμενο με βάση το μαθησιακό στυλ... 166 7.4.4.3.2. Πρόσβαση σε μαθησιακό αντικείμενο με κριτήριο πεδίο προφίλ... 169 7.4.4.3.3. Πρόσβαση σε δραστηριότητα βάσει ολοκλήρωση άλλης δραστηριότητας... 170 7.4.4.3.4. Μαθησιακό μονοπάτι για συγκεκριμένη ομάδα εκπαιδευομένων... 171 7.4.4.3.5. Συνδυασμός κριτηρίων για καθορισμό μαθησιακού μονοπατιού... 171 7.4.4.4. Τεστ αξιολόγησης γνώσεων με προσαρμοστική κατάσταση... 173 7.4.4.5. Προσαρμοστικό τεστ χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο CAT... 175 7.4.4.5.1. Υπηρεσία προσαρμοστικού τεστ αξιολόγησης γνώσης... 175 7.4.4.5.2. Βήματα για το προσαρμοστικό τεστ με βάση το μοντέλο Rasch... 177 7.4.4.6. Προσαρμοστικότητα με βάση τις αναφορές του συστήματος... 180 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ... 181 8.1. Συμπεράσματα... 181 8.2. Προτάσεις για μελλοντική έρευνα... 184 8.3. Δημοσιεύσεις σε Εθνικά και Διεθνή Επιστημονικά Περιοδικά και Συνέδρια με Κρίση... 186 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 187 μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 9

μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 10

1. Εισαγωγή Οι οικονομικές, τεχνολογικές και επαγγελματικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στις μέρες μας, έχουν επιβάλλει ένα νέο τρόπο ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η εξειδικευμένη εργασία. Αναγκαία προϋπόθεση είναι η απόκτηση εξειδικευμένων γνώσεων και ο διαρκής εμπλουτισμός της γνώσης και της τεχνολογίας, προκειμένου να μπορούν οι πολίτες να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Την τελευταία εικοσαετία, η ραγδαία εξάπλωση της χρήσης των ψηφιακών τεχνολογιών και του διαδικτύου βελτίωσε σημαντικά τις προσφερόμενες ευκαιρίες εκπαίδευσης στους πολίτες, όλων των στρωμάτων και των ηλικιών. Υπερβαίνοντας συχνά εμπόδια που οφείλονται στο κοινωνικό υπόβαθρο αλλά και την οικονομική τους κατάσταση, και συνδέοντας με τις ανάγκες τους, ανάλογα με την ηλικία και τη φάση της επαγγελματικής τους εξέλιξης, σε μιαν προοπτική δια βίου μάθησης. Όλο και περισσότερα προγράμματα σπουδών, επιμόρφωσης και επαγγελματικής κατάρτισης προσφέρονται με ευέλικτο τρόπο, με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και με την αξιοποίηση της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Από τη μία πλευρά οι εκπαιδευτικοί, τα κέντρα κατάρτισης, οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις πρέπει να ενημερώνονται για τις εξελίξεις στο χώρο της τεχνολογίας, τα μέσα και τις νέες τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιήσουν ώστε να βελτιώνουν διαρκώς τα προγράμματά τους. Από την άλλη πλευρά, οι πολίτες αναζητούν διαρκώς συμβουλές και ενημέρωση για τις νέες τεχνολογίες και συγκεκριμένα για το αντικείμενο το οποίο τους ενδιαφέρει. Επομένως, επιλέγουν το αντίστοιχο πρόγραμμα κατάρτισης, online μάθημα, ακόμα και πρόγραμμα σπουδών, το οποίο επιθυμούν να παρακολουθήσουν εξ αποστάσεως προκειμένου να αποκτήσουν εξειδικευμένη γνώση στο συγκεκριμένο αντικείμενο ή να βελτιώσουν την ήδη υπάρχουσα γνώση που κατέχουν. Οι σύγχρονες μέθοδοι εκπαίδευσης βασίζονται σε συστήματα διαδικτυακής μάθησης και σε σύγχρονες τεχνολογίες υποστήριξης του διδακτικού έργου. Ο πιο σύγχρονος και ταυτόχρονα αποδοτικός τρόπος συνεχιζόμενης μάθησης είναι μέσω των νέων ισχυρών μοντέλων ηλεκτρονικής μάθησης, τα οποία παρέχουν τη δυνατότητα κατάλληλης διαχείρισης της γνώσης με στόχο τη συντήρηση και μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 11

επαναχρησιμοποίηση της. Σημαντικό ρόλο σε αυτό κατέχουν τα λεγόμενα Learning Management Systems (LMS). Τα συστήματα διαδικτυακής μάθησης, παρέχουν τη δυνατότητα ασύγχρονης εκπαίδευσης στον εκπαιδευόμενο, δηλαδή μπορεί να παρακολουθήσει το πρόγραμμα που τον ενδιαφέρει οποιαδήποτε χρονική στιγμή το επιθυμεί, σε οποιοδήποτε μέρος κι αν βρίσκεται και πολλές φορές με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Ένα σημαντικό μειωνέκτημα όμως, της ηλεκτρονικής μάθησης στη σημερινή της μορφή, είναι η ύπαρξη ελλειπούς προφίλ του χρήστη εκπαιδευόμενου, καθώς και η έλλειψη εξατομίκευσης του συστήματος στις ανάγκες του. Το προφίλ του χρήστη που παρουσιάζεται στα σημερινά συστήματα απαρτίζεται από τα στοιχειώδη μόνο στοιχεία του σπουδαστή, τα οποία δεν είναι εφικτό να περιγράψουν το επίπεδο γνώσεών του και τις προτιμήσεις του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο διδάσκων να έχει ελάχιστες γνώσεις για το σπουδαστή στον οποίο απευθύνεται, γεγονός που δυσχεραίνει την αξιολόγησή του, καθώς επίσης και τη σωστή και αποτελεσματική καθοδήγησή του καθ όλη την εκπαιδευτική διαδικασία. Ένας άλλος ανασταλτικός παράγοντας για την αποτελεσματική ηλεκτρονική μάθηση μέσω των LMS συστημάτων στη σημερινή τους μορφή, είναι το γεγονός ότι το εκπαιδευτικό περιεχόμενο που παρέχουν απευθύνεται στο σύνολο των σπουδαστών που παρακολουθούν το κάθε μάθημα. Πιο συγκεκριμένα, δεν υπάρχει προσαρμοστικότητα του περιεχομένου στις ανάγκες του κάθε σπουδαστή με βάση την προηγούμενη γνώση του, την επίδοσή του έως τώρα στο μάθημα και τα ενδιαφέροντά του. Στην παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία μελετώνται τα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η ανάγκη μοντελοποίησης του εκπαιδευόμενου, η προσθήκη χαρακτηριστικών προσωποποίησης και οι δυνατότητες επέκτασης του συστήματος ως προς την κατεύθυνση εξατομίκευσης του συστήματος στις ανάγκες του χρήστη. Η παρούσα εργασία δομείται σε οκτώ κεφάλαια. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και στα δύο είδη της, σύγχρονη κι ασύγχρονη. Παρουσιάζονται τα μέσα και οι τεχνικές απαιτήσεις για τα συστήματα e-learning, καθώς και ο ρόλος της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στη σύγχρονη εποχή. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 12

Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι τύποι λογισμικού που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση και κυρίως στην εκπαίδευση από απόσταση, καθώς επίσης και τα χαρακτηριστικά που διέπουν τον κάθε τύπο. Γίνεται εκτενής αναφορά στα συστήματα LMS, CMS, LCMS, VLE και PLE. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναπτύσσεται η φιλοσοφία των μαζικών ανοικτών διαδικτυακών μαθημάτων (MOOCs), η παρούσα κατάσταση και η τεχνολογική προσέγγιση. Παρουσιάζονται τα συστήματα MOOCs που έχουν γνωρίσει ευρεία διάδοση τα τελευταία χρόνια, η διαδικασία διεκπεραίωσης των μαθημάτων και τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Επίσης, παρουσιάζεται η περίπτωση του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, αναφορικά με την παροχή πληθώρας διαδικτυακών μαθημάτων από διάφορους τομείς. Το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στην έννοια της προσωποποίησης στο διαδίκτυο και ιδιαίτερα στην αναγκαιότητα ύπαρξης προσωποποιημένων χαρακτηριστικών στα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Παρουσιάζεται η τωρινή κατάσταση, η προβληματική των σημερινών συστημάτων και η ιδανική περίπτωση. Προτείνονται κάποιες κατευθύνσεις επέκτασης των σημερινών συστημάτων με χαρακτηριστικά προσωποποίησης του σπουδαστή και ο εμπλουτισμός του προφίλ του. Επιπλέον, παρουσιάζεται η έννοια της προσαρμοστικότητας των συστημάτων και η χρησιμότητα της εξατομίκευσης ενός συστήματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στις προτιμήσεις και στα ενδιαφέροντα του χρήστη. Παρουσιάζεται η συνυφασμένη σχέση της προσωποποίησης με την προσαρμοστικότητα, καθώς η δεύτερη προϋποθέτει την πρώτη. Στο παρακάτω κεφάλαιο παρουσιάζεται η ιδέα της μοντελοποίησης χρήστη, το μοντέλο χρήστη και οι τύποι μοντέλων, καθώς και οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μοντελοποίηση σπουδαστή στα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, στη δημιουργία κατάλληλα διαμορφωμένου προφίλ διατηρώντας ανανεωμένα τα δεδομένα, στις μεθοδολογίες μοντελοποίησης καθώς και στην αρχικοποίηση μοντέλου σπουδαστή. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η υλοποίηση του συστήματος εξατομικευμένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης και στο όγδοο κεφάλαιο αναπτύσσονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις για μελλοντική έρευνα. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 13

2. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση 2.1. Εισαγωγή Δεν είναι εύκολο να δοθεί ένας ορισμός για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι η μορφή εκπαίδευσης που στηρίζεται στα μέσα επικοινωνίας, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ο υπολογιστής, η τηλεδιάσκεψη, το ταχυδρομείο, τα CD - ROM, ακόμα και κασέτες βίντεο, και άλλα. Υπάρχει μικρή ή καθόλου διαπροσωπική επαφή, ή σε τάξη επαφή μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου, ανάλογα με το γεγονός αν υπάρχει σύγχρονη ή ασύγχρονη επικοινωνία, και κατά συνέπεια σύγχρονη ή ασύγχρονη εκπαίδευση. Στη σύγχρονη εποχή στην οποία ζούμε, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (distance learning) υλοποιείται κατά κύριο λόγο με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και του διαδικτύου, και πιο συγκεκριμένα σε διαδικτυακό περιβάλλον. Επομένως, τείνει να είναι ταυτόσημη με τις έννοιες ηλεκτρονική μάθηση (e-learning), μάθηση υποβοηθούμενη από υπολογιστή (computer assisted learning), διαδικτυακή μάθηση (online learning), διαδικτυακή εκπαίδευση (online education), εκπαίδευση βασισμένη στο διαδίκτυο (web-based education). Εικόνα 2.1. Ηλεκτρονική Μάθηση Το ζωτικό στοιχείο της εκπαίδευσης και ο τελικός σκοπός της είναι η μάθηση. Η μάθηση προκύπτει από τη συνεχή αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον, η μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 14

οποία και οδηγεί στη διαμόρφωση συμπεριφορών. Είναι η διαδικασία κατά την οποία το άτομο επεξεργάζεται σταδιακά τα ερεθίσματα που δέχεται, μαθαίνει από τις εμπειρίες και διαμορφώνει τη συμπεριφορά και την προσωπικότητά του. Με τον όρο «ηλεκτρονική μάθηση» εννοούμε τη διαδικασία κατά την οποία κάποιος μαθαίνει εκπαιδεύεται με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ο διεθνής όρος που χρησιμοποιείται είναι «e-learning». Η ηλεκτρονική μάθηση μπορεί να παρέχεται είτε μέσω σύνδεσης στο διαδίκτυο (online), είτε με χρήση εκπαιδευτικού υλικού αποθηκευμένο στον υπολογιστή ή σε εκπαιδευτικά cds, δηλαδή χωρίς να απαιτείται η σύνδεση στο διαδίκτυο (offline). 2.2. Είδη εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η εκπαίδευση από απόσταση μπορεί να χαρακτηριστεί είτε ως σύγχρονη είτε ως ασύγχρονη εκπαίδευση. Ο χαρακτηρισμός αυτός εξαρτάται από την ύπαρξη σύγχρονης ή ασύγχρονης επικοινωνίας κατά τη διαδικασία της εκπαίδευσης και της μάθησης, μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευομένων. Στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η ασύγχρονη μέθοδος ή ο συνδυασμός και των δύο μεθόδων, ο οποίος μπορεί να επιφέρει και το ιδανικό αποτέλεσμα. 2.2.1. Σύγχρονη εκπαίδευση Η σύγχρονη εκπαίδευση απαιτεί «σύγχρονη επικοινωνία», δηλαδή άμεση αλληλεπίδραση των εκπαιδευομένων με τους διδάσκοντες σε πραγματικό χρόνο. Τα πλεονεκτήματα αυτής της μορφής εκπαίδευσης είναι η ζωντανή επικοινωνία, οι άμεσες ερωτήσεις και απαντήσεις, η παρουσία σε αίθουσα διδασκαλίας (είτε πραγματική είτε εικονική), συνεπώς η αίσθηση του κοινού και η αμεσότητα. Τα μειονεκτήματα αυτής της μεθόδου είναι η χρονική δέσμευση είτε σε ωράριο, είτε σε διάρκεια, η δέσμευση παρουσίας σε συσκεκριμένο χώρο τη δεδομένη χρονική στιγμή, καθώς και η κακή επεκτασιμότητα για μεγάλες ομάδες. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 15

Η σύγχρονη εκπαίδευση μπορεί να έχει είτε τη μορφή της παραδοσιακής εκπαίδευσης με φυσική παρουσία σε αίθουσες διδασκαλίας, είτε τη διδασκαλία με τη μορφή τηλεδιάσκεψης με συμμετοχή σε εικονικές αίθουσες. Στη δεύτερη περίπτωση, η εκπαίδευση γίνεται εξ αποστάσεως με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η επικοινωνία είναι σύγχρονη, καθώς τόσο ο διδάσκοντας όσο και οι εκπαιδευόμενοι βρίσκονται στο ίδιο μέρος, πιο συγκεκριμένα σε εικονικό περιβάλλον, την ίδια χρονική στιγμή. Υπάρχει συγκεκριμένη χρονική διάρκεια του μαθήματος όπου η διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης διεξάγεται είτε με τη μορφή τηλεδιάσκεψης (που αναφέρθηκε παραπάνω και αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα), είτε με χρήση δωματίου «ζωντανής» συζήτησης (live chat room). Εικόνα 2.2. Learning chat room με χρήση κάμερας Οι εικονικές τάξεις έχουν τη δυνατότητα να συνδεθούν δορυφορικά ή με τεχνολογία συμπιεσμένου σήματος βίντεο ή με συνδέσεις πλήρους εύρους ζώνης, καθιστώντας δυνατή την «πρόσωπο με πρόσωπο» εκπαίδευση από απόσταση. Πιο συγκεκριμένα, ο εκπαιδευόμενος έχει τη δυνατότητα να ακούει τη διάλεξη από τον καθηγητή μέσω υπολογιστή, να υποβάλει ερωτήσεις και να πάρει απάντηση εκείνη τη χρονική στιγμή από τον καθηγητή. Ακόμα, μπορεί να ακούσει τις απορίες συμμαθητών/συμφοιτητών του. Αντίστοιχα ο διδάσκων έχει τη δυνατότητα να δει και να ακούσει τους εκπαιδευόμενους που βρίσκονται στην εικονική τάξη, παρόλο που μπορεί να βρίσκονται χιλιόμετρα μακριά. Επειδή η όλη διαδικασία γίνεται ηλεκτρονικά με χρήση διαδικτύου, οι εικονικές αίθουσες διδασκαλίας ονομάζονται και ηλεκτρονικές. Η υπηρεσία της τηλεδιάσκεψης λαμβάνει χώρα είτε με χρήση συγκεκριμένου εξοπλισμού για τη δυνατότητα κλήσεων με ήχο και εικόνα, είτε απλώς με τη χρήση ενός προσωπικού υπολογιστή. Η πιο απλή μορφή τηλεδιάσκεψης είναι εκείνη στην μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 16

οποία συμμετέχουν μόνο δύο υπολογιστές (point to point). Στην περίπτωση που συμμετέχουν περισσότεροι υπολογιστές (multi point), απαιτείται συνήθως η χρήση κάποιου ενδιάμεσου εξυπηρετητή στον οποίο συνδέονται οι εκπαιδευόμενοι και χρησιμοποιούν μία εικονική «αίθουσα». Τα τελευταία χρόνια έχουν διαδοθεί σημαντικά οι υπηρεσίες της τηλεδιάσκεψης, γι αυτό το λόγο έχουν αναπτυχθεί πολλά εργαλεία-λογισμικά. Λίγα όμως από αυτά υποστηρίζουν ανοικτά πρωτόκολλα επικοινωνίας που να εξασφαλίζουν τη συμβατότητα μεταξύ διαφορετικών προγραμμάτων κλήσης. Εικόνα 2.3. Τηλεδιάσκεψη, εικονική αίθουσα διδασκαλίας 2.2. 2. Ασύγχρονη εκπαίδευση Στη σύγχρονη εποχή στην οποία ζούμε, η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση γίνεται κυρίως με ασύγχρονη επικοινωνία. Δηλαδή οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν σε διαφορετικό χώρο και χρόνο μεταξύ τους, χωρίς να βρίσκονται στον ίδιο χώρο με τον εκπαιδευτή και χωρίς να απαιτείται ο ορισμός ενός χρονικού πλαισίου για την παράδοση του μαθήματος. Επομένως, αυτή η μορφή εκπαίδευσης ονομάζεται ασύγχρονη εκπαίδευση και τις περισσότερες φορές είναι διαδικτυακή εκπαίδευση. Βασικές πηγές ασύγχρονης εκπαίδευσης είναι τα e-courses, τα online forums, οι ηχογραφήσεις μαθήματος (audio και video recordings), τα wikis, το email και τα CD- ROM. Τις περισσότερες φορές υλοποιείται με χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών και περιβαλλόντων μάθησης που απαιτούν σύνδεση στο διαδίκτυο μέσω ενός προσωπικού υπολογιστή. Έχει αναπτυχθεί πληθώρα λογισμικών γνωστών ως «Course Management Systems», όπως το Blackboard και το Moodle, τα οποία έχουν μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 17

αναπτυχθεί για να υποστηρίζουν την online αλληλεπίδραση των εκπαιδευομένων μεταξύ τους και με τον εκπαιδευτή, να επιτρέπουν στους χρήστες να οργανώνουν συζητήσεις, να ανταλλάσουν μηνύματα, να «ανεβάζουν» στο διαδίκτυο multimedia, κ.α. Στην κατηγορία της ασύγχρονης εκπαίδευσης ανήκει η Αυτοδιδασκαλία, η Ημιαυτόνομη Εκπαίδευση και η Συνεργαζόμενη Εκπαίδευση. Στην Αυτοδιδασκαλία ο εκπαιδευόμενος εκπαιδεύεται μόνος του χρησιμοποιώντας όποιο μέσο επιθυμεί (π.χ. βιβλία, CD-ROM, Internet). Στην Ημιαυτόνομη Εκπαίδευση ισχύει ότι και στην Αυτοδιδασκαλία με τη διαφορά ότι υπάρχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα επικοινωνίας με τον υπεύθυνο εκπαιδευτή είτε με φυσική παρουσία στην τάξη, είτε μέσω διαδικτύου (π.χ. email), είτε μέσω audio ή/και video conference. Επομένως, η εκπαίδευση είναι κατά κύριο λόγο ασύγχρονη, αλλά τις στιγμές ταυτόχρονης επικοινωνίας με το διδάσκοντα, θεωρείται σύγχρονη. Στη Συνεργαζόμενη (Collaborative) Εκπαίδευση ο διδάσκοντας και οι εκπαιδευόμενοι επικοινωνούν ασύγχρονα μεταξύ τους, οι εκπαιδευόμενοι μελετούν στο δικό τους χώρο και χρόνο, τηρούν όμως ένα χρονικό πλαίσιο παράδοσης των εργασιών τους. Εικόνα 2.4. Μέσα ασύγχρονης εκπαίδευσης Το βασικό πλεονέκτημα της ασύγχρονης εκπαίδευσης είναι ότι ο εκπαιδευόμενος επιλέγει ο ίδιος τη χρονική στιγμή που επιθυμεί να ασχοληθεί με το μάθημα, τη χρονική διάρκεια, καθώς και το χώρο στον οποίο θα βρίσκεται (εφόσον δεν υπάρχουν χωρικοί περιορισμοί). Επομένως, καθορίζει ο ίδιος το ρυθμό ενασχόλησής του με το εκπαιδευτικό υλικό, έχει τη δυνατότητα να επαναλάβει το μάθημα όσες φορές θέλει, μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 18

να το διακόψει και να συνεχίσει αργότερα, και γενικότερα έχει τον έλεγχο του μαθήματος. Βασική και αναγκαία προϋπόθεση γι αυτή τη μορφή εκπαίδευσης είναι η χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή ή φορητής συσκευής, η γνώση της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται στα πλαίσια του μαθήματος και πολλές φορές η δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Η επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευομένων μεταξύ τους, αλλά και με το διδάσκοντα, μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας ψηφιακής εκπαιδευτικής πλατφόρμας και των διαφόρων δραστηριοτήτων που έχουν αναπτυχθεί σε αυτήν στα πλαίσια του μαθήματος. Οι εκπαιδευόμενοι, οι οποίοι είναι οι χρήστες του συστήματος, υλοποιούν τις δραστηριότητες του μαθήματος, πολλές από τις οποίες διευκολύνουν τη συνεργατική μέθοδο. Επομένως, οι εκπαιδευόμενοι βλέπουν το περιεχόμενο που έχουν δημοσιεύσει οι συμμαθητές τους, μπορούν να το σχολιάσουν και γενικότερα να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους, όπως και με το διδάσκοντα. Κάποιες δραστηριότητες που παροτρύνουν τους εκπαιδευόμενους για συνεργασία, είναι το wiki και το forum. Παράλληλα με αυτή τη μορφή μάθησης, ο καθηγητής γνωρίζει τους εκπαιδευόμενους και αλληλεπιδρά μαζί τους μέσω σύγχρονων συζητήσεων που ορίζουν μεταξύ τους σε τακτά χρονικά διαστήματα. Έτσι οι εκπαιδευόμενοι έχουν τη δυνατότητα να αισθάνονται ότι ανήκουν σε ένα κοινωνικό σύνολο, σε μία εκπαιδευτική κοινότητα και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς υπάρχει η δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους. Συνοψίζοντας λοιπόν, για τις δύο αυτές μορφές εκπαίδευσης (σύγχρονη και ασύγχρονη), είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι δε λειτουργούν αντιφατικά αλλά πολλές φορές συμπληρωματικά, αυτό είναι και το ιδανικό σενάριο εκπαίδευσης. Πολλοί μέθοδοι εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σήμερα, χρησιμοποιούν και τις δύο παραπάνω μορφές εκπαίδευσης (σύγχρονη και ασύγχρονη) και έτσι επιτυγχάνεται ένα πιο ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. Η ασύγχρονη εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από την έλλειψη αμεσότητας, όμως εμπλουτίζεται με την ενσωμάτωση των video conferences (τηλεδιάσκεψη) κι έτσι επιτυγχάνεται ένα ολοκληρωμένο αποτέλεσμα. Επιπλέον της σύγχρονης εκπαίδευσης, το ασύγχρονο περιβάλλον προσφέρει πρόσθετο υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό σε διάφορες μορφές (απλού κειμένου, εικόνας, διαγραμμάτων, βίντεο), ομάδα μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 19

συζητήσεων (forum), επικοινωνία μέσω προσωπικών μηνυμάτων, wiki, quizzes, surveys, φόρμα παράδοσης γραπτών εργασιών κ.α. Επομένως, στις περισσότερες περιπτώσεις «επιβάλλεται» ο συνδυασμός και των δύο μορφών εκπαίδευσης. Τέλος, τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα (π.χ. συστήματα e-learning) μπορούν να λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τη δια βίου εκπαίδευση κι έτσι επιτυγχάνεται το βέλτιστο αποτέλεσμα, καθώς αξιοποιείται στο έπακρον η διαρκής αλληλεπίδραση εκπαιδευομένων και διδάσκοντα. Επομένως, τα συστήματα e- learning εκτός από τη δυνατότητα για πλήρη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, αποτελούν ένα ισχυρό συμπληρωματικό εκπαιδευτικό μέσο για το διδάσκοντα ακόμα και στην περίπτωση της παραδοσιακής διδασκαλίας. 2.3. Μέσα και Τεχνικές απαιτήσεις εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Υπάρχει μία ποικιλία μέσων, τα οποία χρησιμοποιούνται για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Κάποια από αυτά αναφέρονται στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν και κάποια άλλα στον τρόπο ή τη συσκευή με την οποία προβάλλονται αυτές οι δραστηριότητες. Τα μέσα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση παρουσιάζονται παρακάτω : Ηλεκτρονικές συλλογές υλικού που διαχειρίζονται οι εκπαιδευτές, e-portfolios Κινούμενη εικόνα Εκπαιδευτικά παιχνίδια Σύγχρονη συζήτηση με κείμενο Εκπαιδευτικό υλικό βασισμένο στις τεχνολογίες διαδικτύου Ψηφιακοί δίσκοι πολυμέσων (multimedia CD-ROM) Ιστοσελίδες εκπαιδευτικού περιεχομένου Ψηφιακές πλατφόρμες ασύγχρονης συζήτησης Λογισμικά υποστήριξης συνεργασίας Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο Σύστημα διαχείρισης μάθησης Learning Management System (LMS) Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης Virtual Learning Environment (VLE) Εξομοιωτές μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 20

Συσκευές αναπαραγωγής αρχείων ήχου με υποστήριξη πολυμέσων Προσωπικοί υπολογιστές Φορητές συσκευές Οι τεχνικές απαιτήσεις για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι κυρίως εκείνες οι οποίες αναφέρονται στη δημιουργία κι ανάπτυξη του συστήματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ώστε να παραχθούν ολοκληρωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τον εκπαιδευόμενο. Στη σημερινή εποχή, στις περισσότερες περιπτώσεις εξ αποστάσεως εκπαίδευσης χρησιμοποιούνται συστήματα διαχείρισης μάθησης και εικονικά περιβάλλοντα εκπαίδευσης. Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχει αντίστοιχο λογισμικό ανοικτού κώδικα που διατίθεται δωρεάν και μπορεί να υποστηρίξει την εκπαιδευτική διαδικασία σε όλα τα επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα, οι τεχνικές απαιτήσεις για τη δημιουργία ενός συστήματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι οι εξής : Λειτουργικό σύστημα εξυπηρετητή (server) και πελάτη (client) (π.χ. Windows, Linux) Λογισμικό εξυπηρετητή (π.χ. Apache server) Λογισμικό διαχείρισης μάθησης (π.χ. Moodle) Λογισμικό δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού (π.χ. Microsoft Office, OpenOffice) Περιηγητής διαδικτύου (π.χ. Internet Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome) Ο περιηγητής διαδικτύου είναι απαραίτητη προϋπόθεση τόσο για τον εκπαιδευτή ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται το εκπαιδευτικό περιεχόμενο του συστήματος, όσο και για τον εκπαιδευόμενο για να μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτό. Ακόμα, απαιτούνται : Εξυπηρετητής ιστού (Web server) Εξυπηρετητής αρχείων (Ftp server) Προσωπικοί υπολογιστές Σύνδεση στο διαδίκτυο για όλους τους υπολογιστές μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 21

2.4. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στη σύγχρονη εποχή Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι μια εκπαιδευτική μέθοδος που εφαρμόζεται σε προπτυχιακό, μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο. Το πανεπιστήμιο που χρησιμοποιεί τη μέθοδο αυτή διαφέρει από κάθε άλλο συμβατικό πανεπιστήμιο, καθώς τα μαθήματα διδάσκονται μέσω διαδικτύου και με τη βοήθεια κάποιας εκπαιδευτικής πλατφόρμας, και δεν απαιτείται η φυσική παρουσία του εκπαιδευόμενου σε αίθουσα διδασκαλίας. Επίσης, σημαντικό πλεονέκτημα είναι ότι δεν υπάρχουν χρονικοί και χωρικοί περιορισμοί. Πιο συγκεκριμένα, ο εκπαιδευόμενος χρήστης του συστήματος, μπορεί να παρακολουθήσει την ενότητα που επιθυμεί και το αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό οποιαδήποτε χρονική στιγμή τον εξυπηρετεί οπουδήποτε κι αν βρίσκεται. Αυτό είναι και το σημαντικότερο, ότι στα περισσότερα online εκπαιδευτικά περιβάλλοντα υπάρχει ασύγχρονη επικοινωνία. Όταν η εκπαίδευση από απόσταση απαρτίζεται από ειδικά διαμορφωμένο εκπαιδευτικό υλικό και συνδυάζεται με τη διαρκή ενασχόληση του σπουδαστή με αυτό, τότε αξιοποιούνται στο μέγιστο οι νέες τεχνολογίες και δίνεται η δυνατότητα στο σπουδαστή να αποκτήσει έναν τίτλο σπουδών που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Εκτός του προπτυχιακού τίτλου σπουδών, η ανοικτή εκπαίδευση δίνει την ευκαιρία σε κάθε εργαζόμενο να παρακολουθήσει ένα κύκλο εξειδικευμένων online μαθημάτων ή σεμιναρίων ή έναν τίτλο σπουδών δεύτερου κύκλου (μεταπτυχιακό/ διδακτορικό). Αυτή η νέα μορφή εκπαίδευσης διευκολύνει τον εργαζόμενο να αποκτήσει επιπλέον γνώσεις και να εξελιχθεί ακόμα περισσότερο στον τομέα της εργασίας του, χωρίς να χρειάζεται να διακόψει τις επαγγελματικές και οικογενειακές του υποχρεώσεις προκειμένου να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις ενός συμβατικού προγράμματος σπουδών ή επιμόρφωσης. Η ιδιαιτερότητα των πανεπιστημίων και των εκπαιδευτικών οργανισμών που παρέχουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι η ελεύθερη πρόσβαση στην εκπαιδευτική πλατφόρμα. Επίσης, η δυνατότητα του ανθρώπου να σπουδάσει και να ενασχοληθεί με το αντικείμενο που τον ενδιαφέρει, τη χρονική στιγμή που επιθυμεί, ανεξάρτητα από το μέρος στο οποίο βρίσκεται, την ηλικία του και την οικονομική μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 22

του κατάσταση, καθώς τα περισσότερα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης παρέχονται δωρεάν. Τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα που παρέχουν εξ αποστάσεως εκπαίδευση λειτουργούν πλέον σε όλες τις ηπείρους της γης και απευθύνονται κυρίως σε ενήλικες. Παρέχουν είτε εκπαιδευτικά προγράμματα ενηλίκων για τη βασική τους εκπαίδευση, είτε για προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές. Σε κάθε ένα από αυτά τα ιδρύματα, το πρόγραμμα σπουδών, τα μαθήματα που παρέχουν, το οργανωτικό πλαίσιο και ο χρόνος ίδρυσης αντανακλούν τις εθνικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Για την οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού απαιτείται η ανάπτυξη ενός κατάλληλα διαμορφωνένου πληροφοριακού συστήματος, μίας ηλεκτρονικής πλατφόρμας που θα φιλοξενεί το περιεχόμενο αυτό σε οποιαδήποτε μορφή απαιτείται (μορφή κειμένου, multimedia, κ.α.). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 23

2.5. Εκπαίδευση μέσω φορητών συσκευών 2.5.1. Εισαγωγή Ο όρος «m-learning» προέρχεται από τον όρο «mobile learning» και αποτελεί ένα υποσύνολο της ηλεκτρονικής μάθησης «e-learning», της εκπαιδευτικής τεχνολογίας και της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Το mobile learning επικεντρώνεται στη μάθηση με χρήση εκπαιδευτικού υλικού μέσω φορητής συσκευής. Δύο ορισμοί που θα μπορούσαν να αποδοθούν στο m-learning είναι οι εξής : «οποιασδήποτε μορφής μάθησης που συμβαίνει όταν ο εκπαιδευόμενος δε βρίσκεται σε προκαθορισμένο μέρος», «μάθηση που συμβαίνει όταν ο εκπαιδευόμενος εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες για μάθηση που του δίνονται από τις φορητές συσκευές». Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στο «M-learning» περιλαμβάνουν τα Notebooks, κινητά τηλέφωνα, tablets και MP3-players. 2.5.2. Τα πλεονεκτήματα του «Mobile learning» στην εκπαίδευση Αυτό το είδος εκπαίδευσης, μέσω φορητών συσκευών, γνωρίζει όλο και μεγαλύτερη ανάπτυξη, γεγονός που οφείλεται στην ύπαρξη διαθέσιμων τεχνολογιών που υποστηρίζουν ευέλικτη, προσβάσιμη και προσωποποιημένη εκπαίδευση. Οι εκπαιδευόμενοι χρησιμοποιούν πολύ συχνά στην καθημερινότητά τους τις φορητές συσκευές, τα σύγχρονα έξυπνα τηλέφωνα (smartphones) κι άλλες συσκευές όπως κονσόλες παιχνιδιών, τα οποία μπορούν εξίσου να τα χρησιμοποιήσουν για τη μόρφωσή τους. Το βασικότερο πλεονέκτημα αυτής της μορφής εκπαίδευσης είναι το γεγονός ότι ο εκπαιδευόμενος μπορεί να εκπαιδευτεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε μέσω της φορητής συσκευής που χρησιμοποιεί. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 24

3. Πληροφοριακά Συστήματα στην Εκπαίδευση Τύποι Λογισμικού 3.1. Learning Management System LMS Ένα Learning Management System - LMS είναι μία εφαρμογή λογισμικού (software application) ή μία τεχνολογία βασισμένη στις τεχνολογίες διαδικτύου (web-based technology) που στοχεύει στο σχεδιασμό, στην υλοποίηση και αξιολόγηση μιας συγκεκριμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Χρησιμοποιείται για την προβολή εκπαιδευτικού υλικού, για την ανάπτυξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και γενικότερα για την οργάνωση και διεξαγωγή ενός ή περισσοτέρων μαθημάτων μέσω διαδικτύου. Πολλές φορές αποκαλείται επίσης ως «Course Management System», ή εκπαιδευτική πλατφόρμα ή e-learning πλατφόρμα. Τα Learning Management Systems έχουν γνωρίσει ευρεία διάδοση τα τελευταία κυρίως χρόνια, καθώς υιοθετούνται από πολλούς εκπαιδευτικούς οργανισμούς και ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για να είναι αποτελεσματικά αυτά τα συστήματα, πρέπει να μελετηθεί και να αναλυθεί η εμπειρία του χρήστη, ώστε να παρέχεται το βέλτιστο αποτέλεσμα που θα συνδυάζει παιδαγωγικές μεθόδους επαρκείς τόσο για τους εκπαιδευόμενους όσο και για το εκπαιδευτικό προσωπικό. Στα συστήματα διαχείρισης γνώσης (Learning Management Systems) ο εκπαιδευτής αντιμετωπίζει περισσότερες δυσκολίες στο να αντιληφθεί και να καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται και μαθαίνουν οι μαθητές του, συγκριτικά με την «πρόσωπο με πρόσωπο» εκπαίδευση. Τα κύρια χαρακτηριστικά δυνατότητες ενός συστήματος LMS είναι η διαχείριση μαθημάτων (οργάνωση λίστας μαθημάτων, εγγραφών στο σύστημα, συμμετεχόντων στο κάθε μάθημα, κ.α.), η ανάρτηση του εκπαιδευτικού υλικού, η ανάπτυξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (όπως το wiki, τα quizzes), η ασύγχρονη επικοινωνία μέσω μηνυμάτων, η σύγχρονη επικοινωνία μέσω chat και τηλεδιάσκεψης, η online βαθμολόγηση των εργασιών/δραστηριοτήτων, η διατήρηση ιστορικού απόδοσης των εκπαιδευομένων, η δημιουργία προφίλ χρηστών, η συμμετοχή σε ομάδες συζητήσεων μαθήματος (forum) και η εξαγωγή στατιστικών αναφορών. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 25

Υπάρχουν διαθέσιμα πολλά δωρεάν και ανοικτού κώδικα (opensource) συστήματα. Παραδείγματα δωρεάν συστημάτων LMS είναι τα εξής : Moodle, ATutor, efrontlearning, Sakai, Wordpress LMS. Ένα πολύ γνωστό εμπορικό σύστημα LMS είναι το Blackboard Learn. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 26

3.2. Content Management System CMS Ένα σύστημα διαχείρισης περιεχομένου CMS (Content Management System) είναι μία εφαρμογή λογισμικού που επιτρέπει δημοσίευση, επεξεργασία, τροποποίηση περιεχομένου, καθώς και ανανέωση και συντήρηση περιεχομένου μέσω μιας κεντρικής διεπαφής. Τα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου παρέχουν διαδικασίες για την οργάνωση ροών εργασίας (workflow) σε ένα συνεργατικό περιβάλλον (collaborative environment). Τα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου CMS στην πλειοψηφία των περιπτώσεων χρησιμοποιούνται για την δημιουργία ιστοσελίδων που περιλαμβάνουν blogs, ειδήσεις και ηλεκτρονικές συναλλαγές εμπορίου. Με τη χρήση αυτών των συστημάτων, δεν απαιτείται ο σχεδιασμός και η δημιουργία της ιστοσελίδας από την αρχή με χρήση γλώσσας προγραμματισμού. Υπάρχει όμως η δυνατότητα για περαιτέρω προγραμματισμό και επέκταση του συστήματος ώστε να καλύπτονται επαρκώς οι ανάγκες για τη κάθε περίπτωση. Το κύριο χαρακτηριστικό και ο στόχος των Content Management Systems είναι η παρουσίαση και προβολή οργανωμένης και δομημένης πληροφορίας στις ιστοσελίδες. Ένα σύστημα CMS μπορεί να λειτουργεί ως ένα κεντρικό αποθετήριο και να περιλαμβάνει αρχεία, εικόνες επιστημονικά δεδομένα, βίντεο και στοιχεία τηλεφωνικής επικοινωνίας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αποθήκευση πληροφορίας, έλεγχο και αναθεώρηση, εμπλουτισμό και δημοσίευση εγγράφων τεκμηρίωσης. Υπάρχει πληθώρα συστημάτων CMS και μεγάλη ποικιλία με βάση τη γλώσσα προγραμματισμού στην οποία στηρίζονται. Παραδείγματα CMS συστημάτων τα οποία είναι ανοικτού κώδικα είναι το DSpace και το Fedora Commons, των οποίων η λειτουργικότητα στηρίζεται σε κώδικα γραμμένο σε γλώσσα JAVA. Άλλα πολύ γνωστά παραδείγματα συστημάτων CMS είναι το Joomla, Drupal, Wordpress, Moodle, PHP-Nuke, MediaWiki, ATutor, κ.α. Αυτά τα συστήματα στηρίζονται στη γλώσσα προγραμματισμού PHP. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 27

3.3. Learning and Content Management System LCMS Τα διαθέσιμα συστήματα διαχείρισης γνώσης, οι βασικές λειτουργίες των οποίων καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες της σημερινής εκπαιδευτικής διαδικασίας, είναι αρκετά. Κάποια από τα συστήματα αυτά εστιάζουν στο χρήστη και ονομάζονται «Learning Management System LMS», και κάποια άλλα στο περιεχόμενο «Learning Content Management System LCMS». Ένα Learning Content Management System (LCMS) είναι μία τεχνολογία λογισμικού που παρέχει ένα περιβάλλον πολλαπλών χρηστών (multi-user environment) όπου δημιουργείται, αποθηκεύεται, οργανώνεται, επαναχρησιμοποιείται και παρουσιάζεται από τους σχεδιαστές και τους συγγραφείς, το ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο από ένα κεντρικό αποθετήριο. Ένα σύστημα LCMS επικεντρώνεται στην ανάπτυξη, οργάνωση, διαχείριση και δημοσίευση του περιεχομένου που θα παρουσιαστεί μέσω ενός συστήματος LMS. Οι χρήστες ενός συστήματος LCMS έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν και να επαναχρησιμοποιήσουν το εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Επομένως, σε ένα σύστημα LCMS αντί να αναπτύσσονται ολόκληρα διαφορετικά μαθήματα και να προσαρμόζονται σε διάφορα κοινά, παρέχεται η δυνατότητα ανάπτυξης ενός πρότυπου μαθήματος και η επεξεργασία, διαμόρφωση και επαναδημοσίευση αυτού σε διάφορα κοινά, διατηρώντας τις εκδόσεις και το ιστορικό. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η μείωση των διπλών προσπαθειών ανάπτυξης, καθώς οι υπεύθυνοι ανάπτυξης μαθήματος και διαχείρισης του εκπαιδευτικού περιεχομένου, μπορούν να χρησιμοποιήσουν το πρότυπο μαθήματος που παρέχεται και να το εμπλουτίσουν. Υπάρχουν αρκετά εργαλεία ανάπτυξης για διαχείριση σύγχρονης και ασύγχρονης διαδικτυακής εκπαίδευσης (online training) βασιζόμενης στη μεθοδολογία των μαθησιακών αντικειμένων (learning objects). Σε ένα LCMS παρέχονται τα κατάλληλα εργαλεία για συγγραφή και επαναχρησιμοποίηση περιεχομένου, καθώς και «χώροι» επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των εκπαιδευομένων, όπως τα forums, τα live chat rooms και τα live web-conferences. Χρησιμοποιείται είτε σε συνδυασμό με ένα σύστημα LMS, είτε ως αυτόνομο σύστημα, καθώς δίνει τη δυνατότητα ταχείας ανάπτυξης και διανομής του εκπαιδευτικού περιεχομένου στα μαθήματα. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 28

3.4. Vrtual Learning Environment VLE Ένα Virtual Learning Environment (VLE) είναι ένα εικονικό περιβάλλον εκπαίδευσης που χρησιμοποιείται πολύ συχνά στη σύγχρονη εποχή στον τομέα του e- learning. Είναι διαδικτυακό περιβάλλον το οποίο τείνει να μοντελοποιήσει την παραδοσιακή μορφή διδασκαλίας σε μία «εικονική» μορφή εκπαίδευσης, χρησιμοποιώντας εικονικές «αίθουσες διδασκαλίας», εκπαιδευτικό περιεχόμενο, εργασίες, βαθμούς και άλλες εξωτερικές πηγές όπως πχ. συνδέσμους (links) για άλλες μορφωτικές ιστοσελίδες. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε σε σύγχρονη είτε σε ασύγχρονη εκπαίδευση. Στα εικονικά συστήματα σύγχρονης εκπαίδευσης όλοι οι συμμετέχοντες στο μάθημα βρίσκονται ταυτόχρονα σε μία εικονική αίθουσα διδασκαλίας, σε πραγματικό χρόνο. Ο διδάσκων του μαθήματος παραδίδει σε «ζωντανή» μετάδοση το μάθημα στους εκπαιδευόμενους, χρησιμοποιώντας διαφάνειες, βίντεο και «χώρο συζήτησης» (chat). Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να συμμετέχουν στο μάθημα είτε απευθείας με χρήση μικροφώνου, είτε πληκτρολογώντας στο chat. Έτσι μπορούν να επικοινωνούν με τους συμμαθητές τους και να υποβάλλουν ερωτήσεις στον διδάσκοντα (ακόμα και σηκώνοντας το χέρι τους χρησιμοποιώντας τα αντίστοιχα εργαλεία του συστήματος). Όταν το εικονικό περιβάλλον εκπαίδευσης χρησιμοποιείται σε ασύγχρονη μορφή, οι εκπαιδευόμενοι παρακολουθούν και ολοκληρώνουν το μάθημα και τις αντίστοιχες εργασίες εντός του περιβάλλοντος αλλά ανεξάρτητα ο καθένας. Πιο συγκεκριμένα, στην ασύγχρονη μορφή εξακολουθούν να ισχύουν χρονοδιαγράμματα όπως και στη σύγχρονη, αλλά κάθε μαθητής μαθαίνει με το δικό του ρυθμό στο δικό του χρόνο. Τέλος, τα εικονικά περιβάλλοντα μάθησης (VLE) επιτρέπουν τη δημιουργία, αποθήκευση, πρόσβαση (σε) και χρήση ηλεκτρονικών εκπαιδευτικών πηγών. Ακόμα παρέχουν τη δυνατότητα για επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ όλων των συμμετεχόντων του μαθήματος (με χρήση emails, chat, wikis) και οργανωμένη πρόσβαση στο προφίλ του εκπαιδευόμενου ώστε να διαπιστωθεί η πρόοδός του. Παραδείγματα εικονικών περιβαλλόντων μάθησης είναι τα : SecondLife, OpenSim, Moodle. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 29

3.5. Personal Learning Environment PLE Τα συστήματα που ονομάζονται PLE (Personal Learning Environment) είναι εκείνα τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να έχουν τον έλεγχο και τη διαχείριση της εκπαίδευσή τους. Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευόμενοι θέτουν τους δικούς τους προσωπικούς στόχους μάθησης, καθορίζουν το ρυθμό ενασχόλησης και εκπαίδευσής τους, το περιεχόμενο, και επικοινωνούν με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες του μαθήματος. Επιπρόσθετα, τα συστήματα PLE είναι προσωποποιημένα περιβάλλοντα μάθησης που ενσωματώνουν τεχνολογίες Web 2.0 όπως wikis, blogs, Twitter, Facebook και δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στον εκπαιδευόμενο. Λειτουργούν ως προσωπικό κέντρο - περιβάλλον εκπαίδευσης, όπου το εκπαιδευτικό περιεχόμενο επαναχρησιμοποιείται ανάλογα τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα, την πρόοδο και τις ελλείψεις του εκπαιδευόμενου. Έτσι, ένα σύστημα PLE επικεντρώνεται στο χρήστη και του δίνει κατάλληλη πρόσβαση είτε στο περιεχόμενο είτε στις κοινότητες. Ακόμα, τα προσωποποιημένα περιβάλλοντα μάθησης αποτελούνται από ένα ή περισσότερα υποσυστήματα. Είναι εφικτό να απαρτίζονται είτε από μία desktop εφαρμογή, είτε από μία/περισσότερες διαδικτυακές υπηρεσίες (web-based services). Ισχυρά σενάρια των PLE συστημάτων περιλαμβάνουν τη χρήση κοινωνικών δικτύων (social networks) ώστε να προσπερνούν τα όρια συγκεκριμένων οργανισμών. Επιπλέον, χρησιμοποιούν πρωτόκολλα δικτύου (peer to peer, web services) ώστε να συνδέονται οι ηλεκτρονικές πηγές και τα συστήματα εντός ενός προσωποποιημένου περιβάλλοντος. Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω πως τα συστήματα PLE αποτελούν το πιο πρόσφατο βήμα για μια διαφορετική προσέγγιση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και βελτιστοποίηση των συστημάτων e-learning, εστιάζοντας στην προσωποποίηση του εκπαιδευόμενου. Παραδείγματα τέτοιων συστημάτων είναι τα εξής : CLIX, Moodle, igoogle. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 30

4. Διαδικτυακά Μαθήματα Online Courses 4.1. Massive Open Online Courses MOOCs Στη σημερινή εποχή, δημιουργούνται όλο και περισσότερα διαδικτυακά μαθήματα από πολλά Πανεπιστήμια κι εκπαιδευτικούς οργανισμούς, που προσελκύουν το ενδιαφέρον του ευρύ κοινού με ταχείς ρυθμούς. Έτσι, αυξάνονται με εκθετικούς ρυθμούς οι χρήστες του διαδικτύου που αποφασίζουν να παρακολουθήσουν Online Πανεπιστημιακά μαθήματα ή προγράμματα επιμόρφωσης. Συνεπώς, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση επεκτείνεται ολοένα και περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πιο πρόσφατη προσέγγιση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι τα «Massive Open Online Courses», γνωστά ως «MOOCs», τα οποία είναι Μαζικά Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα. Πιο συγκεκριμένα, έχει σχηματιστεί μία κοινοπραξία από Πανεπιστήμια παγκόσμιας εμβέλειας και προσφέρει πληθώρα μαθημάτων μέσω διαδικτύου σε διάφορους τομείς και στην πλειονότητα των περιπτώσεων διατίθενται δωρεάν. Βασικός στόχος των MOOCs είναι η απεριόριστη συμμετοχή εκπαιδευομένων και η ανοικτή πρόσβαση στην εκπαίδευση, μέσω διαδικτύου. Τα πρώτα MOOCs που δημιουργήθηκαν επικεντρώνονταν σε χαρακτηριστικά ανοικτής πρόσβασης, όπως σε ανοικτή άδεια περιεχομένου, σε ανοικτή δομή και μαθησιακούς στόχους, για να προωθήσουν την επαναχρησιμοποίηση και το συνδυασμό των πηγών. Σε αντίθεση με αυτά, τα νεότερα MOOCs έχουν κλειστές άδειες για το υλικό των μαθημάτων αλλά διατηρούν την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτό για τους φοιτητές. Θεωρούνται το πιο πρόσφατο επίτευγμα στον τομέα του e- learning, καθώς επιπρόσθετα από το παραδοσιακό υλικό που απαρτίζει το μάθημα (διαφάνειες, βιντεο-διαλέξεις και αρχεία εκπαιδευτικού περιεχομένου), τα MOOCs παρέχουν δια-δραστικές φόρμες χρηστών που συντελούν στη δημιουργία κοινοτήτων φοιτητών, καθηγητών κι επαγγελματιών. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 31

Ιστορική αναδρομή Ο όρος «MOOC» καθιερώθηκε από τους Dave Cormier (University of Prince Edward Island) και Bryan Alexander (National Institute for Technology in Liberal Education) το έτος 2008, ως απάντηση για ένα μάθημα συνδετικής γνώσης, που ονομαζόταν «Connectivism and Connective Knowledge» (CCK08). Το μάθημα αυτό καθοδηγούνταν από τους George Siemens (Athabasca University) και Stephen Downes (National Research Council), και το παρακολουθούσαν 25 φοιτητές πληρώνοντας δίδακτρα στο Πανεπιστήμιο Manitoba και 2200 φοιτητές διαδικτυακά χωρίς καμία πληρωμή. Όλο το περιεχόμενο του μαθήματος ήταν διαθέσιμο μέσω RSS feeds και οι φοιτητές που το παρακολουθούσαν διαδικτυακά μπορούσαν να συμμετέχουν μέσω εργαλείων που ενισχύουν τη συνεργατική μάθηση, συμπεριλαμβανομένων των συζητήσεων στο περιβάλλον του Moodle και τις «συναντήσεις» στο περιβάλλον του Second Life. Ο Stephen Downes ισχυρίζεται πως αυτά τα MOOCS, που αποκαλούνται cmoocs, είναι περισσότερο δυναμικά, δημιουργικά και ισχυρά περιβάλλοντα μάθησης, συγκριτικά με τα τωρινά xmoocs τα οποία χρησιμοποιούν κυρίως βιντεο-διαλέξεις και ψηφιακά συγγράμματα, και μοιάζουν με παρακολούθηση τηλεοπτικής εκπομπής. 4.2. Παρούσα κατάσταση Σήμερα, πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού διεθνώς αναγνωρισμένα, συμμετέχουν ενεργά στο χώρο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχοντας δημιουργήσει μαθήματα τύπου MOOCs κι αλλάζοντας δραστικά το τοπίο της online γνώσης. Παρέχουν πληθώρα διαδικτυακών μαθημάτων (online courses) που ανήκουν σε διάφορους τομείς και επιστήμες. Κάποια από αυτά τα μαθήματα είναι μέρος του προγράμματος σπουδών σε κάποια τμήματα των Πανεπιστημίων αυτών, κι άλλα μαθήματα είναι τύπου σεμιναρίου κι έχουν επιμορφωτικό χαρακτήρα. Τα Massive Open Online Courses έχουν γνωρίσει ευρεία διάδοση τα τελευταία χρόνια και κυρίως την τελευταία διετία κατά τη διάρκεια της οποίας, οι συμμετέχοντες σε αυτά αυξήθηκαν ραγδαία. Το 2011 ο καθηγητής Sebastian Thrun του Πανεπιστημίου Stanford και αντιπρόεδρος της Google, έδωσε ανοικτή πρόσβαση μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 32

δοκιμαστικά στο μάθημά του «Τεχνητή Νοημοσύνη» στο διαδίκτυο κι άμεσα εγγράφηκαν 160.000 φοιτητές από όλο τον κόσμο. Αργότερα ο Thrun δημιούργησε της εταιρεία πανεπιστημιακής τηλεκπαίδευσης Udacity η οποία παρέχει 15 διαφορετικά μαθήματα. Τέλη του 2011, το Πανεπιστήμιο MIT ανακοίνωσε τη δική του ύπαρξη στο χώρο των διαδικτυακών μαθημάτων, με τίτλο MITx. Εγγράφηκαν 120.000 φοιτητές πολύ σύντομα. Στη συνέχεια, το 2012 πολλά πανεπιστήμια της Αμερικής συμμετείχαν στον εκπαιδευτικό οργανισμό Coursera με στόχο να προσφέρουν παγκοσμίως ποικιλία μαθημάτων δωρεάν μέσω του διαδικτύου. Έτσι, το Coursera συγκέντρωσε 2.000.000 εγγεγραμμένους χρήστες για παρακολούθηση μαθημάτων και συμμετοχή 35 συνεργαζόμενων πανεπιστημίων από όλο τον κόσμο. Λίγο αργότερα, το MIT και το Harvard συνεργάστηκαν και δημιούργησαν την πλατφόρμα EdX. Γι αυτό το λόγο, το έτος 2012 ονομάστηκε «Το έτος των MOOC» (The Year of the MOOC). Διαδικασία συμμετοχής σε μάθημα Τα μαθήματα αυτά MOOCs παρέχονται μέσω κάποιας ψηφιακής πλατφόρμας στην οποία ο εκπαιδευόμενος αποκτά πρόσβαση αφού πραγματοποιήσει εγγραφή στο σύστημα. Στη συνέχεια, συνδέεται στο σύστημα χρησιμοποιώντας τα στοιχεία πρόσβασής του (username, password) και έχει τη δυνατότητα να δει τη λίστα των προσφερόμενων μαθημάτων, τα οποία παρουσιάζονται κατηγοριοποιημένα με βάση το αντικείμενο στο οποίο αναφέρονται. Αφού επιλέξει ποιο μάθημα επιθυμεί να παρακολουθήσει, δηλώνει συμμετοχή σε αυτό, κι αφού «ενεργοποιηθεί» ως συμμετέχων του μαθήματος, έχει πλέον πρόσβαση στο περιεχόμενο, εκπαιδευτικό υλικό, στις δραστηριότητες, στις ενημερώσεις κ.α. Η χρονική διάρκεια ενός μαθήματος είναι κάποιες εβδομάδες (συνήθως 6-8). Όταν ολοκληρωθεί το μάθημα, αν ο φοιτητής έχει ολοκληρώσει τις απαιτήσεις του μαθήματος, δηλ. αν έχει συμμετάσχει σε όλες τις δραστηριότητες κι αν έχει λάβει ικανοποιητικό βαθμό στις εργασίες, θεωρείται επιτυχημένη η παρακολούθηση του μαθήματος. Η διαδικασία παρακολούθησης και συμμετοχής στο μάθημα είναι δωρεάν, αν όμως ο εκπαιδευόμενος επιθυμεί να λάβει πιστοποιητικό μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 33

παρακολούθησης ή επιμόρφωσης θα πρέπει να καταβάλει το αντίστοιχο χρηματικό ποσό. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί από τα Πανεπιστήμια στην αύξηση του αριθμού των προσφερόμενων online δωρεάν μαθημάτων και στην προσέλκυση ενδιαφέροντος του κοινού, ώστε να αυξηθούν σημαντικά οι συμμετέχοντες. Τα Μαζικά Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλή στους κύκλους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και πολλά μεγάλα Πανεπιστήμια της Αμερικής και της Ευρώπης, παρέχουν σπουδές σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα. Κάποια γνωστά Πανεπιστήμια που δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό είναι τα εξής : Στάνφορντ, Μπέρκλεϊ, Πρίστον, Μίσιγκαν, MIT, Χάρβαρντ, κ.α. Προσεγγίσεις Εξαιτίας των μαζικών αναθέσεων ρόλων, τα MOOCs χρειάζονται κατάλληλη δομή και διδακτικό σχεδιασμό, ώστε να διευκολύνουν την ανατροφοδότηση μεγάλης κλίμακας και την αλληλεπίδραση μεταξύ των συμμετεχόντων. Δύο βασικές προσεγγίσεις είναι : Peer-review και group collaboration (αξιολόγηση από τον ίδιο και συνεργασία μεταξύ των groups) Αυτόματη ανατροφοδότηση μέσω αντικειμένων, online εκτιμήσεων (π.χ. quizzes και διαγωνίσματα) Κάποιες διδακτικές προσεγγίσεις στοχεύουν στην ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των φοιτητών, απαντώντας σε ερωτήσεις και δημιουργώντας συνεργασίες στα projects. Για τα ήδη υπάρχοντα συστήματα MOOCs υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι : 1. Εκείνα τα οποία δίνουν έμφαση στη φιλοσοφία της συνδεσιμότητας (connectivism philosophy). 2. Εκείνα τα οποία μοιάζουν περισσότερο με τα παραδοσιακά μαθήματα. Προκειμένου να μπορούν να διακρίνονται, έχουν ονομαστεί ως «cmooc» και «xmooc» αντίστοιχα, από τον Stephen Downes. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 34

Τα λεγόμενα cmoocs προέρχονται από τον όρο «Connectivist MOOCs» και βασίζονται στις αρχές της παιδαγωγικής της συνδεσιμότητας (connectivist pedagogy). Αρχές : 1. Συσσωμάτωση. Δυνατότητα παραγωγής περιεχομένου σε διαφορετικά μέρη και συγκέντρωση αυτού ως newsletter ή ως ιστοσελίδα προσβάσιμη από όλους τους συμμετέχοντες στο μάθημα. 2. Συνδυασμός συνεργατικού υλικού που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος σε συνεργασία με άλλους. 3. Επαναπροσδιορισμός συγκεντρωτικών και συνδυαστικών υλικών για να αρμόζουν στους στόχους κάθε συμμετέχοντα. 4. Διαμοίραση κοινών ιδεών και περιεχομένου με άλλους συμμετέχοντες που βρίσκονται οπουδήποτε σε όλο τον κόσμο. Τεχνολογική προσέγγιση : Οι ενέργειες που απαιτούνται για τη δημιουργία και οργάνωση των MOOCs περιλαμβάνουν : έρευνα, σχεδιασμό της διδακτέας ύλης, επιλογή και παραγωγή κατάλληλου περιεχομένου για το μάθημα, επιλογή τρόπου διδασκαλίας, δραστηριοτήτων και σειρά διεξαγωγής τους, εκτίμηση προόδου και πιστοποίηση γνώσης. Επομένως, η παραγωγή MOOCs απαιτεί σημαντικές δεξιότητες και προσεκτική σχεδίαση. Απαιτούνται σχεδιαστές video, δημιουργοί διδακτικού περιεχομένου μαθήματος, ειδικοί πληροφοριακών συστημάτων και διαμόρφωσης ψηφιακής πλατφόρμας. Επίσης, λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού χρηστών και των αντίστοιχων αναθέσεων ρόλων σε αυτούς, απαιτείται υποδομή υπολογιστικού νέφους (cloud computing). Ακόμα, για την παρακολούθηση των διαλέξεων, του εκπαιδευτικού υλικού και των αντίστοιχων δραστηριοτήτων κι εργασιών, καθώς και για τις Online συζητήσεις, απαιτείται ασύγχρονη επικοινωνία. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 35

4.3. Η περίπτωση του Coursera Το Coursera (https://www.coursera.org/) είναι μια εκπαιδευτική τεχνολογική εταιρεία που προσφέρει Μαζικά Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα (Massive Open Online Courses MOOCs), τα οποία ιδρύθηκαν από καταξιωμένους επιστήμονες στο χώρο της επιστήμης των υπολογιστών, τους καθηγητές Andrew Ng και Daphne Koller από το πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Συνεργάζεται με πολλά πανεπιστήμια παγκοσμίως ώστε να δημιουργήσουν και να παρέχουν δωρεάν διαδικτυακά μαθήματα από διάφορες επιστήμες. Οι κυριότεροι τομείς στους οποίους ανήκουν τα μαθήματα είναι οι εξής: επιστήμη των υπολογιστών, επιστήμες των μηχανικών, ανθρωπιστικές επιστήμες, μαθηματικά, κοινωνικές επιστήμες, ιατρική, βιολογία, φυσική κ.α. Τα μαθήματα αυτά είναι διαθέσιμα σε διάφορες γλώσσες, όπως Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Κινέζικα, Ιταλικά, Ισπανικά, και για να έχει κάποιος πρόσβαση στο μάθημα απαιτείται η εγγραφή στο σύστημα. Το μοντέλο και η βασική ιδέα πάνω στα οποία στηρίζεται η εταιρεία είναι τα εξής: Τα μαθήματα προσφέρονται δωρεάν σε όποιον ενδιαφέρεται, αρκεί να εγγραφεί στο σύστημα και να «ενεργοποιηθεί» στο μάθημα ως φοιτητής. Αν οι φοιτητής ολοκληρώσει το μάθημα και επιθυμεί να λάβει πιστοποιητικό επιμόρφωσης πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο που παρακολούθησε, μπορεί να ζητήσει είτε βεβαίωση επιτυχής παρακολούθησης, είτε πιστοποιητικό γνώσης αν η επίδοσή του ήταν ικανοποιητική. Για να λάβει όμως κάποια από τις δύο προαναφερθείσες βεβαιώσεις, θα πρέπει να καταβάλλει το αντίστοιχο χρηματικό ποσό. Ένας φοιτητής μπορεί να ζητήσει από την εταιρεία, αφού ολοκληρώσει τα μαθήματα επιτυχώς, να τον συστήσουν σε κάποια αντίστοιχη εταιρεία για εργασία. Τα έσοδα της εταιρείας προέρχονται επίσης από χορηγίες, από το γεγονός ότι η εταιρεία έπειτα από συγκατάθεση του φοιτητή τον φέρνει σε επαφή με εταιρείες, από δίδακτρα,κ.α. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 36

Ακόμα, κάποια πανεπιστήμια έχουν αρχίσει να αναγνωρίζουν τα διαδικτυακά μαθήματα που παρέχει το Coursera, κι έτσι ο φοιτητής τους ο οποίος έχει παρακολουθήσει επιτυχώς το αντίστοιχο μάθημα στο Coursera βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση. Τα online μαθήματα που παρέχονται, απαρτίζονται από μικρής διάρκειας βιντεοδιαλέξεις σε διάφορα θέματα και από εργασίες που θα πρέπει να υποβάλλουν οι συμμετέχοντες, συνήθως σε εβδομαδιαία βάση. Επιπλέον, παρέχονται «χώροι συζήτησης» (web forums) όπου οι φοιτητές μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά και με το διδάσκοντα, προκειμένου να λύνονται απορίες και να υπάρχει εποικοδομητική συζήτηση. Εικόνα 4.1. Περιβάλλον Coursera μετά την είσοδο του χρήστη στο σύστημα μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 37

Αφού ο χρήστης συνδεθεί στο σύστημα με τα στοιχεία πρόσβασής του, εμφανίζεται η λίστα με τα μαθήματα που έχει δηλώσει ότι επιθυμεί να παρακολουθεί και στα οποία έχει γίνει «ενεργός» (enrolled). Επιλέγοντας κάποιο από αυτά τα μαθήματα, έχει πρόσβαση στο αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό και στο χώρο συζήτησης για το μάθημα. Στο μενού που εμφανίζεται στα αριστερά, υπάρχει λίστα με τα διαθέσιμα πεδία του μαθήματος, όπως περιγραφή μαθήματος, χώρος συζήτησης, ανακοινώσεις, εβδομαδιαίες διαλέξεις και ηλεκτρονικές πηγές, quizzes, εργασίες, βαθμοί και η δυνατότητα συμμετοχής σε meetup για συνεργασία με άλλους συμμετέχοντες. Εικόνα 4.2. Εβδομαδιαίες βιντεο-διαλέξεις για ένα συγκεκριμένο μάθημα Συνοψίζοντας, ο εκπαιδευτικός οργανισμός Coursera απαριθμεί 5.565.024 συμμετέχοντες, 543 προσφερόμενα online μαθήματα από διάφορους τομείς και επιστήμες, καθώς και 107 συνεργάτες. Προσφέρει δωρεάν διαδικτυακά μαθήματα σε όλο τον κόσμο και τη δυνατότητα πιστοποίησης της γνώσης αυτής, έπειτα από επιτυχή παρακολούθηση και ικανοποιητική επίδοση, και με την καταβολή αντίστοιχου χρηματικού ποσού. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 38

4.4. Η περίπτωση του edx Το edx (https://www.edx.org/) είναι ένας μη κερδοσκοπικός, πρωτοπόρος οργανισμός, που δημιουργήθηκε από συνεργάτες των Πανεπιστημίων Harvard και ΜΙΤ. Παρέχει πολλά ενδιαφέροντα μαθήματα από καταξιωμένους επιστήμονες διαφόρων γνωστών πανεπιστημίων. Κάποια από αυτά τα μαθήματα παρέχουν πιστοποιητικό επιτυχής παρακολούθησης, όταν ο φοιτητής ολοκληρώσει επιτυχώς το μάθημα και με ικανοποιητική επίδοση. Παρέχει διαδικτυακά αλληλεπιδραστικά μαθήματα, MOOCs, όπως και το Coursera, όπως περιγράφηκε παραπάνω. Τα μαθήματα που δημιουργήθηκαν και προσφερόντουσαν αρχικά, προέρχονταν από τα δύο μόνο Πανεπιστήμια του Harvard και του MIT. Πλέον όμως συμμετέχουν κι άλλα γνωστά πανεπιστήμια, όπως το Berkeley (Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια), το Πανεπιστήμιο του Τέξας, το TUDelft, κι άλλα παγκοσμίως γνωστά. Τα θέματα τα οποία αφορούν τα μαθήματα που παρέχονται από το edx είναι τα εξής : Βιολογία, Ιατρική, Μαθηματικά, Φυσική, Επιστήμη των Υπολογιστών, Χημεία, Διοίκηση Επιχειρήσεων, Οικονομικά, Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Λογοτεχνία, Φιλοσοφία, Στατιστική, Ηλεκτρονικά κι Επιστήμες για Μηχανικούς. Διαδικασία συμμετοχής στα μαθήματα του EdX Οποιοσδήποτε επισκέπτης της σελίδας μπορεί να δει τη λίστα με τα μαθήματα τα οποία προσφέρονται στην πλατφόρμα του edx, είτε αυτά είναι ήδη σε εξέλιξη, είτε έχουν υλοποιηθεί στο παρελθόν, είτε θα παραχθούν τους επόμενους μήνες. Επίσης, μπορεί να δει όλα τα Πανεπιστήμια που συμμετέχουν στον εκπαιδευτικό αυτό οργανισμό, καθώς και τα μαθήματα που παρέχει κάθε ένα Πανεπιστήμιο. Ο απλός επισκέπτης της σελίδας μπορεί να μεταβεί στη σελίδα του κάθε μαθήματος και να ενημερωθεί με περιγραφή μαθήματος και των προφίλ των καθηγητών που το διδάσκουν. Δε μπορεί να δει όμως περαιτέρω λεπτομέρειες για το περιεχόμενο και τη διεξαγωγή του μαθήματος, καθώς απαιτείται εγγραφή του χρήστη στο σύστημα. Για να αποκτήσει κάποιος πρόσβαση στα μαθήματα και το περιεχόμενό τους, θα πρέπει να πραγματοποιήσει εγγραφή στο σύστημα με το Ονοματεπώνυμό του και τη μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 39

διεύθυνση του ηλεκτρονικού του ταχυδρομείου (email). Στη συνέχεια αφού επιβεβαιώσει από το email του ότι η αίτηση έγινε από τον ίδιο, μπορεί να συνδεθεί στο σύστημα με τα στοιχεία πρόσβασής του τα οποία όρισε νωρίτερα κατά την εγγραφή. Αφού συνδεθεί στο σύστημα, μπορεί να κάνει εγγραφή σε όποια μαθήματα τον ενδιαφέρουν να παρακολουθήσει, και έτσι έχει πρόσβαση στις βιντεοδιαλέξεις, στο χώρο συζήτησης, στις εργασίες και στις υπόλοιπες λεπτομέρειες του κάθε μαθήματος. Εικόνα 4.3. Εμφάνιση μαθημάτων για έναν εγγεγραμμένο χρήστη στο edx Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται το γραφικό περιβάλλον για ένα μάθημα του edx. Κάθε συμμετέχων του μαθήματος μπορεί να δει στο μενού που βρίσκεται στο πάνω μέρος της σελίδας, το περιεχόμενο του μαθήματος, τις ανακοινώσεις, το ημερολόγιο, το wiki που ενισχύει τη συνεργατική μάθηση, το φόρουμ του μαθήματος κ.α. Αν επιλέξει το «Courseware» παρουσιάζονται οι βιντεο-διαλέξεις και οι εκφωνήσεις των εργασιών, στο μενού αριστερά σε εβδομαδιαία βάση. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 40

Εικόνα 4.5. Δομή και περιεχόμενα μαθήματος στο περιβάλλον του edx. 4.5. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Η αποστολή του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (Ε.Α.Π., http://www.eap.gr/) είναι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, παρέχοντας ολοκληρωμένα προγράμματα σπουδών, προπτυχιακά και μεταπτυχιακά, καθώς και προγράμματα επιμόρφωσης. Το Ε.Α.Π. λειτουργεί στην Ελλάδα από το 1997, έχει την έδρα του στην Πάτρα και είναι το 19 ο Α.Ε.Ι. Παρέχει μαθήματα σε πολλούς τομείς και αναπτύσσει αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο αξιοποιεί κατάλληλα στα μαθήματα αυτά. Στους στόχους του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου εντάσσεται επίσης, η προαγωγή της επιστημονικής έρευνας και η ανάπτυξη τεχνολογίας και μεθοδολογίας στο πεδίο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η παροχή σπουδών και γνώσης, γίνεται με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που περιλαμβάνει παρακολούθηση μαθημάτων, επικοινωνία μεταξύ φοιτητών και διδάσκοντα, συνεργασία μεταξύ συμφοιτητών και ατομική μελέτη. Αυτή η μέθοδος παροχής σπουδών δίνει τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε το επιθυμεί να σπουδάσει, ανεξαρτήτου ηλικίας, μορφωτικού υπόβαθρου και τοποθεσίας. Αυτό μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 41

ισχύει καθώς ο καθένας μπορεί να υποβάλλει αίτηση επιθυμίας συμμετοχής σε πρόγραμμα σπουδών του Ε.Α.Π. και να σπουδάσει το αντικείμενο που τον ενδιαφέρει χωρίς χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς, λόγω τοποθεσίας και λοιπών υποχρεώσεων που τυχόν έχει. Η φιλοσοφία και η διαδικασία εισαγωγής στο Ε.Α.Π. διαφέρουν σημαντικά τόσο από τα άλλα Ελληνικά Ακαδημαϊκά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ), όσο και από τη φιλοσοφία διεξαγωγής Μαζικών Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων (Massive Open Online Courses - MOOCs) που περιγράφηκε παραπάνω. Αυτό οφείλεται κυρίως στα παρακάτω δεδομένα : 1. Ο αριθμός των φοιτητών είναι περιορισμένος (σε αντίθεση με τα MOOCs) 2. Ελεύθερη εισαγωγή φοιτητών χωρίς εισαγωγικές εξετάσεις (σε αντίθεση με τα λοιπά ΑΕΙ) 3. Για την επιλογή των συμμετεχόντων κάθε προγράμματος, πραγματοποιείται κλήρωση 4. Τα μαθήματα δε διατίθενται δωρεάν, αλλά επί πληρωμή διδάκτρων 5. Το εκπαιδευτικό περιεχόμενο κάθε προγράμματος δεν είναι «ανοικτό», διατίθεται μόνο στους φοιτητές που συμμετέχουν σε αυτό το πρόγραμμα και έχουν καταβάλει το αντίστοιχο ποσό διδάκτρων. Οι φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου οφείλουν να πληρούν την προϋπόθεση ότι έχουν προηγουμένως ολοκληρώσει 12 τουλάχιστον έτη εκπαίδευσης, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας. Το Ε.Α.Π. προσφέρει πληθώρα προγραμμάτων σπουδών για τα οποία μπορούν να υποβάλλουν αίτηση συμμετοχής για περαιτέρω μόρφωση και ειδίκευση. Τα προγράμματα σπουδών ανήκουν σε τέσσερις σχολές : Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 42

Κάθε πρόγραμμα σπουδών αποτελείται από συγκεκριμένο οργανωτικό πλαίσιο, χρονοδιάγραμμα, διδάσκοντες και διδακτικό υλικό. Απαρτίζεται από ένα σύνολο θεματικών ενοτήτων (ΘΕ), η διάρκεια κάθε μίας εκ των οποίων, ορίζεται σε ένα ακαδημαϊκό έτος. Για κάθε θεματική ενότητα γίνεται καταμερισμός των φοιτητών σε τμήματα (με βασικό κριτήριο την περιοχή από την οποία προέρχονται) και αντιστοίχιση των διδασκόντων στα τμήματα αυτά. Επιπλέον, για κάθε μία ΘΕ ορίζεται ένας από τους διδάσκοντες ως συντονιστής ώστε να επιτευχθεί καλύτερη οργάνωση και ομαλότερη διεξαγωγή του μαθήματος. Ο καταμερισμός φοιτητών σε τμήματα πραγματοποιείται για να διευκολύνεται η διαδικασία διεκπεραίωσης συναντήσεων και δια ζώσης ομαδικών συζητήσεων μεταξύ συμφοιτητών και διδάσκοντα μιας ΘΕ, ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Εικόνα 4.6. Υπηρεσίες Εκπαιδευτικής Πύλης Ε.Α.Π. Για τη διεξαγωγή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης χρησιμοποιείται η «Εκπαιδευτική Πύλη Ε.Α.Π.», η οποία αποτελείται από ψηφιακά διαδικτυακά συστήματα που διεκπεραιώνουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες και βρίσκεται στη διεύθυνση: http://online.eap.gr/. Οι υπηρεσίες που έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται στα πλαίσια κάθε Θεματικής Ενότητας παρουσιάζονται παρακάτω : μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 43

Αναρτημένο εκπαιδευτικό υλικό σε διαδικτυακό περιβάλλον (ύλη, ψηφιακά βιβλία και συλλογές ως συμπληρωματικό διδακτικό υλικό) και φόρουμ μαθήματος, Χώροι Θεματικών Ενοτήτων, στους οποίους υπάρχουν πληροφορίες για τα οργανωτικά θέματα, εκπαιδευτικό υλικό και χώρος συζήτησης μαθήματος. Φιλοξενείται στη διεύθυνση http://study.eap.gr (Ηλεκτρονικοί Χώροι Εκπαιδευτικής Διαδικασίας) και http://class.eap.gr. Αποθετήριο Ψηφιακού Διδακτικού Υλικού το οποίο αποτελεί εναλλακτικό εκπαιδευτικό υλικό το οποίο περιλαμβάνει συλλογές που λειτουργούν συμπληρωματικά για την καλύτερη υποστήριξη των μαθημάτων. Το υλικό αυτό είναι οργανωμένο ανά πρόγραμμα σπουδών και ανά θεματική ενότητα, και βρίσκεται στη διεύθυνση http://edy.eap.gr/dspace/, στηριζόμενο στο λογισμικό DSpace. Ανάρτηση εκφωνήσεων γραπτών εργασιών από τον συντονιστή της ΘΕ, κατάθεση γραπτών εργασιών από τους φοιτητές, ανάρτηση βαθμολογίας εργασιών από τους καθηγητές και αντίστοιχο φόρουμ που αφορά τις γραπτές εργασίες κάθε ΘΕ. Οι παραπάνω λειτουργίες βρίσκονται σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον βασισμένο στο σύστημα Moodle, το οποίο ονομάζεται «Ηλεκτρονικοί Χώροι Εκπαιδευτικής Διαδικασίας» και βρίσκεται στη διεύθυνση http://study.eap.gr/. Σε αυτό το διαδικτυακό τόπο βρίσκονται όλες οι ΘΕ ανά Πρόγραμμα Σπουδών για όλες τις σχολές. Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται η ψηφιακή αυτή πλατφόρμα και απεικονίζεται η διάρθρωση Σχολών, Προγραμμάτων Σπουδών και αντίστοιχων Θεματικών Ενοτήτων. Διδασκαλία μαθήματος μέσω τηλεδιάσκεψης, χρησιμοποιώντας το σύστημα Centra. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 44

Εικόνα 4.7. Ηλεκτρονικοί Χώροι Εκπαιδευτικής Διαδικασίας Ε.Α.Π. Η υπηρεσία ονομάζεται «Εικονικές Τάξεις» και φιλοξενείται στη διεύθυνση http://centra.eap.gr/welcome/index.html. Η υπηρεσία τηλεδιάσκεψης (εικονικών τάξεων) παρέχει τη δυνατότητα στους φοιτητές και στους διδάσκοντες των μαθημάτων, να πραγματοποιούν διαδικτυακές συναντήσεις και σεμινάρια, ανεξάρτητα από το μέρος στο οποίο βρίσκονται. Πιο συγκεκριμένα, μία συνεδρία τηλεδιάσκεψης έχει τη μορφή παρουσίασης με έναν κεντρικό συντονιστή που συνήθως είναι ο διδάσκων του μαθήματος, και τους υπόλοιπους συμμετέχοντες που είναι οι φοιτητές. Ο συντονιστής πραγματοποιεί την παρουσίαση και κατευθύνει την τηλεδιάσκεψη. Οι φοιτητές παρακολουθούν και μπορούν αν το επιθυμούν να συμμετέχουν ενεργά, κάνοντας ερωτήσεις, αφού τους δώσει το λόγο ο συντονιστήςπαρουσιαστής. Είναι εφικτή η ύπαρξη περισσότερων του ενός, συντονιστές στην τηλεδιάσκεψη. Για να έχει κάποιος πρόσβαση στις προαναφερθείσες υπηρεσίες πρέπει να είναι φοιτητής του Ε.Α.Π. σε κάποιο πρόγραμμα σπουδών, και η σύνδεσή του στα συστήματα αυτά πραγματοποιείται με τη χρήση των στοιχείων πρόσβασης που του έχουν αποδοθεί από την υπηρεσία Μητρώου του Ε.Α.Π. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 45

5. Προσωποποίηση και εξατομίκευση 5.1. Προσωποποίηση κι εξατομίκευση στο Διαδίκτυο Με τον όρο «Web personalization» δηλαδή προσωποποίηση στο διαδίκτυο, και «Web adaptivity» δηλαδή προσαρμοστικότητα στις ιστοσελίδες και στα διαδικτυακά πληροφοριακά συστήματα, εννοούμε τη διαδικασία διαμόρφωσης του περιβάλλοντος ενός λογισμικού ή μιας εφαρμογής, εστιάζοντας στις προσωπικές επιλογές και προτιμήσεις του χρήστη. Η προσωποποίηση μπορεί να περιλαμβάνει τη ρύθμιση εμφάνισης μια ιστοσελίδας με περισσότερα ή λιγότερα πλαίσια, κι αντίστοιχη πληροφορία, με διαφορετικά χρώματα κ.α. Μία μορφή προσωποποίησης είναι ο χρήστης να επιλέγει τι περιεχόμενο επιθυμεί να βλέπει, όπως π.χ. σε ένα ηλεκτρονικό κατάστημα να μπορεί να επιλέγει τι προϊόντα τον ενδιαφέρουν να δει και ενδεχομένως να αγοράσει. Αντίστοιχα, μία μορφή εξατομικευμένου ή προσαρμοστικού συστήματος είναι η παρουσίαση στο χρήστη εστιασμένης πληροφορίας που πιθανότατα τον ενδιαφέρει, με βάση τις προηγούμενες αναζητήσεις του, τα χαρακτηριστικά της πλοήγησής του στο σύστημα, και τυχόν προτιμήσεις που ο ίδιος έχει δηλώσει κατά την εγγραφή του στο σύστημα. Επομένως, οι ιστοσελίδες θεωρούνται προσωποποιημένες όταν βασίζονται στα χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου χρήστη και τις προτιμήσεις του, είτε αυτές αφορούν την εμφάνιση της σελίδας είτε το περιεχόμενό της. Η προσωποποίηση συνεπάγεται ότι οι αλλαγές βασίζονται σε υπονοούμενα δεδομένα, όπως αντικείμενα που έχουν ήδη αγοραστεί ή σελίδες που ο χρήστης έχει προηγουμένως επισκεφτεί. Αντίθετα, ο όρος «παραμετροποίηση» χρησιμοποιείται όταν μια ιστοσελίδα χρησιμοποιεί μόνο σαφή δεδομένα όπως βαθμολογία ή προτιμήσεις χρηστών. «Η τεχνολογία της προσωποποίησης ενεργοποιεί τη δυναμική εισαγωγή, παραμετροποίηση ή πρόταση περιεχομένου σε οποιαδήποτε μορφή είναι σχετική με τα ενδιαφέροντα του κάθε χρήστη, βασιζόμενη στην υπονοούμενη συμπεριφορά και προτιμήσεις του χρήστη και στις λεπτομέρειες που δίνονται ρητά.» (Doman, James, 2012) μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 46

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες προσωποποίησης : Βασισμένη στο προφίλ/ομάδα Βασισμένη στη συμπεριφορά (γνωστή ως Wisdom of the Crowds ) Βασισμένη στη συνεργασία Οι τεχνολογίες που σχετίζονται με την προσωποποίηση (personalization) συμπεριλαμβάνουν τις παρακάτω μεθόδους : Collaborative filtering: συνεργατικό φιλτράρισμα, μία τεχνολογία κατά την οποία εφαρμόζεται ένα φίλτρο στις πληροφορίες που παρέχονται από άλλες ιστοσελίδες, έτσι ώστε να συλλεχθούν σχετικά δεδομένα που ίσως εφαρμοστούν στη συγκεκριμένη εφαρμογή ηλεκτρονικού εμπορίου/συναλλαγής ενός συγκεκριμένου πελάτη ή μιας συγκεκριμένης κατηγορίας πελατών. User profiling: δημιουργία κι αξιοποίηση προφίλ του χρήστη, μία μεθοδολογία κατά την οποία συλλέγονται δεδομένα από διάφορα sites με σκοπό να δημιουργηθεί μια personalized (προσωποποιημένη) ιστοσελίδα πριν ο χρήστης πλοηγηθεί σε αυτήν (επίσημα). Data analysis tools: χρήση συγκεκριμένων εργαλείων ανάλυσης δεδομένων, έτσι ώστε να προβλεφθεί μελλοντική αλληλεπίδραση. Η προσωποποίηση στο διαδίκτυο είναι στενά συνδεδεμένη με την έννοια των προσαρμοστικών υπερμέσων (Adaptive Hypermedia - AH). Τις περισσότερες φορές οι έννοιες «Personalization» και «Adaptation» συνυπάρχουν σε ένα πληροφοριακό σύστημα, καθώς υπάρχει η ανάγκη για προσωποποίηση του χρήστη και ανίχνευση των προτιμήσεών του, έτσι ώστε να του παρέχεται ένα όσο το δυνατόν πιο προσαρμοστικό για εκείνον περιβάλλον. Αν δεν υπήρχε η έννοια της προσωποποίησης και τα αντίστοιχα προσαρμοστικά συστήματα, το διαδίκτυο θα ήταν ένα εντελώς στατικό περιβάλλον στο οποίο κάθε χρήστης θα είχε πρόσβαση στο ίδιο ακριβώς περιεχόμενο και θα επέλεγε ο ίδιος τι περιεχόμενο να δει, βασιζόμενος στην πλοήγηση και στα αποτελέσματα της μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 47

αναζήτησης. Η προσωποποίηση όμως αλλάζει αυτά τα δεδομένα, οδηγώντας σε ένα σύστημα στο οποίο το διαδίκτυο βοηθάει το χρήστη να μπορεί να «εξερευνήσει» ευκολότερα αυτά που τον ενδιαφέρουν, προβάλλοντας σε αυτόν το περιεχόμενο με συγκεκριμένο τρόπο, ώστε να είναι εστιασμένο στα ενδιαφέροντά του. Με αυτό τον τρόπο, θεωρούμε ότι το διαδικτυακό περιεχόμενο είναι εφικτό να διαχειριστεί. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 48

5.2. Εξατομίκευση και προσαρμοστικότητα στα συστήματα e-learning 5.2.1. Παρούσα κατάσταση και ελλείψεις Σήμερα, χρησιμοποιούνται ευρέως τα συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning) στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η χρησιμότητά τους είναι μεγάλη, είτε για τις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται ως το κύριο και ταυτόχρονα μοναδικό μέσο για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, είτε για τις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται ως ένα σύστημα e-learning που λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς τη δια βίου εκπαίδευση. Υπάρχουν διάφοροι τύποι συστημάτων ηλεκτρονικής μάθησης, LMS, LCMS, VLE, PLE και έχει αναπτυχθεί πληθώρα συστημάτων για τον κάθε τύπο, όπως περιγράφηκαν νωρίτερα στο τρίτο κεφάλαιο. Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούνται τα συστήματα Learning Management Systems (LMS) ή συνδυασμός των συστημάτων LMS και VLE. Τα τελευταία χρόνια έχουν γνωρίσει ευρεία διάδοση παγκοσμίως τα μαζικά διαδικτυακά μαθήματα γνωστά ως MOOCs Massive Open Online Courses που διοργανώνονται από διάφορα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο. Η επιδίωξη των πανεπιστημίων που διοργανώνουν τα MOOCs είναι η παραγωγή όλο και περισσότερων μαθημάτων που ανήκουν σε διάφορους τομείς επιστημών, χωρίς όμως να δίνεται καθόλου έμφαση την προσωποποίηση των σπουδαστών αλλά ούτε και στην προσαρμοστικότητα των συστημάτων στις ανάγκες και προτιμήσεις των σπουδαστών. Η προσδοκία για το μέλλον είναι η ανάπτυξη και διάθεση μαζικών διαδικτυακών μαθημάτων για σχολεία, που θα διαθέτουν παρόμοια δομή με εκείνα της ανώτατης εκπαίδευσης. Τα συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης που έχουν αναπτυχθεί, διαδοθεί και χρησιμοποιούνται πλέον σε μεγάλη κλίμακα παγκοσμίως, δίνουν έμφαση στην παραγωγή πολλών μαθημάτων διαφορετικού αντικειμένου και στη διάδοση της εξ αποστάσεως διαδικτυακής εκπαίδευσης. Δε διαθέτουν όμως χαρακτηριστικά προσωποποίησης και λειτουργίες προσαρμοστικότητας. Δηλαδή, οι πληροφορίες που παρέχονται στο διδάσκοντα για τον κάθε σπουδαστή από το σύστημα είναι ελάχιστες, καθώς το προφίλ κάθε χρήστη περιλαμβάνει ελάχιστες πληροφορίες, συνήθως μόνο μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 49

τις βασικές όπως το ονοματεπώνυμο, τη χώρα, το φύλο και το email. Επιπλέον, το περιεχόμενο της πλατφόρμας, το εκπαιδευτικό υλικό και οι δραστηριότητες του μαθήματος είναι τα ίδια για όλους τους συμμετέχοντες του μαθήματος, χωρίς να υπάρχει καμία διαφοροποίηση ανάλογα τις προηγούμενες γνώσεις και προτιμήσεις του εκάστοτε σπουδαστή. Έτσι, αντιμετωπίζονται όλοι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ενώ το μορφωτικό τους επίπεδο στο συγκεκριμένο αντικείμενο μπορεί να αποκλίνει σημαντικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα είτε όσοι έχουν προχωρημένο επίπεδο να επιβαρύνονται πλεονάζουσας καθυστέρησης και να μειώνουν το ρυθμό μάθησή τους, είτε όσοι είναι αρχάριοι να προσπαθούν να ακολουθούν τη διδασκαλία του μαθήματος με γρηγορότερους ρυθμούς και να μένουν πίσω στην ύλη. 5.2.2. Αναγκαιότητα ύπαρξης «προσωποποίησης» και προσαρμοστικότητας στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Το διαδίκτυο υποστηρίζει νέους τρόπους προσέγγισης της γνώσης και μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιδράσεις στη μάθηση, ιδιαίτερα μέσω χαρακτηριστικών προσωποποίησης του χρήστη και προσαρμοστικότητας του εκπαιδευτικού περιεχομένου στις ανάγκες και προτιμήσεις του. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό στα πλαίσια σωστά οργανωμένων μαθησιακών δραστηριοτήτων, εμπλουτισμένου προφίλ χρήστη και δυνατοτήτων-επιλογών προσαρμοστικότητας του περιβάλλοντος μάθησης. Οι δυνατότητες προσωποποίησης προσαρμοστικότητας που παρέχει ένα σύστημα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, είτε πραγματοποιούνται με αυτοματοποιημένο τρόπο είτε είναι στην ευχέρεια του κάθε σπουδαστή αν θα επιλέξει να τις χρησιμοποιήσει. Σε ένα ιδανικό σενάριο κάθε σύστημα που υποστηρίζει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (e-learning system), θα πρέπει να είναι προσωποποιημένο και ταυτόχρονα προσαρμοζόμενο στο χρήστη του συστήματος, σπουδαστή και καθηγητή. Για να υπάρξουν θετικά αποτελέσματα, θα πρέπει όταν εκπαιδεύεται κάποιος να έχει «αυτόνομο», προσωποποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα, στοχευμένο στις ανάγκες του. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνεται στην προσαρμοστικότητα για την περίπτωση του σπουδαστή, στην οποία μπορούν να υπάρξουν πολλαπλά οφέλη αναφορικά με μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 50

την παραγωγικότητα, αποτελεσματικότητα και βελτίωση της μαθησιακής του πορείας. Η προσαρμοστικότητα όμως προϋποθέτει την προσωποποίηση. Με τον όρο «προσωποποίηση» ενός συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης εννοείται ο εμπλουτισμός του προφίλ του σπουδαστή, αλλά και του καθηγητή. Πιο συγκεκριμένα, προσωποποίηση σπουδαστή είναι η διαδικασία εκείνη η οποία έχει σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωμένη «εικόνα» ή προφίλ του σπουδαστή στο σύστημα, περιλαμβάνοντας τις ιδιαιτερότητές του καθώς και τα ενδιαφέροντά του, τις προτιμήσεις του για τον τρόπο διεξαγωγής του μαθήματος, τυχόν προηγούμενο μορφωτικό υπόβαθρο στο αντικείμενο το οποίο έχει επιλέξει να παρακολουθεί, κ.α. Ο εμπλουτισμός του προφίλ του χρήστη του συστήματος μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Κάποιοι από αυτούς είναι οι εξής : Συμπλήρωση του προφίλ του χρήστη του συστήματος από τον ίδιο το χρήστη, συμπληρώνοντας τα αντίστοιχα πεδία της φόρμας που ζητούνται από το σύστημα. Συμμετοχή σε δραστηριότητες του μαθήματος που προϋποθέτουν τη συνεργατική μάθηση, όπως π.χ. το wiki, το forum, κ.α. Συλλογή από τα αρχεία καταγραφής του συστήματος, στοιχείων που αφορούν την πλοήγηση του χρήστη στην πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης. Με αυτό τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα στο διδάσκοντα να γνωρίζει περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες που αφορούν τον κάθε σπουδαστή του ξεχωριστά, κι αν το επιθυμεί να φροντίσει να τον κατευθύνει και να τον συμβουλέψει ανάλογα με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά του. Έτσι αυξάνεται το κίνητρο και η όρεξη του σπουδαστή καθώς η διαδικασία της μάθησης γίνεται πιο εξατομικευμένη, επομένως αυξάνονται οι πιθανότητες να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Με τον όρο εξατομίκευση ή προσαρμοστικότητα ενός συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης αναφερόμαστε στη μάθηση που ανταποκρίνεται στις ατομικές ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των εκπαιδευομένων, λαμβάνοντας υπόψη τα μοναδικά τους ταλέντα, χαρακτηριστικά, τις δεξιότητες και επιθυμίες τους. Ένα κύριο σημείο της εξατομικευμένης μάθησης είναι η επαφή είτε άμεση (προσωπική) είτε έμμεση (μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, αίθουσας τηλεδιάσκεψης, ανάρτησης εργασιών και μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 51

συμμετοχής σε δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στο σύστημα e-learning στα πλαίσια του μαθήματος) και η αλληλεπίδραση εκπαιδευτή εκπαιδευόμενου. Άλλα χαρακτηριστικά είναι η απόδοση της κατάλληλης σημασίας στα διαφορετικά μαθησιακά στυλ από τον καθηγητή, η πρόσβαση στην τεχνολογία και στα κατάλληλα διαδικτυακά μαθησιακά περιβάλλοντα από το μαθητή/σπουδαστή, καθώς και η κατευθυνόμενη από τον ίδιο συμμετοχή του στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το μοντέλο της εξατομικευμένης μάθησης αναγνωρίζει ότι κάθε εκπαιδευόμενος είναι ένα άτομο με διαφορετικό στυλ (τρόπο) μάθησης, έχει το δικό του ρυθμό μάθησης και τη δική του άποψη για τη μάθηση. Επομένως, αυτό το εξατομικευμένο είδος μάθησης στοχεύει στην παραγωγικότερη συμμετοχή κάθε εκπαιδευόμενου στις διαδικασίες που θα βελτιώσουν τη μόρφωσή του, τις δυνατότητές του και θα συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη απόκτηση γνώσεων και επιτυχία του. 5.2.3. Κατευθύνσεις επέκτασης για «προσωποποίηση» στην εκπαιδευτική διαδικασία από απόσταση Σε ένα e-learning σύστημα όπου ο διδάσκοντας δε γνωρίζει προσωπικά αλλά ούτε έχει οπτική επαφή και επικοινωνία με τους μαθητευόμενούς του, είναι αναγκαία η προσωποποίηση, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με τους παρακάτω τρόπους. Ολοκληρωμένο προφίλ εκπαιδευόμενου Η προσωποποίηση του σπουδαστή περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο προφίλ στο οποίο θα αναφέρεται τυχόν προηγούμενη εκπαίδευση-κατάρτισή του στο συγκεκριμένο αντικείμενο σπουδών, είτε σε μορφή σεμιναρίων είτε ακόμα και σε προηγούμενο τίτλο σπουδών (πτυχιακού ή μεταπτυχιακού επιπέδου). Είναι επίσης χρήσιμο, να περιλαμβάνει τα ενδιαφέροντα του σπουδαστή αλλά και τις προτιμήσεις του όσο αφορά τη διεξαγωγή μαθήματος π.χ. επιθυμία για συμμετοχή σε ομαδικές εργασίες και συνεργασία με άλλους συμφοιτητές, για διαδραστικό τρόπο μάθησης, για συμμετοχή σε εκπαιδευτικά παιχνίδια ως μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο για να συμπεριλαμβάνεται στο προφίλ του σπουδαστή είναι αν είναι κυρίως οπτικός ή ακουστικός τύπος στην εκπαιδευτική διαδικασία. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 52

Στην περίπτωση δήλωσης «οπτικού τύπου σπουδαστή» το σύστημα προβάλει στο χρήστη πέρα από το εκπαιδευτικό υλικό που είναι κοινό για όλους τους μαθητευόμενους και αποτελεί τη βασική ύλη του μαθήματος, έξτρα βοηθητικό υλικό. Αυτό το υλικό είναι είτε σε μορφή εγγράφων (π.χ..doc,.docx,.pdf), είτε σε μορφή φύλλων εργασίας (πχ..xsl,.xslx), είτε σε μορφή παρουσιάσεων (.ppt,.pptx), είτε σε μορφή κειμένου/εικόνας αναρτημένα σε κάποια ιστοσελίδα της εκπαιδευτικής πλατφόρμας. Λειτουργεί συμπληρωματικά με το μαθησιακό υλικό που αποτελεί το βασικό κορμό του μαθήματος. Στην περίπτωση δήλωσης «ακουστικού τύπου σπουδαστή» το σύστημα παρέχει στο σπουδαστή συμπληρωματικό μαθησιακό υλικό με τη βοήθεια των πολυμέσων, π.χ. τη δυνατότητα παρακολούθησης αντίστοιχης βιντεο-διάλεξης από τον καθηγητή, ηχητικής παρουσίασης του μαθήματος ή κάποιου σχετικού βίντεο animation. Εισαγωγικό τεστ με βασικές «αναγνωριστικές» ερωτήσεις Ακόμα μία πηγή πληροφοριών προσωποποίησης μπορεί να προέλθει από το «precourse test» το οποίο είναι ένα τεστ ή ένα quiz ερωτήσεων στο οποίο καλείται να απαντήσει ο υποψήφιος εκπαιδευόμενος στην έναρξη διεξαγωγής του μαθήματος, πριν ξεκινήσει η ροή των διαλέξεων. Το τεστ/κουίζ αυτό περιλαμβάνει ερωτήσεις εστιασμένες στον εκπαιδευόμενο, στην προηγούμενη γνώση του, στις προτιμήσεις και στα ενδιαφέροντά του. Τα αποτελέσματα αυτού του τεστ έχουν μεγάλη χρησιμότητα και μπορούν να αξιοποιηθούν με διάφορους τρόπους. Μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την καλύτερη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου προφίλ χρήστη εκπαιδευόμενου, με αυτοματοποιημένο τρόπο από το πληροφοριακό σύστημα. Επιπλέον, συντελούν στην καλύτερη γνωριμία του διδάσκοντα με τον καθένα μαθητή που έχει στο τμήμα του, στη γνώση των ιδιαιτεροτήτων και προτιμήσεών του. Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα από τις απαντήσεις των μαθητών στα κουίζ μπορούν να αξιολογηθούν κατάλληλα από τον εκάστοτε διδάσκοντα και να ληφθούν υπόψη για τη διεξαγωγή του μαθήματος, ιδιαίτερα όταν οι προτιμήσεις και το προηγούμενο επίπεδο μόρφωσης των μαθητών του τμήματος συγκλίνουν. Τέλος, με βάση τα αποτελέσματα από το «pre-course test» οι μαθητές μπορούν να χωριστούν από το σύστημα αυτόματα σε κατηγορίες με βάση το επίπεδο γνώσεών τους ώστε να είναι μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 53

περισσότερο στοχευμένο το εκπαιδευτικό περιεχόμενο που τους παρέχεται κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του μαθήματος κι έτσι ο ρυθμός παράδοσης να είναι ο ανάλογος. Δραστηριότητες που ενισχύουν τη συνεργατική μάθηση Μία επιπλέον κατεύθυνση επέκτασης είναι η ένταξη στην εκπαιδευτική διαδικασία και κατά συνέπεια στο λογισμικό το οποίο την υποστηρίζει, δραστηριοτήτων που ενισχύουν τη συνεργατική μάθηση και γενικότερα τη συνεργατικότητα μεταξύ των εκπαιδευομένων. Για παράδειγμα, τέτοιου είδους δραστηριότητες είναι το wiki, ή η συμμετοχή στους «χώρους συζήτησης», γνωστοί με τον όρο «forum». Με αυτό τον τρόπο αυξάνεται η αλληλεπίδραση των εκπαιδευομένων μεταξύ τους αλλά και των εκπαιδευομένων με τους καθηγητές, κι έτσι αναπτύσσεται μία λιγότερο απρόσωπη σχέση. Εξατομικευμένος σχολιασμός στη διόρθωση εργασιών Σε κάποια συστήματα e-learning που χρησιμοποιούνται ευρέως σήμερα, ο μαθητής/σπουδαστής μπορεί να ανεβάσει το έγγραφο της εργασίας του (Word ή PDF) σύμφωνα με μία διαδικασία upload που χρησιμοποιεί το σύστημα. Με αυτό τον τρόπο, ο καθηγητής μπορεί να λάβει το αρχείο και να διορθώσει την εργασία, αφού πρώτα την αποθηκεύσει στον υπολογιστή του. Στη συνέχεια, αφού τη διορθώσει, καταχωρεί το βαθμό του μαθητή στο σύστημα. Μία μορφή προσωποποίησης, είναι η παράλληλη ανάρτηση σχολίων για τη διόρθωση της συγκεκριμένης εργασίας από μέρους του καθηγητή. Είναι πολύ χρήσιμο και ωφέλιμο για τους εκπαιδευόμενους, να λαμβάνουν πίσω το διορθωμένο έγγραφο, το οποίο περιλαμβάνει σχόλια και παρατηρήσεις στο κάθε σημείο της εργασίας που απαιτούνταν. Ο καθηγητής έχει τη δυνατότητα στο ίδιο το έγγραφο εργασίας του κάθε σπουδαστή: να προσθέτει παρατηρήσεις-σχόλια που αφορούν τη διορθωμένη εργασία, να κάνει φωτεινές επισημάνσεις, να υπογραμμίζει και να κυκλώνει τα σημεία που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 54

να επισημαίνει τις σωστές απαντήσεις με το αντίστοιχο σύμβολο. Αυτή η διαδικασία εξατομικευμένης διόρθωσης κειμένου εργασίας, ονομάζεται «content annotation». Συχνά αναφέρεται ως «PDF annotation» ή «Word annotation» αναλόγως τον τύπο του εγγράφου. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 55

5.3. Προηγούμενη έρευνα στον τομέα της προσωποποίησης και εξατομίκευσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Η προσωποποίηση του χρήστη μπορεί να επιτευχθεί, όταν το σύστημα συγκεντρώσει την απαιτούμενη πληροφορία για το χρήστη. Αυτή η διαδικασία μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους : 1. είτε ο ίδιος ο χρήστης συμπληρώνει την πληροφορία αυτή στο προφίλ του (active personalization), μέσω κάποιας φόρμας. Συχνά, αυτός ο τρόπος αναφέρεται με τον όρο «implicit». 2. είτε το λογισμικό συγκεντρώνει τα στοιχεία αυτά, χρησιμοποιώντας το διαδικτυακό τόπο και αναλύοντας τα στοιχεία που διατηρεί το σύστημα και αφορούν τις δραστηριότητες του χρήστη. Στη συνέχεια, βγάζει συμπεράσματα για το χρήστη, και είναι επιθυμητή η προσθήκη αυτής της επιπλέον πληροφορίας στο προφίλ του χρήστη. Γι αυτή τη διαδικασία χρησιμοποιείται ο όρος «explicit». 3. είτε συνδυασμός των δύο παραπάνω μεθόδων, γνωστός υπό τον όρο «hybrid». Κάποια γνωστά παραδείγματα συστημάτων που χρησιμοποιούν προσωποποιημένες λειτουργίες, είναι τα εξής: Amazon.com, ebay.com, igoogle και κάποια εκπαιδευτικά λογισμικά. Στο παρελθόν έχουν γίνει κάποιες προτάσεις, μελέτες, έρευνες και προσπάθειες υλοποίησης e-learning συστημάτων με προσωποποιημένα χαρακτηριστικά και λειτουργίες προσαρμοστικότητας, από διάφορα πανεπιστήμια παγκοσμίως. Κάποιες από αυτές τις προσπάθειες βασίστηκαν σε learning styles, άλλες σε οντολογίες, άλλες σε πράκτορες (agents) κι άλλες σε προσθήκη βασικών χαρακτηριστικών προσωποποίησης στο σύστημα. Μέχρι τώρα όμως δεν υπάρχει κάποιο γνωστό ελεύθερο λογισμικό ανοικτού κώδικα, το οποίο να προσωποποιεί το χρήστη και να προσαρμόζεται με βάση τις ανάγκες του. Έπειτα από μελέτη της παρούσας κατάστασης στον τομέα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και των υπαρχόντων προτάσεων με χαρακτηριστικά προσωποποίησης, παρουσιάζονται παρακάτω κάποιες σημαντικές προτάσεις που ενδέχεται να έχουν προχωρήσει σε υλοποίηση. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 56

5.3.1. Moodle_LS Στο τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών στη Ρώμη της Ιταλίας έχει γίνει μία προσπάθεια παροχής προσωποποιημένης υποστήριξης στους σπουδαστές κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μοντελοποιώντας το σπουδαστή και προσαρμόζοντας το σύστημα στην υπάρχουσα εμπειρία του. Το σύστημα το οποίο προτάθηκε στηρίζεται στο λογισμικό ανοικτού κώδικα Moodle, στο οποίο ενσωματώνεται μία μηχανή προσαρμοστικότητας η οποία είναι υπεύθυνη για την παραγωγή προσωποποιημένων μαθημάτων από κατάλληλα αποθετήρια και για τη διατήρηση των μαθημάτων αυτών, παρέχοντας συνεχής εξατομίκευση του εκπαιδευτικού περιεχομένου στο σπουδαστή. Σε αυτό το LMS σύστημα κυρίαρχο ρόλο παίζει ο ίδιος ο σπουδαστής στη δική του μόρφωση, απολαμβάνει αυτονομία με ταυτόχρονη συμμετοχή σε δραστηριότητες που προϋποθέτουν συνεργασία. Εφόσον το περιεχόμενο είναι προσωποποιημένο, αφομοιώνεται ευκολότερα από το σπουδαστή, ο οποίος αποκτά και μεγαλύτερο κίνητρο για μάθηση κι ενασχόληση. Στόχος της ομάδας εργασίας είναι η δημιουργία ενός e-learning συστήματος το οποίο δημιουργεί αυτόματα το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό υλικό, με βάση τη γνώση του εκπαιδευόμενου και το μαθησιακό του στυλ (learning styles). Γι αυτό το σκοπό συνδυάστηκαν οι δυνατότητες του Moodle με την LS-Plan μηχανή, και το σύστημα ονομάστηκε «Moodle_LS». Δημιουργήθηκε εντός του Moodle μία νέα (ανανεωμένη) φόρμα μαθήματος και κάποιες νέες μονάδες (modules). Έτσι, ο εκπαιδευόμενος χρησιμοποιεί το σύστημα Moodle με τα νέα ενσωματωμένα χαρακτηριστικά κι απολαμβάνει οφέλη προσωποποίησης, χωρίς να απαιτείται η χρήση άλλου περιβάλλοντος με ρόλο συμπληρωματικό σε εκείνο του LMS. Όπως τα περισσότερα συστήματα LMS παρέχουν ελάχιστη προσωποποίηση, έτσι και το Moodle προσφέρει πολύ περιορισμένα και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωποποίησης, τα οποία αφορούν αποκλειστικά το γραφικό περιβάλλον του χρήστη (user interface), με τη δημιουργία νέων θεμάτων (themes). Στην έκδοση 2.0. υπάρχει περισσότερη ευελιξία στον ορισμό διαφορετικών μονοπατιών (learning paths) από τους καθηγητές. Για τη δημιουργία του Moodle_LS, εκτός από το σύστημα Moodle, χρησιμοποιήθηκε η μηχανή προσωποποίησης LS-Plan, η οποία μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 57

προσαρμόζει δυναμικά το μάθημα στις ανάγκες του σπουδαστή, υιοθετώντας την προσέγγιση τριών βημάτων: Μοντελοποίηση σπουδαστή με βάση τη γνώση του και τα learning styles. Δημιουργία προσωποποιημένου μαθήματος. Προσαρμογή μαθήματος στην εκπαιδευτική διαδικασία με βάση την πρόοδο και τις δυσκολίες του σπουδαστή. Η γνώση του σπουδαστή διαπιστώνεται μέσω pre-course test. Για τα μαθησιακά στυλ υιοθετείται η περιγραφή του μοντέλου Felder-Silverman, η οποία με βάση τέσσερις διαστάσεις δίνει τιμές από -11 έως +11 για να προσδιορίσει το μαθησιακό στυλ του εκπαιδευόμενου. Για να επιτευχθεί η προσωποποίηση, οι καθηγητές συνδέουν το κάθε μαθησιακό αντικείμενο με τα προαπαιτούμενα για τη μελέτη του και τη γνώση που απαιτείται για τη χρήση του. Επιπλέον, υποδεικνύουν το σωστό χρόνο που απαιτείται περίπου για τη μελέτη του κάθε μαθησιακού αντικειμένου και το καταλληλότερο στυλ. Οι δραστηριότητες και τα ερωτηματολόγια ανήκουν στο Moodle και επιπλέον προσθέτονται νέα χαρακτηριστικά, όπως η μορφή του εξατομικευμένου μαθήματος και δύο modules : 1. Βοηθός καθηγητή (ενεργοποίηση μαθησιακών αντικειμένων από τον καθηγητή) 2. Τεστ για τα μαθησιακά στυλ, το οποίο παρέχει στους χρήστες έναν σύνδεσμο για το τεστ που αφορά το μοντέλο Felder - Soloman, το οποίο αποφασίζει τις τέσσερις τιμές που αντιπροσωπεύουν τα μαθησιακά στυλ των σπουδαστών. Το σύστημα LS-Plan αποτελείται επίσης από μία βάση δεδομένων όπου αποθηκεύεται πληροφορία σχετικά με τις δραστηριότητες του Moodle, το μοντέλο σπουδαστή και το μαθησιακό στυλ. Η προτεινόμενη διαδικασία για το σύστημα Moodle_LS αποτελείται από την ακολουθία των παρακάτω βημάτων: 1. Ο μαθητής δηλώνει συμμετοχή στο μάθημα. 2. Επιλέγει το μαθησιακό του στυλ, σύμφωνα με το μοντέλο του Felder μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 58

3. Πραγματοποιεί το αρχικό τεστ για να διαπιστωθεί η προηγούμενη γνώση του. 4. Ακολουθεί το μάθημα μέσω μαθησιακών αντικειμένων και πραγματοποιεί τεστ. 5. Το σύστημα αξιολογεί την επίδοση του σπουδαστή στα τεστ και παρακολουθεί τα navigation patterns (πλοήγηση). 6. Το σύστημα προσαρμόζει το μάθημα χρησιμοποιώντας παράλληλα τα κατάλληλα μηνύματα για καθοδήγηση. Η πρώτη μορφή του συστήματος εφαρμόστηκε σε πανεπιστήμιο στην Ιταλία ως πιλοτική εφαρμογή. Τα συμπεράσματα είναι ότι υποστηρίζει την προσωποποίηση, διευκολύνει τις δραστηριότητες του καθηγητή και τη συνεργατική μάθηση. Ο καθηγητής μέσω κάποιων εργαλείων, χρησιμοποιεί τα μεταδεδομένα για να οργανώσει καλύτερα το εκπαιδευτικό υλικό και να παρέχει αυτοματοποιημένη ακολουθία περιεχομένου του μαθήματος. Από τις ερευνητικές εργασίες που παρουσιάστηκαν στο παρελθόν σχετικά με το Moodle_LS, διαπιστώνεται ότι διατηρεί πλεονεκτήματα προσωποποίησης, βρίσκεται όμως σε πειραματικό στάδιο. 5.3.2. Intelligent Tutoring Systems Με στόχο την προσωποποίηση, έχουν αναπτυχθεί τα «έξυπνα συστήματα», γνωστά με τον όρο «Intelligent systems», τα οποία μοντελοποιούν το σπουδαστή και προσαρμόζονται στις ανάγκες του. Στα «Intelligent Tutoring Systems» χρησιμοποιούνται «Adaptive Educational Hypermedia» χρησιμοποιώντας εξατομικευμένη παρουσίαση για την προσαρμογή περιεχομένου στη σελίδα, βασιζόμενη σε κάποιο μοντέλο σπουδαστή, με εισαγωγή, αλλαγή και απόκρυψη τμημάτων του κειμένου. Ακόμα, χρησιμοποιείται «Adaptive Navigation Support» για να προσαρμόζει την παρουσίαση των συνδέσμων μέσω σχολίων, ταξινόμησης και τεχνικών απόκρυψης. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 59

5.3.3. Learning paths CICEI project Κάποια συστήματα δε βασίζονται μόνο στη μοντελοποίηση σπουδαστών αλλά και στα δικά τους learning styles, όπως έχουν διαμορφωθεί μέσα από ειδικά τεστ. Τα «learning paths» είναι τα μαθησιακά μονοπάτια στα οποία υπάρχουν συγκεκριμένες δραστηριότητες διαθέσιμες στον εκπαιδευόμενο, οι οποίες έχουν επιλεγεί με βάση αν ικανοποιούνται κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες. Κάποιες απ αυτές είναι οι εξής: ο βαθμός σε εργασίες, η επιτυχής ολοκλήρωση μίας ή περισσοτέρων δραστηριοτήτων και συνδυασμός αυτών των δύο. Για να είναι εφικτή η χρήση μαθησιακών μονοπατιών, απαιτείται από τον καθηγητή ο προσεκτικός ορισμός των δυνατών διαφορετικών μονοπατιών. Μία ομάδα του CICEI (Innovation Center for Information Society) του Πανεπιστημίου της Ισπανίας - Las Palmas de Gran Canaria (ULPGC) -δημιούργησε ένα σύστημα που ονομάζεται Conditionals και δοκιμάστηκε για την έκδοση 1.9.4. του λογισμικού Moodle και κάποιες παλαιότερες. To CICEI project στηρίζεται στη δημιουργία προσωποποιημένων μονοπατιών (learning paths) για κάθε σπουδαστή. Δημιουργήθηκε ένα Moodle patch κι ένα Moodle module, λαμβάνοντας υπόψη τα learning styles, την προηγούμενη γνώση, το βήμα εκμάθησης-προόδου και τις ενέργειες του σπουδαστή. Αναφορικά με το Moodle patch, διαφορετικά στοιχεία μαθήματος παρουσιάζονται αυτόματα σε κάθε σπουδαστή με βάση το ρυθμό μάθησης, τις ενέργειες και την προηγούμενη γνώση. Εμφανίζεται φωτεινή επισήμανση (highlight) στα στοιχεία που δεν έχει προσπελάσει ακόμα ο χρήστης. Αναφορικά με το Moodle module, πραγματοποιείται αξιολόγηση των μαθησιακών στυλ των εκπαιδευομένων και κατηγοριοποίηση των δραστηριοτήτων σε ένα ή περισσότερα στυλ. Στη συνέχεια παρουσιάζονται στον εκπαιδευόμενο μόνο οι δραστηριότητες που ταιριάζουν στο μαθησιακό του στυλ. Ως προεπιλογή το Moodle χρησιμοποιεί το CHAEA (Honey- Alonso Questionnaire) για τα μαθησιακά στυλ, επιτρέπει όμως τον ορισμό διαφορετικών tests. Δημιουργήθηκε ακόμα ένα Moodle block, το οποίο συμβουλεύει για το χρόνο που αφιέρωσαν οι συμμετέχοντες σε ένα μάθημα κατά τη διάρκειά του. Ο χρόνος υπολογίστηκε μελετώντας κάθε «κλικ» του σπουδαστή, όπως προκύπτει από τα αρχεία καταγραφής του συστήματος. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 60

5.3.4. SCORM Ένα χρήσιμο πρότυπο που όμως δεν υποστηρίζεται από πολλά LMS συστήματα, είναι το πρότυπο «SCORM». Είναι ένα πρότυπο με βάση το οποίο είναι εφικτή η διαφοροποίηση του μαθησιακού αντικειμένου (learning object- LO) χρησιμοποιώντας ένα σύνολο κανόνων, το οποίο διαμορφώνεται από το σχεδιαστή. Συνήθως αυτό το σύνολο κανόνων είναι αρκετά περίπλοκο. Από το AGH University της Πολωνίας, αναπτύχθηκε μία πλατφόρμα για εξ αποστάσεως εκπαίδευση, με βασικό κορμό το Course Management System Moodle. Δημιουργήθηκαν νέα λειτουργικά modules, τα οποία εστιάζουν στην αρχική προετοιμασία της δομής του μαθήματος και στην προσωποποίηση που βασίζεται στο ιστορικό εκπαίδευσης του εκπαιδευόμενου. Είναι συνδυασμός δύο προσεγγίσεων : agent-based και SCORM-based. Η προσωποποίηση αυτή υλοποιήθηκε στα πλαίσια ενός αλγορίθμου βασιζόμενου σε agents (agent-based), ως μία πρόσθετη λειτουργία του module για την παρουσίαση περιεχομένου στο SCORM. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 61

6. Μοντελοποίηση χρήστη 6.1. Εισαγωγή στον τομέα του «User Modeling» Ο όρος «user modeling» ή «μοντελοποίηση χρήστη» αποτελεί σημαντικό μέρος της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή και περιγράφει τη διαδικασία δημιουργίας και επεξεργασίας ενός μοντέλου χρήστη (user model). Τα «User Models» ή αλλιώς «Μοντέλα Χρήστη» χρησιμοποιούνται για να παράγουν και να προσαρμόζουν τη διεπαφή χρήστη σε συγκεκριμένες ανάγκες και προτιμήσεις του χρήστη, κατά τη διάρκεια πλοήγησής του στο πληροφοριακό σύστημα. Τα μοντέλα χρήστη είναι επίσης γνωστά και ως προφίλ χρήστη. Γι αυτό το λόγο ο όρος «User Modeling» είναι συνυφασμένος με τον όρο «User profiling». Χρησιμοποιούνται από προγραμματιστές και σχεδιαστές πληροφοριακών συστημάτων για να επιτύχουν την προσωποποίηση και να αυξήσουν τη χρησιμότητα και προσιτότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών. Ο όρος «user modeling» και κατ επέκταση ο τομέας της μοντελοποίησης χρήστη περιλαμβάνει την : αλληλεπίδραση χρήστη με διεπαφές και συσκευές ανάλυση εργασιών χρήστη (user tasks) και χαρακτηριστικών χρήστη (φυσικές και γνωστικές δυνατότητες, χαρακτηριστικά ψυχολογίας και συμπεριφοράς κ.α.) Με την ταχύτατη διάδοση του διαδικτύου και ειδικότερα του ηλεκτρονικού εμπορίου, δημιουργήθηκαν και παρουσιάστηκαν διάφορα εμπορικά εργαλεία μοντελοποίησης χρήστη στην αγορά, με σκοπό την προσαρμογή του περιεχομένου στις προτιμήσεις του χρήστη. Μία άλλη μεγάλη πηγή ανάπτυξης μοντέλων χρήστη ήταν ο τομέας της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning) με κύριο στόχο την επίτευξη της προσαρμοστικότητας του συστήματος στις ανάγκες του σπουδαστή. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 62

6.2. Μοντέλο χρήστη Το μοντέλο χρήστη (user model) είναι σαφής αναπαράσταση των ιδιοτήτων ενός συγκεκριμένου χρήστη συμπεριλαμβανομένων τόσο των αναγκών και προτιμήσεών του, όσο και των χαρακτηριστικών που αφορούν τη γνώση και συμπεριφορά του. Τα χαρακτηριστικά αυτά αναπαρίστανται με μεταβλητές. Ένα μοντέλο χρήστη καθιερώνεται με τη δήλωση αυτών των μεταβλητών. Πιο συγκεκριμένα, ένα μοντέλο χρήστη αντιπροσωπεύει μία συλλογή από προσωπικά δεδομένα που συνδέονται με ένα συγκεκριμένο χρήστη. Αποτελεί τη βάση για οποιεσδήποτε αλλαγές προσαρμοστικότητας στη συμπεριφορά του συστήματος. Η επιλογή των δεδομένων που θα συμπεριληφθούν στο μοντέλο εξαρτάται από τον σκοπό της εφαρμογής. Συνήθως περιλαμβάνει προσωπικές πληροφορίες όπως : ονόματα χρηστών ενδιαφέροντα δεξιότητες- γνώση στόχοι μελλοντικά πλάνα προτιμήσεις ή/και δεδομένα που συλλέγονται από το σύστημα και αφορούν τη συμπεριφορά και την αλληλεπίδραση του χρήστη με το σύστημα. Ένα μεγάλο πρόβλημα στον τομέα της μοντελοποίησης χρήστη είναι η ενσωμάτωση σε μία εφαρμογή, προφίλ χρηστών που υποστηρίζουν διαφορετικά μοντέλα χρήστη ή η μεταφορά από μία εφαρμογή σε μία άλλη. Οι διαφορές που ενδεχομένως να προκύψουν στα user profiles μπορεί να οφείλονται : είτε στη διαφορετικότητα του στόχου που έχει επιλεγεί για το μοντέλο, είτε στις πηγές πληροφορίας που χρησιμοποιούνται για τη μοντελοποίηση, είτε στην ευαισθησία χρόνου για το μοντέλο και στις μεθόδους ενημέρωσης (π.χ. στατικό ή δυναμικό μοντέλο). Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν και οδηγούν σε περαιτέρω αύξηση της ποικιλίας των μοντέλων παρουσιάζονται παρακάτω : μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 63

Φυσικές και γνωστικές διαδικασίες που επικεντρώνονται στις ενέργειες του χρήστη Διαφορές μεταξύ δεξιοτήτων χρήστη ή προτιμήσεων χρήστη Σημαντικό ρόλο έχει αν το μοντέλο έχει δημιουργηθεί και σχεδιαστεί για ένα χρήστη ή για μία ομάδα χρηστών, όπως π.χ. οι κοινότητες. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπάρχει μεγάλη πληθώρα συστημάτων ανεπτυγμένων στον τομέα αλληλεπίδρασης ανθρώπου-υπολογιστή, τα οποία χρησιμοποιούν διαφορετικούς τύπους μοντέλων χρήστη. Τις περισσότερες φορές οι μοντελοποιημένοι αυτοί χρήστες εφαρμόζονται στα συστήματα με online recommendations και στα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning). Τα μοντέλα χρήστη σχεδιάζονται και διαμορφώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να μοντελοποιήσουν οποιαδήποτε συμπεριφορά οποιουδήποτε χρήστη που αλληλεπιδρά με ένα περιβάλλον ή ένα σύστημα. Αυτός ο τύπος μοντέλου είναι γνωστικής αρχιτεκτονικής και έχει χρησιμοποιηθεί για να προσομοιώσει αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής για να εξηγήσει αλλά και να προβλέψει τη συμπεριφορά (αλληλεπίδρασης) χρήστη. Μία τέτοια γνωστική (cognitive) αρχιτεκτονική, είναι το μοντέλο GOMS το οποίο ακόμα και τώρα χρησιμοποιείται ευρέως στην αλληλεπίδραση ανθρώπου υπολογιστή, παρόλο που δε συμπεριλαμβάνει περιπτώσεις ανθρώπων με αναπηρία. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 64

6.3. Πρότυπα μοντέλων και συλλογή δεδομένων Υπάρχουν διαφορετικά σχεδιαστικά πρότυπα για τα μοντέλα χρήστη και σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται συνδυασμός αυτών. Τα μοντέλα μπορούν να διαχωριστούν στις παρακάτω κατηγορίες : Στατικά Δυναμικά Βασισμένα σε στερεότυπα Υψηλής προσαρμοστικότητας Στην περίπτωση των στατικών μοντέλων, τα δεδομένα συλλέγονται στην αρχή που ο χρήστης εγγράφεται στο σύστημα και στη συνέχεια δεν ανανεώνονται. Σε αντίθεση με τα στατικά, τα δυναμικά μοντέλα ανανεώνονται με βάση τις τωρινές ανάγκες του χρήστη. Τα μοντέλα που είναι βασισμένα σε στερεότυπα έχουν σχεδιαστεί με βάση τις δημογραφικές στατιστικές και τα «υψηλής προσαρμοστικότητας» παρέχουν χωριστή λύση για τον κάθε χρήστη. Η συλλογή της πληροφορίας που αφορά το χρήστη συλλέγεται χρησιμοποιώντας κάποια από τις παρακάτω μεθόδους : 1) Κατά την εγγραφή του χρήστη στο πληροφοριακό σύστημα ο χρήστης δίνει συγκεκριμένες πληροφορίες για τις προτιμήσεις και τις ανάγκες του. 2) Παρακολούθηση και ανάλυση της αλληλεπίδρασης του χρήστη με το σύστημα και συγκέντρωση στοιχείων συμπεριφοράς του χρήστη. 3) Υβριδική τακτική. Συνδυασμός των δύο παραπάνω μεθόδων. Οι χρήστες απαντάνε σε ερωτήσεις και δίνουν τις κατάλληλες πληροφορίες που χρειάζεται το μοντέλο. Στη συνέχεια παρακολουθούνται οι αντιδράσεις τους στο σύστημα και η διαχωρισμένη πληροφορία χρησιμοποιείται για την αυτόματη προσαρμογή του μοντέλου χρήστη. Για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί με σωστό τρόπο ένα μοντέλο χρήστη (user model) και να παράγει όσο το δυνατό εγκυρότερα αποτελέσματα θα πρέπει να σχεδιαστεί και να κατασκευαστεί κατάλληλα. Αυτή η διαδικασία απαιτεί μεγάλη προσπάθεια για να μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 65

συλλεχθούν τα απαραίτητα δεδομένα που χρειάζονται, έτσι ώστε στο τέλος να παραχθεί ένα αποτελεσματικό μοντέλο για το χρήστη. Πραγματικότητα Χρήστης Διεπαφή ανθρώπου υπολογιστή Υπολογιστής Μοντέλο χρήστη Εικόνα 6.1. Απεικόνιση σχέσης χρήστη μοντέλου χρήστη 6.4. Αναγκαιότητα ύπαρξης προφίλ χρήστη στα προσαρμοστικά συστήματα Το σύστημα αρχικά συλλέγει πληροφορίες για ένα χρήστη, πραγματοποιεί εκτίμηση των δεδομένων και στη συνέχεια ξεκινά να προσαρμόζεται στις ανάγκες του. Τα συστήματα τα οποία διατηρούν χαρακτηριστικά προσαρμοστικότητας είναι γνωστά με τους όρους «Adaptive» και «Adaptable». Με τον όρο «adaptive» εννοείται η δυναμική προσαρμογή του πληροφοριακού συστήματος και με τον όρο «adaptable» εννοείται ένα σύστημα στο οποίο ο χρήστης έχει ο ίδιος τη δυνατότητα να αλλάξει την εμφάνιση του πληροφοριακού συστήματος, δηλαδή κάποια στοιχεία στο γραφικό περιβάλλον, στη συμπεριφορά και στη λειτουργικότητα, πραγματοποιώντας τις αντίστοιχες επιλογές. Η συμπεριφορά ενός προσαρμοστικού συστήματος διαφέρει ανάλογα με τα δεδομένα από το μοντέλο χρήστη και το προφίλ χρήστη. Αν δεν υπάρχει διαθέσιμη πληροφορία για το χρήστη, το σύστημα θα συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 66

χρήστες του. Συχνά, τα μοντέλα χρήστη είναι συστατικά ενός προσαρμοστικού (adaptive) e-learning συστήματος. Άλλες εφαρμογές που τα χρησιμοποιούν είναι οι μηχανές αναζήτησης, τα recommender systems και τα help systems. Η αρχιτεκτονική ενός προσαρμοστικού συστήματος (adaptive system) παρουσιάζεται παρακάτω : Εικόνα 6.2. Αρχιτεκτονική προσαρμοστικού συστήματος Ο ρόλος του «Προφίλ χρήστη» Με τον όρο «User profile» ή «Προφίλ χρήστη» εννοείται μία συλλογή προσωπικών πληροφοριών χρήστη. Οι πληροφορίες αυτές αποθηκεύονται χωρίς να προστίθεται σε αυτές επιπλέον περιγραφή ή ανάλυση πληροφορίας. Τα προφίλ χρήστη αντιπροσωπεύουν δεξιότητες και ικανότητες που αφορούν τη γνώση, τις προθέσεις, τα μαθησιακά στυλ (learning styles), τις προτιμήσεις και την αλληλεπίδραση με το σύστημα. Αυτές οι ιδιότητες αποθηκεύονται αφού αποδοθούν τιμές σε αυτές τις μεταβλητές, κι αυτές οι τιμές ενδέχεται είτε να είναι οι τελικές είτε να αλλάξουν. Η δυνατότητα να μοντελοποιηθεί ένας χρήστης εξαρτάται από τα περιεχόμενα και την ποσότητα της πληροφορίας που υπάρχει αποθηκευμένη στο προφίλ του χρήστη. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 67

Η μοντελοποίηση χρήστη «user modeling», καθώς και το «user profiling» είναι αναγκαία σε ένα πληροφοριακό σύστημα και ιδιαίτερα σε ένα e-learning σύστημα, έτσι ώστε να επιτευχθεί η αναγνώριση χαρακτηριστικών, ο διαχωρισμός και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε χρήστη. Οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, έχουν διαφορετικό παρελθόν, γνώση σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, διαφορετικές προτιμήσεις, στόχους κι ενδιαφέροντα. Για να εξατομικεύσουμε, προσωποποιήσουμε, προσαρμόσουμε ενέργειες, απαιτείται ένα μοντέλο χρήστη (user model) που να επιτρέπει την επιλογή εξατομικευμένων απαντήσεων στο χρήστη (Koch, 2000). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 68

6.5. Μοντελοποίηση χρήστη στα συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Οπουδήποτε αναμένεται από το σύστημα μία προσαρμοσμένη απάντηση, θα έπρεπε να εφαρμόζεται ένα μοντέλο χρήστη. Τα μοντέλα χρήστη είναι συχνά συστατικά (μέρη) προσαρμοζόμενων συστημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και είναι στενά συνδεδεμένα με το σχεδιαστικό μέρος αυτών των συστημάτων. Ένα adaptive system το οποίο εφαρμόζεται στον τομέα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και αποτελεί e-learning σύστημα, ονομάζεται Adaptive e-learning system. Ένα τέτοιο σύστημα κληρονομεί όλες τις ιδιότητες ενός οποιουδήποτε προσαρμοστικού (adaptive) συστήματος. Είναι ένα σύστημα αλληλεπίδρασης που προσωποποιεί και προσαρμόζει το εκπαιδευτικό περιεχόμενο, τα παιδαγωγικά μοντέλα, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των συμμετεχόντων στο περιβάλλον που χρησιμοποιείται για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, έτσι ώστε να επιτευχθούν οι ατομικές ανάγκες και προτιμήσεις του χρήστη/ομάδας χρηστών αν και όταν προκύπτουν. Ο λόγος που η χρησιμότητα των μοντέλων χρήστη σε αυτά τα συστήματα είναι μεγάλη, είναι ακριβώς για να ικανοποιούνται αυτές οι ανάγκες πρακτικά στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και να προσαρμόζεται κατάλληλα το εκπαιδευτικό περιεχόμενο. 6.5.1. Μοντελοποίηση σπουδαστή Ο όρος «Learner Modeling» σημαίνει μοντελοποίηση σπουδαστή και έχει την ίδια σημασία με τον όρο «User Modeling» για ένα πληροφοριακό σύστημα, όπου στο ρόλο του χρήστη βρίσκεται ο σπουδαστής και στη θέση οποιουδήποτε πληροφοριακού συστήματος είναι ένα e-learning σύστημα. Η μοντελοποίηση σπουδαστή βασίζεται σε κάποιο «learner model» δηλαδή μοντέλο σπουδαστή που διαχειρίζεται το εκπαιδευτικό περιεχόμενο και όλο το υλικό αυτό ομαδοποιείται με βάση τις διαφορετικές ιδιότητες του σπουδαστή. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 69

Το περιεχόμενο ενός Learner Model περιλαμβάνει : τη βασική γνώση του σπουδαστή την πρόοδό του τις προτιμήσεις του τους στόχους τα ενδιαφέροντα και τυχόν άλλη πληροφορία για το σπουδαστή 6.5.2. Μεθοδολογίες μοντελοποίησης Έπειτα από την αναγνώριση των απαραίτητων πληροφοριών που είναι αποθηκευμένες στο μοντέλο του σπουδαστή, είναι πολύ σημαντική η διαδικασία απόκτησης των πληροφοριών. Υπάρχουν αρκετοί μέθοδοι δημιουργίας ενός μοντέλου χρήστη. Τα στάδια ανάπτυξης ενός μοντέλου είναι τρία και παρουσιάζονται παρακάτω. 1 ο στάδιο: κατασκευή του μοντέλου 2 ο στάδιο: αρχικοποίηση του μοντέλου 3 ο στάδιο: εισαγωγή των αρχικών δεδομένων. Οι μέθοδοι κατασκευής μοντέλου παρουσιάζονται παρακάτω: Machine learning Bayesian Overlay methods Stereotype Plan recognition Χρησιμοποιώντας μεθόδους «machine learning» αυξάνονται τα οφέλη ενός μοντέλου χρήστη, καθώς βελτιώνεται η ακρίβεια, αυξάνεται η αποτελεσματικότητα και ευρύνεται η επεκτασιμότητα (Sison & Shimura, 1998). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 70

Οι Bayesian μέθοδοι είναι ισχυρές και ευέλικτες μέθοδοι, σχετίζονται με τις μεθόδους «machine learning» αλλά οι Bayesian χρησιμοποιούνται συνήθως μέσα στα μοντέλα χρήστη και υποστηρίζουν πιθανολογικό συμπέρασμα για να ανανεώνουν και να βελτιώνουν τις τιμές. Οι «overlay» μέθοδοι στηρίζονται στην άποψη ότι το μοντέλο σπουδαστή (learner model) είναι ένα υποσύνολο του expert model. Το «expert model» χωρίζεται σε διάφορα μικρότερα μέρη που έχουν συγκεκριμένα θέματα. Καθένα από αυτά τα μικρά μέρη μπορεί να συσχετιστεί κατάλληλα με ένα συγκεκριμένο μοντέλο σπουδαστή. Οι overlay μέθοδοι, που βασίζονται στην ιδέας της επικάλυψης, χρησιμοποιούνται ευρέως στον τομέα του user modeling και συγκεκριμένα εφαρμόζονται στον τομέα της εκπαίδευσης. Ένα overlay μοντέλο επιτρέπει κι ενισχύει την ευέλικτη μοντελοποίηση της γνώσης του σπουδαστή για κάθε θέμα, καθώς η γνώση του ανανεώνεται κατά τη διάρκεια παρακολούθησης και συμμετοχής του στο μάθημα. Ένα στερεότυπο είναι μία συλλογή από χαρακτηριστικά του χρήστη που συμβαίνουν συχνά. Οι νέοι σπουδαστές κατηγοριοποιούνται και αναθέτονται σε κάποιο στερεότυπο ανάλογα με τα αρχικά χαρακτηριστικά του μοντέλου χρήστη. Για να συγκεντρώσει τις αρχικές πληροφορίες μπορεί να παρέχει στο χρήστη κατάλληλα διαμορφωμένα ερωτηματολόγια. Το μοντέλο χρήστη μπορεί να χρησιμοποιεί stereotype μεθόδους για να κατηγοριοποιεί χρήστες σε κάποιες διακριτές ομάδες με βάση τα κοινά τους χαρακτηριστικά. Παρόλο που αυτή η μέθοδος είναι ισχυρή, καθώς παρέχει σημαντική πληροφορία που βασίζεται σε λίγες μόνο παρατηρήσεις, δεν παρέχει ένα ακριβές μοντέλο σπουδαστή. Τα πλάνα χρησιμοποιούνται για να περιγράφουν τις επιθυμίες του χρήστη και τις προθέσεις του. Ένα πλάνο αποτελεί μία ακολουθία ενεργειών του σπουδαστή προκειμένου να επιτύχει τον απώτερο στόχο που έχει θέσει. Σύμφωνα με τον Kobsa (1993), η μέθοδος «Plan recognition» χρησιμοποιεί κυρίως δύο ειδών τεχνικές αναγνώρισης του σχεδίου του σπουδαστή. Η μία τεχνική βασίζεται στη δημιουργία βιβλιοθηκών πλάνου - «plan libraries» όπου περιλαμβάνονται όλα τα πιθανά πλάνα και στη συνέχεια παρακολουθώντας τις ενέργειες του χρήστη γίνεται καταγραφή ακολουθίας ενεργειών και προσπάθεια πρόβλεψης πλάνου. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 71

Αυτή η τεχνική δεν είναι πολύ εύχρηστη καθώς απαιτείται μεγάλος υπολογιστικός φόρτος και αποθηκευτικός χώρος, καθώς πρέπει να αποθηκεύονται όλες οι ακολουθίες ενεργειών του σπουδαστή. Η δεύτερη τεχνική ονομάζεται «plan construction», δηλαδή δημιουργία πλάνου. Το σύστημα διατηρεί μία βιβλιοθήκη όλων των πιθανών ενεργειών του σπουδαστή και τις συσχετίζει με τα αποτελέσματα και τις προϋποθέσεις των ενεργειών αυτών. Η ακολουθία ενεργειών του σπουδαστή εμπλουτίζεται με όλες τις επιτρεπόμενες επιτυχημένες ενέργειες του χρήστη. Οι επόμενες πιθανές κινήσεις του χρήστη υπολογίζονται συγκρίνοντας τα αποτελέσματα προηγούμενων ενεργειών με τις προϋποθέσεις ενεργειών που βρίσκονται αποθηκευμένες στην βιβλιοθήκη ενεργειών. (Kobsa 1993) 6.5.3. Αρχικοποίηση Μοντέλου Σπουδαστή Η αρχικοποίηση του μοντέλου σπουδαστή αντιπροσωπεύει τη διαδικασία ανάκτησης πληροφορίας για το σπουδαστή και τη μεταφορά αυτής στο μοντέλο. Οι κύριες μέθοδοι απόκτησης πληροφορίας του σπουδαστή είναι τρεις και παρουσιάζονται παρακάτω : Χρήση σαφών ερωτήσεων (Explicit Questions) Τα αρχικά μοντέλα σπουδαστή κατασκευάζονται συνήθως από απευθείας ερωτήσεις προς το χρήστη. Με τη χρήση συγκεκριμένων και σωστά διατυπωμένων ερωτήσεων επιτυγχάνεται ένας αποτελεσματικός τρόπος απόκτησης έγκυρων πληροφοριών. Το μειονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι η δυσκολία στην εύρεση του κατάλληλου αριθμού ερωτήσεων και του αντίστοιχου περιεχομένου, με στόχο να βρεθεί η βέλτιστη δυνατή πληροφορία, έτσι ώστε να είναι πλήρης και ταυτόχρονα αξιόπιστη. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για το σχεδιασμό των ερωτήσεων και την επιλογή του αριθμού τους. Ο μεγάλος αριθμός ερωτήσεων είναι πιθανόν να δημιουργήσει εκνευρισμό στο χρήστη και άρνηση προς το σύστημα, και αντίθετα ο μικρός αριθμός ή η επιλογή μη κατάλληλων ερωτήσεων δεν επιτρέπει στο σύστημα να αντλήσει την επαρκή πληροφορία που χρειάζεται ώστε να αρχικοποιήσει το μοντέλο. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 72

Χρήση Τεστ στην αρχή της διαδικασίας (Initial Tests) Εφαρμόζοντας τη μέθοδο των αρχικών τεστ, ο χρήστης συμπληρώνει τα τεστ κατά την αρχική πλοήγησή του στο πληροφοριακό σύστημα, στη συνέχεια αναλύονται τα αποτελέσματα από το τεστ και λαμβάνονται οι αρχικές παράμετροι του μοντέλου. Πραγματοποιείται έλεγχος της έκτασης του τεστ και της ποσότητας των ερωτήσεων κι αν κριθεί απαραίτητο, συμπυκνώνονται οι συγγενικές ερωτήσεις κι έτσι μειώνεται η έκταση του τεστ. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η πολύ σωστή σχεδίαση κι οργάνωση του τεστ. Τα αρχικά τεστ τις περισσότερες φορές εφαρμόζονται με στόχο την απόκτηση πληροφορίας που σχετίζεται με τη γνώση του εκπαιδευόμενου. Μέθοδοι στερεοποίησης (Stereotyping) Οι μέθοδοι αυτές χρησιμοποιούνται για την ομαδοποίηση των σπουδαστών που έχουν παρεμφερή χαρακτηριστικά και την κατηγοριοποίησή τους. Αυτή η μέθοδος καθιστά το μοντέλο πολύ δυναμικό στην παροχή σημαντικών πληροφοριών που αντλούνται από ελάχιστες παρατηρήσεις, δεν παρέχει όμως ένα ακριβές κι αξιόπιστο μοντέλο χρήστη. Η απαιτούμενη πληροφορία για την εφαρμογή της στερεοποίησης μπορεί να συλλεχθεί από ερωτηματολόγια αποτελούμενα από σαφείς ερωτήσεις (explicit questionnaires). Μία εναλλακτική μέθοδος είναι η εκχώρηση ενός νέου κι άγνωστου σπουδαστή σε ένα προεπιλεγμένο στερεότυπο και στη συνέχεια η βελτίωση του «υπό εφαρμογή» στερεότυπου, παρακολουθώντας τις ενέργειες του σπουδαστή. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 73

6.5.4. Επίπεδα προφίλ χρήστη σπουδαστή Ο όρος «Profiling» χρησιμοποιείται για συλλογή και οργάνωση πληροφορίας που αφορά έναν χρήστη, σε μία φόρμα «ακατέργαστων» δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά δεν ερμηνεύονται και δεν αναλύονται στο επίπεδο αυτό. Για την εξαγωγή χρήσιμης πληροφορίας από τα δεδομένα που βρίσκονται αποθηκευμένα στο προφίλ του χρήστη, είναι απαραίτητη η εφαρμογή ενός μοντέλου χρήστη (user model). Ένα ανάλογο μοντέλο παίρνει αυτά τα δεδομένα από το προφίλ, τα μεταφράζει και τα μοντελοποιεί σε μία συγκεκριμένη όψη για το χρήστη. Τα δεδομένα αυτά που λαμβάνονται από ένα προφίλ ενδέχεται να χωρίζονται σε διάφορα συστατικά μέρη, π.χ. ένα τμήμα για τα δεδομένα που αφορούν την αλληλεπίδραση του εκπαιδευομένου με το σύστημα και ένα άλλο για τις οδηγίες που εμφανίζονται. Με παρόμοιο τρόπο με αυτόν του προφίλ χρήστη (learner profile), μπορεί να κατασκευαστεί κι ένα μοντέλο εκπαιδευομένου (learner model). 6.5.5. Συμπεράσματα Η διαδικασία αρχικοποίησης του μοντέλου και η προσπάθεια που απαιτείται για τη συμβολή του χρήστη σε αυτό, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όσο αφορά την ακρίβεια και τη χρησιμότητα του μοντέλου και κατ επέκταση ολόκληρου του συστήματος. Η πληροφορία που συλλέγεται για το σπουδαστή είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι επίκαιρη και να αντικατοπτρίζει τα τωρινά δεδομένα και καταστάσεις. Αυτό είναι εφικτό όταν συμπεριλαμβάνεται στα πλαίσια του μοντέλου σπουδαστή, η αλλαγή που υφίσταται η πληροφορία. Όταν η πληροφορία μέσα στο μοντέλο χρήστη αλλάζει, τα νέα τροποποιημένα δεδομένα πρέπει να παραδίνονται. Έτσι, επιτυγχάνεται η δυναμικότητα του μοντέλου. Η πληροφορία που αποθηκεύεται σε ένα μοντέλο σπουδαστή ποικίλει λόγω της διαφορετικότητας των μοντέλων και συχνά βασίζεται στο ίδιο το προσαρμοστικό (adaptive) e-learning σύστημα που εφαρμόζεται. Προκειμένου να παρέχεται όσο το δυνατόν περισσότερη διαλειτουργικότητα για το σύστημα στο οποίο μοντελοποιείται ο εκπαιδευόμενος, είναι απαραίτητη η συμφωνία για το περιεχόμενο της πληροφορίας του μοντέλου. Αυτού του είδους η συμφωνία εκπροσωπείται με τα στάνταρντ, τα οποία είναι αρκετά στον τομέα της μοντελοποίησης χρήστη (user modeling). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 74

7 Υλοποίηση Συστήματος Εξατομικευμένης και Προσαρμοστικής Ηλεκτρονικής Μάθησης 7.1. Εισαγωγή Τα συστήματα LMS (Learning Management Systems) ανήκουν στα πιο δημοφιλή εργαλεία για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, καθώς οι βασικές λειτουργίες τους καλύπτουν σε ικανοποιητικό βαθμό τις ανάγκες της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Κάποια από τα συστήματα αυτά εστιάζουν στο περιεχόμενο (Learning Content Management System - LCMS) και άλλα κυρίως στο χρήστη (Learning Management System - LMS), όπως αναφέρθηκε αναλυτικότερα στο τρίτο κεφάλαιο. Υπάρχουν πολλά διαθέσιμα δωρεάν και ανοικτού κώδικα (opensource) συστήματα, όπως τα εξής : Moodle, ATutor, efrontlearning, Sakai, Wordpress LMS, αλλά και αρκετά εμπορικά LMS το πιο γνωστό από τα οποία είναι το Blackboard Learn. Η κάλυψη της προσωποποίησης και της εξατομίκευσης σε αυτά τα e-learning συστήματα είναι πολύ μικρή, ωστόσο διαθέτουν ποικιλία εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών, τόσο για τους εκπαιδευόμενους όσο και για τους εκπαιδευτές. Το πιο γνωστό από τα δωρεάν και ανοικτού κώδικα συστήματα και παγκοσμίως διαδεδομένο στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι το Moodle. «Το προφίλ του χρήστη που παρουσιάζεται στα σημερινά συστήματα απαρτίζεται από τα στοιχειώδη μόνο στοιχεία του σπουδαστή, τα οποία δεν είναι εφικτό να περιγράψουν το επίπεδο γνώσεών του και τις προτιμήσεις του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο διδάσκων να έχει ελάχιστες γνώσεις για το σπουδαστή στον οποίο απευθύνεται, γεγονός που δυσχεραίνει την αξιολόγησή του, καθώς επίσης και τη σωστή και αποτελεσματική καθοδήγησή του καθ όλη την εκπαιδευτική διαδικασία. Ένας άλλος ανασταλτικός παράγοντας για την αποτελεσματική ηλεκτρονική μάθηση μέσω των LMS συστημάτων στη σημερινή τους μορφή, είναι το γεγονός ότι το εκπαιδευτικό περιεχόμενο που παρέχουν απευθύνεται στο σύνολο των σπουδαστών που παρακολουθούν το κάθε μάθημα. Πιο συγκεκριμένα, δεν υπάρχει προσαρμοστικότητα του περιεχομένου στις ανάγκες του κάθε σπουδαστή με βάση μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 75

την προηγούμενη γνώση του, την επίδοσή του έως τώρα στο μάθημα και τα ενδιαφέροντά του. Γι αυτό το λόγο, μελετάται η μοντελοποίηση του χρήστη (user modeling) και ο εμπλουτισμός του προφίλ του (student profile) στο σύστημα, ώστε να παρέχει περισσότερες και αξιόλογες πληροφορίες. Έτσι ο διδάσκων έχει μια ολοκληρωμένη αντίληψη των γνώσεων και προτιμήσεων του σπουδαστή και το σύστημα παρέχει δυνατότητες εξατομίκευσης και προσαρμοστικότητας, ώστε να επιτευχθεί η επιτάχυνση και αποτελεσματικότητα της ηλεκτρονικής μάθησης. Βασικός στόχος είναι η παραμετροποίηση και η προσαρμογή ενός συστήματος στις ανάγκες κάθε συγκεκριμένου χρήστη.» (Σκουληκάρη Α.- Ε., Τσώλης Δ., Τσακαλίδης Α., 2014). Μέχρι τώρα έχουν γίνει κάποιες σχετικές προσεγγίσεις και υπάρχουν υπό προϋποθέσεις κάποια περιορισμένα χαρακτηριστικά προσωποποίησης και εξατομίκευσης σε υπάρχοντα συστήματα e-learning ανοικτού κώδικα, αλλά απαιτείται η επέκταση και επεξεργασία τους. Με βάση την εκτίμηση του Sabine G. (Sabine, 2005) τα χαρακτηριστικά προσαρμοστικότητας στα συστήματα e-learning έχουν πολύ μικρή κάλυψη. Στην αξιολόγηση του Sabine συμμετείχαν 9 opensource συστήματα e- learning (Moodle, ATutor, Dokeos, dotlrn, ILIAS, LON-CAPA, OpenUSS, Sakai, Spaghettilearning) από τα οποία την καλύτερη βαθμολογία συγκέντρωσε το Moodle τόσο στα γενικά κριτήρια όσο και στα κριτήρια προσαρμοστικότητας. Ακόμα και το Moodle όμως διατηρεί ελάχιστες πληροφορίες για το προφίλ του χρήστη και λίγα χαρακτηριστικά εξατομίκευσης. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 76

7.2. Αρχιτεκτονική συστήματος και τεχνολογίες υλοποίησης Για την υλοποίηση του προτεινόμενου συστήματος προσωποποιημένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης απαιτείται ένας εξυπηρετητής διαδικτύου (web server), ένα Σύστημα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων και η γλώσσα προγραμματισμού PHP. Για την υλοποίηση του προτεινόμενου συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης χρησιμοποιείται το Moodle LMS και σε αυτό έχουν προστεθεί νέες υπηρεσίες εξατομίκευσης και προσαρμοστικότητας. Αρχικά «προσωποποιείται» ο χρήστης του συστήματος δηλαδή ο εκπαιδευόμενος, εμπλουτίζοντας επαρκώς το προφίλ του. Στη συνέχεια αναπτύσσονται υπηρεσίες εξατομίκευσης οι οποίες σε συνδυασμό με το εμπλουτισμένο προφίλ χρήστη, παρέχουν ισχυρή πληροφορία γι αυτόν, η οποία αξιοποιείται κατάλληλα ώστε να αναπτυχθούν χαρακτηριστικά προσαρμοστικότητας του συστήματος στις ανάγκες και προτιμήσεις του. Παρακάτω παρουσιάζονται η αρχιτεκτονική του συστήματος, οι τεχνικές απαιτήσεις του συστήματος και οι τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξή του. 7.2.1. Αρχιτεκτονική συστήματος Η αρχιτεκτονική του προτεινόμενου συστήματος εξατομικευμένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης είναι 3-tier αρχιτεκτονική κι αποτελείται από εξής τρία λογικά επίπεδα: Διεπαφή Χρήστη (User Interface) ή Επίπεδο Παρουσίασης (Presentation Tier) Επίπεδο Λογικής (Logic Tier) ή Επίπεδο Εφαρμογών (Application Tier) Επίπεδο Δεδομένων (Data Tier). Η διεπαφή χρήστη ή αλλιώς επίπεδο παρουσίασης είναι το επίπεδο στο οποίο αλληλεπιδρά ο τελικός χρήστης με την εφαρμογή. Το επίπεδο λογικής ή εφαρμογών είναι το επίπεδο το οποίο έχει το ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ της διεπαφής χρήστη και του επιπέδου δεδομένων. Ο τελικός χρήστης του συστήματος μέσω του περιηγητή διαδικτύου (web browser) απευθύνει τα αιτήματά του για τα δεδομένα προς τον εξυπηρετητή διαδικτύου (web μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 77

server). Στη συνέχεια ο web server μεταβιβάζει τα αιτήματα του χρήστη στο Σύστημα Διαχείρισης Βάσης Δεδομένων. Για λόγους ασφάλειας του συστήματος, είναι προτιμότερο ο χρήστης να μην επικοινωνεί απευθείας με τη βάση δεδομένων του συστήματος. Στη συνέχεια, το Σύστημα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων στέλνει τα δεδομένα (που ζήτησε ο χρήστης) στον εξυπηρετητή διαδικτύου ο οποίος έπειτα από κατάλληλη επεξεργασία τα στέλνει στον περιηγητή διαδικτύου. Ο τελευταίος αφού τα μορφοποιήσει κατάλληλα, τα εμφανίζει στο χρήστη. Πλεονεκτήματα της 3-tier αρχιτεκτονικής Η αρχιτεκτονική 3-tier είναι μία αρχιτεκτονική πολλαπλών (τριών) επιπέδων και έχει τα εξής βασικά πλεονεκτήματα: επεκτασιμότητα του συστήματος, βελτιωμένη απόδοση και διαθεσιμότητα. Το σύστημα είναι επεκτάσιμο επειδή αποτελείται από τρία διαφορετικά επίπεδα τα οποία μπορούν να αντικατασταθούν ή να αναβαθμιστούν ανεξάρτητα το ένα με το άλλο. Επιπλέον, η απόδοση είναι βελτιωμένη επειδή η διεπαφή χρήστη μπορεί να διατηρεί στην κρυφή μνήμη (cache) τα αιτήματα, κι έτσι η χρησιμοποίηση του δικτύου ελαχιστοποιείται κι ο φόρτος στο επίπεδο εφαρμογών και δεδομένων μειώνεται. Εικόνα 7.1. Αρχιτεκτονική του συστήματος μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 78

7.2.2. Λογισμικό Moodle 7.2.2.1. Τι είναι το Moodle Η ονομασία του λογισμικού «Moodle» προέρχεται από τον όρο «Modular Object Oriented Dynamic Learning Environment». Είναι παγκοσμίως το πιο διαδεδομένο σύστημα Διαχείρισης της Μάθησης και χρησιμοποιείται από πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως επίσης και από αρκετά Ελληνικά Πανεπιστήμια. Είναι γνωστό επίσης και ως Learning Management System (LMS), ή Course Management System (CMS) ή Virtual Learning Environment (VLE). Είναι λογισμικό ανοικτού κώδικα, διατίθεται δωρεάν μέσω Γενικής Άδειας Δημόσιας Χρήσης, (GNU) και είναι ικανό να εξυπηρετήσει τις ανάγκες μίας πλήρους εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δημιουργήθηκε το 1999 από τον Αυστραλό Martin Dougiamas και ήταν μέρος του PhD του. Ο σχεδιασμός του λογισμικού πραγματοποιήθηκε από εκπαιδευτικούς και βασίστηκε σε συγκεκριμένες παιδαγωγικές αρχές. Η δομή του συστήματος επιλέχθηκε με βάση το σκεπτικό ότι ο άνθρωπος αποκτά τη γνώση μέσω της αλληλεπίδρασής του με το περιβάλλον. Ο κύριος στόχος είναι η ικανοποίηση αναγκών της Ασύγχρονης Εκπαίδευσης. Το Moodle είναι μία εκπαιδευτική πλατφόρμα (learning platform) κατάλληλα σχεδιασμένη για να παρέχει στους καθηγητές, στους διαχειριστές και στους εκπαιδευόμενους, ένα απλό αλλά ταυτόχρονα ολοκληρωμένο κι ασφαλές σύστημα μάθησης. Σχεδιάστηκε τόσο για διδασκαλία, όσο και για μάθηση, καθώς διαθέτει ένα ισχυρό «πακέτο» δυνατοτήτων και δραστηριοτήτων στη διάθεση του καθηγητή, και συνεργατικό περιβάλλον μάθησης για τον εκπαιδευόμενο. Είναι ένα ολοκληρωμένο εργαλείο που χρησιμοποιείται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, για τη δημιουργία διαδικτυακών δυναμικών web sites για φοιτητές, υποστηρίζοντας 120 διαφορετικές γλώσσες. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 79

7.2.2.2. Οι υπηρεσίες και τα κύρια χαρακτηριστικά του Moodle Το Moodle (Modular Object Oriented Dynamic Learning Environment) είναι ένα εργαλείο ευέλικτο, εύκολο στην εκμάθηση και αρκετά ασφαλές για ασύγχρονη εκπαίδευση από απόσταση. Ενσωματώνει πληθώρα λειτουργιών και δυνατοτήτων που επιτρέπουν στο διδάσκοντα να διαμορφώσει ένα καλά οργανωμένο και ευχάριστο μάθημα με ευρεία κλίμακα δραστηριοτήτων. Έτσι ο μαθητής/σπουδαστής μπορεί να ενημερωθεί και να συμμετέχει στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες συγκεντρωτικά σε μία ηλεκτρονική πλατφόρμα, ανεξάρτητα από τη χρονική στιγμή και την τοποθεσία. Σημαντικοί παράγοντες που ενισχύουν την ομαλή διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας και την καλή οργάνωση της πληροφορίας είναι οι εξής : δυνατότητα εγγραφής χρήστη δημιουργίας λογαριασμού χρήστη, σύνδεση των εκπαιδευομένων και των καθηγητών στο σύστημα μέσω του λογαριασμού, διάκριση ρόλων χρηστών εγγραφή (ή αίτημα εγγραφής) εκπαιδευομένων στα μαθήματα που επιθυμούν να παρακολουθήσουν ενεργοποίηση λογαριασμού των σπουδαστών που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για το μάθημα, από τον καθηγητή ή το διαχειριστή του συστήματος, έτσι ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό και στις δραστηριότητες μόνο του συγκεκριμένου μαθήματος που επιθυμούν να παρακολουθήσουν, δυνατότητα δημιουργίας ομάδων και οργάνωσης εκπαιδευομένων σε αυτές δυνατότητα δημιουργίας κατηγοριών μαθημάτων διαχείριση μαθημάτων (οργάνωση λίστας μαθημάτων, συμμετεχόντων στο κάθε μάθημα), διάρθρωση μαθήματος (είτε σε μορφή εβδομάδας, είτε σε μορφή ενοτήτων) ανάρτηση του εκπαιδευτικού υλικού σε διάφορες μορφές, είτε σε μορφή κειμένου (π.χ..doc,.pdf), είτε σε μορφή εικόνων και βίντεο, είτε σε μορφή συνδέσμου, είτε ως ηλεκτρονικό βιβλίο, ανάπτυξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (όπως wiki, quizzes, ανάρτηση γραπτών εργασιών, εκπαιδευτικά παιχνίδια, λεξικό όρων, κ.α.), μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 80

ασύγχρονη επικοινωνία μέσω μηνυμάτων, σύγχρονη επικοινωνία μέσω chat και τηλεδιάσκεψης, online βαθμολόγηση των εργασιών/δραστηριοτήτων, δημιουργία προφίλ χρηστών, συμμετοχή σε ομάδες συζητήσεων μαθήματος (forum) εξαγωγή στατιστικών αναφορών δυνατότητα δημιουργίας αντιγράφων (backup), επαναφοράς (restore) και εισαγωγής (import) των μαθημάτων Η «διάκριση ρόλων» που υποστηρίζει το πληροφοριακό σύστημα περιλαμβάνει τους ρόλους «Εκπαιδευτικού», «Μαθητή/Σπουδαστή», «Επισκέπτη» και «Διαχειριστή», οι οποίοι έχουν διαφορετικά δικαιώματα στη διαμόρφωση της πληροφορίας. Υποστηρίζει πολλούς ακόμα και διαφορετικούς ρόλους, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν επιπρόσθετα, ανάλογα τις ανάγκες και τους στόχους κάθε εκπαιδευτικού συστήματος που αναπτύσσεται με κύριο κορμό το περιβάλλον Moodle. Ενδεικτικά αναφέρονται ο ρόλος δημιουργού μαθήματος, βοηθού καθηγητή και διδάσκων περιορισμένων δυνατοτήτων. Επιπλέον, είναι εφικτή η δημιουργία ομάδων και ο κατάλληλος διαχωρισμός των εκπαιδευομένων σε αυτές, ώστε η εμφάνιση του εκπαιδευτικού περιεχομένου να πραγματοποιείται ανάλογα την ομάδα στην οποία ανήκουν. Έτσι διευκολύνεται η καλύτερη οργάνωση των εκπαιδευομένων σε ομάδες (groups) και επιτυγχάνεται καλύτερο αποτέλεσμα στην εκπαιδευτική διαδικασία, τόσο για την πλευρά του εκπαιδευόμενου, όσο και για την πλευρά του εκπαιδευτή. Αξίζει να σημειωθεί πως το λογισμικό ανοικτού κώδικα Moodle είναι αρθρωτό, κι έτσι επιτρέπει τη δυνατότητα παραμετροποίησης κι επέκτασής του για όποιον το επιθυμεί. Επιπλέον, διαθέτει πληθώρα πρόσθετων-αρθρωμάτων (modules και plugins) τα οποία μπορούν να εγκατασταθούν και να ρυθμιστούν κατάλληλα ώστε να επεκτείνουν τις ήδη προσφερόμενες δυνατότητες του λογισμικού. Τα αρχεία κώδικα που απαρτίζουν το Moodle είναι πολλά, όμως υπάρχει η δυνατότητα παραμετροποίησής τους για τον εμπλουτισμό των δυνατοτήτων και δραστηριοτήτων, καθώς επίσης και η δυνατότητα δημιουργίας νέου αρθρώματος για το λογισμικό. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 81

7.2.3. Τεχνικές απαιτήσεις του συστήματος Το λογισμικό Moodle μπορεί να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει σε οποιοδήποτε εξυπηρετητή (server). Είναι συμβατό με λειτουργικό σύστημα Linux, Windows και Mac OS X. Προϋποθέτει όμως την ύπαρξη ενός web server, της PHP και βάσης δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, ο server θα πρέπει να διαθέτει ένα διαδικτυακό εξυπηρετητή (web server). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε Apache Web Server είτε IIS (Internet Information Services) που είναι ο web server που προτείνεται από τη Microsoft. Από την ομάδα ανάπτυξης και υποστήριξης του Moodle προτείνεται η χρήση του Apache Web Server. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να υπάρχει εγκατεστημένη η γλώσσα PHP με κατάλληλες ρυθμίσεις. Το Moodle απαιτεί αρκετές επεκτάσεις της PHP (PHP extensions) την ύπαρξη των οποίων, ελέγχει νωρίς κατά την εγκατάσταση. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι επίσης η ύπαρξη ενός Συστήματος Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων που να μπορεί να υποστηρίξει βάση δεδομένων τύπου SQL. π.χ. MySQL, MariaDB, ή PostgreSQL. Οι απαιτούμενες εκδόσεις της PHP και MySQL μπορεί να διαφέρουν ανάλογα την έκδοση του Moodle που χρησιμοποιείται. Στη συνέχεια, η εγκατάσταση και η μετέπειτα λειτουργία του λογισμικού Moodle πραγματοποιείται μέσω κάποιου περιηγητή διαδικτύου όπως Mozilla Firefox, Google Chrome, Internet Explorer. Αν δεν υπάρχει η διαθεσιμότητα κάποιου server, η εγκατάσταση του Moodle μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμα και σε έναν υπολογιστή ο οποίος διαθέτει Apache Web Server, PHP και MySQL. Στην περίπτωση λειτουργικού συστήματος Windows μπορεί να χρησιμοποιηθεί η δωρεάν εφαρμογή «Wamp Server», με την οποία εγκαθίσταται και διαμορφώνεται κατάλληλα ένας web server, χρησιμοποιώντας Apache2, PHP και MySQL. Για την περίπτωση λειτουργικού συστήματος Linux μπορεί να χρησιμοποιηθεί το LAMP (Linux, Apache, MySQL, PHP). Το Moodle αρχικά υλοποιήθηκε σε περιβάλλον Linux χρησιμοποιώντας Apache, PostGreSQL / MySQL / MariaDB και PHP. Αν το περιβάλλον που εγκαθίσταται το Moodle είναι Windows και χρησιμοποιείται PHP 5.5 και πάνω, τότε απαιτείται επίσης η ύπαρξη του Visual C++ Redistributable for Visual Studio 2012 (x86 ή x64). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 82

Απαιτήσεις σε επίπεδο hardware Χώρος στο δίσκο : 160 ΜΒ απαιτούνται ελεύθερα. Απαιτείται επιπλέον χώρος στο δίσκο για την αποθήκευση των δεδομένων και το εκπαιδευτικό υλικό. Μία ρεαλιστική προσέγγιση για ελάχιστο απαιτούμενο χώρο στο δίσκο είναι 5GB. Επεξεργαστής : 1GHz (min), 2GHz dual core (προτείνεται) Μνήμη : 256ΜΒ (min), 1GB ή περισσότερο (προτείνεται) 7.2.4. Διαμόρφωση εξυπηρετητή (server) Η υλοποίηση του συστήματος προσωποποιημένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης πραγματοποιήθηκε σε υπολογιστή με λειτουργικό σύστημα Windows 7 Professional. Διαμορφώθηκε κατάλληλα περιβάλλον διαδικτυακού εξυπηρετητή (web server) ώστε να είναι δυνατό να εγκατασταθεί και να φιλοξενηθεί το LMS σύστημα. Εγκαταστάθηκε ο Apache Web Server, η γλώσσα προγραμματισμού PHP και η βάση δεδομένων MySQL. Πιο συγκεκριμένα, εγκαταστάθηκε ο WampServer 2.5 και το περιβάλλον διαμορφώθηκε ως εξής (με τις παρακάτω εκδόσεις) : Apache 2.4.9 MySQL 5.6.17 PHP 5.5.12 PHPmyAdmin 4.1.14 SqlBuddy 1.3.3 XDebug 2.2.5 O «WampServer» είναι ένα περιβάλλον για την ανάπτυξη διαδικτυακών εφαρμογών σε περιβάλλον Windows. Είναι δωρεάν εφαρμογή που επιτρέπει τη «μετατροπή» ενός υπολογιστή σε Web Server, ώστε να υποστηρίζει τη γλώσσα PHP και τη MySQL. Η ονομασία προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Windows, Apache, MySQL και PHP. Επιπλέον, περιλαμβάνει το phpmyadmin για την ευκολότερη διαχείριση των βάσεων δεδομένων μέσω διαδικτύου. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 83

Ο «Apache Web Server» είναι ο πιο δημοφιλής εξυπηρετητής παγκόσμιου ιστού (web server), είναι ελεύθερο λογισμικό, την υποστήριξη του οποίου παρέχει η κοινότητα του Apache Software Foundation. Όταν ένας χρήστης επισκέπτεται μία ιστοσελίδα, ο περιηγητής διαδικτύου (browser) επικοινωνεί με έναν εξυπηρετητή (server) μέσω του πρωτοκόλλου HTTP, ο οποίος παράγει τις ιστοσελίδες και τις αποστέλλει στο πρόγραμμα περιήγησης. Είναι λογισμικό ανοικτού κώδικα που λειτουργεί σε διάφορα λειτουργικά συστήματα, όπως Windows και Linux. Η «PHP» είναι η γλώσσα προγραμματισμού για τη δημιουργία δυναμικών ιστοσελίδων. Είναι μία γλώσσα script από την πλευρά του διακομιστή, σχεδιασμένη ειδικά για το Web. Η χρήση της PHP έχει πολλά πλεονεκτήματα, όπως διασύνδεση με πολλά διαφορετικά συστήματα βάσεων δεδομένων, ενσωματωμένες βιβλιοθήκες, υψηλή απόδοση, χαμηλό κόστος, διαθεσιμότητα του κώδικα προέλευσης, ευκολία χρήσης, δυνατή αντικειμενοστραφή υποστήριξη και μεταφερσιμότητα. Η «MySQL» είναι ένα πολύ γρήγορο και δυνατό σύστημα διαχείρισης σχεσιακών βάσεων δεδομένων. Μία βάση δεδομένων επιτρέπει την αποθήκευση, αναζήτηση, ταξινόμηση και ανάκληση των δεδομένων με αποτελεσματικό τρόπο. Χρησιμοποιεί τη γλώσσα SQL (Structured Query Language), την τυπική γλώσσα ερωτημάτων για τις βάσεις δεδομένων, παγκόσμια. Η MySQL έχει υψηλή απόδοση, χαμηλό κόστος, εύκολη εκμάθηση, μεταφερσιμότητα και διαθεσιμότητα του κώδικα προέλευσης. Οι εντολές διαχείρισης μίας βάσης δεδομένων MySQL μπορούν να κληθούν μέσα από αρχεία PHP. Οι δυναμικές ιστοσελίδες χρησιμοποιούν τις βάσεις δεδομένων για να αποθηκεύουν σε αυτές το περιεχόμενο της ιστοσελίδας, αλλά και για να ανακτούν από αυτές τα δεδομένα της σελίδας, η οποία δημιουργείται δυναμικά στο χρήστη πελάτη. Το «phpmyadmin» είναι ένα δωρεάν λογισμικό γραμμένο σε γλώσσα PHP το οποίο επιτρέπει τη διαχείριση των βάσεων δεδομένων μέσω διαδικτύου. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 84

7.3. Εγκατάσταση 7.3.1. Εγκατάσταση και ρύθμιση εξυπηρετητή διαδικτυακών εφαρμογών WampServer Για την εγκατάσταση του WampServer επιλέγεται πρώτα η κατάλληλη έκδοση του πακέτου αναλόγως τον τύπο του συστήματος, δηλαδή αν διαθέτει λειτουργικό σύστημα 32bit ή 64bit. Κατά την εκκίνηση της εγκατάστασης του WampServer επιλέγεται η τοποθεσία (φάκελος του συστήματος) όπου θα εγκατασταθεί. Στη συνέχεια, δηλώνεται ως SMTP server ο localhost και μία ηλεκτρονική διεύθυνση (email) η οποία χρησιμοποιείται από τη γλώσσα PHP όταν καλείται η function mail(). Εικόνα 7.2. Εγκατάσταση WampServer Για να λειτουργεί ο WampServer, πρέπει να είναι ενεργός, και τότε το αντίστοιχο εικονίδιο που εμφανίζεται στο κάτω δεξί μέρος της οθόνης έχει χρώμα πράσινο. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 85

Εικόνα 7.3. Πίνακας ελέγχου WampServer Το port που χρησιμοποιεί από προεπιλογή ο Apache Web Server για τον τοπικό διακομιστή (localhost) είναι το port 80, και η επαλήθευση λειτουργίας του (Apache) γίνεται στη διεύθυνση http://localhost:80 στην οποία εμφανίζεται το περιεχόμενο της παρακάτω εικόνας. Εικόνα 7.4. Επιβεβαίωση λειτουργίας WampServer και Apache μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 86

Αν όμως υπάρχει ήδη εγκατεστημένος στον υπολογιστή ο Internet Information Services (IIS) ο οποίος είναι ο προεπιλεγμένος web server των Windows, τότε για να συνυπάρχει με τον Apache Web Server θα πρέπει να οριστεί διαφορετικό port για τον καθένα. Σε αυτή τη περίπτωση αν στη διεύθυνση http://localhost:80 λειτουργεί ήδη ο IIS, για τον Apache μπορεί να οριστεί το port 8080 και να λειτουργεί στη διεύθυνση http://localhost:8080. Για να οριστεί αυτό απαιτούνται κάποιες αλλαγές στο αρχείο C:/wamp/bin/apache/apache2.4.9/conf/httpd.conf το οποίο είναι το configuration file του Apache. Σε αυτό το αρχείο ορίζονται όλες οι κύριες ρυθμίσεις για τον Apache Web Server. Οι αλλαγές αυτές περιγράφονται παρακάτω: Αντικατάσταση των γραμμών : Listen 0.0.0.0:80 Listen [::0]:80 ServerName localhost:80 αντίστοιχα με τις παρακάτω: Listen 0.0.0.0:8080 Listen [::0]:8080 ServerName localhost:8080 Ως ServerRoot αντιστοιχίζεται ο φάκελος εγκατάστασης του apache ως εξής: ServerRoot "c:/wamp/bin/apache/apache2.4.9" και ως document root ορίζεται το path : DocumentRoot "c:/wamp/www/" Στη συνέχεια, γίνεται επανεκκίνηση του service του Apache, από το εικονίδιο του WampServer που βρίσκεται στην κάτω δεξιά γωνία της οθόνης, όπως φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί. Εφόσον τα παραπάνω έχουν οριστεί σωστά, η επαλήθευση λειτουργίας του Apache γίνεται στη διεύθυνση http://localhost:8080/. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 87

Εικόνα 7.5. Επανεκκίνηση Apache service μέσω WampServer 7.3.2. Δημιουργία Βάσης Δεδομένων Στο σύστημα διαχείρισης βάσεων δεδομένων μέσω διαδικτύου phpmyadmin δημιουργείται η βάση δεδομένων για το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης με κωδικοποίηση ορισμένη σε «utf8-unicode-ci». Επιπλέον, δημιουργείται ένας χρήστης στον οποίο αποδίδονται πλήρη δικαιώματα για τη συγκεκριμένη βάση δεδομένων, και αποτελεί το διαχειριστή της βάσης. Εικόνα 7.6. Περιβάλλον διαχείρισης βάσεων δεδομένων- phpmyadmin μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 88

Εικόνα 7.7. Δημιουργία βάσης δεδομένων για το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης Δημιουργία χρήστη με χρήση της SQL και απόδοση σε αυτόν πλήρη δικαιώματα για τη βάση του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης CREATE USER 'moodle_admin'@'localhost' IDENTIFIED BY '***';GRANT USAGE ON *.* TO 'moodle_admin'@'localhost' IDENTIFIED BY '***' WITH MAX_QUERIES_PER_HOUR 0 MAX_CONNECTIONS_PER_HOUR 0 MAX_UPDATES_PER_HOUR 0 MAX_USER_CONNECTIONS 0;GRANT ALL PRIVILEGES ON `moodle`.* TO 'moodle_admin'@'localhost'; Εικόνα 7.8. Δημιουργία χρήστη διαχειριστή για τη βάση δεδομένων μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 89

7.3.3. Εγκατάσταση λογισμικού Για την υλοποίηση του συστήματος προσωποποιημένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης, απαιτείται η εγκατάσταση του Moodle LMS και στη συνέχεια η επέκτασή του με νέες δυνατότητες και λειτουργίες. Η εγκατάσταση του Moodle πραγματοποιείται σε τρία διαφορετικά σημεία στον web host : στο φάκελο «moodle», στο φάκελο «moodledata» και στη βάση δεδομένων του συστήματος. Ο φάκελος «moodle» είναι ο φάκελος στον οποίο περιλαμβάνονται όλα τα αρχεία που απαιτούνται για την εγκατάσταση του λογισμικού, γι αυτό το λόγο αντιγράφεται στο φάκελο www που βρίσκεται εντός του φακέλου wamp, απ όπου εξυπηρετούνται όλες οι διαδικτυακές εφαρμογές με τις τεχνολογίες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Επιπλέον, στο φάκελο wamp δημιουργείται ένας νέος φάκελος με όνομα moodledata στον οποίο αποθηκεύονται τα δεδομένα. Ο φάκελος αυτός δημιουργείται εκτός του φακέλου www για μεγαλύτερη ασφάλεια των δεδομένων. Απαιτείται όμως η εξής αλλαγή στο αρχείο.htaccess του φακέλου moodledata προκειμένου το moodle να έχει πρόσβαση σε αυτόν : Allow from all AllowOverride None (Αρχικά ήταν Deny from all) Δηλαδή, τα αρχεία της εφαρμογής βρίσκονται στα εξής μονοπάτια (paths) : C:\wamp\www\moodle C:\wamp\moodledata Στο αρχείο «config.php» που αποτελεί το αρχείο των βασικών ρυθμίσεων (configuration file) του Moodle, ορίζονται όλα τα παραπάνω ώστε να επιτευχθεί η σύνδεση του λογισμικού με τη βάση δεδομένων. Ο κώδικας του αρχείου παρουσιάζεται παρακάτω: μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 90

<?php // Moodle configuration file unset($cfg); global $CFG; $CFG = new stdclass(); $CFG->dbtype = 'mysqli'; $CFG->dblibrary = 'native'; $CFG->dbhost = 'localhost'; $CFG->dbname = 'moodle'; $CFG->dbuser = 'moodle_admin'; $CFG->dbpass = '<password>'; $CFG->prefix = 'mdl_'; $CFG->dboptions = array ( 'dbpersist' => 0, 'dbport' => 3306, 'dbsocket' => '', ); $CFG->wwwroot = 'http://localhost:8080/moodle'; $CFG->dataroot = 'C:\\wamp\\moodledata'; $CFG->admin = 'admin'; $CFG->directorypermissions = 0777; require_once(dirname( FILE ). '/lib/setup.php'); Στο αρχείο config.php ορίζεται το όνoμα της βάσης δεδομένων, το όνομα και ο κωδικός για το διαχειριστή, το host ως «localhost» (τοπικό) και ως port της βάσης δεδομένων το 3306. Για την εγκατάσταση του λογισμικού Moodle απαιτείται η μετάβαση στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://localhost:8080/moodle. Παρακάτω παρουσιάζονται τα βήματα εγκατάστασης. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 91

Βήματα εγκατάστασης : 1. Επιλογή γλώσσας για την εγκατάσταση: Ελληνικά 2. Ορίστηκαν : α. η διεύθυνση της ιστοσελίδας: http://localhost:8080/moodle β. ο φάκελος εγκατάστασης (moodle): C:\wamp\www\moodle γ. ο φάκελος των δεδομένων (moodledata): C:\wamp\moodledata 3. Επιλέχτηκε ο τύπος εξυπηρετητή για τη βάση δεδομένων : MySQL Improved (native/mysqli) 4. Ρυθμίστηκαν οι παράμετροι της βάσης δεδομένων : α. Host της βάσης (dbhost) β. Όνομα της βάσης (dbname) γ. Χρήστης της βάσης (dbuser) δ. Κωδικός πρόσβαση χρήστη (dbpass) ε. Port της βάσης δεδομένων (dbport) 5. Πραγματοποιήθηκε από το server έλεγχος αν ικανοποιούνται οι ελάχιστες τεχνικές απαιτήσεις για τον εξυπηρετητή και κυρίως για τα απαιτούμενα php extensions 6. Εγκατάσταση του λογισμικού 7. Βασική διαμόρφωση του περιβάλλοντος ηλεκτρονικής μάθησης α. Πλήρης και σύντομος τίτλος β. Σύντομη περίληψη για την αρχική σελίδα β. Δημιουργία χρήστη διαχειριστή συστήματος Ακολουθούν οι εικόνες από την εγκατάσταση του λογισμικού. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 92

Εικόνα 7.9. Επιλογή γλώσσας εγκατάστασης Εικόνα 7.10. Ορισμός κατάλληλων μονοπατιών (paths) για την εγκατάσταση μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 93

Εικόνα 7.11. Επιλογή τύπου εξυπηρετητή βάσης δεδομένων Εικόνα 7.12. Ρυθμίσεις για τη βάση δεδομένων μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 94

Αφού ορίστηκαν όλες οι απαιτούμενες παράμετροι για την εγκατάσταση του λογισμικού και τη ρύθμιση της βάσης δεδομένων (όπως περιγράφηκε παραπάνω), ο server ελέγχει αν ικανοποιούνται οι τεχνικές απαιτήσεις για το περιβάλλον του εξυπηρετητή και κυρίως οι επεκτάσεις της PHP (php extensions) που απαιτούνται. Εικόνα 7.13. Έλεγχος για ικανοποίηση τεχνικών απαιτήσεων για το server Εικόνα 7.14. Εγκατάσταση λογισμικού μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 95

Για να ολοκληρωθεί η εγκατάσταση του λογισμικού και να διαμορφωθεί το περιβάλλον ηλεκτρονικής μάθησης στην αρχική του μορφή, απαιτούνται κάποιες περαιτέρω ενέργειες. Αυτές περιλαμβάνουν τα εξής: απόδοση πλήρους και σύντομου τίτλου στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, περίληψη που περιλαμβάνεται στην αρχική σελίδα και αρχικοποίηση του χρήστη διαχειριστή του συστήματος. Η δημιουργία διαχειριστή συστήματος απαιτεί τον καθορισμό του username, password και email του. Εικόνα 7.15. Διαμόρφωση περιβάλλοντος ηλεκτρονικής μάθησης μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 96

Εικόνα 7.16. Αρχικοποίηση χρήστη διαχειριστή συστήματος μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 97

Εικόνα 7.17. Αρχική σελίδα του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης για το διαχειριστή μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 98

7.4. Σχεδιασμός κι ανάπτυξη συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης Αρχικά πραγματοποιήθηκε ανάλυση των απαιτήσεων της εκπαιδευτικής διαδικασίας από απόσταση, καθορισμός προδιαγραφών και έπειτα σύγκριση του ιδανικού συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης με τις υπάρχουσες λειτουργίες στο σύστημα Moodle. Στη συνέχεια, διαπιστώθηκε η κατάλληλη προσέγγιση-μεθοδολογία προσωποποίησης του σπουδαστή στο σύστημα και οι ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν για την επίτευξη της προσαρμοστικότητας του συστήματος στις ανάγκες των σπουδαστών. Το προτεινόμενο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης σχεδιάστηκε και διαμορφώθηκε έτσι ώστε να μπορεί να παρέχει αρκετά και διαφορετικά μαθήματα με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε πολλούς χρήστες ταυτόχρονα. 7.4.1. Δομή και διαμόρφωση του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης 7.4.1.1. Διαμόρφωση συστήματος Ο πλήρης τίτλος του διαδικτυακού συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης είναι «Νέες Τεχνολογίες στην εξ αποστάσεως Εκπαίδευση» και ο σύντομος τίτλος είναι «ecourses». Πρόκειται για μία σύγχρονη εκπαιδευτική πλατφόρμα που έχει ως στόχο να λειτουργήσει ως το κύριο μέσο διεξαγωγής μαθημάτων από απόσταση, τα οποία αφορούν διάφορους τομείς. Επιλέχτηκε ένα κατάλληλο theme για τη διαμόρφωση του γραφικού περιβάλλοντος, εγκαταστάθηκε και στη συνέχεια παραμετροποιήθηκε κατάλληλα ώστε να είναι φιλικό και προσωποποιημένο προς το χρήστη. Παρέχει ένα προσωποποιημένο μενού για το συνδεδεμένο χρήστη στο επάνω μέρος της σελίδας, στο οποίο ο χρήστης μπορεί να βρει συγκεντρωμένα τα προσωπικά του αρχεία, μηνύματα, συζητήσεις, τους βαθμούς του, ακόμα και να επεξεργαστεί εύκολα και γρήγορα το προφίλ του. Στην εκπαιδευτική πλατφόρμα δημιουργήθηκαν κατηγορίες μαθημάτων, μαθήματα, αναπτύχθηκε εκπαιδευτικό υλικό, δραστηριότητες και νέες υπηρεσίες προσωποποίησης και προσαρμοστικότητας. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 99

7.4.1.2. Δομή αρχικής σελίδας Στο επάνω μέρος της αρχικής σελίδας του συστήματος εμφανίζεται ο τίτλος του διαδικτυακού τόπου, η δυνατότητα επιλογής της γλώσσας (Ελληνικά ή Αγγλικά) και κάποιοι χρήσιμοι σύνδεσμοι σχετικά με την ηλεκτρονική μάθηση και τα ανοικτά ακαδημαϊκά μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Επιπλέον, εμφανίζεται η επιλογή για σύνδεση του χρήστη στο σύστημα. Στη συνέχεια, εμφανίζονται δύο εναλλασσόμενες εικόνες με αντίστοιχο κείμενο, σχετικά με τη σημασία της επιμόρφωσης στις νέες τεχνολογίες και της προσωποποίησης του σπουδαστή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Έπειτα εμφανίζονται οι κατηγορίες μαθημάτων και κάτω από τις κατηγορίες τα διαθέσιμα μαθήματα στο σύνολό τους. Ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει την κατηγορία που τον ενδιαφέρει και να πληροφορηθεί για τα μαθήματα που προσφέρονται στη συγκεκριμένη κατηγορία. Η πρόσβαση στο περιβάλλον και εκπαιδευτικό υλικό των μαθημάτων, δεν επιτρέπεται για τους επισκέπτες παρά μόνο για συνδεδεμένους χρήστες και εγγεγραμμένους στα μαθήματα αυτά. Ο επισκέπτης μπορεί να έχει πρόσβαση στα νέα του ιστοχώρου για τη σχετική ενημέρωσή του. Τέλος, στην αρχική σελίδα υπάρχει το block «ΕΙΣΟΔΟΣ» στο οποίο ο ήδη εγγεγραμμένος χρήστης του συστήματος, πληκτρολογεί τα στοιχεία πρόσβασής του για να συνδεθεί στο σύστημα. Αν έχει ξεχάσει τον κωδικό πρόσβασης επιλέγει τον αντίστοιχο σύνδεσμο και στη συνέχεια συμπληρώνει το email του. Στην περίπτωση νέου χρήστη που δε διαθέτει λογαριασμό στο σύστημα, ο χρήστης επιλέγει «Ξεκινήστε τώρα δημιουργώντας νέο λογαριασμό» και στη συνέχεια μεταβαίνει στην κατάλληλη σελίδα για να πραγματοποιήσει την εγγραφή του. Εικόνα 7.18. Νέα του ιστοχώρου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 100

Εικόνα 7.19. Αρχική οθόνη προτεινόμενου συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης Παρακάτω φαίνεται η αρχική σελίδα για έναν συνδεδεμένο χρήστη που είναι εγγεγραμμένος στο μάθημα «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση». Στην αρχική του σελίδα εμφανίζονται μόνο τα μαθήματα στα οποία είναι εγγεγραμμένος. Αν επιθυμεί να ενημερωθεί για άλλα μαθήματα που παρέχονται από το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, μπορεί να επιλέξει το κουμπί «Διαθέσιμα μαθήματα» σε μία από τις κατηγορίες που εμφανίζονται. Επιπλέον, απεικονίζεται το προσωποποιημένο μενού του χρήστη στο πάνω δεξί μέρος της σελίδας το οποίο εμφανίζεται αν ο χρήστης επιλέξει το όνομά του. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 101

Εικόνα 7.20. Αρχική σελίδα για συνδεδεμένο χρήστη και προσωποποιημένο μενού χρήστη 7.4.1.3. Χρήστες και ρόλοι του συστήματος Για να έχει κάποιος πρόσβαση στο περιεχόμενο του πληροφοριακού συστήματος απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εγγραφή του, δηλαδή η δημιουργία λογαριασμού χρήστη. Στη συνέχεια, απαιτείται η σύνδεση του χρήστη στο σύστημα χρησιμοποιώντας τα στοιχεία πρόσβασής του (username και password). Αφού ο χρήστης συνδεθεί στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, μπορεί να δει το γενικό περιεχόμενο, όπως τις κατηγορίες μαθημάτων, τα διαθέσιμα μαθήματα κάθε κατηγορίας και σύντομη περιγραφή τους. Επιπρόσθετα, μπορεί να διαβάσει τα νέα του δικτυακού τόπου ώστε να ενημερωθεί για νέα μαθήματα που παρέχονται και πότε ξεκινάει η διεξαγωγή τους, για τρέχοντα θέματα όπως συνέδρια, ημερίδες και πολλά άλλα. Ο συνδεδεμένος (στο σύστημα) χρήστης μπορεί να εγγραφεί στην ομάδα συζητήσεων και να ειδοποιείται για κάθε νέα ανάρτηση. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 102

Πρόσβαση στο μάθημα και ρόλοι συμμετεχόντων Για να αποκτήσει ένας χρήστης του συστήματος (είτε καθηγητής είτε εκπαιδευόμενος) πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος που επιθυμεί να παρακολουθήσει, είναι απαραίτητη η εγγραφή του στο μάθημα και η απόδοση (από το διαχειριστή του συστήματος) σε αυτόν αντίστοιχο ρόλο π.χ. εκπαιδευόμενου, διδάσκοντα, βοηθού διδάσκων. Το υλικό που βλέπει κάθε χρήστης και οι δυνατότητες που του παρέχονται είναι ανάλογες του ρόλου που έχει. Πιο συγκεκριμένα, ένας εκπαιδευόμενος που παρακολουθεί ένα μάθημα, έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό και στις μαθησιακές δραστηριότητες στις οποίες οφείλει να συμμετέχει στα πλαίσια του μαθήματος. Επιπλέον, έχει κάποιες δυνατότητες που του δίνει το σύστημα όπως διαχείριση προσωπικών αρχείων, δυνατότητα ανταλλαγής προσωπικών μηνυμάτων, επεξεργασία του προφίλ του, συμμετοχή στο χώρο συζητήσεων και επίγνωση του βαθμού του σε κάποιες δραστηριότητες όπως είναι το τεστ ερωτήσεων και η online παράδοση γραπτής εργασίας. Από την άλλη πλευρά, ο καθηγητής έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες καθώς είναι στις αρμοδιότητές του να παράγει το εκπαιδευτικό υλικό, να δημιουργεί μαθησιακές δραστηριότητες, να βαθμολογεί τους εκπαιδευόμενους και να δημιουργεί τυχόν ομάδες (groups) εκπαιδευομένων. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να αναρτά τρέχοντα θέματα προς συζήτηση στο φόρουμ του μαθήματος, οφείλει να απαντά στις απορίες των εκπαιδευομένων που εκφράζονται στο φόρουμ και γενικότερα έχει την επίβλεψη του μαθήματος και φροντίζει για την ομαλή διεξαγωγή του. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 103

7.4.1.4. Δημιουργία κατηγοριών και μαθημάτων Δημιουργήθηκαν τρεις βασικές κατηγορίες μαθημάτων, σε κάθε μία από τις οποίες αντιστοιχίστηκαν τα μαθήματα που είναι σχετικά με τον τομέα αυτόν. Οι κατηγορίες αυτές είναι οι εξής: «Πληροφορική», «Θετικές Επιστήμες» και «Επιστήμες Αγωγής». Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν ενδεικτικά κάποια μαθήματα και επιλέχτηκε για πλήρη ανάπτυξη ένα συγκεκριμένο μάθημα στο οποίο προστέθηκαν υπηρεσίες εξατομίκευσης. Οι υπηρεσίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλο το πληροφοριακό σύστημα, σε οποιοδήποτε μάθημα, απλά για τις ανάγκες των σεναρίων χρησιμοποιείται ένα συγκεκριμένο μάθημα. 7.4.1.5. Δημιουργία λογαριασμών χρηστών και εγγραφή στο μάθημα Δημιουργήθηκαν μαζικά λογαριασμοί για είκοσι χρήστες του συστήματος αποδίδοντας στον κάθε χρήστη στοιχεία πρόσβασης (username και password) με τα οποία πραγματοποιείται η σύνδεσή του στο σύστημα. Στη συνέχεια, για να επιτραπεί η πρόσβαση στο μάθημα και στο αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό, ενεργοποιήθηκαν από το διαχειριστή (για το μάθημα) οι λογαριασμοί των χρηστών που το παρακολουθούν. Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκε η απόδοση των αντίστοιχων ρόλων στους χρήστες, δηλαδή ρόλος «Διδάσκων» και «Εκπαιδευομένου». Οι εκπαιδευόμενοι είναι στο σύνολό τους δεκαοκτώ και οι διδάσκοντες δύο. Κάθε χρήστης του συστήματος οφείλει να πραγματοποιεί σύνδεση για να μπορεί να εισέλθει στο σύστημα και να δει το περιεχόμενο της εκπαιδευτικής πλατφόρμας. 7.4.1.6. Σχεδιασμός μαθήματος Το μάθημα το οποίο επιλέχθηκε να αναπτυχθεί πλήρως και να παρουσιαστούν οι νέες δυνατότητες του συστήματος σε αυτό, είναι ένα μάθημα του τομέα Πληροφορικής και ονομάζεται: «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση». Ο λόγος που επιλέχθηκε το συγκεκριμένο μάθημα, είναι το γεγονός ότι απευθύνεται σε ευρύ κοινό που επιθυμεί να επιμορφωθεί στις Τ.Π.Ε., δηλαδή σε εκπαιδευτικούς διαφόρων ειδικοτήτων ή σε μελλοντικούς εκπαιδευτικούς. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να είναι είτε εκπαιδευτικοί δευτεροβάθμιας, είτε πρωτοβάθμιας, είτε τριτοβάθμιας μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 104

εκπαίδευσης, είτε είναι εργαζόμενοι, είτε είναι ακόμα φοιτητές στα τμήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση (Μαθηματικά, Φυσική, Πληροφορική, κ.α.). Οι περιπτώσεις εκπαιδευτικών στους οποίους έχει απήχηση το μάθημα ποικίλουν, καθώς η γνώση για τη χρήση των νέων τεχνολογιών στον τομέα της εκπαίδευσης, είναι σημαντικό εφόδιο και πλέον απαραίτητο για κάθε εκπαιδευτικό. Η αξία της προσωποποίησης στο συγκεκριμένο μάθημα Εφόσον λοιπόν στο μάθημα οι εκπαιδευόμενοι (δύναται να) διαθέτουν ανομοιόμορφα χαρακτηριστικά, διαφορετικό μορφωτικό υπόβαθρο και να προέρχονται από διαφορετικούς χώρους της εκπαίδευσης, η πληροφορία η οποία λαμβάνουν θα πρέπει να διαφέρει. Πιο συγκεκριμένα, για να είναι αποτελεσματική η εκπαιδευτική διαδικασία, το εκπαιδευτικό υλικό και οι δραστηριότητες του μαθήματος θα πρέπει να διαφοροποιούνται. Ταυτόχρονα επειδή η διεξαγωγή του μαθήματος πραγματοποιείται με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως ασύγχρονης εκπαίδευσης, ο διδάσκων δεν έχει πλήρη επίγνωση του «προφίλ» και των υπαρχόντων γνώσεων των εκπαιδευομένων. Επομένως αυτό αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την κατάλληλη προετοιμασία, δημιουργία και οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού. Αυτό συμβαίνει όπως τα περισσότερα συστήματα LMS, έτσι και το Moodle, διαθέτει ελάχιστες πληροφορίες στο προφίλ χρήστη, καθώς διαθέτει μόνο τα πεδία που αφορούν το ονοματεπώνυμο του χρήστη, το email, τη χώρα και την πόλη από την οποία προέρχεται. Επομένως, για το συγκεκριμένο μάθημα αποκτά ακόμα μεγαλύτερο νόημα ο εμπλουτισμός της εκπαιδευτικής πλατφόρμας με χαρακτηριστικά προσωποποίησης και προσαρμοστικότητας. Αυτό συμβαίνει επειδή στη συγκεκριμένη περίπτωση η εκπαιδευτική πλατφόρμα δε χρησιμοποιείται με ρόλο συμπληρωματικό σε ένα πρόγραμμα σπουδών όπου υπάρχει ταυτόχρονα και η διαπροσωπική σχέση καθηγητή σπουδαστών, αλλά σε ένα μάθημα τύπου σεμιναρίου εξ αποστάσεως, όπως είναι τα περισσότερα προγράμματα e-learning σήμερα. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 105

7.4.2. Ανάπτυξη μαθήματος «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» 7.4.2.1. Δομή του μαθήματος Στην κατηγορία «Πληροφορική» δημιουργήθηκε ένα νέο μάθημα ο τίτλος του οποίου είναι «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» και το οποίο δομήθηκε σε μορφή ενοτήτων. Πρόσβαση στο μάθημα μπορεί να έχει ένας χρήστης μόνο στην περίπτωση που είναι εγγεγραμμένος στο μάθημα κι αφότου πραγματοποιήσει επιτυχή σύνδεση στο σύστημα. Το μάθημα δομείται σε ενότητες στις οποίες έχει αναρτηθεί κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό και μαθησιακές δραστηριότητες. Από τις δυνατότητες - δραστηριότητες τις οποίες παρέχει η ηλεκτρονική πλατφόρμα Moodle, επιλέχθηκαν εκείνες που ενισχύουν την παροχή γνώσης, την ενημέρωση, την έκφραση και ανταλλαγή διαφορετικών απόψεων καθώς και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης μέσω διαλόγου και συνεργασίας. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας δημιουργήθηκαν λογαριασμοί χρηστών στο σύστημα, οι οποίοι ενεργοποιήθηκαν ως συμμετέχοντες για το μάθημα και τους ανατέθηκαν αντίστοιχα οι ρόλοι «Διδάσκων» και «Εκπαιδευόμενος», όπως περιγράφηκε νωρίτερα στην ενότητα 7.4.1.5. Για τη διαμόρφωση του μαθήματος, αναρτήθηκαν πόροι πληροφόρησης πολλών και διαφορετικών μορφών π.χ. έγγραφα, εικόνες, βίντεο, διαγράμματα, σύνδεσμοι που οδηγούν σε πρακτικά συνεδρίων, κ.α. Δημιουργήθηκαν διάφορες μαθησιακές δραστηριότητες και επιπλέον προστέθηκαν στο περιβάλλον ηλεκτρονικής μάθησης νέες υπηρεσίες και δυνατότητες εξατομίκευσης. Παρακάτω παρουσιάζονται οι ενότητες του μαθήματος. 1 η ενότητα : Εισαγωγική Περιγραφή αντικειμένου μαθήματος Περίληψη περιεχομένου των ενοτήτων Οδηγίες για την πλοήγηση των εκπαιδευομένων στο περιβάλλον του μαθήματος Ανάρτηση εισαγωγικού βίντεο με τίτλο «Η εκπαίδευση στον 21 ο αιώνα» Ανάρτηση σύντομου βίντεο με τίτλο «Η τεχνολογία στην εκπαίδευση» μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 106

2 η ενότητα: Pre-course Test Δημιουργία ερωτηματολογίου για κατάλληλο διαχωρισμό σε ομάδες Δημιουργία Quiz για υπάρχουσα γνώση σχετικά με το αντικείμενο του μαθήματος 3 η ενότητα: Χώρος συζητήσεων Ομάδα συζητήσεων ειδήσεων για το μάθημα ή αλλιώς Forum Συζήτηση (συνομιλία με αποστολή κειμένου σε μορφή chat) 4 η ενότητα: Εισαγωγή στις Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση Δημιουργήθηκε πηγή: ηλεκτρονικό βιβλίο Σύνδεσμοι προς τα πρακτικά σχετικών συνεδρίων Ανάρτηση εικόνας για e-learning 5 η ενότητα: MOOCs Ενσωμάτωση μίας δημοσίευσης σε συνέδριο για τα MOOCs (στο σύστημα) Ενσωμάτωση συνδέσμων για τους δικτυακούς τόπους των Coursera και edx Ενσωμάτωση βιντεο-διάλεξης και ομάδα συζήτησης 6 η ενότητα : Η σημασία της εξατομίκευσης Παράθεση πηγής πληροφοριών (δημοσίευση σε συνέδριο) και σχετικών σελίδων 7 η ενότητα : Wiki: Πλεονεκτήματα και ελλείψεις στα e-learning συστήματα Περιγραφή και οδηγίες για τη συμμετοχή και την ανάρτηση σχολίων Δραστηριότητα Wiki 8 η ενότητα : Λεξικό όρων και e-learning Λεξικό όρων σχετικών με το αντικείμενο του μαθήματος Οδηγίες δημιουργίας νέας εγγραφής και σχολιασμού υπάρχουσας 9 η ενότητα : Υποβολή εργασίας Εκφώνηση γραπτής εργασίας Υποβολή γραπτής εργασίας από τον εκπαιδευόμενο και δυνατότητα υποβολής σχολίου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 107

10 η ενότητα : Quiz αξιολόγησης γνώσης με προσαρμοστική κατάσταση Προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης γνώσεων του μαθήματος 7.4.2.2. Δημιουργία πόρων μαθήματος Η πρώτη ενότητα του μαθήματος είναι εισαγωγική και περιλαμβάνει μία περιγραφή του αντικειμένου που πραγματεύεται το μάθημα, μία εισαγωγή στις βασικές έννοιες του μαθήματος και οδηγίες για την καθοδήγηση των εκπαιδευομένων κατά την πλοήγησή τους στο σύστημα αλλά και για την ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος. Επιπλέον, περιλαμβάνει δύο εισαγωγικά και επιμορφωτικά βίντεο σύντομης χρονικής διάρκειας, οι τίτλοι των οποίων είναι «Η εκπαίδευση τον 21 ο αιώνα» και «Η τεχνολογία στην εκπαίδευση». Για τα παραπάνω υλοποιήθηκαν οι εξής «Πόροι» (όπως ονομάζονται στο σύστημα) : Δημιουργία ετικέτας για την περιγραφή Δημιουργία σελίδας για εισαγωγή στο μάθημα Δημιουργία φακέλου και ανάρτηση σε αυτών πηγές πληροφοριών (έγγραφα για οδηγίες) Ανάρτηση URL για τα σύντομα βίντεο και ενσωμάτωσή τους στην πλατφόρμα Εικόνα 7.21. Επιλογή πόρου για ανάπτυξη μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 108

Εικόνα 7.22. Εισαγωγική ενότητα Εικόνα 7.23. Δημιουργία σελίδας μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 109

Εικόνα 7.24. Η πλοήγηση του σπουδαστή στο περιβάλλον του μαθήματος 7.4.2.3. Δημιουργία Χώρου Συζητήσεων Δημιουργήθηκε μία ενότητα με τίτλο «Χώρος συζητήσεων» στην οποία αναπτύχθηκαν δύο υπηρεσίες : η «Ομάδα συζητήσεων ειδήσεων» ή αλλιώς «Φόρουμ» η «Συζήτηση» Εικόνα 7.25. Χώρος συζητήσεων μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 110

7.4.2.3.1. Ομάδα συζητήσεων ειδήσεων Η «Ομάδα συζητήσεων ειδήσεων» αφορά αποκλειστικά τους συμμετέχοντες ενός μαθήματος, τους εκπαιδευόμενους και το διδάσκων του μαθήματος. Χρησιμοποιείται ως μέσο έκφρασης αποριών και απόψεων, καθώς επίσης και ως συνεργατική δραστηριότητα του μαθήματος. Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να εκφράσουν τις απορίες τους για ένα θέμα του μαθήματος π.χ. για μία εργασία ή να απαντήσουν σε οποιοδήποτε άλλο θέμα/ερώτηση έχει δημιουργηθεί. Επιπλέον μπορούν να δημιουργήσουν ένα νέο θέμα συζήτησης. Το μενού επιλογών του καθηγητή για το φόρουμ, περιλαμβάνει γενικές ρυθμίσεις, τοπική ανάθεση ρόλων, δικαιώματα χρήσης, αρχεία καταγραφής και επεξεργασία εγγεγραμμένων χρηστών. Εικόνα 7.26. Ο σπουδαστής ενημερώνεται για τα τρέχοντα θέματα στο Forum μαθήματος Εικόνα 7.27. Ο σπουδαστής απαντάει σε υπάρχον θέμα στο Forum μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 111

Ο καθηγητής έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα νέο θέμα και να το αξιοποιήσει έτσι ώστε να είναι σε μορφή εργασίας δραστηριότητας. Διατυπώνει την εκφώνηση μίας εργασίας και καλεί τους εκπαιδευόμενους να συμμετέχουν όλοι στη δραστηριότητα, δίνοντας ο καθένας τη δική του απάντηση. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα βαθμολόγησης των απαντήσεων των συμμετεχόντων. Μία άλλη μορφή αξιοποίησης του φόρουμ ως δραστηριότητα είναι η οργάνωση των εκπαιδευομένων σε ομάδες και η πραγματοποίηση συζήτησης ανά ομάδα, που η μία να μην είναι ορατή από τα μέλη της άλλης ομάδας. Διατυπώνεται ένα θέμα προς συζήτηση-επίλυση και όλα τα μέλη της συγκεκριμένης ομάδας καλούνται να απαντήσουν και να συνεργαστούν ώστε να βρουν τη βέλτιστη λύση. Έτσι επιτυγχάνεται η συνεργατική μάθηση και η αλληλεπίδραση των εκπαιδευομένων μεταξύ τους. Εικόνα 7.28. Δημιουργία νέου θέματος στο Forum από το διδάσκοντα του μαθήματος μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 112

7.4.2.3.2. Συζήτηση Στη «Συζήτηση» μπορεί να εισέλθει όποιος συμμετέχων του μαθήματος το επιθυμεί, πληκτρολογεί το κείμενο που επιθυμεί να στείλει και συνομιλεί με τους υπόλοιπους που βρίσκονται ήδη στη συνομιλία. Αυτή η μορφή συζήτησης είναι live chat. Μπορεί επίσης να έχει πρόσβαση σε παλαιότερες συζητήσεις, ακόμα κι αν δε συμμετείχε σε αυτές ή δεν ήταν καν συνδεδεμένος στο σύστημα τότε. Εικόνα 7.29. Συζήτηση (Live Chat) εκπαιδευόμενου με το διδάσκοντα Εικόνα 7.30. Συζήτηση με περισσότερο προσβάσιμη διεπαφή (υποβολή μηνύματος) μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 113

7.4.2.4. Δημιουργία Ηλεκτρονικού Βιβλίου Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας δημιουργήθηκε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο με τίτλο «Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας» το οποίο περιλαμβάνει τέσσερις ενότητες. Το περιεχόμενο του ηλεκτρονικού βιβλίου βασίστηκε στο περιεχόμενο του βιβλίου «Μάθηση και Διδασκαλία στην Εποχή της Πληροφορίας», Α. Ράπτης. Στην εικόνα που ακολουθεί εμφανίζεται το περιεχόμενο της πρώτης ενότητας του βιβλίου που βλέπει ένας εκπαιδευόμενος. Η πλοήγηση σε επόμενη (ή προηγούμενη) ενότητα πραγματοποιείται με τα βελάκια. Στο μενού που υπάρχει στο πλάι στα αριστερά, εμφανίζονται τα περιεχόμενα του βιβλίου, οι ενότητες από τις οποίες αποτελείται και ο τίτλο τους. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα εκτύπωσης του βιβλίου ή ενός συγκεκριμένου κεφαλαίου μόνο. Εικόνα 7.31. Ηλεκτρονικό βιβλίο και το αντίστοιχο μενού επιλογών για τον εκπαιδευόμενο μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 114

Εικόνα 7.32. Ηλεκτρονικό βιβλίο και αντίστοιχο μενού επιλογών για τον καθηγητή Εικόνα 7.33. Ενότητα μαθήματος με ηλεκτρονικό βιβλίο, ετικέτα και URL μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 115

7.4.2.5. Δημιουργία ετικετών Στα πλαίσια ανάπτυξης του μαθήματος προστέθηκαν κάποιες επεξηγηματικές ετικέτες σε ενότητες είτε με τη μορφή κειμένου, είτε με τη μορφή εικόνων. Για την προσθήκη ετικέτας απαιτείται η συμπλήρωση των απαραίτητων πεδίων και κυρίως του κειμένου της ετικέτας. Επιπρόσθετα, είναι εφικτή η επισύναψη εικόνας ή media μέσω της υπηρεσίας «επιλογέα αρχείου». Εικόνα 7.34. Προσθήκη ετικέτας σε μορφή κειμένου και εικόνας 7.4.2.6. Ενσωμάτωση εξωτερικών συνδέσμων Για την προσθήκη URL είναι απαραίτητος ο τίτλος, η περιγραφή, η ηλεκτρονική διεύθυνση, κάποιες παράμετροι URL και η ρύθμιση της εμφάνισης. Το περιεχόμενο του εξωτερικού συνδέσμου μπορεί να ενσωματωθεί στο περιβάλλον ηλεκτρονικής μάθησης ή να ανοίξει σε αναδυόμενο παράθυρο ή να αντικαταστήσει την ίδια τη σελίδα. Ενσωματώθηκαν κάποιοι εξωτερικοί σύνδεσμοι που οδηγούν σε βίντεο (1 η ενότητα), σε πρακτικά συνεδρίων σχετικών με τις Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση (4 η ενότητα), και στο διαδικτυακό τόπο γνωστών MOOCs όπως το Coursera και edx (5 η ενότητα). Η ανάρτηση αυτών των συνδέσμων απεικονίζεται στις εικόνες 7.20, 7.31 και η ενσωμάτωση URL φαίνεται στην εικόνα 7.32. Οι περισσότεροι σύνδεσμοι που προστέθηκαν, είναι ενσωματωμένοι στην πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης, ώστε να μην αποπροσανατολίζεται ο χρήστης μεταβαίνοντας σε άλλες σελίδες. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 116

Εικόνα 7.35. Εξωτερικός σύνδεσμος με «ενσωματωμένη» εμφάνιση 7.4.2.7. Διαμόρφωση δραστηριότητας «Wiki» Ανάμεσα στις δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του μαθήματος «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» είναι το συνεργατικό Wiki, το οποίο είναι ένα ισχυρό εργαλείο υποστήριξης ελεύθερης έκφρασης των χρηστών όπου καλούνται να καταγράψουν τις απόψεις τους για ένα θέμα και να προσθέσουν υλικό. Είναι μία δραστηριότητα που ενισχύει τη συνεργατική μάθηση, καθώς οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν ένα κείμενο με βάση το θέμα που έχει επιλέξει ο διδάσκων. Επιπλέον, πέρα από τη συμμετοχή στην ανάπτυξη του κειμένου μπορούν να κάνουν σχόλια σε διαφορετική καρτέλα επ αυτού. Αναπτύχθηκε μία δραστηριότητα Wiki με θέμα «Πλεονεκτήματα κι ελλείψεις των e- learning συστημάτων», στην οποία οι συμμετέχοντες αφού διαβάσουν το αρχικό σύντομο κείμενο, το συμπληρώνουν/τροποποιούν καταγράφοντας τις απόψεις τους. Οι επιλογές (ή καρτέλες) που παρέχει το Wiki είναι: «View», «Επεξεργασία», «Σχόλια», «Ιστορικό», «Χάρτης» και «Αρχεία». Στο «Ιστορικό» είναι εφικτή η επιλογή δύο συμμετεχόντων, η σύγκριση των κειμένων και ο εντοπισμός των αλλαγών που πραγματοποιήθηκαν από τον καθένα. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 117

Εικόνα 7.36. Επεξεργασία Wiki από έναν εκπαιδευόμενο Εικόνα 7.37. Σύγκριση αλλαγών δύο συμμετεχόντων στο Wiki Εικόνα 7.38. Σχολιασμός στο Wiki μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 118

7.4.2.8. Διαμόρφωση δραστηριότητας «Λεξικό όρων» Η αξία του Λεξικού Όρων ενισχύει τη δημιουργία κοινού κώδικα επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων ώστε να κατανοούν με τον ίδιο τρόπο κάποιες βασικές έννοιες σχετικές με το αντικείμενο του μαθήματος. Ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει όρους με κάποια από τις μεθόδους που ακολουθούν : αναζήτηση συγκεκριμένου όρου, ανά κατηγορία, ανά ημερομηνία, ανά συγγραφέα και ανά αλφάβητο, όπου οι λέξεις είναι αλφαβητικά καταχωρημένες και κατηγοριοποιημένες. Εικόνα 7.39. Λεξικό Όρων, περιβάλλον εκπαιδευόμενου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 119

Στη δραστηριότητα «Λεξικό όρων και e-learning» αναπτύχθηκε ένα λεξικό το οποίο μπορεί ο σπουδαστής να συμβουλεύεται και να το εμπλουτίζει με νέα ορολογία. Κάθε εκπαιδευόμενος για να ολοκληρώσει τη δραστηριότητα αυτή, θα πρέπει να πραγματοποιήσει τουλάχιστον μία νέα εγγραφή στο λεξικό. Επιπλέον, είναι εφικτή η πραγματοποίηση σχολίων. Για τη δημιουργία του λεξικού είναι απαραίτητο να οριστούν κάποιες παράμετροι, όπως όνομα, περιγραφή, τύπος και κάποιες ρυθμίσεις για τις εγγραφές, την εμφάνιση και την ύπαρξη ή μη βαθμολογίας. Εικόνα 7.40. Δημιουργία λεξικού όρων, περιβάλλον καθηγητή μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 120

7.4.2.9. Σύστημα Υποβολής Γραπτής Εργασίας Μία ακόμα δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στο μάθημα «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» είναι η Γραπτή Εργασία και η online υποβολή της στο σύστημα από κάθε εκπαιδευόμενο. Αναρτήθηκε μία εκφώνηση εργασίας στο σύστημα, την απάντηση της οποίας ο εκπαιδευόμενος γράφει σε έγγραφο κειμένου και το υποβάλει πριν το πέρας της καταληκτικής ημερομηνίας. Ο καθηγητής ορίζει πόσο χρονικό διάστημα μετά την ανακοίνωση κι ανάρτηση της εργασίας στο διαδικτυακό τόπο, έχουν στη διάθεσή τους οι εκπαιδευόμενοι για να την ετοιμάσουν και να την υποβάλουν στο σύστημα για βαθμολόγηση. Μετά το πέρας της προθεσμίας αυτής το σύστημα κλειδώνει και δεν υποβάλλονται άλλες εργασίες. Η εργασία μπορεί να είναι είτε της μορφής εγγράφου κειμένου (π.χ..doc,.pdf) είτε online κείμενο. Για να υποβάλει ο χρήστης την εργασία, χρησιμοποιείται ο «επιλογέας αρχείου» με τη βοήθεια του οποίου κάνει upload την εργασία στο σύστημα. Αφότου μεταφορτωθεί η εργασία, ο χρήστης έχει δικαίωμα τροποποίησης του αρχείου. Για να γίνει η υποβολή της εργασίας θα πρέπει ο χρήστης να επιλέξει την οριστική υποβολή της εργασίας, κι έπειτα δεν έχει το δικαίωμα τροποποίησης. Εικόνα 7.41. Υποβολή Γραπτής Εργασίας από εκπαιδευόμενο μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 121

Εικόνα 7.42. Επιλογή αρχείου και ανέβασμα στο σύστημα Εκτός από την εργασία, ο σπουδαστής έχει το δικαίωμα υποβολής σχολίων προς το διδάσκοντα. Αντίστοιχα, ο καθηγητής εκτός από το βαθμό που καταχωρεί στο σύστημα, μπορεί να στείλει στο μαθητή σχόλια, τα οποία γραφεί είτε online είτε σε κάποιο αρχείο το οποίο επισυνάπτει. Εικόνα 7.43. Βαθμολογημένη γραπτή εργασία και σχόλια από τον καθηγητή μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 122

Εικόνα 7.44. Ρύθμιση παραμέτρων υποβολής εργασίας από τον καθηγητή μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 123

Εικόνα 7.45. Επισκόπηση υποβληθέντων εργασιών από τον καθηγητή Εικόνα 7.46. Πίνακας ελέγχου και βαθμολόγησης εργασιών από τον καθηγητή μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 124

Κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήματος υποβολής εργασίας από τους συμμετέχοντες στο μάθημα, ο καθηγητής μπορεί να ενημερώνεται για το πόσοι και ποιοι έχουν υποβάλει εργασία, πόσες από τις υποβληθείσες εργασίες είναι σε μορφή πρόχειρη (δεν έχουν υποβληθεί οριστικά ακόμα), πόσες και ποιές είναι ήδη βαθμολογημένες και πόσες όχι. Η ενημέρωσή του σχετικά με τα σύνολα αυτά φαίνεται στην εικόνα 7.42, ενώ η πιο συγκεκριμένη ενημέρωσή του που αφορά τους συγγραφείς των εργασιών, φαίνεται στην εικόνα 7.43. Στον πίνακα αυτό (gradebook) έχει την ευχέρεια να παρακολουθήσει ποιοι έχουν υποβάλει οριστικά, ποιοι έχουν ανεβάσει την εργασία (στο πρόχειρο) και ποιοι έχουν βαθμολογηθεί. Τέλος, του δίνεται η δυνατότητα να βαθμολογήσει την κάθε εργασία και να στείλει σχόλια αν το επιθυμεί. Στον παραπάνω πίνακα απεικονίζονται δύο εργασίες που έχουν υποβληθεί οριστικά, εκ των οποίων μία έχει βαθμολογηθεί, και μία εργασία που βρίσκεται στο πρόχειρο. Εικόνα 7.47. Οι δραστηριότητες Wiki, Λεξικό και Υποβολή Γραπτής Εργασίας μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 125

7.4.3. Ανάπτυξη υπηρεσιών εξατομίκευσης 7.4.3.1. Μεθοδολογία εξατομίκευσης Στην παρούσα εργασία και κατ επέκταση στο προτεινόμενο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, προσεγγίζεται το θέμα της εξατομίκευσης (personalization) του σπουδαστή κι επεκτείνονται οι παρεχόμενες δυνατότητες και υπηρεσίες του συστήματος, ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες του εκπαιδευομένου. Για την επίτευξη της «προσωποποίησης» του εκπαιδευόμενου απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο εμπλουτισμός του προφίλ του και της πληροφορίας που διαθέτει το σύστημα γι αυτόν. Αυτή η διαδικασία απαιτεί τη συλλογή στοιχείων που αφορούν την προηγούμενη μόρφωσή του, τυχόν ιδιαιτερότητές του, τα ενδιαφέροντά του, προηγούμενη γνώση στο αντικείμενο του μαθήματος (αν υπάρχει), καθώς επίσης και την προτίμησή του όσο αφορά τη μορφή του εκπαιδευτικού περιεχομένου. Άλλες πληροφορίες που είναι επίσης σημαντικές, είναι η επίδοσή του στις εργασίες και στις δραστηριότητες του μαθήματος. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την «προσωποποίηση» του εκπαιδευομένου προκύπτουν με βάση τις παρακάτω μεθόδους εξατομίκευσης : «Active personalization»: Αφότου ο χρήστης κάνει εγγραφή και σύνδεση στο σύστημα, συμπληρώνει ο ίδιος τα στοιχεία που ζητούνται στη φόρμα του προφίλ χρήστη. Στο προφίλ έχουν προστεθεί πεδία που αφορούν τα ενδιαφέροντά του, τις προτιμήσεις του, προηγούμενη μόρφωσή του στο αντικείμενο του μαθήματος και τη γνώση ξένων γλωσσών. Αφότου ο χρήστης πραγματοποιήσει την εγγραφή του στο μάθημα, κατά την έναρξη διεξαγωγής του μαθήματος καλείται να συμμετάσχει στην ενότητα «Precourse test» και συγκεκριμένα στη δραστηριότητα «Τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης». Ο σπουδαστής πρέπει να απαντήσει σε ένα quiz σύντομων ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής που αφορούν την προηγούμενη γνώση του σχετικά με το αντικείμενο του μαθήματος, δηλαδή τις Τ.Π.Ε. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 126

Κατά την έναρξη διεξαγωγής του μαθήματος ο χρήστης καλείται να απαντήσει σε ένα ερωτηματολόγιο που αποτελείται από λίγες και σύντομες ερωτήσεις σχετικά με αυτόν (ηλικία, σπουδές, γνώση σε Η/Υ, γνώση στις Τ.Π.Ε., προτιμήσεις). Στη δραστηριότητα αυτή έχει αναπτυχθεί η λειτουργία ομαδοποίησης των συμμετεχόντων με κοινά χαρακτηριστικά (με βάση τις απαντήσεις τους). Για την προσωποποίηση του σπουδαστή συμβάλλουν επίσης δεδομένα από τη βάση δεδομένων του συστήματος, που αφορούν την επίδοσή του στις διάφορες εκπαιδευτικές εργασίες και δραστηριότητες, την ολοκλήρωσή τους και τη βαθμολογία του. Προσθήκη χαρακτηριστικών εξατομίκευσης σε επίπεδο εμφάνισης του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης: αναπτύχθηκε ένα φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον με προσωποποιημένο μενού επιλογών στο επάνω μέρος, διευκολύνοντας το χρήστη να έχει άμεση πρόσβαση σε όσα τον αφορούν. Επιπλέον, ο σπουδαστής έχει τη δυνατότητα επιλογής χρωμάτων για το γραφικό περιβάλλον και διαμόρφωσης των blocks. Εξατομίκευση στη διόρθωση από τον καθηγητή εργασίας που έχει υποβάλει ο εκπαιδευόμενος στο σύστημα. Ο καθηγητής εκτός από την καταχώρηση του βαθμού, έχει τη δυνατότητα να στείλει ανατροφοδότηση (feedback) στο χρήστη είτε με τη μορφή σχολίων είτε με τη μορφή ενός νέου αρχείου. Προστέθηκε επίσης η δυνατότητα για τον καθηγητή να κάνει διορθώσεις απευθείας στην εργασία, ακόμα κι όταν αυτή είναι της μορφής PDF. Η λειτουργία ονομάζεται «PDF annotation». «Προσωποποίηση» μπορεί επίσης να προκύψει από την αξιοποίηση και επεξεργασία των στοιχείων που βρίσκονται στα αρχεία καταγραφής (log files) του συστήματος. Αυτά τα στοιχεία παρέχουν πληροφορία με βάση την οποία υπολογίζεται το συνολικό χρονικό διάστημα σύνδεσης του χρήστη στο σύστημα και η χρονική διάρκεια που ασχολήθηκε με κάποια δραστηριότητα, καθώς και πόσες φορές προσπέλασε την κάθε εκπαιδευτική ενότητα-δραστηριότητα του μαθήματος. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 127

7.4.3.2. Διεύρυνση του προφίλ χρήστη Το προφίλ χρήστη στο λογισμικό Moodle όπως και στα περισσότερα συστήματα LMS παρέχει ελάχιστες πληροφορίες για το χρήστη, οι οποίες είναι οι εξής: «Όνομα», «Επώνυμο», «email», «Χώρα» και «Πόλη». Εφόσον διατηρεί μόνο αυτές τις πληροφορίες για τον κάθε χρήστη, ο διδάσκων δεν είναι σε θέση να γνωρίζει επαρκώς τον κάθε εκπαιδευόμενο και τις ανάγκες του, συνεπώς όλοι οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν την ίδια αντιμετώπιση τόσο από τον καθηγητή, όσο κι από το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης. Παρακολουθούν ακριβώς το ίδιο περιεχόμενο, με τον ίδιο ρυθμό, κάτι το οποίο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ενασχόλησή τους με το μάθημα προς την αρνητική κατεύθυνση. Δεδομένου ότι το μάθημα «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της εργασίας, απευθύνεται σε ευρύ κοινό που μπορεί να προέρχεται από διαφορετικές κατηγορίες (εκπαιδευτικοί διαφορετικών ειδικοτήτων, σε διαφορετικές βαθμίδες στην εκπαίδευση, φοιτητές μελλοντικοί εκπαιδευτικοί), κρίθηκε αναγκαία η εφαρμογή υπηρεσιών εξατομίκευσης και προσαρμοστικότητας του συστήματος στις ανάγκες τους. Μία από τις πρώτες επεκτάσεις που πραγματοποιήθηκαν στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης ήταν η διεύρυνση των πεδίων προφίλ χρήστη. Προστέθηκαν νέα πεδία στο προφίλ τα οποία καλείται ο χρήστης να συμπληρώσει, κάποια από αυτά είναι απαιτούμενα κατά την εγγραφή του χρήστη, κι άλλα μπορεί ο χρήστης να τα συμπληρώσει κατά την έναρξη διεξαγωγής του μαθήματος. Τα πεδία που προστέθηκαν αφορούν την υπάρχουσα εκπαίδευση, σεμινάρια, ενδιαφέροντα, ξένες γλώσσες και προτιμώμενο μαθησιακό στυλ. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύχθηκαν οι κατηγορίες: Υπάρχουσα Εκπαίδευση Ξένες γλώσσες Προτιμήσεις και δημιουργήθηκαν τα επιπλέον πεδία που εντάχθηκαν σε αυτές όπως παρουσιάζονται παρακάτω: μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 128

Πεδία προφίλ χρήστη στο προτεινόμενο σύστημα εξατομικευμένης μάθησης Κατηγορία : Υπάρχουσα Εκπαίδευση Τίτλος πεδίου Τύπος πεδίου Απαραίτητο Εκπαίδευση Εισαγωγή κειμένου Ναι Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Μενού επιλογών (ΑΕΙ, ΑΤΕΙ, ΙΕΚ, Άλλο) Ναι Σεμινάρια Εισαγωγή κειμένου Όχι Γνώστη στις Τ.Π.Ε. Επιλογή πεδίου Ναι Επίπεδο γνώσης στις Τ.Π.Ε. Μενού επιλογών (Αρχάριο, Μέτριο, Καλό) Ναι Κατηγορία: Ξένες Γλώσσες Τίτλος πεδίου Τύπος πεδίου Απαραίτητο Ξένη Γλώσσα (1) Εισαγωγή κειμένου Όχι Ξένη Γλώσσα (2) Εισαγωγή κειμένου Όχι Κατηγορία : Προτιμήσεις Τίτλος πεδίου Τύπος πεδίου Απαραίτητο Μαθησιακό στυλ (Τι τύπος είσαι;) Μενού επιλογών Ναι Ενδιαφέροντα Εισαγωγή κειμένου Όχι Κάποια από τα παραπάνω πεδία έχουν οριστεί ως απαραίτητα ή απαιτούμενα κατά την εγγραφή του χρήστη. Είναι εφικτή η δημιουργία κι άλλων πεδίων ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε μαθήματος. Επίσης, ο χρήστης μπορεί να ανεβάσει μία φωτογραφία του στο προφίλ και να επιλέξει αν επιθυμεί το email του να είναι ορατό στους άλλους. Παρακάτω εμφανίζεται το αρχικό περιορισμένο προφίλ χρήστη που υπάρχει στο Moodle και στη συνέχεια το προφίλ χρήστη που υπάρχει στο προτεινόμενο σύστημα εξατομικευμένης μάθησης. Εικόνα 7.48. Αρχικό προφίλ χρήστη συστήματος μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 129

Εικόνα 7.49. Αναπτυγμένο προφίλ χρήστη εκπαιδευόμενου Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα τα πεδία που προστέθηκαν στο προφίλ χρήστη χρησιμοποιούνται για τη σκιαγράφησή του ώστε ο διδάσκων να έχει περισσότερες πληροφορίες για τον κάθε εκπαιδευόμενο. Επιπρόσθετα όμως, χρησιμοποιούνται για την προσαρμογή του μαθήματος στις ανάγκες τους, καθώς με βάση την τιμή ενός ή περισσοτέρων πεδίων προφίλ μπορεί ο διδάσκων να προσαρμόσει το εκπαιδευτικό περιεχόμενο και να επιτρέψει ή όχι, την πρόσβαση σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Αυτή η λειτουργία παρουσιάζεται στην ενότητα προσαρμοστικότητας του συστήματος. Δημιουργία κατηγοριών και πεδίων προφίλ χρήστη στη βάση δεδομένων Ο πίνακας για τις νέες κατηγορίες του προφίλ χρήστη, είναι ο πίνακας «user_info_category». Σε αυτόν δημιουργήθηκαν τέσσερις εγγραφές για τις κατηγορίες που περιγράφηκαν νωρίτερα. Κάθε εγγραφή έχει τρία πεδία: το id (πρωτεύον κλειδί), το name (όνομα της κατηγορίας) και το sort (η σειρά με την οποία εμφανίζεται στο προφίλ). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 130

Ο πίνακας για τα νέα πεδία προφίλ χρήστη είναι ο «user_info_field». Τα πεδία (δομή) που πίνακα είναι τα εξής: id (πρωτεύον κλειδί), shortname (σύντομο όνομα), name (όνομα), datatype (τύπος πεδίου, π.χ. text, textarea, menu, checkbox) description, categoryid (το id της κατηγορίας στην οποία ανήκει το πεδίο), sortorder (σειρά με την οποία εμφανίζεται) required (αν το πεδίο είναι απαραίτητο) signup (αν απαιτείται κατά την εγγραφή) defaultdata (η τιμή που έχει από προεπιλογή) param1 (οι τιμές που μπορεί να πάρει αν είναι πεδίο τύπου μενού επιλογής) Τα δεδομένα που συμπληρώνονται από το χρήστη στο κάθε πεδίο αποθηκεύονται στον πίνακα «user_info_data». Εικόνα 7.50. Πίνακας user_info_field στη βάση για τα νέα πεδία προφίλ μέσω phpmyadmin μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 131

Το αρχείο που είναι υπεύθυνο για το προφίλ χρήστη είναι το profile.php που βρίσκεται εντός του φακέλου «user». Εμφάνιση της σελίδας προφίλ χρήστη: if (!$currentpage = my_get_page($userid, MY_PAGE_PUBLIC)) { print_error('mymoodlesetup'); } if (!$currentpage->userid) { $context = context_system::instance(); } $PAGE->set_context($context); $PAGE->set_pagelayout('mypublic'); $PAGE->set_pagetype('user-profile'); Εμφάνιση πεδίου προφίλ χρήστη «Ενδιαφέροντα»: if (!empty($cfg->usetags)) { if ($interests = tag_get_tags_csv('user', $user->id) ) { echo html_writer::tag('dt', get_string('interests')); echo html_writer::tag('dd', $interests); } } Φόρμα δημιουργίας προφίλ χρήστη από το αρχείο user/profile/definelib.php public function define_form_common(&$form) { $strrequired = get_string('required'); $form->addelement('text', 'shortname', get_string('profileshortname', 'admin'), 'maxlength="100" size="25"'); $form->addrule('shortname', $strrequired, 'required', null, 'client'); $form->settype('shortname', PARAM_ALPHANUM); $form->addelement('text', 'name', get_string('profilename', 'admin'), 'size="50"'); $form->addrule('name', $strrequired, 'required', null, 'client'); $form->settype('name', PARAM_TEXT); μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 132

$form->addelement('editor', 'description', get_string('profiledescription', 'admin'), null, null); $form->addelement('selectyesno', 'required', get_string('profilerequired', 'admin')); $form->addelement('selectyesno', 'locked', get_string('profilelocked', 'admin')); $form->addelement('selectyesno', 'forceunique', get_string('profileforceunique', 'admin')); $form->addelement('selectyesno', 'signup', get_string('profilesignup', 'admin')); $choices = array(); $choices[profile_visible_none] = get_string('profilevisiblenone', 'admin'); $choices[profile_visible_private] = get_string('profilevisibleprivate', 'admin'); $choices[profile_visible_all] = get_string('profilevisibleall', 'admin'); $form->addelement('select', 'visible', get_string('profilevisible', 'admin'), $choices); $form->addhelpbutton('visible', 'profilevisible', 'admin'); $form->setdefault('visible', PROFILE_VISIBLE_ALL); $choices = profile_list_categories(); $form->addelement('select', 'categoryid', get_string('profilecategory', 'admin'), $choices); } Το αρχείο που καθορίζει τη φόρμα πεδίου προφίλ είναι το index_field_form.php εντός του /user/profile. Κυρίως καθορίζεται ο τύπος του προφίλ (datatype). Τα αρχεία για τον κάθε τύπο πεδίου προφίλ βρίσκονται στο φάκελο: /user/profile/field/ class field_form extends moodleform { public $field; public function definition () { global $CFG; // καθορισμός της φόρμας μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 133

$mform = $this->_form; $datatype = $this->_customdata; require_once($cfg->dirroot. '/user/profile/field/'.$datatype.'/define.class.php'); $newfield = 'profile_define_'.$datatype; $this->field = new $newfield(); $strrequired = get_string('required'); // Add some extra hidden fields. $mform->addelement('hidden', 'id'); $mform->settype('id', PARAM_INT); $mform->addelement('hidden', 'action', 'editfield'); $mform->settype('action', PARAM_ALPHANUMEXT); $mform->addelement('hidden', 'datatype', $datatype); $mform->settype('datatype', PARAM_ALPHA); $this->field->define_form($mform); } $this->add_action_buttons(true); 7.4.3.3. Μαθησιακό στυλ εκπαιδευομένου Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει το ρυθμό μάθησης και τη διάθεση για ενασχόληση με το μάθημα είναι η προτίμηση του εκπαιδευομένου για τη μορφή του εκπαιδευτικού υλικού ή αλλιώς το μαθησιακό του στυλ. «Ο όρος μαθησιακό στυλ χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις ατομικές διαφορές στη μάθηση. Βασίζεται στην παραδοχή ότι κάθε άτομο έχει ένα μοναδικό, διακριτό τρόπο να μαθαίνει, δηλαδή να συλλέγει, να επεξεργάζεται και να οργανώνει τις πληροφορίες» (Felder, 1988. Jones, Reichard, & Mohhtari, 2003). Προστέθηκε ένα νέο πεδίο στο προφίλ χρήστη που αφορά το μαθησιακό στυλ του κάθε εκπαιδευόμενου. Το μενού επιλογών που εμφανίζεται στο χρήστη για το πεδίο «Μαθησιακό στυλ» και την ερώτηση «Τι τύπος είσαι ;» περιλαμβάνει τις εξής επιλογές: μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 134

Ακουστικός (βιντεοδιαλέξεις) Οπτικός (εικόνες, διαγράμματα) Λεκτικός (κείμενο) Ενεργητικός (συμμετοχή σε ομάδα συζητήσεων, συνεργατική μάθηση) Δίπλα σε κάθε επιλογή εμφανίζεται στην παρένθεση ένα παράδειγμα προτίμησης για το συγκεκριμένο μαθησιακό στυλ ως επεξήγηση στο σπουδαστή. Επιπλέον, το μαθησιακό στυλ συμπεριλαμβάνεται και ως ερώτηση στο εισαγωγικό ερωτηματολόγιο με τις προσωπικές πληροφορίες του χρήστη. Στα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου ο καθηγητής μπορεί να διαπιστώσει το σύνολο των εκπαιδευομένων ανά μαθησιακό στυλ και να το λάβει υπόψη του στην οργάνωση ομάδων και αντίστοιχων μαθησιακών αντικειμένων. Εικόνα 7.51. Επισκόπηση του προφίλ και μενού επιλογών για τον εκπαιδευόμενο Στην παραπάνω εικόνα παρουσιάζεται το προφίλ διαφορετικού χρήστη και το μενού πλοήγησης του χρήστη στα δεξιά. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 135

7.4.3.4. Εξατομικευμένη εμφάνιση του συστήματος και πλοήγηση Το προτεινόμενο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης έχει διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να έχει τη δυνατότητα επιλογής και διαμόρφωσης. Πιο συγκεκριμένα ο χρήστης από ένα εύχρηστο και εξατομικευμένο μενού στο επάνω κεντρικό μέρος της σελίδας, μπορεί να επιλέξει τα εξής: τα χρώματα διαμόρφωσης του γραφικού περιβάλλοντος του συστήματος. Η επιλογή του μπορεί να πραγματοποιηθεί με έναν από τέσσερις διαφορετικούς συνδυασμούς χρωμάτων διαμόρφωσης (προεπιλογή, φωτεινά, σκούρα, ή σοβαρά χρώματα. Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκαν από το λογαριασμό διαχειριστή του συστήματος, τέσσερις διαφορετικοί συνδυασμοί χρωμάτων για τη διαμόρφωση του θέματος (theme colour), κειμένου (text colour), συνδέσμων (link colour) και theme hover colour. τη μετάβασή του στην αρχική του σελίδα ή στις σελίδες των μαθημάτων του. Στην αρχική του σελίδα εμφανίζεται το μάθημα (ένα ή περισσότερα) που παρακολουθεί και ως υπενθύμιση εμφανίζονται σε αυτόν τα επικείμενα γεγονότα του μαθήματος, π.χ. ότι εκκρεμεί η υποβολή εργασίας μέχρι μία συγκεκριμένη ημερομηνία τη γλώσσα την οποία επιθυμεί. Ως προεπιλεγμένη εμφανίζεται η γλώσσα που έχει επιλέξει ο χρήστης από το προφίλ του. Εικόνα 7.52. Εξατομικευμένο μενού πλοήγησης κι εμφάνισης χρήστη μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 136

Η αρχική σελίδα για κάθε χρήστη είναι διαφορετική ανάλογα τον αριθμό και τα μαθήματα στα οποία έχει εγγραφεί, γιατί στη σελίδα αυτή γίνεται επισκόπηση μαθημάτων. Στην επισκόπηση μαθημάτων παρουσιάζεται το μάθημα (ένα ή περισσότερα) που παρακολουθεί ο χρήστης και ως ειδοποιήσεις εμφανίζονται τα επικείμενα γεγονότα του μαθήματος. Εικόνα 7.53. Διαφορετικοί συνδυασμοί χρωμάτων ανάλογα την επιλογή του χρήστη Παρακάτω εμφανίζεται το τμήμα του κώδικα από το αρχείο settings.php του theme του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης, που επιτρέπει στο χρήστη την επιλογή ενός από τα τρία εναλλακτικά templates, με τους διαφορετικούς συνδυασμούς χρωμάτων. foreach (range(1, 3) as $alternativethemenumber) { // ρύθμιση εναλλακτικού χρώματος για το κείμενο $name = theme_essential/alternativethemetextcolor. $alternativethemenumber; $title = get_string( alternativethemetextcolor, theme_essential, $alternativethemenumber); μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 137

$description = get_string( alternativethemetextcolordesc, theme_essential, $alternativethemenumber); $default = $defaultalternativethemecolors[$alternativethemenumber 1]; $previewconfig = null; $setting = new admin_setting_configcolourpicker($name, $title, $description, $default, $previewconfig); $setting->set_updatedcallback( theme_reset_all_caches ); $temp->add($setting); // ρύθμιση εναλλακτικού χρώματος για τους συνδέσμους $name = theme_essential/alternativethemeurlcolor. $alternativethemenumber; $title = get_string( alternativethemehovercolor, theme_essential, $alternativethemenumber); $description = get_string( alternativethemehovercolordesc, theme_essential, $alternativethemenumber); $default = $defaultalternativethemecolors[$alternativethemenumber 1]; $previewconfig = null; $setting = new admin_setting_configcolourpicker($name, $title, $description, $default, $previewconfig); $setting->set_updatedcallback( theme_reset_all_caches ); $temp->add($setting); } Μενού επιλογών πλοήγησης χρήστη Το μενού επιλογών πλοήγησης για τον εκπαιδευόμενο περιλαμβάνει τα εξής: την αρχική του σελίδα την επισκόπηση του προφίλ του, τις αναρτήσεις στην ομάδα συζητήσεων, τα μηνύματά του, τα προσωπικά αρχεία, τα μαθήματά του ρυθμίσεις προφίλ (επεξεργασία πεδίων προφίλ, αλλαγή κωδικού κ.α.) μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 138

Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα από το επάνω δεξί μέρος κάθε σελίδας του εξατομικευμένου συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης, όπου εμφανίζεται το όνομά του, να επιλέξει τη μετάβασή του στις δικές του σελίδες μέσω ενός μενού πλοήγησης, το οποίο είναι περισσότερο φιλικό προς το χρήστη. Το εξατομικευμένο μενού πλοήγησης χρήστη περιλαμβάνει τις επιλογές που παρουσιάζονται στο μενού πλοήγησης στο πλάι της σελίδας, εμπλουτισμένο με κάποιες ακόμα επιλογές. Το μενού επιλογών του λογισμικού παρουσιάζεται στο αριστερό πλάι της αρχικής σελίδας για κάθε συνδεδεμένο χρήστη, και στη συνέχεια από τη δεξιά πλευρά για κάθε επόμενη σελίδα του πληροφοριακού συστήματος. Εικόνα 7.54. Βασικό μενού πλοήγησης και διαχείριση προφίλ χρήστη μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 139

Εικόνα 7.55. Εξατομικευμένο μενού επιλογών χρήστη Στο εξατομικευμένο μενού επιλογών χρήστη περιλαμβάνονται οι εξής λειτουργίες : Μετάβαση στο προφίλ του χρήστη (επιλέγοντας το Ονοματεπώνυμό του) Μετάβαση σε σελίδες επεξεργασίας προφίλ και αλλαγής κωδικού πρόσβασης Ρύθμιση προτιμήσεων για τα μηνύματα, blogs, badges Μετάβαση στο προσωπικό ημερολόγιο του χρήστη, στο οποίο εμφανίζονται ανά ημερομηνία τα γεγονότα κάθε μαθήματος που παρακολουθεί. Μετάβαση στα μηνύματα και στα προσωπικά αρχεία Μετάβαση στις αναρτήσεις που έχει κάνει ο χρήστης στην ομάδα συζητήσεων Επισκόπηση του βαθμού των μαθημάτων Επισκόπηση των βαθμών που έχει λάβει στις δραστηριότητες του μαθήματος Αποσύνδεση από το σύστημα Διαμόρφωση των «blocks» από το χρήστη Ο διαχειριστής του συστήματος ή/και ο καθηγητής του μαθήματος επιλέγει σε ποια πλαίσια (blocks) έχει πρόσβαση ο χρήστης. Στη συνέχεια ο χρήστης έχει τη δυνατότητα ο ίδιος να επιλέξει πως αυτά τα blocks εμφανίζονται στις σελίδες του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, οι τρόποι εμφάνισης των blocks είναι οι εξής: μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 140

1. Στο δεξί μέρος της σελίδας : α. «Ανοικτά», δηλαδή εμφανίζεται το περιεχόμενό τους. β. Εμφανίζεται μόνο ο τίτλος τους, για πρόσβαση στο περιεχόμενο ο χρήστης επιλέγει το συγκεκριμένο block. 2. Στο αριστερό μέρος της σελίδας: α. «Κλειστά», για να δει ο χρήστης το περιεχόμενο, επιλέγει το συγκεκριμένο block. Εικόνα 7.56. Εμφάνιση των blocks Στην παραπάνω εικόνα απεικονίζεται το block «Αναζήτηση στις ομάδες συζήτησης» κλειστό, στα δεξιά. Ακριβώς από κάτω, υπάρχουν ανοικτά τα blocks «Τελευταία Νέα», «Επικείμενα Γεγονότα», «Πρόσφατη Δραστηριότητα». Στα αριστερά εμφανίζονται (οι συντομεύσεις για) τα blocks «Προσωπικά αρχεία», «Συνδεδεμένοι Χρήστες», «Κατάσταση ολοκλήρωσης μαθήματος», εκ των οποίων είναι προσωρινά ανοικτό το «Προσωπικά αρχεία» λόγω προσπέλασης από το χρήστη. Στο block αυτό ο χρήστης μπορεί να δημιουργήσει δομή φακέλων και να ανεβάσει προσωπικά αρχεία στα οποία έχει πρόσβαση μόνο αυτός. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 141

7.4.3.5. Εξατομικευμένη διαδικασία διόρθωσης εργασίας 7.4.3.5.1. PDF Annotation Στα πλαίσια ανάπτυξης του συστήματος και μαθήματος «προσωποποιημένης» και προσαρμοστικής μάθησης, προστέθηκε μία νέα λειτουργία στη δραστηριότητα «Γραπτή Εργασία». Η λειτουργία αυτή ονομάζεται «PDF annotation» κι αφορά τη διόρθωση από τον καθηγητή μίας γραπτής εργασίας η οποία έχει υποβληθεί από τον εκπαιδευόμενο σε μορφή.pdf. Ο καθηγητής έχει τη δυνατότητα, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία, να κάνει διορθώσεις, σχόλια, υπογραμμίσεις και σημειώσεις πάνω στο ίδιο το έγγραφο. Στη συνέχεια, το έγγραφο αυτό αποθηκεύεται στο σύστημα και ο εκπαιδευόμενος ανοίγοντας ξανά την εργασία του, έχει τη δυνατότητα να δει τις διορθώσεις απευθείας πάνω στο ίδιο το κείμενο. Αυτή η διαδικασία διόρθωσης περιεχομένου είναι γνωστή ως «content annotation», και για την περίπτωση της δραστηριότητας του μαθήματος «1η Γραπτή Εργασία» όπου ο χρήστης υποβάλει αρχείο της μορφής.pdf, ονομάζεται «pdf annotation». Για την προσθήκη αυτής της νέας λειτουργίας (επεξεργασία εργασιών μορφής.pdf) χρησιμοποιήθηκε το PDF Annotation plugin (assignsubmission_pdf και assignfeedback_pdf). Η επεξεργασία ενός αρχείου.pdf απαιτεί Javascript, επομένως είναι απαραίτητη η εγκατάσταση του Ghostscript. Εγκατάσταση Ghostscript Απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία αυτή είναι η εγκατάσταση του Ghostscript (http://ghostscript.com/download/). Απαιτείται η έκδοση Ghostscript 9.15 (Postscript και PDF interpreter/renderer) για Windows, Ghostscript GPL Release. Για να πραγματοποιηθεί η εγκατάσταση επιτυχώς, δημιουργήθηκε ένας φάκελος στο δίσκο C με όνομα «gs», και σε αυτόν αντιγράφηκε το αρχείο «gs915w32.exe» και το αρχείο.dll από το φάκελο «bin». Στη συνέχεια στο περιβάλλον του διαχειριστή του συστήματος απαιτούνται κάποιες ρυθμίσεις για το «Annotate PDF» και ο κατάλληλος ορισμός του Ghostscript path σε «C:\gs\bin\gswin32c.exe». Στη συνέχεια, εισάγονται οι εικόνες (stamps) για το PDF annotation, οι οποίες προτείνεται να έχουν μέγεθος 40x40. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 142

Εικόνα 7.57. Υποβολή εργασίας σε μορφή PDF και σχολίων, από εκπαιδευόμενο Εικόνα 7.58. PDF Annotation από τον καθηγητή σε εργασία εκπαιδευομένου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 143

7.4.3.5.2. Ανατροφοδότηση (Feedback) Ο διδάσκων του μαθήματος έχει τη δυνατότητα μέσω του συστήματος εξατομικευμένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης να στείλει σχόλια κι ανατροφοδότηση (feedback) στον εκπαιδευόμενο κατά τη διόρθωση της εργασίας. Η ανατροφοδότηση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τους εξής τρόπους: με νέο αρχείο, με τη μορφή σχολίων, με τη μορφή που περιγράφηκε παραπάνω (pdf annotation), με τη μέθοδο της offline βαθμολόγησης (offline grading worksheet). Επιπρόσθετα, ο καθηγητής κατά τη διάρκεια της βαθμολόγησης μπορεί να επιλέξει από τη λίστα, συγκεκριμένους εκπαιδευομένους για να στείλει αρχεία feedback. Σε αυτή την περίπτωση, αν κριθεί απαραίτητη η εκ νέου υποβολή εργασίας, ο διδάσκων ως διαχειριστής του μαθήματος μπορεί να μετατρέψει την αρχική υποβολή σε πρόχειρη ώστε να μπορεί να γίνει τροποποίηση από τον εκπαιδευόμενο. Εικόνα 7.59. Βαθμολογία εργασίας και αποστολή feedback μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 144

7.4.3.6. Εισαγωγικό ερωτηματολόγιο για ομαδοποίηση χρηστών Η δραστηριότητα αυτή είναι η πρώτη δραστηριότητα του μαθήματος στην οποία καλείται να συμμετέχει ο εκπαιδευόμενος, μετά την εισαγωγική ενότητα (στην οποία ενημερώθηκε για το αντικείμενο του μαθήματος και το περιεχόμενο των ενοτήτων). Στη δραστηριότητα αυτή ο χρήστης του συστήματος πρέπει να απαντήσει σε λίγες ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που απαρτίζουν το ερωτηματολόγιο κι αφορούν προσωπικές πληροφορίες του χρήστη. Έτσι ο καθηγητής αποκτά μία ικανοποιητική συνολική εικόνα για το υπόβαθρο και τις προτιμήσεις των εκπαιδευομένων, την οποία μπορεί να αξιοποιήσει κατάλληλα ώστε να τους οργανώσει σε ομάδες. 7.4.3.6.1. Υπηρεσία ερωτηματολογίου Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ο καθηγητής μπορεί να παρακολουθεί πόσοι και ποιοι συμμετέχοντες του μαθήματος έχουν ήδη απαντήσει. Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία, έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τα σύνολα που αντιστοιχούν στις απαντήσεις και να δημιουργήσει τις κατάλληλες ομάδες εκπαιδευομένων. Λειτουργίες ερωτηματολογίου για τον καθηγητή: Δημιουργία ερωτηματολογίου και ρύθμιση παραμέτρων : τίτλος και περιγραφή, ημερομηνία έναρξης και λήξης, δυνατότητα ανανέωσης απαντήσεων, ομάδα συμμετεχόντων στους οποίους απευθύνεται (όλοι ή κάποιο group) Καταχώρηση ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής ερωτήσεις πιθανές απαντήσεις σε κάθε ερώτηση αριθμός απαντήσεων («μόνο μία» ή «τουλάχιστον μία» ή «αδιάφορο») Παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ποιοι έχουν απαντήσει. Τα ονοματεπώνυμα όσων έχουν απαντήσει εμφανίζονται με διαφορετικό χρώμα. Με πράσινο χρώμα απεικονίζονται όσοι έχουν απαντήσει και με κόκκινο οι υπόλοιποι. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 145

Επιλογή μίας ερώτησης και επισκόπηση των συνόλων ανά απάντηση. Για παράδειγμα σε μία ερώτηση, την 1 η απάντηση επέλεξαν 8 συμμετέχοντες, κ.τ.λ. Καθορισμός κριτηρίων, παρακολούθηση συνόλου απαντήσεων ανά κριτήριο κι επιλογή συμμετεχόντων για σύσταση ομάδας. Τα κριτήρια μπορεί να είναι είτε μία συγκεκριμένη απάντηση σε συγκεκριμένη ερώτηση, είτε συνδυασμός απαντήσεων σε συγκεκριμένη ερώτηση είτε συνδυασμός κριτηρίων. Στο συνδυασμό κριτηρίων επιλέγονται περισσότερες από μία, ερωτήσεις και συνδέονται μεταξύ τους είτε με το «AND» είτε με το «OR». Αν τα κριτήρια συνδέονται με το «AND» θα πρέπει να ικανοποιούνται και τα δύο κριτήρια ταυτόχρονα, ενώ με το «OR» αρκεί να ικανοποιείται το ένα από τα δύο. Κατάλληλος σχεδιασμός ομάδων με τους εκπαιδευόμενους που έχουν κοινά χαρακτηριστικά βάσει των απαντήσεων που έχουν δώσει, απόδοση ονόματος σε ομάδα (group) και δημιουργία αυτής. Η ομάδα μπορεί να υφίσταται είτε ως ανεξάρτητη είτε ως μέρος κάποιου «grouping» (ομαδοποίηση ομάδων). Εικόνα 7.60. Καθορισμός παραμέτρων για το ερωτηματολόγιο μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 146

Εικόνα 7.61. Συμπλήρωση και υποβολή ερωτηματολογίου από εκπαιδευόμενο Εικόνα 7.62. Επεξεργασία ερωτηματολογίου, εισαγωγή ερώτησης από τον καθηγητή μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 147

Εικόνα 7.63. Παράδειγμα ομαδοποίησης συμμετεχόντων από απαντήσεις ερωτηματολογίου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 148

7.4.3.6.2. Οργάνωση εκπαιδευομένων με κοινά χαρακτηριστικά σε ομάδες Η οργάνωση των συμμετεχόντων σε ομάδες είναι πολύ χρήσιμη και η διαδικασία της μάθησης μπορεί να γίνει πολύ πιο αποτελεσματική, αν ο καθηγητής οργανώσει κατάλληλα το εκπαιδευτικό περιεχόμενο για την κάθε ομάδα. Με την ομαδοποίηση των χρηστών και τη δημιουργία διαφορετικών μαθησιακών αντικειμένων ανά ομάδα, αυξάνεται το κίνητρο και η διάθεση συμμετοχής των εκπαιδευομένων στο μάθημα. Αυτό συμβαίνει επειδή τις ομάδες απαρτίζουν άτομα με κοινά χαρακτηριστικά που είναι πιθανό να έχουν παρόμοιο ρυθμό μάθησης κι ενδιαφέροντα. Για τις ανάγκες της εργασίας δημιουργήθηκαν δύο ομάδες συμμετεχόντων, η μία ονομάστηκε «Team1 Αρχάριοι» και η άλλη «Team2-Προχωρημένοι». Δημιουργήθηκε διαφορετική ομάδα συζήτησης για το κάθε group. Η ομαδοποίηση πραγματοποιήθηκε κυρίως χρησιμοποιώντας ως κριτήρια τη γνώση στους υπολογιστές και στον τομέα των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση. Η επιτυχής οργάνωση των χρηστών στις δύο αυτές ομάδες του μαθήματος εμφανίζεται παρακάτω. Εικόνα 7.64. Επιτυχής δημιουργία ομάδων χρηστών του μαθήματος μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 149

Παρακάτω εμφανίζεται τμήμα του κώδικα (αρχείο build.php) για τη δημιουργία των ομάδων. if(!is_null($action) && $action == "create-groups") { if (!$nogrouping) { } if (strlen($grouping_name) > 0) { $data = new stdclass(); $data->courseid = $course->id; $data->name = $grouping_name; $grouping = groups_create_grouping($data); } else { } $grouping = groups_get_grouping($grouping_id); $grouping_name = $grouping->name; $grouping = $grouping->id; foreach($teams as $k => $teamstr) { $name = $team_names[$k]; $team = explode(",",$teamstr); $oname =!$nogrouping && $inherit_grouping_name? "$grouping_name $name" : $name; } else { } $groupdata = new stdclass(); $groupdata->courseid = $course->id; $groupdata->name = $oname; $group = groups_create_group($groupdata); foreach($team as $user) { } groups_add_member($group,$user); if (!$nogrouping) { } groups_assign_grouping($grouping,$group); $feedback = "Your groups were successfully created."; if($teambuilder->groupid) { $group = $teambuilder->groupid; μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 150

} else { $group = ''; } $students = get_enrolled_users($ctxt, 'mod/teambuilder:respond', $group, 'u.id,u.firstname,u.lastname'); $responses = teambuilder_get_responses($teambuilder->id); $questions = teambuilder_get_questions($teambuilder->id); } } echo '<script type="text/javascript">'; echo 'var students = '. json_encode($students). ';'; echo 'var responses = '. json_encode($responses). ';'; echo 'var questions = '. json_encode($questions). ';'; echo '</script>'; Ο πίνακας με τις τρεις καρτέλες «Questionnaire», «Preview», Build Teams» που εμφανίζεται στη σελίδα επεξεργασίας του ερωτηματολογίου, αντιστοιχεί στο παρακάτω τμήμα κώδικα, από το αρχείο build.php. $tabs = array(); $tabs[] = new tabobject("questionnaire","view.php?f=1&id=$id",get_string('questionn aire','teambuilder')); $tabs[] = new tabobject("preview","view.php?id=$id&preview=1",get_string('preview', 'teambuilder')); $tabs[] = new tabobject("build","build.php?id=$id",get_string('buildteams','teambui lder')); print_tabs(array($tabs), "build"); Στη συνέχεια ακολουθεί ο κώδικας για τις επιλογές που υπάρχουν στο κέντρο της σελίδας, δηλαδή προσθήκης κριτηρίου, δημιουργίας και διάσπασης ομάδας: «Add new criterion», «Build Team», «Reset Team», «Assign Randomly». if(!empty($feedback)): echo '<div class="ui-widget" style="text-align:center;"><div style="display:inline-block; padding-left:10px; padding-right:10px;" class="ui-state-highlight ui-cornerall"><p>'.$feedback.'</p></div></div>'; μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 151

else: echo <<<HTML <div id="predicate"> </div> <div style="text-align:center;margin:10px;"><button type="button" onclick="addnewcriterion();">add New Criterion</button> <button type="button" onclick="buildteams();"><strong>build Teams</strong></button> <button type="button" onclick="resetteams();">reset Teams</button></div> <div style="text-align:center;margin:10px;">number of teams: <span class="stepper">2</span></div> <div style="text-align:center;">prioritize: <select id="prioritise"><option value="numbers" selected="selected">equal team numbers</option><option value="criteria">most criteria met</option></select></div> <div id="unassigned"><h2>unassigned to teams</h2><button type="button" onclick="assignrandomly();">assign Randomly</button><div class="sortable"> HTML; foreach($students as $s) { $answeredstate =!isset($responses[$s->id]) empty($responses[$s->id])? 'unanswered' : 'answered'; echo "<div id=\"student-$s->id\" class=\"student ui-state-default $answeredstate\">$s->firstname $s->lastname</div>"; } $groupings = ""; foreach(groups_get_all_groupings($course->id) as $grping) { $groupings.= "<option value=\"$grping->id\">$grping- >name</option>"; } Ακολουθεί ο κώδικας για την εμφάνιση του πλαισίου για δημιουργία ομάδας και ένταξης αυτής σε κάποιο grouping (Εικόνα 7.65). echo <<<HTML </div></div><div id="teams"></div> <div style="text-align:center;margin:15px 50px 0px;border-top:1px solid black;padding-top:15px;"> <button type="button" onclick="$('#creategroupsform').slidedown(300);" style="font-size:1.5em;font-weight:bold;">create Groups</button> μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 152

<div style="display:none" id="creategroupsform"><p>are you sure you want to create your groups now? This action cannot be undone.</p> <table style="margin:auto;"> <tr><th scope="row"><label for="groupingname">grouping Name</label></th><td><input type="text" id="groupingname"></td></tr> <tr><td colspan="2" style="text-align:center;fontsize:0.8em">or...</td></tr> <tr><th scope="row"><label for="groupingselect">add To Grouping</label></th><td><select id="groupingselect">$groupings</select></td></tr> <tr><th scope="row"><label for="inheritgroupingname">prefix Team Names with Grouping Name</label></th><td style="text-align:left;"><input type="checkbox" checked="checked" name="inheritgroupingname" id="inheritgroupingname" value="1" /></td></tr> <tr><td colspan="2" style="text-align:center;fontsize:0.8em">or...</td></tr> <tr><th scope="row"><label for="nogrouping">don't assign groups to a Grouping</label></th><td style="text-align:left;"><input type="checkbox" name="nogrouping" id="nogrouping" value="1" /></td></tr> </table> <button type="button" onclick="$('#creategroupsform').slideup(300);">cancel</button> <button type="button" onclick="creategroups();">ok</button> </div> </div> <div id="debug"></div> HTML; endif; //if($feedback) Εικόνα 7.65. Δημιουργία ομάδων από απαντήσεις ερωτηματολογίου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 153

7.4.3.7. Εισαγωγικό τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης με αναβαλλόμενη ανάδραση Στα πλαίσια της «προσωποποίησης» του χρήστη στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης αναπτύχθηκε ένα εισαγωγικό τεστ αξιολόγησης το οποίο στηρίζεται στη λειτουργία του «Quiz». Η δραστηριότητα αυτή και το ερωτηματολόγιο που περιγράφηκε στην προηγούμενη ενότητα, απαρτίζουν την ενότητα «Pre-course test» του μαθήματος και έχουν ως στόχο τη συλλογή προσωπικών πληροφοριών του εκπαιδευομένου. Στη δραστηριότητα αυτή ο χρήστης του συστήματος καλείται να απαντήσει σε λίγες ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που αφορούν την υπάρχουσα γνώση του σε προγράμματα και λογισμικά, που σχετίζονται με το αντικείμενο του μαθήματος. Ο ρόλος του εισαγωγικού τεστ αξιολόγησης είναι σημαντικός για την «προσωποποίηση» του χρήστη και την εξακρίβωση των προηγούμενων γνώσεών του. Διαδικασία δημιουργίας του τεστ αξιολόγησης Εισαγωγή τίτλου και περιγραφής Εισαγωγή ημερομηνίας έναρξης και λήξης του quiz Βαθμός o αριθμός επιτρεπομένων προσπαθειών : «χωρίς περιορισμό» o μέθοδος βαθμολόγησης : «τελευταία προσπάθεια» Διάταξη σειράς ερωτήσεων o με τη σειρά δημιουργίας ή με τυχαίο ανακάτεμα o αριθμός ερωτήσεων ανά σελίδα Η εμφάνιση των ερωτήσεων πραγματοποιείται με την ίδια σειρά που εμφανίζονται στη σελίδα δημιουργίας-επεξεργασίας. Καθορισμός συμπεριφοράς τράπεζας ερωτήσεων o επιτρεπτό ανακάτεμα ερωτήσεων : Ναι o συμπεριφορά ερωτήσεων : αναβαλλόμενη ανάδραση Ρύθμιση επιλογών ανασκόπησης για τον εκπαιδευόμενο κατά τη διάρκεια της προσπάθειας και αμέσως μετά την προσπάθεια. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 154

Κατά τη διάρκεια της προσπάθειας ο χρήστης βλέπει μόνο την ερώτηση, καθώς πριν ολοκληρώσει το τεστ δε μπορεί να διαπιστώσει αν η απάντηση που έδωσε στην ερώτηση είναι σωστή. Αφού το ολοκληρώσει εμφανίζεται η ένδειξη σε κάθε ερώτηση για το αν απάντησε σωστά η λάθος, επισημαίνεται η σωστή απάντηση, ο βαθμός ανά ερώτηση και το feedback (ανατροφοδότηση). Εικόνα 7.66. Εισαγωγικό quiz αξιολόγησης γνώσεων με αναβαλλόμενη ανάδραση μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 155

Εικόνα 7.67. Δημιουργία Quiz με αναβαλλόμενη ανάδραση Για τη δημιουργία και καταχώρηση κάθε ερώτησης στο quiz απαιτείται η ρύθμιση αρκετών παραμέτρων, οι οποίες παρουσιάζονται παρακάτω: τίτλος, κείμενο ερώτησης αριθμός επιτρεπόμενων απαντήσεων (μία ή περισσότερες ανάλογα) ανακάτεμα μεταξύ των ερωτήσεων και επιλογές αρίθμησής τους καθορισμός επιλογών απάντησης, καθορισμός βαθμού (%100) ανά απάντηση (δηλαδή ποιες απαντήσεις είναι σωστές, ποιες λάθος και ποιες είναι μερικώς σωστές) ανατροφοδότηση για κάθε μία από τις επιλογές ανατροφοδότηση για τη σωστή, μερικώς σωστή και λάθος απάντηση ποινή για κάθε λανθασμένη απάντηση (ορίστηκε σε μηδενική, δεν υπάρχει ποινή) Στη συγκεκριμένη δραστηριότητα αναπτύχθηκαν πέντε ερωτήσεις για να διαπιστωθεί κατά την έναρξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αν υπάρχει βασική γνώση του κάθε εκπαιδευόμενου στα εκπαιδευτικά λογισμικά και στη χρήση εφαρμογών γραφείου μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 156

(εφόσον θα χρειαστεί να τις χρησιμοποιήσει σε κάποιες ενότητες του μαθήματος). Ενδεικτικά παρουσιάζονται παρακάτω δύο από τις ερωτήσεις και οι ρυθμίσεις τους. 1 η ερώτηση: Γνώση στα MS Office Επιλέξτε ποιο/α από τα παρακάτω προγράμματα έχετε χρησιμοποιήσει a. Microsoft Word (25%) b. Microsoft Excel (25%) c. Microsoft PowerPoint (25%) d. Microsoft Access (25%) Στην παρούσα ερώτηση επιτρέπονται περισσότερες από μία απαντήσεις και εφόσον είναι σωστές όλες, βαθμολογείται η κάθε απάντηση με 25%. Ο λόγος επιλογής της συγκεκριμένης ερώτησης είναι για να προκύψει ο βαθμός του εκπαιδευόμενου αθροιστικά για τη συγκεκριμένη ερώτηση, κι έτσι αυτός με τις περισσότερες γνώσεις να λάβει μεγαλύτερη βαθμολογία στην ερώτηση, ενδεχομένως και στο τεστ. Ποινή για λανθασμένη απάντηση δεν υπάρχει. Με αντίστοιχο τρόπο έχει διαμορφωθεί και η 5 η ερώτηση, η οποία διαθέτει πέντε επιλογές, εκ των οποίων οι τέσσερις βαθμολογούνται αθροιστικά όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ενώ η απάντηση «Δεν έχω ασχοληθεί μέχρι τώρα με κάποιο εκπαιδευτικό λογισμικό» βαθμολογείται με 0%. και εμφανίζεται αντίστοιχο μήνυμα ανατροφοδότησης. 4 η ερώτηση: Λειτουργίες στα LMS Ποιά από τις παρακάτω λειτουργίες δεν υπάρχει διαθέσιμη σε ένα σύστημα LMS; a. Υποβολή γραπτής εργασίας (0%) b. Ομαδική συζήτηση στο forum (0%) c. Αποστολή αιτήματος φιλίας σε άλλο εκπαιδευόμενο (100%) d. Συνομιλία μέσω μηνυμάτων με άλλο εκπαιδευόμενο (0%) e. Quiz (0%) Σε αυτή την ερώτηση επιτρέπεται μόνο μία απάντηση η οποία και βαθμολογείται με 100% και η ποινή για τυχόν λανθασμένη απάντηση είναι μηδενική. Επιπλέον καταχωρήθηκε ανατροφοδότηση για τη σωστή απάντηση και για τις λάθος. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 157

Εικόνα 7.68. Διορθωμένη ερώτηση και αποτελέσματα στο Quiz με αναβαλλόμενη ανάδραση Εικόνα 7.69. Διορθωμένες ερωτήσεις στο Quiz με feedback μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 158

7.4.4. Ανάπτυξη υπηρεσιών προσαρμοστικότητας του συστήματος 7.4.4.1. Ολοκλήρωση δραστηριότητας υπό συνθήκη Στα πλαίσια ανάπτυξης νέων υπηρεσιών και δυνατοτήτων προσαρμοστικότητας για το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης προστέθηκε η λειτουργία για την ολοκλήρωση δραστηριότητας υπό συνθήκη/ες. Κατά την ανάπτυξη κάθε εκπαιδευτικής δραστηριότητας απαιτείται η ρύθμιση κάποιων παραμέτρων. Οι βασικοί παράμετροι που είναι κοινοί σε όλες τις δραστηριότητες είναι οι εξής: τίτλος, περιγραφή, ημερομηνία κατά την οποία γίνεται διαθέσιμη στους συμμετέχοντες, καταληκτική ημερομηνία ολοκλήρωσής της, ομάδες χρηστών στις οποίες απευθύνεται κ.α. Στις παραμέτρους αυτούς προστίθενται κι άλλες ανάλογα το είδος της δραστηριότητας. Σε αυτές λοιπόν τις ρυθμίσεις που απαιτούνται κατά τη δημιουργία μίας νέας δραστηριότητας, προστίθεται μία επιπλέον, η οποία είναι μία λειτουργία προσαρμοστικότητας του συστήματος. Είναι διαθέσιμη για όλες τις δραστηριότητες και είναι στην ευχέρεια του καθηγητή αν θα την ενεργοποιήσει σε κάθε δραστηριότητα του μαθήματος ή μόνο σε κάποια συγκεκριμένη που επιθυμεί. Χρήση της λειτουργίας ολοκλήρωσης δραστηριότητας σε μία δραστηριότητα: 1. ο καθηγητής ενεργοποιεί τη λειτουργία αυτή (ως αυτόματη ή μη) 2. κι επιλέγει μία ή περισσότερες συνθήκες που θα πρέπει να ικανοποιηθούν 3. όταν ικανοποιηθεί η συνθήκη από τις ενέργειες του εκπαιδευόμενου, σημειώνεται ως ολοκληρωμένη Εναλλακτική μορφή ολοκλήρωσης ενότητας/δραστηριότητας Υπάρχει η δυνατότητα (ανάλογα τη ρύθμιση από τον καθηγητή) να σημειώνεται ως ολοκληρωμένη από τον ίδιο τον εκπαιδευόμενο. Αυτή η δυνατότητα παρέχεται κυρίως για τις πηγές πληροφόρησης, όπου δεν υπάρχει ενεργή συμμετοχή του χρήστη ούτε βαθμολογία. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η προσπέλαση μίας πηγής πληροφόρησης είτε είναι μορφή αρχείου, είτε σελίδας. Μία άλλη περίπτωση που ο χρήστης πρέπει να τη σημειώσει ο ίδιος ως ολοκληρωμένη, είναι όταν συμπληρώνει μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 159

κάποιο ερωτηματολόγιο ή τεστ, στο οποίο του δίνεται η δυνατότητα επαναπροσπάθειας μέχρι μία συγκεκριμένη ημερομηνία. Εικόνα 7.70. Ρύθμιση συνθήκης για ολοκλήρωση δραστηριότητας Η λειτουργία αυτή είναι ταυτόχρονα λειτουργία εξατομίκευσης και προσαρμοστικότητας του συστήματος. Είναι λειτουργία προσαρμοστικότητας του συστήματος επειδή το σύστημα επιλέγει πότε θεωρείται ολοκληρωμένη η δραστηριότητα και πότε όχι (με βάση τις συνθήκες), και ταυτόχρονα είναι εξατομικευμένη στο χρήστη επειδή σημειώνεται ως ολοκληρωμένη (σε μορφή checkbox) αμέσως μετά τη συμμετοχή του σε αυτήν. Παρακάτω εμφανίζεται η 2 η ενότητα «Pre-course Test» του μαθήματος όπου σε αυτήν έχουν δημιουργηθεί το «Εισαγωγικό ερωτηματολόγιο για οργάνωση ομάδων» και το «Τεστ Αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης». Εικόνα 7.71. Σημείωση ολοκληρωμένης δραστηριότητας για το χρήστη μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 160

Στην ενότητα αυτή, έχουν καθοριστεί για το «Τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης» οι συνθήκες: «ο εκπαιδευόμενος πρέπει να δει αυτή τη δραστηριότητα» και «ο εκπαιδευόμενος πρέπει να λάβει βαθμό» για να θεωρηθεί ως ολοκληρωμένη. Στο παράδειγμα της παραπάνω εικόνας, ο χρήστης έχει συμπληρώσει το τεστ αξιολόγησης, έχει λάβει βαθμό και η δραστηριότητα εμφανίζεται σε αυτόν ως ολοκληρωμένη. Το ερωτηματολόγιο δεν εμφανίζεται ως ολοκληρωμένο, γιατί στις ρυθμίσεις του έχει καθοριστεί να επιτρέπεται η τροποποίηση απαντήσεων και η εκ νέου υποβολή, επομένως πρέπει ο ίδιος ο χρήστης να τη σημειώσει ως ολοκληρωμένη, όταν δεν επιθυμεί να κάνει άλλη τροποποίηση. Συνθήκες ολοκλήρωσης που τέθηκαν για τις δραστηριότητες του μαθήματος 1 η ενότητα: Περιγραφή ενότητας: δεν τηρούνται στοιχεία ολοκλήρωσης Σελίδα εισαγωγής: σημειώνεται αυτόματα όταν ο χρήστης μεταβεί στη σελίδα Φάκελος με αρχεία οδηγιών: ο χρήστης σημειώνει μόνος του την ολοκλήρωση Εισαγωγικά βίντεο: ο χρήστης πρέπει να επιλέξει να δει το βίντεο 2 η ενότητα: Ερωτηματολόγιο: ο χρήστης σημειώνει μόνος του την ολοκλήρωση Quiz με αναβαλλόμενη ανάδραση: σημειώνεται αυτόματα όταν ο εκπαιδευόμενος το συμπληρώσει και λάβει βαθμό 3 η ενότητα: Ομάδα συζητήσεων: δεν τηρούνται στοιχεία ολοκλήρωσης Συζήτηση: ο χρήστης σημειώνει μόνος του την ολοκλήρωση 4 η ενότητα: Ηλεκτρονικό βιβλίο: η δραστηριότητα σημειώνεται αυτόματα όταν ο χρήστης δει όλες τις σελίδες-ενότητες του βιβλίου Σύνδεσμοι για πρακτικά συνεδρίων: σημειώνεται αυτόματα ως ολοκληρωμένη όταν ο χρήστης μεταβεί στους συνδέσμους αυτούς 5 η ενότητα: Αρχείο για τα MOOCs (ενσωματωμένο): σημειώνεται αυτόματα όταν ο χρήστης το δει Σύνδεσμοι προς το Coursera, edx : σημειώνονται αυτόματα, όταν ο χρήστης μεταβεί εκεί μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 161

6 η ενότητα: Πηγές πληροφόρησης (αρχεία της μορφής.pdf και.pptx): σημειώνονται αυτόματα όταν ο χρήστης δει το περιεχόμενό τους. 7 η ενότητα: Wiki: σημειώνεται αυτόματα ως ολοκληρωμένη όταν ο χρήστης δει το περιεχόμενό του 8 η ενότητα: Λεξικό όρων σχετικών με Τ.Π.Ε. σημειώνεται αυτόματα όταν ο χρήστης δει το περιεχόμενο των όρων και προσθέσει τουλάχιστον μία εγγραφή ο ίδιος 9 η ενότητα: Υποβολή γραπτής εργασίας: σημειώνεται αυτόματα όταν ο χρήστης υποβάλει εργασία 10 η ενότητα: Quiz αξιολόγησης γνώσεων με προσαρμοστική κατάσταση: σημειώνεται αυτόματα ως ολοκληρωμένο όταν ο εκπαιδευόμενος το συμπληρώσει και λάβει βαθμό. 7.4.4.2. Κριτήρια ολοκλήρωσης μαθήματος Για την εξατομίκευση του συστήματος στις ανάγκες του κάθε χρήστη, εκτός από την υπηρεσία ολοκλήρωσης δραστηριότητας που αναφέρθηκε παραπάνω, προστέθηκε επίσης και η δυνατότητα παρακολούθησης ολοκλήρωσης του μαθήματος. Έτσι ο εκπαιδευόμενος είναι σε θέση να γνωρίζει αν έχει ολοκληρώσει το μάθημα, ποιες δραστηριότητες απαιτούνται συνολικά και ποιες ενέργειες πρέπει ακόμα να κάνει για να το ολοκληρώσει επιτυχώς. Για την ολοκλήρωση του μαθήματος και την αντίστοιχη ενημέρωση του χρήστη, απαιτείται μία σειρά ρυθμίσεων και ο καθορισμός των συνθηκών που θα πρέπει να ικανοποιούνται. Πιθανά κριτήρια ολοκλήρωσης μαθήματος: η ημερομηνία εγγραφής του εκπαιδευομένου στο μάθημα, η χρονική διάρκεια που παρέμεινε εγγεγραμμένος στο μάθημα, ο συνολικός βαθμός του, η ολοκλήρωση κάποιων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του μαθήματος ή ακόμα και η ολοκλήρωση ενός άλλου μαθήματος. Στην περίπτωση που απαιτείται η ολοκλήρωση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων/ενοτήτων, θα πρέπει σε κάθε μία από αυτές να έχει ενεργοποιηθεί η λειτουργία ολοκλήρωσης και να έχουν οριστεί οι κατάλληλες συνθήκες υπό τις οποίες θεωρούνται ολοκληρωμένες (όπως περιγράφηκε στην προηγούμενη ενότητα). μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 162

Τα κριτήρια ολοκλήρωσης μαθήματος μπορούν να είναι ένα ή περισσότερα και ο κανόνας για την ολοκλήρωση είναι είτε η ικανοποίηση όλων είτε τουλάχιστον ενός από αυτά. Τα κριτήρια για την ολοκλήρωση του μαθήματος «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» είναι η ολοκλήρωση των παρακάτω ενοτήτων-δραστηριοτήτων: Παρακολούθηση των δύο βίντεο για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση Εισαγωγικό ερωτηματολόγιο για την οργάνωση ομάδων Τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης (Quiz με αναβαλλόμενη ανάδραση) Ηλεκτρονικό βιβλίο Μετάβαση στους συνδέσμους για την περίπτωση των Coursera και edx Πηγή πληροφοριών «Δημοσίευση: Μοντελοποίηση σπουδαστή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση» Wiki Λεξικό όρων σχετικών με Τ.ΠΕ. Υποβολή Γραπτής Εργασίας Τεστ αξιολόγησης γνώσεων (Quiz με προσαρμοστική κατάσταση) Ο εκπαιδευόμενος κατά την έναρξη διεξαγωγής του μαθήματος ενημερώνεται για τις ενότητες/δραστηριότητες στις οποίες είναι υποχρεωτικό να συμμετάσχει για να ολοκληρώσει το μάθημα. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να ενημερώνεται για την πορεία του. Η ολοκλήρωση του μαθήματος μπορεί να σημειωθεί από τον ίδιο τον εκπαιδευόμενο ή από το διδάσκων του μαθήματος, αν είναι ενεργοποιημένη η συγκεκριμένη επιλογή. Ο καθηγητής μπορεί επίσης να ενημερώνεται για τη συμμετοχή όλων των εκπαιδευομένων στις δραστηριότητες και την ολοκλήρωσή τους, μέσω ενός συγκεντρωτικού πίνακα προόδου. Επιπλέον, μπορεί να επιλέξει να δει την πρόοδο για τα μέλη μίας συγκεκριμένης ομάδας (group) συμμετεχόντων στο μάθημα, όπως αυτή ορίστηκε στην έναρξη του μαθήματος με βάση τις απαντήσεις που έδωσαν στο ερωτηματολόγιο υπάρχουσας γνώσης. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 163

Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται ο πίνακας που βλέπει ο διδάσκων με τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες κι ενότητες που έχουν ολοκληρώσει τα μέλη της ομάδας «Team2 Προχωρημένοι». Εικόνα 7.72. Παρακολούθηση προόδου μίας ομάδας από τον καθηγητή 7.4.4.3. Δημιουργία μαθησιακών μονοπατιών (learning paths) Μία πρόσθετη λειτουργία στο προτεινόμενο σύστημα εξατομικευμένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης είναι η δημιουργία κατάλληλων μαθησιακών μονοπατιών. Για να επιτευχθεί η εξατομίκευση του συστήματος και η προσαρμογή του εκπαιδευτικού περιεχομένου στις ανάγκες και προτιμήσεις του εκπαιδευομένου είναι σημαντική προϋπόθεση η ύπαρξη διαφορετικών μονοπατιών μάθησης. Όταν οριστεί από το διδάσκων ένα «μαθησιακό μονοπάτι» τότε συγκεκριμένες δραστηριότητες εμφανίζονται στον εκπαιδευόμενο ανά συνθήκη. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 164

Ο διδάσκων έχει μεγάλη ευθύνη καθώς αυτή η διαδικασία απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό ώστε να οριστούν εφικτά διαφορετικά μονοπάτια. Συνδέει κάθε μαθησιακό αντικείμενο (learning object) με τα προαπαιτούμενα για τη μελέτη του και τη γνώση που απαιτείται για τη χρήση του. Υποδεικνύει το σωστό χρόνο που χρειάζεται η μελέτη / συμμετοχή σε κάθε μαθησιακό αντικείμενο και το κατάλληλο μαθησιακό μονοπάτι. Ο εκπαιδευόμενος βαδίζει σε συγκεκριμένο μονοπάτι μαθησιακών ενοτήτων κατά τη διεξαγωγή του μαθήματος, το οποίο έχει προδιαγράψει νωρίτερα ο καθηγητής αξιοποιώντας τα δεδομένα που τον αφορούν, όπως τη γνώση και τις προτιμήσεις του. Η άντληση των δεδομένων του χρήστη πραγματοποιείται από τις εξής πηγές: αναβαθμισμένο προφίλ χρήστη, εμπλουτισμένο με νέα πεδία που παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για την εκπαίδευσή του, τη γνώση ξένων γλωσσών, την ύπαρξη προηγούμενης γνώσης στις Τ.Π.Ε., τα ενδιαφέροντά του και το προτιμώμενο μαθησιακό στυλ. ερωτηματολόγιο με προσωπικές πληροφορίες για το χρήστη (ηλικία, μόρφωση, γνώση στους Η/Υ, προτιμήσεις) τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης (pre-course test) στους Η/Υ και στις Τ.Π.Ε. επίδοση του χρήστη σε άλλες δραστηριότητες Τα παραπάνω συνθέτουν την «προσωποποίηση σπουδαστή» καθώς ο διδάσκων έχοντας όλες τις παραπάνω πληροφορίες γι αυτόν, είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα τις ανάγκες του. Επομένως είναι εφικτή η εξατομίκευση του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης στις ανάγκες του εκπαιδευομένου και η παροχή χαρακτηριστικών προσαρμοστικότητας. Προσαρμόζεται το εκπαιδευτικό υλικό με τέτοιο τρόπο ώστε ο εκπαιδευόμενος να κάνει συγκεκριμένα βήματα με βάση την επίδοσή του και τις ανάγκες του. Έτσι εξασφαλίζεται το γεγονός ότι δεν αντιμετωπίζονται όλοι οι εκπαιδευόμενοι το ίδιο, ανεξαρτήτου προηγούμενης μόρφωσης, επιπέδου γνώσης στο αντικείμενο του μαθήματος και προτιμήσεων. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 165

Δημιουργία μαθησιακού μονοπατιού με τα εξής κριτήρια : Συγκεκριμένο πεδίο προφίλ χρήστη Ολοκλήρωση συγκεκριμένης δραστηριότητας Βαθμός δραστηριότητας Μέλος μίας ομάδας (group) Μέλος μίας ομαδοποίησης (grouping) Συγκεκριμένη ημερομηνία διαθεσιμότητας Συνδυασμός των παραπάνω Ενημέρωση ή όχι του εκπαιδευομένου για το μαθησιακό μονοπάτι 1. Ενημέρωση εκπαιδευομένου για τα απαιτούμενα του κάθε μαθησιακού αντικειμένου κι εμφάνισή του με διαφορετικό χρωματισμό όταν δεν ικανοποιούνται οι συνθήκες. 2. Απόκρυψη μαθησιακών αντικειμένων για τα οποία δεν ικανοποιούνται οι συνθήκες που έχουν τεθεί. 7.4.4.3.1. Πρόσβαση σε μαθησιακό αντικείμενο με βάση το μαθησιακό στυλ Κάποια μαθησιακά μονοπάτια (learning paths) στο μάθημα «Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαίδευση» δημιουργήθηκαν με βάση το μαθησιακό στυλ (learning style) των εκπαιδευομένων. Οι ενότητες του μαθήματος έχουν διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε τα μαθησιακά αντικείμενα (learning objects) να παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο ή/και σειρά στον κάθε εκπαιδευόμενο με βάση το μαθησιακό στυλ που έχει οριστεί σε κάθε ένα από αυτά. Κάποιες πηγές πληροφόρησης και δραστηριότητες απευθύνονται στο σύνολο των εκπαιδευομένων και κάποιες άλλες αντιστοιχίζονται σε αυτούς με κριτήριο την τιμή του πεδίου «μαθησιακό στυλ». Παρακάτω αναφέρονται κάποια παραδείγματα από τις ενότητες του μαθήματος. Στην πρώτη ενότητα έχει αναρτηθεί εισαγωγικό υλικό (κυρίως κείμενο κι ένα βίντεο μικρής χρονικής διάρκειας) προς όλους τους συμμετέχοντες κι επιπλέον ένα εισαγωγικό βίντεο (σχετικά με την ασύγχρονη εκπαίδευση) για ένα συγκεκριμένο στυλ. Για να έχει πρόσβαση ο εκπαιδευόμενος σε αυτό θα πρέπει να ικανοποιείται ο κανόνας: «Πεδίο προφίλ χρήστη: Μαθησιακό στυλ» ίσο με «Ακουστικός». μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 166

Στην ενότητα «MOOCs» έχει διαμορφωθεί κατάλληλα το εκπαιδευτικό υλικό έτσι ώστε να παρέχεται η πληροφορία σε κατάλληλη μορφή για τον κάθε χρήστη με βάση το μαθησιακό του στυλ. Οι εκπαιδευόμενοι με οποιοδήποτε μαθησιακό στυλ αρχικά εισάγονται στη φιλοσοφία των MOOCs: Περιγραφή της σύγχρονης μορφής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (MOOCs) Εξωτερικός σύνδεσμος (url) που οδηγεί στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης του edx Στη συνέχεια ο κάθε εκπαιδευόμενος αντικρίζει το μαθησιακό αντικείμενο με βάση τον προτιμώμενο τύπο μάθησης που έχει δηλώσει στο προφίλ του. Πιο συγκεκριμένα: «Λεκτικός (κείμενο)»: αρχείο για τα MOOCs (σχετική δημοσίευση σε συνέδριο) «Ακουστικός (βιντεο-διαλέξεις)»: εξωτερικός σύνδεσμος (url) στην ιστοσελίδα για τα Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών στην οποία περιλαμβάνονται βιντεο-διαλέξεις σχετικά με τα MOOCs και βιντεοδιάλεξη για το αντικείμενο της ενότητας (τα MOOCs) «Οπτικός (εικόνες, διαγράμματα)»: εξωτερικός σύνδεσμος (url) για το διαδικτυακό τόπο του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης του Coursera (περίπτωση συστήματος MOOC) «Ενεργητικός (συμμετοχή σε ομάδα συζητήσεων, συνεργατική μάθηση»: ομάδα συζήτησης για τα MOOCs στην οποία θα πρέπει να συμμετέχει είτε με την προσθήκη νέου θέματος είτε με την απάντηση σε υπάρχον θέμα (ως εργασία) Επίσης, μπορούν να διαμορφωθούν διαφορετικά μαθησιακά μονοπάτια για την εργασία του μαθήματος. Δηλαδή, η εργασία για κάποιο εκπαιδευόμενο με μαθησιακό στυλ «Λεκτικός» να είναι η «Υποβολή Εργασίας», για κάποιον με μαθησιακό στυλ «Ενεργητικός» η δραστηριότητα Wiki και για κάποιον «Οπτικός» το λεξικό όρων. Σε μία διαφορετική περίπτωση, είναι εφικτό δύο μαθησιακά στυλ όπως π.χ. λεκτικός κι ενεργητικός, να έχουν πρόσβαση στην ίδια δραστηριότητα π.χ. στο Wiki. Τα μαθησιακά αντικείμενα που εμφανίζονται ως μη διαθέσιμα λόγω κριτηρίων υπάρχει η δυνατότητα να αποκρύπτονται από τον εκπαιδευόμενο και να εμφανίζεται σε αυτόν μόνο το δικό του μαθησιακό μονοπάτι. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 167

Εικόνα 7.73. Ενότητα «MOOCs» για εκπαιδευόμενο με μαθησιακό στυλ «Ακουστικός» Εικόνα 7.74. Δραστηριότητα διαθέσιμη με βάση το μαθησιακό στυλ μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 168

7.4.4.3.2. Πρόσβαση σε μαθησιακό αντικείμενο με κριτήριο πεδίο προφίλ Πολλές φορές τα μαθησιακά μονοπάτια διαμορφώνονται με κριτήριο τα πεδία προφίλ χρήστη, εφόσον έτσι η διαδικασία της μάθησης γίνεται απόλυτα εξατομικευμένη προς το χρήστη. Τα μονοπάτια αυτά μπορεί να βασίζονται σε ένα πεδίο προφίλ ή σε περισσότερα. Επιπλέον, το πεδίο προφίλ εκπαιδευομένου χρησιμοποιείται πολλές φορές σε συνδυασμό με άλλα κριτήρια για τον καθορισμό της πρόσβασης σε ένα μαθησιακό αντικείμενο. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένα παράδειγμα που αναπτύχθηκε. Πεδίο προφίλ : «Γνώση στις ΤΠΕ» Σε έναν κανόνα ορίζεται ότι αν το πεδίο προφίλ «Γνώση στις Τ.Π.Ε» είναι άδειο, δηλαδή τίθεται ίσο με «isempty», αυτό σημαίνει ότι κάποιος εκπαιδευόμενος έχει δηλώσει στο προφίλ του ότι δεν έχει καθόλου γνώση στις Τ.Π.Ε. Τότε παρακινείται να διαβάσει το ηλεκτρονικό βιβλίο που αναπτύχθηκε: «Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας» προς ενημέρωσή του. Παρακάτω εμφανίζεται ένα μέρος του κώδικα που βρίσκεται στο αρχείο profilefield.php εντός του φακέλου /user/filters/. Αυτό το αρχείο εμφανίζει τη λίστα με τα πεδία προφίλ χρήστη και τους τελεστέους (ίσο με, άδειο, κτλ) public function user_filter_profilefield($name, $label, $advanced) { parent::user_filter_type($name, $label, $advanced); } // επιστρέφει έναν πίνακα με τους τελεστές για τη συνθήκη public function get_operators() { return array(0 => get_string('contains', 'filters'), 1 => get_string('doesnotcontain', 'filters'), 2 => get_string('isequalto', 'filters'), 3 => get_string('startswith', 'filters'), 4 => get_string('endswith', 'filters'), 5 => get_string('isempty', 'filters'), 6 => get_string('isnotdefined', 'filters'), 7 => get_string('isdefined', 'filters')); } // επιστρέφει έναν πίνακα με τα πεδία προφίλ public function get_profile_fields() { μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 169

global $DB; if (!$fields = $DB->get_records('user_info_field', null, 'shortname', 'id,shortname')) { return null; } $res = array(0 => get_string('anyfield', 'filters')); foreach ($fields as $k => $v) { $res[$k] = $v->shortname; } return $res; } 7.4.4.3.3. Πρόσβαση σε δραστηριότητα βάσει ολοκλήρωση άλλης δραστηριότητας Ένα άλλο κριτήριο καθορισμού μαθησιακών μονοπατιών είναι η ολοκλήρωση ενός μαθησιακού αντικειμένου, χρησιμοποιώντας τη λειτουργία ολοκλήρωσης δραστηριότητας και κάποιες συνθήκες (όπως περιγράφηκε στην αντίστοιχη ενότητα). Δύο μαθησιακά μονοπάτια που αναπτύχθηκαν, είναι τα εξής: Αν κάποιος ολοκληρώσει το τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης (στους Η/Υ και στις Τ.Π.Ε.) και λάβει βαθμό κάτω από τη βάση, τότε εμφανίζεται σε αυτόν η ενότητα με το ηλεκτρονικό βιβλίο «Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας» για να το διαβάσει. Ενώ σε όσους λάβουν στο τεστ μεγαλύτερη βαθμολογία από τη βάση, εμφανίζονται οι αντίστοιχοι σύνδεσμοι με τα πρακτικά συνεδρίων για τις Τ.Π.Ε. Η προϋπόθεση για τη μετάβαση στα πρακτικά συνεδρίου που εμφανίζονται στον τρίτο σύνδεσμο, είναι η ολοκλήρωση του μαθησιακού αντικειμένου (πρακτικά συνεδρίου που εμφανίζονται) στον πρώτο σύνδεσμο, δηλαδή ο οποιοσδήποτε εκπαιδευόμενος πρέπει πρώτα να μεταβεί στον 1 ο σύνδεσμο της ενότητας αυτής. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 170

7.4.4.3.4. Μαθησιακό μονοπάτι για συγκεκριμένη ομάδα εκπαιδευομένων Ένα μαθησιακό μονοπάτι είναι εφικτό να σχεδιαστεί αποκλειστικά για τα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας, π.χ. αρχάριων ή προχωρημένων. Τότε σε αυτό το μονοπάτι θα ανήκουν μαθησιακά αντικείμενα στα οποία έχουν πρόσβαση μόνο συγκεκριμένοι εκπαιδευόμενοι. Σε αυτή την περίπτωση, η πρόσβαση σε κάθε μία από τις δραστηριότητες ή πηγές πληροφοριών που το απαρτίζουν, επιτρέπεται μόνο για τους εκπαιδευόμενους που ανήκουν σ αυτή την ομάδα. Για παράδειγμα, στα μέλη της ομάδας «Team1-Αρχάριοι», η οποία δημιουργήθηκε με βάση τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στο εισαγωγικό ερωτηματολόγιο, εμφανίζεται στην αρχή το ηλεκτρονικό βιβλίο «Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας» για να το διαβάσουν και να ενημερωθούν κατάλληλα για το αντικείμενο, το οποίο δε γνωρίζουν καλά. 7.4.4.3.5. Συνδυασμός κριτηρίων για καθορισμό μαθησιακού μονοπατιού Συνδυασμός κριτηρίων μπορεί να προκύψει είτε από δύο εντελώς διαφορετικά κριτήρια (π.χ. ημερομηνία εγγραφής στο μάθημα και πεδίο προφίλ) είτε από δύο διαφορετικές τιμές του ίδιου κριτηρίου (όπως στην περίπτωση που αναφέρθηκε νωρίτερα με τα δύο μαθησιακά στυλ για το Wiki). Ο καθηγητής είναι εφικτό να καθορίσει αν τα κριτήρια που τίθενται για πρόσβαση σε ένα μαθησιακό αντικείμενο, πρέπει να ικανοποιούνται όλα ή αρκεί ένα οποιοδήποτε από αυτά. Ένα από τα μαθησιακά μονοπάτια που αναπτύχθηκαν με συνδυασμό κριτηρίων είναι το εξής: Ένας εκπαιδευόμενος με μηδενική ή ελάχιστη γνώση στις Τ.Π.Ε. θα πρέπει να διαβάσει το ηλεκτρονικό βιβλίο. Η ελάχιστη γνώση του, διαπιστώνεται με βάση τα εξής τρία κριτήρια, απ τα οποία αρκεί η ικανοποίηση του ενός από αυτά. Πεδίο προφίλ «Γνώση στις Τ.ΠΕ.» : κενό Ομάδα: «Team1-Αρχάριοι», στην οποία ανήκει μετά τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου Ολοκλήρωση του τεστ αξιολόγησης υπάρχουσας γνώσης στις Τ.Π.Ε. με βαθμολογία κάτω από τη βάση μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 171

Ένας εκπαιδευόμενος που δεν ανήκει σε καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις, αλλά ανήκει στο group των προχωρημένων θα αντικρίσει το περιεχόμενο της παρακάτω εικόνας. Αν δεν έχει αποκρυφτεί το ηλεκτρονικό βιβλίο (που δεν είναι διαθέσιμο γι αυτόν) βλέπει το περιεχόμενο που εμφανίζεται στα αριστερά, ενώ διαφορετικά βλέπει το περιεχόμενο που εμφανίζεται στα δεξιά. Όπως απεικονίζεται, ο εκπαιδευόμενος πρέπει να ακολουθήσει τον πρώτο σύνδεσμο «1 ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ένταξη και χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία». Στο δεξί μέρος της εικόνας, ο χρήστης έχει ολοκληρώσει το πρώτο μαθησιακό αντικείμενο (σύνδεσμος) γι αυτό δεν εμφανίζεται ο περιορισμός διαθεσιμότητας στον 3 ο σύνδεσμο. Εικόνα 7.75. Συνδυασμός κριτηρίων για ηλεκτρονικό βιβλίο Εικόνα 7.76. Καθορισμός τριών διαφορετικών κριτηρίων για ένα μαθησιακό αντικείμενο μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 172

7.4.4.4. Τεστ αξιολόγησης γνώσεων με προσαρμοστική κατάσταση Στην τελευταία ενότητα του μαθήματος αναπτύχθηκε η δραστηριότητα «Τεστ αξιολόγησης γνώσεων μαθήματος» η οποία στηρίζεται στη δραστηριότητα quiz που παρέχει το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, και σε αυτήν προστέθηκαν χαρακτηριστικά προσαρμοστικότητας ως προς τις απαντήσεις του χρήστη. Το τεστ αξιολόγησης αποτελείται από κάποιες ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής σχετικές με το αντικείμενο του μαθήματος. Με βάση την πρόσθετη λειτουργία προσαρμοστικότητας οι εκπαιδευόμενοι έχουν τη δυνατότητα για πολλαπλές προσπάθειες σε κάθε ερώτηση πριν μεταβούν στην επόμενη. Ο χρήστης κάνει μία επιλογή κι αμέσως το σύστημα του εμφανίζει αν αυτή η επιλογή είναι σωστή ή λανθασμένη. Επιπλέον, στην περίπτωση της λανθασμένης απάντησης, η ερώτηση προσαρμόζεται στην απάντησή του δίνοντας κάποια μικρή βοήθεια πριν την απαντήσει ξανά. Υπάρχουν δύο βοηθητικές φράσεις για κάθε ερώτηση που εμφανίζονται σε δύο διαφορετικές λάθος απαντήσεις του χρήστη, καθοδηγώντας τον να σκεφτεί πιο σωστά πριν δώσει την απάντηση. Όταν ο χρήστης απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις του τεστ και δεν επιθυμεί περαιτέρω τροποποίηση των απαντήσεών του, τις υποβάλει στο σύστημα για να λάβει τη βαθμολογία του. Επιπλέον, έχουν οριστεί κάποια διαστήματα συνολικής βαθμολογίας του τεστ αξιολόγησης (π.χ. 80-100%) και αντίστοιχα μηνύματα επίδοσης και συνολικής ανατροφοδότησης προς το χρήστη. Υπάρχει η δυνατότητα για κάθε λάθος απάντηση να αφαιρείται ένα μικρό ποσοστό του βαθμού (π.χ. 10%). Αυτό καθορίζεται σε επίπεδο ερώτησης. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 173

Εικόνα 7.77. Τεστ αξιολόγησης γνώσεων με προσαρμοστική κατάσταση Για τη δημιουργία του τεστ αξιολόγησης και των αντίστοιχων ερωτήσεων, υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησης ερωτήσεων που έχουν πρωτύτερα δημιουργηθεί και περιλαμβάνονται στην τράπεζα ερωτήσεων. Η τράπεζα ερωτήσεων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς μπορούν να δημιουργηθούν και να αποθηκευτούν σε αυτήν πολλές ερωτήσεις, οι οποίες είναι διαθέσιμες σε όλο το σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης και όχι μόνο στα πλαίσια του μαθήματος. Επιπλέον, είναι εφικτό να δημιουργηθούν διακριτές κατηγορίες ερωτήσεων που είτε είναι διαθέσιμες για όλα τα μαθήματα είτε μόνο για ένα συγκεκριμένο. Τέλος, η τράπεζα ερωτήσεων ενισχύει την επαναχρησιμοποίηση των ερωτήσεων αυτών και τη γρήγορη δημιουργία νέου κουίζ όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 174

7.4.4.5. Προσαρμοστικό τεστ χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο CAT 7.4.4.5.1. Υπηρεσία προσαρμοστικού τεστ αξιολόγησης γνώσης Το προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης γνώσης, που αναπτύχθηκε στο σύστημα εξατομικευμένης και προσαρμοστικής ηλεκτρονικής μάθησης, στηρίζει τη λειτουργία του στον αλγόριθμο CAT Computerized Adaptive Testing. Ο αλγόριθμος αυτός είναι γνωστός υπό τον όρο «Practical Adaptive Testing CAT algorithm» και έχει την ιδιότητα να προσαρμόζει τις ερωτήσεις του τεστ ανάλογα με την επίδοση του χρήστη κατά τη διάρκεια που εκείνος απαντάει. Είναι ένα ισχυρό εργαλείο προσαρμοστικότητας καθώς προσαρμόζει κάθε φορά τις ερωτήσεις του τεστ στο επίπεδο γνώσης του χρήστη και στο τέλος είναι σε θέση να αξιολογήσει το χρήστη με ακριβή κι αποτελεσματικό τρόπο. Το τεστ σταματάει όταν διαπιστωθεί η ικανότητα του εκπαιδευομένου με την απαιτούμενη ακρίβεια. Αναλυτικότερα η διαδικασία παρουσιάζεται παρακάτω. Ο καθηγητής: δημιουργεί τις ερωτήσεις στην τράπεζα ερωτήσεων του μαθήματος κι αποδίδει ένα βαθμό δυσκολίας σε κάθε μία από αυτές. Το σύστημα στηριζόμενο στον αλγόριθμο CAT: 1. εμφανίζει στο χρήστη την 1 η ερώτηση η οποία είναι μέτριας δυσκολίας και ο χρήστης απαντάει σωστά ή λανθασμένα αν ο χρήστης απαντήσει σωστά, εμφανίζεται επόμενη ερώτηση δυσκολότερου επιπέδου αν ο χρήστης απαντήσει λάθος, εμφανίζεται ευκολότερη ερώτηση 2. ο αλγόριθμος επαναπροσδιορίζει το επίπεδο γνώσης του χρήστη με βάση τις προηγούμενες απαντήσεις που έχει δώσει 3. η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να επιτευχθεί η συνθήκη ολοκλήρωσης Κατά την έναρξη της διαδικασίας είναι άγνωστος ο αριθμός των ερωτήσεων που απαιτούνται για την εξακρίβωση της γνώσης του εκπαιδευομένου. Ορίζεται ένας ελάχιστος κι ένας μέγιστος αριθμός ερωτήσεων. Αν το επίπεδο γνώσης του εκπαιδευομένου έχει διαπιστωθεί με ακρίβεια όταν συμπληρωθεί ο ελάχιστος αριθμός μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 175

ερωτήσεων, τότε το τεστ σταματάει. Αν δεν έχει διαπιστωθεί με ακρίβεια, τότε οι ερωτήσεις συνεχίζουν να προβάλλονται στο χρήστη μέχρι το μέγιστο αριθμό ερωτήσεων που έχει καθοριστεί. Δημιουργία ετικετών στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία του τεστ αξιολόγησης γνώσεων στο σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης, είναι ο ορισμός συγκεκριμένου επιπέδου δυσκολίας για κάθε ερώτηση. Αυτό πραγματοποιείται μέσω των ετικετών (tags) του συστήματος ηλεκτρονικής μάθησης. Οι ετικέτες προστίθενται μεταβαίνοντας στο μονοπάτι: «Διαχειριστής ιστοχώρου» «Εμφάνιση» «Διαχείριση ετικετών». Εκεί πρέπει να προστεθούν νέες επίσημες ετικέτες, οι οποίες πρέπει να είναι όσες και οι ερωτήσεις που θα απαρτίζουν το προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης. Για τις ανάγκες της δραστηριότητας «Προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης» δημιουργήθηκαν 10 ερωτήσεις και αποδόθηκε σε κάθε μία από αυτές μία ετικέτα. Η ετικέτα συμβολίζει το βαθμό δυσκολίας της ερώτησης (από 1 έως 10) ως εξής: adpq_1, adpq_2, adpq_3, adpq_4, adpq_5, adpq_6, adpq_7, adpq_8, adpq_9 και adpq_10. Δημιουργία ερωτήσεων στην τράπεζα ερωτήσεων του μαθήματος Οι ερωτήσεις για το προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης γνώσης, δημιουργήθηκαν στην τράπεζα ερωτήσεων του μαθήματος (ενδεχομένως σε κάποια νέα κατηγορία) κι εκεί αποδόθηκε σε κάθε ερώτηση ένας βαθμός δυσκολίας, αντιστοιχίζοντας την ερώτηση με μία από τις ετικέτες. Ρυθμίσεις παραμέτρων στη δραστηριότητα προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης Στις παραμέτρους που ρυθμίζονται κατά τη δημιουργία νέου προσαρμοστικού τεστ αξιολόγησης ο καθηγητής του μαθήματος πρέπει να επιλέξει την κατάλληλη κατηγορία από την τράπεζα ερωτήσεων. Το προσαρμοστικό τεστ χρησιμοποιεί το σύνολο ερωτήσεων που θα επιλεγεί. Επιπλέον, ο καθηγητής ορίζει τι επίπεδο δυσκολίας έχει η πρώτη ερώτηση με την οποία ξεκινάει το τεστ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ορίστηκε το 5. Έπειτα ορίζει το χαμηλότερο και το υψηλότερο επίπεδο δυσκολίας. Τέλος ορίζει τον ελάχιστο και μέγιστο αριθμό ερωτήσεων, καθώς επίσης και το λάθος (Error) στο οποίο σταματάει το τεστ. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 176

7.4.4.5.2. Βήματα για το προσαρμοστικό τεστ με βάση το μοντέλο Rasch «Βήμα 1. Αναζήτηση νέου εκπαιδευομένου: D=0, L=0, H=O και R=0 Βήμα 2. Επέλεξε το επόμενο αντικείμενο με βαθμό δυσκολίας κοντά στο (D) Βήμα 3. Θέσε το D στη ακριβή βαθμονόμηση (calibration) του συγκεκριμένου αντικειμένου Βήμα 4. Εμφάνισε αυτό το αντικείμενο Βήμα 5. Παρακολούθησε την απάντηση Βήμα 6. Βαθμολόγησε την απάντηση Βήμα 7. Υπολόγισε τα αντικείμενα που έχουν εμφανιστεί: L=L+1 Βήμα 8. Πρόσθεσε τους βαθμούς δυσκολίας που έχουν χρησιμοποιηθεί: H=H+D Αν η απάντηση είναι λάθος, Βήμα 9. Στόχευσε σε επόμενο αντικείμενο με δυσκολία: D=D-2/L Αν η απάντηση είναι σωστή, Βήμα 10. Καταμέτρησε τις σωστές απαντήσεις: R=R+1 Βήμα 11. Στόχευσε σε δυσκολία επόμενου αντικειμένου: D=D+2/L Αν δεν μπορεί να αποφασιστεί με ακρίβεια η επιτυχία ή αποτυχία, Βήμα 12. πήγαινε στο βήμα 2 και επανέλαβε τη διαδικασία. Αν μπορεί να αποφασιστεί η επιτυχία ή αποτυχία, Βήμα 13. Υπολόγισε τις λανθασμένες απαντήσεις: W=L-R Βήμα 14. Εκτίμησε το μέτρο: B= H/L + log e (R/W) Αν W=0 τότε B=H/L + log e (R-0.5 / W+ 0.5) Αν R=0 τότε B = H/L + log e (R+0.5 / W- 0.5) Βήμα 15. Υπολογισμός λάθους : S = sqrt[l/(r*w)] Αν W = 0 τότε S = sqrt[l/(r-0.5 * W+0.5)] Αν R = 0 τότε S = sqrt[l/(r+0.5 * W-0.5)] Βήμα 16. Σύγκρινε το μέτρο (measure) B με το πρότυπο T για επιτυχία/αποτυχία Βήμα 17. Αν (T - S) < B < (T + S), πήγαινε στο βήμα 2. Βήμα 18. Αν (B - S) > T, τότε επιτυχία. Βήμα 19. Αν (B + S) < T, τότε αποτυχία. Βήμα 20. Πήγαινε στο βήμα 1.» Practical adaptive testing. Wright BD, Rasch Measurement Transactions 2:2 p.24 μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 177

Εικόνα 7.78. Ρυθμίσεις προσαρμοστικού τεστ αξιολόγησης Εικόνα 7.79. Συνθήκες τερματισμού και ετικέτες για το προσαρμοστικό τεστ μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 178

Εικόνα 7.80. Προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης γνώσεων Στο προσαρμοστικό τεστ αξιολόγησης γνώσεων ο εκπαιδευόμενος αντικρίζει μόνο μία ερώτηση κάθε φορά (ανά σελίδα) και μόλις υποβάλει την απάντησή του, μεταφέρεται σε επόμενη ερώτηση. Αν απάντησε σωστά, εμφανίζεται η επόμενη ερώτηση με μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, ενώ αν απάντησε λανθασμένα εμφανίζεται ερώτηση με μικρότερο βαθμό δυσκολίας. Κατά τη διάρκεια συμπλήρωσης του quiz ο εκπαιδευόμενος δεν ενημερώνεται για σωστές και λάθος απαντήσεις. Αφού το ολοκληρώσει, εμφανίζεται συνολική ανατροφοδότηση. Ο καθηγητής μπορεί να παρακολουθεί τις ενέργειες των εκπαιδευομένων στο τεστ, δηλαδή πόσες προσπάθειες έκανε ο καθένας, με τι βαθμό (%100) βαθμολογήθηκε σε κάθε προσπάθεια, και τι επίπεδο γνώσης έχει ο εκπαιδευόμενος. μάθησης, το μέλλον των Learning Management Systems», Σκουληκάρη Αριάδνη-Ειρήνη 179