ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΧΕ ΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΥΠΡΟΥ 2004-2006 ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2004
i ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ iv ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 1.1 Εισαγωγή Οριοθέτηση Αγροτικών Περιοχών 1 1.2 Η µετάβαση της Κύπρου από την αγροτική κοινωνία στην 1 οικονοµία των Υπηρεσιών 1.3 Οι εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας και τα αίτια 3 της επιταχυνόµενης συρρίκνωσης του γεωργικού τοµέα 1.4 Παραγωγή και κατανάλωση γεωργικών προϊόντων - Γεωργικό εµπόριο 5 1.5 Χρήση Γης 8 1.6 ιαρθρωτικά προβλήµατα του αγροτικού τοµέα 10 1.7 Βασικοί άξονες της αναπτυξιακής πολιτικής του Υπουργείου Γεωργίας κατά την τελευταία εικοσαετία 15 1.8 Η αρχή της ενιαίας αγροτικής ανάπτυξης και η εφαρµογή της στην Κύπρο 17 1.9 άση 20 1.10 Περιβάλλον 22 1.11 υνατά σηµεία, Αδυναµίες, Ευκαιρίες και Απειλές (SWOT Analysis) 27 1.12 Στρατηγικοί στόχοι και στρατηγική για την περίοδο 2004-2006 30 1.13 Ειδικοί στόχοι 31 1.14 Άξονες Προτεραιότητας Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 32 1.15 Κατανοµή των πόρων κατά έτος και κατά άξονα προτεραιότητας 33 1.16 Συµµετοχή κοινωνικών εταίρων και άλλων φορέων στην ετοιµασία του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2004-2006 34 1.17 Συµπληρωµατικότητα Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης µε το Ενιαίο Έγγραφο Προγραµµατισµού για το Στόχο 2 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ 2.1 Άξονας Προτεραιότητας 1 - Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και εκσυγχρονισµός της παραγωγής και της διάθεσης γεωργικών προϊόντων 37 1.1 Παροχή ενισχύσεων για επενδύσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και διαχείριση των αποβλήτων στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις 37 1.1.1 Γενικές επενδύσεις για εκσυγχρονισµό των γεωργοκτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων 38 1.1.2 Αναδιάρθρωση και προσαρµογή γεωργοκτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων 43 1.1.3 Ενισχύσεις για διαχείριση των αποβλήτων των κτηνοτροφικών περιοχών 50
ii 1.1.4 Ενισχύσεις για τη βελτίωση της βιωσιµότητας εκµεταλλεύσεων ηµι-αυτοπροµήθειας 56 1.1.5 Ενθάρρυνση και ενίσχυση µεταποιητικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας για γεωργικά προϊόντα, από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων 59 1.2 Ενθάρρυνση της βελτίωσης και ανάπτυξης της µεταποίησης και εµπορίας γεωργικών προϊόντων 62 1.3 Ενθάρρυνση σύστασης και λειτουργίας Οµάδων Παραγωγών/ Ενώσεων Οµάδων Παραγωγών και ανάληψη υποχρεώσεων προώθησης προϊόντων ποιότητας 72 1.4 Προώθηση της επαγγελµατικής κατάρτισης αγροτών 78 1.5 Παροχή τεχνικών και συµβουλευτικών υπηρεσιών στους αγρότες 83 1.6 Πρόωρη συνταξιοδότηση αγροτών 88 1.7 Ενίσχυση πρώτης εγκατάστασης νέων γεωργών 93 2.2 Άξονας Προτεραιότητας 2 - ιατήρηση και αναβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και ενδυνάµωση του κοινωνικοοικονοµικού ιστού των αγροτικών περιοχών 97 2.1 Ειδικές ενισχύσεις για ικανοποίηση των προτύπων της Ε.Ε. 97 2.2 Παροχή ενισχύσεων για την υιοθέτηση γεωργικών µεθόδων φιλικών προς το περιβάλλον 107 2.2.1 Ανάληψη αγροπεριβαλλοντικών υποχρεώσεων στις πατάτες, τα εσπεριδοειδή, τα οινοποιήσιµα αµπέλια και τις αροτραίες καλλιέργειες 108 2.2.2 Ανάπτυξη της βιολογικής παραγωγής γεωργικών προϊόντων 116 2.3 Αγροπεριβαλλοντικές δράσεις για τη διατήρηση της φυσικής αξίας του γεωργικού περιβάλλοντος, για τη διατήρηση του τοπίου και των ιστορικών χαρακτηριστικών των γεωργικών εκτάσεων και για τη διάσωση σπάνιων φυλών ζώων και παραδοσιακών οινοποιήσιµων ποικιλιών αµπελιών υπό εξαφάνιση 123 2.3.1 ιατήρηση της φυσικής αξίας του γεωργικού περιβάλλοντος και του παραδοσιακού τοπίου µε έµφαση στις αποστερηµένες περιοχές 124 2.3.2 ιάσωση και συντήρηση σπάνιων φυλών αγροτικών ζώων και παραδοσιακών ποικιλιών οινοποιήσιµων αµπελιών που κινδυνεύουν µε εξαφάνιση 128 2.4 άσωση γεωργικής γης 134 2.5 Χωροταξική κτηνοτροφική ανάπτυξη 140 2.6 Παροχή εξισωτικών πληρωµών σε µειονεκτικές περιοχές 144 2.7 Ενθάρρυνση της συµµετοχής αγροτών σε κοινοτικά ή εθνικά προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας 151 2.8 Ενθάρρυνση και ενίσχυση χειροτεχνικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας από κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων 154 2.9 ιατήρηση της αγροτικής κληρονοµιάς και επιλεγµένων τοποθεσιών ιδιαίτερης φυσικής οµορφιάς 157
iii 2.3 Άξονας Προτεραιότητας 3 - Προστασία, ανάπτυξη και αειφόρος διαχείριση των δασικών πόρων 161 3.1 Προστασία των δασών από τις πυρκαγιές και τις φυσικές καταστροφές και αναδάσωση καιόµενων περιοχών 161 3.2 άσωση µη γεωργικής γης και επενδύσεις για τη διατήρηση και βελτίωση του οικονοµικού, οικολογικού και κοινωνικού ρόλου των δασών 166 3.3 Βελτίωσης της συγκοµιδής, µεταποίησης και εµπορίας δασοκοµικών προϊόντων 174 2.4 Άξονας Προτεραιότητας 4 - Τεχνική βοήθεια και αξιολόγηση του Προγράµµατος 178 4.1 Τεχνική υποστήριξη υλοποίησης, παρακολούθησης, αξιολόγησης και ελέγχου του Προγράµµατος 178 4.2 Τεχνική υποστήριξη και προετοιµασία οµαδικών ιδιωτικών αναπτυξιακών πρωτοβουλιών τοπικού χαρακτήρα 181 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ 184 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 193 4.1 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 193 4.2 ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 197 4.3 ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ 197 4.4 ΕΛΕΓΧΟΙ/ΚΥΡΩΣΕΙΣ 198 4.5 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ - ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ 201 4.6 ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ/ ΙΑΦΩΤΙΣΗ 202 4.7 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 203 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VII ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIII ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΧ Πίνακες Στατιστικών εδοµένων Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής Χαρακτηριστικά Κοινοτήτων στις Αποστερηµένες Περιοχές Μειονεκτικές Περιοχές Εκ των Προτέρων Αξιολόγηση του Ε.Ε.Π. Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης Κύπρου Προκαταρκτικά οικονοµικά εδοµένα που έχουν χρησιµοποιηθεί για τον υπολογισµό των ενισχύσεων Συµβουλευτική Επιτροπή Προγραµµατισµού Συνοπτικός χάρτης ευπρόσβλητων περιοχών σε ρύπανση από νιτρικά άλατα γεωργικής προέλευσης ήλωση Εθνικής ασικής Πολιτικής
iv ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2004-2006 ετοιµάστηκε από το Τµήµα Γεωργίας του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος σε συνεργασία µε το Γραφείο Προγραµµατισµού, το Τµήµα ασών, το Υπουργείο Εµπορίου, Βιοµηχανίας & Τουρισµού, το Υπουργείο Εσωτερικών και άλλες αρµόδιες υπηρεσίες. Συγκεκριµένα το Γραφείο Προγραµµατισµού ως η αρµόδια εθνική υπηρεσία Προγραµµατισµού της Κύπρου, καθόρισε τους βασικούς στρατηγικούς άξονες και στόχους του Σχεδίου και απηύθυνε στη συνέχεια πρόσκληση σε όλους τους αρµόδιους κυβερνητικούς και µη κυβερνητικούς φορείς για να υποβάλουν ιδέες, προτάσεις και εισηγήσεις για ετοιµασία του Σχεδίου. Όλες οι εισηγήσεις που ελήφθησαν από κυβερνητικούς και άλλους φορείς διαβιβάστηκαν στη συνέχεια στο Τµήµα Γεωργίας το οποίο και ετοίµασε, σε συνεργασία πάντοτε µε άλλες κρατικές υπηρεσίες, τις αγροτικές οργανώσεις και άλλους µη κυβερνητικούς φορείς που είχαν άποψη, το πρώτο προσχέδιο. Το πρώτο αυτό προσχέδιο παρουσιάστηκε και συζητήθηκε το Μάιο του 2003 σε ειδική ηµερίδα στην οποία προσκλήθηκαν και έλαβαν µέρος όλες οι εµπλεκόµενες κρατικές υπηρεσίες και διάφορες µη κυβερνητικές οργανώσεις, µεταξύ των οποίων οι αγροτικές οργανώσεις, το Κυπριακό Εµπορικό και Βιοµηχανικό Επιµελητήριο, η Οµοσπονδία Εργοδοτών Κύπρου, η ΟΕΒ, η Ένωση ήµων, η Ένωση Κοινοτήτων, κ.λ.π. Το προσχέδιο αυτό υποβλήθηκε στην Ε.Ε. τον Ιούλιο του 2003. Η Ε.Ε. απέστειλε τα σχόλια και τις παρατηρήσεις της, τα οποία λήφθηκαν σοβαρά υπόψη στη διαµόρφωση του τελικού κειµένου. Εν τω µεταξύ άρχισε η παρουσίαση και συζήτηση του Σχεδίου σε περιφερειακές συσκέψεις που οργανώνονται από το Τµήµα Γεωργίας σε µεγάλα αγροτικά κέντρα και στις οποίες παρίστανται ανώτατα στελέχη του Υπουργείου και ο ίδιος ο Υπουργός Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Κατά την ετοιµασία του Σχεδίου λήφθηκαν υπόψη τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η Κυπριακή Γεωργία, αλλά και η µεγάλη σηµασία που δίνεται στο περιβάλλον στον κανονισµό 1257/99 για την Αγροτική Ανάπτυξη. Μετά από διαβουλεύσεις, αποφασίστηκε όπως δοθεί έντονος περιβαλλοντικός χαρακτήρας στο Σχέδιο προκειµένου να αντιµετωπιστούν σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήµατα όπως τα ακόλουθα: εγκατάλειψη της γεωργίας, υποβαθµισµένη αξιοποίηση των γεωργικών γαιών, προβλήµατα από τις ψηλές αξίες της γης λόγω ανάπτυξης του τουρισµού, υπέρµετρη συγκέντρωση και εντατικοποίηση ορισµένων τοµέων της κτηνοτροφίας (χοιροτροφία, αγελαδοτροφία κ.ά.), υπερβολική χρήση νιτρικών (πατατοκαλλιέργεια), προβλήµατα που δηµιουργούνται από τη χρήση ζιζανιοκτόνων ως υποκατάστατο της µηχανικής καλλιέργειας και οι πυρκαγιές που αποτελούν συνηθισµένο φαινόµενο στις αγροτικές περιοχές. Ενόψει εξάλλου του γεγονότος ότι αρκετοί εκτατικοί κλάδοι της κυπριακής γεωργίας δεν θεωρούνται µελλοντικά βιώσιµοι λόγω του ξηροθερµικού κλίµατος της µειωµένης γονιµότητας των εδαφών και της έλλειψης νερού, θεωρήθηκε αναγκαίο να τονιστεί ο πολυλειτουργικός ρόλος της γεωργίας και ο ρόλος του αγρότη ως θεµατοφύλακα του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, δίδοντας τα απαραίτητα κίνητρα, καθώς και κίνητρα για τη συµπλήρωση του εισοδήµατος της αγροτικής οικογένειας. όθηκε επίσης έµφαση σε δραστηριότητες διατήρησης και ανασύστασης του παραδοσιακού τοπίου καθώς και σε δασικές δραστηριότητες περιλαµβανοµένης της ανάπτυξης της ιδιωτικής δασοπονίας όπου η Κύπρος δεν διαθέτει ιδιαίτερη παράδοση και εµπειρία.
v Σηµασία δόθηκε, τέλος, στην ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα του νερού το οποίο, υπό τις συνθήκες της Κύπρου, αποτελεί πολύτιµο αγαθό. Για σκοπούς προώθησης της ολοκληρωµένης και αειφόρου αξιοποίησης των συντελεστών της παραγωγής ενσωµατώθηκαν στο Σχέδιο πρόνοιες και µέτρα που ξεπερνούν κατά πολύ την Ορθή Γεωργική Πρακτική. Το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2004-2006 αναµένεται να συµβάλει ουσιαστικά στην αναζωογόνηση της αγροτικής οικονοµίας και στην ανασυγκρότηση της Κυπριακής Υπαίθρου. Ταυτόχρονα, η εµπειρία που θα αποκτηθεί κατά την πρώτη αυτή τριετή µετενταξιακή περίοδο αναµένεται ότι θα διαδραµατίσει καθοριστικό ρόλο και θα βοηθήσει τα µέγιστα στην ετοιµασία ενός ολοκληρωµένου, εύστοχου και αποτελεσµατικού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης για την επόµενη προγραµµατική περίοδο 2007-2013.
vi ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΕΥΡΩ ( ) ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΛΙΡΑΣ ( ) Το τρίµηνο Οκτωβρίου 2003 εκεµβρίου 2003 η ισοτιµία Κυπριακής Λίρας- Ευρώ ήταν η ακόλουθη: 1 Λίρα Κύπρου : 1,71 Ευρώ 1 Ευρώ : 0,58 Λίρες Κύπρου ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΕΚΤΑΡΙΟ / ΕΚΑΡΙΟ / ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΟ ΜΕΤΡΟ: 1 δεκάριο = 1000 τ.µ. 10 δεκάρια = 1 εκτάριο = 10.000 τ.µ. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ: Ε.Γ.Τ.Π.Ε.: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων E.E.: Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ο.Π.: Ενώσεις Οµάδων Παραγωγών Ε.Τ.Π.Α.: Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΣΑΑ: Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης Σ.Α.Π.: Συµβούλιο Αµπελουργικών Προϊόντων ΚΕΒΕ: Κυπριακό Εµπορικό και Βιοµηχανικό Επιµελητήριο ΚΟΤ: Κυπριακός Οργανισµός Τουρισµού ΟΕΒ: Οµοσπονδία Εργοδοτών και Βιοµηχάνων Ο.Α.Π.: Οργανισµός Αγροτικών Πληρωµών Ο.Π.: Οµάδες Παραγωγών Π.Ο.Π.: Προστατευόµενη Ονοµασία Προέλευσης Π.Γ.Ε.: Προστατευόµενη Γεωγραφική Ένδειξη Ο.Σ..Ε.: Ολοκληρωµένο Σύστηµα ιαχείρισης και Ελέγχου SOWT (Analysis): Strengths, Opportunities, Weaknesses, Threats