ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1: Περιγραφή και αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης...2 1.1. Συνοπτική περιγραφή της περιοχής του ήµου Αιγίου... 2 1.1.1 Βασικά χαρακτηριστικά, χωροταξική ένταξη και διοικητική οργάνωση... 2 1.1.2 Περιβάλλον και ποιότητα ζωής... 30 1.1.3 Κοινωνική πολιτική, παιδεία, πολιτισµός και αθλητισµός... 80 1.1.4 Τοπική οικονοµία και απασχόληση... 125 1.1.5 Αναπτυξιακή φυσιογνωµία της περιοχής... 156 1.2. Αξιολόγηση της κατάστασης της περιοχής του ήµου και εντοπισµός των κρίσιµων ζητηµάτων τοπικής ανάπτυξης... 158 1.2.1 Βασικά χαρακτηριστικά, χωροταξική ένταξη και διοικητική οργάνωση... 158 1.2.2 Περιβάλλον και ποιότητα ζωής... 161 1.2.3 Κοινωνική πολιτική, παιδεία, πολιτισµός και αθλητισµός... 167 1.2.4 Τοπική οικονοµία και απασχόληση... 171 1.2.5 Εποπτική Σύνοψη... 176 1.3. Περιγραφή των υπηρεσιών του ήµου και των Νοµικών προσώπων του... 184 1.3.1 Οργάνωση και Συνεργασίες... 184 1.3.2 ραστηριότητες & ιαδικασίες... 193 1.3.3 Ανθρώπινο δυναµικό & Υλικοτεχνική υποδοµή... 197 1.3.4 Οικονοµικά... 203 1.4. Αξιολόγηση του εσωτερικού περιβάλλοντος και εντοπισµός των κρίσιµων ζητηµάτων εσωτερικής ανάπτυξης... 212 1.4.1 Οργάνωση και συνεργασίες... 212 1.4.2 ραστηριότητες και διαδικασίες... 215 1.4.3 Ανθρώπινο δυναµικό & Υλικοτεχνική υποδοµή... 218 1.4.4 Οικονοµικά... 220 i
Κεφάλαιο 2: Στρατηγική του Ο.Τ.Α. και αναπτυξιακές προτεραιότητες 222 2.1. Το όραµα και οι αρχές του ήµου... 222 2.2. Η στρατηγική του ήµου... 223 2.2.1 Συνοπτική περιγραφή των γενικών στόχων και των πολιτικών δράσης... 223 2.3. Οι άξονες & τα µέτρα του προγράµµατος... 228 ii
Ενότητα 1: Στρατηγικός σχεδιασµός Κεφάλαιο 1: Περιγραφή και αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης 1.1. Συνοπτική περιγραφή της περιοχής του ήµου Αιγίου 1.1.1 Βασικά χαρακτηριστικά, χωροταξική ένταξη και διοικητική οργάνωση Έκταση και Πληθυσµός. Το Αίγιο, µε πληθυσµό 21.255 κατοίκους είναι η δεύτερη σε µέγεθος πόλη της Αχαΐας µετά την πρωτεύουσα του νοµού, την Πάτρα. Το Αίγιο βρίσκεται στο βορειοδυτικό τµήµα της Πελοποννήσου. Ο σηµερινός διευρυµένος δήµος Αιγίου αποτελείται από την πόλη του Αιγίου και 13 ακόµα οικισµούς (σχέδιο Καποδίστριας), καλύπτει δε συνολική έκταση 151.101 στρ. µε συνολικό πληθυσµό (απογραφή 2001) 27.812 1 κατοίκους. Τι σηµαίνει: Το συγκεκριµένο µέγεθος κατατάσσει το Αίγιο στις µικροµεσαίες πόλεις της Ελλάδος. Σε όλες τις περιπτώσεις ταξινόµησης των Ελληνικών Αστικών Κέντρων 2, (είτε δηλ., περιληφθούν οι «πόλεις» των δύο µεγάλων µητροπολιτικών κέντρων, είτε όχι,) το Αίγιο κατατάσσεται στην οµάδα µε την µικρότερη πληθυσµιακή δυναµική. Έχει δε παρατηρηθεί (Πετράκος κ.α, 1997 και 2005) ότι το αναπτυξιακό πρότυπο του ελληνικού χώρου ευνοεί την ταχύτερη πληθυσµιακή µεγέθυνση των πόλεων δορυφόρων των δυο µεγάλων αστικών κέντρων - της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Σύµφωνα µε τους Πετράκο, Μαρκάκη (1997), άλλοι παράγοντες µεγέθυνσης περιλαµβάνουν τους υψηλούς ρυθµούς πληθυσµιακής αύξησης κατά το παρελθόν, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου δυναµικού, τη γεωγραφική θέση (εγγύτητα σε µεγάλα µητροπολιτικά κέντρα) και τη θέση στην ιεραρχία των αστικών κέντρων (παρατηρείται υστέρηση στις µεσαίες πόλεις). Αντιθέτως η παραγωγική διάρθρωση τους, οι υποδοµές, και η θέση στους παραδοσιακούς παραγωγικούς άξονες ανάπτυξης δεν αποτελεί ικανή συνθήκη µεγέθυνσης. Ως εκ τούτου, το Αίγιο θα αντιµετωπίσει αυξηµένες δυσκολίες να ξεπεράσει την σηµερινή του θέση στην ιεραρχία των ελληνικών αστικών κέντρων στηριζόµενο αποκλειστικά στο υφιστάµενο τοπικό δυναµικό. Αντιθέτως, θα πρέπει να αξιοποιήσει τις συµπληρωµατικότητες µε την Πάτρα και τις προβλεπόµενες από τον Περιφερειακό και Εθνικό σχεδιασµό εισροές. 1 Πραγµατικός πληθυσµός κατά ΕΣΥΕ, 2001 2 Ο επίσιµος ορισµός των Αστικών Κέντρων περιλαµβάνει µόνο τις πόλεις µε πληθυσµό άνω των 10.000 κατοίκων 2
Αριθµός και ονοµασία Τοπικών ιαµερισµάτων - Έδρα του ΟΤΑ Το Αίγιο µετά τη συγχώνευση µε το «Σχέδιο Καποδίστριας» απαρτίζεται από την πόλη του Αιγίου και 13 ακόµα Τοπικά ιαµερίσµατα που αντιστοιχούν σε 13 πρώην κοινότητες και αρκετούς οικισµούς. Πίνακας 1: Τοπικά ιαµερίσµατα του ΟΤΑ Τοπικό ιαµέρισµα Χαρακτήρας Πληθυσµός Έκταση (Ha) Πυκνότητα Αίγιο* Πεδινός 21.255 1.929,9 11,01 Βαλιµήτικα Πεδινός 510 315 1,62 άφνες Ηµιορεινός 372 582,6 0,64 ιγελιώτικα Πεδινός 419 192,5 2,18 Κουλούρα* Πεδινός 731 230 3,18 Κούµαρης Πεδινός 210 400 0,53 Κουνινά* Ορεινός 687 1.900,5 0,36 Μαυρίκι* Ορεινός 504 1.939,8 0,26 Μελίσσια* Ορεινός 427 1.982,3 0,22 Παρασκευή Ορεινός 230 1.160,3 0,20 Πτέρη* Ορεινός 633 3.357,2 0,19 Σελινούντας* Πεδινός 634 375.0 1,69 Τέµενη* Πεδινός 1.137 397,5 2,86 Χατζή Πεδινός 63 347,5 0,18 Σύνολο 27.812 15.110,1 1,84 (*): Χαρακτηρισµένα πυρόπληκτα Όπως άµεσα αναγνωρίζεται, η έδρα του ΟΤΑ φιλοξενεί το 76,4% του πληθυσµού. Στις πεδινές περιοχές, που περιλαµβάνουν και την πόλη του Αιγίου, διαµένει σχεδόν το 90% των κατοίκων του ήµου, ενώ στις ορεινές, που καλύπτουν το 70% της εδαφικής έκτασης του ήµου, µόλις το 10,4%. Οκτώ από τα παραπάνω τοπικά διαµερίσµατα εντάχθηκαν στον κατάλογο των µειονεκτικών ορεινών / γεωργικών περιοχών της Ε.Ε., εκ των οποίων τα δύο δεν πληρούσαν το κριτήριο του υψοµέτρου, αλλά εντάχθηκαν λόγω της συνολικά µειονεκτικής τους θέσης. Κατά την έννοια του Άρθρου 3, 3, 4 και 5 της Οδηγίας 75/268/ΕΟΚ(όπως τροποποιήθηκε), ως µειονεκτικές περιοχές χαρακτηρίζονται: 3. Οι ορεινές περιοχές αποτελούνται από τοπικές διοικητικές µονάδες που χαρακτηρίζονται από ένα σηµαντικό περιορισµό των δυνατοτήτων χρησιµοποιήσεως της γης και µία σηµαντική αύξηση στο κόστος εργασίας, που οφείλεται: - είτε στην ύπαρξη, λόγω υψοµέτρου, πολύ δυσχερών κλιµατικών συνθηκών, µε αποτέλεσµα να επιβραχύνεται σηµαντικά η βλαστική περίοδος, (ελάχιστο υψόµετρο 800 µέτρων) 3
- είτε, σε χαµηλότερο υψόµετρο, στις απότοµες κλίσεις, στο µεγαλύτερο τµήµα της εν λόγω περιοχής, που καθιστούν αδύνατη τη χρήση µηχανηµάτων ή απαιτούν τη χρήση πολύ δαπανηρών ειδικών εξαρτηµάτων, (κλίση τουλάχιστον 20%) - είτε στο συνδυασµό των δύο αυτών παραγόντων όταν το µειονέκτηµα που προκύπτει από το καθένα, λαµβανόµενο χωριστά είναι µικρότερης σηµασίας. (ελάχιστο υψόµετρο 600 µέτρων και συγχρόνως κλίση τουλάχιστον 16 %). Στην περίπτωση αυτή, το µειονέκτηµα που προκύπτει από το συνδυασµό αυτό πρέπει να είναι ισοδύναµο µε εκείνο που προκαλείται από τις καταστάσεις που αναφέρονται στις δύο πρώτες περιπτώσεις. 4. Οι µειονεκτικές περιοχές που απειλούνται µε αποπληθυσµό και στις οποίες η διατήρηση της υπαίθρου είναι αναγκαία, αποτελούνται από γεωργικές περιοχές, που είναι οµοιογενείς από άποψη φυσικών συνθηκών φυσικής παραγωγής και που πρέπει ταυτόχρονα να παρουσιάζουν όλα τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) περιορισµένης παραγωγικότητας έδαφος, απρόσφορο για καλλιέργεια ή εντατικοποίηση, µε περιορισµένες δυνατότητες που µπορούν να βελτιωθούν µόνο µε υπερβολικό κόστος και κυρίως κατάλληλης για εντατική κτηνοτροφία (επίπεδο αποδόσεως που δεν ξεπερνά το 80 % του εθνικού µέσου όρου και επιπλέον µια αναλογία πτωχών βοσκοτόπων τουλάχιστον 30 % της ωφέλιµης γεωργικής επιφάνειας) β) λόγω αυτής της χαµηλής παραγωγικότητας του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελέσµατα, που είναι αισθητά κατώτερα από το µέσο όρο σε ό,τι αφορά τους κυρίους δείκτες, που χαρακτηρίζουν την οικονοµική κατάσταση στη γεωργία (εισόδηµα εκµεταλλεύσεως κατά µονάδα εργασίας που δεν υπερβαίνει το 80 % του εθνικού µέσου όρου). γ) µικρή πυκνότητα ή τάση για µείωση του πληθυσµού, που εξαρτάται πρωταρχικά από τη γεωργική δραστηριότητα, η επιταχυνόµενη µείωση του οποίου θα έθετε σε κίνδυνο τη βιωσιµότητα της περιοχής και τη συνεχή της κατοίκηση. (πυκνότητα πληθυσµού ανά χµ2 όχι περισσότερο από 30 κατοίκους ή ετήσια µείωση πληθυσµού τουλάχιστον 2% και επί πλέον το ποσοστό του ενεργού πληθυσµού στη γεωργία πρέπει να ανέρχεται τουλάχιστον σε 50 % του συνόλου του ενεργού πληθυσµού). 5. ύνανται να εξοµοιωθούν µε τις µειονεκτικές περιοχές, κατά την έννοια του παρόντος άρθρου, οι περιοχές µικρής εκτάσεως, που επηρεάζονται από ειδικά µειονεκτήµατα και στις οποίες η διατήρηση της γεωργικής δραστηριότητος είναι απαραίτητη για να εξασφαλίζεται η διατήρηση της υπαίθρου και το τουριστικό τους δυναµικό καθώς και για την παράκτιο προστασία. Η συνολική έκταση τέτοιων περιοχών δεν δύναται να υπερβαίνει σε ένα Κράτος µέλος, το 2,5% της εκτάσεως του. Τι σηµαίνει: Το παραπάνω συνεπάγεται αυξηµένες δυσκολίες για την ηµοτική Αρχή, αφού η όποια προσπάθεια τροχιοδρόµησης του ΟΤΑ σε πορεία ανάπτυξης θα πρέπει να εστιάσει ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικές, ως προς τα χαρακτηριστικά τους ζώνες, και κατ επέκταση µε διαφορετικές απαιτήσεις ως προς τις κατευθύνσεις αλλά και τα µέσα πολιτικής. Αναπόφευκτα, µε δεδοµένο το πεπερασµένο των χρηµατοδοτικών πόρων και το τεχνικό δυναµικό του ήµου, η συνολικότερη στρατηγική οφείλει να είναι ιδιαίτερα και προσεκτικά στοχευµένη. 4
Ο δυϊσµός αυτός, αν και δεν αποτελεί αποκλειστικότητα του Αιγίου, είναι σχετικά ασυνήθιστος στο Ελληνικό διοικητικό σύστηµα: Με δείγµα τους 228 µεγαλύτερους ΟΤΑ της χώρας (πληθυσµός άνω των 10.000 κατοίκων), µόνο οι 148 διαθέτουν στο έδαφος τους ένα Αστικό Κέντρο3. Από αυτούς, µόλις 19 συγκεντρώνουν ταυτόχρονα, τουλάχιστον το 20% του πληθυσµού τους στα µη αστικά τοπικά διαµερίσµατα, µε το Αίγιο να κατατάσσεται δέκατο πέµπτο στη σχετική λίστα. Στην πραγµατικότητα, η χωροθέτηση των αστικών κέντρων δεν ακολουθεί τυχαία διασπορά στον Ελληνικό χώρο, αλλά συγκεντρώνονται στο λεκανοπέδιο της Αττικής και την Θεσσαλονίκη. Ενενήντα τέσσερα από τα παραπάνω 148 Αστικά Κέντρα αποτελούν ΟΤΑ που δεν περιλαµβάνουν καθόλου εξωαστικό πληθυσµό. Η αναγκαιότητα διαφοροποίησης της στρατηγικής µεταξύ των διαφορετικών χωρικών τύπων αναγνωρίζεται και από το επίσηµο εθνικό κείµενο Γενικό Σχέδιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης 4 (2008) το οποίο αναφέρει: Ως προς τη µορφή της χωρικής ανάπτυξης, διαπιστώνονται εµφανώς έντονες τάσεις αστικής εξάπλωσης, κυρίως γύρω από τα δυναµικά αστικά κέντρα, στις παράκτιες περιοχές αλλά και στη λοιπή επικράτεια, ιδιαίτερα κατά µήκος των οδικών αξόνων. Η αστική ανάπτυξη στις πιο πάνω περιοχές ενθαρρύνεται αφενός από τη διαθεσιµότητα των κεφαλαίων και τη βελτίωση της προσβασιµότητας και αφετέρου από την κερδοσκοπία στη γη και την έλλειψη ουσιαστικού ελέγχου στις χρήσεις γης. Εκτιµάται, πάντως, ότι η εν λόγω αστική διάχυση έρχεται σε αντίθεση µε τα πρότυπα της αειφόρου και της συµπαγούς πόλης, καθότι αυξάνει το κόστος των υποδοµών, την κυκλοφορία και την κατανάλωση ενέργειας, ενώ επιπλέον υποβαθµίζει την ποιότητα του περιβάλλοντος. Οι ορεινές, [ ] περιοχές της χώρας, παρά τα χωροταξικά τους πλεονεκτήµατα και γενικά την πληθώρα µοναδικών τουριστικών και άλλων παραγωγικών πόρων που διαθέτουν, εµφανίζουν ποικιλία προβληµάτων που οφείλονται κατά περίπτωση: στα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, τα οποία δηµιουργούν προβλήµατα στην προσπελασιµότητα και, κατ επέκταση, στην επικοινωνία (όπως η έλλειψη ικανοποιητικού οδικού δικτύου στις ορεινές περιοχές, η βελτίωση του οποίου απαιτεί σηµαντικά έργα υποδοµών), στην έλλειψη ενδοχώρας και κρίσιµης µάζας σε πλείστες περιοχές, γεγονός που συχνά συνεπάγεται υποβαθµισµένες αλλά και, µε µεγάλο συγκριτικά κόστος παροχής και διατήρησης, υπηρεσίες και υποδοµές, ενίοτε δε στο πρότυπο ανάπτυξης που επιφέρει αλλοιώσεις στο φυσικό, πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον. Τα παραπάνω προβλήµατα εκτιµάται ότι είναι δυνατό να αντιµετωπιστούν µε την κατάλληλη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων που διαθέτουν οι ενότητες αυτές, αλλά και µε ενέργειες άρσης των φραγµών που δηµιουργεί το ορεινό ανάγλυφο (τεχνολογικές κ.ά.), 3 πόλη µεγαλύτερη των 10.000 κατοίκων 4 Εφεξής ΓΣΧΣΑΑ 5
Εκτιµάται ότι οι ορεινοί όγκοι [..] συνιστούν γεωγραφικές, οικονοµικές και κοινωνικές ενότητες, το ανάγλυφο, το κλίµα, το φυσικό περιβάλλον και η πολιτισµική κληρονοµιά των οποίων απαιτούν τον προσδιορισµό και την εφαρµογή µιας εξειδικευµένης αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής. Σύµφωνα µε µελέτες περίπτωσης (Κυρίτσης, Ταµπάκης), διαπιστώθηκε συγκράτηση ή και αύξηση ακόµη του πληθυσµού των ορεινών µειονεκτικών οικισµών, στις περιπτώσεις όπου δόθηκε στους κατοίκους δυνατότητα απασχόλησης διαφορετική από την παραδοσιακή γεωργία, όπως η µεταποίηση (π.χ. παραδοσιακά προϊόντα) και οι υπηρεσίες (π.χ. αγροτουρισµός). Παρουσιάζεται ακόµη σταθεροποίηση του παιδικού πληθυσµού σε ποσοστό προσεγγιστικά ίδιο µε εκείνο της υπόλοιπης περιοχής. 1. Αίγιο Παρουσίαση των τοπικών διαµερισµάτων Το Αίγιο είναι η δεύτερη µεγαλύτερη πόλη της Αχαΐας και πρωτεύουσα της επαρχίας Αιγιαλείας. Χάρτης 1: Τοπικά διαµερίσµατα ανά υψοµετρικό χαρακτήρα Το Αίγιο είναι από τις αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδας και των Βαλκανίων. Εκατοντάδες ευρήµατα στην περιοχή πιστοποιούν την ύπαρξη οικισµών λίγο νωρίτερα από την Μεσολιθική Εποχή. Η πόλη του Αιγίου είναι κτισµένη κύρια σε κροκαλοπαγή λόφο σε ύψος 60 µέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, ΒΑ τού βουνού Χιονίστρα (κλάδου τού Παναχαϊκού), µε ελαφρά αµφιθεατρική κλίση. Η γεωγραφική της θέση προσδιορίζεται ανάµεσα στις εκβολές των ποταµών Σελινούντα και Μεγανίτη (κοινώς Γαϊδουροπνίχτη). Η πόλη είναι κτισµένη αµφιθεατρικά και απλώνεται σε τρία επίπεδα: α' την παραλιακή ζώνη (κάτω πόλη), β' Γαλαξιδιώτικα ή περιοχή Αγ. Ανδρέα (µέση πόλη), γ' την άνω πόλη όπου βρίσκεται και το ιστορικό κέντρο και ο συνοικισµός. Στην επάνω πόλη εκτείνεται το µεγαλύτερο µέρος του αστικού ιστού καθώς και στον παραλιακό συνοικισµό, που είναι µία στενή λωρίδα εδάφους εκτεινόµενη από την θέση Μυρτιά µέχρι του Αγίου Νικολάου. 6
Οι βαθµίδες αυτές βρίσκονται σχεδόν στη µέση της νεότατης προσχωσιγενούς πεδιάδας του Αιγίου, η όποία προσχώνεται συνέχεια από τους καταρρακτώδεις χείµαρρους Μεγανίτη, Σελινούντα, Κερυνίτη και Βουραϊκό. Οι τοµείς ειδικού ενδιαφέροντος των τουριστών είναι το παλαιό τµήµα της πόλης (µε στοιχεία της χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ου αιώνα) και η παραλία από το σιδηροδροµικό σταθµό (που παρέχει ένα παράδειγµα της αρχιτεκτονικής σιδηροδρόµων των αρχών του 20ου αιώνα) ως την εκκλησία της Παναγίας της Τρυπητής, και των παλαιών σταφιδαποθηκών αλλά και του παλαιού εργοστασίου χαρτοποιίας (που παρέχει ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα της βιοµηχανικής αρχιτεκτονικής από την αρχή του προηγούµενου αιώνα, και που τώρα στεγάζει τµήµατα της σχολής Επαγγελµάτων Υγείας και Πρόνοιας του Τ.Ε.Ι Πάτρας). Το Αίγιο παρουσιάζει περιφερειακά της πόλης σηµαντική οικιστική επέκταση κυρίως στις περιοχές Κουλούρα (τοπικό ιαµέρισµα) νότια του κέντρου, Μυρτιά (δυτικά), Σταφιδάλωνα (ανατολικά), και στην περιοχή Βουλωµένο, νοτιότερα της περιοχής Κουλούρα και πέρα από το όριο της νέας Εθνικής Οδού. Η πόλη του Αιγίου διαθέτει Γ.Π.Σ θεσµοθετηµένο µε το ΦΕΚ 804/ /16-07-1986. το οποίο τελεί υπό αναθεώρηση (εκπόνηση 2002) 2. Βαλιµήτικα Το οµώνυµο παραλιακό χωριό, έδρα του τοπικού διαµερίσµατος, απέχει από το Αίγιο 6 χιλιόµετρα προς τα ανατολικά. Η ονοµασία του χωριού προέρχεται από ένα άλλο χωριό, τη Βαλιµή (ορεινό δηµοτικό διαµέρισµα του δήµου Ακράτας), του οποίου οι κάτοικοι κατά τους χειµερινούς µήνες κατέβαιναν είτε για την καλλιέργεια εσπεριδοειδών ή για το πιο ήπιο κλίµα της περιοχής. Στα όρια των Βαλιµήτικων περιλαµβάνονται οι οικισµοί Πετρόπουλου, Πύργου Ασηµάκαινας και Λιβάδια. ιαθέτει δύο παραλίες, εκατέρωθεν του ποταµού Σελινούντα ο οποίος διασχίζει την ανατολική πλευρά του χωριού σε µια παραλιακή ζώνη που εκτείνεται σε µήκος 7 χιλιοµέτρων. Η µία παραλία είναι κοµµάτι της ευρύτερης παραλίας Νικολαίικων Ριζοµύλου - Ελίκης (δηµοτικά διαµερίσµατα του δήµου ιακοπτού). Τα Βαλιµήτικα υπήρξαν επί πολλά χρόνια αξιόλογος τουριστικός προορισµός, αλλά µετά το σεισµό που έπληξε την περιοχή το 1995 (και την κατάρρευση του Ξενοδοχείου Ελίκη που ήταν κτισµένο εντός των ορίων του) το τουριστικό ρεύµα εξασθένησε. Παρ' όλ' αυτά εξακολουθεί και είναι ένα από τα ελκυστικότερα παραθεριστικά χωριά της Αιγιαλείας µε πολύ καλή τουριστική υποδοµή. Είναι ένα από τα ελάχιστα δηµοτικά διαµερίσµατα της περιοχής (µαζί µε την Κουνινά) που έχουν Σχέδιο Πόλης (από το 1929), που όµως δεν έχει αξιοποιηθεί καθώς η ανάπτυξη του χωριού υπήρξε βραδεία. Τα τελευταία δύο χρόνια µε τη διάνοιξη νέων οδών και την πεζοδρόµηση τα Βαλιµήτικα έχουν αρχίσει και πάλι να αναπτύσσονται. 3. άφνες Στα όριά του περιλαµβάνεται ο οικισµός Άγιος Ηλίας. Βρίσκεται στα νότια µετά τα χωριά Κούµαρη και Χατζή 4. ιγελιώτικα Πρώην κοινότητα και νυν Τοπικό ιαµέρισµα του δήµου Αιγίου. Ο αρχικός οικισµός της περιοχής πρέπει να έγινε γύρω στις αρχές του 20 ου αιώνα. Πρώτοι οικιστές ήταν οι κάτοικοι της ίγελας (σηµερινός οικισµός του δηµοτικού διαµερίσµατος Πλατανιώτισσας του δήµου Καλαβρύτων) οι 7
οποίοι είχαν στην ευρύτερη περιοχή καλλιέργειες σταφίδας και λεµονιών και κατέβαιναν στην αρχή για τις καλλιέργειές τους και µε το χρόνο για παραθερισµό ή µόνιµη κατοικία. Ο οικισµός αρχικά και µέχρι το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου ανήκε διοικητικά στην διπλανή κοινότητα Τέµενη. Το 1946 έγινε κοινότητα µε το Ν.. 107/26-9-1946. Με το «Σχέδιο Καποδίστριας» (1997) έγιναν δηµοτικό διαµέρισµα του δήµου Αιγίου. Τα ιγελιώτικα διαθέτουν µια µεγάλη ακτογραµµή, βραβευµένη µε «Γαλάζια Σηµαία» το 2005 και το 2006. 5. Κουλούρα Πρώην κοινότητα και σηµερινή έδρα τοπικού διαµερίσµατος του Αιγίου Το όνοµα της περιοχής προέρχεται από το µεγάλο πηγάδι («Κουλούρα») που διέθετε η περιοχή προς ύδρευση των γύρω περιοχών. Η Κουλούρα είναι ακριβώς επάνω στη διαδροµή προς το Μοναστήρι των Ταξιαρχών και τα χωριά Μαυρίκι και Μελίσσια. Είναι µια ταχέως αναπτυσσόµενη περιοχή του διευρυµένου δήµου Αιγίου ιδιαίτερα προς την δυτική της πλευρά όπου υπάρχει ο οικισµός Μεσσηνέζη Το τοπικό διαµέρισµα περιλαµβάνεται στο υπό αναθεώρηση Γ.Π.Σ του ήµου Αιγίου (2002) 6. Κούµαρης Τοπικό ιαµέρισµα του ήµου Αιγίου µε 210 κατοίκους, εφαπτόµενο του Ν ορίου του ιαµερίσµατος Αιγίου. Ιδρύθηκε το 1880 από Λαπαναγίτες Καλαβρύτων. Εκεί απέκτησαν µεγάλες εκτάσεις από τον τσιφλικά ιοµήδη Πολυχρονιάδη και καλλιέργησαν σταφίδες, πληρώνοντάς του για αρκετά χρόνια το γνωστό «νόβελο». Σηµείο αναφοράς ο αρχαιολογικός χώρος «Αρχαϊκός ναός Τραπεζάς». 7. Κουνινά Η Κουνινά είναι από τα πιο παλιά και ιστορικά χωριά της περιοχής. Αναφέρεται ως κατοικηµένος τόπος από το 1692 όταν και έγινε η Ενετική Απογραφή. Την εποχή εκείνη δόθηκε η σηµερινή ονοµασία στην περιοχή από το σλαβικό Kyhdi-hafiu το οποίο στα ελληνικά µεταφράζεται Κούνιανάνι. Η φράση αυτή χρησιµοποιήθηκε για να περιγράψει το σαθρό και επικίνδυνο έδαφος της περιοχής το οποίο ανάγκασε τους κατοίκους να µετακινηθούν δύο φορές: µία µετά το σεισµό της 14ης Μαΐου 1748 και άλλη µία µετά τους διαδοχικούς σεισµούς του 1953 και του 1962. Η σχετική απόφαση για µεταφορά του χωριού Κουνινά είχε παρθεί αµέσως µετά τον πόλεµο (υπουργική απόφαση 108723/28.5.1947) αλλά η εφαρµογή της αναβαλλόταν διαρκώς λόγω του µεγάλου κόστους για απαλλοτριώσεις και αποζηµιώσεις των κατοίκων. Η αρχική θέση του χωριού ήταν ανάµεσα στο Λάκκωµα, την Καρίτσα και το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής ενώ η κατοπινή (και σηµερινή) θέση ονοµαζόταν από τους παλιούς «Βαρελά». Κατά την Ενετοκρατία υπαγόταν διοικητικά στην Βοστίτσα (δηλ. το Αίγιο). Αν και οι Ενετοί εισήγαν την καλλιέργεια της σταφίδας, εν τούτοις αρχικά η Κουνινά θεωρήθηκε γι αυτούς σχεδόν άγονη περιοχή. Έτσι, προκρίθηκε η καλλιέργεια κάποιων ποικιλιών σταφυλιού («βολίτσες» ή «γριµανιώτες», η δεύτερη ονοµασία πιθανώς να προέρχεται από τον αρµοστή της Αιγιαλείας επί Ενετοκρατίας, Φραγκίσκο Γριµάνη) καθώς και η καλλιέργεια βαµβακιού (εξ ου και η παλαιότερη ονοµασία «Βαµβακιές» της περιοχής νοτιοανατολικά του χωριού). 8
Με την απελευθέρωση το 1833 η Κουνινά µαζί µε την Παρασκευή και το Κακοχώρι (σηµερινές άφνες) θα αποτελέσουν τον δήµο Μεγανίτιδος. Λίγο αργότερα η Κουνινά θα γίνει κοινότητα. Τα έτη 1870 και 1871 η Κουνινά θα ταλαιπωρηθεί από επιδηµία ευλογιάς και η ανάπτυξή της θα καθυστερήσει. Την ίδια περίπου εποχή θα ενσωµατωθεί στο δήµο Αιγίου. Το 1907 θα εµφανιστούν καθιζήσεις και κλίσεις των σπιτιών από τις πολλές βροχές και θα γίνουν οι πρώτες συζητήσεις για µεταφορά του χωριού. Το 1915 ιδρύεται ο σταφιδικός συνεταιρισµός µε πρώτο πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Λυριντζή. Κατά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο επιδηµία γρίπης θα κτυπήσει τον πληθυσµό ενώ το 1921 και το 1922 θα γίνει νέα καθίζηση του εδάφους και το 1923 θα συζητηθεί για πρώτη φορά η µεταφορά του χωριού στη θέση «Βαρελά». Η σταφίδα θα γίνει το µοναδικό σχεδόν καλλιεργήσιµο προϊόν της περιοχής και µάλιστα µε τόση επιτυχία ώστε ο συνεταιρισµός της Κουνινάς θα ανοίξει γραφεία στο Λονδίνο το 1926. Παρ όλ αυτά, η οικονοµική κρίση που θα προκύψει µεταξύ των ετών 1929 και 1936 θα οδηγήσει µέχρι και σε επέµβαση του στρατού µετά την καταστροφή των γραφείων του ΑΣΟ στο Αίγιο από Κουνινιώτες. Νέες καθιζήσεις πριν τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο θα οδηγήσουν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν το χωριό, το οποίο θα επανακατοικηθεί µετά το 1946 και θα µεταφερθεί στη σηµερινή του θέση το 1962. Ο πληθυσµός της Κουνινάς ανέρχεται σε 672 κατοίκους (απογραφή του 2001) στους οποίους περιλαµβάνονται εκείνοι των οικισµών Αγίας Άννας, Πελεκίστρας και Πετροβουνίου και η Μονή Πεπελενίτσας. O οικισµός διαθέτει εγκεκριµένο Σχέδιο Πόλης. 8. Μαυρίκι Έδρα του Τοπικού ιαµερίσµατος είναι το Κάτω Μαυρίκι, στην δυτική πλαγιά της κοιλάδας του ποταµού Σελινούντα, 3 χιλιόµετρα από τις εκβολές του και σε υψόµετρο 250 µέτρων. Παλαιότερα ονοµαζόταν Βόβοδα αλλά µετονοµάστηκε σε αντιδιαστολή προς το Άνω Μαυρίκι που παλαιότερα ήταν το κεφαλοχώρι της περιοχής και οι κάτοικοι του οποίου µετακόµισαν µαζικά προς τη Βόβοδα στις αρχές του 20ου αιώνα. Αριθµεί 504 κατοίκους (απογραφή του 2001) συµπεριλαµβανοµένων των κατοίκων του Αγίου Ιωάννη και του Άνω Μαυρικίου. Το 1961 και 1962 το χωριό βρέθηκε τυχαία στο επίκεντρο του επιστηµονικού ενδιαφέροντος. Ο Perry Baylor, αµερικάνος κοινωνικός ανθρωπολόγος επιλέγει το Μαυρίκι για να πραγµατοποιήσει επιτόπια έρευνα. Παραµένει στο χωριό ένα χρόνο και καταγράφει σχεδόν όλα τα ανθρωπολογικά δεδοµένα του χωριού. Η εργασία αυτή είναι από τις πρώτες στην Ελλάδα και εντάσσονταν σε µία ευρύτερη έρευνα για την µελέτη των αγροτικών κοινωνιών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και το µετασχηµατισµό αυτών. ηµοσιεύει στο Πανεπιστήµιο του ένα µεγάλο έργο, σχετικά µε τα αποτελέσµατα της ερευνά του, καθώς επίσης και διάφορα άρθρα σε επιστηµονικά περιοδικά. Το έργο του είναι αδηµοσίευτο στα ελληνικά. Το δηµοτικό διαµέρισµα περιλαµβάνει επίσης το Άνω Μαυρίκι (14 κάτοικοι) και τον Άγιο Ιωάννη (ή Αγιάννης, 12 κάτοικοι) που είναι όµως εγκαταλειµµένα και βρίσκονται σε δύσβατη περιοχή. Με το «Σχέδιο Καποδίστριας» (1997) έγιναν δηµοτικό διαµέρισµα του δήµου Αιγίου. Σήµερα το Άνω Μαυρίκι είναι έρηµο καθώς καταστράφηκε ολοσχερώς από τις πυρκαγιές που έπληξαν την περιοχή τον Αύγουστο του 2007. 9. Μελίσσια Στα όριά του περιλαµβάνονται τα χωριά Λάκκα και Πυργάκι και η Μονή Παµµεγίστων Ταξιαρχών. Έχει χαρακτηρισθεί ως πυρόπληκτο τ.δ. από τις πυρκαγιές του 2007. 9
10. Παρασκευή Από τα παλιά κεφαλοχώρια της περιοχής, βρίσκεται 15 χλµ νοτιοδυτικά του Αιγίου σε υψόµετρο 620 µέτρων, µεταξύ των βουνών Αη-Λιάς και Χιονίστρα, δίπλα στον ποταµό Μεγανίτη. Από το 1998 είναι έδρα του οµώνυµου ηµοτικού ιαµερίσµατος του ήµου Αιγίου. 11. Πτέρη Η Φτέρη βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του όρους Κλωκού ή Κερύνεια (1800µ. Υψόµετρο). Περιλαµβάνει εκτός από την Κάτω Πτέρη (που είναι το κεντρικό χωριό) και τα Άγιος Ανδρέας, Άγιος Παντελεήµων, Αχλαδιά, Πτέρη (έδρα του διαµερίσµατος) και Μπουφούσκια. Απέναντι από τη Φτέρη είναι το βουνό Ρούσκιο όπου βρίσκεται βωµός της θεάς Αρτέµιδος, ενώ στην πλαγιά του υπάρχουν ερείπια αρχαίου ναού. Κοντά βρίσκεται µια λίµνη που ονοµάζεται σήµερα «Λαφόλιµνη» όπου κατά την µυθολογία ο Ηρακλής συνέλαβε την «Κερυνίτην έλαφον». Πλησίον της Φτέρης βρισκόταν η αρχαία πόλη Κερύνεια από όπου έλκει τη δεύτερή του ονοµασία ο Κλωκός. Στα νεώτερα χρόνια η Φτέρη µετά τον πόλεµο αναδείχτηκε σε εξέχον τουριστικό θέρετρο λόγω του πολύ καλού κλίµατός της το οποίο προτιµούσαν αρκετοί ασθενείς για την θεραπεία τους. Παρ' όλ' αυτά η ανάπτυξη άργησε πάρα πολύ, καθώς η αστυφιλία έπληξε και τη Φτέρη η οποία σήµερα προσπαθεί να επιβιώσει. Εµπόδιο σε αυτή την προσπάθεια στέκονται και οι µεγάλες καταστροφές των πυρκαγιών του 2007 οι οποίες κατέστρεψαν το δάσος της Φτέρης από άκρη σε άκρη. Οι προσπάθειες για αναδάσωσή του έχουν ήδη ξεκινήσει από τον πολύ δραστήριο Φιλοδασικό Σύλλογο Φτέρης, ο οποίος άλλωστε είχε συνδράµει στις απαρχές της ιδρύσεώς του και για την αναδάσωσή του µετά την καταστροφή του από το κάψιµο των Ιταλών και των Γερµανών. 12. Σελινούντας Οµώνυµο ηµοτικό ιαµέρισµα του ήµου Αιγίου ευρισκόµενου στα νότια της πόλης του Αιγίου, µετά τον ποταµό Σελινούντα, στο δρόµο που οδηγεί προς τους οικισµούς Αχλαδιά, Πυργάκι, Μπουφούσκια, Σέλισσα, Άγιος Ανδρέας, Άγιος Παντελεήµων και το χωριό Πτέρη. Η παλαιά ονοµασία του οικισµού ήταν Κρόκοβα (λέξη που σηµαίνει «Κρακοβία») και µε αυτό το όνοµα αναφέρεται στο κτηµατολόγιο των Ενετών το έτος 1700. Οι περισσότεροι κάτοικοι του οικισµού κατάγονται από τα χωριά των Καλαβρύτων. Είναι µια από τις ταχέως αναπτυσσόµενες περιοχές του διευρυµένου δήµου Αιγίου, λόγω της εγγύτητάς της προς το κέντρο της πόλης, αλλά και της θέσης της. 13. Τέµενη Παραλιακό χωριό µε πληθυσµό 1137 κατοίκους (απογραφή του 2001), έδρα οµώνυµου δηµοτικού διαµερίσµατος του δήµου Αιγίου. Απέχει από την πόλη περίπου 5 χιλιόµετρα και είναι ως επί το πλείστον παραθεριστικό. Η Τέµενη αναφέρεται στο Ενετικό Κτηµατολόγιο της Βοστίτσας (1700) ως ένας από τους οικισµούς της περιοχής. Επί χρόνια το χωριό ταλαιπωρούνταν από πληµµύρες λόγω της υπερχείλισης του ποταµού Σελινούντα που ρέει στα ανατολικά του. Τα πρώτα έργα που έγιναν τη δεκαετία του 1930 ήταν αυτά που κράτησαν τους κατοίκους στην περιοχή. Οι περισσότεροι σηµερινοί κάτοικοι του χωριού έχουν ρίζες είτε στα χωριά των Καλαβρύτων, ή στα χωριά της Ακράτας. 10
14. Χατζής Μικρό ορεινό χωριό της Αιγιαλείας µε 63 µόνιµους κατοίκους (απογραφή 2001), έδρα οµώνυµου δηµοτικού διαµερίσµατος του δήµου Αιγίου. Βρίσκεται ανάµεσα στα χωριά Κούµαρη και άφνες. Ιστορικό συνένωσης Η σηµερινή διάρθρωση του ΟΤΑ προέκυψε από τις συνενώσεις προϋφιστάµενων ήµων και Κοινοτήτων στο πλαίσιο της ανασυγκρότησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης µε το Πρόγραµµα Ι. Καποδίστριας Ν. 2539/97. Με το συγκεκριµένο Πρόγραµµα επιχειρήθηκε να αντιµετωπισθεί το πρόβληµα της πολυδιάσπασης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που είχε προκύψει µε τις προσπάθειες ιοικητικής Οργάνωσης του παρελθόντος. Ειδικότερα αναφερόµαστε: α) Στις ασχεδίαστες και εθελοντικές συνενώσεις και τους αναπτυξιακούς συνδέσµους του Ν. 1416/1984. β) Στις σχεδιασµένες αλλά εθελοντικές συνενώσεις του Ν. 1622/1986, και γ) Στις προτάσεις των Συµβουλίων περιοχής του Ν. 2218/1994. Με το Ν. 2539/1997 «Συγκρότηση της Πρωτοβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» ο ήµος Αιγίου, συνενώθηκε µε τις 13 µέχρι τότε Κοινότητες και σηµερινά τοπικά διαµερίσµατα. Η θέση και ο ρόλος της περιοχής στο Νοµό και την Περιφέρεια Υπερτοπική χωροταξική θέση Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Αχαΐα (όπως και ο υπόλοιπος ελληνικός χώρος) είναι έξω από τους υφιστάµενους άξονες και κέντρα ανάπτυξης ευρωπαϊκής εµβέλειας. Ωστόσο, η υτική Ελλάδα (και αυτό ισχύει και για την Αχαΐα) δεν ανήκει στις ελληνικές περιφέρειες που αντιµετωπίζουν τις δυσµενέστερες προοπτικές περιθωριοποίησης µε διεθνή κριτήρια. Μια βασική διάσταση, αιτία και αποτέλεσµα ταυτόχρονα, των παραπάνω, είναι η γεωγραφική περιφερειακότητα του Αχαϊκού (και ελληνικού) χώρου σε σχέση µε την ΕΕ. Η επαφή µε την υπόλοιπη ΕΕ είναι δύσκολη έως προβληµατική, ενώ οι σχέσεις µε τις εκτός ΕΕ όµορες µεγάλες γεωπολιτικές και γεωοικονοµικές ενότητες (Μεσόγειος, Βαλκάνια) δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς. Εικόνα 1: Βαθµός προσπελασιµότητας του Ευρωπαϊκού χώρου, multimodal, 2001 11
Τα χαρακτηριστικά αυτά σηµαίνουν ότι οι υπερτοπικές υποδοµές µεταφορών και επικοινωνιών έχουν κρίσιµη σηµασία για τις µελλοντικές εξελίξεις, ιδίως από τη στιγµή που το επίπεδο ανάπτυξής τους είναι χαµηλό, σε σύγκριση µε σχεδόν το σύνολο της ΕΕ25 (ενδεικτικά, ο δείκτης προσπελασιµότητας του Αχαϊκού χώρου στην ΕΕ27 κινείται στο επίπεδο του 40-60 µε µ.ο. της ΕΕ=100, δείκτη >180 στο τρίγωνο Λονδίνο Παρίσι - Βρυξέλλες και 80-100 ακόµα και σε περιοχές της Νότιας Ιταλίας ή της Βουλγαρίας (EPSON 2004, Εικόνα 1). Γεωγραφικά, το Αίγιο βρίσκεται στο βορειοδυτικό τµήµα της Πελοποννήσου στο νοµό Αχαΐας, επαρχεία Αιγιαλείας. Γεωγραφικά βρίσκεται σε 38ο 15' βόρειο πλάτος και 19ο 45,30' ανατολικό µήκος από τον µεσηµβρινό του Παρισιού. Το Αίγιο κατέχει κεντροβαρική θέση επί του οδικού άξονα Ε65 και του θαλάσσιου δίαυλου που συνδέει δύο περιοχές της χώρας µε ιδιαίτερα υψηλή κίνηση τουριστικών σκαφών, του Σαρωνικού κόλπου και των Ιονίων Νήσων. Εικόνα 2: Η θέση του ΟΤΑ στον Νοµό Αχαΐας Ως προαναφέρθηκε, όπως και ο υπόλοιπος ελληνικός χώρος είναι έξω από τους µείζονες άξονες ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου. Από την άλλη πλευρά, βρίσκεται σε κεντροβαρική θέση του ελληνικού χώρου καθώς διασχίζεται από τον κύριο µεταπολεµικό εθνικό άξονα ανάπτυξης Πάτρας - Αθήνας-Θεσσαλονίκης. (Ανατολικός χερσαίος άξονας ή Άξονας «S») Ακόµα, σε µικρή απόσταση από τον ΟΤΑ βρίσκεται ο υπό ανάδυση δυτικός άξονας ανάπτυξης της χώρας (από τον Νοµό Αχαΐας έως τον Νοµό Ιωαννίνων) ο οποίος προβλέπεται να ενισχυθεί σηµαντικά µε την κατασκευή της Ιόνιας οδού. Στο πλαίσιο αυτό το Αίγιο έχει στρατηγική θέση, αφού βρίσκεται επί του άξονα S και παράλληλα σε επαφή µε τη θάλασσα. Σε κοντινή απόσταση από την Αθήνα και την Πάτρα, το Αίγιο βρίσκεται σε θέση που επιτρέπει την ύπαρξη συµπληρωµατικοτήτων µε τις δύο µητροπόλεις. Πίνακας 2: Χιλιοµετρικές αποστάσεις κυριότερων πόλεων από το Αίγιο Πάτρα Αίγιο Κόρινθος Αθήνα Τρίπολη Θεσσαλονίκη 40 (km) 90 175 255 615 Η χωροθέτηση επί του παραδοσιακού (ώριµου) Άξονα «S», όπως δείχνουν οι Πετράκος κ.α (1997) δεν έχει αποδειχθεί ως ικανή συνθήκη περαιτέρω ανάπτυξης, ωστόσο, τα πλεονεκτήµατα της ως σηµείο εκκίνησης σε σχέση µε την εκτός άξονα χωροθέτηση δύσκολα µπορούν να αµφισβητηθούν. Ενδεχόµενα, η γειτνίαση µε τον νέο δυτικό άξονα να αποδειχθεί περισσότερο επωφελής για το Αίγιο, εφόσον τα φαινόµενα που συνόδευσαν την ανάδυση του παραδοσιακού Άξονα S επαναληφθούν και στις τρέχουσες συνθήκες. Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις του στο Αίγιο είναι πρακτικά αδύνατο να προεκτιµηθούν καθώς σηµαντικό ρόλο θα διαδραµατίσουν, πέρα από τη «νέα οικονοµία», το σύνολο των κρατικών παρεµβάσεων: το είδος, η καταλληλότητα και η πληρότητα της στρατηγικής και φυσικά ο χρόνος και ο βαθµός υλοποίησης της. 12
Σε σχέση µε την Αθήνα, το Αίγιο έχει το πλεονέκτηµα να εκπληρώνει τις αναµενόµενες συµπληρωµατικότητες χωρίς να υφίσταται την άµεση επιρροή της, και εκτείνοντας την ακτίνα εξυπηρετήσεων του σε σηµαντική απόσταση προς τα ανατολικά. Η εγγύτητα µε την Πάτρα ωστόσο είναι τέτοια, που δεν του επιτρέπει να την ανταγωνιστεί σε εξυπηρετήσεις Νοµαρχιακού επίπέδου, και συνεπώς καλείται να υποστηρίξει τις όποιες συµπληρωµατικότητες µπορούν να προκύψουν. Οι «Χάρτης 5» από το σχέδιο του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΥΠΕΧΩ Ε 2008) και «Χάρτης A.2» από το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης 5 (ΥΠΕΧΩ Ε, 2003) που επισυνάπτονται καθιστούν σαφή τα δεδοµένα της θέσης του Αιγίου σε υπερτοπικό χωροταξικό επίπεδο. 5 εφεξής ΠΠΧΣΑΑ 13
14
15
Λειτουργικές σχέσεις και εξαρτήσεις µε αστικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής Σύµφωνα µε τα θεσµοθετηµένα πολεοδοµικά σταθερότυπα (ΥΠΕΧΩ Ε, 2004), τα οικιστικά κέντρα ιεραρχούνται σε πέντε επίπεδα, µε βάση κριτήρια πληθυσµιακά και κυρίως ποιοτικά. Τα ποιοτικά κριτήρια αναφέρονται: (1) στο βαθµό πληρότητας σε κοινωνική και διοικητική υποδοµή για τον κάθε οικισµό, (2) στη θέση τους στο χωρικό σύστηµα, καθώς και (3) σε γενικότερη εκτίµηση της φυσιογνωµίας τους, στη βάση και των δεικτών των ρυθµών ανάπτυξής τους. Τα επίπεδα στα οποία εντάσσονται οι οικισµοί είναι τα εξής: Οικισµοί ή οικιστικά κέντρα 5 ου επιπέδου (απλά χωριά): Πρόκειται για µικρού πληθυσµιακού µεγέθους οικισµούς ή συνοικισµούς που περιλαµβάνουν κυρίως κατοικίες καθώς και οικισµούς πιο σύνθετους που εξυπηρετούν µικρό αριθµό γειτονικών οικισµών λόγω µιας λειτουργίας. Οικιστικό κέντρο 4 ου επιπέδου (κεφαλοχώρι) Εξυπηρετούµενος πληθυσµός 2.000-8.000 κάτοικοι περίπου. Οικιστικό κέντρο 3 ου επιπέδου (κωµόπολη) µε µέσο εξυπηρετούµενο πληθυσµό 20.000 κατ. περίπου. Οικιστικό κέντρο 2 ου επιπέδου (νοµαρχιακό κέντρο) µε µέσο εξυπηρετούµενο πληθυσµό 80.000 κατ. περίπου. Οικιστικό κέντρο 1 ου επιπέδου (περιφερειακό κέντρο) µε µέσο εξυπηρετούµενο πληθυσµό 450.000 κατ. περίπου. Οι οικισµοί στην συνέχεια εντάσσονται σε οικιστικές ενότητες, µε κοινά χαρακτηριστικά και ανάγκες, ώστε να είναι δυνατή η καλύτερη χωροταξική οργάνωση εξυπηρετήσεων, µε στόχο την βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων. Οι λειτουργίες που περιέχονται σε κάθε επίπεδο παρουσιάζονται επιλεκτικά στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 3:Επίπεδα οικισµών και λειτουργίες που περιέχουν Γενικές κατηγορίες Εκπαίδευση Υγεία Πρόνοια Αθλητισµός Λειτουργίες Επίπεδα Οικισµών Ειδικές Κατηγορίες 5 ο 4 ο 3 ο 2 ο 1 ο Νηπιαγωγείο ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο Κέντρο Υγείας Περιφερειακό Ιατρείο Βρεφονηπιακός σταθµός ΚΑΠΗ Ανοιχτοί χώροι Πυρήνας Α Πυρήνας Β Βιβλιοθήκη κέντρο νεότητας, Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Πολιτισµικά ιοίκηση Ταχυδροµείο 16
Γενικές κατηγορίες Λειτουργίες Επίπεδα Οικισµών Ειδικές Κατηγορίες 5 ο 4 ο 3 ο 2 ο 1 ο Αστυνοµικό Τµήµα Πυροσβεστική Υπηρεσία ηµοτικές Υπηρεσίες Τηλεφωνείο Υποκατάστηµα Τράπεζας Γραφείο ΕΗ Πρωτοδικείο Νοµαρχιακές Υπηρεσίες Ειδικά Σχολεία.Ο.Υ ΑΕΙ Η πόλη του Αιγίου αναγνωρίζεται ως οικιστικό κέντρο 2 ου επιπέδου, κυρίως λόγω των χωροθετηµένων σε αυτή λειτουργιών. Οικιστικά κέντρα 3 ου και 4 ου επιπέδου δεν υπάρχουν και δεν προβλέπεται να αναπτυχθούν στα όρια του ΟΤΑ. Οι υπόλοιποι οικισµοί του ΟΤΑ (5 ου επιπέδου), καλύπτονται για τις λειτουργίες των επιπέδων 3 και 4 από το Αίγιο. Περιφερειακά Κέντρα στην ευρύτερη περιοχή συνιστούν οι Πάτρα και Τρίπολη, µε το Αίγιο να εξυπηρετείται λόγω εγγύτητας από την πρώτη. Αντίστοιχα, εκτός ορίων ΟΤΑ, το Αίγιο εξυπηρετεί τα κέντρα 3 ου επιπέδου Ακράτας, Καλαβρύτων. Λόγω της θέσης του ανάµεσα στα σηµαντικά αστικά κέντρα των Αθηνών και της Πάτρας και πάνω στον οδικό άξονα που τα συνδέει (ΠΑΘΕ), δεν είναι εφικτό να υπερβεί αυτή τη ακτίνα επιρροής κέντρων 3 ου επιπέδου. Οι λειτουργίες που περιλαµβάνει σήµερα η έδρα του ΟΤΑ είναι τουλάχιστον οι εξής: Υγεία-Πρόνοια: Γενικό Νοσοκοµείο Αιγίου, παιδικοί σταθµοί (4), ΙΚΑ Εκπαίδευση: 4 Γυµνάσια, 2 Λύκεια, 1 ειδικό σχολείο, 2 τµήµατα ΤΕΙ, 1 Ι.Ε.Κ/Τ.Ε.Ε Πολιτιστικά: ηµοτικό Θέατρο, Ωδείο, Πινακοθήκη, ηµοτική Βιβλιοθήκη, Μουσείο Αρχαιοτήτων, Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο, Ιστορικό Αρχείο. Αθλητισµός: Εθνικό Στάδιο Αιγίου, Εθνικό Κλειστό Γυµναστήριο, Σκακιστικό Αθλητικός Όµιλος, Ναυτικός Ιστιοπλοϊκός Όµιλος. Λοιπές υπηρεσίες: ΟΤΕ, ΕΗ, ηµοτική Επιχείρηση Ύδρευσης ( ΕΥΑ), ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης ( ΕΠΑΑ) ΕΛΤΑ, ΟΑΕ,.Ο.Υ, Πρωτοδικείο, Εισαγγελία Πρωτοδικών, Ειρηνοδικείο Αιγιαλείας, Πταισµατοδικείο, Αυτοτελές Γραφείο Υπηρεσίας Επιµελητών του ικαστηρίου Ανηλίκων, Λιµεναρχείο, Λιµενικό Ταµείο, Πυροσβεστική Υπηρεσία, Τελωνείο, Υποθηκοφυλακείο, Αστυνοµικό τµήµα, Αστυνοµικό τµήµα Ασφάλειας, Αστυνοµικό τµήµα Τροχαίας, Υποθηκοφυλακείο, Ν.Ε.Λ.Ε. Αιγίου, Γραφείο ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, Γραφείο Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, ιεύθυνση Ελέγχου Συντήρησης Έργων ( ΕΣΕ), Πολεοδοµία, Επιθεώρηση Εργασίας, ΟΑΕ Υπηρεσίες Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης: Αγρονοµία, Γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης, Υπηρεσία Συγκοινωνιών και Μεταφορών. 17
Πίνακας 4: Οικιστική Οργάνωση του ΟΤΑ και αλληλεξαρτήσεις ΚΑΤΗΓΟΡΙ Α ΝΟΜΟΣ Αχαΐας ΗΜΟΣ Αιγίου 1ο επίπεδο Πάτρα ΟΙΚΙΣΜΟΙ - ΒΑΘΜΟΣ ΣΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΙΚΤΥΟ 2ο επίπεδο Αίγιο 3ο επίπεδο Ακράτα Καλάβρυτα 4ο επίπεδο ιακοπτό Αιγίρα 5ο επίπεδο ΠΛΗΘΟΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΜΕ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΛΟΙΠΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ (Oικισµοί 4ου, 5ου επιπέδου) ΟΙΚΙΣΜΟΙ 1ου, 2ου, 3ου επιπέδου - Αστικοί Οικισµοί ΑΣΤΙΚΟΙ 2 2 Αίγιο 1 1 ΗΜΙΑΣΤΙΚΟΙ (2-10.000) Βαλιµήτικα 1 Πετρόπουλο 1 Πύργος Ασηµάκαινας 1 Λιβάδια 1 Άγιος Ηλίας 1 άφνες 1 ιγελιώτικα 1 Κουλούρα 1 Κούµαρης 1 Κουνινά 1 Αγία Άννα 1 Πελεκίστρα 1 Πετροβούνι 1 Άγιος Ιωάννης 1 Άνω Μαυρίκι 1 Κάτω Μαυρίκι 1 Μελίσσια 1 Λάκκα 1 Πυργάκι 1 Παρασκευή 1 Κάτω Πτέρη 1 Άγιος Ανδρέας 1 Άγ. Παντελεήµων 1 Αχλαδιά 1 Πτέρη 1 Μπουφούσκια 1 Σελινούντας 1 Τέµενη 1 Χατζή 1 Σύνολα ΟΤΑ 1 1 29 ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ 18
Επικουρικά µπορεί να ληφθεί υπόψη για το ρόλο των οικιστικών κέντρων της ευρύτερης περιοχής, οι ρόλοι που προδιαγράφονται για αυτά από το ΠΠΧΣΑΑ (ΥΠΕΧΩ Ε, 2003): Πίνακας 5: ιάρθρωση και Ιεράρχηση Αστικού ικτύου, κατά ΠΠΧΣΑΑ Πάτρα Κέντρο 1 ου επιπέδου [ ] Αίγιο Εξαρτηµένα κέντρα 2 ου επιπέδου [ ] Ρίο Εξαρτηµένα κέντρα 3 ου επιπέδου Κ. Αχαΐα Χαλανδρίτσα Σταυροδρόµι Ακράτα Καλάβρυτα Κλειτορία Εξαρτηµένα κέντρα 4 ου επιπέδου Παραλία Οβρία Βραχναίικά Άνω Αχαΐα Μετόχι Σαγαίικα Λεόντιο Καλέντζι ιακοπτό Ροδοδάφνη Λαµπίρι Αιγίρα Ψωφίς άφνη Πίνακας 6: Προωθητικές ραστηριότητες Αστικών Κέντρων Αστικά Κέντρα Ευρύτερη περιοχή Πατρών (Πάτρα, Ρίο, Αντίρριο, Κ. Αχαΐα) Αναπτυξιακός ρόλος Εθνικός Πόλος Ανάπτυξης Πύλη κόµβος ιευρωπαϊκών ικτύων Κέντρο 1 ου επιπέδου Αναπτυξιακές Υποδοµές ΠΑΘΕ Ζεύξη Ρίου Αντίρριου Σιδηροδροµικό ίκτυο Προαστιακός Σιδηρόδροµος (µελέτη βιωσιµότητας Νέος Λιµένας Πανεπιστήµιο ΤΕΙ Νοσοκοµείο ΒΕΠΕ ιεθνές συνεδριακό και εκθεσιακό κέντρο Τεχνολογικό Πάρκο Προωθητικές ραστηριότητες Τριτογενής τοµέας Ανώτατη εκπαίδευση. Ανάπτυξη έρευνας & καινοτοµίας Υπηρεσίες Υγείας Εµπορευµατικό ιαµετακοµιστικό κέντρο σε συµπληρωµατικό ρόλο µε τον Αστακό ιοίκηση Συνεδριακός τουρισµός Μεταποίηση Αίγιο Κέντρο Νοµαρχιακής Ανάπτυξης 2 ου επιπέδου σε συµπληρωµατικό ρόλο µε την Πάτρα [ ] Λιµένας ΠΑΘΕ Σιδηροδροµικό ίκτυο Προαστιακός Σιδηρόδροµος (µελέτη βιωσιµότητας ΤΕΙ Νοσοκοµείο Εµπόριο Ανώτατη εκπαίδευση Υπηρεσίες Υγείας ιοίκηση Μεταποίηση 19