Κοινωνία ηων πολιηών, εκπαίδεσζη και παιδαγωγική ζηην πορεία ηης εσρωπαϊκής ενοποίηζης. ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΡΟΛΛΙΟΥ Κχξηνο ζηφρνο ηεο εηζήγεζεο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηεο έλλνηαο "θνηλσλία ησλ πνιηηψλ" κε ζπγθεθξηκέλεο αληηιήςεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδαγσγηθή ζηα πιαίζηα ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο. Δίλαη, βέβαηα, αδχλαηνλ ζε κηα εηζήγεζε λα πξνζεγγίζνπκε ην ζχλνιν ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο ε έλλνηα αμηνπνηείηαη σο αλαιπηηθή θαηεγνξία γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεηαβνιψλ ή / θαη σο ζπληζηψζα ζηνρνζεζηψλ γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδαγσγηθή. Θα πεξηνξηζηνχκε ζηε κειέηε ηεο ρξήζεο ηεο απφ δχν Διιελεο δηαλννχκελνπο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Με βάζε απηή ηε κειέηε ζα επηρεηξήζνπκε λα θαηαιήμνπκε ζε ζπγθεθξηκέλεο επηζεκάλζεηο πνιηηηθνχ θαη ζεσξεηηθνχ ραξαθηήξα. Οη επηζεκάλζεηο απηέο αθνξνχλ α) πνιηηηθέο γχξσ απφ ηηο νπνίεο αξζξψλεηαη ζηνλ ειιεληθφ θνηλσληθφ ζρεκαηηζκφ ε ζπδήηεζε θαη αληηπαξάζεζε γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδαγσγηθή πξάμε θαη β) δπλαηφηεηεο αμηνπνίεζεο ηεο έλλνηαο θνηλσλία ησλ πνιηηψλ απφ ηνλ πνιηηηθφ ρψξν ηεο αξηζηεξάο. Το εκπαιδευηικό μανιθέζηο Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 1995 ε ειιεληθή βηβιηνγξαθία ησλ επηζηεκψλ ηεο Αγσγήο εκπινπηίζηεθε κε έλαλ ηφκν 700 πεξίπνπ ζειίδσλ. Τελ επηκέιεηα ηεο έθδνζεο είραλ αλαιάβεη δχν θαζεγεηέο, νη θ.θ. Καδακίαο (Παλεπηζηήκην Αζελψλ θαη Wisconsin ησλ ΗΠΑ) θαη Καζζσηάθεο (Παλεπηζηήκην Αζελψλ θαη -ηφηε- πξφεδξνο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ιλζηηηνχηνπ). Οη δχν επηκειεηέο δελ πεξηνξίζηεθαλ ζηελ επηινγή ησλ θεηκέλσλ ηεο έθδνζεο 1 θαη ζε δηθέο ηνπο ζπκβνιέο ζηελ νινθιήξσζή ηνπ, αιιά πηνζέηεζαλ κηα ζπάληα γηα ηα αθαδεκατθά δεδνκέλα πξαθηηθή. Πξφηαμαλ έλα θνηλφ θείκελφ ηνπο κε ηνλ εληππσζηαθφ ηίηιν "Δθπαηδεπηηθφ καληθέζην: πξνβιεκαηηζκνί γηα ηελ αλαζπγθξφηεζε θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο" 2 ην νπνίν δελ εληάζζεηαη ζε θάπνηα απφ ηηο επξείεο ζεκαηηθέο ελφηεηεο 3 ηεο έθδνζεο. Σηνλ πξφινγν ηνπ ηφκνπ, γηα ηε ζπγθξφηεζε ηνπ νπνίνπ ζπλεξγάζηεθαλ άιινη 22 παλεπηζηεκηαθνί θαη εξεπλεηέο, δηαηππψλεηαη έλα θηιφδνμν ζεσξεηηθφ ζρέδην:
"Παξαδίλνληαο ην βηβιίν απηφ ζηε δεκνζηφηεηα, ζέινπκε λα πηζηεχνπκε φηη ζπκβάιινπκε ζεηηθά ζηελ πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, αθνχ, πέξα απφ ηελ επηζήκαλζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη ησλ δπζθνιηψλ, δηαηππψλνπκε πξνηάζεηο, θαη θπξίσο, δηακνξθψλνπκε έλα λέν ηδενινγηθν-πνιηηηθφ ζεσξεηηθφ πιαίζην θαηαλφεζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ζην θέληξν ηνπ νπνίνπ βξίζθεηαη ε ζεσξία ηνπ θξάηνπο". Σην καληθέζην πνπ ζπλέηαμαλ νη θ.θ. Καδακίαο θαη Καζζσηάθεο εληνπίδνπλ σο θεληξηθφ πξφβιεκα ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο ην "ζηζχθεην ζχλδξνκν" ηεο βαζαληζηηθήο πνξείαο γηα αλαζπγθξφηεζε θαη εθζπγρξνληζκφ. Πξφθεηηαη, φπσο καο πιεξνθνξνχλ, γηα ηηο αζπλέπεηεο, αληηθάζεηο θαη παιηλδξνκήζεηο, ην "πήγαηλε-έια" αλάκεζα ζηε κεηαξξχζκηζε θαη ηελ αληηκεηαξξχζκηζε πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο αιιεπάιιειεο κεηαπνιεκηθέο πξνζπάζεηεο αιιαγήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαγκάησλ. Τα πνζνζηά ησλ δηαξξνψλ απφ ηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε, ε ζπλερήο επαλεκθάληζε ηνπ γισζζηθνχ δεηήκαηνο, ε κε εθπιήξσζε ηνπ αηηήκαηνο γηα ηζφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ, ε αηξνθηθφηεηα θαη ε θνηλσληθή ππνβάζκηζε ηεο ηερληθήο-επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, ηα αλεπαξθή εθφδηα ηνπ έκςπρνπ δπλακηθνχ, ηα αδηέμνδα ηνπ ζπζηήκαηνο εηζαγσγήο ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε, ε έιιεηςε ζχλδεζεο κε ηηο αλαπηπμηαθέο αλάγθεο ηεο ρψξαο θαη ε πνηνηηθή πζηέξεζε ηεο εθπαίδεπζεο κπξνζηά ζηελ πξφθιεζε ηεο Νέαο Δπξψπεο απνηεινχλ ηα βαζηθά πξνβιήκαηα. Σε απηά πξνζηίζεηαη έλα πιήζνο άιισλ θαηλνκέλσλ φπσο ε ππαλάπηπμε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ελειίθσλ, ην αθαηάιιειν ζχζηεκα δηνξηζκψλ, ε έιιεηςε πιηθνηερληθήο ππνδνκήο θαη πφξσλ, ε απνπζία ζπζηεκαηηθήο αμηνιφγεζεο, ε ππνηππψδεο εθπαηδεπηηθή έξεπλα θαη ε θνκκαηηθνπνίεζε ηεο επηινγήο ησλ ζηειερψλ. (Δ.Μ.ζ.ζ. 13-14). Όια ηα παξαπάλσ, ζχκθσλα κε ηελ αλάιπζε ησλ ζπληαθηψλ ηνπ καληθέζηνπ, δελ κπνξνχλ λα εμεγεζνχλ κε ηε ρξήζε εξκελεπηηθψλ παξαδεηγκάησλ πνπ πξνζεγγίδνπλ ηελ εθπαίδεπζε απνθιεηζηηθά θαη κφλν κέζα ζε ζρνιεηνθεληξηθά θαη ζηελά ςπρνπαηδαγσγηθά πιαίζηα. Αληίζεηα, ε ιχζε πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζε εξκελεπηηθά ζρήκαηα "πνπ εμεηάδνπλ θαη αλαιχνπλ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα σο πνιχπινθν δεκφζην ζεζκφ δηαθπβέξλεζεο, άζθεζεο εμνπζίαο θαη θνηλσληθνχ ειέγρνπ θαη σο βαζηθφ κεραληζκφ παξαγσγήο, αλαπαξαγσγήο θαη θαηαμίσζεο ηεο γλψζεο". Με ζεκέιην απηή ηε ζεσξεηηθή νξηνζέηεζε νη ζπληάθηεο ηνπ καληθέζηνπ είλαη θαηεγνξεκαηηθνί: "Βαζηθή πεπνίζεζή καο είλαη φηη ην ζρνιείν δελ αιιάδεη, φηαλ αιιάδνπκε κφλν ην ζρνιείν" (Δ. Μ. ζ. 15). Πξφθεηηαη γηα δηαηχπσζε ελφο
ζπλζήκαηνο κε βάζε ην νπνίν θάιιηζηα ζα κπνξνχζε -αλ έθξηλε θάπνηνο /α κφλν απηφ- λα θαηαηάμεη ηηο ζέζεηο ησλ θθ. Καδακία θαη Καζζσηάθε ζην ρψξν ησλ πην ξεμηθέιεπζσλ θνηλσληθψλ ζεσξήζεσλ γηα ηελ εθπαίδεπζε. Πψο φκσο αιιάδεη ην ζρνιείν, ή θαιχηεξα, κε βάζε ην ζχλζεκα πνπ πξναλαθέξζεθε ηη πξέπεη λα αιιάμεη ζηελ θνηλσλία γηα λα αιιάμεη ην ζρνιείν; Οη επηκειεηέο ηεο έθδνζεο, έρνληαο ζέζεη σο ζηφρν ζηνλ πξφινγφ ηεο λα ζπκβάιινπλ ζηε ράξαμε κηαο "λέαο πνιηηηθήο ζηξαηεγηθήο" ζηα εθπαηδεπηηθά ζέκαηα, ζεκεηψλνπλ: "Αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ αλαζπγθξφηεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζεσξνχκε ηελ παξάιιειε αλακφξθσζε θαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ πνιηηηθνχ θαη ζεζκηθνχ ζπγθεηκέλνπ, ηελ αλαζπγθξφηεζε, κε άιια ιφγηα, ηνπ θξάηνπο ζε ζρέζε κε ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ" (Δ. Μ. ζ. 15). Όκσο, νη αλαγλψζηεο ηνπ καληθέζηνπ δελ κπνξνχλ λα βξνπλ ζε θάπνην ζεκείν ηνπ νπνηνλδήπνηε επαξθή (απφ ζεσξεηηθή άπνςε) νξηζκφ ηφζν ηνπ θξάηνπο, φζν θαη ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ γηα λα κπνξέζνπλ λα αληηιεθζνχλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνζεγγίδεηαη ε κεηαμχ ηνπο ζρέζε, νχηε θαλ κηα παξαπνκπή ζε θάπνηεο ζρεηηθέο κε ηηο δχν έλλνηεο ζπδεηήζεηο. Η έιιεηςε ζαθήλεηαο δελ εκπνδίδεη ηνπο δχν ζπγγξαθείο λα πεξηνδνινγνχλ ηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθή εθπαίδεπζεο θαη λα δηαηππψλνπλ ζπκπεξάζκαηα γηα ηε ζρέζε ηνπ θξάηνπο κε ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Έηζη, κεηά απφ κηα ζχληνκε αλαδξνκή πνπ εζηηάδεη ηελ πξνζνρή ηεο ζηελ "εζληθνπνίεζε" θαη "θξαηηθνπνίεζε" ηεο εθπαίδεπζεο ηνλίδνληαο κε έκθαζε ην "γξαθεηνθξαηηθφ θαηλφκελν" νη θθ. Καδακίαο θαη Καζζσηάθεο πξνηείλνπλ ηε δηακφξθσζε κηαο λέαο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ "κε γλψκνλα ηηο αλάγθεο θαη ηε ζπκκεηνρή ηεο δεχηεξεο σο ζρεηηθά απηφλνκνπ θέληξνπ εμνπζίαο". Καηά ηελ άπνςή ηνπο, "εθεί πξέπεη λα εζηηαζζεί ην θέληξν βάξνπο κηαο λέαο εθπαηδεπηηθή πνιηηηθήο" (Δ. Μ. ζ.19). Θα ήηαλ ζθάικα λα ζπκπεξάλνπκε φηη νη ζπγγξαθείο ηνπ καληθέζηνπ ζηεξίδνπλ ηηο πξνηάζεηο ηνπο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ αιιαγή ησλ παηδαγσγηθψλ αληηιήςεσλ ζε κηα εληειψο αφξηζηε δηάθξηζε αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ, παξά ηα πνιιαπιά εξσηήκαηα πνπ κπνξνχλ λα ηεζνχλ γηα γεληθφινγεο θξάζεηο φπσο "αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ" θαη "ζπκκεηνρή ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ σο ζρεηηθά απηφλνκνπ θέληξνπ εμνπζίαο", εξσηήκαηα πνπ πνιιαπιαζηάδνληαη απφ ηε ζεσξεηηθή απξνζδηνξηζηία ηεο δηάθξηζεο θνηλσλία ησλ πνιηηψλ-θξάηνο, φηαλ δελ νξίδεηαη νχηε ν έλαο νχηε ν άιινο πφινο ηεο ζρέζεο. Η θαηαγξαθή θαη θαηαλφεζε ησλ πξαθηηθψλ πξνζδηνξηζκψλ ηεο έλλνηαο ηεο θνηλσλίαο
ησλ πνιηηψλ θαη ηνπ θξάηνπο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην καληθέζην θαη ζε άιια θείκελα ησλ ζπγγξαθέσλ ζα καο βνεζήζεη λα εμεηάζνπκε ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο δηάθνξα "ζεσξεηηθά ζρήκαηα" πνπ "θηινδνμνχλ" λα παίμνπλ ην ξφιν εξκελεπηηθψλ θιεηδηψλ γηα ηε κειέηε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο αμηνπνηνχληαη γηα λα λνκηκνπνηήζνπλ ηδενινγηθά ηε ζχγρξνλε κεηαξξχζκηζε ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Σχκθσλα κε έλα άξζξν ηνπ θ. Καδακία πνπ δεκνζηεχεηαη ζηνλ ίδην ηφκν κε ην Δθπαηδεπηηθφ Μαληθέζην 4 ε πην ζηέξεε βάζε γηα ηελ αλάιπζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ηεο Δλσκέλεο Δπξψπεο είλαη νη απφςεηο ησλ πνιηηεηνιφγσλ Hoffman, Keohane θαη Nye πνπ απνθαινχλ ην λεν-επξσπατθφ πνιηηηθφ ζρήκα δηεζλέο θαζεζηψο (international regime), έλα ζχζηεκα ην νπνίν πεξηθιείεη "έλα ζχλνιν απφ λφξκεο ζπκπεξηθνξάο, θαλνληζκνχο θαη πνιηηηθέο πνπ θαιχπηνπλ έλα επξχ θάζκα ζεκάησλ δηαδηθαζηηθψλ θαη νπζηαζηηθψλ θαη πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε ζχλαςε ζπκθσληψλ αλάκεζα ζηα θξάηε κέιε". Μάιηζηα, ν θ. Καδακίαο ζπκθσλεί κε ηνπο ίδηνπο πνιηηεηνιφγνπο ζην φηη ε Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε ηνπ 1984 ήηαλ απφξξνηα (θπξίσο) κηαο ζχγθιηζεο εζληθψλ ζπκθεξφλησλ γχξσ απφ ην λενθηιειεχζεξν απνξξπζκηζηηθφ πξφγξακκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ `80. Λίγν παξαθάησ δηαβάδνπκε φηη ην έζλνο-θξάηνο έρεη ράζεη ην παηρλίδη ηφζν "πξνο ηα έμσ" (έρνληαο παξακεξηζηεί απφ ηελ παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη άιισλ πξνβιεκάησλ φπσο ε νηθνινγία θαη ε πγεία πνπ ππνβάιινπλ ηελ αλαγθαηφηεηα χπαξμεο ππεξεζληθψλ δνκψλ) φζν θαη "πξνο ηα κέζα" (κε κπνξψληαο λα αγλνήζεη ηηο ππθλέο αηηηάζεηο γηα ηνπηθή ή πεξηθεξεηαθή απηνλνκία ζηε ιήςε θαη εθαξκνγή ησλ ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ). Ή φπσο (θαηά ηνλ θ. Καδακία) ιέεη ν Giddens ην έζλνοθξάηνο έρεη θαηαζηεί πνιχ κηθξφ γηα ηα κεγάια πξνβιήκαηα ηεο δσήο θαη πνιχ κεγάιν γηα ηα κηθξά πξνβιήκαηα ηεο δσήο. Σηε ζπλέρεηα, ν θ.καδακίαο παξαζέηεη απνζπάζκαηα απφ ηνπο Lipietz, Harvey, Murray, Hargreaves θαη Hall γηα λα "ελλνηνινγήζεη" ηελ νηθνλνκηθν-πνιηηηθή δηάζηαζε ηνπ λέν-επξσπατθνχ εθζπγρξνληζκνχ σο ζηαδηαθή κεηεμέιημε απφ ην βηνκεραληθφ ζην κεηαβηνκεραληθφ ηξφπν θαπηηαιηζηηθήο παξαγσγήο, ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ, νξγάλσζεο θαη ειέγρνπ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο θαηαλάισζεο. Απέλαληη ζε απηέο ηηο ζεκαληηθέο αιιαγέο πνπ ζεσξείηαη φηη ζθξαγίδνληαη απφ ηηο αληηθάζεηο θαη ηα δηιήκκαηα ηνπ θηιειεχζεξνπ ηδενινγήκαηνο (έρνληαο ην θνηλσληθφ αληίηηκν ηεο θνηλσλίαο 1/3-2/3, ησλ λεφπησρσλ θαη ησλ επηπηψζεσλ ζην γπλαηθείν εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη ηηο κεηνλφηεηεο), "ε πξφθιεζε πνπ έρεη λα αληηκεησπίζεη ε θνηλσλία
ησλ πνιηηψλ ζηε λέα επξσπατθή πξαγκαηηθφηεηα ζπλίζηαηαη ζηε ζπγθξάηεζε ηεο ζπλνρήο ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ ( ) θαη ηε δηαθχιαμε ηεο αλζξψπηλεο δηάζηαζεο ηνπ λεν-επξσπατθνχ εθζπγρξνληζκνχ". Σην λέν θφλην ηεο λενθνξληηθήο επέιηθηεο νηθνλνκίαο, πάληα ζχκθσλα κε ηε ζπιινγηζηηθή πνπ δηαπεξλά ην ίδην άξζξν ηνπ θ. Καδακία, ηδηαίηεξε ζεκαζία απνθηά εθείλν ην είδνο ηεο εθπαίδεπζεο πνπ επηδηψθεη ηελ εμνηθείσζε ζηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη ηελ θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ φπσο ε πξνζαξκνζηηθφηεηα, ε ππεπζπλφηεηα, ε επειημία θαη ε ηθαλφηεηα ζπλεξγαζίαο. Τν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζα πξέπεη λα θαιιηεξγεί απηνλνκία, εμαηνκίθεπζε θαη ζπλεξγαζία ζηε κάζεζε. Γηα φζνπο θαη φζεο είλαη εμνηθεησκέλνη/εο κε ηελ νξνινγία επίζεκσλ θεηκέλσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ησλ κέζσλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 θαη κε ηηο πξνηάζεηο ηεο Σηξνγγπιήο Τξαπέδεο ησλ Δπξσπαίσλ Βηνκεράλσλ 5, νη νκνηφηεηεο ησλ πξνεγνχκελσλ παηδαγσγηθψλ πξνηάζεσλ είλαη θαλεξέο. Ωζηφζν, δελ πξέπεη λα καο παξαζχξνπλ ζε πξφρεηξεο εθηηκήζεηο. Η εμέηαζε ησλ δηαθνξψλ ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο ησλ δχν ζπληαθηψλ ηνπ καληθέζηνπ κπνξεί λα καο νδεγήζεη ζε αμηφινγα ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζε ζπγθεθξηκέλεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο. Σε κηα εηζήγεζε ηνπ θ. Καζζσηάθε πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ην 1991, θαη αλαθνηλψζεθε ζε δχν παηδαγσγηθά ζπλέδξηα ηνπ 1991 θαη ηνπ 1993 κε κηθξέο δηαθνξνπνηήζεηο 6 εθθξάδεηαη κηα απινχζηεξε (απφ απηή ηνπ θ. Καδακία) ζπιινγηζηηθή. Η ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ζηηο ζπλερείο αιιαγέο, ην πλεχκα ζπλεξγαζίαο, ε δεκηνπξγηθφηεηα, ε θξηηηθή ηθαλφηεηα, νη γεληθέο γλψζεηο θαη νη δεμηφηεηεο πνπ ζα είλαη δεθηηθέο πνηθίισλ κεηαγελέζηεξσλ εμεηδηθεχζεσλ θαη, πξνπαληφο, νη ηθαλφηεηεο κάζεζεο ηξφπσλ κάζεζεο ηεθκεξηψλνληαη σο παηδαγσγηθέο πξνηεξαηφηεηεο ζηελ πξψηε εθδνρή ηνπ θεηκέλνπ α) ζηελ πεπνίζεζε πσο ην φξακα ηνπ "νηθνπκεληθνχ ρσξηνχ" ηνπ Mcluan είλαη ήδε κηα πξαγκαηηθφηεηα θαη β) ζηελ ππφζεζε φηη ηα ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ ζα παίδνπλ ζην κέιινλ ην ξφιν ηνπ ζπληνληζηή παξά ηνπ θαηεπζπληή ελψ νη εξγαδφκελνη πεξηζζφηεξν ην ξφιν ηνπ ζπλεξγάηε παξά ηνπ άβνπινπ εθηειεζηή εληνιψλ, ζχκθσλα κε ηηο κειέηεο ηνπ ΟΟΣΑ θαη ησλ Απνζηνιίδε-Γηαλλίηζε πνπ επηθαιείηαη ν ζπγγξαθέαο. Σηε δεχηεξε εθδνρή ηεο εηζήγεζεο ε πεπνίζεζε πεξί ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ηνπ νηθνπκεληθνχ ρσξηνχ έρεη απαιεηθζεί, ελψ έρεη πξνζηεζεί ε πξνβιεκαηηθή ηνπ πεξάζκαηνο απφ ην θνξληηθφ κνληέιν ζην κεηαθνξληηθφ, πξνθαλψο γηα λα ζηεξηρζνχλ κε κεγαιχηεξε ζεσξεηηθή επάξθεηα νη ίδηεο παηδαγσγηθέο πξνηάζεηο. Όκσο, παξά ηηο επηκέξνπο
"βειηηψζεηο", ε ζεσξεηηθή ππνζηήξημε ησλ πξνηάζεσλ είλαη ζαθψο πξνβιεκαηηθή: ν αλαγλψζηεο, αλ πάξεη ζηα ζνβαξά ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ θ. Καζζσηάθε, είλαη βέβαηνο φηη δεη ζε έλα λέν θνηλσληθφ ζχζηεκα πνπ αληηθαζηζηά λνκνηειεηαθά ηνλ θαπηηαιηζκφ. Αληίζεηα, ν θ. Καδακίαο ππεξέρεη ζην πεδίν ηεο ζεσξίαο, θπξίσο γηαηί ηεθκεξηψλεη ηηο ίδηεο (ζε γεληθέο γξακκέο) παηδαγσγηθέο πξνηάζεηο ζε έλα πιήζνο αλαθνξψλ, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαη απφ δηαλννχκελνπο ηεο επξσπατθήο αξηζηεξάο. Βέβαηα, ε επξχηεηα ηεο ηεθκεξίσζεο δελ ζπλεπάγεηαη φηη ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηα θείκελα ηνπ ν πνιιαπιφο αληίινγνο ζηηο κειέηεο πνπ επηθαιείηαη, αληίινγνο πνπ πξνέξρεηαη θπξίσο θαη πάιη απφ ην ρψξν ηεο αξηζηεξάο. Γηα παξάδεηγκα, ν αλαγλψζηεο ησλ θεηκέλσλ ηνπ θ. Καδακία δελ κπνξεί λα βξεη ζε νπνηνδήπνηε ζεκείν θάπνηα θξηηηθή ζηε λενθνξληηθή πξνζέγγηζε παξ' φηη νξηζκέλεο είλαη επξέσο γλσζηέο ζηελ ειιεληθή θαη δηεζλή βηβιηνγξαθία 7. Γηαβάδνληαο κηα άιιε εηζήγεζε ηνπ θ. Καδακία ηνπ 1991 8 πνπ αλαθνηλψζεθε ζην ίδην ζπλέδξην (ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο) ζην νπνίν νη ζχλεδξνη παξαθνινχζεζαλ ηελ αξρηθή εθδνρή ηεο εηζήγεζεο ηνπ θ. Καζζσηάθε, κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε έλαλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ νηθνδφκεζε ηεο Δπξψπεο ε νπνία δεκηνπξγεί πξνθιήζεηο, επθαηξίεο αιιά θαη θηλδχλνπο. Ο θ. Καδακίαο εθηηκά φηη δηακνξθψλεηαη έλαο ηχπνο θαπηηαιηζηηθνχ λενθηιειεχζεξνπ "κεηα-θξάηνπο πξφλνηαο", πξνσζείηαη ε ελίζρπζε ηεο ζπλείδεζεο ηνπ "αλήθεηλ ζηελ Δπξψπε" θαη κεηψλνληαη νη εζλνθεληξηθέο θαη εζληθηζηηθέο ηάζεηο. Δπίζεο, παξνπζηάδνληαη ραξαθηεξηζηηθά ελφο ηχπνπ ηερλνθξαηηθνχ εθζπγρξνληζκνχ ζηα πιαίζηα ηνπ λενθνξληηζηηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο θαη ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ, ελψ είλαη αλακελφκελεο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο ζπγθξνχζεηο, ίζσο θαη ηδενινγηθέο, εμαηηίαο ησλ θαηλνκέλσλ ηεο θνηλσληθήο αλαδηάξζξσζεο θαη πεξηζσξηνπνίεζεο. Γηα ηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε, ππάξρνπλ δχν δπλαηφηεηεο επηινγήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Η πξψηε, ηελ νπνία ν θ. Καδακίαο νλνκάδεη "πξνζαξκνζηηθή" πεξηιακβάλεη α) ηελ εηζαγσγή ηεο λέαο ηερλνινγίαο ζηα ζρνιεία σο ηέηαξην βαζηθφ αληηθείκελν θνληά ζηελ αλάγλσζε, ηε γξαθή θαη ηελ αξίζκεζε, β) ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ πξνγξακκάησλ θαη ηεο γλψζεο, γ) ηελ εθκάζεζε μέλσλ γισζζψλ, δ) ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο, ε) ηε δηαζχλδεζε κε ηηο επηρεηξήζεηο, δ) ηε θηιειεπζεξνπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο αγνξάο κε ηελ ελίζρπζε ηεο ηδησηηθήο πξσηνβνπιίαο θαη ε) ηελ αλάπηπμε ηεο επξσπατθήο δηάζηαζεο. Όκσο, "απηή ε δηνξζσηηθή-πξνζαξκνζηηθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή δελ επαξθεί γηα λα ζεξαπεχζεη ηηο
ρξφληεο παζνινγίεο ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, έηζη πνπ λα κπνξέζεη λα αληηκεησπίζεη θάζεηα θαη απνηειεζκαηηθά ηε λενεπξσπατθή πξαγκαηηθφηεηα", ζχκθσλα κε ηνλ εηζεγεηή. Η δεχηεξε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή είλαη ε "δηακνξθσηηθή-ξηδνζπαζηηθή".καηά ηνλ θ. Καδακία ζπγθξνηείηαη απφ α) ηε δηακφξθσζε επξσθεληξηθψλ, πνιπθεληξηθψλ, δηαπνιηηηζκηθψλ θαη πνιππνιηηηζκηθψλ ζηφρσλ πνπ λα είλαη αληηιεπηνί, θαηαλνεηνί, εθηθηνί θαη φζν ην δπλαηφλ αληηθεηκεληθνί, θπξίσο ζην κηθξνεπίπεδν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηελ αλαδηάξζξσζε ηεο ιπθεηαθήο βαζκίδαο κε βάζε ην εληαίν πνιπθιαδηθφ ηχπν ζρνιείνπ, β) ηε κεηαβνιή ηνπ ξφινπ ηνπ θεληξηθνχ θνξέα ηεο εθπαίδεπζεο απφ ειεγθηηθφ ζε επηθνπξηθφ θαη αλαδηαλεκεηηθφ ππέξ ησλ κεηνλεθηνχλησλ νκάδσλ, γ) ηε γεληθή παηδεία θαη φρη ηε ζηελή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη επέιηθηε εμεηδίθεπζε γηα ην κεηαθνξληηθφ κνληέιν παξαγσγήο θαη δ) ηελ αλαδηάξζξσζε ηεο θαηάξηηζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε έκθαζε ζηελ πξαθηηθή άζθεζε, ηελ επαγγεικαηηθνπνίεζε φπσο θαη ηελ έξεπλα θαη ηε ζπλερή αμηνιφγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ο θ. Καδακίαο δείρλεη λα ακθηηαιαληεχεηαη ην 1991 αλάκεζα ζηηο δχν εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο φηαλ γξάθεη φηη "επηπξφζζεηα, θαη ίζσο πην ζεκαληηθά" ζηε δηνξζσηηθή-πξνζαξκνζηηθή πνιηηηθή "ζα πξέπεη λα δηακνξθσζεί ξηδηθά ην φιν ζχζηεκα. Λίγεο ζεηξέο πην θάησ, ε πξνηίκεζή ηνπ πξνο ηε δηακνξθσηηθήξηδνζπαζηηθή πνιηηηθή γίλεηαη ζαθέζηεξε, ρσξίο φκσο λα απνξξίπηεηαη νινθιεξσηηθά ε "πξνζαξκνζηηθή": "Πξνηείλνπκε, κε άιια ιφγηα, κηα δηακνξθσηηθή παξά απιψο κηα πξνζαξκνζηηθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή". Τέζζεξα ρξφληα αξγφηεξα, φηαλ ν θ. Καδακίαο ζπλππνγξάθεη ην καληθέζην κε ηνλ θ. Καζζσηάθε, ε θαηάζηαζε ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε είλαη δηαθνξεηηθή απφ ην 1991. Οη εθινγέο ηνπ 1993 έρνπλ ζεκαηνδνηήζεη ηελ αλαθνπή ησλ πξνζπαζεηψλ ηεο Νέαο Γεκνθξαηίαο λα εθαξκφζεη έλα λενθηιειεχζεξν πξφγξακκα εκπλεπζκέλν απφ ηελ εκπεηξία αγγινζαμνληθψλ ρσξψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ `80 πνπ έκνηαδε πνιχ κε ηελ πξνζαξκνζηηθή πνιηηηθή ηελ νπνία πεξηέγξαθε ν θ. Καδακίαο ην 1991. Βέβαηα, ε αλαθνπή απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ην "πάγσκα" ησλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ ηνπ ηειεπηαίνπ ππνπξγνχ παηδείαο ηεο Νέαο Γεκνθξαηίαο απφ ηε λέα θπβέξλεζε ηνπ ΠΑΣΟΚ ήηαλ απνηέιεζκα θπξίσο ηνπ θηλήκαηνο ησλ καζεηψλ, ησλ θηλεηνπνηήζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ αληηδξάζεσλ πνπ πξνθάιεζε ε δνινθνλία (θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ίδησλ αγψλσλ), ηνπ θαζεγεηή Τεκπνλέξα. Μεηά ηηο εθινγέο ηνπ 1993 είλαη θαλεξφ φηη ππάξρεη πξνβιεκαηηζκφο ζηε λέα θπβέξλεζε γηα ηελ πνιηηηθή πνπ πξέπεη λα εθαξκνζηεί ζηελ εθπαίδεπζε. Σε απηή ηε
ζπγθπξία πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πξνζπάζεηεο γηα εμεχξεζε "αληηθεηκεληθψλ" ιχζεσλ 9 νη θ.θ. Καδακίαο θαη Καζζσηάθεο ζπγγξάθνπλ ην καληθέζην ηνπο. Πνηεο είλαη φκσο νη επηινγέο πνπ πξνηείλνληαη ζ`απηφ, ζηεξηγκέλεο ζηα ζεσξεηηθά ζρήκαηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ηνπ λενθνξληηζκνχ θαη ηνπ "ζηζχθεηνπ ζπλδξφκνπ" πνπ κπνξεί λα μεπεξαζηεί θπξίσο κέζσ ηεο κεηαβνιήο ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ; Σε πνηά απφ ηηο δχν εθδνρέο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ πεξηέγξαςε ν θ. Καδακίαο ην 1991 κπνξεί λα εληαρζεί ην καληθέζην; Οη ζεκαηηθέο ελφηεηεο-γεληθέο θαηεπζχλζεηο ζηηο νπνίεο αξζξψλνληαη νη πξνηάζεηο ηνπ καληθέζηνπ θαίλεηαη λα εληάζζνληαη ζηελ πξνβιεκαηηθή ηεο "δηακνξθσηηθήο-ξηδνζπαζηηθήο" πνιηηηθήο πνπ πξνηηκνχζε ν θ. Καδακίαο ην 1991: απνθέληξσζε ηεο εθπαίδεπζεο, απνδνρή ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηνπ επξσπατθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ, δνκηθή αλακφξθσζε, αιιαγή ηνπ ηξφπνπ πξφζβαζεο ζηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε, δηαζχλδεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ηνλ θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ ηνπ πεξίγπξν, αλαζεψξεζε ηεο ζρέζεο εθπαίδεπζενηθνλνκηθή αλάπηπμε, αλαλέσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο εθπαίδεπζεο θαη αλαβάζκηζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Όκσο, θάησ απφ ηνπο ηίηινπο ησλ ζεκαηηθψλ ελνηήησλ-γεληθψλ θαηεπζχλζεσλ ε "πξνζαξκνζηηθή" πνιηηηθή εγεκνλεχεη. Δθεί κπνξνχκε λα δηαβάζνπκε φηη ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε πξέπεη λα ζπλδπάδεηαη κε ηελ εμαζθάιηζε ηεο εζληθήο ζπλέρεηαο θαη ελφηεηαο ηνπ ειιεληζκνχ, φηη πξέπεη λα θαζηεξσζεί ην εληαίν ιχθεην θαη λα αλνίμνπλ ηα αλψηαηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα κε κεηάζεζε ησλ δηαδηθαζηψλ επηινγήο ζην εζσηεξηθφ ηνπο. Υπνζηεξίδεηαη πσο ηα παλεπηζηήκηα πξέπεη λα αλαπηχμνπλ θνηλά εθπαηδεπηηθά θαη εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα κε θνηλσληθνχο θαη επηρεηξεκαηηθνχο θνξείο θαη πξέπεη λα πξνσζεζεί ε ελδνεπηρεηξεζηαθή θαηάξηηζε. Η αιιαγή ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζεσξείηαη αλαγθαίν λα γίλεη ππφ ην πξίζκα ηνπ ηξηκεξνχο ζπλδπαζκνχ παξαδνζηαθά καζήκαηα (αλζξσπηζηηθψλ θαη ζεηηθψλ επηζηεκψλ)- γλψζεηο ζηνηρείσλ ηεο ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο-θνηλσληθέο δεμηφηεηεο κε ζηφρν απηφ ην είδνο ηεο γεληθήο παηδείαο λα απνηειεί ηε βάζε θάζε ηαρχξπζκεο κεηαγελέζηεξεο εμεηδίθεπζεο. Αθφκα, πιεξνθνξνχκαζηε φηη επεηδή ην θφζηνο ηεο καθξάο δηάξθεηαο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη δπζβάζηαθην γηα ηε ρψξα, νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα επηκνξθψλνληαη κε έλα ζχζηεκα επέιηθηεο ζπλερνχο επηκφξθσζεο κηθξήο δηάξθεηαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απηνκφξθσζε θαη ηελ εμ απνζηάζεσο θαηάξηηζή ηνπο. Τέινο, γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ δηνξηζκψλ θαη ηεο αμηνιφγεζεο πξνηείλεηαη, απφ ηε κηα κεξηά
ν "πηζαλφλ" κνλφδξνκνο ηεο θαηάξγεζεο ηεο επεηεξίδαο θαη ησλ αμηνθξαηηθψλαληηθεηκεληθψλ δηαγσληζκψλ ζηηο πεξηθέξεηεο θαη απφ ηελ άιιε, έλα "έγθπξν θαη απνδεθηφ απφ φινπο" ζχζηεκα αμηνιφγεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε νπνία φκσο "δελ λνείηαη σο δηαδηθαζία απηαξρηθνχ ειέγρνπ εμνπζηαζηηθήο κνξθήο". Η απνκάθξπλζε ηνπ θ. Καδακία απφ ηε δηακνξθσηηθή-ξηδνζπαζηηθή πξφηαζε πνπ πξνηηκνχζε ην 1991 είλαη θαλεξή: νη επξσθεληξηθνί-πνιπθεληξηθνί-δηαπνιηηηζκηθνίπνιππνιηηηζκηθνί ζηφρνη δελ πξέπεη λα ακθηζβεηήζνπλ ην δεδνκέλν εζλνθεληξηθφ ραξαθηήξα ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, ην εληαίν πνιπθιαδηθφ ιχθεην δελ νξίδεηαη σο βάζε γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ εληαίνπ ιπθείνπ, ε απφξξηςε ηεο ζηελήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη ηεο επέιηθηεο εμεηδίθεπζεο γηα ην λενθνξληηθφ κνληέιν παξαγσγήο έρεη κεηαηξαπεί ζε πξνζαξκνγή ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε ηαρχξπζκεο κεηαγελέζηεξεο εμεηδηθεχζεηο (δειαδή ζε θαηαξηίζεηο) θαη σο πξνο ην δήηεκα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ ν ηφλνο δίλεηαη απφ ηελ θαηάξγεζε ηεο επεηεξίδαο, ηελ αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηελ επέιηθηε επηκφξθσζή ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, κπνξνχκε αβίαζηα λα ζπκπεξάλνπκε φηη ε θπθινθνξία ηνπ καληθέζηνπ σο "πξφηαγκα" ελφο ζπιινγηθνχ έξγνπ 22 επηζηεκφλσλ ζπλέβαιε ζηελ ηδενινγηθή λνκηκνπνίεζε ηεο θξαηηθήο εθδνρήο ηεο "δηακνξθσηηθήο" εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ απνθξπζηαιιψζεθε ζηηο δηαηάμεηο ηεο εθπαηδεπηηθήο κεηαξξχζκηζεο ηνπ 1997. Δπίζεο, κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε βάζηκα φηη ζπλέβαιε θαη σο θείκελν αλαθνξάο γηα ηε ράξαμε ηεο ίδηαο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, εθ' φζνλ είλαη γλσζηφ φηη ν έλαο εθ ησλ ζπληαθηψλ ηνπ καληθέζηνπ, ν θ. Καζζσηάθεο, κεηαθφκηζε πξηλ ην 1997 απφ ην Παηδαγσγηθφ Ιλζηηηνχην ζε επηηειηθφ φξγαλν ζρεδηαζκνχ ηνπ Υπνπξγείνπ Παηδείαο. Η ζπγρψλεπζε ηεο "πξνζαξκνζηηθήο" κε ηε "δηακνξθσηηθή" πξφηαζε ζην καληθέζην ηνπ 1995 δείρλεη κε παξαζηαηηθφ ηξφπν ηελ εγεκνλία ησλ λενθηιειεχζεξσλ δνγκάησλ γηα ηελ εθπαίδεπζε επί ησλ αληίζηνηρσλ ζνζηαιδεκνθξαηηθψλ ινγηθψλ θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ ηειεπηαίσλ ζηε ζχλζεζε πνπ παξάγεηαη σο λνκηκνπνηεηηθά απφ ηδενινγηθή άπνςε ζηνηρεία. Απηφο είλαη ν ραξαθηήξαο ηεο απνδνρήο ζην καληθέζην ηνπ ζηνηρείνπ ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο δηεχξπλζεο ηνπ ιφγνπ ησλ πνιηηψλ ζηηο εθπαηδεπηηθέο ιεηηνπξγίεο, φπσο ζηελ ππαξθηή εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε αλάινγν ραξαθηήξα έρνπλ ην νινήκεξν ζρνιείν θαη ηα ζρνιεία δεχηεξεο επθαηξίαο. Καη αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε εγεκνληθή πιεπξά ηεο ζχλζεζεο, δειαδή ηα λενθηιειεχζεξα δφγκαηα, ππεξπξνζδηνξίδνπλ ηε
κνξθνπνίεζε, ηηο ιεηηνπξγίεο θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο εγεκνλεπφκελεο ζνζηαιδεκνθξαηηθήο ινγηθήο. Κοινωνία ηων πολιηών και αριζηερά Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε έγηλε θαλεξφ φηη νη έλλνηεο παγθνζκηνπνίεζε, λενθνξληηζκφο θαη θνηλσλία ησλ πνιηηψλ αμηνπνηήζεθαλ γηα ηελ παξαγσγή κηαο "ζπλζεηηθήο" εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο πξφηαζεο ζηελ νπνία θχξην ξφιν δηαδξακαηίδνπλ ηα λενθηιειεχζεξα αμηψκαηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '80 θαη δεπηεξεχνληα νη ζνζηαιδεκνδξαηηθέο απφςεηο. Παξ' φηη νη έλλνηεο απηέο ήηαλ δάλεηα απφ ηνλ ρψξν ηεο επξσπατθήο αξηζηεξήο δηαλφεζεο, ε απξνζδηνξηζηία ηελ νπνία δηαζέηνπλ σο πξαθηηθέο-ελδεηθηηθέο έλλνηεο ρξεζίκεπζε γηα ηελ ζχλδεζή ηνπο κε πνιηηηθέο πξνηάζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ παηδαγσγηθή πνπ είλαη πξνθαλέο φηη ζπκβάιινπλ ζηελ αλαδηάηαμε ησλ ζπζρεηηζκψλ δχλακεο ζε βάξνο ησλ θαηαπηεδφκελσλ - εθκεηαιιεπφκελσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ θαη ζηξσκάησλ ζην πεδίν ηεο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο, δελ είλαη ηπραίν φηη (θπξίσο) κία απφ απηέο ηηο έλλνηεο, ζπγθεθξηκέλα ε θνηλσλία ησλ πνιηηψλ, ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνλ θ. Καδακία γηα λα εμνξθίζεη νπνηαδήπνηε ζπζρέηηζε ηεο εθπαίδεπζεο κε ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο "νηθνδνκψληαο" κηα ζεσξία πνπ ζηεξίδεηαη ζηε δηρνηνκηθή δηάθξηζε ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ απφ ην θξάηνο. Σηελ αλαζεσξεκέλε κνξθή ελφο "πνλήκαηνο" ηνπ 1990 πνπ δεκνζηεχεηαη ακέζσο κεηά ην καληθέζην ζηνλ ηφκν ηνπ 1995, ν ζπγγξαθέαο ζηεξίδεη ηε κειέηε ηεο ζηζχθεηαο "θαηάξαο" ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζεο "θαηά θχξην ιφγν, ζηελ αλαιπηηθή έλλνηα ηνπ πνιηηηθνχ παξάγνληα, δειαδή ηνπ θξαηηθν-θεληξηθνχ κεραληζκνχ εμνπζίαο ( ) παξά ζε πξνζεγγίζεηο ζηηο νπνίεο θχξην εξκελεπηηθφ εξγαιείν απνηειεί ε πξφζθαηε αληηζηνίρηζε ηεο θξαηηθή εμνπζίαο ζε κηα επινγνθαλή άξρνπζα ηάμε" 10. Όκσο, νη "απνζηάζεηο" πνπ παίξλεη ν θ. Καδακίαο πξνζπαζψληαο λα νξηνζεηήζεη ηε "λέα ζεσξία" είλαη αλεπαξθείο ηφζν ζεσξεηηθά, φζν θαη πξαθηηθά. Γελ ζα επηκείλνπκε ζην πξψην ζθέινο πνπ κπνξεί λα θαιπθζεί θαη απφ πξσηνεηείο θνηηεηέο πνπ έρνπλ δηδαρζεί ηηο πξνζεγγίζεηο ησλ ζεσξηψλ ηεο αλαπαξαγσγήο ζηελ θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο, αιιά ζην δεχηεξν. Ο θ. Καδακίαο πξνηηκψληαο ηε δηρνηνκία θξάηνο-θνηλσλία ησλ πνιηηψλ θαη εμνξθίδνληαο θάζε ζρέζε ηεο εθπαίδεπζεο κε ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο θαη ηνπο θνηλσληθνχο αγψλεο δελ κπνξεί,
βέβαηα, λα εκπνδίζεη ηελ εθδήισζε ησλ ηειεπηαίσλ θαη ηηο δνθηκαζίεο πνπ ζέηνπλ ζην ζεσξεηηθφ ηνπ ζρήκα. Η ινγηθή ηεο ζχλζεζεο ηεο "πξνζαξκνζηηθήο" θαη ηεο "δηακνξθσηηθήο" πνιηηηθήο ηνπ καληθέζηνπ ηέζεθε, καδί κε ηηο ππαξθηέο δηαηάμεηο ηεο θξαηηθήο εθπαηδεπηηθήο κεηαξξχζκηζεο πεξί θαηάξγεζεο ηεο επεηεξίδαο θαη θαζηέξσζεο ηνπ εληαίνπ ιπθείνπ ζε δνθηκαζία, πνιχ ζχληνκα κεηά ηελ ςήθηζε ηνπ ζρεηηθνχ λφκνπ. Οη ζπγθξνχζεηο έμσ απφ ηα εμεηαζηηθά θέληξα ηνπ Αλσηάηνπ Σπκβνπιίνπ Δπηινγήο Πξνζσπηθνχ ην θαινθαίξη ηνπ 1998 θαη νη καζεηηθέο θαηαιήςεηο ηνπ επφκελνπ ρεηκψλα είλαη αδχλαην λα εξκελεπζνχλ κε βάζε ηε δηρνηνκηθή δηάθξηζε θξάηνο-θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Γηφηη νη καζεηηθέο ζπλειεχζεηο (πνπ πξνθαλψο πξέπεη λα αλήθνπλ ζηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ) εκπνδίδνληαλ λα ιεηηνπξγήζνπλ θαη λα πάξνπλ απνθάζεηο απφ άιια ηκήκαηα ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ φπσο νη "αγαλαθηηζκέλνη γνλείο", πνπ θαζνδεγνχληαλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ απνθάζεηο ελφο άιινπ κέξνπο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ (κεραληζκφο ηνπ θπβεξλψληνο θφκκαηνο) θαη ππνζηεξίδνληαλ ελεξγά απφ ζπγθεθξηκέλα ηκήκαηα ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ (εηζαγγειείο, αζηπλνκία, δηνίθεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ηεξαξρίαο). Πξφθεηηαη γηα κηα "εηξσλεία απέλαληη ζηε ζεσξία" ην φηη ε πξαθηηθή-ελδεηθηηθή έλλνηα ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ ηελ νπνία ν θ. Καδακίαο ρξεζηκνπνίεζε σο βαζηθή ζεσξεηηθή έλλνηα ην 1991 "ηνλίδνληαο ηφηε ηνπο θηλδχλνπο γεληθφηεξσλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπγθξνχζεσλ γηα λα ππνζηεξίμεη κηα "δηακνξθσηηθή" πξφηαζε", εκθαλίδεηαη αλίθαλε λα εξκελεχζεη ηηο αληηζέζεηο θαη ηηο ζπγθξνχζεηο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ην 1998, αθνχ φκσο πξνεγνπκέλσο ρξεζηκνπνηήζεθε ην 1995 γηα λα λνκηκνπνηήζεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ππξνδφηεζε ηηο ηειεπηαίεο. Η έλλνηα ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ έρεη κηα καθξά ηζηνξία, ηελ νπνία δελ κπνξνχκε ζηα πιαίζηα ηεο εηζήγεζεο νχηε θαλ λα πεξηγξάςνπκε ζπλνπηηθά 11. Δίλαη βέβαηα γλσζηφ φηη ζηνλ 20ν αηψλα ε έλλνηα ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ Gramsci θαη ε ζπδήηεζε γηα απηή ηε ρξήζε είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ρσξίο απηφ βέβαηα λα ζεκαίλεη φηη έπαςε λα είλαη κηα έλλνηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπζηεκαηηθά απφ ξηδηθά αληίζεηεο κε ην καξμηζκφ πξνζεγγίζεηο 12. Με ιίγα ιφγηα, ε θνηλσλία ησλ πνιηηψλ είλαη κηα έλλνηα-επίκαρν δήηεκα. Μηα ζρεηηθηζηηθή ή / θαη "κεηακαξμηζηηθή" θξηηηθή ζα κπνξνχζε λα αληηηάμεη ην επηρείξεκα φηη φιεο νη έλλνηεο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηα πιαίζηα δηαθνξεηηθψλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ (θαη δηεθδηθνχληαη απφ απηέο) κε απνηέιεζκα θάζε έλλνηα λα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ζθνπνχο αληίζεηνπο κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ
εξγαδφκελσλ απφ ηελ θαπηηαιηζηηθή εθκεηάιιεπζε θαη θπξηαξρία. Όκσο, ηέηνηνπ είδνπο απφςεηο δελ αλαθέξνπλ σο παξαδείγκαηα γηα λα απνδείμνπλ ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπο ηελ έλλνηα ηεο πάιεο ησλ ηάμεσλ (σο θηλεηήξηα δχλακε ηεο ηζηνξηθήο δηακφξθσζεο), νχηε ηελ έλλνηα ηεο ππεξαμίαο. Όιεο νη έλλνηεο δελ είλαη πξαθηηθέοελδεηθηηθέο νχηε φιεο δηαζέηνπλ ηνλ ίδην βαζκφ απξνζδηνξηζηίαο κε ηελ έλλνηα ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ. Τε ζεσξεηηθή αλεπάξθεηα ηεο δηρνηνκίαο θξάηνο-θνηλσλία ησλ πνιηηψλ πνπ δείμακε πξνεγνπκέλσο κε ηελ "εηξσλεία" ηνπ πξαθηηθνχ παξαδείγκαηνο ησλ αληηπαξαζέζεσλ ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε επηζεκαίλεη εχζηνρα ε Δ. Γνπλη γξάθνληαο φηη: "Η 'θνηλσλία ησλ πνιηηψλ' ζπληζηά φρη κφλν κηα εληειψο θαηλνχξγηα ζρέζε αλάκεζα ζην 'δεκφζην' θαη ην 'ηδησηηθφ' αιιά, αθξηβέζηεξα, έλα εληειψο λέν 'ηδησηηθφ' πεδίν, κε κηα ραξαθηεξηζηηθή 'δεκφζηα' παξνπζία θαη δηθέο ηνπ θαηαπηέζεηο, κηα κνλαδηθή δηάξζξσζε εμνπζίαο θαη θπξηαξρίαο θαη κηα ζθιεξή ζπζηεκηθή ινγηθή. Απνηειεί έλα ζπγθεθξηκέλν πιέγκα θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ δελ βξίζθεηαη απιά ζε αληίζεζε κε ηηο εμαλαγθαζηηθέο 'αζηπλνκεπηηθέο' θαη 'δηνηθεηηθέο' ιεηηνπξγίεο ηνπ θξάηνπο αιιά απνηειεί ηελ επαλαηνπνζέηεζε απηψλ ησλ ιεηηνπξγηψλ, ή ηνπιάρηζηνλ θάπνηνπ ζεκαληηθνχ ηκήκαηφο ηνπο. Σπλεπάγεηαη κηα λέα θαηαλνκή ηεο εξγαζίαο αλάκεζα ζηε 'δεκφζηα' ζθαίξα ηνπ θξάηνπο θαη ηελ 'ηδησηηθή' ζθαίξα ηεο θαπηηαιηζηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ησλ επηηαγψλ ηεο αγνξάο, φπνπ ε ηδηνπνίεζε, ε εθκεηάιιεπζε θαη ε θπξηαξρία είλαη απνθνκκέλεο απφ ηε δεκφζηα αξρή θαη ηελ θνηλσληθή επζχλε ελψ απηέο νη λέεο ηδησηηθέο εμνπζίεο βαζίδνληαη ζην θξάηνο γηα λα ηηο ζπληεξήζεη, κέζσ κηαο πην νινθιεξσηηθά ζπγθεληξσκέλεο εμνπζίαο επηβνιήο απ' φ,ηη είρε ππάξμεη ζην παξειζφλ" 13. Δθφζνλ ε θνηλσλία ησλ πνιηηψλ είλαη κηα πξαθηηθή-ελδεηθηηθή έλλνηα πνπ κπνξεί εχθνια λα ππαρζεί ζε ζεσξεηηθά ζρήκαηα ηα νπνία απνξξίπηνπλ θάζε ζεσξεηηθή θαη πνιηηηθή πξνζέγγηζε πνπ ζεκειηψλεηαη ζηελ πάιε ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ σο ζεκειηψδε θηλεηήξηα δχλακε δηακφξθσζεο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ε εγθφιπσζή ηεο ζηε ζηνρνζεζία αξηζηεξψλ πνιηηηθψλ ζρεκαηηζκψλ δελ κπνξεί παξά λα ζπκβάιιεη ζηελ αλαπαξαγσγή αληηιήςεσλ πνπ πεξηνξίδνπλ ηα πιαίζηα δξάζεο ηεο αξηζηεξάο ζε κεηαξξπζκηζηηθά εγρεηξήκαηα. Απηφ φκσο δε ζεκαίλεη φηη ε έλλνηα ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ δελ είλαη αλαγθαίν (σο πξαθηηθή-ελδεηθηηθή έλλνηα) λα απνηειέζεη δήηεκα γφληκνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη ζεσξεηηθήο ζπδήηεζεο γηα ηελ αλάιπζε ησλ ζχγρξνλσλ θαπηηαιηζηηθψλ θνηλσληψλ, ζην βαζκφ πνπ νη ζηφρνη κηαο ηέηνηαο ζπδήηεζεο ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπγθξφηεζεο
αλαπηπγκέλσλ επηζηεκνληθψλ πξνζεγγίζεσλ, νη νπνίεο απφ έλα ζεκείν θαη κεηά δελ ζα ηε ρξεηάδνληαη πιένλ σο έλλνηα. Γηαηί δελ πξέπεη λα παξαβιέπνπκε φηη νη λέεο ζεσξίεο (φπσο θαη νη λέεο θνηλσλίεο) δελ κπνξνχλ παξά λα αμηνπνηνχλ ηα "πιηθά" ησλ παιαηψλ γηα ηε γέλλεζε θαη αλάπηπμή ηνπο, αξθεί βέβαηα λα κελ παξαιείπνπκε λα ππνβάιινπκε απηά αθξηβψο ηα πιηθά ζε εμαληιεηηθή κειέηε θαη λα κελ ππνηάζζνπκε ηα "φπια ηεο θξηηηθήο" ζηε γνεηεία ηεο απνδνρήο ηνπο απφ ηηο θπξίαξρεο θνηλσληθέο ηάμεηο θαη ηνπο νξγαληθνχο δηαλννχκελνχο ηνπο. Γιώργος Γρόλλιος, Θεζζαλονίκη, Φεβροσάριος 1999 1. Καδακίαο, Α. - Καζζωηάθεο, Μ. (1995): Ειιεληθή εθπαίδεπζε: Πξννπηηθέο Αλαζπγθξόηεζεο θαη Εθζπγρξνληζκνύ. (Αζήλα: Σείξηνο). 2. Σην εμήο, Ε. Μ. ή καληθέζην. 3. Οη ελόηεηεο είλαη: α) όξηα θαη πεξηνξηζκνί ηεο κεηαξξύζκηζεο ηεο εθπαίδεπζεο, β) ζρνιηθνί κεραληζκνί θαη πξννπηηθέο εθζπγρξνληζκνύ γ) ζρνιηθή γλώζε, γιώζζα θαη δηδαθηηθή πξάμε, δ) νη εθπαηδεπηηθνί: βαζηθή θαηάξηηζε, επηκόξθωζε, ζπλδηθαιηζκόο θαη ε) ειιεληθή εθπαίδεπζε θαη λέα Επξώπε. 4. Καδακίαο, Α. (1995): "Νέν-επξωπαϊθόο εθζπγρξνληζκόο θαη εθπαίδεπζε: δηαινγηζκνί θαη πνιηηηθέο ζηε 'θαληαζηαθή Επξώπε'" ζ.ζ. 550-586 ζην Καδακίαο, Α.- Καζζωηάθεο, Μ. Ειιεληθή Εθπαίδεπζε: Πξννπηηθέο Αλαζπγθξόηεζεο θαη Εθζπγρξνληζκνύ ( Αζήλα: Σείξηνο) 5. Ελδεηθηηθά βι. Λεπθό βηβιίν, γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε. Δηδαζθαιία θαη κάζεζε πξνο ηελ θνηλωλία ηεο γλώζεο, Επξωπαϊθή Επηηξνπή, Υπεξεζία Επηζήκωλ Εθδόζεωλ ηωλ Επξωπαϊθώλ Κνηλνηήηωλ, 1996 6. Βιπ αληίζηνηρα Καζζωηάθεο, Μ. (1996): "Η κέζε ηερληθή εθπαίδεπζε ζηελ Ειιάδα θαη ε εληαία επξωπαϊθή αγνξά" ζ.ζ. 330-341 ζην Κνζκόπνπινο, Α. - Υθαληή, Α. - Πεηξνπιάθεο, Ν. (επηκ.) Η εθπαίδεπζε ζηελ ελωκέλε Επξώπε (Αζήλα: Ειιεληθά Γξάκκαηα) θαη Καζζωηάθεο, Μ. (1996): "Η κέζε ηερληθή επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε ζηελ Ειιάδα θαη ε πξόθιεζε ηεο εληαίαο επξωπαϊθήο αγνξάο" ζο 89-101 ζην Καινγηαλλάθε, Π. - Μαθξάθεο, Β. (επηκ.) Επξώπε θαη εθπαίδεπζε (Αζήλα: Γξεγόξεο). 7. Ελδεηθηηθά βιπ. Bonefeld, W. - Holloway, J. (1993). Μεηαθνξληηζκόο θαη θνηλωληθή κνξθή. Μηα καξμηζηηθή ζπδήηεζε γηα ην κεηαθνξληηζηηθό θξάηνο, κηθξ. Αληωλίνπ, Γ. (Αζήλα: Εμάληαο). 8. Καδακίαο, Α. (1996). "Η ειιεληθή εθπαίδεπζε ζηελ ελωκέλε Επξώπε: πξνβιήκαηα θαη πξννπηηθέο" ζ.ζ. 32-34 ζην Κνζκόπνπινο, Α. - Υθαληή, Α. - Πεηξνπιάθεο, Ν. (επηκ.) Η εθπαίδεπζε ζηελ ελωκέλε Επξώπε (Αζήλα: Ειιεληθά Γξάκκαηα). 9. Σηελ θαηεύζπλζε απηή ν ηόηε ππνπξγόο Παηδείαο δήηεζε ηελ αμηνιόγεζε ηωλ εθπαηδεπηηθνύ ζπζηήκαηνο από εκπεηξνγλώκνλεο ηνπ ΟΟΣΑ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1995-1996. Σρεηηθά βιπ. Οξγαληζκόο Οηθνλνκηθήο Σπλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (1996). Επηζθόπεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζπζηήκαηνο ηεο Ειιάδαο. Έθζεζε εκπεηξνγλωκόλωλ (Αζήλα: Υπνπξγείν Εζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάηωλ). Αμίδεη λα ζεκεηωζεί όηη νη εκπεηξνγλώκνλεο κλεκνλεύνπλ ζηελ έθζεζε ηελ αθήγεζε ηεο "δαηδαιώδνπο ηζηνξίαο ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο κεηαξξύζκηζεο" από ηνπο θθ. Καδακία - Καζζωηάθε ζηνλ ηόκν ηνπ 1995. 10. Καδακίαο, Α. (1995). "Η θαηάξα ηνπ Σίζπθνπ: ε βαζαληζηηθή πνξεία ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο κεηαξξύζκηζεο" ζ.ζ. 40-72 ζην Καδακίαο, Α. - Καζζωηάθεο, Μ. Ειιεληθή Εθπαίδεπζε: Πξννπηηθέο Αλαζπγθξόηεζεο θαη εθζπγρξνληζκνύ (Αζήλα: Σείξηνο). 11. Ελδεηθηηθά βιπ. Hann, C. "Introduction. Political society and civil anthropology" pp. 1-10 ζην Hann, C. - Dunn, E. Civil Society. Challenging western models (London: Routledge) θαη Keane, J. (1998). "Despotism and Democracy" pp.
35-71 ζην Keane, J. (ed) Civil Society and the state. New European Perspectives (LondonVerso). 12. Ελδεηθηηθά γηα ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία βιπ. Φόηεθ, Γ. Κνηλωλία ηωλ πνιηηώλ κηθξ. Σηαθαληάξεο, Γ. (Αζήλα: Φηιίζηωξ). 13. Γνπλη, Ε. (1998). Η δεκνθξαηία ελάληηα ζηνλ θαπηηαιηζκό. Γηα κηα αλαλέωζε ηνπ ηζηνξηθνύ πιηζκνύ. Μηθξ. Οηθνλόκνπ, Α. ζ. 247. (Αζήλα: Σηάρπ).