Βιώσιμες οδικές μεταφορές του μέλλοντος: υποδομή, όχημα Πιτσιάβα Λατινοπούλου Μ. Καθηγήτρια Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ελλάδα Μπάσμπας Σ. Επίκουρος Καθηγητής Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ελλάδα Ζαχαράκη Ε. Στέλεχος, Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Σιδηρόδρομοι, Αεροδρόμια, Αστικές Συγκοινωνίες» Υ- πουργείου Μεταφορών, Ελλάδα Περίληψη Οι μεταφορές στο σύνολό τους επιδρούν καταλυτικά στη διαμόρφωση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Όσο περισσότερο προσβάσιμο είναι ένα μεταφορικό σύστημα, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιρροή που ασκεί στο περιβάλλον και τόσο πιο καθοριστικός είναι ο ρόλος του. Η παρατήρηση αυτή αποτελεί και την αιτία για την οποία οι οδικές μεταφορές κατέχουν το μεγαλύτερο κομμάτι του μεταφορικού έργου: μπορούν να ολοκληρώσουν μία μετακίνηση ή να αποτελέσουν κρίσιμο τμήμα της, πραγματοποιούνται με ιδιωτικά ή δημόσια μέσα, δεν επιβάλλουν χωροχρονικούς περιορισμούς, συνδυάζονται με τα υπόλοιπα μεταφορικά μέσα και διακινούν αγαθά και επιβάτες. Έτσι, η ποιότητά τους καθορίζει δυναμικά την ποιότητα της ανθρώπινης δραστηριότητας, στοιχείο που οδηγεί στην αναζήτηση σεναρίων για βιώσιμες οδικές μεταφορές. Η παρούσα εργασία είναι εστιασμένη στην κατεύθυνση αυτή και ειδικότερα, επιχειρεί να παρουσιάσει μία σειρά από εξελίξεις σε Ευρωπαϊκή και Εθνική κλίμακα που αναμένεται να ενσωματωθούν τα επόμενα χρόνια στα διάφορα στάδια της μελέτης κατασκευής της οδικής υποδομής και αυτοκίνησης, ώστε να συμβαδίζουν η κυκλοφοριακή αύξηση, η προαγωγή της κινητικότητας και της ανθρώπινης δραστηριότητας, με τα πρότυπα των βιώσιμων μεταφορών. Αντλεί δε στοιχεία από την Έρευνα «Τεχνολογική Προοπτική Διερεύνηση στις Μεταφορές στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας».
1. Εισαγωγή Οι μεταφορές αποτελούν το μέσο για την πραγματοποίηση καθημερινών και βασικών δραστηριοτήτων. Η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός του συστήματος μεταφορών - ως σύνολο - στοχεύουν στην αύξηση της επιβατικής και εμπορευματικής διακίνησης, στη μεταβολή της κινητικότητας του πληθυσμού και στην προσέγγιση διαφορετικών, ετερογενών και ετερόκλιτων αγορών και οικονομικών στοιχείων. Καθώς βέβαια μεγαλύτερη προσβασιμότητα για τους εξατομικευμένους χρήστες έχει το οδικό δίκτυο (κυρίως διότι βασίζεται σε υποδομή που προορίζεται για χρήση από ιδιωτικής και δημόσιας χρήσης μέσα, ενώ διαθέτει μεγαλύτερη χωροχρονική κάλυψη), οι οδικές μεταφορές αυξάνονται αμεσότερα και επωμίζονται μεγαλύτερο τμήμα του μεταφορικού έργου. Το στοιχείο αυτό τις «στοχοποιεί» περισσότερο σε θέματα περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και τις «ενοχοποιεί» για την απομάκρυνση από το όραμα των βιώσιμων μεταφορών. Πλέον η χρήση και εφαρμογή της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης μπορούν να οδηγήσουν σε ένα βιώσιμο περιβάλλον, με αποδεκτή κινητικότητα, συμμετοχή όλων των εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης και «απενοχοποίηση» της επικρατέστερης μορφής τους δηλ. των οδικών μεταφορών. Έτσι λοιπόν, σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει τις βασικότερες τεχνολογικές εξελίξεις με δυνητικότητα εφαρμογής στον Ελλαδικό χώρο έως το 2020, έχοντας βέβαια ορίσει την έννοια του βιώσιμου συστήματος μεταφορών, που αποτελεί τον πυρήνα αυτών των διερευνήσεων. 2. Βιώσιμα συστήματα μεταφορών - τεχνολογίες αιχμής Η αποδεκτή κινητικότητα και τα βιώσιμα συστήματα μεταφορών αποτελούν πλέον βασική συνιστώσα των Εθνικών Πολιτικών Μεταφορών, κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας - μέσω της Λευκής Βίβλου και Παγκόσμιο Αίτημα. Σύμφωνα με τον ορισμό που υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο των Υπουργών Μεταφορών της Ευρωπαϊκής Ένωσης [1, 2, 3], βιώσιμο σύστημα μεταφορών είναι εκείνο που: Επιτρέπει την ικανοποίηση των απαιτήσεων ατόμων, επιχειρήσεων και κοινωνιών για βασική προσπελασιμότητα και αναπτυξιακές διαδικασίες με τρόπο ασφαλή και σύμφωνο ως προς την υγεία ανθρώπων και οικοσυστημάτων και διασφαλίζει τη δικαιοσύνη στην κατανομή των αγαθών αυτών εντός των γενεών αλλά και μεταξύ αυτών και των επόμενων Είναι οικονομικά προσιτό, λειτουργεί δικαία και αποτελεσματικά, προσφέρει εναλλακτικές μετακινήσεων και υποστηρίζει τόσο τις ανταγωνιστικές οικονομίες, όσο και την ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη Περιορίζει τις εκπομπές ρύπων και την παραγωγή καταλοίπων στις δυνατότητες του πλανήτη να τα απορροφά, χρησιμοποιεί τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε αντιστοιχία με το ρυθμό ανανέωσης τους ή κάτω από αυτόν, χρησιμοποιεί τις μη ανανεώσιμες
πηγές με ρυθμό αντίστοιχο αυτού τις παραγωγής υποκατάστατων πόρων, ενώ ταυτόχρονα φροντίζει και για την ελαχιστοποίηση των συνεπειών στη γη και την παραγωγή θορύβου.. Κατ αντιστοιχία, ως βιώσιμη κινητικότητα μπορεί να οριστεί ένα «σύστημα μεταφορών και πρότυπο μετακινήσεων που παρέχει τα μέσα και τις δυνατότητες ικανοποίησης των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών αναγκών αποτελεσματικά και δίκαια, ενώ ταυτόχρονα ελαχιστοποιεί αποφευκτές ή επουσιώδεις αρνητικές συνέπειες και το αντίστοιχο κόστος τους, στις διάφορες χωροχρονικές κλίμακες» [1, 2, 3]. Άρα, συνολικά, περιβαλλοντικά βιώσιμες μεταφορές είναι εκείνες που δε θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία και τα οικοσυστήματα και παρέχουν δυνατότητες πρόσβασης σύμφωνα με την εκλογικευμένη (βιώσιμη) χρήση των ανανεώσιμων πόρων κάτω από ή στα όρια του ρυθμού ανανέωσής τους, και χρήση των μη ανανεώσιμων κάτω από ή στα όρια του ρυθμού ανάπτυξης υποκατάστατων. Είναι σαφές λοιπόν πως βιώσιμες μεταφορές, επιστημονική έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη συμπορεύονται. Με αναφορά στην έρευνα Προσανατολισμού Τεχνολογικών Προτεραιοτήτων στον Τομέα των Μεταφορών που διεξήχθη σε Εθνικό Επίπεδο, έγινε μια εκτίμηση του κατά πόσο έχουν αναπτυχθεί οι διάφορες τεχνολογίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα συμπεράσματα ως προς τις τεχνολογίες που εφαρμόζονται σήμερα στον τομέα των μεταφορών στην Ελλάδα και οι αποκλίσεις τους από τη διεθνή κατάσταση αφορούν τα ακόλουθα σημεία [4, 5, 6]: Σχεδιασμός και τεχνικές κατασκευής υποδομής Διαχείριση - συντήρηση οδικής υποδομής Σχεδιασμός και κατασκευή οχημάτων με αναφορά στα νέα υλικά και τεχνικές οδικών και σιδηροδρομικών οχημάτων, καθώς και αεροσκαφών, στα ειδικά Σιδηροδρομικά οχήματα υψηλών ταχυτήτων, με αιωρούμενο αμάξωμα, και μαγνητικής ανύψωσης, στα θαλάσσια σκάφη νέας Τεχνολογίας Τεχνολογίες υποβοήθησης της οδήγησης Τεχνολογίες διαχείρισης στόλου οχημάτων Συστήματα πληροφόρησης και χρέωσης των χρηστών Συστήματα μεταφοράς, και υποβοήθησης ή ελέγχου κυκλοφορίας Νέα οδικά μέσα για αστικές (κυρίως) μεταφορές Αστικά σιδηροδρομικά συστήματα μαζικών μεταφορών Διαχείριση κυκλοφορίας οδικών δικτύων Συστήματα πλοήγησης και (οδικής) καθοδήγησης Συστήματα διαχείρισης και ελέγχου κυκλοφορίας τραίνων Προηγμένα συστήματα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας Συστήματα πλοήγησης - Παγκόσμιο Δορυφορικό Σύστημα Πλοήγησης (GNSS - Galileo) Τεχνολογίες προστασίας του περιβάλλοντος (στις μεταφορές)
3. Μεταφορές και τεχνολογία σε Ελλάδα και Ευρώπη Τα συμπεράσματα ως προς την τεχνολογία που εφαρμόζεται σήμερα στον τομέα των μεταφορών στην Ελλάδα και οι αποκλίσεις από τη διεθνή κατάσταση αποτυπώνονται στα ακόλουθα σημεία [4, 5, 6, 7, 8]: Ως προς το Σχεδιασμό και τις τεχνικές κατασκευής Υποδομής: Το επίπεδο ανάπτυξης των τεχνικών κατασκευής τόσο των οδικών όσο και των σιδηροδρομικών, αεροπορικών, και λιμενικών υποδομών είναι σήμερα, διεθνώς, σε ένα μέσο έως υψηλό επίπεδο ανάπτυξης και προβλέπεται να είναι πλήρως ανεπτυγμένοι το 2010. Στην Ελλάδα όμως οι τεχνικές αυτές εκτιμάται ότι εμφανίζουν υστέρηση ανάπτυξης από χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης σήμερα σε μέσο και υ- ψηλό το 2010. Ο βαθμός ανάπτυξης των υλικών κατασκευής οδικής υποδομής είναι σήμερα διεθνώς σε μέσο επίπεδο ανάπτυξης (και για την Ελλάδα χαμηλό) και προβλέπεται να φθάσει σε μέσο το 2005 έως υψηλό το 2010. Η διείσδυση των αντίστοιχων τεχνολογιών στη χώρα προβλέπεται σχετικά χαμηλή εκτός των τεχνικών κατασκευής οδικών υποδομών και αεροδρομίων (και αυτό κυρίως λόγω των μεγάλων έργων υποδομής του 3ου ΚΠΣ). Αυτές οι εκτιμήσεις σε συνδυασμό με τις προβλεπόμενες μεγάλες επενδύσεις σε κατασκευή συγκοινωνιακής υποδομής για όλα τα είδη μεταφορών (και για τραίνα) δείχνει την ανάγκη για έμφαση στην ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών στα επόμενα χρόνια με έμφαση στα υλικά οδικών υποδομών. Ως προς τη Διαχείριση - Συντήρηση Οδικής Υποδομής: Διεθνώς τα επίπεδα Ανάπτυξης των Τεχνολογιών συντήρησης του οδικού δικτύου και διαχείρισης των οδοστρωμάτων οδών και αεροδρομίων, είναι σε υψηλό ή και σχεδόν πλήρως ανεπτυγμένο επίπεδο. Α- ντίθετα στην Ελλάδα, εκτιμήθηκε ότι σήμερα η Ανάπτυξη των Τεχνολογιών αυτών, βρίσκεται σε χαμηλό ή και μηδενικό επίπεδο ανάπτυξης ενώ αναμένεται να φθάσει σε υψηλό το 2010. Η Διείσδυση των ίδιων Τεχνολογιών εμφανίζεται επίσης πολύ χαμηλή σήμερα (στο επίπεδο του 5-10%), και στο επίπεδο του 60 70% το 2010. Ως προς το Σχεδιασμό και την Κατασκευή Οχημάτων: Οι Τεχνολογίες στις οποίες παρουσιάζεται μεγάλη διαφορά μεταξύ επιπέδων Ανάπτυξης στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, είναι αυτές που σχετίζονται με νέα υλικά και τεχνικές οδικών οχημάτων, όπου ενώ εκτιμώνται μέσα επίπεδα Ανάπτυξης των σχετικών Τεχνολογιών στο εξωτερικό, στην Ελλάδα αυτοί εκτιμώνται ως μηδενικοί σήμερα, με πρόβλεψη να φθάσουν σε μέσους για τα οδικά και τα αεροσκάφη και χαμηλό για τα σιδηροδρομικά οχήματα.. Τα ποσοστά Διείσδυσης στην Ελληνική αγορά ακόμα και το 2010 δεν ξεπερνούν το 40 50% (μόνο 30% για τα σιδηροδρομικά). Αυτό είναι φυσικό αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει ανεπτυγμένη βιομηχανία κατασκευής οχημάτων στους κλάδους αυτούς, με εξαίρεση την περίπτωση της ΕΛΒΟ δηλαδή Λεωφορεία, Φορτηγά, και οχήματα για το στρατό, καθώς και στα ηλεκτροκίνητα οχήματα
στα οποία άλλωστε οφείλονται και τα ποσοστά Διείσδυσης που προαναφέρθηκαν. Ως προς τις τεχνολογίες υποβοήθησης της οδήγησης: Διαπιστώνεται ότι οι κατηγορίες Τεχνολογίας στον Τομέα αυτό κρίνονται ότι έχουν σήμερα μηδενική ανάπτυξη στην Ελλάδα και χαμηλή διεθνώς. Ταυτόχρονα όμως εκτιμάται ότι οι Τεχνολογίες αυτές θα α- ναπτυχθούν ταχύτατα διεθνώς μέσα στα επόμενα 10 χρόνια ώστε να φθάσουν, το 2010, σε υψηλά επίπεδα Ανάπτυξης. Για την Ελλάδα ο βαθμός αυτός θα παραμείνει μέσος έως και χαμηλός ακόμα. Ως προς τις τεχνολογίες διαχείρισης στόλου οχημάτων : Πρόκειται για Τεχνολογίες που εφαρμόζονται στις εμπορευματικές μεταφορές, στις επιβατικές δημόσιες μεταφορές, στις ταχυμεταφορές και σε οργανισμούς ανταπόκρισης επειγόντων περιστατικών και διάσωσης με όλα τα μέσα ή συνδυασμούς τους. Είναι χαρακτηριστικό, ότι σε γενικές γραμμές οι Τεχνολογίες της κατηγορίας αυτής έχουν μεγάλους βαθμούς Ανάπτυξης που εγγίζουν σήμερα μέσους ή υψηλούς βαθμούς, αλλά που για το 2010 προβλέπεται να είναι πλήρως ανεπτυγμένες διεθνώς. Όσο αναφορά την Ελλάδα ο βαθμός ανάπτυξης είναι γενικώς ένα βήμα πίσω και αναμένεται για το έτος 2010 να υπάρχει μια μέτρια ή υψηλή ανάπτυξη. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι Τεχνολογίες αυτές αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής και ενίσχυσης μέσα στην επόμενη δεκαετία. Βασικό στοιχείο στις Τεχνολογίες Διαχείρισης Στόλου Οχημάτων είναι τα Συστήματα πλοήγησης. Η αναμενόμενη ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Παγκόσμιου Δορυφορικού Συστήματος Πλοήγησης GNSS-Galileo αναμένεται να δώσει μια σημαντική προώθηση στα δρώμενα στην Ένωση και κατά συνέπεια και στην Ελλάδα. Σήμερα ο βαθμός ανάπτυξης και διείσδυσης τέτοιων τεχνολογιών για την Ελλάδα είναι σχεδόν ανύπαρκτη στα οδικά μέσα. Στη Δυτική Ευρώπη αντίστοιχα είναι μέτρια. Η πρόβλεψη για το βαθμό ανάπτυξης και διείσδυσης των συστημάτων αυτών είναι υψηλή διεθνώς αλλά μέτρια στην Ελλάδα, με προοπτική το έτος 2010. Θα πρέπει να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι υπάρχουν σημαντικοί παράγοντες πέραν του πλαισίου των μεταφορών, που αναμένεται να καθυστερήσουν την ανάπτυξη και διείσδυση τέτοιων συστημάτων ιδιαίτερα στις ο- δικές μεταφορές (αστικές κυρίως, αλλά και υπεραστικές), όπως η έλλειψη αξιόπιστων, ολοκληρωμένων και ενημερωμένων ψηφιακών χαρτογραφικών υποβάθρων. Ως προς τα συστήματα πληροφόρησης και χρέωσης των χρηστών : Οι τεχνολογίες της κατηγορίας αυτής είναι η ηλεκτρονική ανταλλαγή δεδομένων μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή (EDI), η αυτόματη (ηλεκτρονική) χρέωση των χρηστών, και τα συστήματα πληροφόρησης επιβατών μετακινουμένων. Σ αυτές τις τεχνολογίες παρατηρούνται τα ακόλουθα: o Για το EDI η ανάπτυξης της Τεχνολογίας εκτιμάται σήμερα διεθνώς μεν ως μέση, ενώ στην Ελλάδα χαμηλή, αλλά για το 2010 προβλέπεται πλήρης διεθνώς και υψηλή στην Ελλάδα. Αντίστοιχα η Διείσδυση στην Ελληνική αγορά είναι μεν σήμερα χαμηλή, της τάξης του 10% (με εξαίρεση τις αεροπορικές 50%), αλλά
προβλέπεται να αυξηθεί στο 90% για όλες τις κατηγορίες μεταφορών μετά το 2010. Οι διαπιστώσεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η έμφαση πρέπει να δοθεί στην έρευνα για τον τρόπο διείσδυσης και τις επιπτώσεις από την ανάπτυξη της Τεχνολογίας αυτής στην Ελληνική αγορά, και όχι τόσο για την ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτής καθεαυτής. o Για τις τεχνολογίες αυτόματης χρέωσης, διαπιστώνεται μία χαμηλή έως μέση ανάπτυξη σήμερα, με πρόβλεψη πλήρους ανάπτυξης το 2010. Αντίστοιχα υπάρχει μηδενική Διείσδυση σήμερα, η ο- ποία αναμένεται υψηλή το 2010. Δικαιολογείται έτσι μία προτεραιότητα σε τεχνολογική έρευνα στην τεχνολογία αυτή κυρίως στους τρόπους και διαδικασίες εφαρμογής της τεχνολογίας στην Ελληνική αγορά. o Για τα συστήματα πληροφόρησης επιβατών και μετακινουμένων, οι διαπιστώσεις είναι παρόμοιες με αυτές για το EDI. Αντίστοιχα συνεπώς είναι και τα συμπεράσματα. Συστήματα Μεταφοράς, και υποβοήθησης ή ελέγχου κυκλοφορίας: Για τις πέντε τεχνολογίες που περιλαμβάνονται στην Κατηγορία αυτή, οι διαπιστώσεις των ειδικών, και τα αντίστοιχα συμπεράσματα, είναι οι ακόλουθες. o Νέα Οδικά Μέσα για αστικές (κυρίως) μεταφορές: Χαμηλά Επίπεδα Ανάπτυξης σήμερα διεθνώς Μηδενικά για την Ελλάδα. Αντίστοιχα υψηλά το 2010 και μέσα για την Ελλάδα. o Αστικά Σιδηροδρομικά Συστήματα Μαζικών Μεταφορών: Πρόκειται για τα συστήματα Μετρό και Τραμ σε αστικές περιοχές. Οι σχετικές Τεχνολογίες θεωρούνται υψηλού επιπέδου Ανάπτυξης διεθνώς, ενώ χαμηλού για την Ελλάδα. Η Διείσδυση δε εκτιμάται μέση (περίπου στο 50% το 2010). o Διαχείριση Κυκλοφορίας Οδικών Δικτύων: Η Ανάπτυξη των Τεχνολογιών αυτών εκτιμάται γενικά διεθνώς ως μέση σήμερα (χαμηλή για την Ελλάδα), αλλά προβλέπεται να είναι πλήρης το 2010 (υψηλός για την Ελλάδα). Αντίστοιχα η Διείσδυσή τους στην Ελληνική αγορά είναι από σχετικά χαμηλή σήμερα έως μέση προς υψηλή το 2010. o Συστήματα πλοήγησης και (οδικής) καθοδήγησης: Τόσο στις επιχειρήσεις Μαζικών όσο και Ιδιωτικών επιβατικών μεταφορών η εικόνα (και άρα και τα συμπεράσματα) είναι τα ίδια με αυτή των προηγούμενων Τεχνολογιών της κατηγορίας. o Συστήματα πλοήγησης - Παγκόσμιο Δορυφορικό Σύστημα Πλοήγησης (GNSS - Galileo). Σχετικά με την πλοήγηση και καθοδήγηση (οδική, θαλάσσης και αεροπορική) τόσο στις επιχειρήσεις Μαζικών όσο και Μεμονωμένων επιβατικών και ε- μπορευματικών μεταφορών η εικόνα (και άρα και τα συμπεράσματα) είναι τα ίδια με αυτήν των προηγούμενων Τεχνολογιών της κατηγορίας. Τεχνολογίες προστασίας του περιβάλλοντος (στις μεταφορές): Για τις Τεχνολογίες οχημάτων που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα οι εκτιμήσεις είναι για μεγάλη Διείσδυση το 2010 ως προς τα Μαζικά Μέσα Μεταφορών και σχετικά μικρή ως προς τα Ιδιωτικά.
Αντίστοιχα η ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών για την Ελλάδα ε- κτιμήθηκε σήμερα χαμηλή έως μέση, και παραμένει ως τέτοια μέχρι το 2010. Αντίστοιχα, διεθνώς η ανάπτυξη το 2010 εκτιμήθηκε ως πλήρης. Για τις Τεχνολογίες των ηλεκτρικών ή υβριδικών αυτοκινήτων, οι διαπιστώσεις είναι αντίστοιχες αυτών για τα εναλλακτικά καύσιμα, με την εξαίρεση του βαθμού διείσδυσης για τα οχήματα μαζικών επιβατικών μεταφορών (50%) για το 2010. Τα στοιχεία αυτά αποτυπώνονται και στον Πίνακα 1 που ακολουθεί και παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας DELPHI που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος Τεχνολογική Προοπτική Διερεύνηση στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Η αποδοχή της σημαντικότητας των νέων τεχνολογιών στο μέλλον των μεταφορικών μέσων και της ποιότητας ζωής των κατοίκων αποδεικνύεται καθολική και αναδεικνύεται ως πρωταγωνιστής των εξελίξεων [8, 9, 10, 11]. Πίνακας 1: Αποτελέσματα έρευνας DELPHI για τις οδικές μεταφορές Εκτιμώμενος χρόνος πραγματοποίησης 2004-2008 2009-2013 Δήλωση Ευρεία εφαρμογή σύγχρονων μεθοδολογικών εργαλείων στο στάδιο του σχεδιασμού των συγκοινωνιακών υποδομών, ικανών να προσδιορίσουν με σχετική ακρίβεια τις επιπτώσεις τους Ευρεία εφαρμογή της τεχνολογίας ζύγισης των οχημάτων εν κινήσει (WIM) θα βοηθήσει στον έλεγχο υπέρβαρων οχημάτων και κατά συνέπεια στη μείωση των ατυχημάτων. Αύξηση της επιβατικής κίνησης των Δημοσίων Συγκοινωνιών αστικών και υπεραστικών λόγω αναβάθμισης τους και προνομιακής μεταχείρισής τους Πρόληψη της φθοράς των οδοστρωμάτων εξ αιτίας της ευρείας εφαρμογής της τεχνολογίας ζύγισης των οχημάτων εν κινήσει σε εθνικό και επαρχιακό δίκτυο Εισαγωγή συστημάτων προσομοίωσης πραγματικών συνθηκών κυκλοφορίας στα Κέντρα Εκπαίδευσης και Εξέτασης των οδηγών Διευρυμένη εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών ελέγχου των προσβάσεων σε αυτοκινητόδρομους με την ολοκλήρωση και λειτουργία σημαντικών οδικών αξόνων της περιοχής Αναβάθμιση του επιπέδου εξυπηρέτησης των επιβατών / πελατών από την ευρεία χρήση σύγχρονων τεχνικών διαχείρισης στόλου και ανίχνευσης συμβάντων στις επιβατικές και εμπορευματικές μεταφορές Μείωση του χρόνου αστικής μετακίνησης μεταξύ κατοικίας και εργασία με την ανάπτυξη κατάλληλης μεθοδολογίας αναγνώρισης των κυκλοφοριακών συνθηκών, άμεσης σε πραγματικό χρόνο διοχέτευσης πληροφόρησης και καθοδήγησης στους χρήστες της οδού Ευρεία χρήση οχημάτων με ηλεκτροκίνηση σε αστικό επίπεδο. 2014-2018 Εισαγωγή των οχημάτων υδρογόνου με την κατάλληλη υποδομή σε αστικό επίπεδο
Όχι στα επόμενα 15 χρόνια Η αστική χρέωση σε συνδυασμό με τα αναβαθμισμένα μέσα μαζικής μεταφοράς θα επιφέρει σημαντική μείωση της κυκλοφορίας, με δυνατότητα ανακατανομής του αστικού χώρου και υλοποίησης έργων ανάπλασης 4. Συμπεράσματα Από την ανάλυση των στοιχείων είναι δυνατό να σκιαγραφηθεί η πορεία των οδικών μεταφορών προς το έτος 2020. Έτσι λοιπόν, οι άμεσα αναμενόμενες εξελίξεις (έως το 2010) είναι η ανάπτυξη των συγκοινωνιακών δικτύων, στοιχείο με θετικές και αρνητικές συνέπειες. Προκειμένου να περιοριστεί στο ελάχιστο η αρνητική επίδραση είναι σαφές πως θα χρησιμοποιούνται σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία αρχικά για την αποτίμηση των επιπτώσεων από συγκοινωνιακά έργα και παρεμβάσεις στο στάδιο του σχεδιασμού, αλλά και κατά τη λειτουργία τους μέσα από ένα σύστημα συνεχούς παρακολούθησης και καταγραφής των επιπτώσεων τους. Στην κατεύθυνση αυτή μπορούν να βοηθήσουν και δομές όπως τα Παρατηρητήρια και τα Κέντρα Διαχείρισης της Κυκλοφορίας [9, 10, 11]. Σε μια δεύτερη μεσοπρόθεσμη φάση (2010-2015) αναμένεται να αναπτυχθεί η τεχνογνωσία για τη διαχείριση της επιβατικής και εμπορευματικής κυκλοφορίας σε αστικό και υπεραστικό επίπεδο, καθώς επίσης και σε θέματα ελέγχου των προσβάσεων σε αυτοκινητόδρομους. Η βελτίωση της συγκοινωνιακής υποδομής με την υλοποίηση έργων όπως το μετρό και ο προαστιακός σιδηρόδρομος και με την παράλληλη διαχείριση της κυκλοφορίας - κυρίως με μέτρα που ενισχύουν τη χρήση των μαζικών μέσων μεταφοράς και μειώνουν την εξάρτηση από το ΙΧ αυτοκίνητο - αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσει φαινόμενα κυκλοφοριακής συμφόρησης, με αποτέλεσμα τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων. Τέλος, στο χρονικό ορίζοντα της του 2020 αναμένονται εξελίξεις που αφορούν σε νέες τεχνολογίες οχημάτων και καυσίμων [4, 8, 9, 10, 11]. Βιβλιογραφία [1] European Commission. European Transport Policy for 2010: time to decide. COM (2001) 370, White Paper of the Commission of the European Communities, Brussels 2001 [2] Ευρωπαϊκή Ένωση, Επιτροπή αρμόδια για θέματα Μεταφορών, Ενέργειας και Περιβάλλοντος. Λευκή Βίβλος για την ανάπτυξη του Συστήματος Μεταφορών και την Προστασία του Περιβάλλοντος, Βρυξέλλες, 2001 [3] OECD. Synthesis of OECD work on environment and transport and survey of related OECD, IEA and ECMT activities. Working party on National Environmental Policy. Working Group on Transport, Transport and Environment, Paris, 2002
[4] Logotech ΑΕ και ΑΠΘ Επιτροπή Ερευνών. Τεχνολογική Προοπτική Διερεύνηση: Οδηγός Εργασίας Ομάδων, Έκδοση 1.0 31 Μαίου 2003, Θεσσαλονίκη, 2003 [5] Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) Επιτροπή Ε- ρευνών. Τεχνολογικής Προοπτικής Διερεύνηση στην ΠΚΜ: Η Κεντρική Μακεδονία προς το 2018, Θεσσαλονίκη, 2004. [6] Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).. Παρατηρητήριο Χωρικών Επιπτώσεων Εγνατίας Οδού (ΠΑΧΩΕ): Έκθεση Κατάστασης Ζωνών, Τελικό Παραδοτέο, Θεσσαλονίκη, 2004. [7] Φραντζεσκάκης Ι., Πιτσιάβα Λατινοπούλου Μ, Τσαμπούλας Δ.. Διαχείριση της Κυκλοφορίας, 1η Έκδοση, Παπασωτηρίου, Αθήνα, 1997 [8] Φραντζεσκάκης Ι., Πιτσιάβα Λατινοπούλου Μ, Τσαμπούλας Δ., Στάθμευση, Β Έκδοση, Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2002 [9] Pitsiava Latinopoulou, M., Basbas, S., Zacharaki, E. Technological and Development Prospects in the Transport Sector in Central Macedonia Region, 9th International Conference on Technology Policy and Innovation "Science, Society and Sustainability", Santorini, Greece, 18-21 June 2006 [10] Πιτσιάβα Λατινοπούλου M., Μπάσμπας Σ., Ζαχαράκη Ε., Ένα σενάριο για τις μεταφορές στη Θεσσαλονίκη το 2020, Πρακτικά 3ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Έρευνα στις Μεταφορές στην Ελλάδα, Σύλλογος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, Ελληνικό Ινστιτούτο Μεταφορών, Θεσσαλονίκη, 11-12 Μαΐου 2006, σελ.595-605. [11] Pitsiava Latinopoulou M., Basbas S., Zacharaki E.., Technology foresight in the transport sector: a Delphi survey, Proc. of the 11th International Conference Urban Transport and the Environment in the 21st Century Urban Transport XI, Wessex Institute of Technology, Algarve, Portugal, 12-14 April 2005, Published by WITpress, Editors: C.A.Brebbia & L.C.Wadhwa, International Series: Advances in Transport, pp. 757-766.
English Summary Sustainable road transport of the future: infrastructure, vehicles Transport is a mean to an end and not an end itself. People travel in order to participate in various activities and goods are transferred in order to meet their mean and final user in all over the world. Thus, access to activities, products and goods is the object that transport system aims to satisfy, using any of the available modes and especially road transport which is the most susceptible mean. Access (or accessibility) to activities or products is the development lever for all countries and transport forms a main parameter of socioeconomic growth. The Commission's White Paper European transport policy for 2010: time to decide underlines the importance and urgency of taking steps in the direction of sustainable future transport systems, taking seriously into account the increased demand for mobility and the desire for a clean environment. Policy makers have to accommodate these conflicting desires by balancing the positive and negative effects of transport, but they need tools in order to do so: research and technology seems to form a convenient answer. The key concept is sustainable transport system. According to the definition adopted by the European Union Minister s of Transport (2001) - ECMT, sustainable transport system is one that: Allows the basic access and development needs of individuals, companies and societies to be met safely and in manner consistent with human and ecosystem health and promises equity within and between successive generations; Is affordable, operates fairly and efficiently, offers choice of transport mode, and supports a competitive economy, as well as balanced regional development; Limits emissions and waste within the planet s ability to absorb them, uses renewable resources at or below their rates of generation, and, uses non-renewable resources at or below the rates of development of renewable substitutes while minimizing the impact on land and the generation of noise. Thus, environmentally sustainable transport is transport that does not endanger public health or ecosystems and meets needs for access consistent with: (a) sustainable use of renewable resources at below their rates of regeneration and (b) use of non-renewable resources at below the rates of development of renewable substitutes. Concluding and according to the paper in order to achieve a balanced development in road transport sector with respect to the national and international environmental norms, the national and European transport policy targets and the social cohesion, special emphasis should be placed on the following issues: The application and use of new design tools for both infrastructure and vehicles
The introduction and use of new materials during the construction and maintenance of the infrastructure The modernization and rehabilitation of the existing infrastructure through new techniques The use of new techniques, planning and monitoring instruments in the stage of road operation The use of advanced technologies for the transport chain management processes The use of advanced and environmental friendly technologies for the transport system, through a new generation of transport modes and fuels