ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΑΑ

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΑΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΤΖΙΡΙΤΑΚΗ ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ 2007 ΚΑΛΑΜΑΤΑ

2 ΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΙΝΑΡΔΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΤΖΑΒΑΡΑΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΤΖΙΡΙΤΑΚΗ ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ 2007 ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... σελ. 5 Κεφάλαιο 1 : Ιστορική εξέλιξη της Βιολογικής γεωργίας... σελ : Η προέλευση της ανάδειξης ενός νέου τύπου γεωργικής παραγωγής. Μορφές της γεωργίας... σελ : Ανάπτυξη Βιολογικής γεωργίας... σελ. 8 Κεφάλαιο 2 : Εισαγωγή στη Βιολογική γεωργία... σελ : Ορισμός της Βιολογικής γεωργίας... σελ : Βασικοί στόχοι της Βιολογικής γεωργίας... σελ : Βασικά πλεονεκτήματα... σελ : Η Βιολογική γεωργία στην Ευρώπη... σελ : Η Βιολογική γεωργία στην Ελλάδα... σελ : Επίσημη αναγνώριση και νομοθετική ρύθμιση της Βιολογικής γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση... σελ : Οργανισμοί - Πιστοποίηση Προϊόντων... σελ. 19 Κεφάλαιο 3 : Βιολογικά Προϊόντα... σελ : Ορισμός... σελ : Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα... σελ : Παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά Βιολογικών προϊόντων... σελ. 28 Κεφάλαιο 4 : Φυτοπροστασία... σελ : Βασικές αρχές επιτυχίας του βιοκαλλιεργητή... σελ : Πρακτικές εφαρμογές φυτοπροστασίας Βιολογικών καλλιεργειών... σελ : Φυτοπροστασία ελιάς... σελ : Φυτοπροστασία αμπελιού... σελ : Φυτοπροστασία εσπεριδοειδών... σελ. 45 3

4 4.6 : Εφαρμογές (στατιστικά στοιχεία) Συνολικές στρεμματικές εκτάσεις ελιάς, αμπελιού, εσπεριδοειδών βιο-λογικής παραγωγής... σελ. 50 Κεφάλαιο 5 : Προβλήματα-Στρατηγικές - Προοπτικές... σελ : Παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στην εξάπλωση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα... σελ : Στρατηγικές που οδηγούν στην αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων... σελ : Προοπτικές για την ανάπτυξη της Βιολογικής γεωργίας σελ. 59 Επίλογος... σελ. 64 Βιβλιογραφία... σελ. 65 Αναφορές στον κυβερνοχώρο... σελ. 66 Παράρτημα - Φωτογραφικό υλικό με βιολογικά προϊόντα... σελ. 67 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην αλλαγή που έχει υποστεί το φυσικό περιβάλλον, στην μοντέρνα εποχή της τεχνολογίας που ζούμε, συμμετέχουν πολλοί παράγοντες. Αναμφισβήτητα στην αλλαγή αυτή συνέδραμε και εξακολουθεί να συνδράμει κατά ένα αξιοσημείωτο ποσοστό και η γεωργία. Η γεωργία για πολλά χρόνια υπήρξε ένα σύστημα που συνέδεσε αρμονικά την ανθρώπινη κοινωνία με το φυσικό της περιβάλλον. Στην πορεία όμως υπερίσχυσε η άποψη για μια γρήγορη και προσοδοφόρα παραγωγή προϊόντων, χωρίς να υπάρχει περιθώριο πλέον για μια βιολογική ισορροπία. Η οικολογία (σχέση των οργανισμών με το περιβάλλον τους) υποβαθμίστηκε από την οικονομία. Αποτέλεσμα ήταν, αυτή η κερδοσκοπική σκέψη να οδηγήσει στην ακόμη μεγαλύτερη χρήση συνθετικών αγροχημικών ουσιών και λιπασμάτων. Συνέπεια των αλλαγών αυτών ήταν η διατάραξη της «ισορροπίας» του παραδοσιακού τρόπου παραγωγής επιφέροντας αρνητικά για το περιβάλλον αποτελέσματα και με αντίκτυπο την υγεία του καταναλωτή. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα αποτέλεσαν την αφορμή να γίνει η αρχή για μια νέα φιλοσοφία παραγωγής και νέο πρότυπο κατανάλωσης, τη βιολογική γεωργία. Η ανάπτυξη ενός μοντέλου γεωργίας φιλικής προς το περιβάλλον, δεν μπορεί να «επιβληθεί» όμως με την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων, χωρίς την ευαισθητοποΐηση και κινητοποίηση των γεωργών και κατ επέκταση του αγροτικού πληθυσμού. Η εκπαίδευση αποτελεί το πρώτο απαραίτητο εφόδιο για να επιτύχει το εγχείρημα της ανάπτυξης σωστά στο τομέα της βιοκαλλιέργειας αυξάνοντας την περιβαλλοντική συνείδηση του αγροτικού πληθυσμού. Ακολούθησαν κάποιες προσπάθειες και τα τελευταία χρόνια, μπορούμε να βλέπουμε με αισιοδοξία το μέλλον γιατί η βιοκαλλιέργεια έχει γνωρίσει 5

6 αλματώδη αύξηση στις Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στην Ελλάδα, η οποία βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση λόγων κλιματικών συνθηκών. Οι σπουδαιότεροι λόγοι που οδήγησαν στην άνθηση της βιολογικής γεωργίας είναι το αποτέλεσμα της ολοένα αυξανόμενης οικολογικής συνείδησης των καταναλωτών, της αύξησης ενδιαφέροντος για προϊόντα ποιότητας παρά τις αδυναμίες και καθυστερήσεις σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 1.1 Η προέλευση της ανάδειξης ενός νέου τύπου γεωργικής παραγωγής. Μορφές της γεωργίας Η εισαγωγή της οικονομίας στο χώρο της αγοράς και η τεχνολογική πρόοδος στο γεωργικό τομέα τροποποίησε τα δεδομένα, επιφέροντας σημαντικές αλλαγές. Η παραγωγή εντατικοποιήθηκε και εισήχθη η εκτεταμένη και αλόγιστη χρήση εξωτερικών εισροών, όπως τα συνθετικά χημικά λιπάσματα. Οι κύριοι στόχοι παραγωγής διαφοροποιήθηκαν και ταυτίστηκαν με την αύξηση των αποδόσεων και τη μεγιστοποίηση του βραχυπρόθεσμου κέρδους. Όπως ήταν φυσικό, αν εξαιρέσουμε τα θετικά στοιχεία που προήλθαν από αυτή την εξέλιξη και πορεία, τα αρνητικά αποτελέσματα ήταν αυτά που τελικά υπερίσχυσαν. Με το πέρασμα του χρόνου, άρχισε να γίνεται εμφανής η επιβάρυνση στο περιβάλλον και οι επιπτώσεις της όπως επίσης τα συμπτώματα στην υγεία του καταναλωτικού κοινού, μέσα από στοιχεία επιστημονικών ερευνών. Αυτό το γεγονός αποτέλεσε σοβαρό λόγο να στραφεί το ενδιαφέρον του πληθυσμού στη ζήτηση ποιοτικών προϊόντων τα οποία αντιπροσωπεύουν την έννοια της βιολογικής γεωργίας. Η βιολογική γεωργία είναι η κατάληξη μιας σειράς μελετών και το αποτέλεσμα της ανάπτυξης διαφόρων εναλλακτικών μεθόδων γεωργικής παραγωγής που ξεκίνησαν, από την αρχή του αιώνα, στην Βόρεια Ευρώπη. Ανάλογα την ανθρώπινη παρέμβαση μπορούν να διακριθούν τρεις μορφές ενάσκησης της γεωργίας : 7

8 => Η συμβατική γεωργία, η οποία αξιοποιεί ανεξέλεγκτα τους διατιθέμενους φυσικούς πόρους και είναι σύμφωνη στην αλόγιστη χρήση των συνθετικών αγροχημικών. => Η ολοκληρωιιένη παραγωγή προϊόντων, η οποία αποτελεί τη συνδυασμένη χρησιμοποίηση βιολογικών, καλλιεργητικών και χημικών μεθόδων για την καλλιέργεια των φυτών αλλά και για την καταπολέμηση των ασθενειών και εχθρών των φυτών. => Η Βιολογική γεωργία, η οποία με τη σειρά της αποτελεί σύστημα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων και στηρίζεται: 1) Σε φυσικές διεργασίες 2) Στη μη χρησιμοποίηση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων 3) Στη χρησιμοποίηση μη χημικών μεθόδων στην αντιμετώπιση εχθρών και ζιζανίων όπως αμειψισπορά και ανακύκλωση φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που διατηρούν τη φυσική ισορροπία και τη γονιμότητα του εδάφους. 1.2 Ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας Ακολουθώντας μια ιστορική αναδρομή η οποία γνωστοποιεί τα πρώτα βήματα και την πορεία της εξέλιξης της βιολογικής γεωργίας, παρατηρείται αρχικά ότι την δεκαετία του 50 δυσκολεύτηκε πολύ να πετύχει ευνοϊκή απήχηση. Ο κύριος λόγος ήταν ότι καθ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 50 η βασική προτεραιότητα της γεωργίας ήταν να πληροί, με μια σημαντική αύξηση της γεωργικής παραγωγής, τις άμεσες ανάγκες σε τρόφιμα και να αυξάνει το βαθμό αυτάρκειας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. 8

9 Αντίθετα, το τέλος της δεκαετίας του 60 και κυρίως η δεκαετία του 70 αντιστοιχούν στην ανάδειξη μιας σημαντικής συνειδητοποίησης σε επίπεδο της προστασίας του περιβάλλοντος, στην οποία η βιολογική γεωργία θα μπορούσε να δώσει την κατάλληλη απάντηση. Ήταν η χρονική περίοδος που δημιουργήθηκαν νέοι σύνδεσμοι, συγκεντρώνοντας παραγωγούς, καταναλωτές και άλλα άτομα τα οποία ενδιαφέρονταν για την οικολογία και για μια στενότερα συνδεδεμένη με τη φύση, ζωή. Η μεγάλη όμως άνοδος της βιολογικής γεωργίας έλαβε χώρα στην δεκαετία του 80 όπου ο νέος αυτός τρόπος παραγωγής και το ενδιαφέρον των καταναλωτών για ποιοτικά προϊόντα συνεχίζουν να αναπτύσσονται όχι μόνο στο μεγαλύτερο μέρος των Ευρωπαϊκών χωρών αλλά και σε άλλες περιοχές όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Ιαπωνία. Τα χρόνια αυτά αποτέλεσαν ουσιαστικά το ξεκίνημα της βιολογικής γεωργίας στο γεωργικό τομέα. Σημειώθηκε αύξηση στον αριθμό των παραγωγών και σ αυτό συντέλεσε η σταθερή φροντίδα των καταναλωτών, να τους προσφέρονται ασφαλή προϊόντα τα οποία θα εξυπηρετούν στην ουσία τα ομαδικά συμφέροντα όλων των πλευρών - προϊόντα που βασίζονται σε ένα τρόπο καλλιέργειας που γίνεται με τη βοήθεια υλικών και μεθόδων εγκεκριμένων για οργανική γεωργία, που αποδεδειγμένα δεν αφήνουν κατάλοιπα στο έδαφος, μέσα στο φυτό ή πάνω σε αυτό. Είχε γίνει αρχή για τις επίσημες διοικητικές υπηρεσίες να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν τη βιολογική γεωργία εντάσσοντάς την στα θέματα έρευνάς τους και αποκτώντας νομοθεσίες για τον τομέα όπως έκανε η Αυστρία, η Γαλλία και η Δανία. Επιπλέον η ενίσχυση αυτού του νέου τύπου γεωργίας κατοχυρώθηκε από την χορήγηση επιδοτήσεων που άρχισαν ορισμένα κράτη - μέλη. Όμως παρά το καλό ξεκίνημα, η βιολογική γεωργία παραμένει στη διάρκεια αυτής της περιόδου ελλειμματική λόγω απουσίας αναγνωρισιμότητας. Αιτία αυτού του γεγονότος αποτέλεσε η σύγχυση που επικρατούσε στους καταναλωτές όσον αφορά τη σημασία της ίδιας της έννοιας της βιολογικής γεωργίας και τους περιορισμούς που η τελευταία επιβάλλει. Η σύγχυση αυτή προήλθε από την επίδραση πολλών παραγόντων όπως για παράδειγμα η 9

10 ύπαρξη διαφόρων σχολών και διαφορετικών φιλοσοφιών καθώς και η έλλειψη εναρμόνισης των χρησιμοποιούμενων ορολογιών και η απατηλή χρησιμοποίηση των ενδείξεων που αναφέρονται σε αυτόν τον τρόπο παραγωγής. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 2.1 Ορισμός της Βιολογικής γεωργίας Στο συνολικό πλαίσιο της αειφορικής γεωργίας, η βιολογική αποτελεί μια μορφή αειφορικής γεωργίας. Η Βιολογική γεωργία είναι ένα σύστημα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων που στηρίζεται σε φυσικές διεργασίες, στη μη χρησιμοποίηση χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Χαρακτηρίζεται από τη χρήση μη χημικών μεθόδων στην αντιμετώπιση εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων καθώς και στη χρησιμοποίηση τεχνικών παραγωγής (όπως αμειψισποράς) και ανακύκλωσης φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που διατηρούν τη φυσική ισορροπία και γονιμότητα του εδάφους. Η Βιολογική γεωργία προωθεί τη φιλοπεριβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική παραγωγή προϊόντων και ινών. Σεβόμενη τη φυσική ικανότητα των φυτών, των ζώων και του τοπίου, στοχεύει στη βελτιστοποίηση της ποιότητας σε όλες τις πλευρές της γεωργίας και του περιβάλλοντος. Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι μειώνει σημαντικά τις εισροές της εκμετάλλευσης αποφεύγοντας τη χρήση αγροχημικών. Ενώ αντίθετα επιτρέπει στη φύση να αυξάνει της αποδόσεις και την αντίσταση των φυτών στις ασθένειες. 2.2 Οι βασικοί στόχοι της Βιολογικής γεωργίας > Να περιορίσει όλες τις μορφές ρύπανσης που προέρχονται από τη γεωργική πρακτική 11

12 > Να ενθαρρύνει και να αυξάνει τους βιολογικούς κύκλους στα γεωργικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των μικροοργανισμών, της εδαφικής χλωρίδας και πανίδας, των φυτών και των ζώων > Να διατηρήσει την γενετική ποικιλομορφία των αγροτικών οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των φυτών και των άγριων ζώων > Να παρέχει προστασία στη δημόσια υγεία > Να προσφέρει στους παραγωγούς διαβίωση σύμφωνη με τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών, να καλύψει πρωτεύουσες ανάγκες τους και να τους επιτρέψει ένα επαρκές εισόδημα > Να παράγει τροφή υψηλής θρεπτικής αξίας σε επαρκή ποσότητα > Να διατηρήσει και να αυξήσει μακροπρόθεσμα τη γονιμότητα του εδάφους > Να ασχοληθεί με υλικά και ουσίες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν σε ένα αγρόκτημα ή οπουδήποτε αλλού > Να παρέχει στα εκτρεφόμενα ζώα συνθήκες ζωής τέτοιες έτσι ώστε να επιτρέπουν την ανάπτυξη των βασικών πλευρών της έμφυτης συμπεριφοράς τους > Να αλληλεπιδρά με εποικοδομητικό και ζωτικό τρόπο με όλα τα φυσικά συστήματα και κύκλους 2.3 Βασικά πλεονεκτήματα 1. Προστατεύει το περιβάλλον και στη συνέγεια τη δημόσια υγεία Πρώτο μέλη μα των βιοκαλλιεργητών στην παραγωγή βιολογικών προϊόντων είναι να φροντίζουν κυριότερα για ένα υγιές και γόνιμο έδαφος. Αυτό επιτυγχάνεται με τις φυσικές διεργασίες που χρησιμοποιεί 12

13 η βιολογική γεωργία, της οποίας η φιλοσοφία είναι κόντρα στη χρήση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και άλλων βλαβερών ουσιών, οι οποίες ουσίες ευθύνονται τόσο στην επιβάρυνση - μόλυνση του περιβάλλοντος όσο και στην έλλειψη σεβασμού απέναντι στη δημόσια υγεία. Τα αποτελέσματα που ευελπιστεί να επιφέρει η μέθοδος της βιολογικής γεωργίας είναι κυρίως η συντήρηση ή η αποκατάσταση της γονιμότητας του εδάφους η οποία με την σειρά της είναι η κύρια πηγή που θα αναλάβει την διαφύλαξη της υγείας του καταναλωτικού κοινού. 2. Ο γεωργός μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερο εισόδηιια διότι οι τιμές των προϊόντων στην αγορά είναι υψηλότερες σε σύγκριση με τα συμβατικά προϊόντα. Οι διαφορές των βιολογικών προϊόντων από τα αντίστοιχα συμβατικά δεν περιορίζονται μόνο στη ιδεολογία και στις πρακτικές εφαρμογές με τις οποίες παράγονται και τα χαρακτηρίζουν αλλά εντοπίζονται και σ άλλα θέματα. Ένα από αυτά αποτελεί και η εκτίμησή τους με βάση την τιμή. Αρνητικό στοιχείο για τα βιολογικά προϊόντα και το οποίο μπορεί να αποτελέσει και λόγο που θα αποτρέψει το καταναλωτικό κοινό στη προτίμησή τους, είναι η υψηλή τιμή τους, παρόλο που είναι σε θέση να δικαιολογήσουν αυτή τη διαφορά. Οι βασικοί λόγοι που ευθύνονται για την υψηλή τιμή είναι αρχικά η μεγαλύτερη διάρκεια του σταδίου παραγωγής και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν μεσολαβούν ενισχυτικοί παράγοντες που μπορούν να παρεμβαίνουν στην πιο γρήγορη ωρίμανση των προϊόντων, όπως κάνουν τα φυτοφάρμακα ή οι ορμόνες. Ένας δεύτερος λόγος είναι ο πολύ μικρός χρόνος ζωής όπως επίσης και το υψηλό κόστος συντήρησης που απαιτούν. 3. Οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις είναι περισσότερο εντάσεως εργασίας σε σγέση με τις αντίστοιχες συμβατικές και συνεπώς συμβάλλουν στην απασχόληση του αγροτικού πληθυσμού και την παραμονή του στην ύπαιθρο. 13

14 Οι βιολογικές καλλιέργειες όταν είναι σύμφωνες με τις προδιαγραφές που έχουν οριστεί, απέχουν όπως ήδη έχουμε αναφερθεί από την χρήση χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών ουσιών, με αποτέλεσμα οι απαιτήσεις των βιοκαλλιεργητών να αυξάνονται, ως προς τους ελέγχους και τις εργασίες για την επίτευξη μιας καλής απόδοσης και ποιότητας, τόσο σε ποσότητα όσο και σε χρόνο. Σε ποσότητα γιατί χωρίς κάποια ενίσχυση η εργασία είναι πιο μεγάλης εντάσεως ενώ σε χρόνο για το λόγο ότι δεν εφαρμόζουμε μεθόδους συμβατικής γεωργίας σ όλα τα στάδια παραγωγής. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται το ποσοστό απασχόλησης του αγροτικού πληθυσμού με αποτέλεσμα να είναι εύκολη και η παραμονή του στην ύπαιθρο. Βασικές προϋποθέσεις όμως για μια «ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου» είναι να επιτύχει η στρατηγική της κυβέρνησής μας βασικούς στόχους όπως: ί. Να δημιουργηθούν οι κατάλληλες οικονομικές και κοινωνικές υποδομές ώστε όλοι οι κάτοικοι της υπαίθρου να εξασφαλίζουν ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής. ϋ. Να υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε η ύπαιθρος και ιδιαίτερα οι ορεινές και σε πιο μειονεκτική θέση περιοχές να αποτελόσουν χώρο υψηλής ποιότητας υπηρεσιών, αγροτουριστικού χαρακτήρα. Το γεγονός αυτό θα συνεπάγεται την αύξηση ελκυστικότητας σε επιχειρήσεις και ιδιώτες. ϋί. Να προωθούνται οικονομικές δραστηριότητες τέτοιες ώστε να επιτυγχάνεται ολοκληρωμένη ανάπτυξη και να αποφεύγονται σε σημαντικό βαθμό οι κίνδυνοι από απρόσμενες διεθνείς εξελίξεις, όπως για παράδειγμα μια διεθνής κρίση. 14

15 4. Εξισορροπεί την προσφορά και τη ζήτηση των αγροτικών προϊόντων. Αυτό συμβαίνει γιατί στα βιολογικά προϊόντα η παραγωγή δεν είναι τόσο μεγάλη όσο αυτή που χαρακτηρίζει τα αντίστοιχα συμβατικά, εφόσον στη δεύτερη περίπτωση στόχος των παραγωγών είναι μια γρήγορη και μεγάλη παραγωγή αλλά χωρίς το ενδιαφέρον τους να επικεντρώνεται στην ποιότητα. Σε αντίθεση, οι βιοκαλλιεργητές παράγουν τόσα προϊόντα όσο η αντίστοιχη ζήτηση από τους καταναλωτές 2.4 Η Βιολογική γεωργία στην Ευρώπη Η βιολογική γεωργία σημειώνει πολύ σημαντική άνοδο την τελευταία δεκαετία στην Ευρώπη. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) κατά τη δεκαετία δεκαπλασιάστηκαν οι εκτάσεις των αγροκτημάτων που καλλιεργούνται με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας ενώ παράλληλα πολλαπλασιάστηκε και ο τζίρος των βιολογικών προϊόντων στο σύνολο της αγοράς. Ε1 αύξηση αυτή κυμαίνεται ανά χώρα, ανάλογα με την εθνική πολιτική που εφαρμόζεται και ακόμη ανάλογα με την δύναμη που έχουν σε εθνικό επίπεδο οι φορείς της βιολογικής γεωργίας. Στην ραγδαία ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας την τελευταία δεκαετία, υπάρχουν κάποιοι καθοριστικοί παράγοντες που λειτούργησαν υπέρ της, όπως: 1. ΕΙ έντονη παρουσία των κινημάτων για την προστασία του περιβάλλοντος, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και ειδικότερα στον Ευρωπαϊκό χώρο κατά τη δεκαετία του Κάτι τέτοιο είχε σαν συνέπεια, τόσο στους παραγωγούς όσο και ιδιαίτερα στους καταναλωτές, μια σημαντική αύξηση της τάσης για παραγωγή και κατανάλωση βιολογικών προϊόντων αντίστοιχα. 15

16 2. Η ανάπτυξη της έρευνας, ακόμη και ειδικών επιστημονικών ινστιτούτων στο τομέα της βιολογικής γεωργίας. Έχει διαμορφωθεί πλέον ένα σημαντικό ρεύμα στον επιστημονικό χώρο που δεν περιορίζεται στην απλή κριτική της συμβατικής γεωργίας αλλά παραθέτει την τεχνογνωσία εκείνη που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη σε παραγωγικό επίπεδο της βιολογικής γεωργίας. 3. Οι κοινές προδιαγραφές (standards). Σε εθνικό επίπεδο, πολλές Ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Δανία, Βέλγιο κλπ) είχαν εδώ και χρόνια νομοθεσία για τα βιολογικά προϊόντα, με διαφοροποιήσεις κατά περίπτωση. Κάτι τέτοιο όμως δημιουργούσε εμπόδια στη διακίνηση των προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και περιόριζε την κίνησή τους σε εξειδικευμένους χώρους και μαγαζιά. Η ψήφιση ενιαίων προδιαγραφών το 1990, τόσο για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και για τις εισαγωγές από τρίτες χώρες έχει συντελέσει τα μέγιστα στη ραγδαία αύξηση της βιολογικής παραγωγής. 4. Η ενίσχυση του marketing βιολογικών προϊόντων από μερικές χώρες (Δανία, Σουηδία κλπ) έχει βοηθήσει στην εξάπλωση των προϊόντων αυτών στο ευρύ καταναλωτικό κοινό. Ήδη και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης σχεδιάζονται ενέργειες που θα ενισχύσουν περαιτέρω την παρουσία των βιολογικών προϊόντων στην αγορά. 5. Η ενίσχυση στο μεταβατικό στάδιο, σε ορισμένες χώρες (Δανία, Σουηδία, Νορβηγία κλπ) έχει επίσης βοηθήσει στην εξάπλωση της βιολογικής γεωργίας. 2.5 Η Βιολογική γεωργία στην Ελλάδα Η Ελλάδα αντιστοιχεί σε ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά γεωργικής απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και παρουσιάζει πολλούς ανταγωνιστές 16

17 στην αγορά συμβατικών γεωργικών προϊόντων. Σαν λύση στο πρόβλημα αυτό αποτέλεσε η ανάπτυξη μιας νέας σκέψης και αντίληψης όπως είναι αυτή της βιολογικής γεωργίας, που μπορεί επίσης να εκμεταλλευτεί τις ορεινές και ημιορεινές περιοχές και μ αυτόν τον τρόπο να αρχίσει η αξιοποίηση και των μειονεκτικών περιοχών. Άλλωστε ήταν μια κίνηση που θα υπερτερούσε στην χώρα μας λόγω των ήπιων κλιματικών συνθηκών σε συνδυασμό με το ανάγλυφο του εδάφους. Η είσοδος αυτή λογικά αποτέλεσε την αφορμή για πιο θετικά και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην ελληνική ύπαιθρο. Ως επιχειρηματική δραστηριότητα η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα σήμερα, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, χαρακτηρίζεται από τα εξής γνωρίσματα: 1. "Εντονα αυξητική τάση των καλλιεργουμένων εκτάσεων. Η άνοδος της βιολογικής παραγωγής στην Ελλάδα σημειώθηκε την τετραετία η οποία χαρακτηρίζεται από έντονα αυξητική τάση βιοκαλλιεργούμενων εκτάσεων όπως επίσης και ένταξης νέων βιοκαλλιεργητών. Τα επόμενα χρόνια παρατηρούμε μικρή αύξηση της βιολογικής γεωργίας και αυτό λόγω πολλών παραγόντων που εξακολουθούν να θεωρούνται εμπόδια μέχρι και σήμερα. 2. Χαρακτηριστική γεωγραφική ανισοκατανομή των βιολογικά καλλιεργούιιενων εκμεταλλεύσεων Γεωγραφικά, οι βιοκαλλιεργούμενες εκτάσεις παρουσιάζουν έντονη ισοκατανομή. Περιορίζονται σε λίγες σχετικά περιφέρειες και η εξάπλωσή τους χαρακτηρίζεται από «θύλακες» βιοκαλλιεργητών σε μικρό αριθμό νομών στις περιφέρειες αυτές. Έχουμε την γεωγραφική περιοχή της Πελοποννήσου να συγκεντρώνει περισσότερες από τις μισές εκτάσεις και βιοκαλλιεργητές, ενώ ακολουθούν η Στερεά Ελλάδα, η Κρήτη και τα Ιόνια Νησιά. 3. Περιορισιιένη σε παραγόμενα προϊόντα σύνθεση της συνολικής βιολογικής παραγωγής. 17

18 Όσον αφορά την εγχώρια βιολογική παραγωγή, η ποικιλία των προϊόντων που την χαρακτηρίζουν είναι ιδιαιτέρως μικρή. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους αλλά κυρίως στο ότι η δραστηριότητα της πλειοψηφίας των βιοκαλλιεργητών προσανατολίζεται αποκλειστικά σε ορισμένες πιο οικείες για τους ίδιους, καλλιέργειες. Οι πιο σημαντικές πολυετείς βιοκαλλιέργειες άλλωστε, που υποστηρίζει και το κράτος, είναι οι ελαιοκαλλιέργειες, οι αμπελοκαλλιέργειες όπως και οι καλλιέργειες των εσπεριδοειδών. Ενώ στις μονοετείς καλλιέργειες υπερτερούν οι βιοκαλλιέργειες των σιτηρών και στην συνέχεια του βαμβακιού. 2.6 Επίσημη αναγνώριση και νομοθετική ρύθμιση της Βιολογικής γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η θέσπιση ενός νομοθετικού πλαισίου αποτέλεσε το μέσον το οποίο θα επέτρεπε στη βιολογική γεωργία να βρει, κατά αξιόπιστο τρόπο, τη θέση της στην αγορά. Κάτω από την πίεση των χωρών - μελών της Ε.Ο.Κ. οι οποίες έχουν ήδη θεσπίσει διατάξεις ελέγχου στη παραγωγή βιολογικών προϊόντων, αλλά και εν όψει της αυξανόμενης ζήτησης και των υψηλοτέρων τιμών τους με κίνδυνο τη δημιουργία «γκρίζων» αγορών, το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ενεργοποιήθηκε και ψήφισε τον κανονισμό 2092 σχετικά με το βιολογικό τρόπο παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και είδη διατροφής. Η σημαντική αυτή νομοθετική ρύθμιση, δηλαδή ο κανονισμός 2092/91 εγκρίθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90. Ειδικότερα ο κανονισμός 2092/91 αναφέρεται αναλυτικά: 18

19 1. στο θέμα της επισήμανσης των βιολογικών προϊόντων 2. στους κανόνες παραγωγής 3. στο σύστημα ελέγχου των προϊόντων αυτών 4. στις εισαγωγές τους από Τρίτες χώρες, καθώς και 5. στην ελεύθερη κυκλοφορία τους στο εσωτερικό της Κοινότητας. Περιλαμβάνει ειδικό παράρτημα όπου αναφέρονται μαζί με τους κανόνες για τη βιολογική παραγωγή προϊόντων,συγκεκριμένα και τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται η διατήρηση και αύξηση της βιολογικής δραστηριότητας του εδάφους, καθώς και μέτρα φυτοπροστασίας. Τέλος, σε ξεχωριστά παραρτήματα περιγράφονται αναλυτικά τα προϊόντα που επιτρέπονται στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας για τη λίπανση και βελτίωση του εδάφους, όπως και για τον έλεγχο των παρασίτων και ασθενειών των φυτών καθώς και τις ελάχιστες απαιτήσεις ελέγχου. 2.7 Οργανισμοί - Πιστοποίηση Προϊόντων Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη από το 1992 έχει προσδιορίσει την έννοια των βιολογικών προϊόντων: Είναι τα γεωργικά προϊόντα που παράγονται χωρίς να χρησιμοποιηθούν λιπάσματα, φυτοφάρμακα και χημικές συνθετικές ορμόνες. Στα βιολογικά προϊόντα, απονέμεται το σήμα από τρεις ιδιωτικούς οργανισμούς πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων, με τις επωνυμίες, την ΔΗΩ1, την ΒΙΟΕΛΛΑΣ Α.Ε. που λειτουργεί με αυτό το όνομα από το 2001 ενώ το ιστορικό της ως φορέας πιστοποίησης ξεκινά από την έγκρισή της το 1ΔΗΩ, Αριστονίκου 23-25, Αθήνα, 11636, τηλ

20 2 ο 1993 ως Σ.Ο.Γ.Ε. και την Φυσιολογική. Ο βασικός ρόλος των οργανισμών είναι να ελέγχουν και να πιστοποιούν τα βιολογικά προϊόντα ενώ οι ίδιοι εποπτεύονται από το Υπουργείο Γεωργίας. V ΒΙΟ HELLAS Κάθε καλλιεργητής που παράγει, παρασκευάζει ή εισάγει από τρίτες χώρες βιολογικά προϊόντα με σκοπό την εμπορία τους, αρχικά πρέπει: α. Να γνωστοποιεί την δραστηριότητά του αυτή στην αρμόδια αρχή του κράτους (Διευθύνσεις Γεωργίας στις κατά τόπους Νομαρχίες) β. Να υποβάλλει μια αίτηση σε έναν από τους τρεις παραπάνω οργανισμούς για να εξασφαλίσει την πιστοποίηση που θα χαρακτηρίσει τα προϊόντα του «βιολογικά» και να λάβει στην συνέχεια το σχετικό σήμα. Για τη χορήγηση του σήματος υποβάλλονται κάποιες προϋποθέσεις στους παραγωγούς και με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται υποχρεώσεις και από τις δύο πλευρές. Ο ρόλος της μιας πλευράς, δηλαδή του αγρότη - παραγωγού είναι να υλοποιεί και να εκπληρώνει τους όρους και τις προϋποθέσεις που έχουν τεθεί στην απόφαση ένταξής του. Στη συνέχεια μέσω του πιστοποιητικού εντάσσεται στο σύστημα πιστοποίησης από την ημερομηνία χορήγησης της πιστοποίησης και εξασφαλίζει την βεβαίωση ότι το συγκεκριμένο προϊόν είναι σύμφωνο με τις προδιαγραφές του προτύπου με ' ΣΟΓΕ (Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας) Ίλιον Αττικής, τηλ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ, Αλεξάνδρεια Ημαθίας, τηλ

21 βάση το οποίο πιστοποιήθηκε. Η πιστοποίηση είναι το απαραίτητο έγγραφο για την υλοποίηση εμπορικών πράξεων. Όσον αφορά την αρμοδιότητα της άλλης πλευράς, των οργανισμών με τους αρμόδιους επιστήμονες, είναι να παρακολουθεί την πορεία της καλλιέργειας και το αν τηρούνται οι αρχές του Ευρωπαϊκού Κανονισμού. Οι ελεγκτές στην συνέχεια είναι υποχρεωμένοι στις δύο ετήσιες εκθέσεις που θα πραγματοποιήσουν για την κάθε καλλιέργεια, να μπορούν να είναι σε θέση να αξιολογήσουν αν το προϊόν είναι βιολογικό ή όχι. Σοβαρός έλεγχος πραγματοποιείται στον συγκεκριμένο αγρό αν είναι επιβαρυμένος από προηγούμενη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, ποιες ουσίες και ποια μέσα χρησιμοποιούν στην περίοδο των καλλιεργειών του αγρού, ώστε αυτός να μην εξαντλείται από άποψη θρεπτικών στοιχείων του εδάφους και να είναι πάντα έτοιμος για νέα καλλιέργεια (αειφορία). Οι παραγωγοί εξασφαλίζουν ότι τα προϊόντα μεταφέρονται σε άλλες μονάδες, συμπεριλαμβανομένων των μονάδων χονδρικής και λιανικής πώλησης, μόνο σε κατάλληλες συσκευασίες, τα οποία έχουν κλειστεί με τέτοιο τρόπο ο οποίος αποκλείει την αντικατάσταση του περιεχομένου τους, χωρίς αλλοίωση ή βλάβη της σφραγίδας και τα οποία φέρουν επισήμανση που πάνω αναγράφονται: Το όνομα και η διεύθυνση του βιοκαλλιεργητή, και εάν διαφέρει, του ιδιοκτήτη ή του πωλητή του προϊόντος Η ονομασία του προϊόντος που περιλαμβάνει αναφορά στη μέθοδο βιολογικής παραγωγής Το όνομα ή/και ο κωδικός αριθμός του οργανισμού ή της αρχής ελέγχου, στον οποίο υπόκειται ο βιοκαλλιεργητής Τα συστατικά και η θρεπτική αξία του προϊόντος καθώς και η ημερομηνία λήξης αυτού. Προαιρετικά, το σήμα αναγνώρισης της παρτίδας, σύμφωνα με το σύστημα σήμανσης που είτε έχει εγκριθεί σε εθνικό επίπεδο, είτε έχει συμφωνηθεί με τον οργανισμό ή την αρχή ελέγχου. 21

22 Ενδεικτική ετικέτα π ροϊόντος [Βιολογικής καλλιέργειας Όνομα προϊόντος Περιγραφή...V Ένδειξη προϊόντος βιολογικής καλλιέργειας (ττίσω μέρος συσκευοσίας) Ημερομηνία λήξης Συστατικά και θρεπτική αξία...ν Οργανισμός πιστοποίησης Χώρα προέλευσης Οι πληροφορίες των παραπάνω στοιχείων μπορούν επίσης να περιλαμβάνονται σε συνοδευτικό έγγραφο εάν το έγγραφο αυτό μπορεί αναμφισβήτητα να συνδεθεί με τη συσκευασία, τον περιέκτη ή το όχημα του προϊόντος. Το εν λόγω συνοδευτικό έγγραφο περιλαμβάνει δεδομένα για τον προμηθευτή ή/και τον μεταφορέα. Η διάρκεια ισχύος του πιστοποιητικού εγγράφου είναι κατά κανόνα μέχρι ένα (1) χρόνο αλλά σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί να είναι είτε μικρότερη του έτους, είτε να φτάσει και τα δύο (2) έτη. Η διάρκεια καθορίζεται από το είδος του προϊόντος και από την παραγόμενη ποσότητα για τη συγκεκριμένη παραγωγική περίοδο. Συγκεκριμένα όταν πρόκειται για: 1. Φυτικά προϊόντα: Το πιστοποιητικό εκδίδεται κατά την έναρξη της συγκομιδής. Η διάρκεια ισχύος εξαρτάται από το είδος του προϊόντος καθώς και από τη διάρκεια της περιόδου συγκομιδής και συντήρησής του. Το πιστοποιημένο προϊόν αναφέρεται με την κοινή αλλά και με την 22

23 επιστημονική του ονομασία, ενώ γίνεται αναφορά και στην ποικιλία του. 2. Ζωικά προϊόντα: Το πιστοποιητικό εκδίδεται ανάλογα με την παραγωγική περίοδο των ζώων. Όσο για τα ζώα τόσο και για τα προϊόντα κρέατος, πρέπει να αναγράφονται και τα στοιχεία ταυτοποίησης σύμφωνα με την Νομοθεσία. Πολλά αγροκτήματα καλλιεργούνταν πριν εντατικά με υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και συνεπώς το έδαφος έχει έντονα μολυνθεί. Για το λόγο αυτό ορίζεται ένα τριετές μεταβατικό στάδιο όποτε τους απονέμεται το κόκκινο βιολογικό σήμα. Μετά το μεταβατικό στάδιο της τριετίας, απονέμεται από τον Οργανισμό πιστοποίησης το πράσινο σήμα. Τα σήματα αυτά μπορούν είτε να κολληθούν πάνω στην ετικέτα είτε να τυπωθούν κατά την εκτύπωσή της. Η πολιτεία οφείλει να βελτιώσει τη νομοθεσία της στο τομέα αυτό και να φροντίζει για την σωστή εφαρμογή της. Η επέμβαση του αρμόδιου εισαγγελέα σε τυχόν παραβάσεις πρέπει να είναι άμεση και να συνοδεύεται από την επιβολή αυστηρών ποινών. 23

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 3.1 Ορισμός Η ονομασία - βιολογικό προϊόν - έχει οριστεί για τη χώρα μας από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιορίζεται σε αυτά τα προϊόντα που έχουν παραχθεί σύμφωνα με τις αρχές παραγωγής και τους κανόνες μεταποίησης οι οποίοι καθορίζονται στον κανονισμό 2092/91 και τις τροποποιήσεις που έχει υποστεί. Συγκεκριμένα ο κανονισμός 2092/91 καθορίζει τις βασικές προδιαγραφές της βιολογικής γεωργίας δηλαδή τις απολύτως απαραίτητες προϋποθέσεις που οφείλουν να τηρούν οι γεωργοί στις καλλιεργητικές τους τεχνικές ώστε να παραμένουν στο πλαίσιο της βιολογικής γεωργίας. Συγχρόνως επιβάλλει τη λειτουργία συστημάτων ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων στις χώρες της Ε.Ε., που κάθε κράτοςμέλος είναι σωστό να ορίσει σε εθνικό επίπεδο, μια αρμόδια αρχή ελέγχου, η οποία επιβλέπει με την σειρά της τη διαδικασία πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Επομένως ως ορισμό για τα βιολογικά προϊόντα μπορούμε να καθιερώσουμε τα προϊόντα εκείνα που καλλιεργούνται σύμφωνα με τις μεθόδους της βιολογικής γεωργίας, δηλαδή χωρίς τη χρησιμοποίηση χημικών και συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων (λιπάσματα, παράσιτοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, ορμόνες, φυτοφάρμακα κ.α ) σε όλα τα στάδια της παραγωγής τους. Τα βιολογικά προϊόντα μπορεί να είναι είτε μη μεταποιημένα γεωργικά προϊόντα φυτικής προέλευσης όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, οι πατάτες, οι τομάτες, το σιτάρι κ.α, είτε από την άλλη να αποτελούν ένα είδος τροφίμου 24

25 που κυρίως αποτελείται από ένα ή περισσότερα συστατικά φυτικής προέλευσης και μπορεί να είναι το λάδι, το αλεύρι, ο τοματοπολτός κ.α. Βιολογικά προϊόντα δεν είναι μόνο τα προϊόντα φυτικής προέλευσης αλλά και εκείνα που μπορούν να παραχθούν από τα ζώα. Σε αυτήν την περίπτωση όμως πρέπει να ελέγχεται η πηγή προέλευσής τους ώστε να είναι από ζώα και πτηνά ελευθέρας βοσκής ή που μεγαλώνουν με βιολογικές τροφές. Γενικότερα τα βιολογικά προϊόντα μπορεί να είναι πτηνοτροφικής ή κτηνοτροφικής παραγωγής (κρέας - γάλα, τυριά, γιαούρτια κλπ), καλύπτουν δηλαδή όλο το φάσμα της διατροφικής αλυσίδας Τα βιολογικά προϊόντα πλεονεκτούν από τα αντίστοιχα συμβατικά στο γεγονός ότι είναι πιο υγιεινά αφού καλλιεργούνται χωρίς φυτοφάρμακα και συνήθως χωρίς χημικά λιπάσματα και έτσι υπόσχονται σίγουρα μια πιο υγιεινή διατροφή. Προκειμένου όμως να μπορεί να χαρακτηριστεί ένα προϊόν ως βιολογικό, είναι απαραίτητο, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, να ελεγχθεί και να πιστοποιηθεί από επίσημους οργανισμούς πιστοποίησης που λειτουργούν σε κάθε χώρα. Πραγματοποιείται έλεγχος σε όλα τα στάδια παραγωγής και διάθεσής του με σκοπό την τήρηση όλων των προδιαγραφών που ορίζονται για τη βιολογική γεωργία ώστε να διασφαλίζεται ο τελικός καταναλωτής. Τα βιολογικά προϊόντα όμως αποτελούν ακόμη καινούριο αντικείμενο για πολλούς και σύγχρονους ανθρώπους, και γι αυτό το λόγο απαραίτητο είναι να προβληθούν με το καλύτερο δυνατό τρόπο, τόσο μέσω κλαδικών εκθέσεων όσο και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης περισσότερο, ώστε να υπάρξει μια πλήρη ενημέρωση για τα πλεονεκτήματα που υπόσχονται να φέρουν στην ανθρώπινη υγεία. Παρόλα αυτά, οι εμπορικές προοπτικές των βιολογικών προϊόντων, τόσο στην εσωτερική όσο και στη διεθνή αγορά διαγράφονται σε γενικές γραμμές ευοίωνες, αφού η ζήτηση τους αυξάνει κάθε μέρα και περισσότερο. 25

26 Π αρασκευή ζω ο τρ ο φ ώ ν 3% Π αραγω γή ά λ λ ω ν ειδ ώ ν δ ια τρ ο φ ή ς 17% Ο ίνος - Προϊόντα Π οτοπ οιίας 15% Π ροϊόντα α λ ε υ ρ ό μ υ λ ω ν 3% Ζ ω ικά Προϊόντα 9% Ε λα ιό λαδο 37% Φ ρ ο ύ τα - Λ α χα νικά 16% ΠΗΓΗ: Δ.Η.Ω 3.2 Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα Τα βιολογικά προϊόντα έχουν τα ακόλουθα πλεονεκτήματα σε σχέση με τα συμβατικά: 1. Είναι μεγαλύτερη η περιεκτικότητά τους σε θρεπτικά συστατικά και βιταμίνες. 2. Είναι πιο νόστιμα, γευστικά και μυρωδάτα αφού έχουν ωριμάσει σύμφωνα με τους νόμους της φύσης. 3. Συντελούν στην προστασία του περιβάλλοντος και αποτελούν τη σίγουρη λύση στο πρόβλημα των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στα οποία έχουν γίνει παρεμβάσεις στα γονίδιά τους. 4. Αποτελούν ασπίδα προστασίας κυρίως για τα παιδιά εφόσον προστατεύουν το ανοσοποιητικό τους σύστημα και ο πιο ενεργός 26

27 μεταβολισμός τους τα κάνει πιο ευπρόσβλητα στα χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα. 5. Αποτελεί μια εγγύηση προστασίας των επόμενων γενεών και του πλανήτη μας. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1. Έχουν υψηλή τιμή Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι 30% (και σε ορισμένες περιπτώσεις που η παραγωγή είναι μικρή ανέρχεται και σε ποσοστό 60%) ακριβότερα από τα συμβατικά προϊόντα. Οι τιμές των βιολογικών προϊόντων είναι υψηλότερες σε σύγκριση με τα συμβατικά προϊόντα λόγω του κόστους παραγωγής τους που έχει σχέση με τις συνθήκες καλλιέργειας και τη στρεμματική απόδοση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. 2. Δεν πλεονεκτούν ως προς την εμφάνιση Αυτό συμβαίνει γιατί είναι απαλλαγμένα από ορμόνες που ενδεχομένως να τους χάριζαν μια πιο ελκυστική εμφάνιση όπως ένα μεγαλύτερο μέγεθος, πιο έντονο χρώμα κ.α χαρακτηριστικά που τα συναντάμε πολύ συχνά στα συμβατικά προϊόντα. 3. Είναι πιο ευαίσθητα από τα συμβατικά Το γεγονός ότι καλλιεργούνται χωρίς τη χρήση αγροχημικών αλλά με φυσικό τρόπο, δε φέρει μόνο θετικά αποτελέσματα αλλά και αρνητικά. Ένα από τα αρνητικά αποτελεί και η ευαισθησία που έχουν στις ακραίες καιρικές συνθήκες, στις προσβολές, στις ασθένειες κ.α 4. Δεν προωθούνται αρκετά από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Η διαφήμιση παίζει σπουδαίο ρόλο στην επικράτηση αυτής της νέας αλλαγής και στην μεγαλύτερη ανάπτυξη στη βιολογική προέλευση των προϊόντων. Το καταναλωτικό κοινό έχει την δυνατότητα μέσω της διαφήμισης να ενημερωθεί για τα είδη των βιολογικών προϊόντων που κυκλοφορούν, αλλά και να γνωρίζει 27

28 λεπτομερώς όλα τα στάδια παραγωγής, επεξεργασίας και διάθεσης των προϊόντων που αγοράζει. Με αυτό τον τρόπο θα υπάρξει ενδιαφέρον για περισσότερα προϊόντα και παράλληλα θα κερδίζει καινούργιους υποστηρικτές. 5. Δεν τα βρίσκουμε εύκολα στην αγορά Μέχρι πριν λίγα χρόνια τα βιολογικά προϊόντα στη χώρα μας, διακινούνταν αποκλειστικά από ειδικά καταστήματα που πωλούν μόνο αυτά τα είδη. Αυτό το γεγονός ήταν λογικό να επηρεάσει αρνητικά την πορεία τους και να καθυστερήσει την ανάπτυξή τους στην αγορά. Βέβαια τα τελευταία χρόνια άρχισε μια προσπάθεια προώθησης τους και από τις λαϊκές αγορές και μ αυτόν τον τρόπο να διεκδικούν μια πιο ανταγωνιστική θέση. 3.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά βιολογικών προϊόντων 1. Η οικολογική συνείδηση αντανακλά το επίπεδο γνώσης σχετικά με τα περιβαλλοντικά θέματα όπως επίσης και «γεννά» τις οικολογικές ανησυχίες. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Baade (1988) ισχυρίζεται ότι οι καταναλωτές βιολογικών προϊόντων έχουν μια ανεπτυγμένη οικολογική συνείδηση. Οι Kristensen και Grunert (1990) αναγνώρισαν επίσης ότι το ενδιαφέρον για την προστασία περιβάλλοντος είναι σημαντικό κίνητρο για την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων. 2. Τα γαρακτηριστικά των βιολογικών τροφίμων Σύμφωνα με τον Spieker (1980), η σπουδαιότητα που αποδίδουν οι καταναλωτές στα χαρακτηριστικά των τροφών αντανακλά την προσωπική 28

29 τους στάση σε σχέση με την κατανάλωση κάθε είδους τροφής. Τα βιολογικά προϊόντα διαθέτουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερη σημασία έχουν το ζήτημα της υγιεινής, η θρεπτική αξία, η πιστοποίηση της γνησιότητας, η γεύση, η ποικιλία και τέλος η εμφάνιση του προϊόντος. Η φυσική εμφάνιση είναι γεγονός ότι αποτελεί στοιχείο που παρεμποδίζει την αγορά των βιολογικών προϊόντων, τα οποία υστερούν συχνότερα και σε μεγαλύτερο βαθμό σε σύγκριση με τα συμβατικά. 3. Η συνείδηση αγοράς τροφής. Για πολλούς η απόφαση αγοράς τροφίμων είναι πολύπλοκη και στοχαστική διαδικασία. Ενώ για άλλους, η αγορά τροφίμων μπορεί να είναι παρορμητική. Συνήθως οι καταναλωτές οι οποίοι λειτουργούν κατόπιν σκέψεως είναι εκείνοι οι οποίοι στρέφονται προς τα βιολογικά προϊόντα. 4. Διαφορές που γίνονται αντιληπτές. Υπάρχουν καταναλωτές οι οποίοι γνωρίζουν και κατανοούν τις διαφορές μεταξύ βιολογικών και συμβατικών προϊόντων ενώ άλλοι πάλι όχι. Οι διαφορές που γίνονται κατανοητές βασίζονται τόσο στα αντικειμενικά (π.χ. ποιότητα) όσο και στα υποκειμενικά (π.χ. συμβολικά) χαρακτηριστικά των μελετώ μενών προϊόντων τα οποία ενδέχεται να βοηθήσουν στην προτίμηση των βιολογικών προϊόντων. 5. Αυτοαναγνωριξόιιενη ικανότητα επιλογής. Το θέμα αυτό αντανακλά το πώς αντιλαμβάνεται ο καταναλωτής την ικανότητα να έχει ορθολογικές επιλογές, όπως και την εμπιστοσύνη του στην ικανότητά του να αξιολογεί τις πληροφορίες σχετικά με τα προϊόντα που αγοράζει. Ο βαθμός συνειδητοποίησης της ατομικής ικανότητας επιλογής διαφοροποιεί εκείνους που αγοράζουν βιολογικά προϊόντα επειδή δεν αισθάνονται βαθιά μυημένοι για να κάνουν μια ορθολογική επιλογή. 29

30 6. Απόσταση από τα σημεία αγοράς των βιολογικών προϊόντων. Αυτός θεωρείται από παλιά ανασταλτικός παράγοντας στην εξάπλωση των βιολογικών προϊόντων. Αυτό οφείλεται στον μικρό αριθμό καταστημάτων και χωρών που προωθούν σε σταθερή βάση τέτοιου είδους προϊόντα με αποτέλεσμα να μην μπορούν με την ίδια ευκολία να εφοδιάζονται και κατά συνέπεια να εξοικειωθούν με αυτού του είδους τα προϊόντα. 30

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 4.1 Βασικές αρχές επιτυχίας του βιοκαλλιεργητή Η βιολογική καλλιέργεια δεν είναι απλά μια διαφορετική καλλιεργητική τεχνική αλλά μια φιλοσοφία για τη ζωή. Η βιολογική προσέγγιση αναγνωρίζει ότι το περιβάλλον είναι κάτι πολύ περισσότερο από τη πρόσθεση απλά όλων των ανεξάρτητων τμημάτων του και ότι όλα τα ζωντανά πλάσματα μέσα σε αυτό είναι αλληλοεξαρτώμενα και αλληλοσχετιζόμενα. Η βιολογική καλλιέργεια αποτελεί ένα ζωντανό σύστημα από ισορροπημένες μεταξύ τους δυνάμεις, όπως αρπακτικών και θηραμάτων και αυτές οι δυνάμεις είναι πάντοτε σε ροή. Στη φύση δεν υπάρχει η ανάγκη για επιπλέον εξωτερικές πηγές καθώς τα πάντα ανακυκλώνονται μέσα στο σύστημα. Φύλλα και καρποί πέφτουν από τα δέντρα στο έδαφος όπου θα αποσυντεθούν και τα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν θα χρησιμοποιηθούν από το ίδιο το δέντρο ή από άλλα γύρω από αυτό, ενώ οι ιστοί τους θα βοηθήσουν να διατηρηθεί η δομή του εδάφους. Αυτός ο κύκλος κρατιέται από τους μυριάδες μικροοργανισμούς που αποσυνθέτουν τα φυτικά υλικά, τις κοπριές και τα νεκρά σώματα. Η επιτυχία και τα αποτελέσματα του βιοκαλλιεργητή θα βασιστούν στην υπομονή του αλλά και στη δυνατότητά του να αναγνωρίζει αρχικά ότι οι δυνάμεις στο σύστημα δεν είναι ποτέ σε τέλεια ισορροπία - πάντα θα υπάρχει μια φυσική ζημία. Οι αργές επιτυγίας του βιοκαλλιεργητή βασίζονται: 1. Στην υποιιονή και συχνή παρακολούθηση της καλλιέργειας Η υπομονή είναι η βασική αρχή. Συνήθως χρειάζονται αρκετά χρόνια για να εγκατασταθεί η υποδομή με ένα οικοσύστημα με 31

32 γεωσκώληκες, εντομοφάγα πουλιά και ωφέλιμα αρπακτικά έντομα, και στην συνέχεια όμως για την επίτευξη μιας καλής μέσης απόδοσης της βιολογικής μεθόδου παραγωγής, ανταγωνιστικής προς τη συμβατική. Απαιτεί μερικά χρόνια τα οποία ανάλογα με τα οικονομικά μέσα αλλά και τις τοπικές συνθήκες κυμαίνονται από τέσσερα έως δέκα χρόνια. 2. Στη γνώση των φίλων τικ καλλιέργειας Υπάρχουν τα βλαβερά και ωφέλιμα έντομα για τα οποία ο βιοκαλλιεργητής πρέπει να είναι σε θέση να κρατήσει την ισορροπία μεταξύ τους. Πρέπει να αναγνωρίζει τις προσβολές και να ξέρει τις συνθήκες των εντόμων όπως και τον κύκλο ζωής τους. 3. Στη θρέψη του εδάφους Για κάποιους το έδαφος υπολογίζεται σαν μια νεκρή μάζα, δηλαδή ένα σύστημα που περιέχει θρεπτικά συστατικά τα οποία αφαιρούνται με τη συγκομιδή και πρέπει να αναπληρώνονται με τα λιπάσματα. Πάνω σε αυτή την άποψη στηρίζεται η βιομηχανία χημικών λιπασμάτων και η εξάρτηση της γεωργίας από τη Χημεία. Αυτή η συνήθεια ξεκίνησε από την λανθασμένη άποψη η οποία επικρατεί για το έδαφος Το έδαφος καταρχήν αποτελείται από διάφορα στρώματα: Το ανώτερο, το οποίο ονομάζεται επιφανειακή στρώση ή εδαφοκάλυψη Το στρώμα της μισοσαπισμένης βιομάζας (πάχος 5 εκατοστά) Το ορυκτό στρώμα Το στρώμα με το συμπαγές πέτρωμα ή μητρικό στρώμα Το πρώτο μέλη μα των βιοκαλλιεργητών είναι να μη διαταράσσουν τη σειρά αυτή των στρωμάτων αναμοχλεύοντας το εδαφικό υλικό με βαθειά οργώματα. Το όργωμα επιτρέπεται να γίνεται μόνο μία φορά, είτε στην προετοιμασία ενός χέρσου χωραφιού το οποίο προορίζεται 32

33 για βιοκαλλιέργεια είτε στην περίπτωση έντονου πληθυσμού ζιζανίων. Την Άνοιξη το όργωμα δεν προτείνεται διότι χάνεται η υγρασία του εδάφους. Ένα επίσης σημαντικό βήμα στην προετοιμασία της βιοκαλλιέργειας είναι η επιφανειακή λίπανση με χούμο ή με οργανικά λιπάσματα ή με πετρόσκονη, τα οποία τελικά αναμοχλεύονται για να ενσωματωθούν με το έδαφος. Η δόση του κομπόστ κανονίζεται σύμφωνα με το είδος της καλλιέργειας. Στη συνέχεια ακολουθεί η εδαφοκάλυψη, η οποία εφαρμόζεται μόλις το έδαφος αποκτήσει την απαιτούμενη θερμοκρασία την Άνοιξη και η καλλιέργεια αρχίζει να αναπτύσσεται. Η εδαφοκάλυψη γίνεται με διάφορες οργανικές ουσίες όπως είναι η ζωντανή οργανική ύλη (καλλιέργεια ψυχανθή), μαραμένη και τεμαχισμένη χλωρή ύλη, άχυρα και σκύβαλα όπως και με υλικό εμπορίου προς κάλυψη με το όνομα ΟειΙαΠί. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η δραστηριότητα των μικροοργανισμών και προστατεύεται το έδαφος από ακραίες καιρικές συνθήκες (καταιγίδες, διαβρώσεις, υπερβολική ζέστη). Στα βαριά εδάφη σωστό είναι να σκαλίζουν οι βιοκαλλιεργητές την επιφάνεια για να διευκολύνεται η διαδικασία χώνευσης, αφομοίωσης των ουσιών από τους καλλιεργητές. Ανάλογα τις απαιτήσεις τροφής, μερικά κηπευτικά χαρακτηρίζονται σε: Πολύ απαιτητικά: πατάτες, ντομάτες, πιπεριές, κολοκυθιές, αγγουριές, πεπονιές, και όλα τα λαχανοειδή. Μέτρια απαιτητικά: μαρούλια, παντζάρια, γογγύλια, σπανάκι, μάραθος, καρότα, σκόρδα, κρεμμύδια. Ολιγοδάπανα ή ολιγοδίαιτα: όλα τα ψυχανθή, βότανα (αρωματικά, μπαχαρικά). 33

34 Όπως επίσης επιγραμματικά μπορούμε ν αναφερθούμε και στις βασικές τροφές των φυτών, τις οποίες είναι καλό να γνωρίζει ο βιοκαλλιεργητής για να έχει τις καλύτερες δυνατές αποδόσεις. - ΆΕωτο (Ν). Ενισχύει το υπέργειο τμήμα των φυτών. Άζωτο υπάρχει αρκετό στο κομπόστ, στη ζωική κοπριά, και στην εδαφοκάλυψη με ψυχανθή. Όπως πλούσια σε άζωτο είναι και τα οργανικά λιπάσματα, κερατόσκονη και αιματόσκονη. Φώσφορος (Ρ). Είναι υπεύθυνος για το άνθος, τον καρπό και τα κύτταρα του φυτού. Φώσφορος υπάρχει στα οστεάλευρα όπως επίσης και στο κομπόστ. Κάλιο (Κ). Έχει σπουδαίο ρόλο στο σχηματισμό ριζών, στη σταθερότητα του φυτού και στην ανθεκτικότητά του. Πλούσια σε κάλιο είναι το κομπόστ με ενσωματωμένη ζωική κοπριά και η στάχτη από ξύλα. Ασβέστιο (Όα). Έχει σπουδαία σημασία για την οξύτητα (ΡΗ) του εδάφους, την κατασκευή των εδαφοκόκκων όπως και την ενεργητικότητα των ζώντων οργανισμών. Το ασβέστιο υπάρχει στη σκόνη από απολιθωμένα φύκια και στην πετρόσκονη. Ιγνοστοιχεία. Το Νάτριο, το Μαγνήσιο, ο Σίδηρος, ο Χαλκός κ.α. είναι απαραίτητα, ενώ σε περιπτώσεις απουσίας τους, ενσωματώνεται σκόνη από φύκια και πετρόσκονη. 4. Στους γεωσκώληκες Το κάθε εδαφικό στρώμα έχει ξεχωριστό ρόλο και κατοικείται από ειδικούς οργανισμούς. Στο στρώμα του χούμου δρουν διάφορα σκουλήκια με πρωταγωνιστή τον γεωσκώληκα. Οι γεωσκώληκες 34

35 αποτελούν τους καλύτερους σύμμαχους των βιοκαλλιεργητών καθώς μέσω των στοών που ανοίγουν, αερίζεται το έδαφος και το οξυγόνο φθάνει στις ρίζες των φυτών. Μέσω των στοών και των απορριμμάτων τους που είναι πλούσια σε άζωτο, δημιουργούν γόνιμα κανάλια για τις ρίζες των φυτών, απελευθερώνοντας θρεπτικά συστατικά, ενώ παράλληλα φέρουν από το υπέδαφος στα ανώτερα στρώματα του εδάφους σημαντικά μέταλλα ή στοιχεία τα οποία χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Για την προστασία τους πρέπει ο βιοκαλλιεργητής να αποφεύγει τα βαθειά οργώματα όπως και τα χημικά λιπάσματα, το υπερβολικό πότισμα ή το υπερβολικό «στέγνωμα» εδάφους. 5. Στη διαλογή και το φύτεμα διαφορετικών ειδών φυτών στον ίδιο χώρο - φυτά ξενιστές. Είναι καλό σε διάφορα σημεία της καλλιέργειας να φυτεύονται φυτά από τους βιοκαλλιεργητές τα οποία να προσελκύουν ωφέλιμα έντομα όπως π.χ. φυτά της οικογένειας των σκιαδανθών, τα οποία προσελκύουν τα ελικοπτεράκια. Επίσης, φυτά όπως η μαργαρίτα που ελκύει πολλά ωφέλιμα έντομα, τα σκυλάκια και άλλα φυτά της οικογένειας των χειλοειδών. 4.2 Πρακτικές εφαρμογές φυτοπροστασίας Βιολογικών καλλιεργειών Ο προοδευτικός καλλιεργητής, σε συνεργασία με τον γεωπόνο, οφείλουν να εφαρμόζουν κατάλληλες μεθόδους ώστε να βοηθούν στην μείωση του κόστους παραγωγής, την εξασφάλιση της βιολογικής ισορροπίας, την αποφυγή τοξικών ουσιών των παρασίτων και την αύξηση της ποιότητας των προϊόντων. Μια τέτοια αποτελεσματική μέθοδος είναι ο βιολογικός έλεγχος των προσβολών που μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα παρακάτω μέσα: 35

36 Μ έσα αντιμετώ πισης => Μηχανικά Παγίδες κόλλας για έντομα ή και τρωκτικά Ειδικά δίχτυα προστασίας από πουλιά ή έντομα Ειδικά μηχανήματα συλλογής των παρασίτων, όπως π.χ. το μηχάνημα που δονεί το φύλλο της πατάτας και συλλέγει το δορυφόρο Αναρροφητές κενού για την αντιμετώπιση των εντόμων του βαμβακιού (ΗΠΑ) => Φυσικά Σε αυτή τη περίπτωση αξιοποιούνται οι φυσικές διαδικασίες, όπως η ηλιακή θερμότητα (για παράδειγμα, η ηλιοθέρμανση του εδάφους στις καλλιέργειες κηπευτικών). Με αυτόν τον τρόπο εξουδετερώνονται οι παθογόνοι μύκητες του εδάφους που δημιουργούν τα σάπια φύλλα. Η μέθοδος συνίσταται στην κάλυψη του εδάφους με διαφανές πλαστικό φύλλο, ώστε να διατηρείται υψηλή θερμοκρασία αρκετό διάστημα στη διάρκεια του καλοκαιριού. => Βιολογικά Έντομο εναντίον εντόμου, π.χ. η εγκάρσια (Encarsia formosa) για τον αλευρώδη στα κηπευτικά θερμοκηπίου, πασχαλίτσες (Coccinelidae) για τα κοκκοειδή των εσπεριδοειδών Ακάρι εναντίον ακάρεως, πχ. φυτοσέιλους (Phytoseilus spp.) για τον τετράνυχο των κηπευτικών Μύκητας εναντίον μύκητα, πχ. τριχόδερμα (Trichoderma spp.) για τον βιοτρύτη Βακτήριο εναντίον εντόμου, π.χ. βάκιλος Θουριγγίας (Bacillus thuringiensis) για τον πυρηνοτρήτη της ελιάς, την ευδεμίδα του αμπελιού, το πράσινο σκουλήκι της ντομάτας, του βαμβακιού κ.α. 36

37 ^ Βιοτεχνολογικά Είναι οι φερεμόνες, χημικές ουσίες που εκκρίνουν τα έντομα και χρησιμοποιούνται: Στην παγίδα για το δάκο της ελιάς Μόνες τους για τον έλεγχο των εντόμων, με τη μέθοδο της παρεμπόδισης του ζευγαρώματος Οι παγίδες έχουν χρησιμοποιηθεί πολύ στο παρελθόν και εξακολουθούν να αποτελούν ένα ισχυρό μέτρο καταπολέμησης τόσο εκφράζοντάς το με ένα άμεσο τρόπο, όσο και με έμμεσο. Με άμεσο τρόπο γιατί για ορισμένα έντομα η παγίδευση αρκεί για να τα καταπολεμήσει, ενώ για τα πιο πολλά αποτελεί βοηθητικό ή συμπληρωματικό μέτρο. Χρησιμεύει για την παρακολούθηση της πορείας του πληθυσμού ενός εντόμου, με σκοπό τον καθορισμό του χρόνου παρέμβασης με κάποια μέθοδο αντιμετώπισης. Η παγίδευση ωστόσο χρησιμεύει συχνά και για πληθυσμιακές, οικολογικές και βιολογικές μελέτες εντόμων ακάρεως και άλλων ζώων, μελέτες που μπορούν να συντελέσουν σε μια καλύτερη καταπολέμησή τους. Τύποι παγίδων Ανάλογα με την κατηγορία της ελκυστικής ουσίας ή άλλου ελκυστικού μέσου και του τρόπου παγίδευσης, οι παγίδες κατατάσσονται σε: => Τροφικές => Φερομονικές => Χρωματικές Φωτεινές => Κολλητικές => Αναρροφητικές => Νερού 37

38 Σκευάσματα άμεσης αντιμετώπισης Χαλκός και χαλκούχα σκευάσματα Πρόκειται για τη γνωστή γαλαζόπετρα. Σε συνδυασμό με τον ασβέστη (βορδιγάλειος πολτός) χρησιμοποιείται εδώ και 100 χρόνια για τον περονόσπορο του αμπελιού, όπως επίσης και στα κηπευτικά. Άλλα χαλκούχα σκευάσματα είναι τα εξής: Οξυχλωριούχος χαλκός Υδροξείδιο του χαλκού Θετικός (τριβασικός) χαλκός Οξείδιο του χαλκού Βουργούνδιος πολτός => Ορυκτό θειάφι Το διακρίνουμε σε δύο μορφές: θειάφι για σκόνισμα (πασπάλισμα) και θειάφι για βρέξιμο, που διαλύεται, δηλαδή, σε νερό και ψεκάζεται. Χρησιμοποιείται κυρίως στην αμπελουργία για το ωίδιο. Φυτικά εντομοκτόνα Neem (το νηιι): προέρχεται από το τροπικό φυτό Αζαντίραχτα ίντικα (Azadirachta indica) και έχει εντομοκτόνες και μυκητοκτόνες ιδιότητες Νικοτίνη: προέρχεται από τον καπνό και είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο Πύρεθρο: προέρχεται από ένα είδος αφρικανικού χρυσάνθεμου (Chrysanthemum cineriaefolium). Έχει γρήγορη δράση και δεν είναι τοξικό για τον άνθρωπο και τα ζώα. Ροτενόνη: παρασκευάζεται από τη ρίζα του τροπικού φυτού Δέρις (Denis spp.). Εξαιρετικά αποτελεσματική σε έντομα που κινούνται 38

39 αργά, όπως μελίγκρες, κάμπιες κλπ. Μη τοξικό για ανθρώπους και ζώα. => Εκχυλίσματα φυτών Κάσσια: από το τροπικό φυτό Quassia amara, λέγεται και πικρόξυλο. Αντιμετωπίζει κυρίως τη μελίγκρα. Χρησιμοποιείται και ως τσάι για την αντιμετώπιση παρασίτων στο πεπτικό σύστημα του ανθρώπου. Καυτερή πιπεριά ή τσίλι: χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση ιώσεων των λαχανικών. Κομπόστ: το εκχύλισμα από ζωντανό και πλούσιο κομπόστ είναι ένα υγρό που περιέχει πολλούς ωφέλιμους μικροοργανισμούς. Αν, για παράδειγμα, ψεκάσουμε τα φύλλα του αμπελιού, σταματά η ανάπτυξη του περονόσπορου. Κρεμμύδι: δρα ανάλογα με το εκχύλισμα του περονόσπορου. Πολυκόμπι: φυτό πλούσιο σε πυρίτιο (Si), σκληραίνει τους ιστούς των φυτών βοηθώντας έτσι στην αντιμετώπιση των μυκητιάσεων. Σκόρδο: αν το αφήσουμε σε νερό αρκετό χρόνο (περίπου 20 ημέρες), αντιμετωπίζει τις μυκητιάσεις των φυτών και τα ακάρεα, λόγω του θειαφιού που περιέχει. Τσουκνίδα: το εκχύλισμά της ενισχύει τα φυτά στην αντιμετώπιση προσβολών από μελίγκρα. Φύκια: το εκχύλισμά τους κινητοποιεί μηχανισμούς άμυνας του φυτού, αλλά συγχρόνως εμπλουτίζει τη διατροφή του, διότι είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία. Τα βρίσκει κανείς στο εμπόριο. => Άλλα σκευάσματα Άπαχο γάλα: διαλυμένο σε νερό, ψεκάζεται για την αντιμετώπιση ιώσεων των λαχανικών. Σαπουνόνερο: αντιμετωπίζει ελαφριές προσβολές από μελίγκρες και θρίπες (χρησιμοποιείται και στα καλλωπιστικά φυτά). 39

40 Ενδεικτικά θα αναφερθούμε στις τρεις πιο διαδεδομένες βιολογικές καλλιέργειες: την ελιά, το αμπέλι και τα εσπεριδοειδή. 4.3 Φυτοπροστασία ελιάς ΕΧΘΡΟΙ 1. Αάκος (ΡαοιίΒ α. Τα καλύτερα αποτελέσματα έχει δώσει μέχρι σήμερα η μέθοδος της μαζικής παγίδευσης. Πρόκειται για τη χρησιμοποίηση μιας παγίδας που συνδυάζει ένα τροφικό ελκυστικό και των δύο φύλλων (δισανθρακικό αμμώνιο), μια ελκυστική φερομόνη για το αρσενικό, μια φερομόνη συνάθροισης και των δύο φύλων, μια φαγοδιεγερτική ουσία (ζάχαρη), μια υγροσκοπική ουσία (γλυκερίνη) και ένα εντομοκτόνο μεγάλης διάρκειας (συνθετική πυρεθρίνη). Στη μορφή που η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σήμερα, ύστερα από μια σειρά δοκιμών και βελτιώσεων, χρησιμοποιεί δύο τύπους παγίδων, μιας που περιέχει όλες τις παραπάνω ουσίες και μιας που περιέχει όλες τις ουσίες, εκτός των δύο φερομονών. Η παγίδα του πρώτου τύπου χρησιμοποιείται στο 1/3 των δένδρων και η παγίδα του δεύτερου τύπου στα υπόλοιπα 2/3 των δένδρων. Η τοποθέτηση των παγίδων γίνεται στις αρχές του καλοκαιριού και πριν από την έναρξη των προσβολών του νέου καρπού. Η διάρκεια πλήρους δράσης των παγίδων, είναι γύρω στους τρεις μήνες. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η παρακολούθηση των πληθυσμών του εντόμου στους προστατευόμενους ελαιώνες και αν και όταν παρατηρηθεί τάση σταθερής αύξησης, να αντικατασταθούν οι παγίδες. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμοστεί με άριστα αποτελέσματα. 40

41 β. Άλλη εναλλακτική μέθοδος, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη βιολογική ελαιοκαλλιέργεια, είναι οι δολωματικοί ψεκασμοί με το φυσικό εντομοκτόνο «ροτενόνη». Δοκιμαστικές εφαρμογές της μεθόδου αυτής έχουν δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα. γ. Επίσης, συνιστάται και το παράσιτο του δάκου Pius concolor. 2. Πυρηνοτρήτικ - Prays oleae Για την καταπολέμησή του, και κυρίως της ανθόβιας και καρπόβιας γενεάς χρησιμοποιούνται: α. τα ωοφάγα παράσιτά του, (είδη του γένους Chrysopus) τα οποία είναι αποτελεσματικά στην ανθόβια γενεά. β. τα είδη του γένος Trichogramma φαίνεται να είναι αποτελεσματικά στη μείωση των φυσικών πληθυσμών του εντόμου. γ. το μικροβιακό εντομοκτόνο «dipe» (παρασκεύασμα με βάσει τον εντομοπαθογόνο βάκιλο «Bacillus thuringiensis»). ε. ο παρεμποδιστής βιοσυνθέτης της χιτίνης «triflumuron» μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον της καρπόβιας γενεάς. στ. τα παράσιτα Aqeniaspis fuscicollis praysincola, Chelonus eleaphilus 3. Καπνιά - (Capnodium citri) Η καπνιά οφείλεται στο μύκητα Fumago vegans, ο οποίος αναπτύσσεται στη μελιτώδη ουσία, η οποία εκκρίνεται από το λεκάνιο (ψώρα - Saessetia. oleae). Για την αντιμετώπιση της καπνιάς συνιστάται ισορροπημένη άρδευση, και εφαρμογή σωστού κλαδέματος, ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής αερισμός και φωτισμός. Σε έντονη προσβολή ψεκάζουμε τα δένδρα με θειασβέστιο ή βορδιγάλιο πολτό για το μύκητα ή ψεκάζουμε με γαλακτοποιήσιμα 41

42 ορυκτέλαια, όπως το λευκέλαιο ή με διάλυση πετρελαίου και σαπουνιού για το λεκάνιο. 4. Για το λεκάνιο (Saessetia oleane) μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παράσιτα: α. Chilocorus bipustu latus β. Coccophaqus pulchellus weptu y. Exochomus quadripustulatus δ. Metatpycus flavus Howard ε. Metaphycus helvolus στ. Scutellista cyanea motsch ζ. Scymus rrontalis Για το μαύρο λεκάνιο χρησιμοποιούμε το παράσιτο Aphrycus helvolus. 5. Κυκλοκόνιο (Cycloconium oleaginum) Αντιμετωπίζεται με ψεκασμούς με βορδιγάλειο πολτό. Προσοχή όμως να μη βόσκουν ζώα κάτω από τα ελαιόδεντρα. 6. Αιασπίς (Diaspls pentagona) Καταπολεμάται με το παράσιτο Prospaltella berlesei 7. Παρλατόρια (Parlatoria oleae) Και το έντομο τούτο παρασιτείται από το παράσιτο Aphytis maculoconiis. 42

43 4.4 Φ υ τοπροστα σ ία α μ π ελιο ύ 1. Περονόσπορος (Plasmopara viticola) Για την καταπολέμησή του συνιστώνται τα χαλκούχα σκευάσματα, όπως ο βορδιγάλιος πολτός, του οποίου η περιεκτικότητα σε χαλκό μπορεί να κατέβει μέχρι 0,5 %, χωρίς να μειωθεί η δράση του. Σήμερα, δοκιμάζονται και άλλα σκευάσματα, όπως τα μείγματα θείου με εμβρέγματα σκόρδου, κρεμμυδιού κ.α. 2. Ωίδιο (Uncinula necator) Ο παραδοσιακός τρόπος καταπολέμησης είναι το θειάφι. 3. Βοτρύτης (τειρρά σήψη) Botrytis cinerea (σαπίλα) Στον βοτρύτη συνιστάται αραίωση ραγών. Για άμεση αντιμετώπιση έχει δοκιμαστεί με επιτυχία ο έλεγχός του με παρασκευάσματα του ανταγωνιστικού μύκητα Trichoderma sp, με την εμπορική ονομασία Trichodex, αλλά και μείγματα χαλκούχων σκευασμάτων με αντίστοιχα από πολυκόμπι, θα πρέπει να φέρνουν καλά αποτελέσματα. 4. Ίσκα Ασθένεια του ξύλου. Τα φύλλα αποχρωματίζονται μεταξύ των νευρώσεων και ξηραίνονται στην περιφέρεια. Συνιστάται έγκαιρος εντοπισμός και καταστροφή των βαριά προσβεβλημένων μερών, καθάρισμα του μολυσμένου μέρους και απολύμανσή του με χαλκό. Σε περίπτωση μεγάλου κινδύνου ψεκάζουμε με χαλκό σε μεγαλύτερες από επιτρεπόμενες δόσεις, απολυμαίνουμε τα εργαλεία και κλαδεύουμε με αυτόματη έγχυση χαλκούχου σκευάσματος. Επίσης, συνιστάται δημιουργία επιμήκους τομής στον κορμό και σφήνωμα πέτρας για καθυστέρηση (με το οξυγόνο του αέρα), της ασθένειας. 43

44 5. Α κάρεα Eriophyes vitis - Phyllocoptes vitis. Τα ακάρεα σπάνια δημιουργούν προβλήματα. 6. ΤετράνυΥΟί Τον έλεγχο των τετράνυχων αναλαμβάνουν οι φυσικοί εχθροί, όπως ακάρεα του γένους Typhlodromus Phytoseiulus persimilis. 7. Ψευδόκοκκοι Pseudococcus citri. Αντιμετωπίζονται με το ωφέλιμο έντομο Crytolaemus moutrouziezi. 8. Ευδερίδα (Polychrosis botrana) Polychrosis botrana και Κονγχυλίδα Conchylis ambiguella. Τα έντομα αυτά, αποτελούν τους κυριότερους εχθρούς του αμπελιού. Ευτυχώς που αντιμετωπίζεται με τους ψεκασμούς από σκευάσματα του Bacillus thuringiensis, όπως το BACTECIND και διάφορα άλλα που κυρίως γίνονται για κάμπιες της δεύτερης γενιάς. Μεγάλη σημασία έχει η σωστή χρονική στιγμή επέμβασης και γι αυτό χρησιμοποιούνται ειδικές δελτοειδείς παγίδες με φερο μόνες. 9. Τεφρά σήψη - Botrytis cinerea (σαπίλα) Αντιμετωπίζεται με χαλκούχα μυκητοκτόνα, τα οποία χρησιμοποιούνται μετά την καρπόδεση, στο γυάλισμα, και κατά την ωρίμανση των σταφυλιών. 10. Ανθράνκοση (Ersinoe umpelina) Αντιμετωπίζεται με χαλκούχα μυκητοκτόνα. Καρκίνος (Bacterium fumefciens). Απολύμανση με χαλκό. 44

45 4.5 Φ υ τοπροστα σ ία εσ π ερ ιδ ο ειδ ώ ν Τα εσπεριδοειδή είναι κατά κανόνα ευαίσθητα δέντρα και χρειάζονται μεγάλη προσοχή όχι μόνο ως προς τις ασθένειες και τους εχθρούς τους, αλλά και ως προς τις εδαφολογικές συνθήκες. Υπάρχει μεγάλο εύρος ευαισθησίας, από την κιτριά, την πολύ ευαίσθητη, μέχρι και την ανθεκτική νεραντζιά. Οι πιο σοβαρές εδαφικές ασθένειες των εσπεριδοειδών αντιμετωπίζονται με την εφαρμογή κατάλληλης προφυλακτικής και καλλιεργητικής τεχνικής, με διάφορες βιολογικές μεθόδους και με τη χρησιμοποίηση ανθεκτικών υποκειμένων. Οι περισσότερες ασθένειες του υπέργειου τμήματος ελέγχονται με τη χρήση χαλκούχων κυρίως σκευασμάτων. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ Μεγάλο γεωργικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σηψιρριζίες: η ξηρή σηψιρριζία και η σήψη του λαιμού, γνωστή ως κομμίωση του λαιμού. Σηψιρριζίες Προκαλούνται από τους μύκητες Armillaria mellea & Rosellinia necatrix. Το κυριότερο μακροσκοπικό σύμπτωμα είναι η προοδευτική ξήρανση των δέντρων. Η οικολογική αντιμετώπιση της ασθένειας αυτής συνίσταται στη λήψη μιας σειράς προφυλακτικών - και καλλιεργητικών, φυσικών και βιολογικών μεθόδων όπως: => Εφαρμογή αγρανάπαυσης ή καλλιέργειας σιτηρών ή ψυχανθών που δεν προσβάλλονται από τα παθογόνα, για δύο ή περισσότερα χρόνια στα χωράφια που εκριζώθηκαν παλιές δενδρώδεις καλλιέργειες και αμπέλια. Στα χωράφια αυτά επιβάλλεται προσεκτική και επιμελημένη απομάκρυνση των ριζών των προηγούμενων καλλιεργειών. => Χρησιμοποίηση πολλαπλασιαστικού υλικού, απαλλαγμένου από τα παθογόνα. 45

46 => Αποφυγή μεταφοράς μολύσματος με διάφορα εργαλεία και μηχανικά καλλιεργητικά μέσα. rz> Σε έντονη προσβολή ξερίζωμα των ασθενών δέντρων και απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων και ριζών από τα χωράφια. => Ασβέστωση των εδαφών με κιλά γεωργικής άσβεστου στο στρέμμα. Στις φυσικές μεθόδους περιλαμβάνεται η θέρμανση του εδάφους με ατμό ή φυσικό ζεστό νερό στους 43 C για 2 ώρες. Η θερμοκρασία αυτή σκοτώνει τα παθογόνα, δεν προκαλεί ζημιές στις ρίζες και σέβεται την ανταγωνιστική εδαφική μικροχλωρίδα. Από τις βιολογικές μεθόδους πρακτικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν: => Η ηλιοθέρμανση (ηλιοαπολύμανση) του εδάφους τους καλοκαιρινούς μήνες για 6 τουλάχιστον εβδομάδες, με τη βοήθεια διαφανούς πλαστικού από πολυαιθυλένιο, πάχους 100mm, στους εσπεριδοειδώνες που προσφέρονται για τη μέθοδο αυτή. Μπορεί η ηλιοθέρμανση να συνδυαστεί με οργανική ουσία ή με ειδικούς βιοδιεγέρτες της ριζοσφαιρικής ανταγωνιστικής μικροχλωρίδας, καθώς και με διάφορους ανταγωνιστές μικροοργανισμούς. => Η χρησιμοποίηση ανταγωνιστικών ιιυκήτων (Trichoderma arzianum, Τ. viride, Τ. koningii), βακτηρίων (Bacillus subtilis) και μυκκοριζών (Boletus granulatus, Β. luteus, Scleroderma spp). Η τεχνική αυτή μόλις που αρχίζει να μπαίνει στη πράξη. => Trichoderma spp, για την αντιμετώπιση του Armillaria mellea. Το βιολογικό σκεύασμα Harzian 20 (trichoderma harzianum) ελέγχει κατά 90% τους Armillaria mellea & Rosellinia spp. Ξηρά σηψιρριζία Οφείλεται στο παρασιτικό σύμπλοκο των Fusarium solani, F. proliferattum & F. sambucinum. Ανάλογα με την ένταση της προσβολής 46

47 των ριζών και του λαιμού, εκδηλώνεται με τα συμπτώματα της καχεξίας, της ημιπληγίας και της αποπληξίας. Για την αντιμετώπιση της ασθένειας συνιστάται: Αποφυγή βαθιών οργωμάτων, συχνών ποτισμάτων, συνεκτικών εδαφών. => Καταστροφή των κλαδιών μέσα στο χωράφι. => Αντιμετώπιση νηματωδών. => Καταστροφή ζιζανίων που είναι ξενιστές παθογόνων. => Αποφυγή συγκαλλιέργειας με κηπευτικά (σολανώδη, κολοκυνθώδη). => Χρησιμοποίηση ηλιοθέρμανσης για απολύμανση. Κομμίωση του λαιμού Τα παθογόνα που προκαλούν τη σήψη του λαιμού ανήκουν στο γένος Phytophthora. Για την αντιμετώπιση της ασθένειας πρέπει να παρθούν μια σειρά προφυλακτικών, καλλιεργητικών, βιολογικών και άλλων μέτρων: => Να αποφεύγεται η κατασκευή αναχωμάτων κοντά στον κορμό. => Ο εμβολιασμός να γίνεται σε ύψος εκατοστά από τον κορμό. => Να συλλέγονται οι μολυσμένοι καρποί. => Να χρησιμοποιούνται ανθεκτικά υποκείμενα. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΥΠΕΡΓΕΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΕΝΤΡΟΥ Κομμιώσεις (Bortyosphaeria dothidae, Diplodia natalensis) Συνιστάται καθαρισμός και επάλειψη με πάστα από βορδιγάλιο πολτό. Κορυφοξηρά Οφείλεται στο μύκητα Phoma tracheiphila και ευνοείται από υψηλή υγρασία. Αντιμετωπίζεται εκτός από τα γνωστά προληπτικά μέτρα με: 47

48 => Την αντιμετώπιση του παθογόνου με αιθέρια έλαια του αρωματικού φυτού Coryothymus capitatus. Την επάλειψη των πληγών με πάστα από βορδιγάλιο πολτό. => Με την εφαρμογή ψεκασμών με χαλκούχα φάρμακα. Καπνιά Αναπτύσσεται στις μελιτώδεις εκκρίσεις που παράγουν οι διάφοροι ζωικοί εχθροί, αντιμετωπίζονται με ψεκασμό με χαλκούχα φάρμακα. ΜΕΤΑΣΥΛΛΕΚΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Σήψεις καρπών Αντιμετωπίζονται με χαλκούχα και εμβρέγματα από πολυκόμπι. Επίσης, λαμβάνονται μέτρα της κομμίωσης του λαιμού σε περίπτωση σήψης του καρπού. Η πράσινη και η κυανή σήψη ελέγχονται από τα αιθέρια έλαια των εσπεριδοειδών. Άλλα μέτρα είναι τα γνωστά προληπτικά, το κέρωμα των καρπών, κατά τη διαλογή και συσκευασία. ΖΩΙΚΟΙ ΕΧΘΡΟΙ Ψευδόκοκκος (Planococcus citri) Σοβαρή επίδραση ασκεί ο καλός αερισμός, ο ενδεδειγμένος κλαδοκάθαρος. Η χρησιμοποίηση πολυδύναμων εντομοκτόνων δημιουργεί σοβαρές παρενέργειες. Αντιμετωπίζεται και από τους φυσικούς εχθρούς του: => Παράσιτο Leptomastidae abnormis Leptomastix dactylopii => Τα αρπακτικά Cryptolaemus montrouziezi & Nephus reunionii => Παράσιτα Coccophagus & Tetracnemus Κόκκινη ψώρα (Aonidiella aurantii & Chrysomphalus dictyospermi) Αντιμετωπίζεται με τους φυσικούς εχθρούς: 48

49 => Τα αρπακτικά των γενών Chilocorus & Scymnus. => Τα παράσιτα των γενών Aphytis & Competidla. Μαύρη ψώρα (Parlatoria zizyphus) Αντιμετωπίζεται με τα παράσιτα της κόκκινης ψώρας και το παράσιτο Aspidiotiphagus dirimís. Εριώδης αλευρώδης (Aleurotrixus floe - cosus) Αντιμετωπίζεται επιτυχώς με το παράσιτο Cales noaki. το οποίο έχει πολλαπλασιαστεί σε μεγάλο βαθμό. Μύγα της Μεσογείου (Ceratitis capitatat) ΑΚΑΡΕΑ Αντιμετωπίζεται με μαζική παγίδευση και εφαρμογή φερομόνων. Κόκκινος τετράνυχος (Panonychus citri) Έχει προκαλέσει προβλήματα στην Κρήτη. αντιμετωπιστεί από το παράσιτο Amblyseius hibisci. Είναι δυνατό να ΑΑΑΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ασπιδωτός (Aspidiotus hederae) Αντιμετωπίζεται από τα παράσιτα Aphytis chitensis - A. Chrysomphali - A. Melinys Ισέρια (Icerya purchasi) Αντιμετωπίζεται από το παράσιτο Rhodolia cardinalis. 49

50 4.6 Εφαρμογές (στατιστικά στοιχεία) ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΕΛΙΑΣ, ΑΜΠΕΛΙΟΥ, ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟ Σ ΕΛΙΑ ΑΜΠΕΑΙ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ (στρεμ.) (στρεμ.) (στρεμ.) ΠΗΓΗ: ΥΠ. ΓΕΩΡΓΙΑΣ <Η - < 111 Ο - ΕΛΙΑ (στρεμ.) Μ Α Μ ΠΕΛΙ (σιρεμ.) ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ (στρεμ.) Κ ΕΤΟΣ 50

51 Όπως παρατηρούμε από τον πίνακα και το γράφημα, οι συνολικές στρεμματικές εκτάσεις βιολογικής παραγωγής ελιάς, αμπελιού και εσπεριδοειδών ολοένα και αυξάνονται αλλά παρουσιάζοντας την μεγαλύτερη άνοδο, την τετραετία από 1994 έως το στη συνέχεια, όπως μπορούμε να υπολογίσουμε και να συγκρίνουμε, τη χρονιά 1999 δεν είχαμε μεγάλη αύξηση, σύμφωνα πάντα με την άνοδο των προηγούμενων ετών, μόλις στρέμματα στην ελιά η οποία παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους βιοκαλλιεργητές. Μικρότερη ακόμη αύξηση είχαμε την επόμενη χρονιά 2000, η οποία καταλαμβάνει περίπου στρέμματα ελιάς. ΤΟ 2001 όμως φαίνεται πάλι να παίρνει ο τομέας της βιολογικής γεωργίας ανοδική πορεία, δίνοντας ελπιδοφόρο μήνυμα. 51

52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 5.1 Παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στην εξάπλωση της Βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα Η είσοδος της βιολογικής γεωργίας στο χώρο ήταν θεαματική και τα πρώτα περίπου χρόνια παρουσίασε μεγάλη άνοδο, όμως στη συνέχεια κάποια εμπόδια ήταν ικανά να μεταβάλουν αυτήν την πορεία και να μην συνεχιστεί με τον ίδιο αυξητικό ρυθμό. Σήμερα η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα βρίσκεται περίπου σε νηπιακό στάδιο και αυτό λόγω των εμποδίων που εξακολουθούν να μην βρίσκουν λύση και να επιδρούν αρνητικά στην εξάπλωση της βιολογικής γεωργίας. Ο κυριότερος παράγοντας που επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη αυτής της φιλοσοφίας είναι η έλλειψη που επικρατεί στους παρακάτω βασικούς αλληλένδετους τομείς: > ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Από ακαδημαϊκής πλευράς, στα γεωπονικά πανεπιστήμια δεν υπήρχε έδρα η οποία να ασχολείται ειδικά με τη μελέτη της βιολογικής γεωργίας. Έτσι οι γεωπόνοι δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις για το αντικείμενο της βιολογικής γεωργίας και με αυτόν τον τρόπο δεν μπορούν να τις μεταδώσουν στους ενδιαφερομένους παραγωγούς. Ακόμα και οι ίδιοι δυσπιστούν σήμερα ως προς την εμπορικότητα των βιολογικών προϊόντων με αποτέλεσμα να μην ενισχύεται η μέθοδος της βιολογικής καλλιέργειας. 52

53 > ΟΡΓΑΝΩΣΗ Δεν υπάρχει υποστήριξη από το κράτος στην παραγωγή και εμπορία των βιολογικών προϊόντων. Αφού μόλις και πριν λίγα χρόνια δεν είχαν ασχοληθεί κρατικοί φορείς όσον αφορά την οργάνωση στη παραγωγή και διάθεση των βιολογικών προϊόντων και η αρχή έγινε μόλις το 1991 με τον καν. 2092/91 «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών διατάξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής», πράγμα που είχε ήδη γίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, χρόνια πριν. Τα βιολογικά προϊόντα στα πρώτα τους χρόνια στο εμπόριο μπορούσαμε να τα προμηθευτούμε μόνο από ειδικά καταστήματα τα οποία τροφοδοτούνται αποκλειστικά με βιολογικά προϊόντα. Τα τελευταία χρόνια έγινε μια προσπάθεια προώθησης τους και από τις λαϊκές αγορές αλλά εξακολουθεί να μην υπάρχει δυνατότητα να προμηθευτεί κάποιος τέτοιου είδους προϊόντα από όλες τις αλυσίδες super market, μέρη δηλαδή που συνηθίζει πιο συχνά να κινείται ο κόσμος και είναι κοντά στο σπίτι του. Ακόμη και αν έχει γίνει κάποιο βήμα σε αυτό το θέμα και προμηθεύονται βιολογικά προϊόντα, αυτά αφορούν μικρή γκάμα προϊόντων. Γενικότερα, δεν υπάρχει ποικιλία. > ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Υπάρχει άγνοια σε σημαντικό ποσοστό παραγωγών για τις οικονομικές αποδοχές που μπορεί να προσφέρει η βιολογική γεωργία στο χώρο, εφόσον οι τιμές των βιολογικών προϊόντων είναι υψηλότερες από αυτές των συμβατικών προϊόντων. Επίσης η έλλειψη μάρκετινγκ δε βοηθάει να κερδίσει η φιλοσοφία αυτή με το μέρος της περισσότερους υποστηρικτές. 53

54 Αυτό συμβαίνει γιατί το κοινό δε μπορεί να ενημερωθεί ούτε για τα οφέλη αυτών των προϊόντων, ούτε για τα μέρη που μπορεί κάποιος να τα προμηθευτεί, αλλά ούτε και για την ποικιλία τους. 5.2 Στρατηγικές που οδηγούν στην αύξηση της κατανάλωσης Βιολογικών προϊόντων Η μέθοδος της βιολογικής γεωργίας δεν παρουσιάζει μονόπλευρα συμφέροντα. Είναι μια καλλιεργητική τεχνική η οποία υποστηρίζει τόσο τους παραγωγούς όσο και τους καταναλωτές. Στους παραγωγούς παρουσιάζεται ως μια ελκυστική οικονομική δραστηριότητα με βάση την οποία μπορεί να διασφαλίζει καλύτερη τιμή στα προϊόντα λόγω της καλύτερης ποιότητάς τους, ενώ για τους καταναλωτές υπόσχεται ποιότητα και ασφάλεια για την υγεία τους. Για την εξάπλωση όμως της βιολογικής καλλιέργειας απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Οι βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να εξασφαλιστούν είναι η ενίσχυση στους παρακάτω αλληλένδετους κλάδους: > ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η όσο το δυνατόν ταχύτερη και πληρέστερη εκπαίδευση των γεωργικών εφαρμογών στους γεωπόνους. Το Υπουργείο Γεωργίας μπορεί να επιλέξει νέους γεωπόνους με σκοπό να εκπαιδευτούν και να εξειδικευτούν σε θέματα βιολογικής γεωργίας. Σε αυτό θα βοηθούσε να μένουν οι γεωπόνοι για κάποιο χρονικό διάστημα σε βιολογικά αγροκτήματα ακόμη και στο εξωτερικό - αν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα στην Ελλάδα - και να γνωρίσουν στην πράξη την βιολογική γεωργία και μάλιστα εφαρμοσμένη σε μεγάλες εκτάσεις. Με αυτόν τον τρόπο θα εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους, τις οποίες στην συνέχεια θα μπορούν να μεταγγίσουν σε συνάδελφούς 54

55 τους και συνεπώς θα ενισχυθεί η εξάπλωση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα. Η δημιουργία κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού και η διασπορά του σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμούς ώστε να τεθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη της «οικολογικής ιδέας» της ευαισθητοποίησης για την προστασία του περιβάλλοντος. Η οργάνωση σεμιναρίων εκπαίδευσης - κατάρτισης σε θέματα βιολογικής γεωργίας καθώς και η έκδοση εκλαϊκευμένου εκπαιδευτικού υλικού για την καλύτερη πληροφόρηση των ενδιαφερομένων (γεωπόνων, αγροτών κ.α.). > ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η οικονομική ενίσχυση των βιοκαλλιεργητών κατά το μεταβατικό στάδιο, γιατί το κόστος παραγωγής εμφανίζεται αυξημένο (αγορά εφοδίων, αμοιβή συμβούλου, ενδεχόμενα λάθη απειρίας κλπ) και οι αποδόσεις χαμηλές. Είναι το χρονικό διάστημα των 2-3 ή και περισσοτέρων χρόνων που απαιτούνται (ανάλογα το είδος καλλιέργειας, την περιοχή κλπ) ώστε ένα συμβατικό κτήμα να μεταπηδήσει στη βιοκαλλιέργεια. Η επιδότηση κατά το μεταβατικό στάδιο αποτελεί μια σημαντική πρακτική υποστήριξης της βιολογικής γεωργίας στο εξωτερικό. Στην Σουηδία εξοικονομείται από το φόρο που τίθεται στα φυτοφάρμακα, τα οποία εφαρμόζονται στην συμβατική γεωργία. Δηλαδή από την μια δημιουργείται κάποιο αντικίνητρο στη κατάχρηση τουλάχιστον των φυτοφαρμάκων ενώ από την άλλη εξασφαλίζεται κάποιο ικανοποιητικό έσοδο, το οποίο και διοχετεύεται σε εποικοδομητική κατεύθυνση. Η θεσμοποίηση ενός συστήματος ελέγχου των βιολογικών προϊόντων, το οποίο να εμπιστεύεται το ίδιο το κράτος και να μην υπόκειται στην αμφισβήτηση του οποιουδήποτε. Με αυτόν τον 55

56 τρόπο θα κατοχυρωθεί η βιολογική προέλευση των προϊόντων και θα προστατευτεί κατά συνέπεια το εισόδημα των Ελλήνων βιοκαλλιεργητών. Για αυτό το λόγο επείγει η εναρμόνιση του ελληνικού κράτους με τον κοινοτικό κανονισμό 2092/91 «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και είδη διατροφής». Η οργάνωση της εμπορίας των βιολογικών προϊόντων. Αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί τους Έλληνες βιοκαλλιεργητές ιδιαίτερα για τα νωπά προϊόντα και κατευθύνονται σε πρωτοβουλίες όπως αυτή για την ίδρυση συνεταιρισμού καταναλωτών βιολογικών προϊόντων στην Αθήνα. Η οργάνωση της διάθεσης των απαραιτήτων εφοδίων για την άσκηση της βιολογικής γεωργίας. Χωρίς την εύκολη πρόσβαση τόσο στην πληροφόρηση όσο και στα απαραίτητα εναλλακτικά εργαλεία (προϊόντα φυτοπροστασίας κ.α.), η υλοποίηση της επιθυμίας των βιοκαλλιεργητών θα παρουσιάζει αξεπέραστα εμπόδια. Η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων έτσι ώστε να διερευνηθούν όλες οι δυνατές εναλλακτικές λύσεις για την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας στις κύριες καλλιέργειες του τόπου μας (ελιάς, αμπελιού, εσπεριδοειδών κ.α.). Σε αυτό θα βοηθούσε η υποδομή τόσο των ερευνητικών σταθμών και ινστιτούτων που υπηρετούν το γεωργικό τομέα όσο και η ίδρυση καινούργιων. Η επέκταση του δικτύου των λαϊκών αγορών για την διάθεση των βιολογικών προϊόντων κυρίως από βιοκαλλιεργητές στην εγχώρια και εξωτερική αγορά, όπως και σε super μάρκετ, σε συνδυασμό με έλεγχο των τιμών για αποφυγή υπερβολικού κέρδους σε βάρος των καταναλωτών. 56

57 Η επέκταση του χρονικού ορίζοντα επιδότησης των βιοκαλλιεργητών σε πενταετία, όπως στις περισσότερες Ευρωπαϊκές Χώρες. > ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Η διοργάνωση εκδηλώσεων σε επιλεγμένες περιοχές και η αξιοποίηση έστω της ελάχιστης εμπειρίας των Ελλήνων βιοκαλλιεργητών. Είναι ένας ακόμη παράγοντας που θα βοηθήσει με την ενημέρωση να εφαρμόζεται σωστά η μέθοδος, ώστε να εξαπλωθεί η βιολογική καλλιέργεια και να αναπτυχθεί η ευαισθητοποίηση του κοινού ενισχύοντας την οικολογική συνείδησή του. Η ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού. Η ενημέρωση είναι απαραίτητη για να πετύχει το εγχείρημα της ανάπτυξης στον τομέα της βιοκαλλιέργειας. Η τμηματοποίηση της ελληνικής αγοράς βιολογικών προϊόντων ωστόσο, διαχωρίζεται σε εμφανείς ομάδες καταναλωτών σε σχέση με την στάση της όσον αφορά την αγορά και την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων. Με βάση τις διαφορές αυτές πρέπει να ενισχύονται ανάλογα οι στρατηγικές marketing εξασφαλίζοντας καλύτερη εξυπηρέτηση στους υπάρχοντες καταναλωτές βιολογικών προϊόντων και προσελκύοντας μελλοντικούς πελάτες. Οι διακριτές ομάδες καταναλωτών είναι οι παρακάτω: > 1"~- Τύπος: Βιοιιηγανικοί καταναλωτές Σε αυτόν το τύπο καταναλωτή που θεωρείται πελατεία σίγουρη, σταθερή, εύκολη και λίγο ευαίσθητη στην κρίση αλλά παράλληλα ασθενές δυναμικό και διάσπαρτο γεωγραφικό, το μείγμα του marketing δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικό. Σε αυτή τη περίπτωση ο ρόλος του marketing περιορίζεται στο όνομα 57

58 του παραγωγού και σε κάποιο απλό περιτύλιγμα από οικολογικό υλικό. Η διανομή γίνεται είτε με άμεσο τρόπο (κλειστή αγορά) είτε μέσω ελεγχόμενων καναλιών (καταστήματα υγιεινής διατροφής). > 2 ΤΤύπος: Βιοδιαιτητικοί καταναλωτές Επίσης αυτός ο τύπος καταναλωτή μοιάζει με τον βιομηχανικό καταναλωτή με την διαφορά ότι σε αυτήν την περίπτωση ο ρόλος του marketing επικεντρώνεται στη θρεπτική αξία του προϊόντος δίνοντας έμφαση στην ετικέτα της βιολογικής εγγύησης. Αναφέρονται αναλυτικά τα ιχνοστοιχεία του προϊόντος και το όνομα του παραγωγού. Η τιμή του προϊόντος μπορεί να είναι υψηλή ενώ η διανομή είναι κυρίως τοπική, συνήθως άμεση αλλά και έμμεση. > 3ος Τύπος: Ενδιαφερόμενοι καταναλωτές (η καινούργιοι καταναλωτές) Ο τύπος αυτός αποτελεί ένα τεράστιο δυναμικό σύνολο και σε αυτήν την περίπτωση ο ρόλος του marketing διαφέρει από τους παραπάνω και είναι πιο δύσκολος ή πιο απαιτητικός. Αυτός ο τύπος καταναλωτή συμπεριφέρεται παρορμητικά όπως και περιστασιακά στις αγορές του, οπότε το προϊόν πρέπει να βρίσκεται σε συνηθισμένα μέρη πώλησης ώστε να μπορεί να το βρει κανείς εύκολα και χωρίς προσπάθεια. Η προσέγγιση της νέας πελατείας εστιάζεται στην ιδέα «υγεία - ισορροπία - οικολογία». > 4ος Τύπος. Αδιάφοροι καταναλωτές Αυτό το τμήμα της αγοράς θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο να αναπτυχθεί και επίσης αντιοικονομικό να σχεδιαστεί μια προσπάθεια marketing που να το αφορά. Επίσης οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης αγοράς βιολογικών προϊόντων δεν 58

59 πρόκειται να επηρεάσει την κατανάλωση από αυτή την ομάδα εφόσον παρουσιάζει το μικρότερο ενδιαφέρον και γνώση για περιβαλλοντικά προβλήματα. 5.3 Προοπτικές για την ανάπτυξη των Βιολογικών καλλιεργειών Αν παρακολουθήσουμε την ανάπτυξη των βιοκαλλιεργειών στη χώρα μας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1994 έως το 1998, διαπιστώνουμε μια σημαντική άνοδο. Το κλίμα στην Ελλάδα έχει τεράστιες προοπτικές για την ανάπτυξη των βιοκαλλιεργειών. Παρά τις ευνοϊκές προϋποθέσεις όμως ανάπτυξης, η βιολογική γεωργία αντιμετωπίζει ακόμα σοβαρά προβλήματα τα οποία πρέπει να επιλυθούν γιατί αποτελούν σοβαρά εμπόδια και συνδέονται, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, με το υψηλό κόστος παραγωγής, τις δυσκολίες προμήθειας βιολογικών εφοδίων, την εκπαίδευση και συνεχή ενημέρωση των καλλιεργητών, τη χρηματοδοτική στήριξη, τη διακίνηση και εμπορία των προϊόντων, την πιστοποίηση, τους ελέγχους πιστοποίησης, όπως και άλλους λόγους τους οποίους πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τόσο οι βιοκαλλιεργητές όσο και το ίδιο το κράτος. Παρά όμως τα προβλήματα που επικρατούν, αλλά και που είναι λογικό να υπάρχουν εφόσον η βιοκαλλιέργεια θεωρείται σχεδόν καινούριο αντικείμενο στον γεωργικό τομέα, τα βιολογικά προϊόντα έχουν ήδη κερδίσει ένα μερίδιο τόσο στην εσωτερική όσο και στην διεθνή αγορά, με προοπτικές να αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση του καταναλωτικού κοινού προς την υγιεινή διατροφή, μια τάση που αυξάνεται με το χρόνο λόγω της ευαισθητοποίησης των καταναλωτών σε θέματα περιβάλλοντος αλλά και υγείας. Αξίζει να επισηράνουμε το γεγονός ότι τα βιολογικά προϊόντα τα προτιμά σε μόνιμη βάση το 3-4% περίπου του ελληνικού καταναλωτικού κοινού. 59

60 Στο γεγονός αυτό βοήθησε η αξιόλογη δραστηριότητα που έχουν αναπτύξει ελληνικές εταιρείες παραγωγής διακίνησης και εμπορίας βιολογικών προϊόντων, οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε ελληνικές και διεθνείς εκθέσεις και με κάθε τρόπο πασχίζουν για την προβολή των προϊόντων τους. Μάλιστα τα τελευταία διατροφικά σκάνδαλα στο χώρο του κρέατος (τρελές αγελάδες, χορήγηση αντιβιοτικών στους χοίρους), αλλά και των κατεψυγμένων λαχανικών που εισάγονται στη χώρα μας, συμβάλλουν στην αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων.γιατί ακόμη και μ αυτό τον τρόπο εφαρμόζεται ένα είδος διαφήμισης για τα βιολογικά προϊόντα. Οι κλάδοι που φαίνεται να παρουσιάζουν σοβαρή προοπτική για το μέλλον στη χώρα μας, χωρίς να επηρεάζεται η εξέλιξή τους, είναι: => Η ελαιοκομία Οι εχθροί της ελιάς αντιμετωπίζονται εύκολα. Ο δάκος που προκαλεί στο 90% με 95% των ζημιών στην ελιά, αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά με τις παγίδες. Το θετικό είναι ότι διάφορα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας πραγματοποιούν έρευνες που θα βοηθήσουν περισσότερο στην εξάπλωση της βιολογικής μεθόδου. => Η αμπελουργία Είναι κλάδος που έχει προοπτικές αλλά χρειάζεται περισσότερη δουλειά συγκριτικά με την ελιά στην αντιμετώπιση των ασθενειών. Ωστόσο, με τα βιο μηχανοποιημένα προϊόντα θα δώσει ικανοποιητικό συνάλλαγμα για τη χώρα μας από τις εξαγωγές. => Οι θεριιοκηπιακές καλλιέργειες Είναι κλάδος με πολλά προβλήματα, πολλούς εχθρούς, πολλές ασθένειες και επομένως, απαιτήσεις. Αλλά γίνονται σοβαρές έρευνες σε όλο τον κόσμο για τα κηπευτικά του θερμοκηπίου, πράγμα που δίνει ελπιδοφόρο μήνυμα για την βελτίωση της βιολογικής μεθόδου. => Οι λοιποί κλάδοι Υπάρχουν ορισμένες καλλιέργειες όπως ακτινίδια, καρύδια, πρώιμα κεράσια, χειμερινά σιτηρά και άλλες ακολούθως, που από 60

61 την φύση τους έχουν λίγες ασθένειες, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν προοπτικές ανάπτυξης εφόσον είναι «εύκολη» η καλλιέργειά τους με λιγότερα προβλήματα. Βέβαια, πάντα υπό την προϋπόθεση ότι οι βιοκαλλιεργητές θα ακολουθήσουν τις σωστές τεχνικές. Μέρα με την μέρα πραγματοποιούνται έρευνες οι οποίες έχουν στόχο την προώθηση της βιολογικής γεωργίας. Τα προβλήματα όμως που υπάρχουν στον γεωργικό τομέα αγγίζουν και τον τομέα της έρευνας, ιδιαίτερα της εφαρμοσμένης, και πρέπει να επιλυθούν γιατί η έρευνα είναι η αρχή πάνω στην οποία θα εφαρμοστεί κάθε ιδέα και τεχνική. Χωρίς έρευνα, πρόοδος δεν επιτυγχάνεται γιατί είναι ο κινητήριος μοχλός για κάθε είδους ανάπτυξη, σε οποιοδήποτε τομέα, και κινείται σε δύο βασικούς άξονες: 1. Έρευνα αγοράς 1.1. Τι ποσοστό βιολογικών προϊόντων μπορεί να απορροφήσει η αγορά και σε τι ποσοστό προτιμά τα διάφορα προϊόντα Γνωρίζοντας την δυναμικότητα της αγοράς για απορρόφηση βιολογικών προϊόντων, εναρμονίζονται οι ανάγκες της ζήτησης με αυτές της προσφοράς. Επομένως, με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται το φαινόμενο της μεγάλης ζήτησης που θα είχε αντίκτυπο στην μεγάλη αύξηση των τιμών, όπως επίσης και το φαινόμενο της μεγάλης προσφοράς από την άλλη, που θα είχε σαν αποτέλεσμα την πολύ χαμηλή τιμή των προϊόντων και την δυσκολία διάθεσής τους από τον παραγωγό Τι απαιτήσεις έγει η αγορά από τα βιολογικά προϊόντα και πώς θέλει να παρουσιάζονται στο καταναλωτικό κοινό. Η ασφάλεια και η θρεπτική αξία είναι τα πρώτα κύρια στοιχεία που πρέπει να προσφέρουν τα βιολογικά προϊόντα στους καταναλωτές. Εκτός όμως από αυτά, υπάρχουν και άλλα στοιχεία όπως η εμφάνιση, η χαμηλή τιμή κ.α. Εξετάζονται λοιπόν ζητήματα όπως είναι η συσκευασία, οι ενδείξεις των προϊόντων, 61

62 ποια είναι η γνώμη του καταναλωτή, δηλαδή τι τον διευκολύνει, τι θεωρεί αυτός ασφάλεια και πώς θέλει να την αναγνωρίζει, όπως και τι προτιμά: τις λαϊκές αγορές, τα ειδικά καταστήματα ή τα super μάρκετ. Όλα αυτά είναι σημαντικά εφόδια για ληφθούν οι αποφάσεις για το τι κατευθύνσεις πρέπει να δοθούν στο θέμα της διάθεσης και διακίνησης των βιολογικών προϊόντων. Έχουν γίνει σημαντικές έρευνες στο Θέμα της αγοράς, ενώ για το θέμα που δεν έχει γίνει κάποια ιδιαίτερη δουλειά είναι τα προβλήματα κατά την διαδικασία παραγωγής των βιολογικών προϊόντων. 2. Έρευνα στην παραγωγική διαδικασία 2.1. Έρευνα για την ανθεκτικότητα των διαφόρων ποικιλιών σε ασθένειες, καθώς επίσης και η προσαρμοστικότητα στα μικροκλίματα και εδάφη. Οι δύο πιο σημαντικοί παράγοντες στον τομέα της βιοκαλλιέργειας είναι η πρόληψη και η προσαρμοστικότητα. Τα φυτοπροστατευτικά μέσα που υπάρχουν για να αντιμετωπιστούν διάφορες ασθένειες είναι λίγα και όχι πάντα αποτελεσματικά. Μπορούμε όμως να παρακάμψουμε αυτό το εμπόδιο, εντοπίζοντας ποιες ποικιλίες παρουσιάζουν ανθεκτικότητα σε ορισμένες ασθένειες ή προσβολές και με αυτόν τον τρόπο μειώνουμε και το κόστος παραγωγής. Σε συνδυασμό με τον εντοπισμό της προσαριιοστικότητας των διαφόρων καλλιεργειών και ποικιλιών, στις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζονται σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, μπορούν να μειωθούν πολλά περισσότερα προβλήματα και να έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη χρήση εισροών και τη μείωση του κόστους. 62

63 2.2. Έρευνα ως προς τα φυτοπροστατευτικά υλικά και τη θρέψη Τα τελευταία χρόνια πολλές βιομηχανίες είναι αυτές που παρασκευάζουν φυτοπροστατευτικά σκευάσματα για την βιοκαλλιέργεια, όπως είναι ο χαλκός, το θειάφι, η πυρεθρίνη, ο βάκιλος και ανταγωνιστές μυκήτων και ιών. Το ίδιο συμβαίνει και στον τομέα της θρέψης. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη για έρευνα για το πεδίο εφαρμογής καθώς και για τον τρόπο εφαρμογής. Δηλαδή χρειάζεται έρευνα για το ποιες προσβολές και ασθένειες αντιμετωπίζονται με τα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, σε τι βαθμό και με ποιο τρόπο γίνεται η σωστή εφαρμογή τους και σε τι κόστος ανά στρέμμα. Το ίδιο ισχύει και τα οργανικά λιπάσματα, όσον αφορά δηλαδή την θρέψη. Αν μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα η ελλιπής ενημέρωση των βιοκαλλιεργητών, το αισιόδοξο είναι ότι πολλοί αποκτούν τις απαραίτητες αυτές γνώσεις με την εμπειρία. Απαιτείται όμως η επιστημονική επιβεβαίωση γιατί είναι η μόνη που θα ενισχύσει και θα υποστηρίξει την βιολογική γεωργία ως μια μορφή γεωργίας με αρχές Έρευνα για νέες τεγνικές και εφαριιογές Η γεωργία πρέπει να εξελίσσεται και η βιοκαλλιέργεια να εφαρμόζει και καινούργιες τεχνικές σε συνδυασμό της επιστήμης με την τεχνολογία. Με αυτόν τον τρόπο θα αντιμετωπίζονται περισσότερα προβλήματα με αποτέλεσμα την άνοδο και εξάπλωσή της στον γεωργικό τομέα 63

64 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το μέλλον της χώρας μας είναι συνυφασμένο με την πρόοδο και την εξέλιξη της βιολογικής καλλιέργειας που σίγουρα θα αποτελέσει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και παραγωγής τροφίμων στη χώρα μας. Είναι λογικό να υπάρχουν κάποια προβλήματα τα οποία εμποδίζουν ακόμη την γρήγορη εξέλιξη και πορεία της βιολογικής γεωργίας στο γεωργικό τομέα, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι αποτελεί ακόμη έναν καινούργιο κλάδο, τόσο για τους ίδιους τους καλλιεργητές όσο και για τους καταναλωτές. Αν όμως γίνουν πιο ζεστές προσπάθειες και επιλυθούν σιγά σιγά αυτά τα προβλήματα, η βιολογική γεωργία θα κερδίσει έδαφος και θα αποτελέσει κάποια στιγμή την μοναδική εφαρμοσμένη μέθοδο καλλιέργειας και προτίμησης του ευρύ κοινού. Άλλωστε, χωρίς την πρόοδο και τη βαθμιαία επικράτηση της βιολογικής καλλιέργειας, είναι αδύνατον να προχωρήσουμε ομαλά σαν κοινωνία, επειδή οι συμβατικές μέθοδοι γεωργίας μολύνουν υπέρμετρα το περιβάλλον και στη συνέχεια δηλητηριάζουν τον άνθρωπο και ειδικά τα παιδιά και τους νέους ανθρώπους. Οπότε η στροφή προς την βιολογική γεωργία αποτελεί επιτακτική ανάγκη. 64

65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Ημερολόγιο εργασιών του βιοκαλλιεργητή», Rosmarie Eichenberger & Silvia Henggeier, Μετάφραση από τη Γερμανική: Άλκιμος Αναστάσιος, Εκδόσεις ΨΥΧΑΛΟΥ. 2. «Τα μυστικά του γόνιμου εδάφους», Elizabeth Ρ. Stell, Εκδόσεις ΨΥΧΑΛΟΥ. 3. «Βιολογική γεωργία, Κόστος, Αποδοτικότητα, Ανάλυση αγοράς & Στρατηγικές marketing», Εκδόσεις ΑΘ. ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ 4. «Εφαρμοσμένες βιοκαλλιέργειες», Tanya Denckla, Εκδόσεις ΨΥΧΑΛΟΥ. 5. «Ο κήπος του βιοκαλλιεργητή», Pauline Peaks & Sue Stickland, Εκδόσεις ΨΥΧΑΛΟΥ. 6. Άρθρο «Βιολογική γεωργία και κηπουρική», Επιμέλεια: Ανδριτσόπουλος Ταξιάρχης (ΦΑΚΕΛΟΣ) 65

66 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ

67 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΜΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 67

68 T 68