ΚΙ Ν Υ Ν Ο Σ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου Παράγοντες κινδύνου Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΚΙ Ν Υ Ν Ο Σ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου Παράγοντες κινδύνου Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου"

Λευκοθέα Μπουκουβαλαίοι
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, Heraklion CRETE, GREECE Tel: (+30) , , Fax: (+30) Tzanakis N, Risk Studies Tzanakis N, Risk Studies 2 ΚΙ Ν Υ Ν Ο Σ Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου Παράγοντες κινδύνου Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου Tzanakis N, Risk Studies 3

$gr\users\epidemiology email:tzanakis@med.uoc.gr 28.3.$

2 Παράγοντες κινδύνου Κάθε παράγοντας που δυνατόν να αυξήσει την πιθανότητα για ανάπτυξη νοσήµατος Γενετικοί/κληρονοµικοί παράγοντες Φυσικοί/περιβαλλοντολογικοί παράγοντες Κοινωνικοί παράγοντες Παράγοντες συµπεριφοράς Τρόπος ζωής Tzanakis N, Risk Studies 4 Παράγοντες κινδύνου -Έκθεση Σε µια χρονική περίοδο (single time point) Αυτοκινητιστικό ατύχηµα Ηλιακό έγκαυµα Βρίσκεται συνεχώς ή χρονίως υπό την επίδραση του κινδύνου Φορέας του αντιγόνου HLA-B 27 Υπέρταση Ανθυγιεινό εργασιακό περιβάλλον (εργάτες ορυχείων) Tzanakis N, Risk Studies 5 Παράγοντες κινδύνου: πληροφορίες Μεγάλος και προφανής παράγοντας κινδύνου εύκολα ανευρίσκεται και ενοχοποιείται: π.χ ηλιακό έγκαυµα, έκθεση στον ιό της ερυθράς Συχνότερη η µη προφανής σχέση του παράγοντα κινδύνου µε τη νόσο Tzanakis N, Risk Studies 6

04 Tzanakis N, Risk Studies 4 Παράγοντες κινδύνου -Έκθεση Σε µια χρονική περίοδο (single time point) Αυτοκινητιστικό ατύχηµα Ηλιακό έγκαυµα Βρίσκεται συνεχώς ή χρονίως υπό την επίδραση του κινδύνου

3 Παράγοντες κινδύνου: πληροφορίες Μη προφανής σχέση παράγοντα κινδύνου - νόσου Μεγάλη χρονική περίοδος µεταξύ έκθεσης και νόσου έκθεση στον αµίαντο και Μεσοθηλίωµα Πολύ συχνή έκθεση στον παράγοντα που ελαχιστοποιεί στην σκέψη την επικινδυνότητα του κάπνισµα & καρκίνος πνεύµονος Κάπνισµα, δυτικός τρόπος ζωής Πολύ χαµηλή συχνότητα της νόσου Καρκίνος πνεύµονα <2/1000 στους βαρείς καπνιστές Μικρή η συµβολή του παράγοντα στην ανάπτυξη νόσου καφές/κάπνισµα/διαβήτης & Ca παγκρέατος Συχνή/σπάνια νόσος Πολλαπλές αιτίες αλλεργιογόνα και άσθµα Υπέρταση και Συµφορητική καρδιοπάθεια Tzanakis N, Risk Studies 7 Συσχέτιση µεταξύ παραγόντων κινδύνου & νόσου: Υπέρταση & Συµφορητική καρδιακή ανεπάρκεια Κάπνισµα Χοληστερόλη ιαβήτης Οικογενειακό ιστορικό Βαλβιδοπάθεια Ιογενείς λοιµώξεις Αλκοόλ Μυοκαρδίτις ιάφορα BP Στεφανιαία νόσος Εγκεφαλικό Νεφρική ανεπάρκεια Έµφραγµα CHF Tzanakis N, Risk Studies 8 Χρησιµότητα: Πρόβλεψη ιάγνωση Αιτία Πρόληψη Tzanakis N, Risk Studies 9

συµβολή του παράγοντα στην ανάπτυξη νόσου καφές/κάπνισµα/διαβήτης & Ca παγκρέατος Συχνή/σπάνια νόσος Πολλαπλές αιτίες αλλεργιογόνα και άσθµα Υπέρταση και Συµφορητική καρδιοπάθεια 28.3.

4 Χρησιµότητα: Πρόβλεψη ιάγνωση Αιτία Πρόληψη Tzanakis N, Risk Studies 10 Πρόβλεψη Μελλοντική πρόβλεψη επίπτωσης Οµοιότητα των πληθυσµιακών οµάδων Μελέτες κινδύνου ισχαιµικής νόσου (Framingham, Massachusetts) Η πρόβλεψη µπορεί να µη είναι επιτυχής για κάθε άτοµο Tzanakis N, Risk Studies 11 Χρησιµότητα: Πρόβλεψη ιάγνωση Αιτία Πρόληψη Tzanakis N, Risk Studies 12

πληθυσµιακών οµάδων Μελέτες κινδύνου ισχαιµικής νόσου (Framingham, Massachusetts) Η πρόβλεψη

5 ιάγνωση Βελτίωση της διαγνωστικής αξίας µιας εξέτασης Παρουσία κινδύνου & επιπολασµός νόσου (αποκλεισµός νόσου) π.χ. λεµφαγγειολυωµυωµάτωση φύλο Προγράµµατα screening Ετησίως α/α Θώρακοςσε εργάτες αµιάντου Tzanakis N, Risk Studies 13 Αιτιολογία Απόδοση αιτιολογικής σχέσης στον παράγοντα κινδύνου π.χ. κάπνισµα και COPD Έµµεση σχέση παράγοντα κινδύνου και νόσου π.χ αλλεργικό βρογχικό άσθµα Tzanakis N, Risk Studies 14 Πρόληψη Αποµάκρυνση κινδύνου=πρόληψη "Snow classic" (cholera epidemic) Μεσογειακή δίαιτα και χρόνια νοσήµατα φθοράς Αποφυγή αλλεργιογόνων και εκδήλωση βρογχικού άσθµατος Tzanakis N, Risk Studies 15

04 Tzanakis N, Risk Studies 13 Αιτιολογία Απόδοση αιτιολογικής σχέσης στον παράγοντα κινδύνου π.χ. κάπνισµα και COPD Έµµεση σχέση παράγοντα κινδύνου και νόσου π.

6 Χρησιµότητα Αιτιολογία Πρόβλεψη ιάγνωση Πρόληψη Tzanakis N, Risk Studies 16 Μελέτες εκτίµησης κινδύνου (Risk studies) Πειραµατικές µελέτες Μελέτες παρατήρησης (observation studies) Μελέτες κοορτών (Cohort Studies) Μελέτες ασθενών-µαρτύρων (case-control studies) Μελέτες επιπολασµού (cross-sectional studies) Tzanakis N, Risk Studies 17 Risk studies (Μελέτες παρατήρησης) Συγκέντρωση στοιχείων µε απλή παρατήρηση ενός φαινοµένου χωρίς να επεµβαίνουµε στην εξέλιξη του. Π.χ παιδιά που ακτινοβολήθηκαν λόγω διογκωµένου θύµου συγκρίθηκαν µε 5055 που δεν πήραν τέτοια θεραπεία (αδερφοί και αδερφές αυτών που έλαβαν θεραπεία). Μελετήθηκε ο κίνδυνος ανάπτυξης των κακοήθων νεοπλασιών του Θυρεοειδούς) Tzanakis N, Risk Studies 18

ασθενών-µαρτύρων (case-control studies) Μελέτες επιπολασµού (cross-sectional studies) 28.3.

7 Risk studies (Μελέτες παρατήρησης) Πλεονεκτήµατα Ευκολία Μειονεκτήµατα Συνύπαρξη πολλών παραγόντων που µπορεί να σχετίζονται µε την υποτιθέµενη διαφορά Tzanakis N, Risk Studies 19 Risk studies (Cohort studies) Κοόρτης: Μια οµάδα ατόµων µε κοινά χαρακτηριστικά, η οποία τίθεται υπό παρακολούθηση για να δούµε τι θα συµβεί σε αυτούς Χαρακτηριστικό οµάδος Ερώτηµα µελέτης Επαρκής χρόνος παρακολούθησης Συνώνυµα (longitudinal, prospective, incidence) Tzanakis N, Risk Studies 20 Cohort studies Παραδείγµατα κοορτών Σκοποί τους Κοινό Χαρακτηριστικό Ερώτηµα Έκβαση (outcome) Ηλικία Ηλικία Προσδόκιµο επιβίωσης (>70 έτη) Ηµερ. γέννησης Χρονολογία ΤΒ σε γεννηθέντες το 1910 Έκθεση Παράγοντας κινδύνου Ca πνεύµονα σε καπνιστές Πρόληψη Εµβόλιο πνευµονιοκόκκου Πνευµονίες σε εµβολιασθέντες Νόσος Πρόγνωση Επιβίωση ασθενών µε Ca µαστού Θεραπεία Παρέµβαση Επιβίωση σε ασθενείς µε νόσο Hodgkin κατόπιν χηµειοακτινοβολίας Tzanakis N, Risk Studies 21

οµάδος Ερώτηµα µελέτης Επαρκής χρόνος παρακολούθησης Συνώνυµα (longitudinal, prospective, incidence) 28.3.

8 Cohort studies Χρόνος παρακολούθησης Ο απαραίτητος χρόνος για να εκφραστεί ο κίνδυνος Παρακολούθηση όλων των ατόµων ιακοπή παρακολούθησης πολλών ατόµων της (dropping out) µπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσµατα Tzanakis N, Risk Studies 22 Cohort studies - Design Άτοµα χωρίς νόσο Έκθεση No ΧΡΟΝΟΣ ιάγνωση Yes Μη Έκθεση Έκβαση Yes No Tzanakis N, Risk Studies 23 Cohort studies (Framingham study) Έναρξη Σκοπός: Η ανεύρεση παραγόντων ανάπτυξης CHD. Παρακολούθηση δείγµατος 5209 ατόµων ετών από άτοµα. Εξέταση 2 φορές/έτος για ενδείξεις CHD επί 30 χρόνια. Παράγοντες κινδύνου που ελέγχθηκαν ήταν: ΑΠ, καπνιστική συνήθεια, χοληστερόλη ορρού, καµπύλη ανοχής γλυκόζης & υπερτροφία αριστερής κοιλίας. Βρέθηκαν µεγάλες διαφορές στην επίπτωση CHD µεταξύ εκείνων που είχαν µε µερικούς ή όλους τους παράγοντες και εκείνων που δεν τους είχαν Tzanakis N, Risk Studies 24

Παρακολούθηση δείγµατος 5209 ατόµων 30-59 ετών από 10000 άτοµα. Εξέταση 2 φορές/έτος για ενδείξεις CHD επί 30 χρόνια.

9 Cohort studies (Είδη) Past Present Future Cohort Follow-up Historical Concurrent Cohort Follow-up Tzanakis N, Risk Studies 25 Cohort studies (Είδη) Survival cohort Έναρξη παρακολούθησης σε διαφορετικά χρονικά σηµεία Λόγοι πρακτικοί να γίνει αυτό Πολλές φορές καταλήγουν σε εσφαλµένα συµπεράσµατα Tzanakis N, Risk Studies 26 Cohort studies (Πλεονεκτήµατα) Ο µόνος τρόπος να µετρηθεί απευθείας η επίπτωση Το µοντέλο της ακολουθεί την κλινική λογική (έκθεση στον κίνδυνο- εκδήλωση νόσου) εν υφίσταται το λάθος προκατάληψης (bias) να είναι γνωστή η έκβαση Είναι δυνατή η διερεύνηση της σχέσης του παράγοντα κινδύνου µε περισσότερα από ένα νοσήµατα Tzanakis N, Risk Studies 27

καταλήγουν σε εσφαλµένα συµπεράσµατα 28.3.

10 Cohort studies - Μειονεκτήµατα Αναποτελεσµατική σε σπάνια νοσήµατα (πρέπει να παρακολουθηθούν χιλιάδες άτοµα) Οικονοµικά πολύ δαπανηρή Τα αποτελέσµατα της δεν είναι γνωστά για πολύ µεγάλο διάστηµα ύσκολη η καταγραφή πολλών παραγόντων µαζί Tzanakis N, Risk Studies 28 Σύγκριση κινδύνων Comparing Risks Risk Factors Cohort A Cohort B Incidence I E Incidence I Ε Tzanakis N, Risk Studies 29 Σύγκριση κινδύνων Attributable Risk Αποδοτέος κίνδυνος - Attributable Risk Ερώτηση: Ποια είναι η επίπτωση της νόσου που µπορεί να αποδοθεί στον παράγοντα κινδύνου Ορισµός: AR = I E -I E Tzanakis N, Risk Studies 30

04 Tzanakis N, Risk Studies 28 Σύγκριση κινδύνων Comparing Risks Risk Factors Cohort A Cohort B Incidence I E Incidence I Ε 28.3.

11 Σύγκριση κινδύνων Relative risk (Risk ratio) Σχετικός κίνδυνος - Relative Risk - Risk ratio Ερώτηση: Πόσες φορές περισσότερο κινδυνεύουν να νοσήσουν οι εκτεθέντες σε σχέση µε τους µη εκτεθέντες IE Ορισµός: RR= IE' Tzanakis N, Risk Studies 31 Σύγκριση κινδύνων Population attributable risk AR P Αποδοτέος κίνδυνος στον πληθυσµό - Population attributable risk AR P Ερώτηση: Ποια είναι η επίπτωση της νόσου σε ένα πληθυσµό που σχετίζεται µε την ύπαρξη του παράγοντα κινδύνου Ορισµός: ΑR P = AR x P of risk factor Tzanakis N, Risk Studies 32 Σύγκριση κινδύνων Population attributable Fraction AF P Αποδοτέα αναλογία κινδύνου στον πληθυσµό - Population attributable Fraction AF P Ερώτηση: Ποια αναλογία επίπτωσης της νόσου σε ένα πληθυσµό οφείλεται στην ύπαρξη του παράγοντα κινδύνου Ορισµός: ΑF P = AR P /R T R T :Ολική επίπτωση της νόσου στον πληθυσµό Tzanakis N, Risk Studies 33

04 Tzanakis N, Risk Studies 31 Σύγκριση κινδύνων Population attributable risk AR P Αποδοτέος κίνδυνος στον πληθυσµό - Population attributable risk AR P Ερώτηση: Ποια είναι η επίπτωση της νόσου σε ένα

12 Μεθοδολογία ανάλυσης δεδοµένων - Εκτίµηση κινδύνου Τα δεδοµένα που θα χρησιµοποιηθούν για τον υπολογισµό των δεικτών κινδύνου πρέπει κατά πρώτον να αναπτυχθούν σε ένα τετράπτυχο πίνακα Tzanakis N, Risk Studies 34 Μεθοδολογία εκτίµησης δεικτών κινδύνου (2x2 πίνακας) Νόσος (D+) Μη Νόσος (D-) Έκθεση (Ε+) a b Totals a+b Μη Έκθεση (Ε-) c d Totals a+c b+d c+d N=a+b+c+d Tzanakis N, Risk Studies 35 Cohort Studies - Μεθοδολογία εκτίµησης δεικτών κινδύνου (2x2 πίνακας) Νόσος (D+) Μη Νόσος (D-) Έκθεση (Ε+) a b Επίπτωση εκτεθέντων RR = Επίπτωση µη εκτεθέντων a/(a + b) = c/(c + d) Μη Έκθεση (Ε-) c d AR = Επίπτωση (Ε+) - Επίπτωση (E-) a c = a + b c + d Tzanakis N, Risk Studies 36

04 Tzanakis N, Risk Studies 34 Μεθοδολογία εκτίµησης δεικτών κινδύνου (2x2 πίνακας) Νόσος (D+) Μη Νόσος (D-) Έκθεση (Ε+) a b Totals a+b Μη Έκθεση (Ε-) c d Totals a+c b+d c+d

13 Cross-sectional studies & case-control studies (Μεθοδολογία εκτίµησης δεικτών κινδύνου (2x2 πίνακας) Νόσος (D+) Μη Νόσος (D-) Έκθεση (Ε+) a b Μη Έκθεση (Ε-) c odds εκτεθέντων να νοσήσουν odds ratio (OR) = odds µη εκτεθέντων να νοσήσουν d Tzanakis N, Risk Studies 37 Η έννοια του Odds (Λόγος πιθανοφάνειας) Εκφράζει πιθανότητα (πιθανοφάνεια) να επισυµβαίνει κάτι Υπολογισµός: Πιθανότητα νόσου Odds ratio = 1- Πιθανότητα µη νόσου Π.χ Ένας µαθητής τάξης µε κρούσµατα ιογενούς κυνάγχης έχει πιθανότητα 80% να νοσήσει. P of event odds ratio = = 1- P of no event = = = Tzanakis N, Risk Studies 38 Cross-sectional studies & case-control studies (Μεθοδολογία εκτίµησης δεικτών κινδύνου (2x2 πίνακας) Νόσος (D+) Μη Νόσος (D-) Έκθεση (Ε+) a b Μη Έκθεση (Ε-) c d odds εκτεθέντων να νοσήσουν odds ratio (OR) = odds µη εκτεθέντων να νοσήσουν Tzanakis N, Risk Studies 39

04 Tzanakis N, Risk Studies 37 Η έννοια του Odds (Λόγος πιθανοφάνειας) Εκφράζει πιθανότητα (πιθανοφάνεια) να επισυµβαίνει κάτι Υπολογισµός: Πιθανότητα νόσου Odds ratio = 1- Πιθανότητα µη νόσου Π.

14 Cross-sectional studies & case-control studies (Μεθοδολογία εκτίµησης δεικτών κινδύνου (2x2 πίνακας) Νόσος (D+) Μη Νόσος (D-) Έκθεση (Ε+) Μη Έκθεση (Ε-) a c b d Πιθανότητα (P) νόσου P εκτεθέντων =a/b P µη εκτεθέντων =c/d odds ratio (OR) = a b ad = c bc d Tzanakis N, Risk Studies 40

Έκθεση (Ε-) a c b d Πιθανότητα (P) νόσου P εκτεθέντων =a/b P µη

Σχετικά έγγραφα

Κ Ι Ν Υ Ν Ο Σ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. ! Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου! Παράγοντες κινδύνου! Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου

Κ Ι Ν Υ Ν Ο Σ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. ! Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου! Παράγοντες κινδύνου! Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, 71110