MÐa SÔntomh Eisagwgă stic SÔgqronec JewrÐec Isìthtac

Transcript

1 MÐa SÔntomh Eisagwgă stic SÔgqronec JewrÐec Isìthtac Nikìlac BroÔsalhc 29 OktwbrÐou KĹpoiec basikèc diakrðseic 1.1 Ish Mèrimna Φέροµαι εξίσου στην Α και στον Β vs. Φέροµαι στην Α και στον Β ω ίσου Εστω οτι η Α είναι µία έγκυο γυναίκα και ο Β ένα νέο χωρί οικογενειακέ υποχρεώσει. Φέροµαι εξίσου στον Α και στον Β όταν δίνω και στου δύο την Ðdia ποσότητα και ποιότητα εργασία. Ωστόσο den του φέροµαι ω ίσου. Η Α βρίσκεται σε δυσχερή θέση σε σχέση µε τον Β -αφού χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια ανά ώρα εργασία - και η εξίσου κατανοµή ποσότητα και ποιότητα εργασία δυσχεραίνει τη θέση τη ακόµα περισσότερο. Θέ ουµε µία αντί ηψη τη ισότητα που να αποδίδει ίση µέριµνα στην αξία τη ζωή του κάθε ανθρώπου, δη αδή να β έπει του ανθρώπου ω ίσου. Γύρω από το ουσιαστικό perieqìmeno αυτή τη αντί ηψη περιστρέφονται σύγχρονε ηθικέ, νοµικέ (τί σηµαίνει ό οι οι άνθρωποι είναι ίσοι µπροστά στο νόµο ;) και δικαιωµατοκρατικέ συζητήσει Kanonistikìthta Η φράση ό οι οι άνθρωποι είναι ίσοι µπορεί να µην έχει κανονιστικό ή αξιο ογικό περιεχόµενο (.χ. όπω όταν συµπ ηρώνεται από τη φράση ω προ τον αριθµό µατιών ). Οτι ο Α έχει υψη ότερο IQ, µεγα ύτερο ύψο, ή πιο εξε ιγµένα γονίδια από τον Β δεν συνεπάγεται οτι οι Α και Β είναι αξιο ογικά άνισοι, από οποιαδήποτε άποψη. 1.3 Axiakìc Monismìc vs. Plouralismìc Οι περισσότερε θεωρίε δικαιοσύνη αποδέχονται κάποια µορφή εξισωτισµού: ακόµα και οι ε ευθεριστέ (libertarians) που απεχθάνονται την αναδιανοµή εισοδήµατο (για ηθικού όγου ) προσυπογράφουν εξισωτισµό ω προ κάποια (εν προκειµένω από υτα) δικαιώµατα στην ιδιοκτησία. Κάποιο µπορεί να πιστεύει οτι η δικαιοσύνη επιτάσσει εξισωτισµό σε κάποια διάσταση (.χ. σε σχέση µε το χρηµατικό εισόδηµα) και ταυτόχρονα να πιστεύει οτι κάποια ά η αξία, όπω η α η εγγύη, επιτάσσει ισότητα σε ά η διάσταση (.χ. στη ποσότητα µη-χρηµατικών αγαθών). Εντούτοι οτι η δικαιοσύνη επιτάσσει να φ, δεν συνεπάγεται οτι οι ά ε αξίε συµφωνούν µε την επιταγή να φ. Οι θέσει που αποδέχονται ένα τέτοιο Shmeiÿseic gia èna seminĺrio me jèma thn isìthta sth sôgqronh politikă filosofða, organwmèno apì ton F. PaionÐdh sto APJ, to qeimerinì exĺmhno tou Gia mða ektenă pragmateða dec thn eisagwgă kai to prÿto kefĺlaio tou Dworkin (2000), sto Sovereign Virtue. Gia mða endiafèrousa sunafă suzăthsh sqetikĺ me thn èktrwsh kai thn isìthta mprostĺ sto nìmo, dec, p.q., tic anartăseic tou Cass Sunstein, sto istolìgio 1

2 ενδεχόµενο συνεπάγονται αξιακό π ουρα ισµό, και αντιδιαστέ ονται µε µορφέ αξιακού µονισµού, όπω οι πιο διαδεδοµένε µορφέ ωφε ιµισµού. 2 2 Wfelimismìc kai Isìthta Η ωφε ιµιστική µορφή συνεπειοκρατία έχει προσφέρει τεράστια υπηρεσία στην ηθική και πο ιτική φι οσοφία. Πρώτον, ο ωφε ιµισµό ενσωµατώνει έναν απ ό και ευσύνοπτο τρόπο αξιο όγηση τη (ηθική ή φρονησιακή ) ορθότητα µια πράξη, ή πρακτική (για συντοµία, αναφέροµαι µόνο στον πραξιακό ωφε ιµισµό). εύτερον, έχει ειτουργήσει ω σταθερό αντίπα ο που οποιαδήποτε µη-συνεπειοκρατική θεωρία οφεί ει να νικήσει. Τρίτον, προσφέρει µία ένα κριτήριο µε το οποίο µπορούµε να µετρήσουµε πόσο ε κυστική είναι µια ενα ακτική ηθική θεωρία, είτε είναι συνεπειοκρατική είτε όχι. Τέταρτον, όγω τη απ ότητά του, συνεχίζει να αναπτύσσεται και να χρησιµοποιείται από συνεπειοκράτε και µη. Ακο ουθεί µία σύντοµη σύνοψη κάποιων βασικών ηθικών συνεπειών του ωφε ιµισµού και τη συζήτηση που ο ωφε ιµισµό έχει εγείρει τα τε ευταία 40 χρόνια στην ανα υτική ηθική φι οσοφία -όσον αφορά την ισότητα. 2.1 Wfelimistikìc Exiswtismìc Μο ονότι ο ωφε ιµισµό σήµερα συνεχίζει να αντ εί έµπνευση από του James και John Stuart Mill, καθώ και τον Bentham, οι σύγχρονε παρα αγέ του διαφέρουν πο ύ από αυτέ που είχαν κατά οι νου οι επινοητέ του. Σήµερα οι περισσότεροι ωφε ιµιστέ προσφέρουν ορισµού τη ευηµερία (welfare) που εδράζονται στην (µέγιστη δυνατή) ικανοποίηση ατοµικών προτιµήσεων, και όχι στην µεγιστοποίηση (µορφών) αισθητηριακή η- δονή ή ε αχιστοποίηση πόνου (Στι περισσότερε από αυτέ τι θεωρίε τίθενται παράπ ευροι περιορισµοί ω προ το αντικείµενο τη επιθυµία, ώστε η ικανοποίησή τη να µπορεί εύ ογα να µετρήσει ω ευηµερία. 3 ). Οι ωφε ιµιστέ είχαν αναγνωρίσει, από πο ύ νωρί, δύο σηµαντικέ συνιστώσε για την ηθική αποτίµηση µια πράξη, πο ιτική, πρακτική, κ.ο.κ. Η πρώτη συνιστώσα έχει να κάνει µε την εξατοµίκευση επιθυµητών νοητικών κατάστασεων του υποκειµένου. Σε αυτέ αποδίδεται ηθική προτερότητα έναντι ά ων αντίστοιχων καταστάσεων. Η δεύτερη συνίσταται στην αναγνώριση οτι η νοητική κατάσταση του υποκειµένου µεταβά εται (α η επιδρώντα αιτιακά) µε το πο ιτικό και νοµικό του περιβά ον, τη φυσιο ογία και ιστορία του, κ.ο.κ. Οι περισσότερε σύγχρονε εξισωτικέ θεωρίε αναγνωρίζουν, και προσπαθούν να προσαρµόσουν, τι θεωρητικέ του παραδοχέ µε βάση αυτέ τι δύο συνιστώσε, ακόµα κι όταν δεν µι ούν apokleistikĺ για νοητικέ καταστάσει. Οι ωφε ιµιστέ ωστόσο δεν είχαν στη διάθεσή του µία ο οκ ηρωµένη θεωρία διανεµητική δικαιοσύνη µέχρι τα τέ η του 19ου αιώνα. Οι όγοι ήταν δύο: Πρώτον, δεν γνώριζαν τί είδου υποθέσει να κάνουν σε σχέση µε την ατοµική ικανότητα κατανά ωση χρησιµότητα, ή ωφε ιµότητα, (utility). Πώ µετριέται η αύξηση στην ατοµική χρησιµότητα από µία παραπάνω µονάδα φαγητού, σε σχέση µε την αύξηση από µία παραπάνω µονάδα σέξ; 4 εύτερον, όποια µορφή κι αν έχει η ατοµική συνάρτηση χρησιµότητα, οι σκαπανεί του ωφε ιµισµού δεν γνώριζαν πώ να τη συνδέσουν µε τι συναρτήσει χρησιµότητα ό ων των υπό οιπων µε ών µια κοινωνία. Η ύση δώθηκε από του ωφε ιµιστέ οικονοµο όγου (όπω ο Francis Edgeworth 5, µε την άνοδο του µαρτζινα ισµού (marginalism) στην οικονοµική θεωρία. Η ιδέα ήταν απ ή: µία ψ αύξηση στο εισόδηµα (ή στην ποσότητα των αγαθών) ενό ευκατάστατου επιχειρηµατία θα αυξήσει τη χρησιµότητά του πο ύ ιγότερο από ότι µία ισόποση αύξηση στο εισόδηµα ενό φτωχού ανθρακωρύχου. Οι µαρτζινα ιστέ ονόµασαν αυτή την 2 O wfelimismìc fusikĺ den exantleð ton axiakì monismì. O Ronald Dworkin, metaxô Ĺllwn, prosupogrĺfei mða morfă (exiswtikoô) axiakoô monismoô me anti-wfelimistikèc prokeðmenec. Dec to dokðmiì tou Justice for Hedgehogs, se aută thn istoselðda: H anaforĺ ston skantzìqoiro eðnai èmmesh parapompă ston Isaiah Berlin (1953), The Hedgehog and the Fox, o opoðoc daneðzetai to diĺshmo epðgramma apì ton ArqÐloqo. 3 Gia mða exairetikă uperĺspish tou wfelimismoô orjologikĺ enhmerwmènwn protimăsewn wc bĺsh miac upokeimenistikăc antðlhyhc euhmerðac, dec James Griffin (1986), Well-Being, Oxford University Press, idiaðtera ta kef Edÿ anakôptei to gnwstì prìblhma mh-sugkrisimìthtac (incommensurability) morfÿn ikanopoðhshc, to opoðo o Mill prospĺjhse (qondroeidÿc) na epilôsei me th diĺkrish anĺmesa se anÿterec kai katÿterec hdonèc. 5 Tou opoðou to epÿnumo èqei mða allìkoth omoiìthta me th jewrða pou epinìhse. 2

3 ιδιότητα φθίνουσα οριακή χρησιµότητα εισοδήµατο : για κάθε αύξηση του εισοδήµατο ψ, η χρησιµότητα αυξάνει κατά χ, όπου χ µικρότερο όσο µεγα ύτερο το εισόδηµα ψ. Η διανεµητική συνέπεια ήταν από υτα ευχάριστη: αν ό οι έχουν τι ίδιε καµπύ ε χρησιµότητα, τότε ο µόνο τρόπο να βε τιστοποιηθεί η συνο ική χρησιµότητα επιτυγχάνεται µε την π ήρη εξίσωση των εισοδηµάτων. Η απόδειξη έχει ω εξή : σε µία κοί η συνάρτηση χρησιµότητα, αφαιρούµε ένα µικρό µέρο του εισοδήµατο ψ από τον Α, ο οποίο απο αµβάνει ψ άνω του µέσου. Μπορούµε να δώσουµε το ψ στον Β, οποίο έχει εισόδηµα χαµη ότερο από το µέσο. Από την υπόθεση τη φθίνουσα οριακή χρησιµότητα συνεπάγεται οτι η µείωση τη χρησιµότητα για τον Α είναι µικρότερη από την αύξηση τη χρησιµότητα για τον Β. Ω εκ τούτου, η αναδιανοµή του εισοδήµατο από τον Α στον Β µεγιστοποιεί τη συνο ική χρησιµότητα, µέχρι το σηµείο όπου τα εισοδήµατά του εξισώνονται. Εντούτοι, αν οι ατοµικέ καµπύ ε χρησιµότητα δεν είναι ό ε ίδιε, τότε η βε τιστοποίηση τη συνο ική χρησιµότητα απαιτεί κάποιοι να κατανα ώνουν µεγα ύτερα εισοδήµατα ή πρόσβαση σε αγαθά. Μά ιστα αν υποθέσουµε οτι υπάρχει µία µερίδα του π ηθυσµού όπω οι ακόρεστοι ηδονιστέ (utility monsters) του Robert Nozick, ό ο το εισόδηµα θα έπρεπε να κατα ήγει σε αυτά, αφού ex hypothesi µπορούν να µετατρέπουν εισόδηµα σε ηδονή µε µεγα ύτερη αποτε εσµατικότητα από κάθε ά ον. Πο οί ωφε ιµιστέ µε εξισωτικά ένστικτα που θέ ουν να αποκ είσουν αυτή τη συνέπεια, προσυπογράφουν µία µορφή ωφε ιµισµού που δίνει µεγα ύτερο βάρο στου ιγότερο προνοµιούχου. Αυτή η µορφή συνεπειοκρατία ονοµάζεται κατά προτερότητα (prioritarianism) Kritikă Από τι αρχέ του 20ου αιώνα ο ωφε ιµισµό έχει δεχτεί δεκάδε επιθέσει από ηθικέ και πο ιτικέ θεωρίε κάθε ογή, είτε αναφορικά µε την αδιαφορία του για την διακριτότητα των επικέντρων τη ατοµική βού ηση, 7 είτε επειδή αδιαφορεί για ουσιαστικέ ατοµικέ αρετέ (όπω η ακεραιότητα) και συναισθήµατα (όπω η ντροπή). 8 Πο οί οικονοµο όγοι ωστόσο συνέχισαν να χρησιµοποιούν κάποιο είδο κανονικού ωφε ιµισµού (rule u- tilitarianism) µέχρι τι αρχέ τη δεκαετία του 70, όταν άρχισε να αµβάνει momentum η νέα θεωρία του John Rawls. Ο Rawls δεν απέρριπτε µονάχα την βε τιστοποιητική διατύπωση του ωφε ιµισµού, η οποία -κατά τον ίδιο- υπο όγιζε τα συµφέροντα του ατόµου σαν απ έ εισροέ σε µια τεράστια µηχανή βε τιστοποίηση. Ο Rawls πίστευε επίση οτι η εµµονή των ωφε ιµιστών σε νοητικέ καταστάσει και όχι σε συµπαγή αγαθά µπορούσε να οδηγήσει σε κάθε είδου απαξίωση τη ανθρώπινη ε ευθερία και αξιοπρέπεια. Η διανοµή αγαθών µε γνώµονα τη βε τιστοποίηση χρησιµότητα θα µπορούσε να οδηγήσει κάποιου να θυσιάσουν την αυτονοµία, την ε ευθερία, ή την αξιοπρέπειά του για οικονοµικά χρηµατικά οφέ η. Ο Rawls θέτει ορισµένου σαφεί περιορισµού στη θεωρία του που αποτρέπουν ένα τέτοιο ενδεχόµενο. Πρώτον, ο Rawls δίνει εξικογραφική προτερότητα στην αρχή τη ίση ε ευθερία. 9 εύτερον, συµπερι αµβάνει µονάχα agajĺ ω πρωτογενή αντικείµενα µέριµνα για την διανεµητική δικαιοσύνη, στα οποία περι αµβάνονται ε ευθερίε, δικαιώµατα, χρηµατικό εισόδηµα, και οι κοινωνικέ βάσει για τον αυτοσεβασµό. Τα πρωταρχικά αγαθά είναι µέσα παντό σκοπού (all-purpose means) και, κατά συνέπεια, αποτε ούν δυνητικά αντικείµενα επιθυµιών ανεξάρτητα από την αντί ηψη του αγαθού. Ο σκοπό τη εξίσωση (ή τη εγκεκριµένη από την αρχή τη διαφορά ανισότητα ) των πρωτογενών αγαθών είναι η δυνατότητα που παρέχουν στον κάθε άνθρωπο να αναζητήσει το δικό του ρθο ογικό π άνο ζωή, µε βάση τη δική του αντί ηψη του αγαθού, τη κα ή ζωή. 2.3 Wfelimismìc kai Ish Mèrimna Οι ωφε ιµιστέ παραδοσιακά πρεσβεύουν οτι ο σωστότερο, πιο εύ ογο τρόπο να δείξουµε ίση µέριµνα σ- του ανθρώπου είναι να δώσουµε εξίσου βάρο στι προτιµήσει του. 10 Σύµφωνα µε τον Hare, ο µόνο τρόπο να αποδώσουµε ίση µέριµνα για κάθε άνθρωπο είναι να είµαστε διατεθειµένοι, πριν από κάθε ηθικά σηµαίνουσα 6 Gia thn ergasða pou enèpneuse thn idèa aută, dec Derek Parfit (1997), Equality or Priority?, Ratio X. 7 The separateness of persons objection, bl. John Rawls (1972), A Theory of Justice, sel Dec, gia parĺdeigma, J.J.C. Smart and Bernard Williams (1973), Utilitarianism: For and Against, Cambridge University Press, to lămma Utilitarianism sto Simon Blackburn ed. (1996) Oxford Dictionary of Philosophy, Oxford University Press, kajÿc kai to deôtero kefĺlaio apì to biblðo tou Shelly Kagan (1996), Normative Ethics, Westview Press. 9 bl. Rawls, Theory, kef O pio diĺshmoc uperaspistăc autăc thc jèshc ătan, mèqri ton jĺnatì tou, o Richard Hare. Dec R. M. Hare (1952), The Language of Morals Oxford, Clarendon Press, Ethical Theory and Utilitarianism, sto H. D. Lewis (1976) ed., Contemporary British Philosophy, Allen and Unwin, sel

4 πράξη -ή απραξία- να βά ουµε του εαυτού µα στη δική του θέση. Κατά τον Hare µία τέτοια διαδικασία αποφάσεων θα µα οδηγήσει αναπόφευκτα σε µία µορφή ωφε ιµισµού. Αυτή η άποψη φαίνεται prima facie διαισθητικά παρά ογη, αφού τίποτα στι υφιστάµενε κοινωνικέ ή φυσικέ συνθήκε δεν αποκ είει η συνο ική χρησιµότητα να βε τιστοποιείται από δο οφονίε αθώων, ή βιασµού βρεφών. Ο Hare διακρίνει ανάµεσα σε δύο επίπεδα ηθική σκέψη : το ενορατικό (intuitive) και το κριτικό (critical). Στο πρώτο επίπεδο ασχο ούµαστε µε ουσιαστικά παραδείγµατα και ηθικέ διαισθήσει, ενώ στο δεύτερο ανα ύουµε τα παραδείγµατα αναζητώντα κριτήρια ορθότητα, δη αδή κανόνε που εναρµονίζονται µε τι διασθήσει που παρήγαγε το πρώτο επίπεδο. Συνεπάγεται από αυτή τη διάκριση οτι, ακόµα κι αν πράττουµε µε βάση µηωφε ιµιστικέ προκείµενε στο πρώτο επίπεδο, το δεύτερο επίπεδο µπορεί να µα δείξει οτι εκείνο που δίνει στην πράξη την ορθότητά τη είναι οτι βε τιστοποιεί τη χρησιµότητα. Εκείνο που κάνει το Χ σωστό έναντι του Ψ είναι το γεγονό οτι το Χ βε τιστοποιεί τη χρησιµότητα, ακόµα κι αν πράττουµε µε γνώµονα έναν µη-ωφε ιµιστικό εµπειρικό κανόνα (rule of thumb), όπω οι έκα Εντο έ. Εχει ο Hare δίκιο για την ευρωστία του ωφε ιµισ- µού στο κριτικό επίπεδο; Πρέπει να δούµε αν η βε τιστοποίηση τη χρησιµότητα παρέχει µία εύ ογη αντί ηψη τη ίση µέριµνα, στο κριτικό επίπεδο. 11 υστυχώ ο ωφε ιµισµό δεν φαίνεται να διαθέτει µία εύ ογη αντί ηψη τη ίση µέριµνα. Κι αυτο γιατί αµβάνει υπόψη του µία σειρά από προτιµήσει τι οποίε όφει ε να µην υπο ογίζει. Υπάρχουν δύο είδη αθέµιτων προτιµήσεων οι οποίε (δυνητικά) δηµιουργούν προβ ήµατα για τον ωφε ιµιστή: εξωτερικέ (external) και εγω στικέ. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι προσβ ητικέ προτιµήσει (offensive), όπω η προτίµηση µια οµάδα ρατσιστών να µην απονεµηθεί το πρώτο βραβείο στον νικητή ενό αγώνα επειδή δεν είναι ευκό. Η συµπερί ηψη τέτοιου είδου προτιµήσεων στον ωφε ιµιστικό ογισµό µπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά αντιεξισωτικέ συνέπειε. Στη δεύτερη κατηγορία συµπερι αµβάνονται, µεταξύ ά ων, οι προτιµήσει utility monsters. Και πά ι, ο ωφε ιµισµό µπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά αντι-εξισωτικέ συνέπειε που δεν συνάδουν µε κάποιε θεµε ιακέ ηθικέ µα διαισθήσει. 3 Isìthta kai Dunatìthtec Αν ο ωφε ιµισµό δεν µπορεί να ενσωµατώσει το ιδεώδε τη ίση µέριµνα, τότε ποιά αντί ηψη τη ισότητα µπορεί να το κάνει Ο οικονοµο όγο Amartya Sen έδωσε µία ενδιαφέρουσα απάντηση σε µία διάσηµη εργασία του. 12 Η εργασία αυτή, καθώ και η υπό οιπη κανονιστική δου ειά του Sen, συνιστά ταυτόχρονα κριτική σε δύο µορφέ φετιχισµού: αυτή των ωφε ιµιστών (µε την ευηµερία), και αυτή του Rawls (µε τα αγαθά). Η ουσία τη θέση του Σεν ήταν οτι δεν µπορεί να έχει σηµασία µονάχα τι αγαθά έχουµε στη διάθεσή µα, α ά και τί µπορούµε να kĺnoume µε αυτά τα αγαθά. εν έχει δη αδή σηµασία µόνο να έχουµε στη διάθεσή µα τροφή, α ά και να µπορούµε να την κατανα ώσουµε, ή να τη χρησιµοποιήσουµε για κάποιου σκοπού. Αυτό που συχνά αποζητάµε σε συνδυασµό µε την χρησιµότητα ή ωφε ιµότητα είναι µία σειρά από dunatìthtec (capabilities). Οι ωφε ιµιστέ είχαν ήδη ασκήσει µία παρόµοια κριτική στον Rawls. Ωστόσο πρέσβευαν, και πρεσβεύουν, οτι δεν έχει σηµασία να µπορεί κάποιο να κάνει κάτι µε τα αγαθά που διαθέτει, α ά µόνο να του κάνουν κάτι τα αγαθά, viz. να του ικανοποιούν µία συγκεκριµένη νοητική κατάσταση. Η πρωτοτυπία τη τοποθέτηση του Sen συνίστατο στο οτι βρήκε µία µονάδα µέτρηση τη ευηµερία που βρίσκεται ανάµεσα σε αγαθά και νοητικέ καταστάσει, και η οποία δεν ανάγεται εξαντ ητικά σε καµία από τι δύο κατηγορίε. Σύµφωνα µε τον Sen, δεν αρκεί να έχουµε τροφή στη διάθεσή µα, όπω δεν αρκεί η τροφή που κατανα ώνουµε να αυξάνει τι µονάδε ηδονή που απο αµβάνουµε. Ενα ανάπηρο µε χαρωπή προδιάθεση µπορεί να είναι σε θέση να κατανα ώνει τεράστιε ποσότητε ηδονή χωρί αναπηρική καρέκ α. Ωστόσο στερείται την ικανότητα να περπατήσει, να συναντήσει συγγενεί, να επιτε έσει τα δηµοκρατικά ή πο ιτικά του καθήκοντα, κ.ο.κ. Ο ωφε ιµιστή δεν προτίθεται να δώσει σε αυτόν τον άνθρωπο αναπηρική καρέκ α, αφού ά οι µε, ex hypothesi, µικρότερη αναπηρία µπορούν να κατανα ώσουν πο ύ µεγα ύτερε ποσότητε ηδονή. Ω εκ τούτου, η χορήγηση τη αναπηρική καρέκ α σε εκείνου θα αυξήσει περισσότερο τη συνο ική χρησιµότητα. Εντούτοι ένα γνήσιο εξισωτιστή, έει ο Sen, οφεί ει να διαθέσει µία αναπηρική καρέκ α στον άνθρωπο αυτόν, όχι µόνο επειδή ενδιαφέρεται για την νοητική του κατάσταση, α ά κυρίω επειδή µεριµνά για τι ικανότητε και ειτουργίε (functionings) του Dec Kymlicka, Will (2002), H Politikă FilosofÐa thc Epoqăc mac, mtf. G. MolÔba, ekd. Pìlic, sel Sen (1979), Equality of What?, The Tanner Lectures on Human Values, diajèsimo sthn istoselðda 13 To èrgo tou Sen eðnai euaðsjhto sth diadedomènh ikanìthta kai diĺjesh twn anjrÿpwn na prosarmìzoun tic protimăseic touc proc ta kĺtw, enìyei dusmenÿn koinwnikÿn katastĺsewn. Akìma ki an kĺpoioc den èqei kĺpoia eggenă tĺsh na arkeðtai sta lðga, 4

5 Η εργασία του Sen εγκαινίασε τη συζήτηση γύρω από το νόµισµα (το µέσο εξαργύρωση ) τη δικαιοσύνη. Οι περισσότερε σύγχρονε συζητήσει για την ισότητα περιστρέφονται (1) γύρω από τη διαµάχη ανάµεσα στον Rawls και του ωφε ιµιστέ, (2) γύρω από τι διάσηµε εργασίε του Dworkin για την ισότητα, και (3) γύρω από την εκτενή κριτική του G. A. Cohen στον Dworkin και τον Sen. 4 H SÔgqronh Suzăthsh Ο G. A. Cohen πήρε την σκυτά η τη διαµάχη από τον Sen, σε δύο άρθρα του τη δεκαετία του 90, ανοίγοντα δύο µέτωπα. 14 Πρώτον, έει ο Cohen, ακόµα κι αν οι ωφε ιµιστέ έχουν δίκιο όσον αφορά τη σηµασία τη ευηµερία, µετρηµένη ω χρησιµότητα ή ωφε ιµότητα, δεν πρέπει να µα απασχο εί η ισότητα ευηµερία καθ αυτή, α ά η ισότητα prìsbashc στην ευηµερία. Κι αυτό γιατί, όπω πρεσβεύει ο Rawls -µε τη συµφωνία του Dworkin- δεν πρέπει να είµαστε διατεθειµένοι να εκτείνουµε την εξισωτική µα µέριµνα σε ακριβέ, ή σε προσβ ητικέ, προτιµήσει. Ενα ηθικό πρόσωπο, γράφει ο Rawls, έχει κάποιε ευθύνε στη διαµόρφωση και κα ιέργεια των τε ικών του σκοπών και προτιµήσεων... Κάποιο που συγχύζεται χωρί ακριβό κρασί και εξωτικέ γεύσει δεν µπορεί να έχει ουσιαστικέ αξιώσει αποζηµίωση αν απογοητευούν οι προτιµήσει του σε σχέση µε κάποιον που ικανοποιείται µε µία δίαιτα από γά α, ψωµί και φασό ια O Exiswtismìc thc TÔqhc Συνεπώ το είδο τη ισότητα που βρίσκεται εντό τη δικαιοδοσία τη δικαιοσύνη αµβάνει υπόψη του το εύρο τη ευθύνη κάθε ηθικού προσώπου. Η δικαιοσύνη εξαργυρώνεται στην πρόσβαση σε, ή ευκαιρία για, ευηµερία, ή δυνατότητε, ή πόρου (resources). Ποιό είναι όµω το ακριβέ νόµισµα τη διανεµητική- δικαιοσύνη ; Σύµφωνα µε το δεύτερο επιχείρηµα του Cohen, η πιο ακριβή αντί ηψη οφεί ει να συνδυάζει δυνατότητε µε ευηµερία. Οι δυνατότητε συµπερι αµβάνονται στο νόµισµα τη δικαιοσύνη γιατί η πρόσβαση σε ευηµερία αφορά µονάχα τον αντίκτυπο ενό αγαθού, ή µια τάξη πραγµάτων, στην νοητική κατάσταση του υποκειµένου. Εντούτοι θέ ουµε να αµβάνεται επίση υπόψη ο αντίκτυπό του αγαθού σε αυτά που µπορεί το δρων υποκείµενο να κάνει στη ζωή του, ανεξάρτητα από την νοητική κατάσταση που προκα εί ή ικανοποιεί το εκάστοτε αγαθό ή τάξη πραγµάτων. Για τον Cohen, ο Sen έχει άδικο αν αντι αµβάνεται το νόµισµα τη δικαιοσύνη ω περιεκτικό δυνατοτήτων και µόνο, αφού είναι δυνατόν κάποιο να έχει ό ε τι ηθικά σηµαντικέ δυνατότητε, και ταυτόχρονα να νιώθει πόνο κάθε φορά που τι εξασκεί. Αυτό ο άνθρωπο δικαιούται αποζη- µίωση για τον πόνο που νιώθει, του άχιστον στον βαθµό που δεν τον έχει προκα έσει ο ίδιο, ή που δεν έχει προκα έσει (ενσυνείδητα) στον εαυτό του µία β άβη που προκα εί τέτοιον πόνο. Ο Cohen εύ ογα συµπεραίνει οτι το σωστό equalizandum είναι η ίση πρόσβαση σε π εονέκτηµα (advantage), όπου π εονέκτηµα είναι ένα ηθικό συµψηφισµό ευηµερία και ικανοτήτων. Η αντί ηψη αυτή τη ισότητα έχει κάποιε ριζοσπαστικέ συνέπειε. Συνεπάγεται, για παράδειγµα, οτι αν δύο πρόσωπα Α και Β καταβά ουν ίδια προσπάθεια σε µία εργασία Χ, α ά ο Α επωφε είται περισσότερο από τον Β όγω εγγενού (µη-κα ιεργηµένου) τα έντου, τότε ο Α χρωστά στον Β αποζηµίωση για την δυσχερή θέση του Β, αφού η δυσχέρειά του δεν µπορεί να αποδωθεί εύ ογα στι γνήσιε επι ογέ ή στι ευθύνε του (η έννοια τη ευθύνη εδώ έχει τεράσια ηθική σηµασία). 16 Η Elizabeth Anderson βάπτισε τη θεωρία αυτή εξισωτισµό τη τύχη (luck egalitarianism), αφού αποσκοπεί πρωτίστω στην εξουδετέρωση ηθικά αυθαίρετων, δη αδή µη-προαιρετικά τυχαίων, ανισοτήτων, καθώ και στην εξά ειψη τη επιρροή κάθε είδου κοινωνική ή φυσική τυχαιότητα από τι ανθρώπινε σχέσει. Αυτή η προσέγγιση χρωστάει µεγά ο µέρο τη έµπνευσή τη στην εξισωτική θεωρία του Ronald Dworkin. mða oligarkăc prodiĺjesh mporeð na kallierghjeð se peribĺllon ftÿqeiac, stèrhshc, kai koinwnikoô apokleismoô. Autìc eðnai ènac apì touc basikoôc lìgouc pou to antikeðmeno exðswshc den periorðzetai, gia ton Sen, sthn ikanopoðhsh protimăsewn. 14 Dec G. A. Cohen, Equality of What? On Welfare, Goods and Capabilities, sto Nussbaum kai Sen (1993), The Quality of Life, Oxford University Press, G. A. Cohen (1989), On the Currency of Egalitarian Justice, Ethics 99, kai Expensive Taste Rides Again, sto Burley, Justine (2004), Dworkin and His Critics, Oxford University Press. 15 Dec Rawls, J. (1985) Justice as Fairness, Political not Metaphysical, Philosophy and Public Affairs 14, sel Gia mða ektenă suzăthsh, dec G. A. Cohen (1989), On the Currency of Egalitarian Justice, Ethics 99, kajÿc kai Arneson, Richard (1989), Equality and Equal Opportunity for Welfare, Philosophical Studies 56. 5

6 4.2 O Exiswtismìc tou Ronald Dworkin Η συζήτηση του Rawls για τι ακριβέ προτιµήσει, καθώ και η έµφαση του Sen σε δυνατότητε έδωσαν µορφή στην πο ύ γνωστή θεωρία του Dworkin για την ισότητα. Επειδή η θεωρία είναι κάπω περίπ οκη, θα αρκεστώ µόνο σε κάποια σχό ια. 17 Ο εξισωτισµό του Dworkin προκρίνει του πόρου (resources) ω κα ύτερη αντί ηψη του περιεχοµένου τη εξισωτική δικαιοσύνη. Ο Ronald Dworkin διακρίνει ανάµεσα σε εξωτερικού πόρου -όπω τα φυσικά αντικείµενα- και εσωτερικού πόρου -όπω τα ανθρώπινα τα έντα και οι εγγενεί φυσικέ ικανότητε. Σύµφωνα µε την αντί ηψη αυτή, η ίση µέριµνα συνεπάγεται ισότητα axðac εσωτερικών και εξωτερικών πόρων, όπω αύτή καθορίζεται από την ντουορκινική δηµοπρασία. 18 Ο βασικότερο όγο που ο Dworkin προκρίνει πόρου, αντί για ευηµερία, είναι οτι θέ ει να αποφύγει, όπω ο Rawls, την πριµοδότηση ακριβών προτιµήσεων. Η εξίσου παροχή πόρων είναι δίκαιη γιατί δίνει σε ό ου την ίδια δυνατότητα εκπ ήρωση ενό ορθο ογικού π άνου ζωή, χωρί να παρέχει στον connaisseur το χαβιάρι που επιθυµεί (ώστε να φτάσει η ευηµερία στα επίπεδα κάποιου που ικανοποιείται από φασό ια). Παροµοίω, η ισότητα πόρων έχει, για τον Dworkin, το π εονέκτηµα οτι κάποιο που θα επι έξει τη ζωή του τζίτζικα δεν θα αµοιφθεί εξίσου, σε µονάδε ευηµερία, µε κάποιον που θα επι έξει τη ζωή του µέρµηγκα. Αυτή η µορφή εξισωτισµού είναι, κατά Dworkin, ο κα ύτερο τρόπο να βρεθεί µία ισορροπία ανάµεσα στην ισότητα και την ατοµική ευθύνη. Η ντουορκινιανή αντί ηψη τη ισότητα έχει υποστεί εκτενή κριτική από τον G. A. Cohen. Η ουσία τη κριτική του Cohen συνοψίζεται στην ασυνέπεια του Dworkin κατά την εφαρµογή τη αρχή τη ευθύνη (συνιστά δη αδή εσωτερική κριτική). Ο συ ογισµό πάει ω εξή : (1) ο εξισωτισµό του Dworkin αποσκοπεί να καταστήσει ό ου του ανθρώπου ίσου ω προ την ικανότητά του να ζήσουν και να διαµορφώσουν ένα ορθο ογικό π άνο ζωή, περιορίζοντα όσο το δυνατόν περισσότερο την έκταση που κοινωνικέ και φυσικέ τυχαιότητε παρεισφρύουν σε αυτή την ισότητα. Συνεπάγεται (2) οτι ο εξισωτισµό αυτό αποσκοπεί στην εξουδετέρωση κάθε είδου ανισότητα που δεν προκύπτει από την ευθύνη που µπορεί εύ ογα να αποδωθεί σε ένα ορθο ογικό δρών υποκείµενο. Ωστόσο (3) kĺpoiec ακριβέ προτιµήσει δεν ανακύπτουν από εύ ογε ευθύνε των υποκειµένων που τι έχουν. Συνεπώ (4) ο εξισωτιστή πρέπει να (είναι διατεθειµένο να) ικανοποιεί του άχιστον κάποιε ακριβέ προτιµήσει. Αν, για παράδειγµα, ο Α µπορεί να απο αύσει την ίδια ποσότητα ευηµερία µε τον Β µόνο µε χαβιάρι, όταν ο Β κατανα ώνει µόνο φασό ια, kai ο Α δεν έχει κα ιεργήσει αυτή του τη προτίµηση, η (2) συνεπάγεται οτι δεν είναι άδικο να του δωθεί το χαβιάρι. 19 Ο Dworkin απαντά πω ό οι οι άνθρωποι έχουν ευθύνη για τι προτιµήσει και τα γούστα του. Ω εκ τούτου, ακόµα κι αν ένα ακριβό γούστο δεν έχει κα ιεργηθεί, δεν έχει αξιώσει ικανοποίηση από την εξισωτική δικαιοσύνη. Η ανταπάντηση του Cohen είναι πω η συνεπαγωγή τη απάντηση, καθώ και η προκείµενή τη, είναι ψευδεί. Είναι δη αδή ψευδέ οτι φέρουµε ευθύνη για ό ε τι φι οδοξίε µα. Α ά ακόµα κι αν ήταν α ήθεια, δεν συνεπάγεται οτι φέρουµε ευθύνη για το γεγονό οτι είναι πο ύ ακριβό να πραγµατοποιηθούν. Με την πρόσφατη απάντησή του ο Cohen έχει εµβαθύνει την κριτική στον Dworkin, αναδεικνύοντα τι βαθύτερα ριζοσπαστικέ όψει του εξισωτισµού τη τύχη. 20 Το βασικό σκεπτικό τη απάντηση είναι πω ναι µεν υφίστανται γούστα που είναι ακριβό να ικανοποιηθούν, α ά δεν ευθύνεται ο Α που το αντικείµενο του γούστου,.χ., το χαβιάρι, είναι ακριβό. Οι τιµέ των προ όντων καθορίζονται από τι αγορέ, το οποίο σηµαίνει οτι σπάνια αντικατοπτρίζουν διαφορέ στι επι ογέ ανάµεσα σε ανθρώπου -ιδιαίτερα όταν η τιµή ενό προ όντο είναι υψη ή,.χ., από υψη ή ζήτηση Dhmokratikìc Exiswtismìc kai to Mèllon thc Suzăthshc Ο εξισωτισµό τη τύχη έχει δεχτεί κριτική από πο ά µέτωπα. Οι πιο σηµαντικέ ενστάσει έχουν διατυπωθεί από ρο σιανού, οι οποίοι πρεσβεύουν οτι ο εξισωτισµό αυτό δεν µα δίνει κάποια ουσιαστική κανονιστική 17 Gia ta trða shmantikìtera dokðmia tou Dworkin me jèma thn isìthta, dec Sovereign Virtue, kef Gia ektenă kritikă, me apantăseic tou Ðdiou, basikÿn apìyewn thc hjikăc, politikăc kai dikaiikăc tou jewrðac, dec Burley (2000),Dworkin and his Critics. 18 Dec to dokðmio Equality of Resources, to deôtero kefĺlaio apì to Sovereign Virtue. 19 Dec Cohen (1989), Currency. 20 Gia mða exairetikă pragmateða thc exiswtikăc antðlhyhc thc dikaiosônhc, kai thc jèshc thc sth sôgqronh sosialistikă jewrða, dec G.A. Cohen (2000), If you re an Egalitarian, how come you re so Rich?, Harvard University Press, kajÿc kai Cohen (upì dhmosðeush), Why not Socialism?, Princeton University Press. 21 Dec Cohen (2000), Expensive Taste Rides Again, ston tìmo thc Burley, kajÿc kai thn apĺnthsh tou Dworkin ston Ðdio tìmo. 6

7 αντί ηψη ισότητα, ούτε σκιαγραφεί µία εύ ογη εικόνα τη ισότητα όπω θα έπρεπε να την αντι αµβανό- µαστε στα π αίσια µια δηµοκρατική κοινωνία. Οι εξισωτιστέ τη τύχη αντιτάσσουν οτι ο αντί ογο των δηµοκρατικών εξισωτιστών που ακο ουθούν τον Rawls δεν αφορά τη (συγκριτική) δικαιοσύνη, α ά ακριβώ αυτό που η θεωρία του έει: πώ πρέπει να είναι διατεταγµένη µία δηµοκρατική κοινωνία. Η δικαιοσύνη, ω- στόσο, δεν µα έει πω πρέπει να διατάξουµε µια κοινωνία (δηµοκρατική ή µη), α ά πώ είναι δίκαιο να την διατάξουµε. Είναι άθο, σύµφωνα µε τον αντί ογο, να συγχέουµε έναν αντικειµενικό όγο (viz. τη δικαιοσύνη) µε µία αντικειµενική επιταγή (ένα πρέπει, δη αδή τί-υπάρχει-κα ύτερο - όγο -να-κάνουµε). εν θα επεκταθώ περισσότερο σε αυτή τη διαµάχη -µο ονότι δεν πιστεύω οτι τα επιχειρήµατα των δηµοκρατικών εξισωτιστών έχουν ιδιαίτερη πο εµική ισχύ. 22 Παρά η α, οι ενστάσει που έχουν εγείρει τα τε ευταία δέκα χρόνια οι προτεραιοτιστέ έχουν εκ επτύνσει πο ύ τι θέσει των εξισωτιστών, σε µεγά ο βαθµό χάρη στη συνεισφορά του Larry Temkin. 23 Ο Temkin υπερασπίζεται επιτυχηµένα τον εξισωτισµό έναντι τη ένσταση τη ισοπέδωση (levelling down objection) του Derek Parfit. 24 Η διαµάχη έχει επεκταθεί σε ζητήµατα διαγενεακή (intergenerational) ισότητα και µαίνεται ακόµα, σε περιοδικά ηθική και πο ιτική φι οσοφία (όπω τα: Ethics, Philosophy and Public Affairs, Journal of Political Philosophy, Journal of Moral Philosophy, κ. π.). 22 Gia mia prìsfath suzăthsh, dec Elizabeth Anderson (1999), What s the Point of Equality?, Ethics 109, kajÿc kai th suzăthsh me ton Richard Arneson (2000), Prioritarianism and Luck Egalitarianism, Ethics Dec Temkin (1993), Inequality, Oxford University Press, idiaðtera ta kefĺlaia 6 kai MÐa exairetikă sullogă dokimðwn gia thn isìthta, pou perilambĺnei thn epðmaqh suzăthsh, eðnai o tìmoc Equality, se epimèleia Andrew Williams kai Matthew Clayton (2002) apì Palgrave Macmillan. 7