Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΟΥ DSM

Transcript

1 1 Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΟΥ DSM ρ ΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Ψυχίατρος Ε.Σ.Υ., Νοσοκοµείο "ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ" Εισαγωγή Το 1912, ο Karl Jaspers δηµοσίευσε άρθρο µε τον τίτλο «Η φαινοµενολογική προσέγγιση στην ψυχοπαθολογία». 1 Το εν λόγω άρθρο µαζί µε το συνακόλουθο κείµενό του µε τίτλο: «Γενική Ψυχοπαθολογία», 2 στα 1913, έµελλε να ασκήσουν βαθειά επίδραση στην ανάπτυξη της Ψυχιατρικής γενικότερα και της νοσολογίας ειδικότερα. Τα τρέχοντα ταξινοµικά συστήµατα DSM και ICD αντανακλούν ως ένα βαθµό την κληρονοµιά αυτή. Το ενδιαφέρον για τη φαινοµενολογία ανάµεσα στους επαγγελµατίες της ψυχικής υγείας µοιάζει να αναβιώνει µάλλον και πάλι στις µέρες µας. Το συγκεκριµένο κείµενο φιλοδοξεί στη µετατροπή αυτού του ενδιαφέροντος σε µια κριτική επαναξιολόγηση των προσεγγίσεων της περιγραφικής ψυχοπαθολογίας, η οποία στηρίζει τις τρέχουσες ταξινοµήσεις και την κλινική πρακτική µας. Η περιγραφική ψυχοπαθολογία του Jaspers εµφανίζεται να έχει σταδιακά µετατραπεί σε µια καρικατούρα που έχει αντικαταστήσει την αναζήτηση µε την αυθεντία, την δε λεπτολογία µε την απλοποίηση. Έχουµε αποµείνει λοιπόν µε συστήµατα ταξινόµησης τα οποία επιβάλλουν θεµελιωµένες κατηγορίες αλλά βρίσκονται σε διαφωνία (διάσταση) τόσο µε την κλινική πραγµατικότητα όσο και µε τις επιστηµονικές αναζητήσεις. Η επιστροφή στη φαινοµενολογία, παρά τις αντιθέσεις της, µπορεί να ανοίξει το δρόµο σε κλινικές κι ερευνητικές προσεγγίσεις που µας απελευθερώνουν από την αυστηρότητα µίας ορθοδοξίας που παρεµποδίζει την πρόοδό µας.

2 2 Κάποιες δεκαετίες τώρα η φαινοµενολογική προσέγγιση της περιγραφικής ψυχοπαθολογίας καταλαµβάνει την τελευταία θέση απέναντι στην ανάγκη µας για τον σαφή καθορισµό συµπτωµάτων και διαταραχών. Η σαφήνεια και η ακρίβεια στην παρατήρηση, την περιγραφή και στους ορισµούς των ευρηµάτων του ψυχικού βίου είναι µεταξύ άλλων αυτά που προάγουν(προωθούν, ενισχύουν) τις αξιόπιστες κλινικές διαγνώσεις. Άλλωστε σύµφωνα µε τον Jaspers στη «Γενική Ψυχοπαθολογία» του : Η διάγνωση αναµένεται να χαρακτηρίζει µε έναν κατανοητό τρόπο ολόκληρο το παθολογικό γεγονός το οποίο έχει προσβάλει το άτοµο και το οποίο ισχύει ως µία καλά προσδιορισµένη οντότητα ανάµεσα σε άλλες (σελ. 604). 3 Στις µέρες µας όµως, τα διαγνωστικά «εργαλεία» και η χρήση δοµηµένων και ηµιδοµηµένων συνεντεύξεων έχουν αναδειχθεί ως ο «βασιλικός δρόµος» τόσο για τον προσδιορισµό των προς µελέτη πληθυσµών όσο και για την αξιόπιστη κλινική αξιολόγηση. Αυτό ακριβώς περιέθαλψε ανάµεσα σε κλινικούς και ερευνητές έναν τύπο προσέγγισης όπου δίνεται προτεραιότητα στη συγκεκριµένη ερώτηση και στην κατάλληλη κατηγοριοποίηση της απάντησης του ασθενούς. Οι επιµελώς αρθρωµένες διαγνωστικές ταξινοµήσεις του DSM-IV και ICD-10 είναι γενικά αποδεκτό πως σχετίζονται µε ουσιαστικό τρόπο µε τον κόσµο των ψυχικών διαταραχών. Όµως, τα πρόδηλα χάσµατα ανάµεσα στα συµπεράσµατα των ερευνών και στους ορισµούς των ψυχικών διαταραχών στα τρέχοντα διαγνωστικά εγχειρίδια, εγείρουν ερωτήµατα σε σχέση µε το αν η εγκυρότητά τους έχει θυσιαστεί στο βωµό της αξιοπιστίας. Ακόµα και το κεντρικό διαγνωστικό τους µέρος -η σχιζοφρένεια-έχει αρχίσει να τεµαχίζεται κάτω από τον αντίκτυπο γενετικών, νευροαπεικονιστικών, νευροφυσιολογικών, κοινωνικών και άλλων ερευνητικών µεθόδων, τα ευρήµατα των οποίων είναι δύσκολο να κατανοηθούν σε σχέση µε οτιδήποτε προσεγγίζει το µοντέλο της σχιζοφρένειας σύµφωνα µε τα εγχειρίδια. Έχει επιστρέψει ο πλουραλισµός σχιζοφρενειών που εισήγαγε ο Eugene Bleuler. 4 Η σχιζοφρένεια για µια ακόµη φορά αντιµετωπίζεται ως σύνδροµο παρά ως µια διαταραχή. Όλα αυτά θέτουν εκ νέου το ερώτηµα σχετικά µε το ποιες ανωµαλίες της ψυχικής κατάστασης και συµπεριφοράς χαρτογραφούνται καλύτερα πάνω στην εξελισσόµενη ερευνητική βάση δεδοµένων ποιες σε κάθε περίπτωση ψυχικές διαταραχές ανήκουν στο «σύµπαν» της σχιζοφρένειας. Ένα καίριο ερώτηµα, το οποίο οι σηµερινές αυτοεπικυρωµένες και συµβατικές διαγνωστικές κατηγορίες µε την απλή παράθεση συµπτωµάτων που προτείνουν, αδυνατούν να απαντήσουν. Επιπλέον, οι κλινικοί της ψυχικής υγείας, µε την οποιαδήποτε κριτική ικανότητα διαθέτουν, δεν µπορούν παρά να παρατηρήσουν ότι όσο καλύτερα γνωρίζεις κάποιον ασθενή και όσο περισσότερες πληροφορίες έχεις στη διάθεσή σου, τόσο πιο προβληµατική είναι η κατάταξη του σε κάποια συγκεκριµένη διαγνωστική κατηγορία. Αυτό είναι το αντίθετο από ότι συµβαίνει σε καθιερωµένες ιατρικές ειδικότητες. Η δυσκολία τελικά εµµένει παρά τον πολυµορφικό χαρακτήρα των σύγχρονων διαγνωστικών ταξινοµήσεων. Ίσως τα συγκεκριµένα ερευνητικά και κλινικά προβλήµατα µπορούν να εξοµαλυνθούν µε την επιστροφή σε µια περιγραφική ψυχοπαθολογία που βασίζεται στη φαινοµενολογική µέθοδο. Λέξεις κλειδιά: ψυχοπαθολογία, νοσολογία, φαινοµενολογία Ένα πρόβληµα της τρέχουσας ψυχοπαθολογίας και νοσολογίας

3 3 Οι σύγχρονες ταξινοµήσεις των ψυχικών διαταραχών βασίζονται σε µεγάλο βαθµό σε εκείνη που σχεδιάσθηκε από τον Emil Kraepelin και η οποία βασίσθηκε στην κλινική διαίσθηση. 5 Πρώτος αυτός επεχείρησε, µε δάνεια από τους µεγάλους φαινοµενολόγους του 19 ου αιώνα, να θεµελιώσει το πρώτο επίσηµο ταξινοµικό σύστηµα των ψυχικών διαταραχών και τη σύνοψή τους υπό τον ορισµό «ενδογενείς ψυχώσεις», η οποία όµως δεν έγινε καθολικώς αποδεκτή. Ο Kraepelin διέθετε την ικανότητα να συντάσσει «µονάδες διαταραχών» και να τις συνενώνει σε ένα σύστηµα εκτιµώντας ταυτόχρονα τη συνολική κλινική εικόνα µε βάση το γεωγραφικό µήκος και πλάτος. Συνυπολόγιζε επίσης το βαθµό στον οποίο αυτές θα µπορούσαν να επηρεασθούν θεραπευτικά αλλά και την ανατοµική και αιτιολογική παθολογική τους βάση. Κατηγοριοποίησε τις κυριότερες οµάδες των διαταραχών σύµφωνα µε αιτιολογικούς παράγοντες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν υποθετικοί κάποιοι µάλιστα παραµένουν ακόµα υπό διερεύνηση µέχρι και σήµερα. Για την ιστορία αναφέρουµε ότι ο σύγχρονός του ψυχίατρος-νευρολόγος Karl Bonhoeffer διατύπωσε την άποψη ότι διαφορετικές σωµατικές αιτίες µπορούν να προκαλέσουν τα ίδια ψυχοπαθολογικά συµπτώµατα, και πως η ίδια αιτία µπορεί να προκαλέσει ποικίλα ψυχοπαθολογικά συµπτώµατα. 6 Τα ευρήµατά του αντέκρουσαν τον ισχυρισµό του Kraepelin ότι οι ψυχιατρικοί φαινότυποι προσδιορίζουν την ταυτότητα των βασικών ψυχιατρικών νόσων και προανήγγειλε τη σηµερινή µας άποψη ότι οι συγκεκριµένοι φαινότυποι είναι πιθανόν να εµφανίζουν ετερογένεια ως προς την αιτιολογία τους. Για την ιστορία αναφέρουµε ότι ο Bonhoeffer περιέγραψε µε λεπτοµέρεια τις οργανικές ψυχώσεις. Εστίασε επίσης στις ψυχικές επιπτώσεις του πολέµου αλλά και του εγκλεισµού σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ιδιαίτερα µάλιστα την περίοδο που η λαίλαπα του ναζισµού σάρωνε την Ευρώπη. Αναγνωρίζεται ότι η εργασία του πάνω στην διάκριση των ψυχώσεων (εξωγενείς ή ενδογενείς κατά την άποψή του) έθεσε τα θεµέλια της κριτικής που ασκήθηκε τα επόµενα χρόνια στη νοσολογία του Kraepelin. Πάντως τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της νοσολογίας παραµένουν αποδεκτά παγκοσµίως ακόµα και στις µέρες µας. Η ψυχιατρική λοιπόν ασχολήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες µε το Κρεπελιανό πρόγραµµα του ορισµού των ψυχικών διαταραχών µε όρους συµπτωµάτων και σηµείων-µε φαινοµενολογικές δηλαδή περιγραφές. Καλλιεργήθηκε έτσι η ελπίδα ότι θα ακολουθούσαν η γνώση της πορείας, της πρόγνωσης και τελικά της αιτίας των ψυχικών νόσων. Τα µεγάλα µνηµεία της προσπάθειας αυτής είναι τα δύο εγχειρίδια ταξινόµησης, το DSM και το ICD. Πίστευαν ότι διαταραχές που καθορίζονται µε σαφή και λειτουργικό τρόπο, θα µπορούσαν να διευκολύνουν την έρευνα, να προάγουν την επικοινωνία και να προσφέρουν µια κατασκευή στην κλινική πρακτική που θα βελτίωνε µε τη σειρά της την διάγνωση και τη θεραπεία. Στην προσπάθεια αυτή που συνεχίζεται έχει αναδιατάξει, σταθεροποιήσει και περιστασιακά µετονοµάσει καταστάσεις που κληροδοτήθηκαν από παλαιότερες γενιές. Με τον πιο δραµατικό τρόπο µάλιστα, έχει δηµιουργήσει πληθώρα νέων διαταραχών, όπως η διαταραχή µετά από τραυµατικό στρες και η διαταραχή πανικού, για να µην αναφερθεί κανείς στην ενσωµάτωση των προβληµατικών συµπεριφορών όπως η παιδική παρενόχληση και η κλεπτοµανία ως διακριτών ψυχικών διαταραχών. Το ολοένα αυξανόµενο µέγεθος των διαγνωστικών εγχειριδίων µεταφέρει µία εντύπωση προόδου και συσσώρευσης γνώσης. Αλλά αναρωτιέται κανείς τί κρύβεται πίσω από αυτό τον «πληθωρισµό» διαταραχών; Συνακόλουθα µε αυτό το ερώτηµα έρχεται και η διαπίστωση του προέδρου της Παγκόσµιας Ψυχιατρικής Ένωσης (WPA) Mario Maj αναφορικά µε την ψυχιατρική συννοσηρότητα. Γράφει λοιπόν στο British Journal of Psychiatry το 2005: η εµφάνιση του φαινοµένου της ψυχιατρικής συννοσηρότητας είναι µέχρι ενός σηµείου παράγωγο κάποιων ειδικών χαρακτηριστικών των τρεχόντων διαγνωστικών συστηµάτων. Το να διαχωρίζει τεχνητά κάποιος µία πολύπλοκη κλινική συνθήκη σε αρκετά κοµµάτια µπορεί να εµποδίσει µία ολιστική προσέγγιση του υποκειµένου, ενθαρρύνοντας έτσι την

4 4 αδικαιολόγητη πολυφαρµακία, και µπορεί να αντιπροσωπεύει µία νέα πηγή διαγνωστικής αναξιοπιστίας, καθότι οι κλινικοί µπορεί να εστιάσουν την προσοχή τους στο ένα ή στο άλλο διαφορετικό κοµµάτι, ειδικά σε εκείνες τις κλινικές ενότητες στις οποίες επιτρέπεται µόνο µία κωδικοποιηµένη διάγνωση (σελ.182). 7 (Για την ιστορία, o Maj υπήρξε και ο πρόεδρος στο συµπόσιο που ασχολήθηκε µε την επικείµενη έλευση του DSM-V και του ICD -11 κατά τις εργασίες του ιεθνούς Συνεδρίου της Παγκόσµιας Ψυχιατρικής Εταιρείας - Φλωρεντία, Απρίλιος 2009). Αναµφισβήτητα το DSM και το ICD δηµιουργήθηκαν σε µια προσπάθεια να χτιστούν διαγνωστικά κριτήρια µέσα από κλινικές περιγραφές που συχνά επηρεάζονται από φαινοµενολογικές προσεγγίσεις. Όµως στην εποχή µας δεν αντιµετωπίζονται ως οµάδες διερευνητικών υποθέσεων σχετικά µε προκαταρκτικούς αλλά ενδεχοµένως χρήσιµους τρόπους κατανόησης των διαταραχών του νου και της συµπεριφοράς. Αντιθέτως, προβάλλεται η άποψη ότι τα ταξινοµικά συστήµατα κατέχουν το θέµα προσφέροντας τη λυδία λίθο της βεβαιότητας. Από αυτήν µάλιστα ξεκινά η οποιαδήποτε ερευνητική και κλινική πρακτική και από την οποία αντλεί τη νοµιµότητά της. Όσοι δηµιουργούν τα συγκεκριµένα εγχειρίδια δεν είναι φυσικά ούτε ανόητοι ούτε δόλιοι. Γνωρίζουν καλά πως αυτά µεγαλώνουν και αναπτύσσονται. Καλωσορίζουν την έρευνα, τον διάλογο και την αλλαγή. Είναι, και µάλιστα µε οδυνηρό τρόπο αρκετές φορές, ενήµεροι των συµβιβασµών και των ελπιδοφόρων προσεγγίσεων που λαµβάνουν χώρα προκειµένου να δηµιουργηθεί το τελικό επίσηµο κείµενο. Άλλωστε είναι γνωστό πως ένα ταξινοµικό σύστηµα είναι προϊόν συµβιβασµού και συναίνεσης των ειδικών και καταλήγει µε αυτό τον τρόπο να καταγράφει αναγνωρίσιµα και εύχρηστα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης συµπεριφοράς. Όµως, η διανοητική αυτή ειλικρίνεια δεν επηρεάζει την πρακτική και την ιδεολογία τις οποίες το DSM και το ICD υποστηρίζουν στα πεδία της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας. Στη σηµερινή πραγµατικότητα στο χώρο της ψυχιατρικής, όποιος αναζητά χρηµατοδότηση ή προσπαθεί να ανακοινώσει έρευνα, είναι υποχρεωµένος να προσαρµοστεί µε τη γλώσσα του DSM ή του ICD. Για να διεκδικήσει κάποιος αποζηµίωση για κλινικό έργο ή να καταθέσει ως εµπειρογνώµονας σε δικαστήρια και επιτροπές, ακόµη και για να συµµετάσχει σε επαγγελµατικό διάλογο σχετικά µε τη νοσολογία, κινείται εντός των ορίων που τίθενται από τα συγκεκριµένα εγχειρίδια. Για να είναι κανείς ερευνητής ή ακόµη ένας µέσος κλινικός οφείλει να βυθιστεί στον πυρήνα του επεξηγηµατικού κόσµου των σηµερινών ταξινοµικών συστηµάτων, τα οποία δικαιώνουν και επικυρώνουν από µόνα τους την ύπαρξή τους. Αρχικά το 1927 και σε αναδηµοσίευση το 1962, ο αµφισβητούµενος για τις φιλοσοφικές και πολιτικές του απόψεις αλλά αδιαµφισβήτητος για την ευθυκρισία του Martin Heidegger, γράφει ακριβώς για τη διαδικασία µε την οποία κάποια φαινόµενα αφότου αποκαλυφθούν, µπορούν µε την πάροδο του χρόνου να συγκαλυφτούν και να µετατραπούν σε µία «επικίνδυνη» πηγή παραπλανητικών συστηµάτων. 8 Υπενθυµίζεται ότι ακριβώς µία δεκαετία πριν, στα 1952 δηλαδή, έχει δηµοσιευθεί ήδη η πρώτη έκδοση του DSM. Ο κίνδυνος ελλοχεύει λοιπόν κατά τον Heidegger, όταν τα συστήµατα µπορούν να αναπτυχθούν από φαινοµενολογικές αναζητήσεις και έρευνες, στις οποίες όµως οι αρχικές δοµές που έχουν αποκαλυφθεί έχουν ταυτόχρονα και συσκοτισθεί και αλλοιωθεί εξαιτίας της επιλογής ορισµένων απόψεων και της αδιαφορίας για κάποιες άλλες. Αυτά τα φαντάσµατα των συσκοτισµένων και για αυτό αλλοιωµένων φαινοµένων, µπορούν στη συνέχεια να συνδεθούν και να ενταχθούν σε µία εξουσιαστική δοµή, σε ένα επίσηµο σύστηµα. Τα συγκεκριµένα συστήµατα σύµφωνα µε τον Heidegger µετά παρουσιάζουν τους εαυτούς τους σαν κάτι το «ξεκάθαρο» που δε χρειάζεται περαιτέρω τεκµηρίωση και ως εκ τούτου µπορεί να αποτελέσουν την απαρχή για την εξαγωγή συµπερασµάτων (σελ. 60). 8 Βέβαια όπως καταλαβαίνει κανείς, τέτοιου είδους εκφυλισµένα συστήµατα καταλήγουν να γίνονται πηγές λάθους και όχι πηγές καινούργιας γνώσης. Έχουν µετατραπεί σε εκφάνσεις θεµελιωµένων απόψεων που δεν βασίζονται σε αρχικές φαινοµενολογικές αναζητήσεις

5 5 αλλά σε επακόλουθες διαστρεβλωτικές απλοποιήσεις. Μεταµορφώθηκαν σε οντότητες που ισχυρίζονται ότι αναγγέλλουν κάποια άλλη υποθετικά κρυµµένη πραγµατικότητα. Με λίγα λόγια, µετασχηµατίζονται από φαινόµενα που σηµαίνουν που ανοίγουν δηλαδή τον διάλογο για την έρευνα σε συµπτώµατα που απεικονίζουν, που σχηµατοποιούν τις παρατηρήσεις φαινοµένων. Η ύπαρξη µίας ψυχικής διαταραχής εξασφαλίζεται τελικά από αυτές τις απεικονίσεις συµπτωµάτων. Ένας τέτοιος περιορισµός στην έκφραση µαζί µε τη σχηµατοποίηση καταργούν µάλλον παρά προωθούν την επιστηµονική έρευνα. Οι Ungvari και Tang κατέδειξαν στην πράξη αυτή τη διαδικασία.9 Σηµειώνουν σχετικά ότι ο Bleuler απαιτούσε 95 διαφορετικά ψυχοπαθολογικά φαινόµενα για να χαρακτηρίσει τις σχιζοφρένειες, ο Kraepelin στην τελική του κατάταξη χρησιµοποίησε 75 αλλά το DSM-IV υιοθετεί µόνον 30. Ακριβώς µία τέτοια κουτσουρεµένη/ ακρωτηριασµένη ψυχοπαθολογία της σχιζοφρένειας φαίνεται πως κυριαρχεί στη σύγχρονη επίσηµη βιβλιογραφία. Προς υποστήριξη των εγχειριδίων, τονίζεται ότι θα είναι ιδιαίτερα ευχαριστηµένοι όσοι εξ ηµών καταγίνονται αποκλειστικά µε την αξιολόγηση της εργασίας άλλων συναδέλφων, αφού το DSM προσφέρεται ως µία φαρέτρα (ένας µανδύας, µία πανοπλία) παρόντων ή απόντων φαινοµένων και µόνον. Άλλωστε και σήµερα στην καλύτερη των περιπτώσεων κάτι τέτοιο επιχειρούµε στην εργασία µας. Τείνουµε δηλαδή να εντοπίσουµε 4 ή 5 συµπτώµατα, τα οποία αναγνωρίζουµε ως παρόντα, συνήθως χωρίς επιπρόσθετες αναφορές ή χαρακτηρισµούς. Η απουσία κάποιου φαινοµένου σπάνια σηµειώνεται, αν όχι ποτέ, στην κλινική µας πρακτική. Κυρίαρχο παραµένει το ζήτηµα εάν τα διαγνωστικά εγχειρίδια έχουν γίνει αυτοσυντηρούµενα εµπόδια στην επιστηµονική πρόοδο ή εάν όντως παραµένουν ανοικτά στην αµφισβήτηση αλλά και παραγωγικά στην καλή πρακτική και έρευνα. Το κεντρικό ερώτηµα του άρθρου αυτού είναι πώς µια φαινοµενολογική προσέγγιση στην περιγραφική ψυχοπαθολογία µπορεί να εξελίξει ή να ανατρέψει τα σηµερινά διαγνωστικά συστήµατα. Μια τέτοια διαδικασία φαινοµενολογικής αναζήτησης θα µπορούσε ή να ενδυναµώσει τα θεµέλια στα οποία έχουµε χτίσει σήµερα το ψυχιατρικό οικοδόµηµα ή αντιστρόφως, να προκαλέσει ρήξη στα θεµέλια αυτά, να ανατρέψει την αυθεντία και να αποκαταστήσει την επιστήµη. Ένα εξίσου σηµαντικό θέµα είναι και το απρόβλεπτο αποτέλεσµα που αναπαράγεται στην κλινική µας πρακτική µέσα από την προπαγάνδα των διαγνωστικών εγχειριδίων και την ανάπτυξη συγκεκριµένων εργαλείων ταυτοποίησης των ψυχικών διαταραχών. Μέσα από λίστες κριτηρίων και εργαλεία, που εκτιµούν µε συγκεκριµένο τρόπο εάν εκπληρώνονται ή όχι τα κριτήρια, έχει καλλιεργηθεί ένα ύφος εξέτασης που βασίζεται σε συγκεκριµένες ερωτήσεις και συγκεκριµένες απαντήσεις. Εκείνο που απαιτείται αφορά στην παρουσία ή απουσία δεικτών της διαταραχής και όχι στην εξερεύνηση της ζωής του ασθενούς και της ψυχικής του κατάστασης. ιαθέτουµε πλέον γενιές επαγγελµατιών ψυχικής υγείας, οι περισσότεροι εκ των οποίων έχουν αποστηθίσει όλες τις σωστές ερωτήσεις. Βέβαια κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, µπορεί να έχουν χάσει την ικανότητα να ακούν ή να βλέπουν αυτά που πιθανώς αµφισβητούν ή γενικά δυσκολεύουν την ισχύουσα διαγνωστική µεθοδολογία. Αυτό θα είχε µικρότερη σηµασία εάν οι διαταραχές τις οποίες αναζητούν και βρίσκουν, αποτελούσαν παθολογικές οντότητες κλινικά θεµελιωµένες σίγουρα όµως δεν είναι. Η κλινική φτώχεια της σύγχρονης ψυχικής υγείας είναι κατά µεγάλο µέρος αποτέλεσµα ενός αξιοθαύµαστου σχεδιασµού για σαφείς, κοινούς και ικανούς να αναπαράγονται ορισµούς των διαταραχών. Σχετικά µε µία τέτοια προοπτική πτώχευσης στο χώρο της Κλινικής Ψυχιατρικής, η Αµερικανίδα Nancy Andreasen επισηµαίνει το 2007 σε άρθρο της: Από τη δηµοσίευση του DSM-IΙΙ το 1980, παρατηρείται µία

6 6 προοδευτική πτώχευση στη διδασκαλία της προσεκτικής κλινικής εξέτασης προς τους νεότερους συναδέλφους µας. Αυτή οφείλει να στοχεύει στα προσωπικά/ ιδιαίτερα προβλήµατα του ατόµου και στο κοινωνικό πλαίσιο µέσα στο οποίο κινείται µα και να εµπλουτίζεται µε την καλή γενική γνώση της ψυχοπαθολογίας. Οι εκπαιδευόµενοι διδάσκονται να αποµνηµονεύουν το DSM παρά να µαθαίνουν για το πολυσύνθετο των ψυχικών καταστάσεων από τους µεγάλους ψυχοπαθολόγους του παρελθόντος. Μέχρι σήµερα, η έκπτωση αυτή έχει γίνει τόσο σοβαρή που θα µπορούσε κάποιος να µιλήσει "για τον θάνατο της ψυχοπαθολογίας στις ΗΠΑ (σελ. 108). 10 Ο Νίκος Τζαβάρας, πολύ συχνά αναφέρεται στην εκπαίδευση των ψυχιάτρων και παρατηρεί πως ο πολλαπλασιασµός των κατηγοριοποιήσεων αντικαθιστά τη γλώσσα της περιγραφής. Μέσα από τα λεγόµενα του Jaspers συµπληρώνει σχετικά ότι:.η άνευ προκαταλήψεων συν-βίωση της ξένης πραγµατικότητας προϋποθέτει µία επίπονη διαδικασία εκπαίδευσης του φαινοµενολόγου (σελ. 49). 11 Στην κλινική πραγµατικότητα, η «πολυαξονική φύση» των συστηµάτων ταξινόµησης DSM και ICD προσφέρει πολλαπλές στιβάδες ανάλυσης της κατάστασης του ασθενούς. Η πολυαξονική προσέγγιση αποσκοπούσε στο να καθοδηγήσει τους κλινικούς στο να λαµβάνουν υπόψη τις δυναµικές αλληλεπιδράσεις που συµβαίνουν στον ψυχασθενή µεταξύ του κοινωνικού πλαισίου, της προσωπικότητας, της τυχόν κατάχρησης ουσιών, της ανικανότητας και των πιθανών ανωµαλιών της ψυχικής λειτουργίας. Παρόλο που στα σωστά χέρια η πολυαξονική προσέγγιση λειτουργεί µε σωστή πρόθεση, τις περισσότερες φορές οι άξονες ανακατασκευάζονται ως ανεξάρτητες µεταβλητές και δηµιουργούν έτσι περαιτέρω τεµαχισµό και απλοποίηση. Κάτι τέτοιο είναι προφανές, και µε επώδυνο τρόπο µάλιστα, στον τοµέα της ψυχιατροδικαστικής εδώ, η ευαλωτότητα της προσωπικότητας, η κατάχρηση ουσιών και η κοινωνική δυσλειτουργία του ψυχικά διαταραγµένου κατηγορούµενου συχνά προσεγγίζονται όχι σαν αυτόνοµοι παράγοντες, αλλά σαν ανταγωνιστικές επεξηγήσεις της κατηγορούµενης συµπεριφοράς. Ειδικότερα σε ασθενείς µε σχιζοφρενικό σύνδροµο, όχι µόνον µπερδεύει τις αξιολογήσεις για το δικαστήριο, αλλά επιπλέον οδηγεί σε αποτυχία για µια αποτελεσµατική δράση στην αναγνώριση και στη µείωση του κινδύνου βίας. 12 Τι είναι η φαινοµενολογική προσέγγιση και από πού προέρχεται Οι φαινοµενολογικές προσεγγίσεις µοιράζονται ένα κοινό πρόγραµµα προκειµένου να εξεταστεί συστηµατικά και να µελετηθεί η ανθρώπινη εµπειρία και συµπεριφορά µε έναν τρόπο που δεν αρχίζει από προγενέστερες θεωρίες και υποθέσεις. Το σύνθηµα "στα ίδια τα πράγµατα " ζωντανεύει την προσπάθεια να τεθούν κατά µέρος οι προκαταλήψεις σχετικά µε το τι θα έπρεπε να είναι ένα ανθρώπινο βίωµα και να αρχίσει να συλλαµβάνει πώς αυτό είναι στην πραγµατικότητα. Η ψυχοπαθολογία αγωνίζεται να κατανοήσει τη φύση του βιώµατος πριν αυτό χαθεί σε ανώφελες συζητήσεις σχετικά µε το νόηµα και τον ορισµό των λέξεων που άλλοι χρησιµοποιούν για να το περιγράψουν. Ένα από τα λίγα πράγµατα που συµφωνούν όλοι σύγχρονοι φιλόσοφοι είναι η αδυναµία να συλλέξει κανείς απλά τον τύπο των γεγονότων τα οποία δηµιουργούν την επιστηµονική συζήτηση χωρίς προγενέστερες υποθέσεις και θεωρίες που διατυπώνονται µέσα σε µία συµφωνηθείσα γλώσσα. Οφείλει να παραµείνει ανοικτό το εάν όντως το φαινοµενολογικό εγχείρηµα είναι σε θέση να παρέχει µία µέθοδο για την απευθείας αναµέτρηση µε τα πράγµατα του κόσµου γενικότερα, ειδικότερα δε µε την ανθρώπινη συµπεριφορά. 13 Η φαινοµενολογική προσέγγιση µοιάζει να είναι σηµαντική και δυνητικά απελευθερωτική για τον ψυχοπαθολόγο. Αφήνει ζωτικό χώρο

7 7 για το υποκειµενικό βίωµα και προσπαθεί να µαταιώσει, εάν όχι να παρακάµψει, µία τεχνική εξέτασης και ταξινόµησης που επιβάλλονται και υποβαθµίζουν στην ουσία το υποκείµενο. Ως ελάχιστο, η φαινοµενολογική προσέγγιση µας παραχωρεί έναν τόπο γνήσιας περιέργειας και απορίας όταν επικεντρώνουµε την προσοχή µας στα ψυχικά βιώµατα των ασθενών µας. Ο όρος φαινοµενολογία χρησιµοποιείται συχνά στην τρέχουσα ψυχιατρική λογοτεχνία, αλλά οι έννοιες που συνδέονται µε τον όρο είναι πολλές και ποικίλες, συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων στον τοµέα της ψυχοπαθολογίας. α. Η φαινοµενολογία ως ακριβής καθορισµός ψυχιατρικών συµπτωµάτων. Αυτό συγχωνεύεται σε µία λειτουργική τεχνική, η οποία βρίσκεται στον πυρήνα τέτοιων ταξινοµήσεων όπως το DSM. Στις συγκεκριµένες ταξινοµήσεις η αυθεντία κατασκευάζει και επιβάλλει ορισµούς στο όνοµα της συνέπειας, της δυνατότητας αναπαραγωγής και της ευκολίας επικοινωνίας. Αν και, την τρέχουσα περίοδο, κάτι τέτοιο αποτελεί πιθανόν την πιο κοινή χρήση του όρου φαινοµενολογία, είναι στην ουσία φαινοµεναλισµός (ένας ισµός δηλαδή) χωρίς καµία σύνδεση µε την φαινοµενολογία ως µεθοδολογία ή σύστηµα ιδεών. β. Η φαινοµενολογία ως τρόπος περιγραφής βιωµάτων και άλλων εκδηλώσεων του βίου των ασθενών. Μία περιγραφή στην οποία προσπαθούµε να πλησιάσουµε τις αφηγήσεις των άλλων καθώς και την παρατήρησή τους, χωρίς να µας επιβάλλονται προϋπάρχουσες υποθέσεις σχετικά µε τη σηµασία. Η πρόθεση είναι να περιγράψουµε τον υποκειµενικό κόσµο του ασθενούς που υφίσταται µέσα του και γύρω του όσο και τη συµπεριφορά του. Η συγκεκριµένη µέθοδος συνδέεται µε τη µεταφυσική αναγωγή του Edmund Husserl, η οποία µε απλοϊκούς όρους και για την ώρα σηµαίνει ότι αυτό που περιγράφουµε υφίσταται, είναι ένα απτό αντικείµενο ανεξάρτητα από τον υπόλοιπο κόσµο και τα πιθανά ερωτήµατα που αφορούν το πλαίσιο, τη σηµασία και τον τύπο του. Στη συνέχεια, αυτό ακριβώς µπορεί να καταστεί ένα χρήσιµο εργαλείο σε προβλήµατα ταξινόµησης ή κατανόησης. Αποτελεί όµως πρώτα και πάνω από όλα µία µεθοδολογία. γ. Η φαινοµενολογία ως προσπάθεια όχι µόνο να συλλάβει κάποιος περιγραφικά και ενσυναισθητικά το βίωµα του άλλου µα και να παράγει το ουσιώδες νόηµά του µέσα σε µία διαδικασία που ο Husserl αποκαλούσε ειδητική ανάλυση [eidetic - ειδητικός,-ή,-ό= που συνιστά το είδος, υπό την έννοια της µορφής, το εξωτερικό σχήµα / είδω= γνωρίζω σύµφωνα µε το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ήλιος "Ο ειδητικός µετατίθεται εις το εσωτερικόν του αντικειµένου, καταρρίπτων τον φραγµόν τον παρεµβαλλόµενον µεταξύ αυτού και του προτύπου, και προσπαθών να συλλάβει το ιδεατόν περιεχόµενόν του, διαλογίζεται επί του αντικειµένου διευρύνων αυτό απεριορίστως... Κατά τον Γαινς, ειδητικός είναι ο ικανός να αισθητοποιεί τας αναµνήσεις του προεκβάλλων αυτάς ως πραγµατικάς (ειδητικάς) εικόνας "]. Μια ανάλυση που αποβλέπει πάντοτε να αγκυροβολεί και να ριζώνει στο πραγµατικό βίωµα ενός συγκεκριµένου υπαρκτού κόσµου. 14 Αυτή η φαινοµενολογία συνδέεται µε τη δοµική αναλυτική [structural δοµισµός = η σπουδή ενός συστήµατος ή µιας κατηγορίας πραγµάτων οφείλει να εξετάζει πρωταρχικά τη δοµή και τα χαρακτηριστικά της η αναζήτηση του αυθεντικού µέσα από τον δυϊσµό των αντιθέτων αρχών] του E. Minkowski. 15 Εδώ γίνεται προσπάθεια να σκιαγραφήσουµε µία βασική ή εν τώ γεννάσθαι διαταραχή της συνείδησης από την οποία προέρχονται και οι υπόλοιπες ανωµαλίες του ασθενούς. Ένα παράδειγµα µας πρόσφερε ο Paul Claude

8 8 Racamier µε τα γραπτά του και τη ζωντανή διδασκαλία του, ο οποίος ανάµεσα στα άλλα εισήγαγε στην προσέγγιση των ψυχωτικών ασθενών και ιδιαίτερα των σχιζοφρενών την παραδοξότητα και την παράδοξη σκέψη ως αµυντικό σύστηµα. 16 Ένα πιο πρόσφατο παράδειγµα µας δίνει και ο Giovanni Stanghellini µε την ανάλυση της έλλειψης κοινής λογικής ως του βασικού ελλείµµατος που χαρακτηρίζει τη σχιζοφρένεια. 17 δ. Η φαινοµενολογία στην οποία ο εσωτερικός κόσµος του άλλου κατανοείται µέσα από την ανάλυση κάποιων κατηγοριών του βιώµατος όπως του χρόνου, του χώρου, της υλικότητας του κόσµου καθώς και της αιτιότητας. Ο Henri F. Ellenberger (πρωτοπόρος της διαπολιτισµικής ψυχιατρικής, ) το ορίζει ως κατηγορική φαινοµενολογία. 18 Αποτελεί ένα είδος προσέγγισης την οποία διαποτίζουν ο µυστικισµός (= ο συνεχής διαλογισµός για να επιτευχθεί η τελειότητα), ο ιδεαλισµός (= δεν υπάρχει πραγµατικότητα ανεξάρτητη από τη σκέψη) και η κατά περίσταση οξυδέρκεια και έµπνευση του Heidegger. Για να επιτευχθεί η επιστηµονική ή κλινική κατανόηση του ασθενούς δεν περιορίζεται συνήθως σε περιγραφές αντιθέτως, µεταµορφώνει την υπαρξιακή αγωνία και αναστάτωση ασθενούς και κλινικού σε ένα συνδυασµένο σχέδιο, σε µία από κοινού προσπάθεια προκειµένου να τα νοηµατοδοτήσει και να τους προσδώσει µεταφυσική διάσταση. Κατά συνέπεια, η φαινοµενολογία καλύπτει ένα φάσµα από την τεχνολογία, µέσω µιας µεθοδολογίας, έως τα συστήµατα κατανόησης τα οποία µεταβάλλονται σε ψυχοθεραπευτικές πρακτικές. Η φαινοµενολογία έχει επικαλεσθεί ακόµη και τις σατανικές θέσεις της αντιψυχιατρικής, η οποία ως γνωστόν απορρίπτει όλες τις κατηγορίες της τρέλας αλλά και την έννοια της ψυχικής νόσου. 19 Όλα, εκτός από την τεχνολογία του φαινοµεναλισµού (παράγραφος Νο 1), προσφεύγουν για βοήθεια στις ιδέες που αναπτύχθηκαν στο φαινοµενολογικό κίνηµα µέσα στους κόλπους της φιλοσοφίας. Ο τρόπος µε τον οποίο αλληλεπιδρούν οι ιδέες και οι πρακτικές των φιλοσόφων και των ψυχιάτρων στον τοµέα της φαινοµενολογίας είναι, εντούτοις, κάθε άλλο παρά σαφής, ακόµη και στην περίπτωση του Karl Jaspers που πατούσε µε το ένα πόδι και στα δύο στρατόπεδα. Έχουµε βέβαια υπόψη µας ότι «το φιλοσοφείν» όπως ο ίδιος συνήθιζε να το αποκαλεί- ως κεντρικό σηµείο σε κάθε επιστηµονικό κλάδο, διαφέρει από την πίστη σε µία φιλοσοφία και στα δόγµατά της. 2 Το κίνηµα της Φαινοµενολογίας Η «Γενική Ψυχοπαθολογία», που δηµοσίευσε ο Karl Jaspers στα 1913, έµελλε να επηρεάσει βαθειά την Ψυχιατρική γενικότερα και τη νοσολογία ειδικότερα. Η επιρροή του στη φαινοµενολογία και σε ορισµένα πεδία της ψυχοπαθολογίας, όπως είναι η κατανόηση των παραληρηµάτων, είναι εξόχως σηµαντική. Παραµένει λοιπόν ως η πιο κατάλληλη αφετηρία για τους επαγγελµατίες της ψυχικής υγείας τόσο στην έρευνα όσο και στην κλινική πράξη. Ανατρέχοντας στην ιστορία της φαινοµενολογίας και σύµφωνα µε τον Jaspers, ο όρος χρησιµοποιήθηκε από τον ιδεαλιστή George W.F. Hegel ( εξελλ. Έγελος, ) στο πιο σηµαντικό του φιλοσοφικό πόνηµα που δηµοσίευσε στα 1807 και µε τον τίτλο «Phanomenologie des Geistes». Μεταφράστηκε αργότερα στα Αγγλικά ως «The Phenomenology of Spirit» ή «The Phenomenology of Mind» εξαιτίας της διπλής σηµασίας της γερµανικής

9 9 λέξης Geist. 21 Εκεί ο Έγελος µίλησε για τη φαινοµενολογία ως το σύνολο των ψυχικών φαινοµένων που αναδύονται στο πεδίο της συνείδησης, στην ιστορία και στην διαλεκτική. Ο Γερµανός Edmund Husserl ( ) θεωρείται ο θεµελιωτής αυτή της κίνησης, η οποία µάλλον ξεκινά µε τη δηµοσίευση του Logische Untersuchungen (Logical Investigations, 1901). 22 εν κοµίζει καµία νέα αρχή αλλά µία νέα λεπτοµερή µελέτη πάνω στην παλαιά µέθοδο, δεχόµενος επιρροές κυρίως από τον Brentano ( ) και τους Descartes ( ), Kant ( ), και Hegel. 23 Ο διασηµότερος µαθητής του Husserl υπήρξε ο Martin Heidegger ( ). Ο Heidegger παραµένει ακόµα και σήµερα αµφισβητούµενος λόγω της ενεργού συµµετοχής του στον εθνικοσοσιαλισµό. Πάντως ο όποιος ενθουσιασµός του για τους Ναζί, είτε λόγω της δύναµης που θεωρούσε ότι θα του παρείχε ο αντισηµιτισµός είτε λόγω των φιλοσοφικών του απόψεων, τελικά δεν επηρέασε την ευθυκρισία του Μέσα από τη διδασκαλία του, τα βιβλία και την επιµελητεία της «Ετήσιας Επιθεώρησης για την Φιλοσοφία και Φαινοµενολογική Έρευνα» από το 1913, επηρέασε µία ολόκληρη γενιά φιλοσόφων. Σε αυτούς συµπεριλαµβάνονται ο Max Scheler ( ), o Jean-Paul Sartre ( ), o Maurice Merleau Ponty ( ), καθώς επίσης και ψυχίατροι όπως ο Erwin Straus ( ), ο Kurt Schneider ( ), ο Ludwig Binswanger ( ), ακόµη και ο Jacques Lacan ( ). Στον αγγλόφωνο κόσµο, η επιρροή της Husserl στην ψυχιατρική συχνά ερχόταν είτε µέσω του Karl Jaspers είτε σε συνδυασµό µε τις ιδέες Heidegger µια διχοτόµηση που παρήγαγε µια παράδοξη και σε πλήρη αντιπαράθεση σειρά επιγόνων. Μέσω του Jaspers και στις επάλξεις της υπερατλαντικής ψυχιατρικής ορθοδοξίας συναντάµε και τους Willy Mayer-Gross, 27,28 Michael Shepherd, 29 Paul McHugh και Phillip Slavney, 30 καθώς και τον Frank Fish. 31 Από την άλλη, το αµάλγαµα µε τις ιδέες του Heidegger αποτέλεσε µία από τις ιδεολογικές βάσεις τόσο για την υπαρξιακή ψυχιατρική µε εκπροσώπους της τον Rollo May 32 και τον Karl Rogers, 33 όσο και για την αντιψυχιατρική µε πρωτεργάτες τους Medard Boss και Ronnie Laing, 34,35 αλλά και τον David Cooper. 36 Karl Jaspers Αναµφισβήτητα, ανάµεσα σε όσους επηρεάστηκαν από το φαινοµενολογικό κίνηµα, ο Karl Jaspers (23/2/ /2/1969) υπήρξε αυτός που επέδρασε καταλυτικά στην ψυχιατρική. Η εργασία του είναι ποικίλη και καλύπτει ένα ευρύ φάσµα. Για τον λόγο αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο να έχουµε µία ανασκόπηση της φιλοσοφίας του γενικώς, λαµβάνοντας υπόψη µας την αποστροφή που ένοιωθε και ο ίδιος για την γενικολογία ως επιστηµονική µέθοδο απόκτησης της γνώσης. Υπέφερε από χρόνια περιοριστικού τύπου πνευµονοπάθεια, διαγνωσµένη από παιδί. Το γεγονός αυτό περιόρισε και την ικανότητά του να εργασθεί και τον οδήγησε να ασχοληθεί σε πεδία τα οποία δεν απαιτούν φυσική παρουσία, όπως η φιλοσοφία και η θεωρητική ψυχιατρική. Οι γιατροί του τον είχαν ενηµερώσει πως δεν θα ήταν πιθανό να ζήσει πέραν της ηλικίας των τριάντα ετών. Αυτοβιογραφικά αναφέρει σχετικά, πως κάποιος µπορεί να εκτιµήσει τις συγκεκριµένες "καταστάσεις περιορισµού" ως ευκαιρίες που µπορεί είτε να χρησιµοποιήσει είτε να σπαταλήσει. 37 Σε αυτές τις περιοριστικές συνθήκες, κάποιος γίνεται ενήµερος του πεπερασµένου της ύπαρξής του. ιαβάζουµε στη «Γενική Ψυχοπαθολογία» του : Ο άνθρωπος δεν είναι µόνο πεπερασµένος αλλά γνωρίζει και το πεπερασµένο της φύσης του. εν είναι ικανοποιηµένος µε τον εαυτό του ως ένα πεπερασµένο δηµιούργηµα. Όσο σαφέστερη είναι η γνώση του και βαθύτερη η εµπειρία του, τόσο πιο πολύ καταλήγει να γνωρίζει την κατάσταση του οριστικού και µε αυτή το ριζικό έλλειµµα σε κάθε έκφανση του είναι του και των πράξεων του. Όλα τα άλλα πεπερασµένα αντικείµενα επίσης την ενσάρκωση των οποίων αποκαλούµε κόσµο δεν είναι τόσο επαρκή για αυτόν. Οτιδήποτε είναι ο

10 10 κόσµος τον αφήνει ανικανοποίητο, ανεξάρτητα από το πόσο βαθειά είναι η εµπλοκή του και το πόσο συνεπαρµένος είναι µε τη συµµετοχή του (σελ. 763). 3 Αφού επέζησε πέραν της ηλικίας των τριάντα, µετά δεν µπορούσε να ταξιδέψει καθόσον κουραζόταν σωµατικά από τη νόσο του. Στη ναζιστική περίοδο δε, µαζί µε την Εβραία σύζυγό του είχαν συµφωνήσει µεταξύ τους να αυτοκτονήσουν µε υπερβολική δόση χαπιών παρά να εγκλειστούν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ως εκ τούτου λοιπόν ο βίωσε τη φιλοσοφία του. Για αυτόν ο θάνατος ήταν µία ζώσα πραγµατικότητα από την παιδική του ηλικία µέχρι τα γηρατειά του. Το έσχατο όριο είναι ο θάνατος, κάτι µε το οποίο ο καθένας µας έρχεται αντιµέτωπος. Ο ψυχίατρος οφείλει να είναι εξοικειωµένος µε την έννοια καταστάσεις περιορισµού. Η άποψη του Jaspers για τις καταστάσεις περιορισµού στη ζωή αντιστοιχεί στην έννοια του ψυχοθεραπευτικού ήθους σύµφωνα µε το οποίο οι ψυχολογικές κρίσεις ή τα γεγονότα ζωής αποτελούν ευκαιρίες για ψυχολογική αλλαγή ή ωρίµανση του ατόµου. Ο θρησκευτικός προσανατολισµός του Jaspers πάνω στο ζήτηµα του πεπερασµένου της ύπαρξης του ανθρώπου, αναπτύσσεται λεπτοµερώς µέσα από την έννοια της µεταφυσικής την οποία ο ίδιος εισάγει. Γράφει σχετικά: Πουθενά το άτοµο δεν ζει εξ ολοκλήρου µόνο του. Είναι εξαρτηµένο από κάτι άλλο. Αφού υπάρχει, εξαρτάται από το περιβάλλον του και την καταγωγή του Κι όµως µέσα στα πλαίσια της ατοµικότητάς του δεν δηµιουργεί ο ίδιος τον εαυτό του πρέπει να τείνει προς τον εαυτό του σύµφωνα µε µία αρχή που ο ίδιος αγνοεί. εν επινοεί την βαθύτερη ελευθερία του παρά είναι ακριβώς αυτό το οποίο του παρέχει τη γνώση της Μεταφυσικής, το µέσο του για ελευθερία µέσα στον κόσµο. Ο άνθρωπος µπορεί να δηµιουργήσει τον εαυτό του µόνον συλλαµβάνοντας κάτι άλλο. Μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του µόνο γνωρίζοντας και σκεπτόµενος κάτι διαφορετικό και µπορεί να εµπιστευτεί τον εαυτό του µόνο εµπιστευόµενος ένα άλλο πράγµα, τη Μεταφυσική. Με αυτό τον τρόπο ό,τι γνωρίζει και πιστεύει ένα άτοµο καθορίζει τι είδους άνθρωπος είναι (σελ. 763). 3 Σύµφωνα µε την άποψη του λοιπόν, η πραγµατικότητα του πεπερασµένου της ανθρώπινης ύπαρξης συνδέεται µε κάτι µεγαλύτερο από τον ίδιο τον άνθρωπο, µία µεταφυσική πραγµατικότητα. Αυτή η σύνδεση µε κάτι πιο εκτεταµένο που περικλείει την ανθρώπινη πραγµατικότητα, αποτελεί τον τόπο της ελευθερίας του ατόµου. Το γεγονός ότι είµαστε πεπερασµένοι και ατελείς αποτελεί την αιτία του γεγονότος ότι, ως ανθρώπινα όντα, διαθέτουµε πολλές δυνατότητες, και αυτές οι δυνατότητες προσδιορίζουν την ελευθερία µας. Αναφέρει σχετικά: Μέσα από τους ποικίλους τρόπους της εµπειρίας την οποία αποκτάµε καθένας µε απεριόριστες δυνατότητες και µέσω της πολλαπλότητας αυτών οδηγούµαστε να αντιληφθούµε την απεριόριστη ελευθερία του ανθρώπινου όντος κάτι το οποίο την ίδια στιγµή αποτελεί ένα σηµάδι της µόνιµης ατέλειάς του. εν είναι το συγκεκριµένο πρότυπο της φύσης του, αλλά αυτή η απεριόριστη δυνατότητα, αυτές οι αναπόφευκτες συγκρούσεις και εσωτερικές αντιφάσεις οι οποίες µας αποκαλύπτουν την ουσία του (σελ. 761). 3 Η συγκεκριµένη ελευθερία, που βασίζεται στην ατέλεια του ατόµου, είναι µία αντανάκλαση του πεπερασµένου της ανθρώπινης ζωής και συνδέεται µε την πραγµατικότητα του θανάτου. Ο τρόπος µε τον οποίο συναντάµε έναν άνθρωπο τη στιγµή του θανάτου του είναι αποκαλυπτικός. Η κατάσταση του οριστικού µεταµορφώνει την εικόνα µας για αυτόν σε µία αµετάβλητη και περίπλοκη ενότητα. Στη διάρκεια της ζωής το καθετί διέθετε µία µέχρι τώρα ποιότητα υπήρχε ακόµη η δυνατότητα που θα µπορούσε να προσδώσει καινούριο νόηµα στο παρελθόν (σελ. 672) Με την εικόνα που σχηµατίζουµε για το άτοµο καθώς πεθαίνει αισθανόµαστε δύο πράγµατα: νοιώθουµε την ηµιτελή φύση των πραγµάτων ιδιαίτερα όταν ο θάνατος είναι πρόωρος καθώς και την απουσία πραγµατοποίησης: καµία ζωή δεν έχει αντιληφθεί όλες τις δυνατότητές της. Κανένα ανθρώπινο ον δεν µπορεί να είναι τα πάντα αλλά µπορεί να περιορισθεί στην κατανόηση το άτοµο µπορεί µόνο να γίνει µία 'ολοκληρωµένη' προσωπικότητα µέσα από την κατανόηση, την παρατήρηση και την αγάπη προς καθετί το οποίο ο ίδιος ποτέ δεν δύναται να είναι. Εποµένως, η ενότητα και το περίπλοκο σύνολο της ζωής ενός ατόµου δεν είναι τίποτε άλλο παρά µία ιδέα (σελ. 673). 3

11 11 Κατά τον Jaspers το πεπερασµένο, η µεταφυσική και η ελευθερία συνδέονται µεταξύ τους. Γνωρίζουµε µε οξυδέρκεια τις πολλές δυνατότητές µας βιώνοντας (καθόσον βιώνουµε) τους περιορισµούς της ζωής. Αν ο θάνατος αποτελεί τον απόλυτο υπαρξιακό περιορισµό, υπάρχουν ακόµα πολλοί άλλοι µικρότεροι θάνατοι στη ζωή καθηµερινά που µας εµποδίζουν σηµαντικά να ζήσουµε σύµφωνα µε τις δυνατότητές µας, να γίνουµε ελεύθεροι. Ειδικότερα για την ψυχική νόσο, αυτού του είδους οι υπαρξιακοί περιορισµοί ισοδυναµούν σύµφωνα µε κάποιους µε ψυχολογική δολοφονία. 38 Επιπλέον, µε γνώµονα την υπαρξιακή πραγµατικότητα της µεταφυσικής, οφείλουµε να εκτιµάµε την ατοµικότητα και την προσωπική ελευθερία του καθενός. Αυτό σηµαίνει κάτι περισσότερο από την ανθρωπιά και την καλοσύνη που επιδεικνύουµε ως γιατροί καθώς και τους καλούς τρόπους δίπλα στο κρεβάτι του πάσχοντος. Έχοντας κατά νου ότι ο ασθενής θα έπρεπε να είναι ελεύθερος, αλλά δεν δύναται εξαιτίας της νόσου του ή των συνθηκών ζωής του ή ψυχικών του τυφλών σηµείων [ή άλλων δοµών], πρέπει να ενισχύουµε την ευκαιρία που έχει για είναι ελεύθερος µέσα από τη θεραπεία του. Ως φιλόσοφος ο Jaspers βρίσκει πιο εύκολα τη θέση του µέσα στην υπαρξιστική παρά την καθαρά φαινοµενολογική παράδοση. Οι κυριότερες επιρροές του προέρχονται από τον Nietzsche και τον Kierkegaard, αν και είναι αντικρουόµενες οι θέσεις των δύο συγκεκριµένων φιλοσόφων περί της ύπαρξης του Θεού και όχι µόνο. Παρεµπιπτόντως, ο ίδιος πίστευε ότι ένα από τα πιο εντυπωσιακά κείµενά του πάνω στην ψυχοπαθολογία αφορούσε τον αγώνα του να συσχετίσει την ιδιοφυΐα του φιλοσόφου Friedrich Nietzsche ( ) µε τη νευρωτική και τελικά ψυχωτική δοµή του χαρακτήρα του. 39 Ο Karl Jaspers υπήρξε σπουδαστής της νοµικής πριν αποκτήσει τον τίτλο σπουδών στην ιατρική σχολή. Στα 1908 παρουσίασε τη διατριβή του πάνω στο έγκληµα και τη νοσταλγία. Τα περισσότερα δάνειά του εδώ τα οφείλει στον κοινωνιολόγο Max Weber ( ), ο οποίος υπήρξε και καθηγητής του. Στα 1910, δηµοσίευσε την κλασσική του µελέτη για την παθολογική ζήλεια. 40 Σε αυτή του την εργασία διευκρινίζεται επακριβώς η προσέγγισή του που βασίζεται σε εξαιρετικά λεπτοµερή ιστορικά εστιασµένα τόσο στις ενέργειες (πράξεις) του ασθενή όσο και στα εσωτερικά του βιώµατα σχεδιάζοντας µαζί τα κοινά σηµεία ανάµεσα στα ιστορικά δίνει µία ζωντανή εικόνα των φαινοµένων της παθολογικής ζήλειας. Την επόµενη χρονιά διάβασε ένα άρθρο πάνω στην ψυχοπαθολογία της σχιζοφρένειας. Τότε δηµοσίευσε το µανιφέστο για µία φαινοµενολογική ψυχοπαθολογία, που γρήγορα το ακολούθησε η πρώτη έκδοση της «Γενική Ψυχοπαθολογία» του. 1,2 Στην αυτοβιογραφία του αναφέρει πως έφτασε ως αυτό: Η στασιµότητα στην επιστηµονική έρευνα και στη θεραπεία ήταν ευρέως αντιληπτή στα Γερµανικά ψυχιατρικά νοσοκοµεία Λαµβάνοντας υπόψη την απειροελάχιστη γνώση και ικανότητά τους, ευφυείς αλλά διανοητικά στείροι ψυχίατροι κατέφευγαν στον σκεπτικισµό και στην κοµψά εκφραζόµενη υπεροψία των ανθρώπων µε πείρα. Στο νοσοκοµείο του Nissl (εκεί υπήρξε ο διευθυντής του τµήµατος στο οποίο ανήκε ο Jaspers) επίσης, η θεραπεία ήταν χωρίς καµία φιλοδοξία. Κατά βάθος, ήµασταν θεραπευτικά απελπισµένοι αλλά ευγενικοί. Όλα αυτά βρήκα όταν ήρθα. Γοητευµένος από κάθε γεγονός και µέθοδο, προσπάθησα να ρουφήξω το καθετί Συχνά το ίδιο πράγµα λεγόταν µε άλλες λέξεις, συνήθως ασαφείς. Αρκετές σχολές διέθεταν δικές τους ορολογίες Έµοιαζαν να µιλούν διαφορετικές γλώσσες, και οι αποκλίσεις εκτείνονταν στην επαγγελµατική διάλεκτο του κάθε νοσοκοµείου ξεχωριστά. Στις συνηθισµένες µας συναντήσεις του προσωπικού και στις παρουσιάσεις, κάποιες φορές ένοιωθα πως ξεκινούσαµε συνεχώς από την αρχή. Μία αιτία για αυτό το διανοητικό µπέρδεµα µου φαινόταν ότι βρίσκεται στη φύση της περίπτωσης. ιότι το αντικείµενο της ψυχιατρικής ήταν ο άνθρωπος, όχι µόνο το σώµα του. Το αντικείµενό µας ήταν το ίδιο µε της Επιστήµης του Πνεύµατος Κάποια µέρα ενώ καταγράφαµε εκφράσεις φτιαγµένες σε καταστάσεις σύγχυσης ή παράνοιας, είπα στον Nissl: 'Πρέπει να µάθουµε από τους φιλολόγους'. Άρχισα να ψάχνω οτιδήποτε θα µπορούσαν να µας προσφέρουν η φιλοσοφία και η ψυχολογία. 37

12 12 Έθεσε το ζήτηµα συνεχούς αµφισβήτησης της όποιας µεθοδολογίας για την απόκτηση γνώσης και µεταξύ των άλλων, µίλησε για την ανάγκη να προστρέξουµε στη βοήθεια της φιλοσοφίας προκειµένου µέσα από την αυστηρότητα των αρχών της να αποκτήσουµε έγκυρη µεθοδολογία. Στη «Γενική Ψυχοπαθολογία» του, σε διάφορα σηµεία, διασαφηνίζει καλύτερα αυτά τα ζητήµατα: Η ψυχολογία και η ιατρική είναι επιστηµονικοί κλάδοι οι οποίοι συνδέονται στενότερα µε την ψυχοπαθολογία όµως η τελευταία, φυσικά, όπως κάθε άλλη επιστήµη, διατηρεί πιο µακρινές σχέσεις µε τους υπόλοιπους τοµείς της ανθρώπινης έρευνας, σε έναν από τους οποίους θα πρέπει να γίνει ιδιαίτερη µνεία εδώ τον επιστηµονικό κλάδο της φιλοσοφίας µε τον δικό της λόγο πάνω στη µεθοδολογία. Στην ψυχολογία όπως και στην ψυχοπαθολογία πολύ λίγοι ισχυρισµοί αµφισβητούνται σε κάποιο σηµείο τους και σε κάποια χρονική περίοδο, πιθανόν και κανείς. Εάν επιθυµούµε να εδραιώσουµε τις θέσεις και τις ανακαλύψεις µας, πέρα από την καθηµερινή πληµµυρίδα ψυχολογικών εννοιών, είµαστε αναγκασµένοι σχεδόν πάντοτε να θέτουµε σε αµφισβήτηση τη µεθοδολογία µας. Όχι µόνο οι ισχυρισµοί αλλά και οι ίδιες οι µέθοδοι αµφισβητούνται Η παρατήρηση δεν αρκεί. Εάν πρόκειται να αποκτήσουµε κάποιες ξεκάθαρες και ικανές να µεταδοθούν ιδέες και εάν επιζητούµε να πετύχουµε µία επαρκή διαφοροποίηση του πεδίου µας, είναι απαραίτητο να διαθέτουµε επιπλέον και έγκυρο τρόπο σκέψης αλλιώς, δεν θα έχουµε καµία πρόοδο στη γνώση µας (σελ. 5).... Μέχρι του σηµείου που µας αφορά η συγκεκριµένη έρευνα, µία λεπτοµερής µελέτη της φιλοσοφίας δεν έχει καµία θετική αξία για τους ψυχοπαθολόγους, εκτός από τη σηµασία της µεθοδολογίας. εν υπάρχει κάτι 'προκατασκευασµένο' που να µπορούµε, τρόπος του λέγειν, να αναλάβουµε όµως οι φιλοσοφικές µελέτες αναµφίβολα δρουν από µόνες τους περιοριστικά. Μπορούν να µας προστατέψουν από το να θέτουµε λανθασµένα ερωτήµατα, να εντρυφούµε σε ακατάλληλες συζητήσεις και να αναπτύσσουµε τις προκαταλήψεις µας όλες αυτές οι δραστηριότητες εµφανίζονται τόσο συχνά στον τοµέα της ψυχοπαθολογίας ανάµεσα σε ατοµικούς ερευνητές που στερούνται τέτοιας εκπαίδευσης. Κατά δεύτερο λόγο η µελέτη της φιλοσοφίας συµβάλλει θετικά στην ανθρώπινη ποιότητα του ψυχοπαθολόγου και µε τη βοήθεια της µπορεί να αποσαφηνίσει τα κίνητρά του (σελ. 6). Η Ψυχοπαθολογία ενδιαφέρεται για τον άρρωστο ως σύνολο, καθόσον αυτός υποφέρει από µία ψυχική νόσο ή κάποια που καθορίζεται οργανικά. Εάν γνωρίζαµε τα στοιχεία που απαρτίζουν την ανθρώπινη ψυχή καθώς και όλες τις δυνάµεις που δουλεύουν για αυτό, θα µπορούσαµε να ξεκινήσουµε µε µία γενική περιγραφή της ψυχής και να αφήσουµε τις λεπτοµέρειες να συµπληρωθούν αργότερα. Όµως δεν χρειαζόµαστε ένα τέτοιο προσχέδιο, αφότου αντιλαµβανόµαστε την ψυχή ως µία ατέρµονη προσπάθεια κατανόησης µία προσπάθεια, η οποία ποτέ δεν µπορεί να ολοκληρωθεί εντελώς, αν και πάντοτε προοδεύουµε µέσα από τις πολυάριθµες µεθόδους έρευνας. εν διαθέτουµε καµία βασική έννοια από την άποψη του να µπορούµε να ορίσουµε τον άνθρωπο ούτε καµία θεωρία που θα κάλυπτε ολοκληρωτικά την πραγµατική, αντικειµενική ύπαρξή του. Πρέπει λοιπόν, ως επιστήµονες, να κρατάµε ανοικτό το µυαλό για όλες τις εµπειρικές πιθανότητες και να φυλαγόµαστε από τον πειρασµό να περιορισθεί η ανθρώπινη εµπειρία σε έναν κοινό παρονοµαστή. εν διαθέτουµε κάποιο κυρίαρχο σχέδιο, αλλά θα συζητήσουµε απλώς τους ορίζοντες µέσα στους οποίους εµφανίζονται οι ψυχικές µας πραγµατικότητες (σελ. 6). 3 Ήταν ο πρώτος ψυχίατρος που µίλησε για την ανάγκη να είµαστε ξεκάθαροι σχετικά µε τις µεθόδους απόκτησης της γνώσης. Οφείλουµε πρώτα να αναγνωρίζουµε την ισχύ και τα όρια της κάθε µεθοδολογίας και µετά να εφαρµόζουµε όποια ταιριάζει καλύτερα στην ειδική περίπτωση που αντιµετωπίζουµε (νόσος, διάγνωση, κατάσταση). Γράφει: Συνεχώς η πραγµατικότητα γίνεται αντιληπτή µέσα από τα µατογυάλια της µίας ή της άλλης θεωρίας. Πρέπει συνεπώς, να καταβάλουµε αδιάκοπη προσπάθεια ώστε να απορρίπτουµε τις θεωρητικές προκαταλήψεις οι οποίες πάντοτε υπάρχουν στο µυαλό µας και να εκπαιδεύουµε τους εαυτούς µας στην καθαρή εκτίµηση των γεγονότων. Μπορούµε µόνο να εκτιµήσουµε αυτά τα τελευταία µε όρους κατηγορίας και µεθόδου, και ως εκ τούτου πρέπει να γνωρίζουµε πλήρως τις προϋποθέσεις που βρίσκονται πίσω από κάθε ανακάλυψη σχετική µε τη φύση του περιεχοµένου τους- "η θεωρία καραδοκεί σε κάθε γεγονός". Είµαστε σε θέση λοιπόν να µάθουµε να εξετάζουµε την πραγµατικότητα, µε τη σαφή γνώση πως ό τι αντιλαµβανόµαστε δεν είναι ποτέ η καθεαυτή πραγµατικότητα ούτε το σύνολό της. (σελ )

13 13 Ο ερευνητής, όµως, είναι κάτι περισσότερο από ένα δοχείο στο οποίο µπορούµε να αδειάζουµε τη γνώση. Αυτός θεωρείται ένα ζωντανό ον και ως τέτοιο αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο της δικής του έρευνας. Οι προϋποθέσεις χωρίς τις οποίες η έρευνά του θα παραµείνει στείρα εµπεριέχονται στο πρόσωπό του. Η διευκρίνιση µπορεί να µας απελευθερώσει από προκαταλήψεις, αλλά οι προϋποθέσεις είναι απαραίτητο µέρος της κατανόησης. Παρουσιάζονται ως ιδέες υπό δοκιµή τις οποίες εµείς τότε λαµβάνουµε ως πειραµατικές υποθέσεις είναι σηµαντικές βασικές συµπεριφορές εντός µας, παράγωγα της δικής µας ύπαρξης, χωρίς τις οποίες δεν είµαστε σε θέση να καταλάβουµε την ουσία του οτιδήποτε. Οι προϋποθέσεις παρέχουν καθοδηγητικές ιδέες, και διαµορφώνουν την ψυχική ζωή εκείνων οι οποίοι εµπλέκονται στην έρευνα είναι αναγκαίο να ενισχύονται και να καλλιεργούνται και θα έπρεπε να γνωστοποιούνται. εν αποδεικνύουν την ορθότητα κάποιας επίγνωσης αλλά αποτελούν την πηγή για κάθε αλήθεια ή συνάφεια τις οποίες αυτή επιτυγχάνει. Οι προκαταλήψεις (που είναι εσφαλµένες) θεωρούνται ως άκαµπτες, περιγεγραµµένες προϋποθέσεις τις οποίες λανθασµένα εκλαµβάνουµε ως κάτι το απόλυτο. ύσκολα µπορούν να κατανοηθούν από εκείνους που τις υπερασπίζονται δεν φθάνουν στη συνείδηση και όταν αποσαφηνίζονται µπορεί να διαλυθούν. Οι προϋποθέσεις (που είναι αληθείς) έχουν τη ρίζα τους στον ερευνητή τον ίδιο και αποτελούν τη βάση της ικανότητάς του να βλέπει και να αντιλαµβάνεται. Όταν διαφωτίζονται, είναι σε ικανοποιητικό βαθµό και αληθινά κατανοητές. Το πιο ζωτικό τµήµα της γνώσης του ψυχοπαθολόγου αντλείται από την επαφή του µε τους ανθρώπους. Οτιδήποτε κερδίζει από αυτό εξαρτάται από τον ιδιαίτερο τρόπο που ο ίδιος ως άτοµο και ως θεραπευτής συµµετέχει στα γεγονότα, εάν διαφωτίζει τον εαυτό του και τους ασθενείς του. Η διαδικασία δεν είναι µία απλή παρατήρηση, όπως η ερµηνεία µίας µέτρησης, αλλά η εξάσκηση σε µία οπτική στην οποία εµπλέκεται ο ίδιος και στην οποία αυτή καθεαυτή η ψυχή εµφανίζεται στιγµιαία (σελ. 21). 3 Ο Jaspers έδωσε έµφαση στο ότι η προσοχή στη µέθοδο αποτελούσε το κλειδί για την πρόοδο της ψυχιατρικής : Στη ψυχιατρική φιλολογία, αναπτύσσεται πολλή συζήτηση για απλές πιθανότητες καθώς και για πολλά υποκειµενικά και θεωρητικά σχόλια τα οποία στερούνται την ουσία της αυθεντικής εµπειρίας Όταν οι ιδέες που παρουσιάζονται δεν βασίζονται στην εµπειρία, πρέπει να αναρωτηθούµε µήπως δεν πρέπει να τις παραµερίσουµε (απορρίψουµε) ως επουσιώδεις. Οι ιδέες θα έπρεπε να µας οδηγούν σε νέα ευρήµατα ή να εµπλουτίζουν εκείνα τα ευρήµατα τα οποία ήδη υπάρχουν καθιστώντας τα πιο απτά ή δίνοντάς τους ένα πληρέστερο πλαίσιο. Είναι κρίµα να σπαταλάµε χρόνο σε στριφνά, χωρίς νόηµα επιχειρήµατα ή σε φανταστικά µοντέλα, όσο πολύ και εάν κραυγάζουν να τα προσέξουµε. Εάν φιλοδοξούµε να αντιληφθούµε την ουσία µε βεβαιότητα, θα πρέπει να µας καθοδηγεί µία σαφής στη σύλληψή της µεθοδολογία. (σελ. 22) Κάθε πρόοδος σε τεκµηριωµένη γνώση σηµαίνει µία πρόοδο στη µέθοδο (σελ. 23). 3 Μία ειλικρινής και απλή περιγραφή της µεθοδολογίας που προτείνει ο Jaspers, θα µπορούσε να αναδεικνύεται µέσα από τα παρακάτω: Συνειδητή κριτική των µεθόδων αντί δογµατισµού Στα 1913 περιέγραψα τη µεθοδολογία µου ως ακολούθως: Αντί να εξαναγκάζω το περιεχόµενο να φορέσει τον ζουρλοµανδύα συστηµατικής θεωρίας, προσπαθώ να διακρίνω ανάµεσα σε διαφορετικές µεθόδους έρευνας, απόψεις και ποικίλες προσεγγίσεις, έτσι ώστε να εστιάσω ευκρινέστερα σε αυτές και να δείξω τις παραλλαγές της µελέτης της ψυχοπαθολογίας. εν αγνοείται καµία θεωρία ή άποψη. Προσπαθώ να συλλάβω κάθε διαφορετική θεώρηση του όλου και να της δώσω θέση ανάλογα µε τη σηµασία και τους περιορισµούς της (σελ. 41) Ταξινόµηση σύµφωνα µε τις µεθόδους Αποκτούµε τις δικά µας γεγονότα χρησιµοποιώντας µόνο µία ιδιαίτερη µέθοδο. Ανάµεσα στο γεγονός και στη µέθοδο δεν µπορεί να χαραχθεί καµία διαχωριστική γραµµή. Το ένα υπάρχει διαµέσου του άλλου. Ως εκ τούτου µία ταξινόµηση σύµφωνα µε τη µέθοδο η οποία χρησιµοποιείται είναι επίσης µία τεκµηριωµένη (αναφερόµενη σε γεγονότα) ταξινόµηση εκείνου το οποίο είναι, όπως ισχύει για εµάς (σελ. 43) Αλληλοεπικάλυψη των κεφαλαίων

14 14 Σε κάθε κεφάλαιο υπάρχει µία µόνο µέθοδος η οποία υπερτερεί, και το βλέµµα του αναγνώστη κατευθύνεται προς όλα όσα αυτή αποκαλύπτει κάθε µέθοδος σχετίζεται µε το δικό της περιεχόµενο, ωστόσο ό,τι γίνεται εµφανές µέσω αυτής έχει την ίδια στιγµή κάποια σχέση µε άλλο ζήτηµα το οποίο είναι δεόντως κατανοητό µε άλλες µεθόδους που στρέφονται προς αυτό (σελ. 47). 3 Όψιµα αναγνώρισε την επίδραση που δέχθηκε από τον Husserl γράφοντας σχετικά πως ως µέθοδο υιοθέτησα τη φαινοµενολογία του Husserl αν και απέρριψα την παραπέρα ανάπτυξή της για την επίγνωση της βαθύτερης ουσίας. [Αυτό έκανε δυνατό] να περιγράφονται οι εσωτερικές εµπειρίες των ασθενών ως φαινόµενα της συνείδησης τόσο καθαρά ώστε να µπορούν να αναγνωρισθούν σε άλλες περιπτώσεις (σελ. 18). 37 Παρά την τόσο καθαρότητα στην ενηµέρωση σχετικά µε τα δάνειά του στη φαινοµενολογική σκέψη, κάποιοι άλλοι αµφισβήτησαν την επιρροή του Husserl στον Jaspers Η «Γενική Ψυχοπαθολογία» δεν αποτελεί απλά και µόνο µία έκθεση των ιδεών του Husserl. Πάντως όπως και να έχει, ο Jaspers διαφοροποιήθηκε τελικά τόσο από τον Husserl όσο και από τον Heidegger, εισάγοντας την έννοια του «στατικού κατανοείν». 37,43 Ο Jaspers συνέδεσε τη φαινοµενολογική του µέθοδο µε µία ανοικτή σε κάθε άποψη και χωρίς προκαταλήψεις προσπάθεια να εξετάσει όλες τις πιθανές εικόνες χωρίς να ολισθαίνει σε κάποια ιδιαίτερα (σελ. 19). 37 Προειδοποιεί να στέκεται κανείς µε σκεπτικισµό απέναντι σε κάθε σύστηµα που βασίζεται µόνο στην ψυχοπαθολογία, αφού όπως σηµειώνει και ο µεταγενέστερός του K. Kolle όλες οι έννοιες αυτού του είδους είναι πάντοτε προσωρινές, πάντοτε 'λάθος' αλλά εάν προκαλούν την ανάλυση και οδηγούν σε διακρίσεις εξυπηρετούν το σκοπό τους. 44 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Jaspers K. The phenomenological approach in psychopathology. Br J Psychiatry, 1968; 114: Originally published in: Jaspers K. Allgemeine Psychopathologie, Ein Leitfaden für Studierende Arzte und Psychologen. Berlin, Germany: Springer; Jaspers K. General Psychopathology. 7 th ed. Hoenig J, Hamilton MW, trans. Manchester University Press; Originally published in: Bleuler E. Dementia Praecox or the Group of Schizophrenias. Zinkin J, trans. New York, NY: International Universities Press; Originally published in: Kraepelin E. Psychiatrie. 8 th ed. Leipzig, Vienna: Barth; st ed Bonhoeffer K. Die Psychosen im Gefolge von akuten Infektionen, Allgemeinerkrankungen und inneren Erkrankungen. In: Aschaffenburg G, editor. Handbuch der Psychiatrie. Leipzig, Vienna: Deuticke; 1912: Maj M. Psychiatric comorbidityˮ: an artefact of current diagnostic systems? Br J Psychiatry, 2005; 186: Heidegger M. Being and Time. Macquarrie J, Robinson E, trans. New York, NY: Harper & Row; Originally published in: Ungvari GS, Tang WK. Comments on the clinical heterogeneity of schizophrenic psychosis. In: Franzek E, Ungvari GS, eds. Progress in Differentiated Psychopathology. Wuerzburg, Germany: Wernicke-Kleist-Leonhard Society; 2000:78-81.

15 Αndreasen NC. DSM and the Death of Phenomenology in America: An Example of Unintended Consequences. Schizophr Bull, 2007; 33(1): Τζαβάρας Ν. Ερµηνευτική και κατανόηση. Στο: Βαρτζόπουλος Γ, ιαλλινά Μ, Μαλαγάρης Ε, Πλουµπίδης, Στυλιανίδης Σ, Τζαβάρας Ν, Τζάκσον. Σχιζοφρένεια Φαινοµενολογική και ψυχαναλυτική προσέγγιση. Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα; 2002: Monahan J. The prediction of violent behavior: toward a second generation of theory and policy. Am J Psychiatry, 1984; 141: Mullen PE. Introduction to descriptive psychopathology. In: McGuffin P, Shanks MF, Hodgson RJ, eds. The Scientific Principles of Psychopathology. London, England: Academic Press; 1984: Koning AJJ, Jenner FA. Phenomenology & Psychiatry. London, England: Academic Press; Minkowski E. Lived Time. Metzel N, trans. Evanston, IL: Northwestern University Press; Πλουµπίδης.Ν. Η διδασκαλία του P.C. Racamier για τις ψυχώσεις. ΣTO:Βαρτζόπουλος Γ, ιαλλινά Μ, Μαλαγάρης Ε, Πλουµπίδης, Στυλιανίδης Σ, Τζαβάρας Ν, Τζάκσον. Σχιζοφρένεια Φαινοµενολογική και ψυχαναλυτική προσέγγιση. Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα; 2002: Stanghellini G. At issue: vulnerability to schizophrenia and lack of commonsense. Schizophr Bull. 2000; 26: Ellenberger HF. A clinical introduction to psychiatric phenomenology and existential analysis. In: May R, ed. Existence. New York, NY: Basic Books; Deleuze G, Gauttari F. L Anti-Oedipe: Capitalisme et Schizophrenie. Paris, France: Editions de Minuit; 20. Ghaemi SN. Existence and Pluralism: The rediscovery of Karl Jaspers. Psychopathology, 2007; 40: Hegel GWF. Phenomenology of Mind. Baillie JB, trans. London, England: Harper& Row; Originally published in: Husserl E. Logische Untersuchungen. Zweiter Teil: Untersuchungen zur Phänomenologie und Theorie der Erkenntnis [Logical Investigations. Two volumes: studies in phenomenology and the theory of knowledge]. Halle a.s., Germany: Max Niemeyer; Husserl E. Ideas: General Introduction to Pure Phenomenology. Boyce Gibson WR, trans. London, England: George Allen & Uniwn; Originally published in: Zizek S. The Ticklish Subject: The Absent Centre of Political Ontology. London, England: Verso; Lyotard JF. Heidegger et les Juifs. Paris, France: Gulile; Ott H. Martin Heidegger: A Political Life. Blunded A, trans. London, England: Harper Collins; Mayer-Gross W. Irritability as a symptom in manic-depressives. J Ment Sci, 1937; 83:

16 Mayer-Gross W, Slater E, Roth M. Clinical Psychiatry. London, England: Balliere Tindall and Cassel; 29. Shepherd M. Karl Jaspers: General Psychopathology. Br J Psychiatry. 1982; 141: McHugh PR, Slavney PR. The Perspectives of Psychiatry. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press; Fish F. Clinical Psychopathology.Bristol, MD: John Wright; May R, Angel E, Ellenberger HF. Existence: A New Dimension in Psychiatry and Psychology. New York, NY: Basic Books; Rogers CR. Persons or science? A philosophical question. Am Psychol. 1955; 10: Laing RD. The Divided Self. London, England: Tavistock; Laing RD. The Self and Others. London, England: Tavistock; Cooper D. Psychiatry and Anti Psychiatry. London, England: Tavistock; Jaspers K. Philosophical autobiography. In: Schipp PA, ed. The Philosophy of Karl Jaspers. Chicago, IL: Open Court; 1957: Havens LL. Psychiatric Movements: Approaches to the Mind (1973). Cambridge, Harvard University Press; Jaspers K. Nietzsche: An Introduction to the Understanding of his Philosophical Activity. Wallraff CF, trans. Bloomington Indiana: Gateway; Originally published in: Berios GE. Phenomenology and psychopathology: was there ever a relationship. Compr Psychiatry, 1993; 34: Walker C. Karl Jaspers as a Kantian phychopathologist. Hist Psychiatry, 1993; 4: , Walker C. Karl Jaspers and Edmund Husserl. Philos Psychiatr Psychol, 1994; 1: , Wahl J. Notes on some relations of Karl Jaspers to Kierkegaard and Heidegger. In: In: Schipp PA, ed. The Philosophy of Karl Jaspers. Chicago, IL: Open Court; 1957: Kolle K. Jaspers as psychopathologist. In: Schipp PA, ed. The Philosophy of Karl Jaspers. Chicago, IL: Open Court; 1957: ΑΝΑ ΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το περιοδικό «ΤΕΤΡΑ ΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ» τεύχος Νο 110, Απρίλιος -Μάϊος-Ιούνιος 2010: 67-79